ความว่าง สมเด็จพระญาณสังวร สกลมหาปริณายก

ความวา่ ง
สมเดจ็ พระญาณสงั วร สกลมหาปรณิ ายก
บดั นี้ จกั แสดงธรรมะเป็นเครอ่ื งอบรมในการปฏบิ ตั ิอบรมจติ
ในเบือ้ งตน้ ก็ขอใหท้ กุ ๆ ทา่ นตงั้ ใจนอบนอ้ มนมสั การ พระผมู้ ี
พระภาคอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา้ พระองคน์ นั้ ตงั้ ใจถงึ พระองค์
พรอ้ มทงั้ พระธรรมและพระสงฆเ์ ป็นสรณะ ตงั้ ใจสาํ รวมกาย
วาจาใจใหเ้ ป็นศลี ทาํ สมาธิในการฟัง เพ่ือใหไ้ ดป้ ัญญาในธรรม
การปฏบิ ตั ิธรรมะ บคุ คลทกุ คนย่อมปฏบิ ตั ิได้ ไมว่ า่ จะเป็น
สตรบี รุ ุษ ไมว่ า่ จะเป็นคฤหสั ถบ์ รรพชิต ไมว่ า่ จะเป็นเด็กเป็น
ผใู้ หญ่ และในการปฏบิ ตั ธิ รรมะนนั้ ก็ปฏิบตั ใิ หร้ ูจ้ กั ศลี ใหร้ ูจ้ กั
สมาธิ ใหร้ ูจ้ กั ปัญญา ก็ใหร้ ูจ้ กั ท่ีจิตนีเ้ อง เม่ือจิตเป็นศลี ก็จะรูจ้ กั
ศีลท่ีจติ เม่ือจติ เป็นสมาธิก็รูจ้ กั สมาธิท่ีจิต เม่ือจิตเป็นปัญญาก็
รูจ้ กั ปัญญาท่จี ติ และก็จะรูจ้ กั ผลของการปฏบิ ตั ิ อนั เป็นความ
วา่ ง อนั เป็นความสงบ หรอื เรยี กช่ืออยา่ งอ่นื วา่ เป็นความหลดุ
พน้ เป็นตน้

1

ซง่ึ ลว้ นมีศพั ทแ์ สง และเม่ือใชศ้ พั ทแ์ สงหากไมเ่ ขา้ ใจก็จะทาํ
ใหฝ้ ั้นเฝือ แตถ่ า้ เขา้ ใจก็จะทาํ ใหเ้ ขา้ ถงึ ความหมายดว้ ยศพั ทแ์ สง
ท่ีเป็นคาํ สนั้ ๆ

อนั ความหลดุ พน้ เม่ือใชศ้ พั ทแ์ สงก็เรยี กวา่ วมิ ุตติ หรอื
เรยี กวา่ นิพพาน อนั ความสงบก็เรยี กวา่ สนั ติ หรอื สมถะ อนั
ความวา่ งก็เรยี กวา่ สญุ ญตา เพราะฉะนนั้ ผปู้ ฏบิ ตั ธิ รรมะในพทุ ธ
ศาสนา เม่ือรูจ้ กั ผลเหลา่ นีแ้ มเ้ พียงเลก็ นอ้ ย คอื รูจ้ กั ความวา่ ง
รูจ้ กั ความสงบ รูจ้ กั ความหลดุ พน้ แมเ้ พียงเลก็ นอ้ ย ก็จะทาํ ให้
เขา้ ใจพทุ ธศาสนาไดด้ ขี นึ้ ไดร้ ูจ้ กั พระพทุ ธเจา้ พระธรรม
พระสงฆ์ ซง่ึ เป็นพระรตั นตรยั นี้ ไดด้ ขี นึ้ ไดถ้ กู ตอ้ งขนึ้

ดงั จะยกขนึ้ มากลา่ วสกั คาํ หนง่ึ คือคาํ วา่ ความวา่ ง หรอื เรยี ก
ตามศพั ทว์ า่ สุญญตา ท่ีแปลวา่ ความวา่ ง อนั ความวา่ งนนั้ ก็
เป็นคาํ ท่ีพดู กนั อยู่ และก็พดู กนั ทงั้ ในดา้ นท่ีดี และทงั้ ในดา้ นท่ีไม่
ดี วา่ ถงึ ในดา้ นท่ีไมด่ กี ็ดงั คาํ วา่ วา่ งการวา่ งงาน ไมม่ ีอะไรทาํ อยู่
วา่ งๆ ก็ทาํ ใหข้ าดประโยชนท์ ่จี ะพงึ ได้ และทาํ ใหจ้ ติ ใจกลดั กลมุ้
ดงั เช่นเม่ือเคยทาํ การทาํ งานตา่ งๆ อย่เู ป็นประจาํ เม่ือมา

2

วา่ งงาน ไมท่ าํ อะไร เป็นเหมอื นอย่เู ฉยๆ ก็ทาํ ใหก้ ลดั กลมุ้ และ
สาํ หรบั ผทู้ ่ีตอ้ งการประโยชนจ์ ากการงาน เม่ือวา่ งงานก็แปลวา่
ขาดประโยชน์ ก็ทาํ ใหเ้ กิดความขดั ขอ้ งตา่ งๆ ในการดาํ รงชีวิต
เหลา่ นีเ้ ป็นความวา่ งท่ีใชใ้ นทางท่ีวา่ ไม่ดี แตอ่ ีกอยา่ งหน่งึ ความ
วา่ งท่ีใชใ้ นทางดี ก็คอื ความท่ีวา่ งโดยท่ีไดพ้ กั ผ่อน เม่ือตอ้ งการ
ความพกั ผ่อน และเม่ือไดโ้ อกาสซง่ึ เป็นความวา่ ง ไดพ้ กั ผ่อน ก็
ทาํ ใหบ้ งั เกิดความผาสขุ

ในทางพทุ ธศาสนานนั้ พระพทุ ธเจา้ ตรสั สอนใหร้ ูจ้ กั สญุ ญ
ตา คือความวา่ ง มงุ่ ถงึ ความวา่ งกิเลส และวา่ งทกุ ขซ์ ง่ึ เกิดจาก
กิเลส วา่ งบาปอกศุ ลทจุ รติ ก็เป็นการวา่ งจากความทกุ ขเ์ พราะ
เกิดจากบาปอกศุ ลทจุ รติ

ในการปฏิบตั ธิ รรมะนนั้ ตอ้ งการผลคอื ความวา่ งกิเลส วา่ ง
บาปอกศุ ลทจุ รติ และวา่ งความทกุ ขท์ ่ีเกิดเพราะกิเลส และบาป
อกศุ ลทจุ รติ ตา่ งๆ เพราะฉะนนั้ จงึ ตอ้ งเขา้ ใจความวา่ ง ดงั ท่ีกลา่ ว
มานี้

3

การปฏบิ ตั ธิ รรมะนนั้ การเขา้ มาบวชก็เป็นการเขา้ มาปฏิบตั ิ
ธรรมะ หรอื แมก้ ารไมเ่ ขา้ มาบวช แตว่ า่ การท่ีมาสมาทานศีลฟัง
ธรรม ก็เป็นการปฏิบตั ิธรรมะ หรอื แมก้ ารท่ีตงั้ ใจปฏิบตั ดิ ว้ ย
ตวั เองในศลี ในสมาธิในปัญญาก็เป็นการปฏิบตั ิธรรมะ ก็ม่งุ ผล
ใหจ้ ิตนีว้ า่ งกิเลสและความทกุ ขท์ ่ีเกิดเพราะกิเลส วา่ งบาปอกศุ ล
ทจุ รติ ทงั้ หลาย และวา่ งความทกุ ข์ อนั เป็นผลของบาปอกศุ ล
ทจุ รติ ทงั้ หลาย ใหจ้ ติ นีม้ ีความวา่ งดงั กลา่ วนี้ หรอื กลา่ วอีกอย่าง
หนง่ึ ก็ใหก้ ายวาจาใจนีเ้ องวา่ งจากบาปอกศุ ลทจุ รติ ทงั้ หลาย

ความวา่ งดงั กลา่ วนีแ้ หละ ก็เป็นความสงบ และก็เป็นความ
พน้ สงบก็คอื สงบกิเลส โลภ โกรธ หลง สงบบาปอกศุ ลทจุ รติ
ตา่ งๆ ทางกายทางวาจาทางใจ และก็เป็นความหลดุ พน้ คอื วา่
หลดุ พน้ จากบาปอกศุ ลทจุ รติ ตา่ งๆ ตลอดจนถงึ หลดุ พน้ จาก
กิเลสตา่ งๆ กองโลภ กองโกรธ กองหลง จะเป็นความพน้ ได้
ช่วั คราว หรอื วา่ ความพน้ ไดน้ านๆ หรอื ตลอดไปก็ตาม กเ็ ป็น
ความหลดุ พน้ ทงั้ นนั้ แลว้ ก็เป็นความสงบทงั้ นนั้ และอนั นีเ้ องก็
เป็นความวา่ ง

4

แตจ่ ติ ใจของบคุ คลท่วั ไปนนั้ มีความไมว่ า่ งประจาํ อยู่ ก็คือมี
นันทคิ อื ความเพลนิ มีราคะคอื ความตดิ ใจยนิ ดี มีตณั หาคอื
ความดนิ้ รนทะยานอยากของใจอยเู่ ป็นประจาํ ซง่ึ เรยี กวา่ อาลยั
หรอื เรยี กวา่ กงั วลบา้ ง เรยี กวา่ กามฉันทค์ วามพอใจรกั ใครอ่ ยใู่ น
กาม คือรูปเสยี งกลนิ่ รสโผฏฐัพพะท่นี า่ รกั ใครป่ รารถนาพอใจ
ทงั้ หลาย

หรอื เรยี กอาํ นาจกิเลสกาม มีอย่เู ป็นประจาํ จติ ยอ่ มอยใู่ น
อาลยั หรอื อาศยั อยกู่ บั อาลยั ดงั กลา่ วนี้ อาลยั ดงั กลา่ วนีจ้ งึ
เหมือนอย่างเป็นบา้ นของจติ ทา่ นจงึ เปรยี บเหมือนอยา่ งวา่
อาลยั คือนา้ํ เป็นท่ีอาศยั อยขู่ องปลา ฉะนนั้

เพราะฉะนนั้ จติ นีจ้ งึ ไม่วา่ งอย่โู ดยปรกติ และเม่ือปลอ่ ยให้
จิตนีท้ อ่ งเท่ยี วไปในอาลยั อนั เป็นท่ีอยู่ อนั เรยี กวา่ กามคณุ หรอื
เรยี กวา่ กามฉนั ทก์ ็จะไมร่ ูส้ กึ เดือดรอ้ น แมว้ า่ จะตอ้ งมีความทกุ ข์
มาสลบั กบั ความสขุ เป็นครงั้ เป็นคราว ก็อย่ไู ด้ เพราะอาํ นาจของ
ความเพลดิ เพลนิ และความตดิ อยู่ ลกั ษณะของจติ สามญั ท่วั ไป
ยอ่ มเป็นไปอยดู่ ่งั นี้ และการท่ีไดป้ ฏิบตั จิ ดั ทาํ ตา่ งๆ ไปตามวิสยั

5

ของกิเลสดงั กลา่ ว หรอื ของอาลยั ดงั กลา่ ว จงึ ทาํ ใหร้ ูส้ กึ
เพลิดเพลนิ ไป ไมร่ ูส้ กึ เดอื ดรอ้ น

แตเ่ ม่ือตอ้ งมาอยกู่ บั ความวา่ ง แมใ้ นบางครงั้ บางคราว อนั
หมายความวา่ ไม่ขวนขวายจดั ทาํ ทางกายทางวาจาทางใจ ไป
ตามอาํ นาจของกิเลสหรอื อาลยั ดงั กลา่ วนนั้ ก็จะรูส้ กึ เหมือน
อยา่ งวา่ เหมือนอยา่ งการท่ีมาน่งั ทาํ ความสงบก็ดี น่งั ฟังอบรม
หรอื ฟังเทศนก์ ด็ ี หรอื การเขา้ มาบวชก็ดี ซง่ึ เป็นการหยดุ พกั จาก
การวง่ิ เตน้ ขวนขวายไปตา่ งๆ ตามอาํ นาจของอาลยั หรอื อาํ นาจ
ของกิเลส ก็ทาํ ใหร้ ูส้ กึ เหมือนอย่างวา่ วา่ ง และทาํ ใหเ้ กิดความ
ราํ คาญ หรอื ความดนิ้ รนไปเพ่ือท่ีจะไดป้ ฏบิ ตั ิจดั ทาํ เหมอื น
อยา่ งท่ีจะทาํ ตามปรกติ จงึ ทาํ ใหเ้ ขา้ ใจวา่ ความวา่ งทาํ ให้
เดอื ดรอ้ น

แตอ่ นั ท่ีจรงิ นนั้ เม่ือศกึ ษาดใู หด้ ี กาํ หนดดใู หด้ ีท่ีจิตแลว้ จงึ
จะเขา้ ใจวา่ อนั ท่ีจรงิ ไม่วา่ ง เพราะจิตนีย้ งั มีนนั ทคิ วาม
เพลดิ เพลนิ

6

ราคะความติดใจยินดีไปดว้ ยกนั อยกู่ บั ตณั หาความดนิ้ รน
ทะยานอยาก ในอารมณค์ อื เรอ่ื งทงั้ หลายอยเู่ ป็นประจาํ และ
เม่ือตอ้ งมาหยดุ แมใ้ นขณะท่ีมาน่งั สมาธินีก้ ็ตอ้ งมาหยดุ จติ
ไม่ใหค้ ดิ ไปในอารมณค์ ือเร่อื งทงั้ หลายตามใครต่ ามปรารถนา ก็
ทาํ ใหร้ ูส้ กึ อดึ อดั ราํ คาญไมส่ บาย ก็ทาํ ใหเ้ ขา้ ใจวา่ เพราะวา่ ง

เพราะฉะนนั้ ผปู้ ฏิบตั ิธรรมะจงึ ตอ้ งหดั กาํ หนดจติ ใหร้ ูจ้ กั วา่
อนั ท่ีจรงิ เป็นความไมว่ า่ ง จิตยงั ไมว่ า่ ง จติ ยงั มีนนั ทิความเพลิน
ราคะความติดใจยินดี ไปดว้ ยกนั อยกู่ บั ตณั หาความดิน้ รน
ทะยานอยาก จงึ ทาํ ใหย้ ินดเี พลิดเพลนิ ยง่ิ ๆ ขนึ้ ไปอกี ในอารมณ์
คอื เร่อื งนนั้ ๆ โดยไมห่ ยดุ เพราะฉะนนั้ จงึ ตอ้ งทาํ ความรูจ้ กั วา่ อนั
ท่ีจรงิ ไม่วา่ ง ยงั ไม่เป็นความวา่ ง

การท่ีจะเป็นความวา่ งนนั้ ตอ้ งหดั กาํ หนดใหร้ ูจ้ กั ความสงบ
กายสงบวาจาสงบใจ ซง่ึ เป็นศีล ไมด่ นิ้ รนไปเพ่ือท่ีจะประพฤติ
กอ่ ภยั ก่อเวรตา่ งๆ จติ พรอ้ มทงั้ กายทงั้ วาจาสงบเรยี บรอ้ ย ด่งั นีก้ ็
เป็นศลี ตวั ศีลน่ีแหละเป็นความวา่ ง วา่ งจากภยั วา่ งจากเวร
ทงั้ หลาย ไม่กอ่ ภยั ไมก่ อ่ เวรอะไรๆ ขนึ้ ทางกายวาจาพรอ้ มทงั้

7

ทางใจ คือใจก็ไมค่ ิดท่ีจะไปกอ่ ภยั กอ่ เวรแกใ่ คร ไปทาํ รา้ ย
เบยี ดเบยี นใคร กายวาจาก็ไมไ่ ปประพฤตกิ ระทาํ รา้ ยใคร
เบยี ดเบียนใคร ก็วา่ งจากภยั จากเวรทงั้ หลาย ใจท่ีวา่ งด่งั นี้ กาย
วาจาท่วี า่ งด่งั นีเ้ ป็นศลี

จิตก็เหมือนกนั เม่ือจติ สงบไดจ้ ากความคดิ ฟ้งุ ซา่ นไป ใน
อารมณต์ ามใครต่ ามปรารถนาตา่ งๆ มาตงั้ ม่นั อยใู่ นกจิ ท่ีควรทาํ
ตา่ งๆ ตลอดจนถึงมีความสงบอย่ใู นภายใน ไมฟ่ งุ้ ซา่ นออกไป
ความสงบจติ ด่งั นีก้ ็เป็นสมาธิ และปัญญาคอื ตวั ความรู้ ความรู้
ท่ีรูจ้ กั ศีลตามเป็นจรงิ รูจ้ กั สมาธิตามเป็นจรงิ

ตลอดจนถึงรูจ้ กั ตวั ความวา่ ง วา่ ความวา่ งท่ีเป็นความวา่ ง
จรงิ นนั้ ตอ้ งวา่ งจากความเพลิดเพลนิ ความตดิ ใจยินดที ่ีไปกบั
ตณั หาความดนิ้ รนทะยานอยาก ด่งั นีก้ ็เป็นปัญญา คือรูจ้ กั สจั จะ
คือความจรงิ ท่ีกายวาจาใจของตวั เอง ด่งั นกี้ ็เป็นปัญญา จิตท่ี
เป็นศีลเป็นสมาธิเป็นปัญญานีเ้ อง ก็เป็นตวั ความวา่ งซง่ึ เป็นตวั
ผล เป็นความสงบท่ยี ่งิ ๆ ขนึ้ ไป และเป็นความรูท้ ่ีย่งิ ๆ ขนึ้ ไป

8

เม่ือเป็นด่งั นีแ้ ลว้ จงึ จะรูจ้ กั ธรรมะ รูจ้ กั พทุ ธศาสนา เม่ือรูจ้ กั
ธรรมะรูจ้ กั พทุ ธศาสนาด่งั นี้ แมน้ อ้ ยหนง่ึ ก็เป็นประโยชนม์ าก
เพราะไดร้ ูจ้ กั ของจรงิ ของแท้ วา่ พทุ ธศาสนาท่ีจรงิ ท่ีแทน้ นั้ เป็น
อย่างนี้ และจะทาํ ใหร้ ูจ้ กั ลทู่ างท่ีจะปฏบิ ตั ใิ หพ้ บกบั ความวา่ ง ให้
พบกบั ความสงบ ใหพ้ บกบั ความหลดุ พน้ ของตนยง่ิ ๆ ขนึ้ ไปได้

พระบรมศาสดาผทู้ รงรูท้ รงเหน็ ไดท้ รงแสดงธรรมะส่งั สอน
ก็เพ่ือใหผ้ ปู้ ฏบิ ตั ิทกุ คนไดร้ ูไ้ ดเ้ ห็นสจั จะคือความจรงิ นี้ ท่ตี นเอง
ของทกุ ๆ คน ไมใ่ ช่ท่ีอ่ืน แมท้ ่ที รงแสดงสตปิ ัฏฐานทงั้ ๔ ตงั้ สติ
กาํ หนดดกู าย เวทนา จติ ธรรม ก็เป็นการดใู หร้ ูเ้ ขา้ มาในการท่ี
จะปฏิบตั ิอาศยั กายเวทนาจติ ธรรมนีเ้ อง ใหเ้ ป็นศีลเป็นสมาธิ
เป็นปัญญาขนึ้ มา และใหพ้ บกบั ความวา่ ง ใหพ้ บกบั ความสงบ
ใหพ้ บกบั ความหลดุ พน้ ไมใ่ ช่อย่างอ่นื

และก็ทรงจาํ แนกแจกธรรม ก็คือตรสั สอนใหผ้ ฟู้ ัง รูจ้ กั
จาํ แนกทางปฏบิ ตั ิออกไปเป็นกาย เป็นเวทนา จติ ธรรม ดใู หร้ ู้
จกั กาย รูจ้ กั เวทนา รูจ้ กั จติ รูจ้ กั ธรรม ดงั ท่ีไดอ้ ธิบายมาแลว้ และ

9

โดยเฉพาะในขอ้ ท่ีเก่ียวกบั ธรรมะนนั้ ก็ไดท้ รงสรุปเขา้ ในสจั จะ
คือความจรงิ

อนั ไดแ้ กท่ กุ ข์ เหตเุ กิดทกุ ข์ ความดบั ทกุ ข์ ทางปฏิบตั ิใหถ้ งึ
ความดบั ทกุ ข์ ก็ใหร้ ูจ้ กั ตวั ทกุ ขท์ ่ี กาย เวทนา จติ ธรรม นีน้ ่ีเอง
คอื ใหร้ ูจ้ กั วา่ ตวั ทกุ ขน์ นั้ เป็นสิ่งท่ีตอ้ งทน โดยสามญั บคุ คลนนั้ สง่ิ
ท่ีทนยากจงึ เรยี กกนั วา่ ทกุ ข์ แตส่ งิ่ ท่ีทนงา่ ยเรยี กกนั วา่ สขุ แตท่ ่ี
จรงิ นนั้ ก็เป็นสง่ิ ท่ีตอ้ งทนทงั้ นนั้ เป็นทกุ ขท์ งั้ นนั้ โลกเรยี กวา่ สขุ
เรยี กวา่ ทกุ ข์ แตอ่ ยา่ งละเอยี ดตามคดธี รรมนนั้ เป็นทกุ ขท์ งั้ นนั้
คือเป็นสิง่ ท่ีตอ้ งทนทงั้ นนั้ ทงั้ สขุ และทงั้ ทกุ ขท์ ่ีคนเขา้ ใจกนั อยู่
และเม่ือทนงา่ ยก็ไมร่ ูส้ กึ วา่ เป็นทกุ ขม์ าก แตอ่ นั ท่ีจรงิ นนั้ เป็นทกุ ข์
คอื ทกุ ขน์ อ้ ย แตว่ า่ เม่ือตอ้ งทนยากจงึ เรยี กกนั วา่ เป็นทกุ ข์

เพราะเหตวุ า่ ทกุ ๆ สงิ่ นนั้ ท่ีเป็นสงั ขารคือสง่ิ ผสมปรุงแตง่
ทงั้ หมด ย่อมเป็นส่ิงท่ีตงั้ อยคู่ งท่ีไมไ่ ด้ ตอ้ งแปรปรวน
เปล่ยี นแปลงไป ตอ้ งเกิดตอ้ งดบั เพราะฉะนนั้ ทกุ ส่ิงท่ีตอ้ งเกิด
ตอ้ งดบั ก็เป็นส่งิ ท่ีเป็นทกุ ขค์ ือทนยากทงั้ นนั้ คอื ทนอย่ไู ม่ได้ ถา้
หากวา่ ทนอยไู่ ดแ้ ลว้ ก็จะไม่ตอ้ งดบั เหมือนอยา่ งความสขุ ท่ีวา่

10

เป็นความสขุ กนั ทางคดีโลกนนั้ แมไ้ ม่กลา่ ววา่ ทนงา่ ย คือวา่ ทกุ ข์
นอ้ ย เรยี กกนั วา่ สขุ หรอื กลา่ วกนั วา่ สขุ น่ีแหละ ก็เป็นสงิ่ ท่ีไม่
ตงั้ อยตู่ ลอดไป อย่ชู ่วั คราวแลว้ ก็หายไป เม่ือหายไปอาการท่ีตอ้ ง
ทนมาก หรอื ทนยาก ท่ีเรยี กกนั วา่ ความทกุ ขต์ ามธรรมดานนั้ ก็
บงั เกิดขนึ้ มาอกี เพราะฉะนนั้ จงึ ไม่ใช่เป็นความสขุ อะไรท่ีแทจ้ รงิ
แตเ่ ป็นสง่ิ ท่ีตงั้ อยเู่ พียงช่วั คราว คอื ตงั้ อย่คู งท่ีไมไ่ ด้ ตอ้ ง
แปรปรวนเปลย่ี นแปลงไป

เพราะฉะนนั้ จงึ ตอ้ งหดั ดใู หร้ ูจ้ กั วา่ แมค้ วามสขุ ท่ีเขา้ ใจกนั นี้
ก็เป็นตวั ทกุ ข์ คือเป็นสงิ่ ท่ีตงั้ อย่คู งท่ีไม่ได้ ตอ้ งแปรปรวน
เปล่ียนแปลงไป และแมส้ ่ิงท่นี ่าปรารถนาพอใจทงั้ หลายอย่างอ่นื
เช่นลาภยศสรรเสรญิ ตา่ งๆ ก็เช่นเดยี วกนั ก็เป็นสงิ่ ท่ีตอ้ งเกิดตอ้ ง
ดบั ไมต่ งั้ อย่คู งท่ี อาจจะมีอยู่ ตงั้ อยู่ นานบา้ ง แตใ่ นท่ีสดุ ก็ตอ้ ง
ดบั ตอ้ งหายไป

แมว้ า่ จะดาํ รงอยนู่ าน ชีวิตนกี้ ็จะตอ้ งดบั ไปก่อน เพราะชีวติ
นีก้ ็เป็นสง่ิ ท่ีตอ้ งเกิดตอ้ งดบั เม่ือชีวิตนีด้ บั ไปก่อนก็เป็นอนั วา่ ก็
ตอ้ งละทกุ อยา่ ง ไมเ่ ป็นเจา้ เขา้ เจา้ ของในสิง่ ทงั้ ปวงอยไู่ ด้

11

ตลอดไป พิจารณาใหร้ ูจ้ กั ด่งั นี้ วา่ เป็นทกุ ขท์ งั้ นนั้ คือเป็นสิ่งท่ี
ตงั้ อยคู่ งท่ีไมไ่ ด้ ตอ้ งแปรปรวนเปลย่ี นแปลงไป

แตว่ า่ บคุ คลนนั้ เม่ือยงั ไมก่ าํ หนดใหร้ ูจ้ กั ทกุ ขอ์ ยา่ งละเอยี ด
ลงไปจรงิ ๆ จงึ ทาํ ใหม้ ีความเพลินอย่ใู นทกุ ข์ มีความตดิ อย่ใู น
ทกุ ข์ ยดึ เอาทกุ ขไ์ ว้ เม่ือเป็นด่งั นีก้ ็ปลอ่ ยไมไ่ ด้ พระบรมศาสดา
จงึ ไดต้ รสั สอนใหก้ าํ หนดใหร้ ูจ้ กั ทกุ ขต์ ามความเป็นจรงิ และก็
ตรสั สอนไวเ้ ป็นอนั มากในเรอ่ื งนี้ เพ่ือใหห้ ม่นั พจิ ารณาใหร้ ูจ้ กั
ทกุ ขต์ ามความเป็นจรงิ และเม่ือมองเหน็ ทกุ ขแ์ ลว้ ก็จะทาํ ให้
ผอ่ นคลายความเพลดิ เพลนิ ความติดใจยนิ ดี ความดนิ้ รนไปใน
ทกุ ขต์ า่ งๆ ก็จะทาํ ใหป้ ลอ่ ยทกุ ขไ์ ด้

พระบรมศาสดาไดต้ รสั สอนไวโ้ ดยปรยิ ายคอื ทางเป็นอนั
มาก และในสตปิ ัฏฐานก็ไดต้ รสั สอนใหพ้ จิ ารณาใหร้ ูจ้ กั ตลอด
จนถงึ ตวั สมทุ ยั คือเหตเุ กิดทกุ ข์ คือตณั หาความดนิ้ รนทะยาน
อยาก วา่ ก็เกิดขนึ้ ท่ที กุ ขน์ ่ีแหละ แลว้ ก็ดบั ไปท่ีทกุ ขน์ ่ีแหละ และ
โดยท่ีตรสั ขยายทกุ ขอ์ อกไปเป็นอายตนะภายใน อายตนะ
ภายนอก เป็นวญิ ญาณ เป็นสมั ผสั เป็นเวทนา เป็นสญั เจตนา

12

เป็นตณั หา เป็นวติ ก เป็นวิจาร ทงั้ หมดนีก้ ร็ วมอยใู่ นคาํ วา่ ทกุ ข์
ทงั้ นนั้ คอื ตวั ทกุ ขน์ ีเ้ อง อนั สรุปเขา้ ไดว้ า่ ตณั หาก็บงั เกิดขนึ้ ตงั้ อยู่
ท่ีตวั ทกุ ข์ ดบั ไปก็ดบั ไปท่ีตวั ทกุ ขน์ ีเ้ อง ไมใ่ ชท่ ่ีอ่ืน

เพราะฉะนนั้ การท่ีจะพจิ ารณาใหเ้ หน็ ทกุ ขน์ นั้ จงึ ตอ้ ง
พจิ ารณาใหผ้ า่ นตวั ทกุ ขท์ ่ีเขา้ ใจวา่ เวทนาตา่ งๆ ท่ีทนงา่ ยทนยาก
ดงั กลา่ วนนั้

เขา้ ไปจนถงึ ตวั สงั ขารอนั เป็นท่ีตงั้ ของทกุ ขท์ งั้ ปวง ท่ีตรสั
เรยี กวา่ ขนั ธบ์ า้ ง อายตนะบา้ ง ธาตบุ า้ ง หรอื ท่ีตรสั จาํ แนกไวใ้ น
หมวดท่ีทรงแสดงถึงสมทุ ยั เหตใุ หเ้ กิดทกุ ข์ และความดบั ทกุ ข์
ดงั กลา่ วนี้ รวมเขา้ ในคาํ วา่ ทกุ ขค์ าํ เดยี วทกุ ๆ ขอ้ ตณั หาก็เกิดขนึ้
ตงั้ อยทู่ ่ีทกุ ข์ แตเ่ พราะยงั ไม่เห็นทกุ ข์ จงึ ไดม้ ีความเพลนิ อย่ใู น
ทกุ ข์ และมีความตดิ ใจอยใู่ นทกุ ข์ แตว่ า่ เม่ือเหน็ ทกุ ขแ์ ลว้ ก็จะทาํ
ใหป้ ลอ่ ยวาง ไม่ตอ้ งการ ก็เป็นความดบั ทกุ ข์ ก็ดบั ท่ีทกุ ขน์ นั้ เอง
เพราะฉะนนั้ ผปู้ ฏบิ ตั จิ งึ สมควรท่ีจะหม่นั ฝึกหดั พิจารณา ใหร้ ูจ้ กั
สจั จะคือตวั ความจรงิ นี้ และจะพบกบั สญุ ญตาคือความวา่ ง พบ

13

กบั สนั ติคอื ความสงบ จะพบกบั วมิ ตุ ิคือความหลดุ พน้ ตาม
สมควรแกค่ วามปฏบิ ตั ิท่ีไดท้ ่ีถงึ

ตอ่ ไปนีก้ ็ขอใหต้ งั้ ใจฟังสวดและตงั้ ใจทาํ ความสงบสืบตอ่ ไป
(ถอดเสียงธรรมโดย คณุ อณิศร โพธิทองคาํ )
ท่ีมา: https://youtu.be/02I-P0LhuB4

14