Geografi Tingkatan 3 - Bab 6

BAB 6 Sumber Semula Jadi


di Malaysia








Induksi Bab


Sebagai rakyat Malaysia, kita seharusnya berbangga dengan kepelbagaian sumber semula
jadi yang terdapat di Malaysia. Bolehkah anda nyatakan dan kenal pasti taburan sumber semula
jadi yang terdapat di negara kita? Bagaimanakah sumber semula jadi ini boleh mempengaruhi
pembangunan ekonomi di negara kita?



























Lata Kinjang (Perak)



Info
Apakah yang akan anda pelajari?
Perairan Laut China Selatan yang
merangkumi Pahang, Terengganu,
3 Menamakan sumber semula jadi di Malaysia Kelantan, Sabah dan Sarawak berpotensi
3 Mengenal pasti taburan sumber boleh baharu untuk penjanaan tenaga ombak pada
dan sumber tidak boleh baharu di Malaysia masa hadapan kerana mempunyai laut
3 Menghuraikan sumber boleh baharu dan sumber terbuka yang menerima jumlah angin
Bab 6 tidak boleh baharu di Malaysia dan arus yang kuat sepanjang tahun.
3 Merumuskan kepentingan sumber semula jadi (Sumber: Royal Institution of
dalam pembangunan ekonomi di Malaysia Surveyors Malaysia, 2011)

98

Sepintas lalu


1 Sumber semula jadi di Malaysia













2 Taburan sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu

U
PETUNJUK
Petroleum Laut Sulu
Gas asli
Emas
Arang batu
Temangan
Bandar
5°U Rusila
Silimpopon
Kuala Lipis
Laut
Raub China Selatan
Bintulu Laut
Mukah Sulawesi
Merit-Pila
Bau Silantek
Selat Melaka
(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)
3 Sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu

Jenis-jenis sumber


Sumber boleh baharu Sumber tidak boleh baharu

Sumber semula jadi yang tidak akan habis Sumber semula jadi yang akan habis dalam
walaupun diambil dan digunakan secara jangka waktu yang tertentu jika penerokaan
berterusan. Sumber ini boleh diperbaharu sesuatu sumber itu tidak dikawal dan
melalui beberapa kaedah dirancang dengan baik


4 Kepentingan sumber semula jadi dalam pembangunan ekonomi di Malaysia

Kepentingan sumber semula jadi kepada
pembangunan ekonomi



Sumber bahan Pembukaan Peluang pekerjaan
mentah kawasan baharu
Menjana Kemajuan Bab 6
pendapatan negara infrastruktur


99

6.1 Sumber Semula Jadi di Malaysia



Maksud Sumber Semula Jadi

Sumber semula jadi merujuk bahan atau punca yang terdapat di sekeliling kita, sama ada di
atas permukaan bumi, di dalam bumi atau di dalam air. Terdapat dua jenis sumber semula jadi,
iaitu sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh baharu.


Sumber Boleh Baharu Sumber boleh baharu ialah
sumber semula jadi yang tidak
akan habis walaupun diambil
dan digunakan secara berterusan.
Sumber ini boleh diperbaharu
melalui beberapa kaedah.







Sumber boleh baharu




Hutan Suria Tanih Air


Hutan Hujan Laterit Sungai
Tropika


Hutan Pantai Gambut Paya



Hutan Gunung Aluvium Laut


Hutan Paya Beris Air bawah tanah



Hutan Paya Hutan Paya Pasir Empangan
Air Masin Air Tawar

Kolam
Portal Geografi


Layari laman sesawang yang berikut untuk Tasik
Bab 6 melihat video tentang tenaga boleh baharu:
http://bukutekskssm.my/Geografi/Tingkatan3/
Video6.mp4


100

Sumber tenaga alternatif


Berasaskan alam semula jadi seperti suria, air, angin,
ombak, kolam air panas, sisa tumbuhan dan tinja
haiwan untuk menghasilkan sumber kuasa elektrik




Bersifat mesra alam dan digunakan untuk
menggantikan penggunaan bahan api fosil seperti
minyak, gas dan arang batu

Sumber tenaga
alternatif Contoh tenaga alternatif ialah penjanaan kuasa
hidroelektrik, tenaga suria, biomas, ombak,
geoterma dan angin




Antara sumber tenaga alternatif di Malaysia:
• Tenaga hidroelektrik: Empangan Kenyir (Terengganu)
• Tenaga suria: Pemasangan panel solar pada bumbung
bangunan dan rumah
• Tenaga biomas: Miri dan Sri Aman (Sarawak)
• Tenaga angin: Pulau Layang-layang (Sabah)
















Glosari
Panel solar pada bumbung rumah
Biomas: Tenaga yang
dihasilkan daripada
bahan buangan Portal Geografi
organisma hidup yang
terdapat di dalam
sesuatu ekosistem
atau kawasan
Geoterma: Tenaga yang
dihasilkan atau
berpunca daripada Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan Bab 6
haba dalaman bumi maklumat tentang tenaga boleh baharu:
http://bukutekskssm.my/Geografi/Tingkatan3/Nota8.html


101

Sumber Tidak Boleh Baharu




Sumber tidak boleh baharu ialah sumber semula jadi yang akan
habis atau pupus dalam jangka waktu yang tertentu jika penerokaan
sesuatu sumber itu tidak dikawal dan dirancang dengan baik.


Sumber tidak boleh baharu antaranya terdiri daripada sumber mineral
yang diperoleh dengan menggali atau melombong permukaan dan kerak
bumi. Terdapat sumber mineral yang digali di dasar laut seperti petroleum
dan gas asli. Sumber mineral pula terbahagi kepada dua jenis, iaitu logam
dan bukan logam.











Emas
(Barangan kemas)





Bauksit Bijih timah
(Bahan asas aluminium) (Barangan piuter)


Contoh
sumber mineral
logam






Kuprum Bijih besi
(Wayar) (Barangan logam)



Portal Geografi


Layari laman sesawang yang berikut untuk mendapatkan
maklumat tentang sumber mineral di Malaysia:
Bab 6 http://bukutekskssm.my/Geografi/Tingkatan3/Nota9.html




102

Batu granit
(Industri
pembinaan)
Kaolin Gas asli
(Barangan (Industri
tembikar) kimpalan)
Contoh
sumber mineral
bukan logam
Arang batu Pasir
(Industri melebur (Barangan kaca)
besi)
Petroleum
(Bahan bakar)
























Latih Diri A Kebanyakan negara telah
menggunakan tenaga
1. Jelaskan perbezaan antara sumber boleh baharu dengan nuklear untuk penjanaan
sumber tidak boleh baharu. tenaga elektrik. Berikan
2. Senaraikan empat contoh sumber boleh baharu. pendapat anda. Bab 6
3. Senaraikan empat contoh sumber mineral bukan logam. Menganalisis


103

6.2 Taburan Sumber Boleh Baharu dan Sumber

Tidak Boleh Baharu di Malaysia


Bahagian ini memfokuskan taburan beberapa sumber boleh baharu dan sumber tidak boleh
baharu utama di Malaysia.


Sumber Semula Jadi Boleh Baharu: Air (Empangan Hidroelektrik)



100°T 105°T 110°T 115°T
Jumlah hujan kira-kira U
2 600 mm setahun PETUNJUK
menjadikan Malaysia Sungai
amat berpotensi Laut Sulu
membangunkan Stesen
kuasa hidroelektrik jana kuasa
hidroelektrik
2 1 Pergau Laut
3 1 2 Temenggor China Selatan
4 7 8 3 Bersia 12
5°U
5 6 4 Kenering
Empangan ialah tambak 5 Chenderoh
yang dibina untuk 6 Sg. Piah Bawah
menahan aliran air 7 Sg. Piah Atas
8 Kenyir
9 Batang Ai
10 Bakun
Laut
11 Murum Sulawesi
12 Tenom Pangi
10
11
Air sungai yang diempang,
apabila dilepaskan akan
memutarkan turbin
dan menghasilkan Selat Melaka
tenaga elektrik 9

Peta 6.1 Taburan beberapa stesen jana kuasa hidroelektrik di Malaysia














Bab 6

Empangan Bersia (Perak) Empangan Kenyir (Terengganu)

104

Info
Mengapakah empangan
Empangan Bakun merupakan empangan hidroelektrik yang terbesar hidroelektrik sesuai
di Malaysia. Empangan ini mampu menjana 2 400 MV tenaga elektrik. dibina di kawasan tanah
Pada tahun 2020, dianggarkan 60 peratus daripada penjanaan tenaga tinggi? Apakah risiko
elektrik di Sarawak adalah bersumberkan hidroelektrik. pembinaan empangan
di kawasan ini?
(Sumber: The International Hydropower Association, 2017)
Menganalisis
100°T 105°T 110°T 115°T
U
PETUNJUK
Sungai
Laut Sulu
Stesen
jana kuasa
hidroelektrik
2 1 Pergau Laut
3 1 2 Temenggor China Selatan
4 7 8 3 Bersia 12
5°U
5 6 4 Kenering
5 Chenderoh
6 Sg. Piah Bawah
7 Sg. Piah Atas
8 Kenyir
9 Batang Ai
10 Bakun
Laut
11 Murum Sulawesi
12 Tenom Pangi
10
11



9
Selat Melaka
(Sumber: Diubah suai daripada Suruhanjaya Tenaga, 2015 dan Sarawak Integrated Water Resources, 2008)














Bab 6
Empangan Tenom Pangi (Sabah)
Empangan Bakun (Sarawak)
105

Sumber Semula Jadi Boleh Baharu: Hutan




Jadual 6.1 Contoh jenis hutan dan tanih, lokasi dan sumber hutan yang terdapat di Malaysia

Hutan Hujan Tropika Hutan Paya Air Tawar Hutan Paya Air Masin Hutan Pantai Hutan Gunung
Jenis hutan • Tanih aluvium • Tanih gambut • Tanih gambut • Tanih berpasir • Tanih laterit
dan tanih
• Tanih laterit • Tanih aluvium • Tanih aluvium

• Bahagian tengah • Sekitar Tasik Chini, Tasik Bera, • Laut Matang (Perak) • Pantai Tanjung Rhu, Langkawi • Gunung Kinabalu (Sabah)
Semenanjung Malaysia Rompin dan Pekan (Pahang) • Sebahagian pantai (Kedah) • Pergunungan Iran (Sarawak)
• Bahagian pedalaman • Sabak Bernam dan Kuala Selangor • Pulau Sipadan (Sabah) • Gunung Jerai (Kedah)
Lokasi Sabah dan Sarawak Tanjung Karang (Selangor) • Pantai Samarahan-Sadong • Pulau Talang-talang (Sarawak) • Gunung Tahan (Pahang)
• Dataran Hilir Perak (Sarawak) • Pantai Penarik (Terengganu)
• Sekitar Sungai Lupar dan • Delta Labuk-Sugut (Sabah)
Sungai Rajang (Sarawak)
• Cengal, meranti, merbau, • Pokok mengkuang, nipah, • Pokok bakau: Bakau minyak, • Pokok ru, tapak kuda, • Rafflesia, periuk kera, pokok
mersawa, jelutung, keruing, palma, keladi air, putat, palas, api-api, perepat dan tumu mengkuang laut, renek, paku-pakis, lumut
nyatuh, buluh, rotan, keriang, meranti jaya • Ikan, siput, ketam, udang, bebaru, pokok kelapa dan kulampair
Sumber hutan orkid, paku-pakis dan semayur ular, burung, memerang, dan rumput pantai • Siamang, ular, burung,
dan tumbuhan herba • Ikan air tawar, katak, ular, keluang dan kera • Burung, tupai, ular, ketam, serangga, musang
• Harimau, gajah, tapir, landak, biawak, buaya, burung siput dan serangga dan harimau dahan
kancil dan monyet dan kera











Info

Berdasarkan Perlembagaan
Persekutuan, pengurusan
hutan berada di bawah
bidang kuasa kerajaan
negeri dan setiap negeri
dipertangungjawabkan
untuk menggubal dasar
dan undang-undang
perhutanan masing-masing.
(Sumber: Kementerian Sumber
Asli dan Alam Sekitar, 2017)




Bab 6

Pokok buluh Pokok mengkuang

106

Hutan Hujan Tropika Hutan Paya Air Tawar Hutan Paya Air Masin Hutan Pantai Hutan Gunung
Jenis hutan • Tanih aluvium • Tanih gambut • Tanih gambut • Tanih berpasir • Tanih laterit
dan tanih
• Tanih laterit • Tanih aluvium • Tanih aluvium

• Bahagian tengah • Sekitar Tasik Chini, Tasik Bera, • Laut Matang (Perak) • Pantai Tanjung Rhu, Langkawi • Gunung Kinabalu (Sabah)
Semenanjung Malaysia Rompin dan Pekan (Pahang) • Sebahagian pantai (Kedah) • Pergunungan Iran (Sarawak)
• Bahagian pedalaman • Sabak Bernam dan Kuala Selangor • Pulau Sipadan (Sabah) • Gunung Jerai (Kedah)
Lokasi Sabah dan Sarawak Tanjung Karang (Selangor) • Pantai Samarahan-Sadong • Pulau Talang-talang (Sarawak) • Gunung Tahan (Pahang)
• Dataran Hilir Perak (Sarawak) • Pantai Penarik (Terengganu)
• Sekitar Sungai Lupar dan • Delta Labuk-Sugut (Sabah)
Sungai Rajang (Sarawak)
• Cengal, meranti, merbau, • Pokok mengkuang, nipah, • Pokok bakau: Bakau minyak, • Pokok ru, tapak kuda, • Rafflesia, periuk kera, pokok
mersawa, jelutung, keruing, palma, keladi air, putat, palas, api-api, perepat dan tumu mengkuang laut, renek, paku-pakis, lumut
nyatuh, buluh, rotan, keriang, meranti jaya • Ikan, siput, ketam, udang, bebaru, pokok kelapa dan kulampair
Sumber hutan orkid, paku-pakis dan semayur ular, burung, memerang, dan rumput pantai • Siamang, ular, burung,
dan tumbuhan herba • Ikan air tawar, katak, ular, keluang dan kera • Burung, tupai, ular, ketam, serangga, musang
• Harimau, gajah, tapir, landak, biawak, buaya, burung siput dan serangga dan harimau dahan
kancil dan monyet dan kera



































Bab 6

Pokok bakau Pokok kelapa Pokok renek

107

Taburan Sumber Semula Jadi Tidak Boleh Baharu: Mineral




U
PETUNJUK
Petroleum Laut Sulu
Gas asli
Emas
Info Arang batu
Temangan
Bandar
Jabatan Mineral dan
Geosains Malaysia ialah
jabatan yang menyediakan 5°U Rusila
perkhidmatan Silimpopon
kepakaran dalam bidang
mineral, geosains dan
perlombongan bagi Kuala Lipis Laut
menggalakkan pelaburan Raub China Selatan
dalam sektor mineral Bintulu Laut
dan perancangan Mukah Sulawesi
pembangunan negara.
Merit-Pila



Bau
Selat Melaka
Silantek
Peta 6.2 Taburan sumber tidak boleh baharu di Malaysia
Jadual 6.2 Contoh lokasi dan kegunaan sumber tidak boleh baharu

Jenis
sumber Petroleum Gas asli Emas Arang batu

• Luar pesisir pantai • Luar pesisir pantai • Sekitar Raub • Silimpopon, Maliau
Kelantan dan Kelantan dan dan Kuala Lipis (Sabah)
Terengganu Terengganu (Pahang) • Bintulu, Mukah,
Lokasi • Luar pesisir pantai • Luar pesisir pantai • Bau (Sarawak) Merit-Pila, Silantek,
Sabah Sabah • Sekitar Rusila Balingian (Sarawak)
• Luar pesisir pantai • Luar pesisir pantai (Terengganu)
Sarawak Sarawak


• Menjana • Bahan api • Jongkong • Menjana
tenaga elektrik domestik emas tenaga elektrik
• Bahan api • Industri • Barangan • Melebur besi
kenderaan petrokimia kemas
Kegunaan • Industri • Bahan api
petrokimia
Bab 6 • Bahan bakar alternatif untuk
kenderaan



108

U
PETUNJUK
Petroleum Laut Sulu
Gas asli
Emas
Arang batu
Temangan
Bandar


5°U Rusila
Silimpopon


Kuala Lipis
Raub Laut
China Selatan
Bintulu Laut
Mukah Sulawesi


Merit-Pila



Bau
Selat Melaka
Silantek
(Sumber: Diubah suai daripada Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia, 2016)


Aktiviti 6.1 PAK–21: Lawatan Galeri Latih Diri B


Tajuk: Sumber semula jadi boleh baharu dan tidak boleh baharu 1. Senaraikan dua
di Malaysia kawasan yang
Objekif: Menyatakan taburan sumber semula jadi boleh baharu dan tidak dilitupi Hutan Paya
Air Tawar.
boleh baharu di Malaysia
Alatan: Sticky notes, kertas sebak, pen penanda, pelekat 2. Apakah tujuan
Langkah-langkah: pembinaan
stesen jana kuasa
1. Murid membuat aktiviti dalam kumpulan. hidroelektrik
2. Setiap kumpulan harus melukis sebuah peta Malaysia di atas kertas di Malaysia?
sebak yang disediakan.
3. Murid menggunakan pen penanda yang berbeza warna untuk 3. Berikan dua contoh
barangan yang
menandakan taburan sumber boleh baharu dan sumber tidak diperbuat daripada
boleh baharu. sumber petroleum.
4. Setiap kumpulan akan membina galeri mini berkenaan sumber semula
jadi yang terdapat di Malaysia dan membuat pembentangan berkenaan
peta yang dihasilkan. Bab 6
5. Selepas pembentangan, setiap kumpulan akan bergerak ke setiap galeri
dan menambah maklumat yang berkaitan menggunakan sticky notes.

109

6.3 Kepentingan Sumber Semula Jadi dalam

Pembangunan Ekonomi di Malaysia





Menyediakan bahan mentah dan bahan
asas kepada industri hiliran:
• Petroleum - Industri petrokimia Sumber bahan
• Pasir - Industri pembinaan mentah
• Kayu balak - Industri pembuatan perabot
• Hasil hutan - Industri kraf tangan





Membuka peluang pekerjaan dalam
pelbagai bidang mengikut sektor:
• Perkhidmatan Kepentingan
• Pembuatan Peluang
• Pembinaan pekerjaan sumber
• Pertanian semula jadi
• Perlombongan
dan pengkuarian




Peratus Pekerja Mengikut Sektor pada Tahun 2015

4.6% 0.9%
PETUNJUK
Kemajuan
Perkhidmatan infrastruktur
15.0% Pembuatan

Pembinaan

55.3% Pertanian Membangunkan pelbagai
24.2% infrastruktur untuk memudahkan
Perlombongan pengurusan sumber:
dan pengkuarian
• Jalan raya
- Lebuhraya Utara-Selatan
- Lebuhraya Jerangau
(Sumber: Jabatan Perangkaan Malaysia, 2017)
Jumlah: 8.68 juta orang • Pelabuhan
- Pelabuhan Kemaman
Glosari - Pelabuhan Bintulu
• Lapangan terbang
Industri hiliran: Industri yang berkembang daripada - Lapangan Terbang Kerteh
penggunaan bahan mentah yang • Landasan kereta api
Bab 6 Petrokimia: telah diproses (dibina lewat kurun ke-19 untuk
mengangkut bijih timah)
Bahan kimia yang terhasil daripada
sumber petroleum dan gas asli - Taiping ke Kuala Sepetang

110

Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) Mengikut Sektor
pada Tahun 2016 (RM juta)
Penjanaan pendapatan
negara melalui sektor yang KDNK (RM juta) PETUNJUK
melibatkan bahan mentah: 800 000 Perkhidmatan
• Petroleum 700 000 601 341 Pembinaan
• Gas asli Pertanian
• Kayu balak 600 000 Perlombongan
dan pengkuarian
500 000 Pembuatan
400 000 254 725
300 000
Menjana
pendapatan 200 000 89 465 97 563
negara 100 000 50 103
0 Sektor
(Sumber: Jabatan Perangkaan dan Kementerian Kewangan Malaysia, Jun 2018)







Membangunkan bandar-bandar baharu yang dilengkapi
Pembukaan dengan pelbagai kemudahan:
kawasan baharu • Kerteh dan Paka (Terengganu)
• Bintulu dan Miri (Sarawak)
• Sandakan (Sabah)








Latih Diri C

1. Berikan dua contoh industri
hiliran yang terdapat
di Malaysia.
2. Bagaimanakah sumber
semula jadi mempengaruhi
kemajuan infrastruktur?


Bab 6
Kerteh (Terengganu)



111

I Imbas
mbas Kembali





Sumber Semula Jadi di Malaysia






Sumber boleh baharu Sumber tidak boleh baharu


• Hutan
• Suria Contoh sumber mineral logam
• Tanih
• Air • Emas
• Bijih timah
Tanih • Bijih besi
• Kuprum
• Bauksit
Sumber tenaga boleh baharu Emas



• Hidroelektrik Contoh sumber mineral
• Suria bukan logam
• Biomas
• Angin • Batu granit
• Gas asli
Empangan Murum • Pasir
• Petroleum
Kuiz KENDIRI • Arang batu
• Kaolin
Kaolin





Kuiz Kendiri 6

Kepentingan sumber semula jadi



Sumber bahan Pembukaan Peluang
mentah kawasan baharu pekerjaan



Kemajuan
Menjana
Bab 6 pendapatan negara infrastruktur



112

Cabaran Sumatif
Cabaran
Minda

1. Peta 1 menunjukkan lokasi empangan dan taburan mineral yang terdapat di Malaysia.
Berdasarkan peta yang diberi, jawab soalan-soalan yang berikut.

100°T 105°T 110°T 115°T
U
Laut
Sulu



5°U R
P Z
Laut
China Selatan
X
Y
Selat Melaka
Q

Peta 1
(a) Namakan empangan yang bertanda P, Q dan R.
(b) Apakah sumber mineral yang boleh didapati di kawasan yang bertanda X, Y dan Z?

2. Labelkan sumber mineral logam (L) dan sumber mineral bukan logam (BL).


(a) Pasir (f) Kuprum


(b) Bauksit (g) Gas asli


(c) Emas (h) Bijih timah


(d) Petroleum (i) Bijih besi



(e) Batu granit (j) Arang batu

3. Pada pendapat anda, apakah sumber tenaga boleh baharu yang berpotensi dibangunkan dengan
lebih giat di Malaysia? Mengapa?

4. Jelaskan beberapa strategi penjimatan sumber di negara kita bagi menjamin bekalan sumber
yang berterusan.

5. Pendapatan negara kita banyak bergantung kepada hasil pengeluaran sumber semula jadi seperti
petroleum, gas asli dan kayu balak. Jelaskan kaedah yang boleh dilaksanakan untuk mengelakkan
kebergantungan pendapatan negara terhadap sumber-sumber tersebut. Bab 6




113