ไตรสิกขา สมเด็จญาณ

ไตรสิกขา
สมเด็จพระญาณสงั วร สกลมหาปรณิ ายก
บดั นีจ้ กั แสดงธรรมะเป็นเครอ่ื งอบรมในการปฏบิ ตั ิอบรมจิต
ในเบือ้ งตน้ ก็ขอใหท้ กุ ๆ ทา่ นตงั้ ใจนอบนอ้ มนมสั การ พระผมู้ ี
พระภาคอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา้ พระองคน์ นั้ ตงั้ ใจถงึ พระองค์
พรอ้ มทงั้ พระธรรมและพระสงฆเ์ ป็นสรณะ ตงั้ ใจสาํ รวมกาย
วาจาใจใหเ้ ป็นศีล ทาํ สมาธิในการฟัง เพ่ือใหไ้ ดป้ ัญญาในธรรม
จะแสดงไตรสิกขา สลี สกิ ขา จติ ตสกิ ขา ปัญญาสกิ ขา
หรอื ศลี สมาธิ ปัญญา พระพทุ ธเจา้ ไดต้ รสั ส่งั สอนใหป้ ฏิบตั ิ
ธรรมะท่ีทรงส่งั สอน ดงั เชน่ ไตรสกิ ขาดงั กลา่ ว อนั ท่ีจรงิ ธรรมะท่ี

ทรงส่งั สอนนีก้ เ็ ป็นธรรมชาตธิ รรมดา ท่ีทกุ ๆ คนตา่ งมีพืน้ อยใู่ น
จิตใจของตน และโดยเฉพาะผทู้ ่ีเกิดมาเป็น มนษุ ย์ ท่ีแปลวา่ ผมู้ ี
มนะ คอื ใจ หรอื ความรูส้ งู เป็นผลของกศุ ลซง่ึ ไดป้ ระกอบกระทาํ
มา จงึ ไดม้ าถือกาํ เนิดเกิดเป็นมนษุ ย์ ผมู้ ี มนะ ความรู้ หรอื ใจสงู
ท่ีวา่ เป็นผลของกศุ ล

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 1

คาํ วา่ กศุ ลนนั้ แปลวา่ กิจของคนฉลาดโดยตรงความฉลาดน่ี
แหละเป็นกศุ ล ก็คือปัญญานนั้ เอง เพราะฉะนนั้ ทกุ คนเกิดมาจงึ
มี สชาตปิ ัญญา ท่วี า่ ปัญญาท่ีไดม้ ากบั ชาตคิ อื ความเกิด มา
พรอ้ มกบั ชาตคิ อื ความเกิด มนษุ ยห์ รอื คนจงึ มีความรูส้ งู มาแต่
กาํ เนิด ตา่ งจากสตั วเ์ ดรจั ฉานทงั้ หลาย

เพราะฉะนนั้ ตงั้ แตบ่ งั เกิดมีสตั วโ์ ลกมาในโลกนีก้ ็วา่ ได้
มนษุ ยไ์ ดม้ ีความเจรญิ ตา่ งๆ ทงั้ ในดา้ นวตั ถุ ทงั้ ในดา้ นจติ ใจ ใน
ดา้ นวตั ถนุ นั้ ก็มีความรูค้ วามฉลาดสามารถสรา้ งบา้ นสรา้ งเมือง
สรา้ งส่ิงตา่ งๆ อนั อาํ นวยทงั้ ความสขุ ทงั้ ความทกุ ข์ ทงั้ เพ่ือสรา้ ง
ทงั้ เพ่ือทาํ ลายกนั ดงั ท่ีปรากฏ ในทางจิตใจก็มีความเจรญิ ไดม้ ี
พระพทุ ธเจา้ ผเู้ ป็นพระศาสดาเอกบงั เกิดขนึ้ ในโลก ก็จากหมู่
มนษุ ยน์ ีเ้ อง อนั แสดงถงึ มีความเจรญิ ทางจิตใจถงึ ท่ีสดุ สามารถ
ปฏิบตั ิทาํ กิเลสและกองทกุ ขใ์ หส้ ิน้ ไปได้ สว่ นสตั วเ์ ดรจั ฉานนนั้
เรยี กวา่ ตงั้ แตต่ น้ มาจนบดั นี้ ก็อยคู่ งท่นี ่นั เอง ไม่วา่ จะเป็นสตั ว์
เลก็ ไม่วา่ จะเป็นสตั วใ์ หญ่ ไมม่ ีความเจรญิ คบื หนา้ เหมือนอยา่ ง
มนษุ ย์

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 2

ท่ีมนษุ ยเ์ ป็นด่งั นีก้ เ็ พราะอาํ นาจของกศุ ลโดยตรงก็คอื สชาติ
ปัญญา ปัญญาท่ีไดม้ าพรอ้ มกบั ชาตคิ อื ความเกิด นีเ้ องคอื
ธรรมะท่ีแปลวา่ ทรงไว้ คอื เป็นสภาพท่ีทรงไว้ ทรงตวั เองคอื ทรง
ธรรมะเอง โดยเป็นสจั จะคือความจรงิ อยทู่ กุ กาลสมยั ดงั ท่ี
เรยี กวา่ เป็น อกาลโิ ก ไม่ประกอบดว้ ยกาลเวลา และทรงผทู้ ่ีทรง
ธรรมะใหท้ รง หรอื ดาํ รงอยไู่ ด้ …

เชน่ เดยี วกบั ชวี ติ ซง่ึ เป็นเคร่อื งทรงหรอื ดาํ รงรา่ งกายหรอื รวม
เรยี กวา่ บคุ คล สตั ว์ ใหด้ าํ รงอย่หู รอื ใหท้ รงอยู่ เชน่ รา่ งกายท่ีมี
ชีวิต ก็เป็นรา่ งกายท่ีดาํ รงอยทู่ รงอยู่ ยืน เดนิ น่งั นอน ได้ ชีวิต
เป็นเครอ่ื งทรงหรอื ดาํ รงรา่ งกายนีด้ งั กลา่ ว

แตถ่ า้ ขาดชีวติ ไม่มีชีวิต รา่ งกายนกี้ ็ตอ้ งนอนทอดทงิ้ อยบู่ น
แผน่ ดนิ ไม่สามารถท่ีจะลกุ ขนึ้ มายืนเดนิ น่งั นอนได้ เพราะไม่มี
เคร่อื งทรงอยู่ คอื ชีวิต และเครอ่ื งทรงอย่คู อื ชีวิตนีก้ ็ประกอบดว้ ย
จิตใจ และกายอนั นที้ ่ีรวมกนั อยนู่ นั้ เอง

กายและจติ ใจนีท้ รงอย่ดู าํ รงอย่หู รอื วา่ กลา่ วอกี อย่างหนง่ึ ก็
คือธาตุทงั้ ๖ ท่ีพระพทุ ธเจา้ ตรสั ไวว้ า่ บรุ ุษสตรนี ีม้ ีธาตุ ๖ ธาตุ

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 3

ดนิ ธาตุนาํ้ ธาตุไฟ ธาตุลม ธาตุอากาสคอื ช่องว่าง กบั
วญิ ญาณธาตคุ ือธาตรุ ู้ ประกอบกนั อยู่ ทรงอยู่ จงึ ดาํ รงความ
เป็นสตั วบ์ คุ คล เป็นชายเป็นหญิงท่ีดาํ รงชีวติ อยไู่ ด้ ถา้ ธาตุ
เหลา่ นีแ้ ตกสลาย ความทรงอยดู่ าํ รงอยขู่ องชีวติ ก็ตอ้ งสนิ้ ไปหมด
ไป สง่ิ ท่ีดาํ รงอย่หู รอื ทรงอยู่ อนั เป็นเครอ่ื งใหท้ รงอยหู่ รอื ดาํ รงอยู่
ด่งั กลา่ วนี้ ก็เท่ากบั เป็นธรรมะ ท่ีแปลวา่ ทรงอย่หู รอื ดาํ รงอยู่ คณุ
อนั เป็นเครอ่ื งใหท้ รงอยดู่ าํ รงอยกู่ ็คอื ธรรมะนนั้ เอง ตวั ธรรมะเอง
นนั้ ก็ทรงอย่ดู าํ รงอยู่ และสว่ นท่ีเป็นคณุ ก็เป็นเคร่อื งทาํ ใหท้ รงอยู่
ดาํ รงอยู่ ในทางท่ีเป็นคณุ ดว้ ย

และแมส้ ว่ นท่ีเป็นโทษก็เชน่ เดียวกนั เม่ือเป็นโทษก็เป็นสิ่งท่ี

ทรงอย่ดู าํ รงอยโู่ ดยความเป็นโทษ และทาํ ใหผ้ ทู้ ่ีมีอยู่ ก็ทรงอยู่
ดาํ รงอยโู่ ดยความเป็นโทษ ในทกุ ๆ คนยอ่ มมีสงิ่ ท่ีทรงอย่ดู าํ รง
อย่ดู งั กลา่ วมานี้ และนอกจากสว่ นท่ีเป็นคณุ และสว่ นท่ีเป็นโทษ
แลว้ ยงั มีสว่ นท่ีเป็นกลางๆ ไมใ่ ช่คณุ ไม่ใช่โทษ ก็เป็นสว่ นท่ีทรง
อยดู่ าํ รงอย่เู ชน่ เดียวกนั

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 4

เพราะฉะนนั้ ทางพระพทุ ธศาสนา พระพทุ ธเจา้ ผตู้ รสั รูใ้ น
สจั จะท่ีเป็นตวั ความจรงิ จงึ ไดต้ รสั แสดงไวท้ งั้ หมด วา่ ธรรมะคือ
สว่ นท่ีทรงอยดู่ าํ รงอยนู่ ีม้ ีเป็น ๓ คือ กุสลาธรรมา ธรรม
ทงั้ หลายท่ีเป็นกศุ ล อกุสลาธรรมา ธรรมทงั้ หลายท่ีเป็นอกศุ ล
อัพยากตาธรรมา ธรรมทงั้ หลายท่ีเป็นอพั ยากฤตคือไม่ใช่กศุ ล
ไม่ใช่อกศุ ล

เม่ือจะชีต้ วั อยา่ งธรรมะท่ีเป็นสว่ นกศุ ลก็ไดม้ ีอย่ใู นบคุ คลผู้
เกิดมาเป็นมนษุ ย์ ยกขอ้ ท่ีสาํ คญั ท่ีสดุ ก็คอื สชาติปัญญา
ปัญญาท่ีไดม้ ากบั ชาตคิ อื ความเกิด พรอ้ มทงั้ สงั ขารรา่ งกาย
จิตใจ อนั พรอ้ มท่ีจะไดป้ ฏบิ ตั ิกระทาํ ในทางพฒั นา คอื ทาํ ใหเ้ กิด
ความเจรญิ นีเ้ ป็นตวั อยา่ งของกศุ ลธรรม สว่ นท่ีเป็นอกศุ ลธรรม
นนั้ ก็ยกตวั อยา่ งไดแ้ ก่ สตั วเ์ ดรจั ฉานทงั้ หลาย ท่ีไมไ่ ด้ สชาติ
ปัญญา มาเหมือนอยา่ งมนษุ ย์ มีรา่ งกายพรอ้ มทงั้ จติ ใจไม่อาจท่ี
จะปฏิบตั ิ พฒั นาใหบ้ งั เกิดความเจรญิ

สว่ นท่ีเป็นกลางๆ นนั้ ก็หมายถึงรา่ งกายและจติ ใจเองท่ี
ไดม้ าโดยธรรมชาติธรรมดาตลอดจนถงึ การกระทาํ ท่ีเป็นไปตาม

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 5

ธรรมชาติธรรมดา เชน่ การ ยืน เดนิ น่งั นอน การบรโิ ภค การ
ถ่าย ซง่ึ เป็นไปตามธรรมดาของรา่ งกาย ตลอดจนถึงการดู การ
ฟัง การสดู ดม การลมิ้ รส การถกู ตอ้ งทางกาย ความคดิ ตา่ งๆ
รวมทงั้ การกระทาํ อะไรๆ การพดู อะไรๆ การคดิ อะไรๆ ท่ีเป็นไป
ตามธรรมชาตธิ รรมดา เหลา่ นีน้ บั วา่ เป็นของกลางๆ เชน่ คนท่ี
ตอ้ งยืนเดนิ น่งั นอน ตอ้ งกนิ ด่มื ทาํ พดู คิด ตา่ งๆ เป็นตน้ ดงั กลา่ ว
ไมใ่ ช่เป็นส่ิงท่ีเรยี กวา่ เป็นบญุ ไม่ใช่เป็นสง่ิ ท่ีเรยี กวา่ บาป ไม่ใช่
เป็นสิง่ ท่ีเรยี กวา่ ความดี ไมใ่ ช่เป็นส่ิงท่ีเรยี กวา่ ความช่วั
เพราะฉะนนั้ จงึ เรยี กวา่ เป็นธรรมะท่ีเป็นกลางๆ ไมใ่ ช่ดีไม่ใช่ช่วั

พระพทุ ธเจา้ กไ็ ดท้ รงส่งั สอนใหใ้ ชส้ ิ่งท่ีมีเป็นธรรมชาตเิ ป็น
ธรรมดาน่ีแหละ ละความช่วั กระทาํ ความดตี า่ งๆ คอื วา่ ใชต้ า ใช้
หู ใชจ้ มกู ใชล้ นิ้ ใชก้ าย ใชม้ นะคอื ใจ พรอ้ มทงั้ วาจา หรอื วา่ ใช้
ทวารทงั้ ๓ คือ กาย วาจา ใจ เวน้ จากอกศุ ลธรรม ธรรมะท่ีเป็น
อกศุ ล ประกอบกศุ ลธรรม คอื ธรรมะท่ีเป็นกศุ ลตา่ งๆ

เพราะวา่ กศุ ลธรรมก็ดี อกศุ ลธรรมก็ดี ยอ่ มเกิดขนึ้ จากการ
กระทาํ อนั ประกอบดว้ ยเจตนาคอื ความจงใจ สาํ เรจ็ เป็นการงาน

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 6

ท่ีกระทาํ ตา่ งๆ อนั เรยี กวา่ กรรม แปลวา่ การงานท่ีกระทาํ เม่ือทาํ
ดีก็เป็นกรรมดี เม่ือทาํ ช่วั ก็เป็นกรรมช่วั เพราะฉะนนั้ เม่ือมงุ่ ถงึ
การกระทาํ การงานท่ีกระทาํ ดงั กลา่ วนีจ้ งึ เรยี กวา่ กรรม และ
กรรมดงั กลา่ วมานีค้ อื การกระทาํ หรอื การงานท่ีกระทาํ เม่ือทาํ
ช่วั เราก็เรยี กกนั ในภาษาไทยวา่ ทาํ ความช่วั ทาํ ดกี ็เรยี กกนั ใน
ภาษาไทยวา่ ทาํ ความดี มีคาํ วา่ “ความ" ความดี ความช่วั

เพราะฉะนนั้ คาํ วา่ ความดี ก็คือกศุ ลธรรมนนั้ เอง ความช่วั ก็
คืออกศุ ลธรรมนนั้ เอง ซง่ึ แสดงวา่ ตอ้ งมีความดี ตอ้ งมีความช่วั
อย่ใู นโลกนี้ ไมใ่ ชไ่ มม่ ี มีความดี มีความช่วั มีความดกี ็คอื มีกศุ ล
ธรรม มีความช่วั ก็คือมีอกศุ ลธรรม คาํ วา่ ธรรมะนนั้ เป็นสภาพ ก็
คือตวั “ความ” ท่ีเราพดู กนั ในภาษาไทยนีเ้ อง แตว่ า่ ความดี
ความช่วั นีจ้ ะปรากฏดว้ ยการกระทาํ เม่ือกระทาํ ความดกี ็เป็น
กรรมดี เม่ือกระทาํ ความช่วั กเ็ ป็นกรรมช่วั แตเ่ ม่ือไมก่ ระทาํ
ความดคี วามช่วั ก็ยอ่ มยงั ไมม่ าเกิดขนึ้ ในบคุ คล ตอ่ เม่ือกระทาํ จงึ
จะมาบงั เกิดขนึ้ ในบคุ คล และเม่ือมาบงั เกิดขนึ้ ในบคุ คล ก็ทาํ ให้
บคุ คลเป็นคนดี หรอื วา่ เป็นคนช่วั ไปตามความดีหรอื ความช่วั ท่ี

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 7

กระทาํ และก็เป็นคนดีหรอื เป็นคนช่วั ขนึ้ ทนั ที ท่ีไดก้ ระทาํ ความดี
หรอื ความช่วั นนั้ นีเ้ ป็นสจั จะคอื ความจรงิ ท่พี ระพทุ ธเจา้ ไดต้ รสั รู้
และไดท้ รงแสดงส่งั สอน

ในการกระทาํ ความดหี รอื ความช่วั ทงั้ ๒ อย่างนี้ ก็ตอ้ งอาศยั
ธรรมะท่ีเป็นกลางๆ อนั มีอยใู่ นบคุ คลทกุ คน คอื กายใจ หรอื กาย
และจิต หรอื วา่ สงั ขารรา่ งกาย ท่ีสมมติเรยี กวา่ อตั ภาพตวั ตนนี้
แหละ หรอื วา่ โดยตรงเม่ือยกเอาทวารคือทางท่ีจะกระทาํ กรรม ก็
คอื กายทวารทางกาย วจีทวารทางวาจา มโนทวารทางใจ นีเ้ อง
ซง่ึ ทงั้ หมดนีเ้ รยี กวา่ เป็นธรรมะท่ีเป็นกลางๆ คอื เป็นสว่ นท่ีเป็น
กลางๆ เป็น “ความ” ท่ีเป็นกลางๆ ซง่ึ ทกุ คนไดม้ าตงั้ แตก่ าํ เนิด
เกิดมากม็ ีกายและจติ นีม้ า มีสงั ขารรา่ งกายนีม้ า มกี ายวาจาใจ
นีม้ า หรอื เรยี กตามภาษาธรรมะวา่ เป็นวบิ ากขนั ธ์ คือเป็นขนั ธท์ ่ี
เป็นวบิ ากคือเป็นสว่ นผล ท่ีไดม้ าตงั้ แตเ่ กิด ไม่เรยี กวา่ เป็นดี
หรอื ไมเ่ รยี กวา่ เป็นช่วั เป็นกลางๆ ก็ใหใ้ ชส้ ว่ นท่ีเป็นกลางๆ นี้
แหละ โดยเวน้ จากกรรมท่ีช่วั ท่ีผดิ อนั เรยี กวา่ อกศุ ลกรรม หรอื
บาปกรรม ประกอบกรรมท่ีดที ่ีชอบอนั เรยี กวา่ บญุ กรรม หรื

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 8

อกศุ ลกรรม และก็ตรสั ใหช้ าํ ระจติ ใจของเรา ของตนเองน่ีแหละ
ใหบ้ รสิ ทุ ธิ์ผอ่ งใส เพราะจิตใจนีเ้ ป็นสว่ นสาํ คญั

มาจบั กลา่ วถึงศลี สมาธิปัญญาพระพทุ ธเจา้ ก็ตรสั สอนจาก
ธรรมชาตธิ รรมดา คอื ธรรมะท่ีเป็นกลางๆ ท่ีทกุ คนมีอยนู่ ่ีแหละ
เพราะวา่ ทกุ คนนนั้ ก็ตอ้ งมีกายพรอ้ มทงั้ ใจ อนั ประกอบดว้ ย
อายตนะ ตา หู จมกู ลนิ้ กาย และมโนคอื ใจ และทกุ คนเม่ือจะ
ทาํ อะไรก็ตอ้ งใชร้ า่ งกายใชต้ าใชห้ เู ป็นตน้ เช่นวา่ เม่ือจะฟังอะไร
ก็ตอ้ งใชห้ ฟู ัง จะดอู ะไรก็ตอ้ งใชต้ าดู จะทราบกล่นิ ก็ตอ้ งใชจ้ มกู
จะทราบรสก็ตอ้ งใชล้ ิน้ จะทราบสง่ิ ถกู ตอ้ งก็ตอ้ งใชก้ าย จะคิด
จะรูอ้ ะไรก็ตอ้ งใชม้ โนคือใจ ก็ตอ้ งอาศยั อายตนะเหลา่ นีน้ ่นั เอง

และโดยเฉพาะอายตนะ ๕ขอ้ ขา้ งตน้ คือตาหจู มกู ลนิ้ และ
กายนนั้ เป็นสว่ นประสาททางรา่ งกาย ซง่ึ เป็นสว่ นภายนอก สว่ น
มโนอนั เป็นขอ้ ท่ี ๖ นนั้ เป็นสว่ นภายในประกอบกนั อยู่
เพราะฉะนนั้ การท่ีจะทาํ อะไรทกุ อย่างจงึ ตอ้ งอาศยั ทงั้ ๖ ทางนี้
ประกอบกนั

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 9

ยกตวั อยา่ งเชน่ กาํ ลงั ฟังธรรมบรรยายอยนู่ ีก้ ็ตอ้ งมีรา่ งกาย
พรอ้ มท่ีจะฟัง ดงั เชน่ ท่ีน่งั สาํ รวมกาย สาํ รวมวาจา สาํ รวมใจ
สาํ รวมกายนนั้ ก็คอื รา่ งกายพรอ้ มทงั้ หู เรยี กวา่ เง่ยี หทู ่ีจะฟัง กาย
ก็ตอ้ งมีความสาํ รวม สาํ รวมวาจานนั้ ก็คอื ตอ้ งสาํ รวมความคดิ
ซง่ึ เป็นตน้ ของวาจา ไมค่ ิดไปในเร่อื งอ่ืน และสาํ รวมใจนนั้ ก็คือ
ตอ้ งตงั้ ใจ มีความตงั้ ใจท่ีจะฟัง เรยี กวา่ ในการฟังนี้ หกู ็ตอ้ งฟัง
วาจาคอื ความคิดก็ตอ้ งคิดไปในสง่ิ ท่ีฟัง ใจก็ตอ้ งตงั้ ท่ีจะฟัง คอื
ใจก็ตอ้ งฟัง แปลวา่ หกู ็ตอ้ งฟัง ใจก็ตอ้ งฟัง และความคดิ ก็ตอ้ ง
คิดไปตามท่ีฟัง ด่งั นี้ จงึ จะฟังไดย้ นิ และเม่อื ฟังไดย้ ินก็รูเ้ รอ่ื งท่ี
ฟัง เขา้ ใจเรอ่ื งท่ีฟัง ความรูเ้ รอ่ื งท่ฟี ังเขา้ ใจเร่อื งท่ีฟังนี้ คอื ตวั
ปัญญา และความท่ีตงั้ ใจฟังเป็นตวั สมาธิ ความท่ีสาํ รวมกาย
เง่ียหฟู ังเป็น ศลี

ฉะนนั้ จงึ จะเหน็ ไดว้ า่ แมใ้ นการฟังธรรมบรรยายท่ียกมาเป็น
ตวั อยา่ งนี้ กายก็ตอ้ งเป็นศีล คือตอ้ งมีความเป็นปรกติ มีความ
สาํ รวม ใจก็ตอ้ งมีสมาธิคอื ตงั้ ใจ ตงั้ ใจฟัง จงึ จะไดป้ ัญญาคอื
ความท่ีฟังไดย้ นิ และไดค้ วามรูค้ วามเขา้ ใจตามท่ฟี ัง ตามท่ีจะ

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 10

พงึ ได้ อนั เป็นตวั ปัญญา ทกุ คนจะตอ้ งใชอ้ าการของรา่ งกายท่ี
ตอ้ งสาํ รวม อาการของใจท่ีตอ้ งตงั้ ใจ ด่งั นี้ พรอ้ มทงั้ ความคิดไป
ตาม จงึ จะไดป้ ัญญาท่ีเป็นตวั ความรูค้ วามเขา้ ใจในสง่ิ ท่ีทาํ นนั้ ๆ
ตอ้ งเป็นด่งั นที้ กุ อยา่ ง อนั จะขาดเสยี มไิ ด้

ถา้ ขาดเสยี แลว้ การทาํ การงานทกุ อยา่ งไมม่ ีความสาํ เรจ็
ตงั้ แตเ่ ป็นเด็กเรยี นหนงั สอื มาในขนั้ ตน้ จนถึงเรยี นสาํ เรจ็

และเม่ือทาํ การงานอะไรทกุ อยา่ งก็จะตอ้ งอาศยั อาการทงั้ ๓
นี้ คือความสาํ รวมทางกาย ความตงั้ ใจ และปัญญา ท่ีไดจ้ าก
อาการทงั้ ๓ นนั้ มาประกอบกระทาํ การงานตา่ งๆ ตอ้ งมอี าการ
ทงั้ ๓ นีอ้ ยดู่ ว้ ยกนั ทงั้ นนั้ จงึ จะสาํ เรจ็ เป็นการงานทกุ อยา่ ง

แตว่ า่ ในการประกอบกระทาํ อาการทงั้ ๓ อยา่ งดงั ท่กี ลา่ วนี้
ย่อมเป็นไปไดท้ งั้ ในทางดี ทงั้ ในทางช่วั จะทาํ ความดกี ็จะตอ้ งมี
ความสาํ รวมทางกายเพ่ือท่จี ะทาํ มีความตงั้ ใจท่ีจะทาํ มีปัญญา
ท่ีจะทาํ จะทาํ ความช่วั ก็เชน่ เดียวกนั ตอ้ งมีความสาํ รวมทาง
กายท่ีจะทาํ ช่วั ตงั้ ใจท่ีจะทาํ ช่วั มีปัญญาท่จี ะทาํ ช่วั

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 11

เพราะฉะนนั้ อาการทงั้ ๓ นี้ เม่ือวา่ ถงึ ตวั อาการทงั้ ๓ นีจ้ รงิ ๆ
ย่อมเป็นของกลางๆ แตว่ า่ ใชไ้ ปไดท้ งั้ ในทางดี ทงั้ ในทางช่วั
เหมือนอยา่ งมอื ทงั้ ๒ ของทกุ ๆ คนท่ีมีอยู่ ก็เป็นของกลางๆ มือ
ไม่ดไี ม่ช่วั อะไร เป็นของกลางๆ แตว่ า่ ถา้ ใชม้ ือทาํ ความช่วั เชน่ วา่
ไปชกตอ่ ยใครตอ่ ใคร ทาํ รา้ ยใครตอ่ ใคร ก็เป็นการทาํ ช่วั แตถ่ า้
ใชม้ ือทาํ ดี เชน่ ใชม้ ือทาํ การทาํ งานท่ีเป็นประโยชน์ ทาํ บญุ ทาํ
กศุ ลตา่ งๆ กเ็ ป็นการใชท้ าํ ความดี ตวั มือเองนนั้ ไม่ใช่ดไี ม่ใชช่ ่วั
แตว่ า่ ตวั บคุ คลน่นั แหละเม่ือใชม้ ือทาํ ดีก็เป็นการทาํ ดี ใชม้ ือทาํ
ช่วั ก็เป็นการทาํ ช่วั

เพราะฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ไดต้ รสั สอนใหใ้ ชส้ งิ่ ท่ีมีอย่เู ป็น
ธรรมชาติธรรมดา คอื เป็นสง่ิ ท่ีคนเรามีอยแู่ ลว้ และก็กระทาํ กนั
อย่แู ลว้ น่ีแหละ ใหก้ ระทาํ ความดี ละความช่วั และใหเ้ พ่ิมพลงั
ของการกระทาํ โดยเพ่มิ พลงั ของอาการท่ีมีอย่เู ป็นธรรมชาตเิ ป็น
ธรรมดาน่ีแหละ ใหม้ ีพลงั ในการท่ีจะละความช่วั ท่ีจะกระทาํ
ความดใี หม้ ากขนึ้ จงึ ไดท้ รงบญั ญตั ขิ อ้ ปฏิบตั ิ อนั เรยี กวา่ เป็นศีล

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 12

ขอ้ ปฏบิ ตั ิอนั เรยี กวา่ เป็นสมาธิ ขอ้ ปฏบิ ตั ิอนั เรยี กวา่ ปัญญา ให้
เป็นขอ้ ท่ีเรยี กวา่ เป็นสิกขาหรอื ศกึ ษา คือใหศ้ กึ ษาใหร้ ูจ้ กั

และฝึกปฏิบตั ใิ หเ้ ป็นขนึ้ ใหม้ ขี นึ้ ใหเ้ ป็นศีลขนึ้ ใหเ้ ป็นสมาธิ
ขนึ้ ใหเ้ ป็นปัญญาขนึ้ ฝึกหดั กายวาจาใจนีเ้ อง ใหเ้ วน้ จากบาป
อกศุ ลทจุ รติ ทงั้ หลายทางกายทางวาจาทางใจ โดยท่ีงดเวน้ ใจ
ของตวั เองใหไ้ ดจ้ าก ความโลภ ความโกรธ ความหลง จาก
ตณั หาความดนิ้ รนทะยานอยาก อนั จะดงึ ไปใหป้ ระพฤตทิ าง
กาย ประพฤติทางวาจา ประพฤตทิ างใจ เป็นบาปเป็นอกศุ ล
เป็นทจุ รติ ตา่ งๆ ด่งั นีเ้ ป็น ศลี ใหฝ้ ึกปฏิบตั ิจติ ใจนีใ้ หส้ งบจาก
อารมณอ์ นั เป็นท่ีตงั้ ของกิเลสทงั้ หลาย ใหม้ ีอารมณเ์ ป็นอนั เดยี ว
ในทางท่ีดีท่ีชอบ ใหจ้ ิตตงั้ ม่นั อย่เู ป็นอารมณอ์ นั เดียว อนั เป็น
อารมณท์ ่ีดีท่ีชอบนนั้ อนั จะทาํ ใหจ้ ิตใจใหส้ งบจากกาม จาก
อกศุ ลธรรมทงั้ หลายเป็น สมาธิ

และใหฝ้ ึกตวั ความรูท้ ่ีเป็นสชาตปิ ัญญา ปัญญาโดยชาติ
กาํ เนิด และท่ีไดส้ ่งั สมเพ่ิมเติมมานี้ ใหเ้ ป็นความรูท้ ่ีเขา้ ถงึ สจั จะ
ท่ีเป็นตวั ความจรงิ ในตนเอง ใหร้ ูจ้ กั นามรูปหรอื ขนั ธ์ ๕ โดยเป็น

โดยทมี งานกรุธรรม grudhamma.com 13

ไตรลกั ษณ์ อนิจจะไมเ่ ท่ียง ทกุ ขะเป็นทกุ ขต์ อ้ งแปรปรวน
เปล่ียนแปลง อนตั ตาไมใ่ ช่อตั ตาตวั ตน เพ่ือละความยดึ ม่นั ถือ
ม่นั ในตวั เราของเรา อนั เป็นปัญญา ท่ีกาํ จดั หรอื ท่ีดบั กิเลสและ
กองทกุ ข์

ตอ่ ไปนีก้ ็ขอใหต้ งั้ ใจฟังสวดและตงั้ ใจทาํ ความสงบสืบตอ่ ไป
(ถอดเสยี งธรรมโดย คณุ อณิศร โพธิทองคาํ )
ท่ีมา: https://youtu.be/moJqTLmr9-Y

โดยทมี งานกรธุ รรม grudhamma.com 14