สมเด็จพระนเรศวรมหาราช (พระองค์ดำ)

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
(พระองค์ดำ)

สารบัญ หน้า
3-4
เรื่อง 5
พระราชประวัติ
พระราชโอรสและพระราชธิดา 6
พระราชกรณียกิจ 7-8
9-11
ด้านการเมืองการปกครอง 12-13
ด้านเศรษฐกิจ 14
ด้านสงคราม 15
ความสัมพันธ์กับต่างประเทศ 16
คุณธรรมที่ควรนำมาเป็นแบบอย่าง 17
พระบรมราชชานุสาวรีย์สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
เรื่องน่ารู้ : สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
อ้างอิง

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชประวัติ

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชหรือที่ประชาชนทั่วไปเรียกว่า “พระองค์ดำ” กษัตริย์
ผู้ทรงกอบกู้อิสรภาพจากพม่าในการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่๑สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ทรงเป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระมหาธรรมราชาผู้สืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์สุโขทัย
และพระวิสุทธิ(พระสวัสดิราช)ราชธิดาของสมเด็จพระศรีสุริโยไทกับสมเด็จพระมหาจักร
พรรดิกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาสมเด็จพระนเรศวรมหาราชประสูติเมื่อ พ.ศ. ๒๐๙๘
ณ.พระราชวังจันทน์เมืองพิษณุโลกเมื่อครั้งพระราชบิดาทรงเป็นอุปราชครองเมือง
พิษณุโลก มีพระเชษฐภคินีองค์หนึ่ง พระนาม พระสุพรรณกัลยา และพระอนุชา พระเอกา
ทศรถ (พระองค์ขาว) ร่วมสายเลือด

ขณะที่ทรงพระเยาว์ พระองค์ทรงใช้ชีวิตอยู่ที่พระราชวังจันทน์ เมืองพิษณุโลก
จนกระทั่งพระเจ้าบุเรงนองยกทัพมาตีเมืองพิษณุโลกในสงครามช้างเผือกสมเด็จพระมหา
ธรรมราชาธิราชเจ้าเมืองพิษณุโลกยอมอ่อนน้อมต่อหงสาวดีจึงทำให้เมืองพิษณุโลกต้อง
เป็นเมืองประเทศราชของกรุงหงสาวดีและไม่ขึ้นต่อกรุงศรีอยุธยา พระเจ้าบุเรงนองทรงขอ
พระสุพรรณกัลยาและพระนเรศวรไปเลี้ยงเป็นพระราชบุตรบุญธรรมเพื่อเป็นตัวประกันที่
หงสาวดีใน พ.ศ. ๒๑๐๗ ทำให้พระองค์ต้องจากบ้านเกิดเมืองนอนตั้งแต่มีพระชนมายุเพียง
๙ พรรษา ประทับอยู่กรุงหงสาวดี ๘ ปีในหงสาวดีศึกษายุทธศาสตร์ของพม่า พระองค์ทรง
ศึกษาวิชาศิลปศาสตร์ และวิชาพิชัยสงคราม ทรงนิยมในวิชาการรบทัพจับศึก พระองค์
ทรงมีโอกาสศึกษาทั้งภายในราชสำนักไทย และราชสำนักพม่า มอญ และได้ทราบยุทธวิธี
ของชาวต่างชาติต่าง ๆ ที่มารวมกันอยู่ในกรุงหงสาวดีเป็นอย่างดี เช่น ชาวโปรตุเกส สเปน
หรือชาวพม่าเอง ทรงนำหลักวิชามาประยุกต์ใช้ให้เหมาะกับเหตุการณ์ พระเจ้าบุเรงนอง
ทรงขอสมเด็จพระนเรศวรมหาราช จนพระชนมายุได้ ๑๕ พรรษา พระองค์จึงเสด็จกลับกรุง
ศรีอยุธยา และได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระมหาอุปราชปกครองเมืองพิษณุโลก ในปี พ.ศ.
๒๑๒๗ ทรงหลั่งน้ำทักษิโณทก ณ เมืองแครง ประกาศอิสรภาพของชาติไทยโดยไม่ขึ้นกับ
พม่าอีกต่อไปพระองค์เสด็จขึ้นครองราชย์

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชประวัติ

เมื่อวันที่ ๒๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๑๓๓ เมื่อพระชนมายุได้ ๓๕ พรรษา ทรงพระนามว่า
“สมเด็จพระนเรศวร” หรือ ‘สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ ๒” และโปรดเกล้าฯ ให้พระเอกาทศรถ
พระอนุชา ขึ้นเป็นพระมหาอุปราช แต่มีศักดิ์เสมอพระมหากษัตริย์อีกพระองค์

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ ๒๕ เมษายน พ.ศ. ๒๑๔๘ รวม
พระชนมพรรษา ๕๐ พรรษา สิริรวมการครองราชย์สมบัติ ๑๕ ปี ทั้งนี้ ความยิ่งใหญ่และ
ความกล้าหาญของพระองค์มีอยู่ในสายเลือดเนื่องจากพระองค์ทรงเป็นกษัตริย์ที่สืบ
เชื้อสายมาจากอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่ทั้งสองอาณาจักรได้แก่ อาณาจักรสุโขทัยและอาณาจักร
อยุธยาสายเลือดแห่งนักสู้และการปกครองที่สืบทอดมาจากสายเลือดจึงส่งผลให้พระองค์
เป็น พระมหากษัตริย์ที่ยิ่งใหญ่และเกรียงไกรในแผ่นดินกรุงศรีอยุธยา

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชโอรสและพระราชธิดา

สมเด็จพระมหาธรรมราชา พระวิสุทธิกษัตรี

พระนางสุพรรณกัลยา

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

สมเด็จพระเอกาทศรถ

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ด้านการเมืองการปกครอง

พ.ศ. ๒๑๑๖ สมเด็จพระมหาธรรมราชาพระราชทานนามให้พระองค์ว่า
"พระนเรศวร" และ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระมหาอุปราช พระชนมายุ ๑๖ พรรษา
ไปปกครองเมืองพิษณุโลก ทรงริเริ่มให้มีการเกณฑ์ไพร่พลรุ่นใหม่เพื่อทดแทนกับที่ถูก
เกณฑ์ให้ไปช่วยราชการข้าราชการเหล่านี้เป็นกำลังสำคัญในการบริหารราชการและ
การสงครามทรงปกครองเมืองอย่างดีและทรงเริ่มเตรียมการที่จะกอบกู้เอกราชของ
กรุงศรีอยุธยา

พ.ศ. ๒๑๒๗ พระนเรศวรได้ตรัสเล่าเรื่องที่พระเจ้าหงสาวดีได้ส่งพระยาเกียรติ
กับ พระยารามออกมาคอยลวงพระองค์ไปทำร้ายให้ที่ประชุมทราบ แล้วทรงหลั่งน้ำลง
เหนือแผ่นดิน ประกาศแก่เทวดาต่อหน้าที่ประชุมว่า “นับตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไปกรุง
ศรีอยุธยาได้ขาดไมตรีกับกรุงหงสาวดีมิได้เป็นมิตรกันดังแต่ก่อน”ทรงประกาศ
อิสรภาพ สมเด็จพระนเรศวรฯ มีพระชนมายุได้ ๒๙ พรรษาหลังจากประกาศอิสรภาพ
แล้ว จากนั้นจึงยกกองทัพหลวงจากเมืองแครงไปตีเมืองหงสาวดี

พ.ศ. ๒๑๓๓ เสด็จขึ้นครองราชย์สมเด็จพระนเรศวรฯ
เสด็จขึ้นครองราชย์สมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินเมื่อพระชนมพรรษาได้ ๓๕ พรรษา ทรง
สถาปนาสมเด็จพระอนุชาธิราชพระเอกาทศรถให้เป็นพระมหาอุปราชแต่ให้มีพระ
เกียรติยศสูงเสมอพระเจ้าแผ่นดินอีกพระองค์หนึ่งพอสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
เสวยราชย์ได้ ๔ เดือน ก็เกิดศึกหงสาวดีมาตีไทยอีก

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ด้านเศรษฐกิจ

การค้าและการขยายอำนาจทางเศรษฐกิจ เพื่อเป็นรากฐานที่สำคัญในการสร้าง
เสริมความมั่นคงทางการเมืองการปกครองการดำเนินนโยบายทางเศรษฐกิจในสมัย
ของพระองค์นับว่ามี ความเจริญรุ่งเรือง โดยเฉพาะการค้ากับต่างประเทศได้นำมาซึ่ง
อาวุธยุทโธปกรณ์ในการรบและบทบาทของอยุธยาต่อการค้าในด้านตะวันออกกับจีน
และญี่ปุ่นและการขยายตัวทางการค้ากับตะวันตกโดยแบ่งบทบาทและการขยาย
อำนาจทางเศรษฐกิจกับชาติตะวันออกและตะวันตกซึ่งการค้าของ ชาติตะวันออกโดย
เฉพาะการค้ากับจีนในช่วงรัชสมัยของสมเด็จพระนเรศวรจะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับการ
รบเป็นส่วนใหญ่ แต่สิ่งสำคัญที่เป็นรากฐานของยุทธปัจจัยในการรบก็คือรายได้ ที่เกิด
จากการค้าโดยเฉพาะการค้ากับจีนภายใต้ระบบบรรณาการในช่วงสมัยของสมเด็จ
พระนเรศวรมหาราชได้มีการติดต่อการค้ากับจีนในช่วงต้นรัชกาลตั้งแต่ปีพ.ศ. ๒๑๓๕
โดยมีการส่งเครื่องราชบรรณาการแก่องค์จักรพรรดิของจีนตามธรรมเนียม ส่วนการ
ค้าของชาติกับตะวันตกในสมัยสมเด็จพระนเรศวรนั้นมีการค้ากับชาวต่างประเทศ
อาทิ การค้ากับสเปน สเปนได้ส่งทูตมา เจริญสัมพันธไมตรีเพื่อการค้ากับไทยโดย
พยายามเผยแผ่ศาสนาและทำการค้าในแดนที่ชาวโปรตุเกสเคยติดต่อด้วยประกอบ
กับสมเด็จพระนเรศวรสนพระทัยในการค้ากับสเปนโปรดให้มีหนังสือไปถึงข้าหลวง
ใหญ่สเปนที่กรุงมะนิลาเมื่อประมาณปี พ.ศ. ๒๑๓๗

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ด้านเศรษฐกิจ

สมเด็จพระนเรศวรได้ทรงเสริมสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจซึ่งเป็นทั้งความ
ผาสุกมั่งคั่งของพลเมือง และปัจจัยสำคัญในการทาสงครามเพื่อปกป้องบ้านเมือง
ได้ทรงฟื้นฟูการค้าทางทะเลที่ซบเซาลงนับตั้งแต่อยุธยามีสงครามยืดเยื้อกับพม่า
มาเป็นเวลาหลายสิบปีกล่าวได้ว่าในรัชสมัยของสมเด็จพระนเรศวรมีความรุ่งเรืองทาง
เศรษฐกิจ และการค้ากับต่างประเทศอย่างกว้างขวาง ทำให้เกิดรายได้แก่ประเทศ
ชาติ อันจะนำมาสู่การฟื้นฟูและสร้างสันติภาพแก่ประเทศได้ในเวลาต่อมา

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ด้านสงคราม

พ.ศ. ๒๑๒๙ พระแสงดาบคาบค่าย
พระเจ้านันทบุเรงประชุมกองทัพจำนวน 250,000คน
ยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยาสมเด็จพระนเรศวรจึงรับสั่ง
ให้เจ้าพระยากำแพงเพชรยกทัพออกไปป้องกันชาวนา
ที่กำลังเกี่ยวข้าวพอทัพพม่าของพระมหาอุปราชยก
ทัพมาถึงก็ให้ทัพพม่าเข้าตีจนทัพ
เจ้าพระยากำแพงเพชรแตกพ่าย
หนีเข้าเมืองสมเด็จพระนเรศวรทรงพิโรธอย่างมาก
เพราะไทยไม่เคยแตกพ่ายแพ้ต่อข้าศึกอาจทำให้ทหาร
ขวัญเสียพระองค์และสมเด็จเอกาทศรถเสด็จลงเรือ
พระที่นั่งออกไปรบทันทีผลปรากฏว่าทรงยึดค่ายคืน
มาได้การศึกครั้งนี้พม่าหมายมั่นจะตีกรุงศรีอยุธยา
ให้ได้แต่ด้วยความแข็งแกร่งของทหารไทยจึงรักษาที่
มั่นเอาไว้ได้เสมอเสด็จออกปล้นค่ายพม่าซึ่งเป็นทัพ
หน้าของหงสาวดี ข้าศึกแตกพ่ายถอยหนี
พระองค์จึงไล่ตีมาจนถึงค่ายหลวงของพระเจ้านันทบุ
เรงเสด็จลงจากม้าคาบพระแสงดาบแล้วนำทหารปีน
บันไดขึ้นกำแพงข้าศึกแต่ถูกพม่าใช้หอกแทงตกลงมา
ข้างล่างหลายครั้งจึงเสด็จกลับพระนครพระแสงดาบ
นี้มีนามว่า “พระแสงดาบคาบค่าย”

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ด้านสงคราม

พ.ศ. ๒๑๓๓ พระมหาอุปราชายกทัพมาครั้งแรก สมเด็จพระนเรศวรเสวยราชย์ได้
๔เดือนก็เกิดข้าศึกพม่าอีกเหตุที่จะเกิดศึกครั้งนี้คือเจ้าฟ้าไทยใหญ่เมืองคังตั้งแข็ง
เมืองขึ้นอีกพระเจ้านันทบุเรงตรัสปรึกษาเสนาบดีเห็นกันว่าเป็นเพราะเหตุที่เจ้าเมือง
คังได้ทราบว่าปราบกรุงศรีอยุธยาไม่สำเร็จจึงตั้งแข็งเมืองเอาอย่างบ้างตราบใดที่ยัง
ไม่ปราบกรุงศรีอยุธยาลงได้ถึงแม้จะปราบเมืองคังได้เมืองอื่นก็คงแข็งข้อเอาอย่าง
แต่ในเวลานั้นพระเจ้านันทบุเรงทรงอยู่ในวัยชราทุพพลภาพไม่ทรงสามารถจะไปทำ
สงครามเอาได้ดังแต่ก่อนจึงจัดกองทัพขึ้นสองทัพให้ราชบุตรองค์หนึ่งซึ่งได้เป็น
พระเจ้าแปรขึ้นใหม่ยกไปตีเมืองคังทัพหนึ่งให้พระยาพะสิมพระยาพุกามเป็นกองหน้า
พระมหาอุปราชาเป็นกองหลวงยกลงมาตีกรุงศรีอยุธยาอีกทัพหนึ่งพระมหาอุปราชา
ยกออก จากกรุงหงสาวดีเมื่อเดือน ๑๒ พ.ศ. ๒๑๓๓ มาเข้าทางด่านพระเจดีย์สามองค์
เพื่อตรงมาพระนครศรีอยุธยาทีเดียว

พ.ศ. ๒๑๓๕ สงครามยุทธหัตถีสมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรถ
แต่งพระองค์ทรงเครื่องพิชัยยุทธ์ให้ผูกช้างพระที่นั่งชื่อพลายภูเขาทองซึ่งได้ระวาง
เป็นเจ้าพระยาไชยานุภาพเป็นคชาธารของสมเด็จพระนเรศวรเจ้ารามราฆพเป็นกลาง
ช้างนายมหานุภาพเป็นควานอีกช้างหนึ่งชื่อพลายบุญเรืองขึ้นระวางเป็นเจ้าพระยา
ปราบไตรจักรผูกเป็นพระคาชาธารสมเด็จพระเอกาทศรถหมื่นภักดีศวรเป็นกลางช้าง
ขุนศรีคชคงเป็นควานพร้อมด้วยจตุรงคบาทและทหารคู่พระหฤทัยสำหรับรักษา
พระองค์ เป็นผู้ที่ได้ทรงอบรมมาแต่ครั้งประทับเมืองพิษณุโลก

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ
ด้านสงคราม

ใน พ.ศ. ๒๑๓๕ ทรงทาสงคราม ยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา ของพม่าที่ตาบ
ลหนองสาหร่าย จังหวดสุพรรณบุรี

หลังจากศึกครั้งนี้ไทยกับพม่าไม่มีศึกใหญ่เป็นเวลานาน

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ

ความสั มพันธ์กับต่างประเทศ

พ.ศ. ๒๑๔๘ ความสัมพันธ์ระหว่างกรุงศรีอยุธยากับสเปนนั้นได้เริ่มต้นขึ้น ในสมัย
สมเด็จพระนเรศวรมหาราชได้มีทูตของสเปนเดินทางมายังกรุงศรีอยุธยาเพื่อทำ
สัญญาสัมพันธไมตรีและการค้าโดยฝ่ายกรุงศรีอยุธยาอนุญาตให้สเปนตั้งสถานี
การค้าบนฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา แต่การค้าระหว่างกรุงศรีอยุธยากับสเปน

พ.ศ. ๒๑๓๕ สมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับการค้าและการขยายพระอำนาจทาง
เศรษฐกิจก่อให้เกิดการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะการค้ากับจีนโดยต่อมา
กรุงศรีอยุธยาเป็นผู้ส่งออกของป่า ได้แก่ หนังกวาง เพื่อทำชุดเกราะ ซามูไร
แต่เพียงรายเดียวกับประเทศญี่ปุ่นและภายหลังกรุงศรีอยุธยาเป็นผู้ส่งออกปืนใหญ่
และดินปืน

พ.ศ. ๒๑๔๖ ฮอลันดาได้เข้ามาตั้งสถานีการค้าที่ปัตตานี ซึ่งเป็นเมืองประเทศราช
ของกรุงศรีอยุธยาในขณะนั้น ฮอลันดาจึงส่งทูตเข้ามาติดต่อกับกรุงศรีอยุธยาในสมัย
สมเด็จพระนเรศวรมหาราช พร้อมกันนั้นการขยายตัวด้านการค้ากับฮอลันดาได้นำไป
สู่การบุกเบิกการค้าและการตั้งสถานีการค้าในประเทศไทยซึ่งนำมาสู่การรับรู้การส่ง
ออกสินค้าจำนวนมากจากภายในทวีปผ่านกรุงศรีอยุธยาไปยังหัวเมืองต่าง ๆ จนเกิด
การเชื่อมโยงการค้าทางทะเลผ่านเมืองเพชรบุรี มะริด และตะนาวศรี

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระราชกรณียกิจ
ความสั มพันธ์กับต่างประเทศ

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

คุณธรรมที่ควรนำมาเป็นแบบอย่าง

ด้านการศึกษาวิชาการยุทธวิธีต่างๆ

พระองค์ทรงศึกษาวิชาศิลปศาสตร์
วิชาพิชัยสงครามทรงนิยมในวิชาการรบทัพ
จับศึกพระองค์ทรงมีโอกาสศึกษาทั้งภายใน
ราชสำนักไทยและราชสำนักพม่ามอญและ
ได้ทราบยุทธวิธีของชาวต่างชาติต่างๆที่มารวม
กันอยู่ในกรุงหงสาวดีเป็นอย่างดีเช่นชาว
โปรตุเกส สเปน หรือชาวพม่าเองพระองค์ทรง
นำหลักวิชามาประยุกต์ใช้ให้เหมาะกับ
เหตุการณ์และสภาพแวดล้อมในการทาศึกได้
เป็นเลิศ

การใช้กระบวนวิธีการรบแบบใหม่

ในสงครามยุทธหัตถี พม่าได้ยกไพร่พลมา
ครั้งนี้เป็นทัพใหญ่มุ่งเข้ามาทางด่านพระเจดีย์
สามองค์เพื่อเข้าตีกรุงศรีอยุธยาอย่างเร็วพลัน
ไม่ให้ตั้งตัวทำให้สมเด็จพระนเรศวรทรงปรับ
กระบวนวิธีการรบใหม่ทันทีนับเป็นชัยชนะศึก
ใหญ่ซึ่งทำให้พระเกียรติคุณของสมเด็จพระ
นเรศวรเกริกไกรกึกก้องขจรขจายไปทั่วทุก
ทิศานุทิศทำให้ไทยก้าวขึ้นสู่ความเป็น
มหาอำนาจที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในย่านคาบสมุทรอิน
โดจีนแหลมทองของไทยนับแต่บัดนั้น เป็นต้นมา

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

พระบรมราชชานุสาวรีย์
สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช เสด็จ
สวรรคตเมื่อ พ.ศ. ๒๑๔๘

ภายหลังทรงได้รับยกย่องเป็น
“มหาราช”

นับเป็นมหาราชองค์แรกในสมัยอยุธยา

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

เรื่องน่ารู้ : สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเป็นพระมหากษัตริย์ ลำดับที่ ๒ ของราชวงศ์
สุโขทัยแห่งอาณาจักรอยุธยาหลังจากเสด็จขึ้นครองราชย์แล้วพระองค์
ทรงยกย่องพระเอกาทศรถให้มีพระราชอานาจเท่าเทียมกันเท่ากับสมัยนี้
มีพระเจ้าแผ่นดิน ๒ พระองค์

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

อ้างอิง

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช.(๒๕๕๒).[ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก:
https://th.m.wikipedia.org/wiki/สมเด็จพระนเรศวรมหาราช.
(วันสืบค้นข้อมูล:๘กุมภาพันธ์๒๕๖๕)

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช.(ม.ป.ป).[ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก:
https://www.dltv.ac.th/utils/files/download/55253.
(วันสืบค้นข้อมูล : ๑๙ มกราคม ๒๕๖๕ )

โรมบุนนาค.(2560).“ด่านเจดีย์สามองค์”.[ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก:
https://mgronline.com/onlinesection/detail/9600000016712.
(วันสืบค้นข้อมูล : ๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๕ )

พิชัยสงคราม.(๒๕๕๑).[ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก:
https://th.m.wikipedia.org/wiki/.
(วันสืบค้นข้อมูล : ๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๕ )

รูปภาพ.[ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก:https://www.google.com/search.
(วันสืบค้นข้อมูล:๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๕ )