หนังสอื เรย� น รายวช� าพน� ฐาน
สุขศึกษา ม. 4
ชั้นมธั ยมศกึ ษาปท่ี 4
กลมุ สาระการเรยี นรสู ขุ ศกึ ษาและพลศกึ ษา
ตามหลกั สตู รแกนกลางการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551
ผเู รียบเรยี ง
แพทยห ญิงยศวดี รวมเจริญ พบ.
ผตู รวจ
ดร.ประกติ หงษแสนยาธรรม
กศ.บ., กศ.ม., ปร.ด.
ดร.สุเพียร โภคทพิ ย
พย.บ., วท.ม., ปร.ด.
ปรศิ นา อุนสกุล คบ., คม.
บรรณาธิการ
พัชราภรณ ใจมพี ร กศ.บ., บธ.ม.
ปท มา จนั ทรข าํ ศศ.บ.
หนังสอื เรย� น รายวช� าพน� ฐาน
สุขศึกษา ม. 4
ชั้นมัธยมศึกษาปท ี่ 4
กลุ่มสาระการเรียนร้สู ขุ ศึกษาและพลศึกษา
ตามหลักสูตรแกนกลางการศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐาน พทุ ธศักราช 2551
ผู้เรียบเรยี ง
แพทย์หญงิ ยศวด ี รว่ มเจริญ
ผู้ตรวจ
ดร.ประกติ หงษแ์ สนยาธรรม
ดร.สเุ พียร โภคทิพย ์
ปริศนา อุนสกุล
บรรณาธกิ าร
พชั ราภรณ์ ใจมีพร
ปทั มา จนั ทรข์ ำ
ISBN 978-616-8047-03-3
บรษิ ัท กรพฒั นายงิ่ จํากดั
เลขที่ 23/34–35 ช้นั 3 หอง 3B
ถนนตรีมิตร แขวงตลาดนอย เขตสัมพนั ธวงศ
กรุงเทพฯ 10100
คํานาํ
หนงั สอื เรียน รายวิชาพนื้ ฐาน สขุ ศึกษา ช้ันมธั ยมศกึ ษาปท ่ี 4 เล่มน้จี ดั ทำ ขึ้นตามหลักสูตร
แกนกลางการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 สำ หรบั นกั เรยี นระดบั ชน้ั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย
โดยมีเป้าหมายให้นักเรียนและครูใช้เป็นส่ือในการจัดการเรียนรู้เพื่อพัฒนานักเรียนให้มีคุณภาพ
ตามมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวช้ีวัดที่กำ หนดไว้ในหลักสูตร และสาระการเรียนรู้แกนกลาง พัฒนา
นักเรียนให้มีสมรรถนะสำ คัญตามที่ต้องการท้ังในด้านการสื่อสาร การคิด การแก้ปัญหา การใช้
ทักษะชีวิต และการใช้เทคโนโลยี ตลอดจนพัฒนานักเรียนให้มีคุณลักษณะอันพึงประสงค์
ทำ ประโยชนใ์ หส้ งั คม เพอ่ื ใหส้ ามารถอยรู่ ว่ มกบั ผอู้ น่ื ในสงั คมไทยและสงั คมโลกไดอ้ ยา่ งมคี วามสขุ
ในการจัดทำ หนงั สือเรียน รายวชิ าพน้ื ฐาน สุขศกึ ษา ช้ันมธั ยมศกึ ษาปท ี่ 4 คณะผู้จดั ทำ
ซ่ึงเปน็ ผ้เู ชยี่ วชาญในสาขาวชิ าและการพัฒนาส่ือการเรียนร ู้ ได้ศึกษาหลกั สตู รแกนกลางการศึกษา
ข้ันพืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 อย่างลึกซึง้ ทงั้ ด้านวสิ ัยทศั น์ หลักการ จดุ หมาย สมรรถนะสำ คญั
ของผูเ้ รยี น คุณลกั ษณะอนั พึงประสงค ์ สาระและมาตรฐานการเรยี นรู ้ ตวั ชี้วดั ของสาระการเรียนรู้
แกนกลาง แนวทางการจัดการเรียนรู้ แล้วจึงนำ องค์ความรู้ท่ีได้มาออกแบบหน่วยการเรียนรู้
แตล่ ะหนว่ ยการเรยี นรปู้ ระกอบดว้ ยมาตรฐานการเรยี นร ู้ ตวั ชว้ี ดั ชว่ งชนั้ สาระการเรยี นร ู้ ประโยชน์
จากการเรยี น และคำ ถามชวนคดิ (คำ ถามนำ สกู่ ารเรยี นร)ู้ เนอ้ื หาสาระแตล่ ะเรอ่ื งแตล่ ะหวั ขอ้ นานา นา่ ร้ ู
กจิ กรรมเรยี นรู.้ ..สูป่ ฏิบตั ิ (กิจกรรมพัฒนาผเู้ รยี น) แหล่งสืบคน้ ความร ู้ บทสรปุ หน่วยการเรียนร้ ู
กิจกรรมเสนอแนะ โครงงาน การประยกุ ตใ์ ช้ในชวี ติ ประจำ วัน และคำ ถามประจำ หนว่ ยการเรียนรู ้
นอกจากนท้ี า้ ยเลม่ ยงั มภี าคผนวก บรรณานกุ รม และคำ อภธิ านศพั ท ์ ซง่ึ องคป์ ระกอบของหนงั สอื เรยี น
เหล่านี้จะช่วยส่งเสริมให้นักเรียนเกิดการเรียนรอู้ ยา่ งครบถว้ นตามหลกั สตู ร
การเสนอเนื้อหาและออกแบบกิจกรรมในหนังสือเรียนเล่มน้ี ได้จัดทำ ขึ้นโดยยึดแนวคิด
การจัดการเรียนรู้ที่มุ่งเน้นผู้เรียนเป็นสำ คัญ โดยคำ นึงถึงศักยภาพของนักเรียน เน้นการเรียนรู้
แบบองค์รวมบนพ้ืนฐานของการบูรณาการแนวคิดทฤษฎีทางการเรียนรู้ต่าง ๆ อย่างหลากหลาย
เชน่ การเรยี นรโู้ ดยใชส้ มองเปน็ ฐาน พหปุ ญั ญา การใชค้ ำ ถามแบบหมวกความคดิ 6 ใบ การเรยี นรู้
แบบประสบการณ์และที่เน้นการปฏิบัติ การเรียนรู้แบบโครงงาน เป็นต้น จัดการเรียนรู้แบบ
บูรณาการ เน้นให้นักเรียนสร้างองค์ความรู้ด้วยตนเอง มุ่งพัฒนาการคิด และพัฒนาการเรียนรู้
ท่สี อดคล้องกับพัฒนาการทางสมองและพัฒนาการทางรา่ งกายของนักเรียน อันจะช่วยให้นักเรียน
เกดิ การเรียนรอู้ ยา่ งสมบรู ณ์และสามารถนำ ไปประยกุ ต์ใชใ้ นชวี ิตประจำ วนั ได้
หวังเป็นอยา่ งยิง่ ว่า หนงั สอื เรยี น รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศกึ ษา ชน้ั มธั ยมศึกษาปท่ ี 4 เล่มน้ี
จะช่วยสนับสนุนให้นักเรียนได้พัฒนาความรู้ด้านทักษะกระบวนการทางสุขศึกษาได้เป็นอย่างดี
และสนบั สนนุ การปฏริ ปู การเรยี นรตู้ ามเจตนารมณข์ องพระราชบญั ญตั กิ ารศกึ ษาแหง่ ชาต ิ พ.ศ. 2542
และแก้ไขเพิ่ม (ฉบบั ท ่ี 2) พ.ศ. 2545
คณะผ้จู ดั ทำ
คําช�้แจง
หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน สุขศึกษา ช้ันมัธยมศึกษาปที่ 4 เล่มนี้ได้ออกแบบหน่วย
การเรยี นรใู้ หแ้ ตล่ ะหน่วยการเรยี นรู้ประกอบดว้ ย
1. มาตรฐานการเรียนรู้ เป็นเป้าหมายท่ีต้องการให้เกิดขึ้นกับนักเรียนเม่ือจบการศึกษา
ในหนว่ ยการเรียนรู้นัน้ ๆ หรอื เมือ่ จบการศกึ ษาข้นั พน้ื ฐาน
2. ตัวชี้วัดช่วงช้ัน เป็นเป้าหมายในการพัฒนานักเรียนให้ได้รับและปฏิบัติได้ในหน่วย
การเรยี นรู้ ซึ่งสอดคลอ้ งกับมาตรฐานการเรยี นร ู้ มรี หัสของมาตรฐานการเรยี นรู้และตัวชว้ี ัดชว่ งชน้ั
กำ กับไว้หลงั ตวั ชีว้ ดั ชั้นป เช่น พ 1.1 ม. 4–6/1 (รหัสแตล่ ะตวั มีความหมายดังน ้ี พ คือ กลมุ่
สาระการเรยี นรู้ สุขศกึ ษาและพลศกึ ษา 1.1 คอื สาระท ่ี 1 มาตรฐานการเรียนร้ขู ้อท ี่ 1 ม. 4–6/1
คือ ตวั ชวี้ ัดชั้นมธั ยมศึกษาปที่ 4–6 ขอ้ ท่ี 1)
3. สาระการเรยี นรู้ เป็นการนำ เสนอขอบข่ายเน้อื หาทีน่ กั เรยี นจะไดเ้ รียนรูใ้ นระดับชน้ั นัน้ ๆ
4. ประโยชนจ์ ากการเรยี น นำ เสนอไว้เพ่อื กระตนุ้ ใหน้ กั เรียนนำ ความร ู้ ทกั ษะจากการเรียน
ไปประยุกต์ใชใ้ นชวี ิตประจำ วัน
5. คำถามชวนคิด (คำถามนำสู่การเรียนรู้) เป็นคำ ถามหรือสถานการณ์เพ่ือกระตุ้นให้
นกั เรยี นเกิดความสงสยั และสนใจทจ่ี ะคน้ หาคำ ตอบ
6. เนอ้ื หา เปน็ เนอ้ื หาทต่ี รงตามสาระ มาตรฐานการเรยี นร ู้ ตวั ชว้ี ดั ชน้ั ป และสาระการเรยี นรู้
แกนกลาง โดยแบง่ เนอ้ื หาเปน็ ช่วง ๆ แล้วแทรกกิจกรรมพฒั นาการเรียนร้ทู ่ีพอเหมาะกับการเรียน
รวมทัง้ มีการนำ เสนอดว้ ยภาพ ตาราง แผนภูม ิ และแผนท่คี วามคดิ เพื่อเป็นสอ่ื ให้นกั เรยี นสร้าง
ความคดิ รวบยอดและเกิดความเข้าใจทีค่ งทน
7. นานา น่ารู้ (ความรูเ้ สรมิ หรือเกร็ดความร)ู้ เป็นความรู้เพือ่ เพิม่ พูนใหน้ กั เรยี นมีความรู้
กวา้ งขวางข้นึ โดยคดั สรรเฉพาะเร่ืองทีน่ กั เรียนควรรู้
8. กจิ กรรมเรียนรู.้ ..สู่ปฏิบัติ (กิจกรรมพฒั นาการเรยี นรู้) เปน็ กิจกรรมทก่ี ำ หนดไว้เม่ือจบ
เนื้อหาแต่ละตอนหรือแต่ละหัวขอ้ เปน็ กจิ กรรมท่หี ลากหลาย ใช้แนวคดิ ทฤษฎตี ่าง ๆ ท่ีสอดคลอ้ ง
กบั เน้ือหา เหมาะสมกบั วัย และพฒั นาการด้านตา่ ง ๆ ของนกั เรียน สะดวกในการปฏบิ ัติ กระตนุ้
ใหน้ ักเรยี นได้คดิ และส่งเสรมิ ใหศ้ กึ ษาคน้ ควา้ เพ่มิ เตมิ มีคำ ถามเป็นการตรวจสอบผลการเรยี นรู้
ของนักเรียน ได้ออกแบบกิจกรรมไว้อย่างหลากหลาย และมีมากเพียงพอที่จะพัฒนาให้นักเรียน
เกิดการเรียนรู้ตามเป้าหมายของหลักสูตร โดยครูผู้สอน/นักเรียนสามารถนำ กิจกรรมดังกล่าวมา
ใชปฏิบัตใิ นชวงกิจกรรมลดเวลาเรยี นเพมิ่ เวลารไู ด
9. แหลง่ สบื คน้ ความรู้ เปน็ แหลง่ การเรยี นรตู้ า่ ง ๆ ตามความเหมาะสม เชน่ เวบ็ ไซต ์ หนงั สอื
สถานที่ หรือบคุ คล เพ่อื ใหน้ กั เรยี นศึกษาค้นควา้ เพ่มิ เติมใหส้ อดคล้องกับเร่อื งทเี่ รยี น
10. บทสรุป ได้จัดทำ บทสรปุ เป็นผังมโนทัศน์ (concept map) เพ่อื ให้นกั เรียนได้ใช้เปน็ บท
สรปุ ทบทวนความร้ ู โดยวธิ กี ารจนิ ตภาพจากผังมโนทัศนท์ ่ไี ด้สรปุ เนอ้ื หาที่ไดจ้ ัดทำ ไว้
11. กจิ กรรมเสนอแนะ เปน็ กจิ กรรมบรู ณาการทกั ษะทรี่ วมหลกั การและความคดิ รวบยอดใน
เรอื่ งต่าง ๆ ท่ีนักเรียนไดเ้ รียนร้ไู ปแลว้ มาประยุกต์ใชใ้ นการปฏบิ ัติกิจกรรม
12. โครงงาน เปน็ ขอ้ เสนอแนะในการกำ หนดใหน้ กั เรยี นปฏบิ ตั โิ ครงงาน โดยเสนอแนะหวั ขอ้
โครงงานและแนวทางการปฏบิ ตั โิ ครงงานทสี่ อดคลอ้ งกบั มาตรฐานการเรยี นรแู้ ละตวั ชว้ี ดั ชว่ งชน้ั ของ
หน่วยการเรียนรนู้ ้นั เพือ่ พฒั นาทักษะการคิด การวางแผน และการแก้ปัญหาของนกั เรยี น
13. การประยกุ ตใ์ ชใ้ นชวี ติ ประจำวนั เปน็ กจิ กรรมทเี่ สนอแนะใหน้ กั เรยี นไดน้ ำ ความร ู้ ทกั ษะ
ในการประยุกตค์ วามรูใ้ นหน่วยการเรียนรนู้ ้ันไปใชใ้ นชวี ติ ประจำ วนั
14. คำถามประจำหน่วยการเรียนรู้ เป็นคำ ถามท่ีต้องการให้นักเรียนได้สะท้อนความคิดใน
เนื้อหาที่ได้ศกึ ษา โดยเนน้ การนำ หลกั การตง้ั คำ ถามสะทอ้ นคิด (RCA) มาจดั เรยี งเปน็ คำ ถามตาม
เนอ้ื หาทน่ี ักเรียนได้เรยี นรู้
15. ภาคผนวก เป็นความรเู้ สรมิ ประกอบการศึกษาค้นควา้ สำ หรับนักเรียน
16. บรรณานกุ รม เปน็ รายชื่อหนงั สือ เอกสาร หรือเว็บไซต์ท่ใี ชค้ น้ คว้าอ้างอิงประกอบการ
เรยี บเรยี งเน้อื หาความรู้
17. คำอภิธานศพั ท์ เปน็ การนำ คำ สำ คัญท่แี ทรกอยูต่ ามเน้อื หามาอธิบายให้ความหมาย และ
จดั เรยี งตามลำ ดบั ตัวอักษร เพือ่ ความสะดวกในการค้นควา้
สารบัญ
หนว่ ยการเรยี นรทู้ ี่ 1 เรยี นร้ตู ัวเรา................................................. 1–35
• มาตรฐานการเรียนรู้ ....................................................................1
• ตัวชีว้ ัดชว่ งช้นั ...........................................................................1
• สาระการเรยี นรู้ ..........................................................................1
• ประโยชน์จากการเรียน ................................................................1
• คำถามชวนคิด ...........................................................................1
1. ระบบต่าง ๆ ของร่างกาย.................................................... 2–25
1.1 องคป์ ระกอบของร่างกาย ............................................................ 2
1.2 ระบบห่อหุ้มรา่ งกาย ................................................................... 3
1.3 ระบบกระดูก ............................................................................ 9
1.4 ระบบกล้ามเนือ้ ....................................................................... 19
2. การวางแผนดแู ลสุขภาพตนเอง.......................................... 25–31
2.1 ความหมายและความสำ คญั ของการวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง .... 25
2.2 การวางแผนดแู ลสุขภาพตนเอง ................................................. 26
2.3 ปัจจัยท่มี ผี ลต่อการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการของวยั รุน่ ............. 26
• บทสรุปหนว่ ยการเรียนรู้ท่ี 1 ........................................................32
• กจิ กรรมเสนอแนะ ....................................................................34
• โครงงาน................................................................................34
• การประยุกต์ใช้ในชวี ติ ประจำวัน ...................................................35
• คำถามประจำหน่วยการเรียนรู้ที่ 1.................................................35
หนว่ ยการเรยี นรูท้ ่ี 2 ชวี ิตและครอบครวั ....................................... 36–56
• มาตรฐานการเรียนรู้ ..................................................................36
• ตวั ชี้วดั ชว่ งช้ัน .........................................................................36
• สาระการเรยี นรู้ ........................................................................36
• ประโยชนจ์ ากการเรียน ..............................................................36
• คำถามชวนคิด .........................................................................36
1. อทิ ธิพลที่สง่ ผลตอ่ พฤติกรรมทางเพศของวยั รุ่น....................... 36–40
1.1 ความหมายและความสำ คัญของวยั ร่นุ กบั พฤตกิ รรมทางเพศ ........ 36
1.2 ปัจจยั ทีม่ ีอิทธิพลต่อพฤตกิ รรมทางเพศและการดำ เนินชีวติ .......... 36
2. การป้องกัน ลดความขัดแย้ง และแก้ปัญหาเรื่องเพศ
และครอบครัว ............................................................... 41–49
2.1 ทกั ษะการสรา้ งเสรมิ สัมพนั ธภาพ ............................................... 41
2.2 ทักษะในการป้องกนั และแกไ้ ขสถานการณเ์ สีย่ ง
ต่อการมีเพศสัมพนั ธใ์ นวัยร่นุ ................................................... 45
3. ความขัดแยง้ ในวัยร่นุ ...................................................... 49–53
3.1 ความหมายและประเภทของความขัดแยง้ ................................... 50
3.2 สาเหตุของความขดั แยง้ ระหว่างนกั เรียนหรือเยาวชนในชุมชน ........ 50
3.3 ผลกระทบท่เี กดิ จากความขัดแย้ง .............................................. 51
3.4 แนวทางในการปอ้ งกันและแกไ้ ขปญั หาความขัดแย้ง .................... 52
• บทสรุปหนว่ ยการเรียนร้ทู ี่ 2 ........................................................54
• กิจกรรมเสนอแนะ ....................................................................55
• โครงงาน................................................................................55
• การประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวนั ...................................................56
• คำถามประจำหน่วยการเรียนรู้ที่ 2.................................................56
หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 3 ใส่ใจสุขภาพ .............................................. 57–92
• มาตรฐานการเรียนรู้ ..................................................................57
• ตัวช้ีวดั ชว่ งชน้ั .........................................................................57
• สาระการเรียนรู้ ........................................................................57
• ประโยชน์จากการเรียน ..............................................................57
• คำถามชวนคิด .........................................................................57
1. การสร้างเสริมสขุ ภาพและการป้องกนั โรคในชุมชน .................. 58–64
1.1 ความหมายของชมุ ชน การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ
และการป้องกันโรค ................................................................. 58
1.2 ความสำ คัญของการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ
และการปอ้ งกันโรคในชมุ ชน ..................................................... 58
1.3 โรคทีเ่ ปน็ ปัญหาในชมุ ชนและหลกั การป้องกนั โรค ........................ 60
1.4 แนวร่วมของคนในชมุ ชนเพ่อื สรา้ งเสรมิ สุขภาพ
และการปอ้ งกนั โรค ................................................................. 62
1.5 ตวั อย่างโครงการสร้างเสรมิ สขุ ภาพและการปอ้ งกันโรค
ที่สามารถนำ ไปปรบั ใช้ในชมุ ชนของตนเอง .................................. 62
2. สอื่ โฆษณากบั การบรโิ ภค.................................................. 64–68
2.1 ความหมายและประเภทของสื่อโฆษณา ...................................... 64
2.2 อทิ ธพิ ลของส่ือโฆษณาตอ่ ผบู้ รโิ ภค ............................................ 65
2.3 หลกั การพจิ ารณาสื่อโฆษณาเพื่อการเลือกบริโภค
อย่างฉลาดและปลอดภยั ......................................................... 66
2.4 การวิเคราะห์และประเมนิ สอ่ื โฆษณา
เพอื่ การเลอื กบริโภคอย่างฉลาดและปลอดภัย ............................. 67
3. โรคไมต่ ิดต่อท่เี ป็นปญั หาสขุ ภาพของคนไทย.......................... 68–78
3.1 ความหมายและความสำ คญั ของโรคไม่ตดิ ต่อ ............................. 68
3.2 ตวั อย่างโรคไม่ตดิ ตอ่ ทีส่ ำ คญั ................................................... 69
4. การวางแผนพฒั นาสุขภาพของตนเองและครอบครวั ................ 79–88
4.1 ความหมายและความสำ คัญของสุขภาพ และการวางแผน
พฒั นาสขุ ภาพของตนเองและครอบครวั ..................................... 79
4.2 การประเมินภาวะสขุ ภาพของตนเองและครอบครัว ...................... 79
4.3 การประเมินพฤติกรรมเสีย่ งตอ่ สขุ ภาพของตนเองและครอบครัว ... 81
4.4 การจดั ทำ แผนพฒั นาสขุ ภาพของตนเองและครอบครัว ................ 84
• บทสรปุ หน่วยการเรียนรู้ท่ี 3 ........................................................89
• กจิ กรรมเสนอแนะ ....................................................................91
• โครงงาน................................................................................91
• การประยุกตใ์ ชใ้ นชีวติ ประจำวนั ...................................................92
• คำถามประจำหน่วยการเรียนร้ทู ่ี 3.................................................92
หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 ชวี ิตปลอดภยั ........................................... 93–138
• มาตรฐานการเรียนรู้ ..................................................................93
• ตวั ชี้วัดช่วงช้ัน .........................................................................93
• สาระการเรยี นรู้ ........................................................................93
• ประโยชน์จากการเรยี น ..............................................................93
• คำถามชวนคดิ .........................................................................93
1. สวัสดภิ าพกบั การดำรงชีวติ .............................................. 94–108
1.1 ความหมายและความสำ คัญของสวัสดภิ าพกบั การดำ รงชวี ิต ......... 94
1.2 การใชย้ าอยา่ งปลอดภยั ........................................................... 94
1.3 ภัยจากสารเสพตดิ ................................................................... 99
1.4 ปญั หาความรนุ แรงในเด็ก.......................................................106
2. ความปลอดภัยในการเดินทาง .........................................109–119
2.1 ความหมายและความสำ คัญของความปลอดภยั ในการเดนิ ทาง ....109
2.2 สาเหตขุ องการเกิดอุบตั ิเหตจุ ากการเดินทาง ..............................109
2.3 ความปลอดภัยจากอบุ ตั ิเหตุการจราจรทางบก ...........................110
2.4 ความปลอดภยั จากอุบตั เิ หตุการจราจรทางน้ำ ...........................116
2.5 ความปลอดภยั จากอบุ ัติเหตกุ ารโดยสารเครื่องบนิ .....................117
2.6 ตัวอย่างการวางแผนและกำ หนดแนวทางลดอุบตั ิเหตุ
จากการเดินทาง ....................................................................118
3. กระบวนการทางประชาสงั คมกับความปลอดภัยในชมุ ชน ........120–122
3.1 ความหมายและความสำ คัญของกระบวนการทางประชาสงั คม .....120
3.2 องคป์ ระกอบของกระบวนการทางประชาสงั คม .........................120
3.3 กระบวนการทางประชาสังคมกบั การสรา้ งเสริม
ความปลอดภัยในชมุ ชน .........................................................121
4. การชว่ ยฟนื้ คืนชีพ.......................................................122–134
4.1 ความหมายและความสำ คัญของการชว่ ยฟืน้ คืนชพี ....................122
4.2 การประเมินสถานการณก์ ารบาดเจ็บ ........................................123
4.3 หลกั การช่วยฟ้ืนคนื ชีพผูบ้ าดเจ็บในสถานการณฉ์ กุ เฉนิ ..............124
• บทสรุปหน่วยการเรียนรู้ที่ 4 ......................................................135
• กิจกรรมเสนอแนะ ..................................................................137
• โครงงาน..............................................................................137
• การประยุกตใ์ ชใ้ นชวี ติ ประจำวนั .................................................138
• คำถามประจำหนว่ ยการเรยี นร้ทู ี่ 4...............................................138
ภาคผนวก ................................................................................139
บรรณานกุ รม.............................................................................143
คำอภธิ านศพั ท์...........................................................................145
1หนว ยการเร�ยนรูท ี่
เรย� นรตู ัวเรา
มาตรฐานการเร�ยนรู
พ. 1.1 เขา ใจธรรมชาตขิ องการเจริญเตบิ โตและพัฒนาการของมนุษย
ตัวช�ว้ ัดชวงชนั�
1. อธบิ ายกระบวนการสรางเสรมิ และดำรงประสิทธภิ าพการทำงานของระบบอวัยวะตา ง ๆ
(พ 1.1 ม. 4–6/1)
2. วางแผนดูแลสุขภาพตามภาวะการเจริญเติบโตและพัฒนาการของตนเองและบุคคล
ในครอบครวั (พ 1.1 ม. 4–6/2)
สาระการเรย� นรู
1. ระบบตาง ๆ ของรา งกาย
2. การวางแผนดูแลสขุ ภาพตนเอง
ประโยชนจากการเรยี น คาถามชวนคิด
รูและเขาใจกระบวนการสรางเสริมและดำรง • การที่ผิวหนังรับความรูสึกไดสงผลดีตอเรา
ประสทิ ธภิ าพการทำงานของระบบหอ หมุ รา งกาย อยา งไร
ระบบกระดกู และระบบกลา มเนอ้ื อกี ทงั้ สามารถ
วางแผนดแู ลสขุ ภาพของตนเองไดอ ยา งเหมาะสม • ถา รา งกายของคนเราไมม กี ระดกู จะเกดิ อะไร
และสมำ่ เสมอ ข้นึ
รา งกายของเราประกอบไปดวยระบบตา ง ๆ หลายระบบทีท่ ำงานสัมพันธกัน การทีเ่ ราจะมี
สขุ ภาพทดี่ ไี ดน นั้ ตอ งมกี ารดแู ลรกั ษาระบบตา ง ๆ ของรา งกายใหท ำงานไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพดว ย
การวางแผนดแู ลสุขภาพตนเองในดานโภชนาการ การออกกำลังกาย การพกั ผอ น การสรางเสรมิ
ความตา นทานโรค การปองกนั อบุ ัตเิ หตุ การจดั การกับอารมณแ ละความเครียด การสรา งทกั ษะ
ชีวิต การสรา งเสรมิ สติปญญา และการเรยี นรู
2 หนังสือเรยี น รายวชิ าพื้นฐาน สุขศึกษา ม. 4 1. ระบบตาง ๆ ของรา งกาย
+
แมร ะบบจะทำหนา ทท่ี ี่แตกตางกนั ออกไป แต
(เซลล) กจ็ ะทำงานประสานสอดคลอ งกนั และหากระบบใด
(เน้อื เย่ือ) ระบบหนงึ่ ทำงานผดิ ปกตหิ รอื มคี วามผดิ ปกตเิ กดิ ขน้ึ
(อวยั วะ) กจ็ ะสงผลกระทบตอระบบอน่ื ๆ ทำใหร า งกายเกดิ
ความผิดปกติหรือเกิดโรคภัยไขเจ็บตาง ๆ ข้ึนได
(ระบบอวัยวะ) ดงั นน้ั นกั เรยี นจงึ ควรเรยี นรแู ละทำความเขา ใจเกย่ี วกบั
โครงสรา งหนา ท่ี และการสรา งเสรมิ และดำรงประสทิ ธ-ิ
(รางกาย) ภาพระบบตาง ๆ ของรางกายใหสามารถทำงานได
แผนภาพแสดงการจดั ลำดบั กลมุ เซลล ตามปกติ เพ่ือจะไดนำไปปฏิบัติอยางถูกตองและ
เหมาะสมชว ยสง เสรมิ การทำงานของระบบตา ง ๆ ใน
ทปี่ ระกอบเปน ระบบรางกาย รางกายใหด ำเนนิ ไปอยา งปกติ
1.1 องคป ระกอบของรา งกาย
องคประกอบของรางกายจะเริ่มจากหนวยที่
เล็กทีส่ ดุ เรียกวา เซลล (cell) เซลลหลาย ๆ เซลล
จะรวมกลมุ กนั เปน เนอื้ เยอื่ (tissue) เพอ่ื ทำหนา ที่
เฉพาะอยาง เนื้อเย่ือหลาย ๆ ชนิดจะรวมกันเปน
อวัยวะ (organ) เพ่ือทำหนาที่อยางใดอยางหนึ่ง
อวยั วะหลาย ๆ อวยั วะทท่ี ำหนา ทปี่ ระสานกนั จะรวม
กลุมกันเปนระบบ (system) ระบบทุกระบบจะ
ประกอบกันเปนรูปรางตัวตนและทำงานประสานกัน
เปนรา งกาย
อวัยวะท่ีทำงานประสานกันเพ่ือทำหนาที่อยาง
ใดอยางหนง่ึ ในรา งกายเรยี กวา ระบบอวยั วะ ไดแ ก
ระบบห‹อหŒุมร‹างกาย ระบบกระดูก ระบบกลาŒ มเนื้อ
ระบบไหลเวยี นโลหติ ระบบหายใจ ระบบยอ ยอาหาร
ระบบขบั ถา ยปส สาวะ ระบบประสาท ระบบสืบพันธุ
และระบบตอมไรทอ ซ่ึงในหนวยการเรียนรูน้ีจะได
ศกึ ษาในเรอื่ ง ระบบหอ หมุ รา งกาย ระบบกระดกู และ
ระบบกลามเน้อื
หนังสือเรยี น รายวชิ าพ้ืนฐาน สุขศึกษา ม. 4 3
กิจกรรมเรยี นร.ู ..สูปฎิบติ
• เพอ่ื ความเขาใจท่คี งทนใหนกั เรียนปฏบิ ัติกิจกรรมตอ ไปนี้
1. เขยี นแผนผังสรปุ ความเขา ใจเร่ือง องคประกอบของรางกาย
2. ศึกษาคนควาความรูเพิ่มเติมเร่ือง องคประกอบของรางกายมนุษย จากส่ือการเรียนรูในหองสมุด
โรงเรียนหรือจากสื่ออินเทอรเ นต็ แลว จัดทําเปน รายงาน
1.2 ระบบหอหมุ รา งกาย
ระบบหอ หุมรางกาย (the integumentary system) ประกอบดว ยผวิ หนัง เลบ็ ขน และผม
โดยแตละอวยั วะมีโครงสรางและความสำคัญ ดังนี้
1.2.1 องคประกอบของระบบห‹อหŒมุ รา‹ งกาย
1. ผวิ หนงั
ผิวหนัง (skin) เปน อวยั วะท่ีมีพนื้ ท่ีมากทสี่ ดุ ของรา งกาย ใชเ ลอื ดหลอ เลี้ยงในปรมิ าณ
1/3 ของเลือดในรางกาย หากมีสุขภาพดีจะมีผิวพรรณเปลงปล่ัง สวยงาม หากมีสุขภาพท่ีไมดี
ผวิ จะดูซดี เซยี ว แหง หรืออาจเปน โรคผวิ หนังตาง ๆ เชน เปนผดผน่ื คัน หดิ กลาก เกลอื้ น
1) โครงสรา งของผิวหนัง แบงออกเปน 2 ช้ัน ไดแ ก
– ช้นั หนังกำพรา (epidermis) คือ ผวิ หนงั ชั้นนอก มเี ซลลอยูเปนชัน้ ๆ สวนของ
เซลลดานลางสุดจะทำหนาที่สราง
เสน ขน
เซลลใหมตลอดเวลาและดันเซลล
เกา ออกมา เซลลด า นนอกจะคอ ย ๆ
แหง ตาย และหลดุ ออกมาเปน ขไ้ี คล หนงั กำพรา รูขน
ความหนาของหนงั กำพรา แตล ะสว น ตอมไขมัน
ของรา งกายจะไมเทากัน สวนท่ีบาง
ที่สุดอยูที่บริเวณหนังตาและหลังหู หนงั แท
สว นทหี่ นาทสี่ ดุ อยทู ฝี่ า เทา และฝา มอื
สผี วิ หนงั ของคนจะขน้ึ อยกู บั เซลลส รา ง ทอ ของ
ตอ มเหงอื่
เมด็ สีที่เรยี กวา เมลานนิ (melanin) ตอ มเหง่ือ
ซึ่งอยูชั้นลึกสุดของผิวหนังกำพรา
หากมีเมลานินมากผิวจะมีสีคลํ้า
หากมีเมลานนิ นอยผิวจะมีสีขาว โครงสรา งของผวิ หนงั
4 หนังสอื เรียน รายวิชาพืน้ ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4
– ช้ันหนังแท (der- นานา นา รู
mis) คอื ผวิ หนงั ทอ่ี ยถู ดั จากชน้ั หนงั กำพรา
เขาไป ประกอบดวย หลอดเลือดฝอย
เสนประสาท ตอมเหงอื่ ตอมไขมัน และขน เซลลสรางเม็ดสีเมลานินมีประโยชนในการปองกัน
หรอื ผม ในชนั้ หนงั แทม หี ลอดเลอื ดฝอยเปน แสงแดด มีคุณสมบัติดูดซับแสงและปองกันรังสี
อัลตราไวโอเลตไมใหทะลุเขาไปทำลายเซลลผิวหนัง
จำนวนมากทำหนาที่นำเลือดมาหลอเลี้ยง คนผิวดำจึงทนทานตอแสงแดดไดดีกวาคนผิวขาว
ผวิ หนงั มเี สน ประสาทรบั ความรสู ึกตา ง ๆ คนผวิ ขาวจะเกดิ ผวิ ไหมแ ดดไดง า ย และถา ถกู แดดบอ ย ๆ
กระจดั กระจายอยทู วั่ ไป และยงั มตี อ มเหงอื่ เปน เวลานานจะทำใหผ วิ แกก อ นวัย ผวิ ตกกระ ผิวแหง
ทำหนาที่ระบายความรอนออกจากรางกาย และเหีย่ วยนขาดความยดื หยุน
มตี อ มไขมนั ทพี่ บไดใ นผวิ หนงั เกอื บทง้ั หมด ทม่ี า: สถาบนั โรคผวิ หนงั , ความรเู รอ่ื ง ผวิ หนงั และโรคสะเกด็ เงนิ
ที่มีขน และช้ันหนังแทยังผลิตขนและผม
ของรางกายอีกดว ย ถัดเขาไปจากชัน้ หนังแทจ ะเปน ชนั้ เนอ้ื เยือ่ ใตผ วิ หนัง ประกอบไปดว ยเน้ือเย่อื
ไขมนั เปน สวนใหญ ทำหนาที่คลา ยฉนวนกนั ความรอนและเปนเบาะกันสะเทือน
2) หนาทีข่ องผวิ หนงั มีดงั นี้
(1) ปอ งกนั รา งกาย
– ปอ งกนั อวยั วะภายในรา งกายไมใ หไ ดร บั อนั ตรายจากการถกู กระทบกระเทอื น
สารเคมี สารพิษ เช้ือโรค และรังสี เพราะผวิ หนังมีคุณสมบัตยิ ืดหยนุ หนา และเหนยี ว
– ปอ งกนั ไมใ หเ ชอื้ โรคผา นเขา สรู า งกายไดง า ย นอกจากนไ้ี ขมนั ในชน้ั ผวิ หนงั มี
สภาพเปนกรดชว ยยับย้ังการแพรกระจายของเชอ้ื โรค
– ปอ งกนั การระเหยและการซมึ ของนำ้ เพราะหนงั กำพรา มสี ารเคราตนิ (keratin)
ซง่ึ มีคุณสมบตั กิ นั น้ำได จงึ ทำใหเราสามารถวายนำ้ ไดเ ปนเวลานาน ๆ
– ปองกนั แสงตาง ๆ ไมใหเขา สรู า งกาย เชน แสงแดด เวลาถูกแสงแดดเซลล
ของหนงั กำพรา ทม่ี เี มด็ สเี มลานนิ จะดดู แสงแดดไว และกระตนุ ใหเ ซลลข องผวิ หนงั สรา งเมด็ สเี มลานนิ
มากขึ้น เพื่อปองกันไมใหรังสีอัลตราไวโอเลต (ultraviolet) จากแสงแดดทะลุเขาไปทำลายเซลล
ผิวหนัง
(2) ควบคุมอุณหภูมิของรางกายใหอยูในระดับปกติ เมื่อรางกายไดรับความรอน
เสนเลือดจะขยายตัวเพื่อใหเลือดไหลสูพื้นผิวมากข้ึน สวนตอมเหง่ือที่มีอยูในช้ันผิวหนังก็จะผลิต
เหงื่อออกมา ความรอนก็จะระเหยไปกับเหง่ือทำใหรูสึกเย็นลง เมื่ออากาศเย็นเสนเลือดจะหดตัว
เพอ่ื รกั ษาความรอนใหคงอยกู ับรา งกาย
(3) รักษาความชุมช้ืนของรางกาย ตอมไขมันจะผลิตน้ำมันมาเล้ียงผิวหนังชั้นหนัง
กำพราทำใหม คี วามชมุ ชื้นเตงตงึ ไมแหงกรา น เหง่ือทีถ่ ูกขบั ออกมาก็จะชว ยรกั ษาความชมุ ช้ืนของ
ผิวหนงั
หนงั สือเรียน รายวิชาพน้ื ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4 5
(4) ขับถา ยของเสียออกจากรา งกายในรูปของเหงื่อ เชน ยูเรยี (urea) ซงึ่ เปน เกลอื
แรที่รา งกายไมตองการ
(5) เปน แหลง สรา งวติ ามนิ ดใี หแ กร า งกาย โดยอาศยั แสงแดดชว ยสงั เคราะหส าร 7–ดี
ไฮโดรคอเลสเตอรอล (7–dehydrocholesterol) ที่อยใู นผิวหนงั ใหเปน วิตามินดี 3 (vitamin D3)
ไดชวยปอ งกนั การเกดิ โรคกระดกู ออ น
(6) เปนอวัยวะที่รับความรูสึกตาง ๆ โดยมีประสาทรับความรูสึกหลายชนิดและ
จำนวนมากอยใู นบริเวณช้ันหนงั แท เชน ความรูสกึ รอน เย็น หรือความรสู ึกเจบ็ ปวด
3) ความผดิ ปกติของผวิ หนัง
ความผดิ ปกติท่เี กดิ ข้นึ และพบบอย ไดแก
(1) สวิ (acne) เกดิ จากสาเหตหุ ลายประการ เชน การเปลยี่ นแปลงของฮอรโ มนเพศ
ในชวงวัยรุน ทำใหตอมไขมันขับไขมันออกมามาก เมื่อไขมันแข็งตัวอุดตันตอมไขมันและรูขน
จะทำใหเกิด สิวเส้ียน และถาถูกไขมันที่ขับออกมาใหมดันจนนูนขึ้นจะกลายเปนหัวสิว หากมี
เชือ้ แบคทเี รียเขาไปยังตอ มไขมันและรขู นทเ่ี ปน สวิ นน้ั ก็จะเกดิ การอกั เสบ บวมแดง และเปนหนอง
ซงึ่ บางคนเรยี กสิวชนิดนีว้ า สวิ หวั ชา ง นอกจากน้ี สวิ ยังอาจเกิดจากเชื้อจุลินทรียทอ่ี ยใู นตอมไขมนั
ใตผิวหนังมีมากผิดปกติ อากาศที่รอนและช้ืน
ทำใหเ หงอ่ื ออก ผวิ หนงั สกปรก ภาวะทตี่ งึ เครยี ด
หงุดหงิด และการใชเคร่ืองสำอางท่ีเปนน้ำมัน
หรือครีมอาจทำใหมีการอุดตันของรูขนซ่ึงเปน
สาเหตุทำใหเกิดสิวไดงาย เมื่อเปนสิวควรลาง
หนาดวยนํ้าสะอาดและสบู่วันละ 2 ครั้ง
เชา–เย็น อยาแกะหรือบีบหัวสิว หลีกเลี่ยง
อาหารมัน ๆ หรือหวาน นอนหลับพักผอน การแกะหรือบีบสิวอาจทำใหสิวอกั เสบมากย่ิงขนึ้
ใหเพียงพอ เลิกวิตกกังวล ถาเปนสิวมาก
ควรปรึกษาแพทย
(2) ตาปลา (corn) เกดิ จากแรงกดหรือมแี รงเสียดสีผิวหนังบรเิ วณนั้นบอ ย ๆ ทำให
ผิวหนังดานและหนาตัวข้ึน มีลักษณะเปนเม็ดกลมและแข็ง และจะเจ็บปวดมากเมื่อเม็ดกลม ๆ
นนั้ กดลงบนเนอื้ ออ นทอ่ี ยดู า นลา งลงไป ตาปลามกั จะเกดิ บรเิ วณนวิ้ เทา หรอื ฝา เทา เนอ่ื งจากใสร องเทา
ท่ีคับเกินไป วิธีการปองกัน คือ การสวมรองเทาท่ีไมคับหรือไมบีบเทา และเมื่อเปนแลวหากจะ
ตดั ท้ิงหรือควา นออกตองระมัดระวังเรอื่ งความสะอาดเพราะอาจจะอักเสบและติดเชอ้ื โรคได
(3) กลิน่ ตัว (odour) เกดิ จากปฏกิ ริ ิยาเคมขี องกรดไขมนั จากตอ มเหงือ่ เซลลบ ุผวิ
ที่ตายแลว เหงื่อรวมกับแบคทีเรียและความชื้นจะเกิดกลิ่นตัว เมื่อมีกล่ินตัวควรอาบนำ้ ฟอกสบู
บริเวณรกั แร ขาหนีบ ใตคอและหลงั หอู ยางนอ ยวันละ 2 ครัง้ หากมีกล่นิ ตวั แรงอาจใชก อนสารสม
หรอื ลูกกลง้ิ ระงบั กล่ินเหงือ่ ทาบริเวณรักแร
6 หนังสือเรยี น รายวชิ าพ้นื ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4
(4) โรคเชื้อราทเ่ี ทาหรอื โรคฮอ งกงฟุต (Hong Kong’s foot) หรือโรคเทานักกฬี า
(Athlete’s foot) เกดิ จากตดิ เชอ้ื ราทเ่ี ทา เนอ่ื งจากรองเทา อบั ชน้ื หรอื เดนิ ลยุ นำ้ สกปรก ทำใหม อี าการ
คันบริเวณซอกนิ้วเทาและอาการคันจะเพิ่มมากข้ึนถามีการเกาดวยจะทำใหผิวหนังลอกเปนขุย ๆ
มีกลิ่นเหม็น หากเปนนาน ๆ ผิวหนังบริเวณนั้นจะมีเนื้อนูนหนา แข็ง และลอกออกเปนขุย ๆ
สามารถลามไปยังนิ้วใกลเคียงได การปองกันและรักษาทำไดโดยการลางเทาใหสะอาดแลวเช็ดให
แหง สนทิ พยายามอยาใหเทา อบั ช้นื ในกรณที ม่ี ีเหงื่อออกบริเวณเทามาก อาจใชแปงฝุนโรยบรเิ วณ
งามนิ้วเทา เพ่ือชวยใหน้ิวเทาและฝาเทาแหงได โรคเชื้อราท่ีเทามีการรักษาคอนขางยาก ควรจะ
ปรึกษาแพทย และเม่ือหายแลวไมควรนำถุงเทาและรองเทาคูเดิมมาใชอีก เพราะยังมีเชื้อราอยู
ถา จะนำมาใชค วรนำไปฆา เช้ือโดยการตม หรือผึ่งแดด
(5) ผวิ หนงั แหง กรา น (dry skin) เกดิ จากสภาพแวดลอ มภายนอกผดิ ปกติ เชน อากาศ
รอ นจดั หรือหนาวจัด การฟอกสบูบางชนิด เชน สบูยา หรือใชสบูบอยคร้ังเกินไปทำใหไขมัน
ท่ีผิวหนังลดลง ไมสามารถรักษาความช้ืนไวไดจึงแหง เปนขุยและแตก มีอาการคันและแสบ
อาจตดิ เชอ้ื ทำใหผ วิ หนงั อกั เสบได วธิ กี ารปอ งกนั คอื หลกี เลย่ี งสถานทที่ ม่ี อี ากาศเปลย่ี นแปลงอยา ง
รวดเรว็ สวมใสเ สอ้ื ผา ทใ่ี หค วามอบอนุ แกร า งกาย ระมดั ระวงั ในการอาบนำ้ อนุ การใชก ระเปา นำ้ รอ น
การผิงไฟกลางแจง เพราะจะทำใหผิวหนังแหงและแตกมากขึ้น หากผิวหนังแหงหรือแตกควร
ใชนำ้ มันหรือครีมทาผิวเพื่อรักษาความชุมช้ืนของผิวหนังไวและปองกันไมใหนำ้ ระเหยออกจาก
ผิวหนงั มากเกนิ ไป
(6) ฝ (abscess) เกดิ จากเชอื้ แบคทเี รยี ชนดิ หนง่ึ ซง่ึ มอี ยบู นผวิ หนงั ทวั่ ไป ทำใหเ กดิ
การอักเสบทบี่ ริเวณรอบ ๆ ขมุ ขน ตอ มเหงื่อ ตอ มไขมัน หรอื ทางรากผม ตอ มาเปน หนอง ระยะ
แรกจะมลี กั ษณะบวมแดง แขง็ และรอนบริเวณท่เี ปน เจ็บมาก เริ่มจากเปน เมด็ เลก็ ๆ หรือกอน
แข็งแลวโตอยางรวดเร็ว มีหัวหนองสีเหลืองตรงกลาง ตอมาหัวหนองออนตัวลงจนมีลักษณะนุม
มีหนองสเี หลอื ง เหนียวเหลว ซึง่ มเี ชื้อโรคปะปนอยูมาก และอาจกระจายไปสูท ีอ่ นื่ ๆ ของรา งกาย
ได การปอ งกนั และรักษา อาบน้ำอยางนอ ยวันละ 2 คร้งั และรกั ษาผวิ หนังใหสะอาดอยเู สมอ ไม
ใชเลบ็ หรอื มือที่สกปรกแกะ เกา ผวิ หนัง หากเปน ฝห ามบีบหรือบงหวั ฝ จนกวาจะมีอาการออ นนมุ
ทตี่ รงกลาง ถาฝไ มแ ตกออกหรือเปน หนองควรไปพบแพทย ถา ปวดหรือมไี ขใ หก ินยาลดไข
2. เลบ็
1) โครงสรางของเล็บ
เล็บ (nails) เปนสวนของเซลลชั้นหนังกำพราที่ตายแลว ซ่ึงเจริญเปล่ียนแปลงมา
จากเซลลท ม่ี ชี วี ติ ในชนั้ ลา งทเี่ ลอื่ นขน้ึ มาอดั แนน เปน แผน แขง็ ยดื หยนุ ได อยทู างดา นหลงั ของปลาย
นว้ิ มือน้วิ เทาปลองสุดทา ย มีหนา ท่ีปอ งกันปลายนิ้วไมใหไ ดร ับอันตราย เล็บมีลักษณะโปรงแสง มี
สวนที่ย่ืนพนปลายน้ิว ซ่ึงไมมีหลอดเลือดและประสาทมาเล้ียง เวลาเราตัดเล็บจึงไมรูสึกเจ็บ
สวนของเล็บที่ฝงอยูในหนัง เรียกวา รากเล็บ สองขางของเล็บจะมีผิวหนังย่ืนมาคลุมเล็กนอย
หนังสอื เรยี น รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4 7
ขางใตเ ล็บมีปลายประสาทรับความรสู กึ มากมายและมหี ลอดเลือดมาเลีย้ งมาก ดงั นนั้ เม่อื มดี บาด
หรอื หนามตำใตเล็บจงึ เจบ็ ปวดในคนท่มี ีสุขภาพดี สขี องเล็บจะเปนสีชมพูเร่ือ ๆ ตามสขี องเลอื ด
ท่ีสะทอ นผานเล็บขนึ้ มา แตถ า เปน โรคโลหติ จางเลบ็ จะมสี ซี ีดขาว รอ งระหวางแผนเลบ็ กับผิวหนัง
เปนแหลงสะสมเช้ือโรคและความสกปรกตาง ๆ หนังท่ีคลุมเหนือโคนเล็บจึงเปนดานแรกท่ีชวย
หนงั คลมุ ปอ งกนั ฝนุ ละอองและเชอื้ โรค
เนอื้ โคนเล็บ ตาง ๆ ไมใหเ ขาไปในโคนเลบ็
แผน เล็บ โคนเลบ็ ปลายเลบ็ เวลาตัดเล็บจึงไมควรตัดหนัง
ปลายเลบ็ แผน เล็บ ขางเล็บออก เพราะจะทำให
หนังคลุม เช้ือโรคเขาสูรางกายไดงาย
ผวิ หนัง เนื้อโคนเลบ็ การตัดเล็บควรตัดใหปลาย
ปลายเล็บ
กระดกู นวิ้ มอื โคงมน อยาตัดชิดน้ิวเกินไป
และหมั่นรักษาเล็บใหสะอาด
สว นตา ง ๆ ของเลบ็ อยูเสมอ
2) หนาทีข่ องเล็บ
(1) ชวยปองกนั การถกู กระทบกระเทือนและปองกนั อนั ตรายใหกบั ปลายนิ้วมอื และ
น้ิวเทา เพราะเล็บประกอบไปดว ยสารเคราตนิ ที่มคี วามแข็งแรง และท่แี ผนเลบ็ ยังไมมเี สนประสาท
จึงไมร ูสกึ เจบ็ ปวดหรอื เจ็บปวดนอ ยลงกวา การไมมีเล็บคอยปกปอง
(2) ชว ยในการหยิบจบั สิ่งของตาง ๆ ไดสะดวก
(3) ใชสำหรับแคะ แกะ เกา ขว น
(4) ชว ยใหก ารเดิน วงิ่ และหยิบจับส่งิ ของไดอ ยางมปี ระสทิ ธิภาพ
(5) ชว ยในการวนิ จิ ฉยั โรคบางชนดิ ทเี่ กยี่ วขอ งกบั อวยั วะภายในรา งกาย เชน ถา เลบ็
มีสขี าวทึบแสดงวาเปนโรคตบั
3) ความผดิ ปกตเิ ก่ียวกับเลบ็ ไดแ ก
(1) เล็บขบ (ingrown nail) มักเปนกับนิ้วหัวแมเทา เกิดจากการงอกของเล็บท่ี
กดลึกเขาไปในเน้ือบริเวณซอกเล็บ ทำใหเกิดความเจ็บปวดและเปนแผล ถาติดเช้ือก็จะเกิดการ
อักเสบได วิธีปองกันรกั ษา คือ ตดั เลบ็ เปน แนวตรง ไมส ้นั จนเกนิ ไป หากมเี ล็บขบใหทำสะอาด
มมุ เล็บ และใชส ำลชี บุ ยาฆา เชอื้ อุดไวใ ตเล็บ
(2) เชอ้ื ราทเี่ ล็บ (tinea unguium) มักเกดิ กับผทู ีม่ ือหรือเทาเปย กนำ้ อยูเปน ประจำ
หรืออับชืน้ อาการเรม่ิ จากทีซ่ อกเลบ็ แลว ลามออกไปยังผวิ หนงั ขา งเลบ็ และตวั เล็บ เล็บจะเปลย่ี นสี
เปนสขี าวขนุ หรอื สีเหลือง มขี ุยสะสมอยใู ตเลบ็ ทำใหเ ล็บแยกออกจากเน้อื แลวคอย ๆ กรอ นลงท่ี
ตอนปลายแลวลามตอไปจนถึงโคนเล็บ วิธีปองกันรักษาทำไดโดยหมั่นตัดเล็บใหส้ัน รักษาเล็บ
ใหสะอาดและแหงอยูเสมอ ไมควรใชเล็บเกาบริเวณที่เปนเช้ือรา เพราะเช้ือราจะติดเล็บมาได
8 หนังสอื เรียน รายวชิ าพืน้ ฐาน สขุ ศึกษา ม. 4
หากจำเปนตองถูกนำ้ บอยหรือแชนำ้ เปนเวลานานใหสวมถุงมือยาง ถุงเทา รองเทาควรรักษาให
สะอาดและแหง อยเู สมอ และไมค วรใชร ว มกบั ผอู นื่ ถา เลบ็ เปน เชอ้ื ราใหใ ชข ผี้ งึ้ รกั ษาเชอื้ ราทาบรเิ วณ
ท่เี ปน ถามอี าการมากควรปรกึ ษาแพทย
3. ขนหรอื ผม
1) โครงสรางของขนหรือผม
ขนหรอื ผม (hair) งอกมาจากขมุ ขน ซง่ึ เปน สวนทเ่ี จรญิ เปลีย่ นแปลงมาจากเซลลที่
มชี วี ติ ของชน้ั หนงั กำพรา สว นลกึ โคนผมไดร บั เลอื ดจากหลอดเลอื ดฝอยและมเี สน ประสาทควบคมุ
อยู สวนทพ่ี น ผวิ หนังขน้ึ มาเปน เซลลท ี่ตายแลว ขนมอี ยทู ัว่ รา งกายยกเวน ฝามอื ฝา เทา สะดือ
หัวนม ริมฝปาก ขนทุกเสนประกอบดวยเสนขน รากขนและขุมขน เสนผมจะมีตอมสีในเซลล
เสนผมที่ผลติ เมด็ สลี งไปในแตละเซลลข องเสนผม เม็ดสีเหลา น้ีจะมสี ตี าง ๆ คือ ดำ นำ้ ตาลเขม
และเหลอื งปนแดง คนเราเมอ่ื อายมุ ากขนึ้ การสรา ง
เม็ดสีในเซลลของเสนขนจะลดนอยลงจนกระทั่ง
เสนขน หยดุ สรา งผมจะเรม่ิ มสี อี อ นลงและหงอกขาวในทสี่ ดุ
เสนผมแตละเสนจะมีอายุประมาณ 7 ป แลวจะ
หลุดรวงไปและจะมีเสนใหมงอกข้ึนมาแทนท่ีใน
ตอมไขมัน รูขมุ ขนเดมิ
2) หนาท่ีของเสน ผม
เสนผมมีหนาท่ีชวยปองกันไมให
รากขน ขมุ ขน หนงั ศรี ษะไดร บั ความรอ นหรอื ความเยน็ มากเกนิ ไป
เสนเลือดฝอย และยงั ชว ยลดความรนุ แรงจากอนั ตรายตา ง ๆ ทมี่ า
กระทบศีรษะ นอกจากนี้เสนผมยังชวยเสริม
ความงามใหแ กใบหนา และซับเหง่อื หรือสงิ่ สกปรก
โครงสรา งของผิวหนงั แสดงใหเหน็ หรอื ชว ยปอ งกันเช้ือโรคเขา สรู า งกายอีกดวย
สวนของขนหรอื ผม
3) ความผิดปกติของเสน ผม ไดแ ก
– ผมรวง (alopecia) เสน ผมของคนเราจะรวงไดตามธรรมชาติแลว งอกข้ึนมาใหม
อยูตลอดเวลา แตถาหากรวงมากกวาปกติอาจจะมีสาเหตุมาจากการขาดสารอาหาร การเจ็บปวย
ดว ยโรคเชอ้ื รา การแพย าสระผม หรอื เกดิ จากตอ มนำ้ มนั ทโ่ี คนผมไมผ ลติ น้ำมนั มาหลอ เลยี้ งเสน ผม
วิธปี องกันรักษา คือ รับประทานอาหารตามหลกั โภชนาการจะชว ยบำรุง หลีกเลยี่ งการเปาผมดวย
ความรอน หลีกเล่ียงการยอ มผม หรือการดดั ผม และเมอ่ื เกดิ ความผดิ ปกติควรรีบปรึกษาแพทย
– รงั แค (dandruff) เกิดจากผวิ หนังหรอื เซลลที่ตายแลวแหงหลดุ ออกมาเปน แผน
หรอื เปน ขุย ๆ มักเกาะติดอยกู บั เสนผม ทำใหคนั ศรี ษะและผมรว ง วธิ ีปอ งกันรกั ษา คอื สระผม
ดวยแชมพูสระผมอยางออ น ๆ งดใชน ้ำมนั ใสผม หากรังแคยงั ไมห ายควรรบี ปรึกษาแพทย
หนังสอื เรียน รายวชิ าพ้ืนฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4 9
1.2.2 การสราŒ งเสรมิ และดำรงประสิทธภิ าพของระบบหอ‹ หมŒุ รา‹ งกาย
ระบบหอหุมรางกายมีความสำคัญตอรางกาย เราจึงควรสรางเสริมและดำรงประสิทธิภาพ
ระบบหอ หุมรางกายใหสามารถทำงานไดต ามปกติ ดังนี้
1. รับประทานอาหารทมี่ ีประโยชนอ ยาง เชน พวกโปรตีน ผัก ผลไมท ี่มวี ิตามนิ เอ วติ ามินบี
และวติ ามนิ ซี
2. ออกกำลังกายกลางแจง อยา งสม่ำเสมอเพ่อื ใหตอมตา ง ๆ ทีอ่ ยใู ตผิวหนงั ไดทำงาน และ
การไดร บั แสงแดดออ น ๆ ในตอนเชา และตอนเยน็ รา งกายจะไดร บั รงั สอี ลั ตราไวโอเลต (ultraviolet)
ซง่ึ จะชวยใหผวิ หนงั แขง็ แรงสมบรู ณ
3. ชำระลางรางกายใหสะอาดอยเู สมอ โดยการอาบน้ำ การกำจดั กลนิ่ ตวั การสระผมและ
การตัดเลบ็ การรกั ษาความสะอาดยังชวยปอ งกนั การเกดิ โรคผิวหนงั บางชนดิ เชน กลาก เกลื้อน
ไดอ กี ดว ย
4. เลือกใชเ ครอ่ื งสำอาง เชน แชมพสู ระผม สบู ครีมบำรุงผิว ใหเหมาะสมกับสภาพของ
เสนผมและผิวหนงั ของตนเอง
5. พกั ผอ นใหเ พยี งพอ และทำจติ ใจใหราเรงิ แจม ใสอยูเ สมอ
6. ระมดั ระวงั ไมใ หเ กดิ อบุ ตั เิ หตุ ทอ่ี าจทำใหเ กดิ บาดแผลเลอื ดไหล บาดแผลฟกช้ำทผ่ี วิ หนงั
กจิ กรรมเรยี นรู...สปู ฎบิ ติ
• เพ่อื ความเขาใจทค่ี งทนใหนักเรียนปฏิบัติกิจกรรมตอ ไปนี้
1. วาดภาพระบายสีแสดงโครงสรา งของผิวหนงั เลบ็ และผม พรอ มกบั บอกหนา ท่ที ีส่ ําคัญ
2. แบงกลมุ กลุม ละ 3–4 คน รวมกนั อภปิ รายเร่อื ง ความผิดปกตขิ องผวิ หนัง เลบ็ และผม พรอมทงั้
หาแนวทางการปองกนั และแกไ ข
3. เขยี นแนวทางการบาํ รงุ รกั ษาระบบหอ หมุ รา งกายของตนเองใน 1 สปั ดาห แลว นาํ ไปปฏบิ ตั จิ รงิ
4. หาขาวหรือบทความจากหนังสือพิมพ หรือนิตยสารเก่ียวกับเร่ือง ความผิดปกติท่ีเกิดข้ึนกับผิวหนัง
แลว นาํ มาวเิ คราะหส าเหตุ และแนวทางการแกไขปญหา
1.3 ระบบกระดูก
ระบบกระดูก (the skeletal system) เปนระบบท่ีประกอบดวย กระดูก กระดูกออน
ขอตอและเอ็นเชื่อมกระดูก กระดูกเปนสวนท่แี ข็งท่สี ุดในรา งกาย กระดูกแตละทอนหรือแตล ะขอ
จะเชื่อมตอกันดวยเอ็นเชื่อมกระดูกตรงบริเวณขอตอ ซึ่งจะชวยใหกระดูกยืดหยุนและทำให
สวนตา ง ๆ ของรางกายเคลอ่ื นไหวไดส ะดวก การบำรุงรกั ษากระดูกใหเ จริญเตบิ โตอยางแขง็ แรง
และการฝกการเคล่ือนไหวของรางกายทุกอิริยาบถใหถูกตอง จะชวยใหมีโครงรางและบุคลิกภาพ
ทีด่ ี
10 หนงั สือเรยี น รายวิชาพนื้ ฐาน สขุ ศึกษา ม. 4
กระดกู หนา ผาก กระดูกขา งขมอ ม
กระดกู ขมบั กระดกู ทา ยทอย
กระดกู โหนกแกม กระดกู สะบกั
กระดกู ปลายแขนทอ นนอก
กระดกู ไหปลารา กระดกู ตนแขน
กระดูกหนาอก
กระดกู ซี่โครง กระดูก
สนั หลัง
กระดกู กระเบนเหน็บ กระดกู ปลายแขนทอนใน
กระดกู กระดูกฝา มอื
กน เชกงิรกะดราูกน กระดูกน้วิ มือ
กตรน ะขดาูก
กระแดขูกงหนา
กนระอดงกู
กระดูก
ฝาเทา
ลักษณะโครงกระดกู ดา นหนา และดานหลงั
1.3.1 องคประกอบของระบบกระดูก
1. กระดกู
กระดกู (bone) ในระยะแรกจะเจรญิ ในรปู ของกระดกู ออ นและกลายเปน กระดกู แขง็ เพอ่ื
รองรับนำ้ หนักเม่ือมีอายุมากข้ึน ยกเวนบางสวนท่ียังคงเปนกระดูกออน เชน ใบหู ปลายจมูก
หลอดลม ในเด็กแรกเกิดจะมีกระดูกมากถึง 350 ช้ิน เม่ือโตเปนผูใหญกระดูกจะเชื่อมติดกัน
เหลือเพยี ง 206 ชนิ้ กระดูกแบงออกเปน 2 สว นใหญ ๆ คือ
กระดกู แกน (axial skeleton) คอื กระดกู ทเ่ี ปน แกนกลางของลำตวั มอี ยู 80 ชนิ้ ประกอบ
ดวยกะโหลกศีรษะ 29 ช้นิ มีหนาท่หี อหมุ และปองกันสมอง กระดูกสันหลัง 26 ช้นิ มีหนาท่ี
ค้ำจุนและรองรบั น้ำหนกั ของรางกาย และกระดูกทรวงอก ซ่งึ ประกอบดวยกระดูกหนา อก 1 ชนิ้
และกระดกู ซ่โี ครงอกี 12 คู มหี นาทเี่ ปนสวนที่ชว ยในการหายใจและปอ งกันอันตรายใหกับอวัยวะ
ที่อยูภายใน เชน ปอด หวั ใจ และอวัยวะอื่น
หนังสือเรยี น รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศึกษา ม. 4 11
กระดกู รยางค (appendicular skeleton) คือ กระดกู ทน่ี อกเหนอื ไปจากกระดกู ลำตวั มี
อยู 126 ชนิ้ ประกอบดว ยกระดกู แขน 64 ชนิ้ ทำหนาทเี่ ปนฐานเชื่อมโยงกบั กระดูกสว นอน่ื ๆ
และกระดูกขา 62 ชิน้ ทำหนา ทีร่ บั น้ำหนกั ของรางกาย
1) ชนิดของกระดูก
กระดูกคนเราจะมีลักษณะและรูปรางตาง ๆ กันไป แยกตามรูปรางท่ีปรากฏได
4 ชนิด คอื
(1) กระดกู ยาว (long bones) พบไดท ก่ี ระดกู ตน แขน แขนทอ นปลาย ตน ขา และขา
ฝามือ ฝา เทา นิว้ มือ และนิว้ เทา เปนกระดกู ยาวขนาดเลก็ ในสวนลำของกระดูกยาวเรียงตัวกนั
เปนรูปทรงกระบอก ตรงกลางเปนโพรง ที่ขอบกระดูกเปนเนื้อแนน ปลายของกระดูกยาวมักโต
กวา สว นลำ มกี ระดกู เนอ้ื แนน บาง ๆ อยทู ขี่ อบ ภายในเปน ชน้ิ กระดกู เลก็ ๆ ตดิ ตอ กนั คลา ยฟองน้ำ
เรยี กวา กระดกู พรนุ กระดกู ชนดิ นม้ี ไี วส ำหรบั รบั นำ้ หนกั ของรา งกายและเคลอื่ นไหวมากกวา กระดกู
ชนดิ อื่น ๆ ซึ่งมีทัง้ หมด 90 ชิ้น
(2) กระดูกส้ัน (short bones) อยูตามรางกายสวนท่ีแข็งแรง สำหรับออกแรง
เมือ่ เวลาทำงานทีไ่ มมีการเคลือ่ นไหวมาก ไดแ ก กระดกู ขอ มอื และขอเทา กระดูกเหลานเี้ ปน ทอ น
สนั้ ๆ ไมมีสวนลำแตจ ะมกี ระดกู เนือ้ แนนบาง ๆ อยทู ขี่ อบภายในเปน กระดกู ฟองนำ้ กระดูกสน้ั
มีทั้งหมด 30 ช้นิ
(3) กระดกู แบน (flat bones) มีลกั ษณะเปนแผนแบนกวา ง ประกอบดว ยกระดูก
เนอ้ื แนน 2 แผนเชือ่ มตดิ กนั ภายในเปน กระดูกพรนุ กระดูกชนดิ นจ้ี ะชวยปอ งกนั อวัยวะภายใน
ไมใ หไดรับอันตรายงาย ไดแก กระดูกกะโหลกศรี ษะ กระดกู ซ่ีโครง กระดูกสะบกั กระดูกหนาอก
และกระดูกเชิงกราน กระดูกแบนมีทง้ั หมด 40 ชน้ิ
(4) กระดกู ทมี่ รี ปู รา งไมแ นน อน (irregular bones) หรอื มรี ปู แปลก ๆ ไดแ ก กระดกู
สันหลังกระดูกกนกบ กระดูกขากรรไกร กระดูกโคนลิ้น กระดูกหู ฯลฯ กระดูกชนิดน้ีมีแง
มเี หลยี่ มหรอื ชอ งโคง ไปมามาก เพอื่ ใหเ หมาะกบั การประกอบเขา ไดก บั กระดกู ชนิ้ อน่ื ทเ่ี ปน โครงรา ง
ของรา งกายกระดกู ชนิดน้มี ที ้ังหมด 46 ช้ิน
2) การแบง กระดกู จากสวนประกอบ
การแบงกระดูกจากสวนประกอบจะแบง ไดเปน 2 สวน คอื
(1) สวนท่ีมีชีวิต ไดแก เซลล กระดูก เนื้อเย่ือยึดเหน่ียว เน้ือเย่ือประสาท และ
หลอดเลอื ดเปนสว นที่ทำใหกระดกู เหนยี วแนน ทนทาน ไมเปราะหรอื แตกหกั งาย
(2) สวนท่ีไมมีชีวิต ไดแก สารประกอบพวกแคลเซียมคารบอเนต (Calcium
Carbonate) และแคลเซยี มฟอสเฟต (Calcium Phosphate) แรธ าตเุ หลานส้ี ามารถละลายไปสู
เลือดไดเม่ือรางกายตองการ กระดูกจึงเปนแหลงสะสมธาตุแคลเซียม (Calcium) แรธาตุเหลานี้
เปนสวนที่ทำใหกระดูกแข็งแรง สวนประกอบของกระดูกท้ังสองสวนเมื่อประกอบกันเขาจึงทำให
กระดกู ของคนเราแข็ง เหนียวแนน ทนทาน ไมเ ปราะหรอื แตกหักงาย
12 หนงั สือเรยี น รายวชิ าพ้ืนฐาน สุขศึกษา ม. 4
3) ลกั ษณะของกระดกู
กระดกู เกือบทกุ ชน้ิ ในสตั วหรอื ในตัวมนุษย มลี กั ษณะดงั นี้
(1) สวนท่ีถูไถกับกระดูกอ่ืนจะ
เปน สว นทเี่ รยี กวา ดา นขอ ตอ จะมกี ระดกู ออ น
กระดกู ออ น เคลอื บอยแู ละระหวา งกระดกู ออ นจะมนี ้ำไขขอ
ทง้ั กระดกู ออ นและนำ้ ไขขอ จะชว ยลดการเสยี ดสี
กระดูกพรนุ
กระดูกทบึ ของกระดูกขณะเคล่ือนไหว ซ่ึงทำใหกระดูก
เคล่ือนไหวที่ขอตอไดสะดวก ยกเวนกระดูก
แบนจะไมม กี ระดกู ออ นคลมุ เชน กระดกู ดา น
บนของกะโหลกศรี ษะ ซ่งึ มขี อบขรขุ ระและยดึ
โพรงกระดูก ไขกระดูก กันดวยพังผดื
เย่อื หมุ กระดกู
(2) ภายในทอนกระดูก หรือท่ี
เรยี กวา สว นลำของกระดกู จะปรากฏลกั ษณะ
ของเนอ้ื เยอ่ื กระดกู 2 ชนิด คอื กระดกู ทบึ
ลักษณะภายในและภายนอกของกระดกู และกระดกู พรนุ กระดกู ทบึ (compact bone)
เปนสวนที่ติดกับเย่ือหุมกระดูก ทำหนาท่ีคลายฝาผนัง มีความแข็งแรง ชวยในการพยุงและรับ
นำ้ หนกั ลักษณะภายในจะเหน็ เปนวงซอ นกนั เปนช้นั ๆ มีชองวางตรงกลางวงเพ่ือใหเ สน เลอื ดนำ
อาหารผา นเขา ไปเลย้ี งเซลลไ ด กระดกู พรนุ (spongy bone) เปน สว นทอ่ี ยถู ดั จากกระดกู ทบึ เขา ไป
มลี ักษณะเปนรพู รนุ คลายฟองนำ้ เรยี กชอ งวา งนวี้ า โพรงกระดูก (medullary cavity) ภายในโพรง
กระดกู จะมี ไขกระดูก (bone marrow) บรรจุอยู ซ่งึ ไขกระดูกน้จี ะทำหนาที่สรางเซลลเ มด็ เลอื ด
ตาง ๆ รวมทั้งเกล็ดเลือดใหกบั รางกาย
(3) สว นของกระดกู ทง้ั หมด ยกเวน ดา นขอ ตอ จะมเี ยอ่ื บาง ๆ หอ หมุ เรยี กวา เย่อื หมุ
กระดูก (bone covering) ระหวางเน้ือเยื่อยึดเหน่ียว และไขกระดูกก็จะมีเยื่อบาง ๆ นี้
บุค่ันไวเชนเดียวกนั เยื่อนจี้ ะทำหนาทีส่ รา งเซลลก ระดกู ใหมเ พอ่ื ทดแทนเซลลก ระดกู สวนทีต่ ายไป
และเพ่มิ เซลลก ระดกู ใหม ากขนึ้ เพอ่ื การเจรญิ เตบิ โตของกระดกู หรือซอ มแซมในกรณีทกี่ ระดกู หกั
2. กระดูกออ‹ น
กระดกู ออ น (cartilage) จดั เปน เนอ้ื เยอื่ ยดึ เหนย่ี วชนดิ หนง่ึ ซงึ่ มสี ารระหวา งเซลลเ หนยี ว
หนืดมีหนาที่รองรับเนื้อเยื่อออน ๆ และชวยทำใหขอตอเคล่ือนไหวไดสะดวกขึ้น กระดูกออน
ไมแ ข็งแรงเทา กระดูก เพราะไมม ีแรธ าตุ แตมีความยดื หยนุ มากกวากระดูก มีเยอื่ หุมกระดกู ออน
เชน เดยี วกับกระดกู กระดูกออนแบง ออกเปน 3 ชนิด คือ
1) กระดูกออ นขาว ปรากฏเปน สีขาวปนสีนำ้ เงนิ พบไดท ่ีดานขอตอของกระดกู กระดกู
ออนซีโ่ ครง กระดกู ออนกลอ งเสียง และกระดูกออ นหลอดลม
หนังสอื เรียน รายวชิ าพ้นื ฐาน สุขศึกษา ม. 4 13
2) กระดกู ออ นยดื หยุน สีคอ นขางเหลอื ง ยดื หยุน ไดมาก เพราะมเี สนใยมาก พบไดท ี่
กระดกู ออ นใบหู และฝาปด กลอ งเสยี ง
3) กระดกู ออ นพงั ผืด มีเสน ใยพังผดื มาก พบไดท ่หี มอนรองกระดูกสนั หลงั และขอ ตอ
หวั หนาว
3. ขอŒ ตอ‹ และเอน็ เชื่อมกระดกู
ขอตอ (joint) เกดิ จากกระดกู ตั้งแต 2 ช้ินข้นึ ไปที่อยูใ กลก นั มาเชือ่ มหรือตอกนั โดยมี
เอ็นและกลามเน้ือชวยยึดเสริมความแข็งแรงใหแกขอตอ ทำใหโครงกระดูกยืดหยุน สวนตาง ๆ
ของรา งกายเคลอ่ื นไหวไปมาไดส ะดวกเนือ่ งจากกระดกู ท่ีมาตอ กนั นั้นอยูในลกั ษณะตาง ๆ กัน ขอ
ตอตาง ๆ ในรางกายจึงแตกตางกนั ทัง้ รูปราง ลกั ษณะ และหนา ท่ี ทำใหแ ยกประเภทของขอ ตอได
ดังนี้
1) ขอตอเอ็น (fibrous เอน็ ยึดระหวางกระดูก เย่ือหมุ กระดูก
กระดกู กะโหลกศีรษะ
joint) เปนขอตอท่ียึดกันดวยเอ็น
พังผืดขาว ไดแก ขอตอระหวาง
กระดกู กะโหลกศีรษะสว นบน ขอตอ
ชนิดนจ้ี ะไมม ีการเคลือ่ นไหวเลย เยือ่ หมุ กระดูก
ลักษณะของขอ ตอ เอน็
2) ข อ ต อ ก ร ะ ดู ก อ อ น รรู ะหวาง เอน็ ระหวางปลาย
(cartilaginous joint) เปนขอตอที่ กระดกู สันหลงั ของปมุ แหลมของ
กระดกู สนั หลัง
เช่ือมกันดวยกระดูกออนและมีเอ็น กระดูกสันหลัง
ปมุ แหลมของ
ชว ยเสรมิ ดว ย ทำใหส ามารถเคลอ่ื นไหว กระดกู ออ นระหวาง กระดกู สันหลงั
ไดเล็กนอย ไดแก ขอตอระหวาง กระดูกสันหลงั เอน็ ระหวางปมุ แหลม
กระดกู ออ นซ่โี ครงซ่ีท่ี 1 กบั กระดูก ลกั ษณะของขอ ตอ กระดูกสันหลัง
หนาอกและขอตอระหวางกระดูก
สนั หลงั
เย่อื หมุ กระดกู
3) ข อ ต อ ซิ น โ น เ วี ย ล กระดกู ออนคลมุ ดาน เอน็ รอบขอ
(synovial joint) เปนขอ ตอทพี่ บมาก ถูไถของกระดูก โพรงขอ
ในรา งกายเรา ดานขอตอของกระดกู
คลุมดวยกระดกู ออนขาวหรือกระดกู เยอื่ บุซนิ โนเวยี ล
ออนพังผืดทำใหเคล่ือนไหวไดคลอง
มีเอ็นรอบขอช้ันนอกเปนเยื่อพังผืด ลักษณะของขอตอซนิ โนเวียล
สีขาว ช้ันในเปนเยื่อบุซินโนเวียล
14 หนงั สอื เรยี น รายวชิ าพืน้ ฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
ซ่ึงเปนท่ีสรางนำ้ ไขขอสำหรับชวยในการหลอลื่น และยังทำหนาที่นำอาหารจากหลอดเลือดมาสู
กระดูกออ นที่คลุมปลายกระดกู ดวย
ขŒอต‹อซินโนเวียลเปนชนิดขŒอต‹อที่เคลื่อนไหวไดŒอิสระ ซึ่งแบ‹งตามการเคลื่อนไหวไดŒ
3 แบบ ดังนี้
1. ขอŒ ต‹อที่เคลอื่ นไหวไดŒรอบแกนเพียงแกนเดียว 2. ขอŒ ต‹อทีเ่ คล่ือนไหวไดŒรอบแกนสองแกน
มี 2 ชนิด มี 2 ชนดิ
ขŒอตอ‹ แบบบานพบั (hinge joints) ขŒอต‹อคอนไดลอยด (condyloid joints)
ไดแก ขอ ศอก ขอ เขา ไดแก กระดกู ฝา มือกบั น้ิวมือ เรียกวา ขอตอ เมทาคารโ พ
ฟารงิ เจยี ล (metacarpo pharyngeal joints)
ขอŒ ต‹อแบบหมนุ (pivot joints) ขŒอตอ‹ รูปไข‹ (ovoid or ellipsoidal joints)
ไดแก ขอ ตอระหวางกระดกู คอชนิ้ ทหี่ นึ่งและชิ้นทส่ี อง ไดแ ก ขอตอ เรเดียสกบั กระดูกขอ มอื
3. ขŒอตอ‹ ท่เี คลื่อนไหวไดŒรอบแกนหลาย ๆ แกน
มี 2 ชนิด
ขอŒ ต‹อแบบบอลในเบŒา (ball and socket joints) ขŒอต‹อแบบอานมาŒ (saddle joints)
ไดแก ขอไหล ขอ สะโพก ไดแ ก ขอตอ ระหวา งกระดูกนิ้วหวั แมมอื กบั กระดูกฝา มือ
หนังสือเรียน รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4 15
เอ็นเช่ือมกระดกู (ligament) เปน สวนสำคัญหน่ึงในระบบกระดูกทีช่ ว ยยดึ กระดกู ใหต อกนั
ตรงขอตอ ซ่ึงเปนเนื้อเย่ือยึดเหน่ียวที่มีความเหนียวทนทาน แตหากมีการบิดหรือดึงตรงขอตอ
แรง ๆ กอ็ าจทำใหข อเคลด็ ได
3.1.2 หนŒาท่ขี องระบบกระดกู สรปุ ไดด งั นี้
1. เปน โครงรา งของรา งกาย ชว ยคำ้ จนุ และรองรบั นำ้ หนกั ทำใหร า งกายทรงรปู รา งอยไู ด
2. ชวยยกและพยงุ อวัยวะตา ง ๆ ของรางกาย เชน ลำไส มดลูก
3. ปอ งกนั อวยั วะภายในรา งกายไมใหเปน อนั ตราย เชน สมอง หวั ใจ ปอด
4. เปน ทเี่ กาะยดึ ของกลามเนื้อ ทำใหรา งกายเคล่ือนไหวได
5. เปนแหลง ทีส่ รางเม็ดเลือด เกลด็ เลือด และเกบ็ ธาตแุ คลเซยี มของรา งกาย
3.1.3 การเจรญิ เติบโตของกระดูก
กระดกู จะเรม่ิ เจรญิ เปน กระดกู ออ นตง้ั แตอ ยใู นครรภ เมอ่ื รา งกายเจรญิ เตบิ โตขน้ึ กระดกู ออ น
จะคอย ๆ แขง็ ตวั จากแรธ าตทุ ส่ี ะสมในกระดูก การเจริญเติบโตของกระดกู จะเรม่ิ ทีจ่ ุดศนู ยกลาง
บรเิ วณตอนกลางของแกนกระดูก แลวขยายออกไปท้งั 2 ดานรอบโพรงกระดกู จากน้ันจะเจรญิ
เติบโตโดยมีจุดศูนยกลางบริเวณปลายกระดกู ท้ัง 2 ขาง ในเพศชายการเจรญิ เติบโตของกระดกู มี
มากในชวงอายุ 18–21 ป โดยฮอรโมนจากอัณฑะเปน ตวั กระตนุ ในเพศหญิงจะมมี ากในชว งอายุ
16–18 ป โดยฮอรโ มนจากรังไขเ ปน ตัวกระตุน และกระดูกจะเจรญิ จนถึงประมาณ 25 ป ก็จะ
หยุดการเจริญเตบิ โต
12 ป 14 ป ผูใหญ
4 ป
1 ป กระดกู ที่เตบิ โต
แรกเกดิ เต็มที่
กระดกู ออน เสนเจริญเติบโต
ลักษณะการเจรญิ เติบโตของกระดกู
16 หนังสือเรยี น รายวชิ าพ้นื ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4
3.1.4 การสราŒ งเสรมิ และดำรงประสทิ ธภิ าพและการทำงานของระบบกระดูก
กระดกู มคี วามสำคญั ตอ รา งกาย เราจงึ ควรสรา งเสรมิ และดำรงประสทิ ธภิ าพของระบบกระดกู
ใหเจรญิ เตบิ โต ดงั นี้
1. รับประทานอาหารใหค รบ 5 หมู โดยเฉพาะอาหารทม่ี ีแคลเซียมและฟอสฟอรสั ซ่ึงเปน
สว นประกอบทส่ี ำคญั ของกระดกู และฟน และปอ งกนั โรคกระดกู ออ นได ไดแ ก นม ไข ถว่ั เมลด็ แหง
ปลาเล็กปลานอ ย และควรรับประทานอาหารทมี่ ีวติ ามินดี เชน ไขแ ดง ผกั สด จะชวยทำใหรางกาย
ดดู ซมึ แรธ าตุไดด ี
การวายน้ำเปนการออกกำลังกายอีกชนิดหนึ่ง 2. ออกกำลังกายกลางแจง โดยเฉพาะ
ที่ชวยสรางเสริมและดำรงประสิทธิภาพของกระดูก ชว งเชา และเยน็ เปน ประจำจะทำใหก ระดกู เจรญิ
เติบโตแข็งแรง ขอ ตอสวนตา ง ๆ ของกระดูก
ใหแข็งแรง เคลอ่ื นไหวไดด ี และรา งกายไดร บั วติ ามนิ ดอี ยา ง
เพยี งพอ
3. เคลอ่ื นไหวรา งกายอยา งถกู ตอ ง ดว ย
การพฒั นาทา ทางการทรงตวั หรอื การเคลอ่ื นไหว
ของรางกาย ไดแก การยนื เดิน น่ัง นอนให
ถูกตอง เปนส่ิงท่ีฝกฝนได และจะชวยใหมี
โครงรา งและบคุ ลกิ ภาพท่ดี ี ซึง่ มีวิธปี ฏิบตั ิดงั น้ี
ทา‹ การยนื ทถี่ กู ตอŒ ง คอื ยนื ในลกั ษณะ
ทา ทางการยืนที่ถูกสุขลกั ษณะ ท่ีกระดูกสันหลังเรียงตัวแอนเล็กนอยท่ีระดับ
คอ งอเล็กนอยที่ระดับอก และแอนเล็กนอย
ท่ีระดับเอว หรือสังเกตงาย ๆ วาแนวของ
ศรี ษะ ไหล สะโพก และสน เทา จะตรงอยใู นแนว
เดียวกันดังรูป ถายืนแอนหลังเกินไปจะทำให
ยนื ไดไ มน าน เพราะปวดหลงั หรอื ถา ยนื หลงั คอ ม
กจ็ ะทำใหเสียบคุ ลิกภาพ
ท‹าการเดนิ ท่ถี กู ตŒอง คอื การทสี่ ภาพ
รา งกายอยใู นภาวะสมดลุ สว นหลงั ลำคอจะตอ ง
ต้ังตรงเสมอ ขาทั้ง 2 ขางตองขนานกัน ใน
ขณะเดินนำ้ หนักตัวตองตกลงที่อุงเทาและตอง
ไมอ ยูในลักษณะเกรง็ เพราะจะทำใหเ มอ่ื ยลา
หนงั สือเรียน รายวชิ าพ้ืนฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4 17
ท‹าการนง่ั ทีถ่ ูกตŒอง คือ สวนของหลงั ระดับเอวตองแนบ
ไปกับพนักพิงของเกาอี้ สวนไหลและศีรษะอยูในแนวตรง
เชนเดียวกับทายืน แตถาจำเปนตองโนมตัวไปขางหนาเพ่ือ
เขยี นหนังสอื รบั ประทานอาหาร หรือทำงานอน่ื ๆ ก็ใหโนม ตัว
ไปขางหนาโดยการงอสะโพกเพียงอยางเดยี ว สว นอน่ื ๆ จะอยู
ในสภาพเดิม อยา งไรก็ตาม การนัง่ โนมตวั ไปขางหนา กไ็ มควร
กระทำอยูเปน เวลานาน
ทา ทางการนัง่ ทถี่ กู สุขลักษณะ
ท‹าการนอนทถี่ กู ตอŒ ง คอื นอนบนที่นอนทไี่ มอ อนนุม หรือแขง็ จนเกินไป ถา นอนหงายชว ง
ลำตวั และชว งกน จะตอ งแนบกบั พนื้ ควรจะมหี มอนหรอื ผา รองใตเ ขา หากนอนตะแคง หลงั ตอ งตรง
ขาบนกา ยหมอนขาง ขาลางเหยยี ดตรงและไมควรใชหมอนหนนุ ทส่ี งู เกินไปเพราะจะทำใหเ มื่อยคอ
วางมือและเทาตามสบายอยาใหถูกกดหรือถูกทับ สวนการนอนควำ่ นอนงอตัวหรือนอนคุดคู
ไมควรกระทำเพราะเปนวธิ ีท่ีไมถ กู ตองและอาจปวดหลังได
ทาทางการนอนท่ีถูกสุขลกั ษณะ
18 หนงั สอื เรียน รายวิชาพน้ื ฐาน สขุ ศึกษา ม. 4
ในบางครงั้ เราอาจจำเปน ตอ งยกของหนกั กม ลงเกบ็ สงิ่ ของทต่ี กหรอื วางอยกู บั พนื้ หรอื ทำงาน
ในทีต่ ่ำกวา ระดบั เอว การปฏบิ ตั กิ ิจกรรมดังกลาวจำเปนตอ งปฏิบตั ดิ ว ยทาท่ถี กู ตอง
¡Òá¢Í§
·Ò‹ ¡Ò÷ӧҹ㹷µÕè èÓ¡ÇÒ‹ ÃдѺàÍÇ ·Ò‹ ¡ÒÃÂÍ‹ à¢Ò‹ ⹌ÁµÑÇ¡ŒÁŧ
12 3
·‹Ò¡ÒáÊÔ觢ͧ˹ѡ¢¹éÖ ¨Ò¡¾é¹× ´ŒÇÂÊͧÁ×Í 2
1
·Ò‹ ¡ÒáʧèÔ ¢Í§Ë¹¡Ñ ¢Ö¹é ¨Ò¡¾¹×é ´ÇŒ ÂÁ×Íà´ÂÕ Ç
หนงั สอื เรยี น รายวชิ าพ้นื ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4 19
กจิ กรรมเรียนรู...สูปฎิบติ
• เพือ่ ความเขาใจทคี่ งทนใหน ักเรียนปฏิบตั กิ จิ กรรมตอไปน้ี
1. จับคูกับเพ่ือนผลัดกันตั้งคําถามและตอบคําถามเกี่ยวกับชนิดของกระดูก หนาท่ี และการสรางเสริม
และดํารงประสทิ ธิภาพและการทาํ งานของระบบกระดูก
2. เขยี นแผนทค่ี วามคดิ สรุปความเขา ใจเรอ่ื ง ระบบกระดกู
3. แบงกลมุ กลมุ ละ 3–4 คน ฝก ปฏบิ ตั กิ ารเคลือ่ นไหวรางกายในอิริยาบถตา ง ๆ ใหถ ูกตอ ง (การนง่ั
การยนื การนอน และการยกสงิ่ ของ) แลวบันทึกผลการปฏบิ ตั แิ ละสงิ่ ทค่ี วรปรบั ปรงุ ลงในสมุดบนั ทึก
4. แบง กลมุ กลมุ ละ 3–4 คน รวมกันอภิปรายเรื่อง แนวทางการปอ งกันการบาดเจบ็ ของระบบกระดกู
จากอุบตั เิ หตแุ ละการเลนกีฬาทร่ี ุนแรง
1.4 ระบบกลามเนอื้
ระบบกลามเนอื้ (the muscular system) เปน ระบบเกี่ยวกบั การเคลื่อนไหวของรา งกาย
มนุษยสามารถเคล่ือนไหวในอริ ยิ าบถตา ง ๆ ทง้ั เดนิ วง่ิ เหยยี ด ยืดแขนขา และอืน่ ๆ ไดน น้ั ตอง
อาศยั การทำงานของระบบกลา มเนอื้ และระบบกระดกู ทที่ ำหนา ทรี่ ว มกนั เสมอ โดยการหดและขยาย
ตวั ของมดั กลา มเนอื้ แตล ะครงั้ จะสง ผลทำใหก ระดกู ขอ ตอ และเอน็ ตา ง ๆ เกดิ การเคลอ่ื นไหวและ
ทำงานได กลา มเนอื้ จงึ เปรียบไดก ับเคร่ืองยนตซงึ่ เปนแหลงพลังงานกลทใี่ ชใ นการเคล่ือนไหวสวน
ตาง ๆ ของรางกาย
กลามเนื้อท่หี นาผาก
ควบคมุ การยน ของหนาผาก
กลา มเน้ือท่ีหัวไหล
ควบคุมการยกแขนขนึ้
กลามเนื้อที่หนาทอ ง กลามเน้อื ทีก่ น
ควบคุมการพับหรอื ควบคุมการเคลอ่ื นไหว
กม ลำตัว ของตน ขา
กลามเนื้อทต่ี นขา กลา มเน้อื ท่ีนอ ง
ควบคมุ การเหยยี ดเขา ควบคมุ การงอขอ เทา
กลา มเนอื้ ในสว นตาง ๆ ของรา งกาย
20 หนงั สือเรียน รายวชิ าพนื้ ฐาน สุขศึกษา ม. 4
1.4.1 คุณสมบัตขิ องกลาŒ มเนือ้
นานา นา รู กลา มเนอ้ื ของคนเรามคี ณุ สมบตั ิ ดงั น้ี
1. ความรูŒสึกต‹อส่ิงเรŒา (electrical
excitability) กลามเน้ือสามารถรับและ
ตะครวิ คือ ภาวะทีก่ ลามเนอ้ื หดเกร็งเปนระยะเวลา ตอบสนองตอส่ิงเราซ่ึงเปนคำส่งั จากสมอง
หน่ึงโดยท่ีเราไมสามารถควบคุมใหกลามเน้ือมัดน้ัน ๆ ทม่ี าตามเสน ประสาท ระหวา งทมี่ กี ารกระตนุ
คลายตัวได ตะคริวอาจเกิดจากกลามเนื้อถูกใชงาน จากเสนประสาทกลามเน้ือจะหดตวั เรื่อย ๆ
ติดตอกันเปนเวลานานจนเกิดความลาหรืออาจเกิดจาก
การกระแทกจนกลา มเนอื้ ฟกชำ้ การปฐมพยาบาลจะตอ ง จนกวา จะมคี ำสงั่ หยุด
คอ ย ๆ ยดื กลามเนอื้ บรเิ วณทเี่ ปน ตะครวิ อาจใชเ วลา 2. การหดตวั (contractility) เปน
ประมาณ 1–2 นาทีและไมควรบีบนวดขณะกลามเน้ือ
เกรง็ ตวั คุณสมบัติที่สำคัญของกลามเนื้อซึ่งทำให
ที่มา: http://www.bangkokhealth.com เกดิ การทำงานและการเคลอ่ื นไหวของรา งกาย
โดยอาศยั การเคลื่อนทข่ี องโปรตนี 2 ชนดิ
คอื แอกทนิ (actin) และไมโอซนิ (myosin)
3. ความตึงตัวของกลาŒ มเน้อื (extensibility) หมายถงึ การหดตัวของกลา มเน้อื เพยี งบาง
สวน โดยปกติแลวกลามเน้ือบางสวนจะหดตัวเพ่ือใหกลามเน้ือมีความตึงตัวเสมอ ตัวอยางเชน
ผูปวยท่ีนอนบนเตียงนาน ๆ ความตึงตัวจะลดลงเรื่อย ๆ เม่ือเวลาจะลุกขึ้น จะลุกไมขึ้นหรือ
ลม ตองมีคนคอยพยงุ ทงั้ นี้เนื่องจากกลามเนื้อไมมคี วามตงึ ตัว
4. การยืดและคลายสู‹สภาพเดิม (elasticity) โดยปกติแลวกลามเน้ือจะมีความยืดหยุน
คลายยาง และเตรียมพรอมท่ีจะกลบั ไปสูร ูปรางเดิม คณุ สมบตั นิ ชี้ ว ยปอ งกันการฉีกขาดของกลาม
เนื้อเมื่อมีแรงกระตุนมาก ๆ และเมื่อมีการกระตุนเบา ๆ กลามเน้ือก็สามารถหดตัวได เชน
กลา มเนือ้ เรียบที่ผนังกระเพาะปส สาวะสามารถยดื ตวั ไดม ากเม่ือมีปสสาวะเตม็ และจะหดตวั กลับ
สูสภาพเดมิ ไดเมื่อปส สาวะหมดไป
1.4.2 ประเภทของกลŒามเนอื้
กลา มเนอื้ ในรา งกายของคนเราแบง เปน 3 ประเภทตามทอี่ ยู รปู รา ง ตำแหนง และการทำงาน
ดงั น้ี
1. กลŒามเนื้อลาย (striated muscle) เปนกลามเนอื้ ทเี่ กาะตดิ กับกระดกู มีลกั ษณะเปน
แถบลายขาว ๆ ดำ ๆ สลบั กนั เซลลข องกลามเน้ือลายจะประกอบเปนมดั ยาว ๆ เซลลห นึง่ มหี ลาย
นวิ เคลยี ส การทำงานของกลา มเนอื้ ประเภทนถ้ี กู ควบคมุ ดว ยระบบ
ประสาทสวนกลาง สามารถบังคับใหทำงานตามคำส๋ังไดจึงเรียก
กลา มเนอ้ื ประเภทนอี้ กี ชอื่ หนง่ึ วา กลา มเนอ้ื ทอี่ ยภู ายใตอ ำนาจจติ ใจ
(voluntary muscle) ซ่งึ ไดแ ก กลามเนื้อแขน กลา มเน้อื ขา
ลักษณะเซลลก ลา มเนอื้ ลาย
หนงั สอื เรียน รายวิชาพื้นฐาน สขุ ศึกษา ม. 4 21
2. กลŒามเน้ือเรียบ (smooth muscle) เปนเซลล
กลามเน้ือที่มีลักษณะแบนยาวแหลม หัวแหลม ทายแหลม
ไมมีลาย ภายในเซลลมีนิวเคลียสอันเดียวอยูตรงกลาง
กลา มเนอ้ื ประเภทนจ้ี ะควบคมุ การเคลอ่ื นไหวของอวยั วะภายใน ลักษณะเซลลก ลามเนอื้ เรียบ
เชน ระบบยอยอาหาร ระบบไหลเวียนโลหติ ระบบขบั ถายปส สาวะ และระบบสบื พันธุ กลามเน้ือ
ประเภทนถ้ี กู ควบคุมโดยระบบประสาทอัตโนมัติ รางกายไมส ามารถควบคุมการทำงานได จึงเรียก
อกี ชอื่ หน่ึงวา กลา มเนื้อทีอ่ ยูนอกอำนาจจติ ใจ (involuntary muscle) เซลลกลา มเนื้อประเภทน้ี
ไดแก ผนังกระเพาะอาหาร ผนังลำไส กลามเน้ือหูรดู ทมี่ านตา
3. กลŒามเน้อื ลายหวั ใจ (cardiac muscle) พบเฉพาะบริเวณหวั ใจเทา น้ัน เซลลกลา มเน้อื
ประเภทน้ีมีลักษณะเปนลายพาดขวางและมีนิวเคลียส
หลายอันเหมือนกลามเน้ือลาย แตเปนกลามเน้ือที่อยูนอก
อํานาจจิตใจและถูกควบคุมโดยระบบประสาทอัตโนมัติ
เชนเดยี วกับกลามเน้ือเรยี บ
1.4.3 การทำงานของกลŒามเนอื้ ยดึ กระดกู ลักษณะเซลลก ลามเน้อื หัวใจ
กลามเน้ือท่ีเราเห็นโดยท่ัว ๆ ไปในรางกายจะมีปลาย 2 ขางสำหรับยึดเกาะที่กระดูก
ปลายขา งหน่ึงอยูใ กลลำตวั เรยี กวา จุดเกาะตน (origin) ปลายขางนม้ี ขี นาดเลก็ และเคลอ่ื นไหวได
นอย บางคร้ังจะแผเปน แผน คลมุ อยูบนกลามเนอื้ เรยี กวา เอ็นแผน (aponeurosis) สวนปลาย
อกี ขางหนึ่งจะอยูหางจากลำตัวมาก และเคลอ่ื นไหวไดม ากกวา เรียกวา จุดเกาะปลาย (insertion)
จดุ เกาะปลายมกั มลี กั ษณะเปนเอ็นสีขาว ซึ่งเรียกวา เอ็นกลา มเนื้อ (tendon) กลา มเนื้อยึดกระดกู
เปนกลา มเนอื้ ทม่ี มี ากทส่ี ุดในรางกาย มลี กั ษณะเปนมัด ๆ ซ่งึ แตละมดั จะประกอบดว ยหลายมัด
ยอย แตละมัดยอยจะประกอบดวยเซลลท่ีมลี ักษณะยาวเหมือนเสน ใยทเี่ รยี กวา เสน ใยกลา มเน้ือ
(muscle fiber) ภายในเสน ใยกลา มเนอื้ จะประกอบดวยเสนใยกลา มเนอ้ื เลก็ ๆ หรือ เสน ใยฝอย
(myofibrils) ท่ีมีลักษณะเปนทอนยาวเรียงซอนกันตามยาวเสนใยกลามเน้ือแตละเสนจะมีเยื่อหุม
เซลลห มุ ไวและในเสน ใยกลา มเนอื้ จะมีปลายของใยประสาทแอกซอน (axon) ปนอยดู วย
กลามเนื้อยึดกระดูกจะทำงานประสานกันเปนคู ๆ โดยเริ่มทำงานพรอมกันแตตรงกันขาม
กลาวคือ ในขณะท่ีกลามเนื้อมัดหน่ึงหดตัว กลามเน้ืออีกมัดหน่ึงจะคลายตัว มัดกลามเนื้อคูนี้
เรียกวา ไบเสบ็ (biceps) อยดู านบนและไตรเซ็ปส (triceps) อยูดา นลางเม่อื งอแขน
การทำงานของกลามเน้ือยึดกระดูกที่เห็นไดชัด ไดแก กลามเน้ือแขน ปลายขางหนึ่งของ
กลามเนื้อจะยึดติดกับกระดูกแขนทอนบน ปลายอีกดานจะยึดติดกับกระดูกแขนดานลาง ขณะ
งอแขนกลามเน้ือไบเซ็ปสจะหดตัว กลามเน้ือไตรเซ็ปสจะคลายตัว การทำงานประสานกันเชนนี้
เรยี กวา แอนตาโกนซิ มึ (antagonism) นอกจากนย้ี งั มคี กู ลา มเนอื้ บรเิ วณโคนขา หวั ไหลแ ละสะโพก
ซงึ่ ทำงานแบบแอนตาโกนิซมึ ดว ย จงึ ทำใหคนเราสามารถงอเขา ยกแขนและขาได
22 หนงั สือเรียน รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศึกษา ม. 4
กลา มเนื้อตนแขน กลามเน้อื ตนแขน กลา มเนอ้ื ตนขา
ดานหนาคลายตวั ดานหนาหดตวั ดานหลังหดตัว
กลา มเนื้อตน ขา กลามเน้ือตน แขน
ดานหนาหดตัว ดานหลังหดตวั
กลา มเน้ือตน แขนดาน
หลงั คลายตัว
กลามเน้ือตนขา
ดานหนาคลายตัว
กลามเนอื้ ตนขา
ดา นหลงั คลายตัว
ลกั ษณะกลามเนอื้ ท่ีทำงานรวมกนั เปนคู
เอ็นรอ ยหวาย กลามเน้ือ โดยปกตแิ ลว กลา มเนอ้ื จะยดึ ตดิ กบั กระดกู
ยึดกระดูก โดยมีเอ็นเปนตัวเชื่อม เชน กลามเน้ือน้ิวมือ
กระดูก มีจุดเร่ิมตนต้ังแตตอนบนของแขนทอนลาง
โดยมเี อน็ ขนาดยาวมากเชอื่ มไปสนู ว้ิ มอื แตล ะนว้ิ
ถาลองเกร็งหลังมือดูก็จะเห็นเสนเอ็นไดอยาง
ชดั เจน เอน็ ยึดกลามเนอ้ื กบั กระดูกทใี่ หญทส่ี ุด
รองรับนำ้ หนักมากท่ีสุดอยูดานหลังของขอเทา
เรยี กวา เอน็ รอ ยหวาย (calcaneal tendon) ซง่ึ เรา
สามารถจบั เอน็ รอ ยหวายท่ีขอเทา ของตนเองได
เอ็นยดึ ระหวางกลามเน้อื กับกระดูกตรงนอ งและขอเทา
หนงั สือเรียน รายวิชาพนื้ ฐาน สุขศึกษา ม. 4 23
กลามเนื้อลายที่ยึดติดกับกระดูกเปนตัวชวยใหรางกายคนเราเคล่ือนไหวในลักษณะตาง ๆ
ได โดยการหดตัวของเซลลกลามเน้ือ ซ่ึงในแตละเซลลมีเสนใยกลามเน้ืออัดแนน เสนใยเหลานี้
จะมโี ปรตีน 2 ชนดิ คือ ไมโอซินและแอกทนิ เปนองคป ระกอบหลัก เมื่อช้นั โปรตนี ทง้ั สองเลือ่ น
เขาซอ นกนั จะทำใหเ ซลลกลามเนอ้ื ส้นั ลงและหนาขนึ้ ดว ย กลา มเน้ือสามารถหดตวั ไดราว 1 ใน 3
ของความยาวปกติ ยง่ิ มจี ำนวนเซลลท ห่ี ดตวั มากเทา ใด กลา มเนอ้ื กย็ งิ่ แขง็ แรงและหนาขน้ึ เพยี งนนั้
ถาลองงอขอศอกและเกร็งแขนดูก็จะเห็นกลามเน้ือโคนแขน (ไบเซ็ปส) ท่ีหดสั้นลงการทำงาน
ของกลามเน้ือน้ันตองอาศัยพลังงานซ่ึงอยูในรูปของกลูโคส (glucose) ที่ไดจากอาหารจำพวก
คารโ บไฮเดรตทเี่ รารบั ประทานเขา ไป โดยอาจเปน กลโู คสทส่ี ะสมอยใู นกลา มเนอ้ื เอง หรอื อาจสง มา
จากสวนอ่ืนของรางกายซึ่งผานมาทางกระแสเลือดก็ได และในข้ันตอนการเปลี่ยนกลูโคสเปน
พลงั งานนน้ั ตอ งอาศัยออกซเิ จนจากเซลลเ ม็ดเลือดแดงท่ผี านมาตาม กระแสเลือดดว ย
1.4.4 ความเมอื่ ยลŒาของกลาŒ มเน้ือ
ความเมอ่ื ยลา ของกลา มเนอ้ื คอื การทกี่ ลา มเนอ้ื ไมส ามารถหดตวั และคลายตวั ไดต ามทสี่ มอง
สง่ั การ ทงั้ นเ้ี กดิ จากไกลโคเจน (glycogen) ในกลา มเนอ้ื สลายตวั ไปหมด อาหารและแกส ออกซเิ จน
จากเลอื ดเขา ไปหลอ เลย้ี งไมพ อ รวมทง้ั ไมส ามารถสง ของเสยี ทเ่ี กดิ จากการทำงานของกลา มเนอื้ ออก
จากบรเิ วณนน้ั ทำใหกลามเนอื้ ไมม ีพลงั งาน บางคร้งั ทำใหม อี าการท่ีเรยี กวา ตะคริว ซง่ึ แกไ ขได
โดยคอ ย ๆ ยดื กลา มเนอ้ื บรเิ วณทเ่ี ปน ตะครวิ เชน เปน ตะครวิ ทกี่ ลา มเนอ้ื นอ ง ใหน ง่ั เหยยี ดเขา และ
กระดกปลายเทา ขน้ึ อกี สาเหตหุ นง่ึ ทท่ี ำใหก ลา มเนอ้ื เมอ่ื ยลา กค็ อื เกดิ กรดแลคตกิ (lactic acid) และ
แอมโมเนีย (ammonia) สะสมอยูในกลามเน้ือมากเกินไป เน่ืองจากกลามเนื้อทำงานนานเกินไป
โดยไมหยุดพัก กรดแลคติกและแอมโมเนียสลายตัวไมทันจะสะสมในกลามเน้ือเปนปริมาณมาก
ถากลามเนื้อไดออกซิเจนจากเลือดเขา มามากพอจะทำใหอ าการเมื่อยลา ผอนคลายลงได
นอกจากนี้ความตึงเครียด ความวิตกกังวลก็เปนอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำใหรางกายเมื่อยลา
และออนเพลียไดเ ชนกนั แตเปนการออ นลาของระบบประสาทและกลา มเนือ้ ทำงานไมป ระสานกัน
ดังนั้นหลังจากทำงานทงั้ วันหรอื ออกกำลงั กายมาใหม ๆ เราจำเปนตองพกั ผอนใหเ พยี งพอ
1.4.5 การเจริญเตบิ โตของกลาŒ มเนอ้ื และการซ‹อมแซม
ปกติเมอื่ ทารกคลอดออกมา กลามเนื้อยังมขี นาดเล็ก ไมแข็งแรง และควบคุมไดไมเ ต็มที่
แตเ มอ่ื รา งกายมกี ารเคลอ่ื นไหวเพม่ิ ขน้ึ กลา มเนอ้ื จะมกี ารเจรญิ เตบิ โตขน้ึ โดยแขนขาทเ่ี ปน กลา มเนอ้ื
มดั ใหญจ ะเจริญเตบิ โตกอ น และเมือ่ เดก็ เริ่มยืน เดนิ และว่ิง จะชว ยใหก ลา มเน้ือเจรญิ เติบโตและ
ทำงานประสานกันดีย่ิงข้นึ จนเปนกลามเนอื้ มดั ใหญท ีแ่ ขง็ แรง ซ่งึ กลามเนื้อคนเราจะเจรญิ เตบิ โต
และอยูในสภาพแข็งแรงที่สุดเมื่ออายุประมาณ 25 ป และถาเรารับประทานอาหารท่ีมีประโยชน
และออกกำลงั กายอยเู สมอกจ็ ะสามารถคงสภาพความแขง็ แรงของกลา มเนอื้ ตอ ไปไดอ กี นาน เซลล
กลา มเนอ้ื เมื่อถูกตดั ขาดจากกันเปน 2 สวน เชน กรณีเกิดอบุ ตั ิเหตุ สวนท่ีมีองคประกอบสำคัญ
ภายในเซลลอยูจะสามารถซอมแซมสรางสวนท่ีขาดหายไปเพิ่มเติมข้ึนมาใหมไดแตอีกสวนหน่ึง
24 หนงั สอื เรยี น รายวิชาพื้นฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
จะคอย ๆ เสื่อมสลายไป การเชื่อมตอกันของบาดแผลบนมัดกลามเนื้อ ซ่ึงมีเสนประสาทและ
เลอื ดหลอ เลย้ี งอยอู ยา งสมบรู ณ จะซอ มแซมโดยการแบง เซลลข องเนอื้ เยอ่ื ยดึ เหนยี่ วเปน สว นใหญ
แตก็อาจมีเซลลกลามเนื้อท่ีถูกทำลายสรางสวนของเซลลท่ีขาดหายไปข้ึนมาใหมไดบาง และอาจมี
เซลลพ ิเศษบางชนดิ ซึง่ ปกติจะแทรกอยูกบั เย่ือหุมมดั กลา มเน้อื สามารถแบง เซลลได เซลลก ลา ม
เน้ือขึ้นมาใหมซึ่งมีไมมากนัก ดังนั้นสวนที่เกิดขึ้นมาประสานกันจึงมีลักษณะคลายพังผืดยกเวน
เซลลก ลามเน้อื หัวใจท่ไี มม ศี ักยภาพในการซอ มแซมสวนทขี่ าดหายไปข้ึนมาใหมไ ด
1.4.6 การสราŒ งเสริมและดำรงประสทิ ธภิ าพของระบบกลาŒ มเน้ือ
ระบบกลา มเนอ้ื เปน ระบบทเ่ี กยี่ วขอ งกบั การเคลอื่ นไหวทกุ สดั สว นของรา งกายทเ่ี ปน สงิ่ สำคญั
ในการปฏิบัตกิ จิ กรรมตาง ๆ เราจงึ ควรสรางเสรมิ และดำรงประสทิ ธิภาพของระบบกลามเนือ้ ให
กลา มเนื้อมคี วามแขง็ แรงและความอดทนอยเู สมอดังนี้
1. รับประทานอาหารใหค รบ 5 หมู อาหารประเภทโปรตนี จะชวยในการเจรญิ เติบโตและ
ความแข็งแรงของกลามเน้ือ หากเกดิ ภาวะขาดอาหารอยา งรุนแรงหรือประสาทท่คี วบคุมกลา มเน้อื
ถูกทำลายในชวงทเ่ี ขา สูว ยั ชรา อาจทำใหก ลามเนอื้ ลีบเล็กไมม เี รี่ยวแรงได เพราะโปรตนี ทเี่ ปน องค
ประกอบในเซลลกลามเนื้อสลายตัว สวนอาหารประเภทคารโบไฮเดรตจะใหพลังงานแกกลามเนื้อ
ทำใหส ามารถใชก ลามเนื้อในการดำเนนิ กจิ กรรมตา ง ๆ ได
2. ออกกำลังกายอยางสมำ่ เสมอเปนประจำ ไดแก การเพิ่มความแข็งแรงและอดทนของ
กลา มเนอื้ โดยการดงึ ขอ การฝก ความคลอ งแคลว โดยการวงิ่ กลบั ตวั วงิ่ เกบ็ ของ รวมถงึ การยดื เหยยี ด
กลา มเนอื้ และการเลน กฬี าทเี่ หมาะสมกบั รา งกาย ซง่ึ การออกกำลงั กายจะทำใหก ลา มเนอื้ และเสน ใย
กลา มเนือ้ มีขนาดใหญแ ละแขง็ แรงขึ้น
3. พกั ผอ นใหเ พยี งพอ จะชว ยคลายความเมื่อยลา ของกลามเนอ้ื
4. ทำจติ ใจใหร า เรงิ แจม ใสอยเู สมอ เพราะความเครยี ดและความวติ กกงั วลจะทำใหก ลา มเนอ้ื
แขน ขา หนา ตา มกี ารเกรง็ ตวั และมักปวดกลา มเนือ้ ตามคอ หลงั บางคนอาจปวดกระบอกตา
กิจกรรมเรียนรู...สูป ฎบิ ติ
• เพ่อื ความเขา ใจท่คี งทนใหนักเรียนปฏิบตั ิกจิ กรรมตอไปน้ี
แบงกลุม เปน 2 กลุม แตละกลุมรว มกนั ศึกษาคน ควาในหัวขอตอไปน้ี
1. จบั คูกับเพ่ือนระดมสมอง อธบิ ายการทาํ งานของระบบกลามเนอ้ื ในขณะทรี่ างกายเคล่ือนไหว โดยการ
ยกแขนและยกขา แลวบันทกึ ลงสมดุ บนั ทกึ
2. จดั ทาํ รายงานสรปุ ความรเู รอ่ื ง ระบบกลา มเนอ้ื แลว นาํ มาอภปิ รายรว มกบั เพอ่ื น ๆ ในชน้ั เรยี น
3. วางแผนการบาํ รงุ รกั ษาระบบกลา มเนอ้ื ของรา งกายตนเองในดา นการรบั ประทานอาหาร การออกกาํ ลงั -
กาย และการพักผอ น แลวนําแผนน้นั ไปปฏิบตั จิ ริง
หนงั สอื เรยี น รายวชิ าพ้นื ฐาน สุขศกึ ษา ม. 4 25
แหลงสบื คนความรู
นักเรียนสามารถคนควาความรูเร่ือง ระบบตาง ๆ ของรางกาย เพ่ิมเติมไดจากการ
สอบถามครู อาจารยแพทย หรือศกึ ษาจากสอ่ื เอกสารทางวชิ าการท่ีเก่ยี วขอ ง และที่เวบ็ ไซต
http://th.wikipedia.org/wiki/โดยสืบคนคําวา “ระบบอวัยวะ” ตอจากนั้นบันทึกผลการ
คน ควา และคําถามทส่ี งสัยในสมุดบันทกึ นําไปรายงานผลในการเรียนครัง้ ตอไป
2. การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง
การมสี ขุ ภาพทด่ี เี ปน สง่ิ ทที่ กุ คนปรารถนา แตเ ราจะมสี ขุ ภาพทด่ี ไี ดน นั้ เกดิ จากความเอาใจใส
ในสขุ ภาพของตนเองอยา งสมำ่ เสมอ โดยตองรจู กั การวางแผนดแู ลสุขภาพของตนเอง ทงั้ สุขภาพ
กาย จิตใจ สังคม และปญญา ดงั นนั้ นกั เรยี นจงึ ตอ งมคี วามรู ความเขาใจเร่ืองการวางแผนดแู ล
สขุ ภาพ โดยเรียนรปู จ จัยท่มี ผี ลตอ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของตนเอง เพอ่ื จะไดสรา งเสรมิ
สขุ ภาพตามการเจริญเตบิ โตและพฒั นาการตามวยั อยางถูกตอ งจนเกดิ สขุ ภาพที่ดตี ามมา
2.1 ความหมายและความสาํ คัญของการวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง
การวางแผนดแู ลสุขภาพตนเอง คือ การกำหนดแนวทางการปฏบิ ตั ิตนเพ่อื การดแู ลสุขภาพ
ตนเองนำมาสสู ขุ ภาวะทสี่ มบรู ณท งั้ ทางรา งกาย จติ ใจ อารมณ สงั คม และปญ ญา หากรจู กั วางแผน
ดแู ลสขุ ภาพยอ มทำใหม สี ขุ ภาพดี ปฏบิ ตั หิ นา ทไี่ ดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ และชว ยลดคา ใชจ า ยในการ
รักษาพยาบาล เมอื่ ทุกคนรูจ กั ดแู ลสขุ ภาพตนเองแลว สขุ ภาพของบุคคลในชุมชนและสังคมกจ็ ะดี
ประชากรของประเทศกจ็ ะมีคุณภาพ
2.2 การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง
มีข้ันตอนหรอื กระบวนการวางแผน ดงั น้ี
1. การวเิ คราะหสถานการณและการประเมินปญหาสุขภาพ โดยพิจารณาวาตนเองมสี ขุ ภาพ
อยา งไร มีการเจบ็ ปวยหรอื มคี วามเสี่ยงตอ การเกดิ สขุ ภาพไมด ีอยางไร ซึ่งวิเคราะหและประเมนิ ได
จากสถติ กิ ารรบั บรกิ ารทางการแพทยแ ละสาธารณสขุ ของตนเอง รวมถงึ วเิ คราะหส าเหตขุ องการเกดิ
พฤตกิ รรมสขุ ภาพทไ่ี มด ี และสภาพแวดลอมท่ีเอ้อื ตอ การเจบ็ ปวยอนื่ ๆ ดว ย
2. การจัดลำดับความสำคัญของปญหาสุขภาพ เปนการจัดลำดับความสำคัญของปญหา
สุขภาพที่ตองดำเนินการแกไขอยางเรงดวนกอน เชน หากปวดศีรษะบอย ๆ ซึ่งเปนอุปสรรค
ตอการศึกษา รวมทั้งมีภาวะน้ำหนกั เกินมาตรฐาน ลำดบั แรกท่คี วรดำเนนิ การแกไข คอื การรักษา
โรคปวดศีรษะใหหายเปนปกตกิ อ น
26 หนงั สือเรียน รายวชิ าพืน้ ฐาน สุขศึกษา ม. 4
3. การวางแผนการแกไขปญหาสุขภาพ เปนขั้นตอนการกำหนดวิธีแกไขปญหาสุขภาพ
ใหเ หมาะสม โดยอาจนำแนวคดิ หรอื ทฤษฎกี ารดแู ลสขุ ภาพตา ง ๆ มาเปน แนวทางในการแกไ ข เชน
การปฏบิ ัติตามหลักสุขบญั ญัตแิ หง ชาติ การดแู ลสุขภาพตามหลัก 6 อ.
4. การปฏิบัตติ ามแผนการแกไ ขปญ หาสขุ ภาพทีว่ างไว เพอ่ื สขุ ภาพท่ดี ีตอ ไป
5. การประเมินการแกไขปญหาสุขภาพ เปนการประเมินผลวาเปนไปตามผลที่กำหนดไว
หรือไม เชน ปญหาสุขภาพและการเจ็บปวยหมดไป หรือมีการพึ่งการรักษาพยาบาลจากแพทย
ลดลง
2.3 ปจ จัยท่มี ผี ลตอการเจร�ญเติบโตและพัฒนาการของวัยรุน
ปจ จยั สำคัญที่มีผลตอการเจริญเตบิ โตและพัฒนาการของวยั รุนมดี งั น้ี
2.3.1 พันธุกรรม
พันธกุ รรม (heredity) หมายถึง การถายทอดคุณลักษณะจากคนรนุ หนง่ึ ไปสคู นอีกรนุ หนึ่ง
โดยผา นทางยนี (gene) ทีอ่ ยใู นโครโมโซม (chromosome) ของพอและแม ซ่งึ จะเกิดขน้ึ เม่ือมกี าร
ผสมกันระหวางเซลลสืบพันธุเพศชาย คือ อสุจิ (sperm) และเซลลสืบพันธุเพศหญิง คือ ไข
(ovum) ลกู จงึ ไดร บั การถา ยทอดลกั ษณะตา ง ๆ มาจากพอ และแม ลกั ษณะทถี่ า ยทอดทางพนั ธกุ รรม
ไดแ ก ลกั ษณะทางกาย เชน ชนิดของกลมุ เลอื ด สีผม สีผิว สขี องนยั นต า ความสงู และลกั ษณะ
ทางจิตใจและเชาวนปญญา ไดแ ก ความสามารถทางสตปิ ญ ญาลกั ษณะที่ถา ยทอดทางพนั ธุกรรม
ตลอดจนการถายทอดลักษณะความผิดปกติของโรคและความบกพรองตาง ๆ ท่ีอาจสงผลตอ
รางกาย สภาพจติ ใจและสติปญ ญาของวัยรนุ ได เชน ภาวะปญ ญาออน ภาวะเตย้ี แคระ ตาบอดสี
ผิวเผือก โรคลมบาหมู โรคธาลัสซีเมีย (thalassemia)
2.3.2 การทำงานของต‹อมไรทŒ ‹อ
ต‹อมไรทŒ ‹อ (endocrine gland) เปน ตอ มไมม ที อ ทอ่ี ยใู นรางกาย จะทำหนา ทผ่ี ลติ ฮอรโ มน
(hormone) ตาง ๆ เขาไปในกระแสเลอื ดไปสูอวยั วะเปาหมาย เพื่อควบคมุ การทำงานของอวยั วะ
ตาง ๆ กระตนุ การเจริญเตบิ โตและพฒั นาการ ทำใหร า งกายอยใู นภาวะสมดลุ
หนังสือเรียน รายวิชาพ้ืนฐาน สุขศึกษา ม. 4 27
ตอ มใตสมองสวนหนา
ตอมไทรอยด
ตอ มไทมัส
ตอมหมวกไต
ตอมเพศ
ท่ตี ง้ั ของตอ มไรทอทมี่ ีอิทธพิ ลตอ การเจริญเตบิ โตและพัฒนาการในวยั รุน
ตอมไรทอท่ีมีบทบาทในการเจริญเติบโตและพัฒนาการของวัยรุน ไดแก ต‹อมใตŒสมอง
ส‹วนหนาŒ (anterior pituitary gland) ตอ มไทรอยด (thyroid gland) และตอ มหมวกไต(adrenal
gland) โดยแตละตอ มดังกลาวจะผลติ ฮอรโ มนที่ทำหนาท่สี ำคัญและมผี ลตอ การเจรญิ เติบโตและ
พฒั นาการของวัยรนุ แตกตางกนั ออกไป เชน โกรทฮอรโ มน (growth hormone) เปน ฮอรโ มนที่
ทำหนา ที่ควบคมุ การเจริญเตบิ โตของรา งกายใหเ ปนปกติ โดยเฉพาะการแบง เซลล การสงั เคราะห
โปรตนี และการเจรญิ เตบิ โตของกระดกู ฮอรโ มนในกลมุ โกนาโดโทรฟน (gonadotrophin hormone)
กระตุนการสรางตัวอสุจิในวัยรุนชายและการตกไขในวัยรุนหญิง ฮอรโมนไทรอกซิน (thyroxin
hormone) ทำหนา ทคี่ วบคมุ การเผาผลาญอาหารในรา งกาย และฮอรโ มนแอนโดรเจน (androgen
hormone) ซ่งึ เปนฮอรโ มนทม่ี ีผลตอการพฒั นาการทางเพศของวยั รนุ ชายมากกวา วัยรนุ หญิง
2.3.3 พฤตกิ รรมสขุ ภาพ
พฤติกรรมสุขภาพ1 (health behavior) ตามความหมายของคณะกรรมการสุขศึกษา
(2539:23) หมายถึง การกระทำหรือการปฏิบัติของบุคคลที่มีผลตอสุขภาพ ซ่ึงเปนผลจากการ
เรยี นรขู องบุคคลเปน สำคญั โดยแสดงออกใหเห็นในลกั ษณะของการกระทำและการไมก ระทำสงิ่ ท่ี
เปนผลดตี อ สุขภาพหรอื ผลเสียตอ สุขภาพ
1 เกษตรศาสตร, มหาวิทยาลัย. สขุ ภาพเพอ่ื ชีวิต. พิมพคร้ังที่ 3. กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พมหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร,
2543. หนา 66.
28 หนงั สอื เรียน รายวิชาพ้ืนฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
พฤติกรรมสุขภาพแบง เปน 2 ลกั ษณะ คือ พฤติกรรมที่พึงประสงคเปน พฤตกิ รรมทป่ี ฏบิ ตั ิ
แลว สง ผลดตี อ สุขภาพ เชน ออกกำลงั กายสม่ำเสมอ รบั ประทานอาหารครบ 5 หมู และพฤติกรรม
เส่ียงเปน พฤตกิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ิแลว กอใหเ กดิ ผลรา ยตอ สุขภาพ เชน การดืม่ สรุ า การเสพสารเสพตดิ
ดังน้ัน พฤติกรรมสุขภาพจงึ มีผลตอการเจริญเติบโตและพฒั นาการตามวยั ของวัยรนุ ถามี
พฤตกิ รรมสขุ ภาพทดี่ พี งึ ประสงคย อ มมรี า งกายทแี่ ขง็ แรง ถา มพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพทไ่ี มพ งึ ประสงคก ็
จะเจบ็ ปวยและสงผลใหการเจริญเติบโตหยดุ ชะงัก
2.3.4 สิ่งแวดลอŒ ม
สงิ่ แวดลอม (environment) หมายถงึ ทุกสิ่งทกุ อยางท่อี ยูร อบตัวเราและมีผลตอ การดำรง
ชวี ติ ซงึ่ มบี ทบาทตอ การเจรญิ เตบิ โตและภาวะสขุ ภาพของวยั รนุ โดยเฉพาะในเมอื งทมี่ ปี ญ หามลพษิ
และสงิ่ แวดลอ มทสี่ งผลกระทบตอสขุ ภาพ ทำใหคณุ ภาพชวี ติ ดอ ยลง นำมาซึ่งปญหาสุขภาพ และ
การเจรญิ เติบโตจะชา กวาวัยรนุ คนอนื่ ๆ ในวยั เดียวกัน นอกจากนี้ยังรวมถงึ ลักษณะการเลยี้ งดู
ของครอบครวั สภาพสังคมและวัฒนธรรม วัยรุนทบี่ ดิ ามารดาใหความเอาใจใสจ ะมพี ัฒนาการเปน
ไปตามเกณฑม าตรฐานและมสี ขุ ภาพทด่ี ี อกี ทงั้ การอาศยั อยใู นสภาพสงั คมทป่ี ลอดภยั และมบี รกิ าร
สาธารณสขุ ที่เหมาะสม ยอมสงเสรมิ การมีสุขภาพที่ดี
กิจกรรมเรียนร.ู ..สูปฎิบติ
• เพอ่ื ความเขาใจทคี่ งทนใหนักเรยี นปฏบิ ตั กิ จิ กรรมตอไปนี้
1. เขยี นสรปุ ความเขา ใจเรอื่ ง ความหมายและความสาํ คญั ของการวางแผนดแู ลสขุ ภาพตนเอง ลงในสมดุ
บนั ทกึ
2. สาํ รวจพฤตกิ รรมสขุ ภาพทพ่ี งึ ประสงค และพฤตกิ รรมเสยี่ งของตนเองวา มอี ะไรบา ง แลว นาํ มาวางแผน
ดแู ลสุขภาพตนเองตามกระบวนการวางแผนดแู ลสุขภาพเพื่อการมสี ขุ ภาพทดี่ ี
3. สรา งแผนทีค่ วามคดิ สรปุ ความเขาใจเร่อื ง ปจ จยั ที่มีผลตอการเจรญิ เตบิ โตและพฒั นาการของวยั รนุ
2.4 แนวทางการดูแลสุขภาพตนเอง
การท่ีวัยรุนจะเจริญเติบโตและมีพัฒนาการดานตาง ๆ สมกับวัย เพ่ือท่ีจะไดกาวไปสูวัย
ผใู หญอ ยา งเหมาะสมนนั้ ขน้ึ อยกู บั ปจ จยั หลายอยา ง ดงั นน้ั วยั รนุ ควรดแู ลสขุ ภาพของตนเองในดา น
ตาง ๆ ดังแสดงในแผนภาพ ดังนี้
หนังสือเรยี น รายวิชาพื้นฐาน สขุ ศึกษา ม. 4 29
ควรเลอื กรับประทานอาหารที่ปรงุ สุก สะอาด
ถกู สุขลกั ษณะ ด่ืมนำ้ สะอาดอยา งนอ ยวันละ 6–8 แกว
ไมควรดมื่ เคร่ืองดื่มท่มี ีแอลกอฮอล และควรหม่นั ดแู ล
นำ้ หนกั ตวั ใหอยใู นเกณฑปกติ
น้ำมนั
ขŒาวและแป‡ง ผกั ผลไมŒ เน้ือสัตว (สกุ ) นำ้ มนั
นม น้ำตาล
เกลือ
ใหร บั ประทานวนั ละ 5 ทัพพี ใหรบั ประทานวนั ละ ใหรับประทาน
แตนอย
อาหารกลมุ นีจ้ ะให วติ ามิน 9 ชอ นกนิ ขา ว เทา ทจี่ ำเปน
อาหารกลุมนีจ้ ะให
แรธ าตุ และใยอาหาร สารอาหารหลักคือ
ควรดื่มวันละ 2 แกว
ใหร ับประทานวนั ละ 10 ทพั พี ใหร บั ประทานวันละ 4 สว น โปรตีน นมจะใหส ารอาหารโปรตีน
อาหารกลุมนีจ้ ะให อาหารกลมุ นี้จะให วติ ามนิ
และยงั ใหแ คลเซียม
สารอาหารหลกั คอื คารโบไฮเดรต แรธ‹ าตุ และใยอาหาร และธาตุเหลก็ สูง
ควรพิจารณาสุขภาพรา งกายของตนเองกอ นออกกำลังกาย
หากเกดิ อาการผิดปกติ เชน หนา มดื ใจสน่ั เหน่ือยหอบผดิ ปกติ
ควรหยุดออกกำลงั กายทันที หากมีโรคประจำตวั ควรปรกึ ษาแพทย
กอนเรม่ิ ตน ออกกำลังกาย และควรออกกำลังกายในชว งเวลาเดยี ว-
กนั ของทกุ วัน เพราะจะมผี ลตอการปรับตัวของรางกาย
การนอนหลบั 8 10 ช.ม.
เปนการพักผอ นทีด่ ที ี่สดุ
วัยรนุ ควรไดน อนหลบั วนั ละประมาณ 8–10 ช่วั โมง 25c
การพกั ผอ นอยางเพยี งพอสงผลใหรางกายและจิตใจ
ไดผอนคลายจากความเหน็ดเหนือ่ ยและความตงึ เครียด
วัยรุนควรพักผอน ผอ นคลายอิริยาบถจากความเหน่ือยลา ในระหวางวัน
ดว ยการปฏิบตั ิกจิ กรรมที่ชน่ื ชอบ เชน ฟงเพลง เดินเลน เลนกฬี า ดโู ทรทัศน
30 หนังสอื เรียน รายวชิ าพนื้ ฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
ในรา งกายมนุษยจ ะมรี ะบบภมู คิ มุ กนั ทส่ี ำคญั ไดแ ก เมด็ เลือดขาวและตอ มนำ้ เหลือง
ท่ีจะคอยทำลายเช้ือโรคทีเ่ ขาสรู างกายแตร ะบบภูมิคมุ กนั ของรางกายไมส ามารถปอ งกนั โรคไดท ั้งหมด
โดยเฉพาะโรคทีเ่ ปนแลว รกั ษาหายยาก กอ ใหเกดิ ความพกิ ารหรอื เปนอนั ตรายถึงแกช ีวิต ดงั นนั้ เราจงึ
ตองรับวัคซีนเพื่อจะสรางภมู ิคุมกันใหแกร างกาย ซ่งึ วัยรนุ จำเปนตองไดรบั วัคซนี เพ่อื กระตนุ ภูมคิ มุ กัน
โรคที่เคยไดรบั มาแลว ในวัยเด็ก ไดแ ก วัคซีนปอ งกนั โรคคอตบี และบาดทะยกั
ปลอดภยั ไวกŒ ‹อน วยั รุนเปนวัยที่กำลงั คกึ คะนอง และมีอารมณรอน
จึงมกั มคี วามประมาทไมคอ ยใสใจในความปลอดภัย
จงึ ทำใหเกดิ อุบัติเหตขุ ้ึนได ดังนัน้ ควรปฏิบัตติ ามกฎจราจร
มอก อยางเครงครดั เชน สวมหมวกนริ ภัยขณะขบั ข่ี
60 หรอื โดยสารรถจักรยานยนต
กม./ชม. 6. การจัดการกับอารมณ
และความเครียด
วยั รุนควรรจู ักจัดการกับอารมณแ ละความเครยี ดของตนเอง
เชน ระบายความทกุ ขใหก ับบคุ คลทไี่ ววางใจฟง ควรผอ นคลาย
ความเครียดดวยวิธกี ารตา ง ๆ เชน เลนดนตรี เลน กฬี า หรอื
ทำงานอดเิ รกทตี่ นเองช่นื ชอบ
JSNUAOSY!T วยั รุนเปนวยั ที่มคี วามออนไหวตอการถูกชักจูงไปสูพ ฤติกรรม
เสยี่ งทางสขุ ภาพไดงาย ทงั้ ปญหาการเสพสารเสพตดิ ปญหาการ
ติดโรคทางเพศสัมพันธ และปญหาการตง้ั ครรภในวยั เรียน ดงั นน้ั
วยั รุนจงึ ตอ งฝก ฝนตนเอง ใหร จู ักสรางทกั ษะชีวติ โดยเรียนรวู ธิ ี
การแกป ญหา การตัดสนิ ใจดว ยวธิ กี ารที่ถกู ตอง การพูดปฏิเสธ
ในส่ิงท่ีไมดีตอสขุ ภาพ
วยั รนุ เปน วัยที่มพี ฒั นาการทางสติปญญาอยางรวดเรว็ มคี วามคิดทเ่ี ปน เหตุผลมากข้นึ
จงึ ตองใชความสามารถทางสติปญญาในชว งวัยน้ใี หเกิดประโยชนในการพัฒนาตนเอง
ใหมีความรูความสามารถในการศึกษาเลาเรยี น และการสะสมประสบการณก ารเรยี นรู ดังน้ัน
จงึ ตองหมนั่ คน ควา หาความรูอยูเ สมอ
หนงั สอื เรียน รายวิชาพื้นฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4 31
กิจกรรมเรียนร.ู ..สูปฎบิ ติ
• เพ่อื ความเขาใจที่คงทนใหนกั เรยี นปฏิบตั กิ จิ กรรมตอไปนี้
1. เขยี นสรปุ ความเขา ใจเรอ่ื ง ความหมายและความสาํ คญั ของการวางแผนดแู ลสขุ ภาพตนเอง ลงในสมดุ
บันทึก
2. สาํ รวจพฤตกิ รรมสขุ ภาพทพ่ี งึ ประสงค และพฤตกิ รรมเสย่ี งของตนเองวา มอี ะไรบา ง แลว นาํ มาวางแผน
ดูแลสุขภาพตนเองตามกระบวนการวางแผนดแู ลสุขภาพเพือ่ การมสี ุขภาพทีด่ ี
3. สรา งแผนทค่ี วามคิดสรปุ ความเขาใจเร่อื ง ปจ จยั ทม่ี ผี ลตอ การเจริญเตบิ โตและพัฒนาการของวยั รนุ
แหลงสืบคน ความรู
• นกั เรยี นสามารถคน ควา ความรเู รอื่ ง การวางแผนดแู ลสขุ ภาพตนเอง เพมิ่ เตมิ ไดจ ากการ
สอบถามครู อาจารย นักโภชนาการ เจาหนาท่ีสาธารณสุขในชุมชน หรือนักกีฬาของ
ชมุ ชน และทเี่ วบ็ ไซต http://nutrition.anamai.moph.go.th หรอื http://www.thaihealth.
or.th หรือ http://www.thaihed.com ตอ จากน้นั บันทกึ ผลการศึกษาคน ควา และคําถาม
ที่สงสยั ลงในสมดุ บนั ทึก นาํ ไปรายงานผลในการเรียนคร้งั ตอ ไป
32 หนงั สอื เรียน รายวิชาพ้ืนฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
บทสรุปหน‹วยการเรยี นรทูŒ ี่ 1
นกั เรยี นสามารถสรปุ ทบทวนความรโู ดยใชว ธิ กี ารจนิ ตภาพจากผงั มโนทศั น (concept map)
เพอ่ื สรปุ องคความรไู ดด งั น้ี
เร�ยนรูตัวเรา
เรยี นรเู ก่ยี วกบั
ระบบตา ง ๆ ของรา งกาย
ระบบหอหุมรา งกาย
องคประกอบของรา งกาย องคป ระกอบ – ผวิ หนงั – ขน
– เล็บ – ผม
องคป ระกอบของรางกายจะ
เริม่ ตน จาก เซลล เน้ือเย่อื อวัยวะ – ปองกันรา งกาย
ระบบ และรางกายตามลำดบั – ควบคมุ อณุ หภมู ิของรางกาย
– รกั ษาความชุมชื้น
ระบบกระดกู ทำหนาที่ – ขบั ถา ยของเสียออกจากรางกายในรปู
ของเหง่อื
– เปนแหลง สรา งวติ ามนิ ดี
– เปนอวยั วะท่รี บั ความรูสกึ ตาง ๆ
องคประกอบ – กระดกู – ขอตอ – รับประทานอาหารท่ีมีประโยชน
– กระดูกออ น – เอ็นเชอื่ มกระดูก
– ออกกำลงั กายกลางแจงอยา งสมำ่ เสมอ
– เปนโครงสรา งของรา งกาย การ – ชำระลางรา งกายใหสะอาดอยูเสมอ
สรางเสริม
และดำรง – เลือกใชเ ครอื่ งสำอาง
– ชวยยกและพยงุ อวยั วะตาง ๆ ประสทิ ธิภาพ – พักผอ นใหเพียงพอ
– ปองกันอวยั วะภายในรางกายไมใหเ ปน
อันตราย – ระมัดระวังไมใหเกดิ อบุ ัติเหตุ
ทำหนาที่ – เปน ท่เี กาะยึดของกลามเนอ้ื
– เปนแหลง ท่สี รางเม็ดเลอื ด เกลด็ เลือด ระบบกลา มเนื้อ
และเก็บธาตุแคลเซยี ม
การ – รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู ประเภท – กลามเนือ้ ลาย – กลามเนอื้ ลายหวั ใจ
สรางเสริม – ออกกำลังกายกลางแจงอยางสม่ำเสมอ – กลามเนอ้ื เรียบ
และดำรง – ระมัดระวังการเกิดอบุ ตั เิ หตุ – ความรสู กึ ตอส่งิ เรา
ประสิทธภิ าพ – เคลอ่ื นไหวรา งกายอยางถกู ตอ ง
คุณสมบัติ – การหดตวั
– รับประทานอาหารใหค รบ 5 หมู การ – ความตงึ ตวั ของกลามเน้ือ
– ออกกำลังกายอยางสมำ่ เสมอ สรา งเสริม – การยดื และคลายสูสภาพเดมิ
– พกั ผอนใหเ พยี งพอ และดำรง
– ทำจติ ใจใหร า เรงิ แจมใสอยเู สมอ ประสทิ ธิภาพ
– ระมดั ระวังการบาดเจบ็ ของกลามเน้ือจากการเลน
กีฬาและอุบัติเหตตุ า ง ๆ
หนงั สือเรยี น รายวชิ าพื้นฐาน สุขศึกษา ม. 4 33
เรย� นรูตวั เรา (ตอ)
เรยี นรเู กีย่ วกบั
การวางแผนดแู ลสขุ ภาพของตนเอง
ความหมายและความสําคญั ปจ จยั ท่มี ผี ลตอการเจรญ� เติบโตของวัยรุน
ของการวางแผนดูแลสขุ ภาพของตนเอง
พันธกุ รรม หมเู ลือด
ความหมายและความสำคัญ สีผม
เชน สีผิว
การกำหนดแนวทางในการเลือกรูปแบบการปฏิบัติตน
เพอ่ื การดแู ลสขุ ภาพของตนเอง การวางแผนดแู ลสขุ ภาพ ทางกาย
ของตนเองแลวยอมเกดิ สุขภาพทีด่ ี ปองกนั การเจบ็ ปวย
สามารถเรยี นหนังสือทำงานไดอ ยางมปี ระสิทธภิ าพ และ ทางจติ ใจและเชาวนป ญญา
ลดคาใชจาย
ไดแกค วามสามารถทางสตปิ ญญา
การวางแผนดูแลสขุ ภาพของตนเอง ความผิดปกติของโรค
และความบกพรองตา ง ๆ
มขี ัน้ ตอนดงั น้ี
การทำงานของตอ มไรท อ
– การวเิ คราะหสถานการณและประเมนิ ปญ หาสุขภาพ
– การจัดลำดบั ความสำคัญของปญ หาสุขภาพ ทม่ี ีบทบาทสำคัญไดแ ก
– การวางแผนการแกไ ขปญหาสขุ ภาพ
– การปฏบิ ตั ติ ามแผนการแกไขปญ หาสุขภาพทวี่ างไว ตอมใตสมองสว นหนา
– การประเมนิ ผลการแกไ ขปญหาสขุ ภาพ ตอ มไทรอยด
ตอ มหมวกไต
พฤตกิ รรมสุขภาพ
แนวทางการดูแลสุขภาพของตนเอง พฤติกรรมท่ีพึงประสงค
โภชนาการ รับประทานอาหารใหค รบ 5 หมู เชน ออกกำลังกายอยางสมำ่ เสมอ
รบั ประทานอาหารใหค รบ 5 หมู
การออกกำลังกาย ดวยวิธกี ารที่เหมาะสมอยางสมำ่ เสมอ
พฤติกรรมเสีย่ ง
การพักผอน เลือกที่เหมาะสมกับเพศและวัย เชน การเสพสารเสพตดิ
ความสามารถ ฐานะทางเศรษฐกจิ การสำสอนทางเพศ
การสรางเสรมิ ความตา นทานโรค การรับวัคซนี ส่งิ แวดลอม
เชน ออกกำลงั กายอยา งสมำ่ เสมอ
การปองกันอบุ ตั ิเหตุ ระมัดระวงั และมีสติในการกระทำส่ิงตา ง ๆ รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู
การจดั การกบั อารมณและความเครียด ผอนคลายดว ยวิธีการตาง ๆ
การสรางทักษะชวี ติ เรียนรกู ารแกปญหาและการตดั สนิ ในอยางถูกตอง
การสรา งเสริมสติปญ ญาและการเรียนรู ศกึ ษาคนควา ความรูอยูเ สมอ
34 หนังสอื เรียน รายวิชาพนื้ ฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4
กจิ กรรมเสนอแนะ
• เพอื่ ความเขา ใจทคี่ งทนใหนักเรยี นปฏบิ ตั ิกจิ กรรมตอไปน้ี
1. แบง กลุม กลมุ ละ 5 คน ตงั้ คำถามเกยี่ วกับเร่ืองระบบตาง ๆ ของรา งกายที่ตนเอง
สนใจ คนละ 3 คำถาม และใหทกุ คนในกลมุ ตอบคำถามทกุ คำถามลงในสมุดบนั ทกึ
ของตนเองและนำมาแสดงความคิดเห็นรว มกนั
2. ถานักเรียนเปนสิว นักเรียนจะแกไขปญหาอยางไร รวมกันอภิปรายกับเพื่อนใน
ชนั้ เรยี น
3. สรางแผนท่ีความคิดเร่ือง การวางแผนดูแลสุขภาพตนเอง และนำการวางแผน
ดงั กลาวไปปฏิบัตพิ รอ มกบั บนั ทึกผลทุกสัปดาห
4. แบง กลุม ออกเปน 7 กลุม ศึกษาคนควา รายละเอียด และอภิปรายหนาชั้นเรียนใน
เร่ือง การวางแผนดแู ลสุขภาพของวยั รนุ ในเรอ่ื งตอ ไปนี้ (เลือกกลุมละ 1 ขอ )
1) โภชนาการ 5) การจดั การกบั อารมณแ ละความเครยี ด
2) การออกกำลังกายและการพกั ผอ น 6) การสรางทกั ษะชวี ิต
3) การสรา งเสรมิ ความตา นทานโรค 7) การสรา งเสรมิ สติปญ ญาและการเรยี นรู
4) การปองกันอบุ ตั ิเหตุ
แตละกลุมนำผลจากการศึกษาคนควาในเรื่องท่ีกลุมเลือกมาประเมินผลการปฏิบัติของ
สมาชิกแตละคนวามขี อ บกพรองอยางไร แลวหาแนวทางแกไขรวมกัน
โครงงาน
• เพอ่ื ความเขาใจที่คงทนใหนักเรยี นปฏิบัตกิ จิ กรรมตอ ไปนี้
นกั เรยี นเลอื กทำโครงงานตอ ไปน้ี (เลอื ก 1 ขอ ) หรอื อาจเลอื กทำโครงงานอนื่ ตามความสนใจ
ตามรปู แบบโครงงานทีผ่ ูส อนกำหนด (ซึ่งอยา งนอยตอ งมหี ัวขอ ตอ ไปน้ี เหตุผลท่เี ลอื กโครงงานน้ี
จุดประสงค แผนการปฏบิ ัติการ)
1. โครงงานการสำรวจเรื่อง พฤติกรรมการดูแลรักษาสุขภาพผิวหนังของนักเรียนชายและ
นักเรียนหญิงในโรงเรียน (โรงเรยี นของนกั เรียน)
2. โครงงานการสำรวจเรอ่ื ง ทา ทางและการเคลอ่ื นไหวรา งกายของนกั เรยี นในชน้ั เรยี น (ชน้ั เรยี น
ของนักเรยี น) และแนวทางการปรบั ปรงุ และสรา งเสริมบุคลิกภาพทด่ี ี
หมายเหตุ: โครงงานที่เลือกตามความสนใจควรไดรับคำแนะนำแกไขจากผูสอน เม่ือ
ไดรับความเห็นชอบแลวจึงดำเนินโครงงานน้ัน ๆ โดยผูสอน/ผูปกครอง/กลุมเพื่อนประเมิน
ลักษณะกระบวนการทำงาน และนักเรียนควรมีการสรุปแลกเปลี่ยนความรูซ่ึงกันและกันกอน
พจิ ารณาเก็บในแฟมสะสมผลงาน
หนังสือเรียน รายวิชาพ้ืนฐาน สขุ ศกึ ษา ม. 4 35
การประยุกตใ ชใ นชีวติ ประจาวน
1. นกั เรยี นบันทกึ การสรางเสรมิ สขุ ภาพตนเองใน 1 สปั ดาห ท่มี ีสวนชวยพัฒนาประสทิ ธิภาพ
การทำงานของระบบหอ หุมรา งกาย ระบบกระดกู หรอื ระบบกลามเนอ้ื ของตนเอง และนำมา
แลกเปลยี่ นกนั อา นกบั เพอื่ นในช้ันเรยี น
2. นักเรียนนำแนวทางการสรางเสริมสุขภาพของตนเองไปปรับใชเพ่ือการวางแผนดูแลสุขภาพ
ของบุคคลในครอบครวั โดยจัดทำเปน รายงานนำเสนอหนา ชั้นเรยี น
คาถามประจาหนว ยการเรยี นรูที่ 1
ตอบคำถามตอ‹ ไปน้ี
1. หากระบบใดระบบหน่งึ ในรางกายมีการทำงานผิดปกติ จะสง ผลกระทบตอคนเราอยางไร
2. ระบบหอ หมุ รา งกาย ระบบกระดกู และระบบกลา มเนอื้ มคี วามสำคญั ตอ สขุ ภาพและการดำรง
ชีวติ อยา งไร
3. ถาตองการใหผ ิวพรรณของตนเองสวยงามและมสี ขุ ภาพดี นกั เรียนตองทำอยา งไร
4. นกั เรยี นจะยนื เดนิ นง่ั หรอื ยกส่ิงของดว ยทาทางอยา งไรจึงจะสงผลดีตอ ระบบกระดกู ของ
รางกาย
5. ถา นกั เรยี นปวดเมอื่ ยกลา มเนอื้ กลา มเนอื้ เปน ตะครวิ หรอื กลา มเนอื้ อกั เสบจากการเลน กฬี า
นักเรียนจะแกไขปญ หานี้อยางไร
6. อธิบายความสัมพันธของปจจัยท่ีมีผลตอการเจริญเติบโตและพัฒนาการของวัยรุนตอไปน้ี
พนั ธกุ รรม อาหาร การออกกำลังกาย การพกั ผอ น โรคภัยไขเจ็บ และอุบัติเหตุ
7. นกั เรยี นเขยี นแผนดแู ลสขุ ภาพดา นโภชนาการทเ่ี หมาะสมตอ การเจรญิ เตบิ โตและพฒั นาการ
ของตนเอง
8. นกั เรียนจะวางแผนดูแลสุขภาพดานการออกกำลงั กายเพื่อการมีสขุ ภาพทดี่ ไี ดอยางไร