नाम व प्रकार

नाम व याच े कार :

य ात असणार् या कवा
क पनने े जाणवले या व तूंना
कवा यां या गणु धमाना
दले या नावाला ‘नाम’ असे
हणतात.
उदा.
टेबल, कागद, पेन, साखर,
अ सरा, गाडी, खोटेपणा,
औदाथ, देव, वग, पु तक इ.
 नामाचे कार :
नामाचे एकू ण 3 मु य कार

पडतात.
सामा य नाम –
एकाच जाती या पदाथातील
समान गणु धमामुळे या
व तूला जे सवसामा य नाव
दले जाते याला ‘सामा य
नाम’ असे हणतात.
उदा.
मुलगा, मुलगी, घर, शाळा,
पु तक, नद , शहर, साखर,
पाणी, ध, सोन,े कापड, सै य,
वग इ.

सामा य नाम  वशषे नाम

पवत हमालय, सहया , सातपुडा

मुलगा वाधीन, हमांशू, ल मण, क पल, भरै व

मुलगी मधु मता, वागता, तारा, आशा, न लनी

शहर नगर, पुण,े द ली, मुंबई, को हापरू

नद गगं ा, सधू, तापी, नमदा, गोदावरी

ट प : (सामा य नाम हे
जातीवाच असते, काही

व श नामांचचे अनके वचन
होते. मराठ म ये पदाथवाचक,

समुहवाचक नाम हे सामा य
नामच समजले जाते.)
वशेष नाम –

या नामाने जातीचा बोध होत

नसनू या जातीतील एका

व श चा, व तूचा
कवा ा याचा बोध होतो
यास ‘ वशषे नाम’ असे
हणतात.
उदा.
राम, आशा, हमालय, गगं ा,
भारत, धुळे, मंुबई, द ली,
स चन, अमे रका,गोदावरी इ.
ट प : ( वशषे नाम हे

वाचक असते,
वशषे नामाचे अनके वचन होत
नस यास सामा य नाम
समजावे.) 

उदा. या गावात बरेच नारद
आहते .

भाववाचक नाम –
या नामाने ाणी कवा व तु

यां याम ये असले या गणु ,
धम, कवा भाव यांचा बोध
होतो. याला ‘भाववाचक
नाम’ असे हणतात.
उदा.
धैय, कत , चागं लु पणा,

वा स य, गलु ाम गरी, आनदं इ.
ट प : (पदाथा या
गणु ाबरोबरच थ त कवा

या दाख वणार् या
नामांना भाववाचक नाम असे
हणतात.
उदा. धाव, हा य, चोरी, उ ाण,
नृ य ही येला दलेली नावे
आहते . वाध य, बा य,
ता य, मरण हे श द
पदाथाची थती दाख वतात.)
   भाववाचक नामे साध याचे

कार –

सामा यनामे व वशषे नामे
यांना आई, ई, क , गरी, ता,
व, पण, पणा, य, या

यासारखे यय लावून नामे

तयार होतात ती
खालील माणे –

शद यय भाववाचक इतर उदाहरणे
नाम

नवल आई नवलाई खोदाई, चपडाई, दांडगाई, धुलाई

ीमं ई ीमंती गरीबी, गोडी, लबाडी, व कली
त

पाट क पाट लक आपुलक , भ कु
ल

गलु ा गरी गलु ाम गरी फसवे गरी, लु चे गरी
म

शांत ता शांतता ू रता, न ता, समता

मनु व मनु य व ौढ व, म व, श ु व
य

शहा पण, शहाणपण, देवपण, ामा णकपणा, मोठे पण
णा पणा पणा

सदुं र य सौदय गांभीय, धैय, माधुय, शौय

गोड वा गोडवा ओलावा, गारवा

नामाचे काय करणारे इतर
श द:
ट प : नाम, सवनाम, वशषे ण,

ही जी नावे श दां या जातीला
दली जातात, ती यां या या

या वा यातील कायाव न

दली जातात तीच गो येथहे ी
ल ात ठे वावयास हवी,
सामा यनाम, वशेषनाम,

भाववाचकनाम ही नावे

देखील नामां या व श
कायाव न दली गले ी आहते .
अशाच प तीने नामां या
कायाव न याचं े काही नयम
आहते ते खालील माण-े
नयम –
1. के हा-के हा सामा यनाम
हे वशषे नामांच े काय करतात.
उदा.
आ ाच मी नगर न आलो.
शजे ारची तारा यदं ा बी.ए.
झाली.
वरील वा याम ये वापरली

गले ेली नगर कोणतेही शहर,
तारा(न ) ही  मुळ च
सामा यनामे आहते परंतु येथे
ती वशषे नामे हणनू वापरली
गले ेली आहते .
2. के हा-के हा  वशषे नाम
सामा य नामाचे काय करतात.
उदा.
तमु चा मुलगा कंु भकणच
दसतो.
आमचे वडील हणजे
जमद न आहते .
आ हाला आज या वधा यात

सदु ाम नकोत भीम हवेत.
वरील वा यांत कंु भकण,
जमद न, सदु ाम, भीम गे
मुळची वशषे नामे आहते .
पण यथे े कुं भकण अ तशय
झोपाळू, जमद न = अ तशय
रागीट मनु य, सदु ाम=अश
मुलगे व भीम=सश मुलगे
या अथाने वापरली आहते .
हणजे मुळची वशषे नामे
वरील वा यांत सामा य
नामांचे काय करतात.
3. के हा-के हा भाववाचक

नामे वशेषनामांच े काय करते.
उदा.
शांती ही मा या ब हणीची
मुलगी आह.े
व ास परी ते उ ीण झाला.
माधुरी उधा मंुबईला जाईल.
वरील वा यात अधोरे खत
के लेली श दे ही मुळची
भाववाचक नामे आहते . पण
या ठकाणी याचं ा वापर
वशषे णामासारखा के ला आह.े
4. वशषे नामाचे अनके वचन
होत नाही झा यास

यानं ा सामा यनाम  हणतात.
उदा. 
आम या वगात तीन पाट ल
आहते .
या गावात बरेच नारद आहते .
मा या आईने सोळा
सोमवारांचे त के ले.
वशेषनामाचे अनके वचन होत
नाही पण वरील वा यात
वशषे नामे अनके वचनी
वापरलेली दसतील या
वा यातील वशषे नामे हणनू
वापरली आहते .

5.  वशषे ण के हा-के हा
नामाचे काय करतात.
उदा. 
शहा याला श दांचा मार.

ीमंतांना गव असतो.
जाती या सदंु रांना काहीही
शोभते.
जगात गरीबांना मान मळत
नाही.
वरील वा यात वशेषण ही
नामासारखी वापरली आहते .
6. के हा-के हा अ य
नामाचे काय करतात.

उदा.  
आम या के टपटूंची वाहवा
झाली.
या या बोल यात परंतुचा
वापर फार होतो.
नापास झा यामुळे याची छ -
थू झाली.
वरील वा याम ये
के वल योगी अ ये ही
नामाची काय करतात.
7. धातू-सा धते के हा-के हा
नामाचे काय करत.े
उदा.

याला कर नाही याला डर
कसली.
गु ज चे वागणे मोठे ेमळ
असत.े
ते यान पा न मला हसू आले.
देणार् याने देत जावे.
वरील उदाहरणावं न असे
दसनू येते क , सामा यपण,े
वशेषनामे व भाववाचकनामे
ही एकमेकाचं े काय करतांना
आढळतात. तसचे वशेषण,े
अ य, धातसु ा धते यांचा
वापरसु ा नामांसारखा

कर यात यते ो.

न मती
सजं य
ठाकरे