«Oila va tabiat» gazetasi

қ

Қорақалпоқ кенгликларидаги № 49 // 2021 йил 8 декабрь 1ila vaTABIAT
www.ekogazeta.uz
яшил ҳудудлар
5-бет.

ila vaTABIAT
№ 49 (499) // 8.12.2021 Ijtimoiy-siyosiy, ekologik gazeta

Ўзбекистон халқига Ташлаб
юборилаётган

байрам табриги бир бурда нон
кимнингдир
ҳаётини сақлаб
қолиши мумкин

8-бет.

Ўтқазилаётган

аҳоликўчатлар
саломатлигига
Қадрли ватандошлар! ларида эришган барча ютуқ ва жамиятини қуриш ғоясига
Аввало, сиз, азизларни, кўп- марраларимизнинг мустаҳкам содиқ қолиб, шу йўлда кенг мувофиқ
миллатли бутун халқимизни ҳуқуқий пойдевори бўлиб кела- кўламли улкан ишларни амал- бўлиши керак
қутлуғ айём – Ўзбекистон Рес­ ётганини ҳаммамиз яхши била- га оширдик, катта билим ва
публикаси Конституцияси қа- миз ва юксак қадрлаймиз. тажриба тўпладик. 7-бет.
бул қилинганининг 29 йиллиги
билан чин қалбимдан самимий Айнан Конституциямизга Аввало, «Халқ давлат ҳоки- 2022 йил учун
муборакбод этаман. таян­ иб, биз бундан беш йил миятининг бирдан-бир манбаи­
Бутун дунё қатори юрти- олдин мамлакатимизда Ҳара- дир» деган конституциявий обуна давом этмоқда
мизда ҳам давом этаётган катлар стратегиясини қабул қоидадан келиб чиқиб, халқ
коронавирус пандемияси са- қилдик ва Янги Ўзбекистонни билан доимий мулоқот қилиш «Оила ва табиат» –
бабли бу йил ҳам Конституция барпо этиш бўйича кенг кўлам- фаолиятимиз мезони этиб бел- энг арзон, энг қизиқарли
кунига бағишланган тантанали ли ислоҳотларни бошладик. гиланди, давлат идоралари
маросимларни кенг миқёсда Ўтган қисқа даврда жамияти- раҳбарлари фуқаролар олдида ва оилангизнинг
ўтказишнинг, афсуски, имкони мизнинг сиёсий-ҳуқуқий, ижти- ҳисобот берадиган самарали ҳар бир аъзоси
бўлмаяпти. Лекин бу байрам моий-иқтисодий, маданий-маъ- тизим йўлга қўйилди. учун энг
қалбларимизга қувонч ва шу- рифий манзараси бутунлай фойдали нашр!
куҳ бағишлаб, оилаларимизда, ўзгарди. Эркинлик ва очиқлик, Давлат органлари фаолия-
меҳнат жамоалари, таълим қонун устуворлиги, жаҳон тида очиқлик ва ошкоралик Обуна индекси —
масканлари, маҳаллаларда ҳамжамия­ти билан ўзаро ман- тобора кенгайиб бормоқда. 193
шоду хуррамлик билан нишон- фаатли ҳамкорлик давлатимиз Сенатор ва депутатлар, вазир
ланмоқда. сиёсатининг асосий йўналиши- ва ҳокимлар, барча мансабдор +99897 731-87-01
Муҳтарам дўстлар! га айланди. шахслар қуйи бўғинга, маҳалла
Ҳаётимиз қомуси бўлган Конс­ даражасига тушиб, аҳоли билан
титуциямиз мустақиллик йил- Биз Конституциямизда муҳр- бевосита учрашиб, уларнинг
лаб қўйилган ҳуқуқий демокра- муаммоларини жойида ҳал
тик давлат ва эркин фуқаролик этмоқда.

2-3-бетлар.

«Оила ва табиат» Азиз обуначиларимиз! Телеграмда @ekogazeta расмий каналимиз ва www.ekogazeta.uz сай-
Энди сиз газетамизни электрон тимизда бир-биридан долзарб ижтимоий-сиёсий, экологик, таҳлилий
энди электрон шаклда ҳам кузатиб боришингиз мақола ва хабарларни кузатиб боришингиз мумкин.
шаклда мумкин бўлади.
@ekogazeta ekogazeta.uz

2 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь ТАБРИК
www.ekogazeta.uz

Давоми. Бошланиши 1-бетда. Ўзбекистон халқига

Муҳим қарор ва қонунлар лойиҳалари- римиз, хотин-қизлар, ёшлар, аҳолининг нисбатан асоссиз қўйилган моддалар миз. Парламент ва маҳаллий кенгашлар
ни, бюджет маблағларидан оқилона фой- ёрдамга муҳтож қатламларининг ҳуқуқ айбловдан чиқарилгани, 859 нафар шахс ваколатларини янада кенгайтириш, ижро
даланиш, давлат харидлари масалаларини ва манфаатларини таъминлашга алоҳида оқлангани суд-тергов соҳасидаги ислоҳот- органлари устидан вакиллик назоратини
муҳокама қилиш жараёнида бугун фуқаро- эътибор қаратилмоқда. ларимизнинг энг муҳим натижасидир. кучайтириш, сиёсий партиялар ва жа-
ларимиз фаол иштирок этмоқда. Шу асосда моат ташкилотлари билан ҳамкорликни
давлат ташкилотлари ва фуқаролик инсти- Маҳаллий кенгашлар фаолияти ҳам жон- Халқимизга хос кечиримлилик, бағри- такомиллаштириш бўйича комплекс чо-
тутлари ўртасидаги ҳамкорлик ва жамоат ланмоқда. Шу йилнинг ўзида ушбу тузил- кенглик ва олижаноблик тамойилларига ра-тадбирлар амалга оширилади. Айниқса,
назорати янги босқичга кўтарилмоқда. малар орқали фуқароларнинг 29 мингдан амал қилган ҳолда, билиб-билмай жиноят ҳудудларни ривожлантиришда маҳаллий
зиёд муаммолари ижобий ҳал этилгани, ўз содир этган, қилмишига чин дилдан пу- кенгашлар ролини ошириш, фуқаролик
Юртдошларимиз учун мамлакатнинг вазифасини масъулият билан адо этмаётган шаймон бўлиб, тузалиш йўлига қатъий жамияти институтларининг самарали
хоҳлаган ҳудудида эмин-эркин яшаш, раҳбарларга нисбатан тегишли қонуний ўтган шахсларга нисбатан афв институти фаолияти учун зарур шароитлар яратиш
уй-жой ва кўчмас мулк сотиб олиш, фуқа- чоралар кўрилаётгани ҳам шундан далолат мунтазам қўлланмоқда. Шу борадаги ишла- эътиборимиз марказида бўлади.
роликка эга бўлиш, билим олиш, меҳнат беради. римизнинг давоми сифатида Конституция
қилиш, тадбиркорлик билан шуғулланиб, куни арафасида яна бир фармонга имзо Маъмурий ислоҳотлар дастурини амалга
даромад топиш, турли давлат хизматлари- Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишда чекдим. Унга кўра, шу тоифага мансуб 182 ошириш борасида давлат органларининг
дан фойдаланишга оид кенг имкониятлар муҳим ўрин тутадиган суд тизимида туб нафар шахс муддатидан олдин озод қили- ҳуқуқий мақомини аниқ белгилаш, ихчам
яратилмоқда. Энг муҳими, бундай ўзгариш­ ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Жумла- ниб, эркин ҳаётга қайтарилмоқда. бошқарув аппаратини шакллантириш ва
ларни ҳар бир инсон кундалик ҳаётида дан, назорат инстанцияси бекор қилиниб, иш юритишни рақамлаштиришга алоҳида
кўрмоқда, ҳис этмоқда. фуқаролар ва адвокатларнинг шикоятлари Мамлакатимизда сўз ва виждон эр- аҳамият қаратилади.
ҳам, худди прокурор протести каби, тўғри- кинлигини таъминлаш, оммавий ахборот
Айниқса, давлат томонидан Ўзбекистон дан-тўғри кўриладиган тартиб ўрнатилди. воситаларини жамоатчилик фикрини Яна бир муҳим вазифа амалдаги жиноят
фуқароларининг ҳуқуқ ва эркинликларини ифода этадиган «тўртинчи ҳокимият»га қонунчилигини қайта кўриб чиқишдан
чет элларда ҳам таъминлаш бўйича бошла- Илк бор мансабдорларни ноқонуний айлантириш борасида муҳим қадамлар иборат.
ган ишларимиз хорижда яшаётган юртдош­ ҳаракатлардан тийиб турадиган маъму- қўйилмоқда.
ларимизнинг Ватанимизга бўлган меҳри рий судлар фаолияти йўлга қўйилиб, улар Ҳозирги кунда колониялардаги маҳкум-
ва ишончини оширишга хизмат қилмоқда. орқали жорий йилнинг ўзида 6,5 мингдан Турли миллат ва диний конфессиялар ларнинг қарийб 80 фоизи меҳнатга жалб
ортиқ фуқаро ва тадбиркорнинг ҳуқуқлари вакилларининг ўз тили, урф-одат ва анъа- этилган бўлса-да, уларнинг ишлаган йил-
Бундай натижаларга эришишда Конс­ тикланди. Иқтисодий ва фуқаролик судла- наларини ривожлантиришлари учун зарур лари умумий меҳнат стажига қўшиб ҳисоб­
титуция ва қонунларимиз талабларидан рида прокурорнинг иштироки чекланди, шароит ва имкониятлар яратилмоқда. ланмайди ва пенсия тайинлашда инобатга
келиб чиқиб, иқтисодиёт ва тадбиркорлик- жиноят ишларини асоссиз равишда суддан олинмайди. Ижтимоий адолат тамойилига
ни ривожлантириш, аҳолини уй-жой билан чақириб олиш билан боғлиқ амалиётга Айни вақтда биз Конституциямиз норма- тўғри келмайдиган бундай чекловнинг
таъминлаш, тиббиёт ва таълим соҳаларида- барҳам берилди. Хорижий инвесторлар ларини ҳаётга тўла татбиқ этиш, жамиятда бекор қилиниши маҳкумлар томонидан
ги муаммолар, мажбурий меҳнат, хусусан, ҳуқуқларининг ҳимоясини кучайтириш қонун ва адолат устуворлигини, инсон ҳуқуқ молияв­ ий муҳтожлик туфайли такроран жи-
болалар меҳнати, ишсизлик, камбағаллик, мақсадида Халқаро тижорат арбитражи ва манфаатлари, унинг қадр-қимматини яна- ноят содир этишнинг олдини олишга хизмат
коррупцияга қарши кураш масалалари фаолияти йўлга қўйилди. да самарали таъминлаш борасида ҳали кўп қилган бўлур эди. Шунингдек, жазони ўтаб
кенг жамоатчилигимиз иштирокида ҳал иш қилишимиз кераклигини яхши тасаввур бўлган фуқароларнинг жамиятда ўз ўрнини
этилаётгани муҳим роль ўйнамоқда. Адвокатларнинг ваколатлари кенгайти- қиламиз. Олдимизда турган вазифаларни топишига кўмаклашиш учун «дастлабки
рилмоқда, Олий Мажлис ҳузуридаги Инсон амалга ошириш учун Янги Ўзбекист­ он та- ёрдам пакети» тизими жорий этилади.
Мамлакатимизда ижтимоий муаммо- ҳуқуқлари бўйича вакил – Омбудсман раққиёт стратегияси доирасида кенг кўламли Хусусан, ўзининг аниқ тадбиркорлик лойи­
ларни бартараф этиш мақсадида жорий томонидан ташкил этилган жамоатчилик ислоҳотларимизни изчил давом эттирамиз. ҳасини тақдим этиб, мустақил фаолиятини
этилган «темир дафтар», «аёллар дафта- гуруҳлари ўз вазифасини самарали амал- бошламоқчи бўлган собиқ маҳкумларга Про-
ри», «ёшлар дафтари», «маҳаллабай» ва га ошириши учун зарур шарт-шароитлар Аввало, Стратегияда белгиланган мақ- бация хизматини ривожлантириш жамғар-
«хонадонбай» ишлаш тизимлари дастлабки яратилмоқда. сад ва вазифаларни ҳаётга жорий этиш- масидан 10 миллион сўмгача бир марталик
ижобий натижасини бераётганини таъкид­ нинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини моддий ёрдам берилади.
лаш лозим. Айниқса, муҳтарам фахрийла- Бу йил 4 мингдан ортиқ шахс суд зали- яратиб, демократик янгиланишларни
дан озод қилиниб, 8 мингга яқин фуқарога кучайтиришга алоҳида эътибор қарата-

Табрикнома

Азиз ватандошлар! авайлаш ва келажак авлодларга безавол етказиш Ўзбекистон илк бор
Сизларни Ўзбекистон Республикаси Конститу- давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Жаҳон туризм
циясининг йигирма тўққиз йиллик байрами билан ташкилотининг
муборакбод этамиз. Асосий қонунимизда инсон ва табиат муносабат- Бош ассамблеясига
Мамлакатимиз Бош қомуси мустақиллик йил- лари ҳам ўрин олган бўлиб, бугунги кунда экологи- мезбонлик қилади
ларида эришилган барча ютуқ ва марраларимиз- яга оид ҳуқуқий нормалар тобора долзарб аҳамият
нинг мустаҳкам ҳуқуқий пойдевори бўлиб хизмат касб этмоқда. Глобал иқлим ўзгаришлари, минтақа- Мадридда бўлиб ўтган БМТ Жаҳон туризм
қилди. Бугун Конституциямиз моҳиятига чуқур миздаги долзарб экологик масалалар ва уларнинг ташкилотининг сессиясида 2023 йилги Бош
сингдирилган демократия, ижтимоий адолат ва ечими билан боғлиқ устувор вазифалар, энг аввало, ассамблеяни ўтказиш учун Ўзбекистон тан-
инсонпарварлик тамойиллари асосида жонажон Конституциямиз ҳамда мустаҳкам қонунчилик ба- лаб олинди. Шу муносабат билан 2023 йилда
Ватанимизда Янги Ўзбекистонни барпо этиш бўйи- засига таянган ҳолда амалга оширилади. Самарқандга жаҳон туризм пойтахти мақоми
ча кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. берилади. Бош ассамблеяни ўтказишга Порту-
Сўнгги йилларда мамлакатимизда экологик Қадрли юртдошлар! галия ҳам даъвогарлик қилган эди.
барқарорликни таъминлаш, Орол фожиаси оқибат-
ларини юмшатиш, дарахтлар экиш, ўрмонзорлар Мана шундай шукуҳли кунларда Сизларга Бирлашган миллатлар ташкилотининг Жаҳон
барпо этиш ва яшил ҳудудларни кенгайтириш, сиҳат-саломатлик, хонадонларингизга тинчлик-хо- туризм ташкилоти (UNWTO) Бош ассамблеяси
қайта тикланувчи энергия ва яшил иқтисодиётга тиржамлик ҳамда файзу барака, шахсий ва ижти- 2023 йилда Самарқанд шаҳрида ўтказилади. Шу
ўтишни жадаллаштириш, атроф муҳитни асраб моий ҳаётда улкан муваффақиятлар тилаймиз. муносабат билан кўҳна шаҳар 2023 йили жаҳон
туризм пойтахти бўлади.
Ўзбекистон Экологик партияси жамоаси
Бу Испаниянинг Мадрид шаҳрида бўлиб ўта-
ётган UNWTOнинг 24 сессиясида маълум қилин-
ди, деб хабар берди Туризм ва спорт вазирлиги
матбуот хизмати «Газета.uz»га.

Ушбу нуфузли тадбирни ўтказиш мақсадида
Самарқанддаги эшкак эшиш канали қирғоғи-
даги 212 гектар майдонда Samarkand Touristic
Centre бунёд этилмоқда. У ерда New Renaissance
конгресс-холли, меҳмонхоналар, ресторанлар,
дам олиш масканлари, савдо марказлари,
амфит­ еатр, «Мангу шаҳар» каби иншоотлар
ҳам қурилади. Ушбу объектларни 2022 йилнинг
биринчи чорагида ишга тушириш режалашти-
рилган.

Қайд этилишича, ҳозирга қадар БМТ оила-
сига кирувчи ташкилотлар Бош ассамблеяси
Ўзбекистонда ўтказилмаган.

ТАБРИК № 49 // 2021 йил 8 декабрь 3ila vaTABIAT
www.ekogazeta.uz
байрам табриги

Тараққиёт кушандаси бўлган кор­ раёнида инсон манфаатларини таъминлаш ривожланган давлатлар, табиатдаги глобал ушбу муҳим сиёсий ҳужжатни 2022 йил Ўз-
рупцияг­ а қарши курашиш, жамиятда бош мезон бўлиши керак. Бу – халқпарвар ўзгаришларни ҳисобга олиб, ўз консти- бекистон Республикаси Конституциясининг
унинг ҳар қандай кўринишига нисбатан давлат барпо этишнинг энг муҳим шарти- туциясига экологияга оид махсус боблар 30 йиллик байрами нишонланадиган кун-
муросасизлик муҳитини шакллантиришга дир. киритмоқда. Ўзбекистон Конституциясида ларда қабул қилиш, ўйлайманки, миллий
қаратилган сиёсатни изчил давом этти- ҳам ушбу долзарб масалага доир ҳуқуқий давлатчилик анъаналаримизга, халқимиз
рамиз. Бу борада давлат идоралари билан Учинчидан, «Жамият – ислоҳотлар нормалар устувор ўрин эгаллаши лозим. манфаатларига муносиб иш бўлади.
бирга, кенг жамоатчилик, айниқса, фуқа- ташаббускори» деган эзгу ғоя доирасида
ролик жамияти институтларининг куч ва Асосий қонунимизда фуқаролик жамияти Тўққизинчидан, Учинчи Ренессанснинг Азиз ва қадрли ватандошлар!
салоҳиятидан самарали фойдаланишга институтларининг ўрни ва мақомини конс­ тўрт узвий ҳалқаси бўлмиш боғча, мак- Мана шу улуғ айёмда халқимизнинг
жиддий эътибор қаратамиз. титуциявий жиҳатдан мустаҳкамлаш ҳам таб, олий таълим ва илм-фан соҳаларини дилидаги бир фикрни яна бир бор таъкид­
давр талабидир. ривожл­ антириш масалаларини конститу- лаб айтмоқчиман: Янги Ўзбекистондаги
Азиз дўстлар! циявий даражада мустаҳкамлаб қўйиш ҳам ислоҳотлар энди ҳеч қачон ортга қайт-
Тараққиёт стратегиясида ўз аксини Тўртинчидан, Бош қомусимизда оила мақсадга мувофиқдир. майди.
топаётган, адолатли ва халқпарвар давлат институтини ривожлантириш, эзгу инсо- Янги Ўзбекистон ғояси эл-юртимизнинг
барпо этишда муҳим аҳамият касб этади- ний қадриятларимизни келгуси авлодларга Албатта, Конституцияни янгилашдек улкан интилиш ва иродаси билан умумхалқ
ган вазифаларни амалга ошириш учун, безавол етказиш, миллатлараро тотувлик- ғоят муҳим, стратегик вазифани ҳал ҳаракатига айланмоқда. Барчамиз ана шу
аввало, янги конституциявий макон ҳамда ни янада мустаҳкамлаш бўйича консти- этишда биз етти марта эмас, етмиш марта улуғ мақсад йўлида янада жипслашиб,
янада мустаҳкам қонунчилик базаси керак туциявий асосларни белгилаб қўйишимиз ўйлаб, халқимиз билан ҳар томонлама ғайрат-шижоат ва масъулият билан фи-
бўлишини, ўйлайманки, барчамиз яхши зарур. маслаҳатлашган ҳолда, юртимиз ва жаҳон- докорона меҳнат қилсак, кўзлаган юксак
тушунамиз. Шу маънода, Асосий қонуни- даги илғор тажрибаларни чуқур ўрганиб, марраларимизга албатта етамиз.
мизни жамиятдаги бугунги реал воқелик- Бешинчидан, фарзандларимиз Янги Ўз- аниқ қарор қабул қилишимиз зарур. Ишончим комил, орадан йиллар, аср-
ка, шиддатли ислоҳотларимиз мантиғига бекистон бунёдкорлари сифатида майдонга лар ўтади, лекин ғоят қийин ва мураккаб,
мослаштириш, Янги Ўзбекистон тараққиёт чиқаётган бугунги кунда Конституциямиз- Олий Мажлис палаталари, ҳурматли оғир синовли йилларда Янги Ўзбекистонни
стратегияси учун мустаҳқам ҳуқуқий пой- да ёшларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини депутат ва сенаторларимиз, муҳтарам бунёд этишга муносиб ҳисса қўшган ин-
девор яратиш муҳим вазифага айланмоқда. тўла таъминлаш мақсадида ёшлар соҳаси- нуронийлар, хотин-қизлар, ёшлар жамоат- сонларни келгуси авлодлар миннатдорлик
Шу йил Президент сайлови олдидан даги давлат сиёсати, ўғил-қизларимизни чилиги, ҳуқуқшунос ва сиёсатшунос олим- билан эслайди.
бўлиб ўтган учрашувларда фуқаролари- ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш масала- ларимиз, илм-фан намояндалари, ижодкор Барчамизга ана шундай буюк бахт ва
миз, кенг жамоатчилик, сиёсий партия- си, уларнинг ҳуқуқ ва бурчлари конститу- зиёлиларимиз, бутун халқимиз бу масалада шараф ёр бўлсин!
лар вакиллари томонидан билдирилган циявий даражада ўз аксини топиши керак. ўзининг аниқ фикр ва қарашларини билди- Жонажон Ўзбекистонимиз доимо гул-
таклифларда ана шу масала алоҳида қайд радилар, деб ишонаман. лаб-яшнасин!
этилгани конституциявий ислоҳотларни Олтинчидан, ҳозирги кунда Ўзбекистон Барча эзгу ишларимизда Яратганнинг
объектив зарурат сифатида кун тартибига ижтимоий давлат ва адолатли жамият Атоқли давлат ва сиёсат арбоби Уинстон ўзи мададкор бўлсин!
қўймоқда. қуриш сари дадил бормоқда. Шу сабабли Черчиллнинг «Яхши бўлиш учун – ўзга- Сиз, азиз ватандошларимни Конститу-
Бу, айниқса, қуйидаги ҳолатларда яққол «Янги Ўзбекистон – ижтимоий давлат» риш керак, яхшиларнинг яхшиси бўлиш ция куни билан яна бир бор чин дилдан
намоён бўлмоқда. деган тамойилни конституциявий қоида учун эса янада кўпроқ ўзгариш керак», табриклаб, барчангизга сиҳат-саломатлик,
Биринчидан, илгари амал қилиб келган сифатида муҳрлашнинг вақти-соати етди, деган сўзларида, ўйлайманки, теран ҳаё­ хонадонларингизга тинчлик-хотиржамлик,
«давлат – жамият – инсон» тамойилини деб ўйлайман. тий маъно мужассам. файзу барака тилайман.
«инсон – жамият – давлат» деб ўзгар-
тириш, уни миллий қонунчилигимиз ва Еттинчидан, инсон ҳуқуқларини ҳимоя Дарҳақиқат, бугунги шиддатли давр биз- Шавкат МИРЗИЁЕВ,
ҳуқуқий амалиётимизда мустаҳкамлаш қилиш бўйича амалдаги тизимнинг сама- дан замонга мос ҳаракат ва ўзгаришларни Ўзбекистон Республикаси
зарур. расини ошириш мақсадида Конституция- талаб этмоқда. Ана шундай талабга жавоб
Иккинчидан, иқтисодий ислоҳотлар жа- мизда болалар меҳнатига йўл қўймаслик, берадиган мукаммал Конституцияга эга Президенти
ногиронлар, кекса авлод вакилларининг бўлиш учун Асосий қонунимизнинг янги
ҳуқуқларини ишончли ҳимоя қилиш маса- лойиҳасини тайёрлашимиз, уни умум-
лалари ҳам ўз аксини топиши зарур. халқ муҳокамасига қўйиб, билдирилган
таклифлар асосида такомиллаштириш,
Саккизинчидан, ҳозирги вақтда кўплаб

Экологик Қорақалпоғистон ҳудудида
барқарорликни
таъминлашнинг янги қуш тури –
чўл буқаси аниқланди
ҳуқуқий кафолати
Қорақалпоғистонда Респуб­ ёт­ банки) кўмагида вазирлик
Мамлакатимизда атроф муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ресурслардан оқилона фойда- ликасида шамол электр стан- тахминан бир йил давомида
ланиш, айниқса, аҳолининг экологик маданиятини шакллантириш, атроф муҳитни муҳофаза циясини қуриш бўйича инвес­ маълумотларни йиғади. Бунда
қилиш соҳасида давлат органлари фаолиятининг шаффофлик даражасини ошириш ва фуқа- тиция лойиҳаси доирасида нафақат лойиҳа учун ажра-
ролик жамиятининг ролини кучайтириш бўйича тизимли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. баҳорги мониторинг чоғида тилган ҳудудда, балки 50 км
Бунда Бош қомусимиз – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мустаҳкам ҳуқуқий асос янги қуш тури – чўл буқаси радиусда ҳам ўрганиш ишлари
бўлиб хизмат қилмоқда. топилди. Ушбу қуш Энергетика олиб борилади.
вазирлиги лойиҳаларининг
Олий Мажлис Қонунчи- раҳбари Хайрулло Ғаффоров да тўхталиб ўтдилар. Миллий атроф-муҳитга таъсирини ўр- Ҳозирда қушлар, кўршапа-
лик палатасидаги Ўзбекистон ва бошқалар мамлакатимиз ва умуминсоний ғояларни ўзи- ганиш жараёнида аниқланган. лаклар, судралиб юрувчилар
Экологик партияси фракция- Конституциясида табиат ва жа- да мужассам этган, халқимиз- ва бошқа ҳайвонларнинг сони
си ҳамда Экология ва атроф мият тизимидаги ўзаро муно- нинг барча қатламларининг Қайд этилишича, Энергети- ва турлари ўрганилмоқда. Шу-
муҳитни муҳофаза қилиш ма- сабатларни тартибга солувчи манфаатларини ифодалов- ка вазирлиги лойиҳаларнинг нингдек, ўсаётган ўсимликлар
салалари қўмитаси ҳамкорли- махсус нормалар белгиланга- чи Ўзбекистон Республикаси атроф-муҳитга таъсирини ўр- ва ер ости сувлари ҳам кузатиб
гида Ўзбекистон Респуб­ликаси ни, улар экологик ҳуқуқий му- Конституцияси Ватанимиз ганиш бўйича икки босқичли борилади.
Конституцияси қабул қилинга- носабатлар пойдеворини таш- тараққиётида янги бир давр- хавф таҳлилини ўтказади. Би-
нининг 29 йиллиги муносабати кил этишини таъкидладилар. ни бошлаб берганини ҳамда ринчи босқичда Халқаро та- Атроф муҳитни муҳофаза
билан ўтказилган «Конститу- Асосий қонунимизнинг ҳар бир амалга оширилаётган экологик раққиёт институтлари (Жаҳон қилиш ва ижтимоий таъсир
ция – мамлакатимиз экологик моддаси дастуриламал экани, ислоҳотларнинг асоси бўлиб банки, Халқаро молия корпора- соҳасида халқаро миқёсда тан
ҳавфсизлигини таъминлаш- ҳаётимиз қоидасига айланиши хизмат қилаётганини таъкид- цияси, Осиё тараққиёт банки, олинган экспертлар томонидан
нинг ишончли кафолати» мав- зарурлиги қайд этилди. ладилар. Европа тикланиш ва тараққи- олиб борилган тадқиқотлар на-
зуидаги давра суҳбатида шулар тижаларга кўра, ижобий хулоса
хусусида сўз борди. Бош қомусимизнинг 50-мод- Асосий қонунимизда белги- бўлса, танланган майдонда
дасида «Фуқаролар атроф таби- лаб берилган нормаларнинг электр станциясини қуришга
Унда депутатлар, Ўзбекистон ий муҳитга эҳтиёткорона муно- ҳаётга кенг кўламда жорий рухсат берилади.
Республикаси Олий Мажли- сабатда бўлишга мажбурдир- этилиши атроф муҳит муҳо-
си ҳузуридаги Қонунчилик лар», деб белгилаб қўйилган. фазаси, табиий ресурслардан Иккинчи босқичда экологик
муаммолари ва парламент Бу фуқароларнинг экологик оқилона фойдаланиш, юр- ва ижтимоий тадқиқотлар
тадқиқотлари институти хо- мажбуриятлари Конституция тимизда экологик ҳолатни бевосита инвестор томонидан
димлари ҳамда оммавий ах- даражасида мустаҳкамланга- соғломлаштириш нафақат дав- қурилиш бошланишидан олдин
борот воситалари вакиллари нини англатади. лат ва жамият, шу билан бирга, камида 6 ой давомида ўткази-
иштирок этди. ҳар бир фуқаронинг вазифаси лади. Бундай тадқиқотлар би-
Тадбирда сўз олганлар Конс­ бўлишига эришишда муҳим ринчи босқичида қилинган қа-
Олий Мажлис Қонунчилик титуциямизнинг яратилиш аҳамият касб этиши қайд дамларни қисман такрорлайди.
палатаси Спикери ўринбосари, тарихи ва шу кунга қадар унга этилди. Бироқ инвестор, кредиторлар
Экологик партия фракцияси киритилган ўзгаришлар ҳақи- ва республика ҳукумати қу-
рилиш ишлари атроф муҳитга
ҳеч қандай таъсир этмаслигига
ишонч ҳосил қилиши керак.

4 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь МУНОСАБАТ
www.ekogazeta.uz

Нарзулло ОБЛОМУРОДОВ:

Лойиҳалаштириш ва қурилиш
жараёнида ҳар бир туп дарахт

алоҳида эътиборга
олиниши лозим

Яқинда Жиззах вилояти Мирзачўл тумани Гагарин шаҳарчасидаги Халқлар дўстлиги кўчасининг икки
томонига экилган 75 туп дарахт атрофи пиёдалар йўлаги қурилиши давомида бетонлаб ташлангани ҳақида
маълумот ва фотосуратлар тарқалган эди. Ушбу ҳолат юзасидан Ўзбекистон Экологик партияси ўз муноса-
батини билдирди.

Гап шундаки, Жиззах вилояти эко- лар томонидан етарлича эътибор бе- Бу каби лойиҳаларни асраш ҳамда парваришлаш учун зарур
логия бошқармаси томонидан мазкур рилмаган. амалга оширишда бир чоралар кўрилмоқда.
ҳолат ўрганилганда, ҳақиқатдан ҳам томонлама ёндашув-
38 туп арча, 7 туп ясень, 1 туп тут, 1 туп Йўлни таъмирлаш ва пиёдалар дан воз кечиш, лойиҳа- Ўзбекистон Экологик партияси
акация, 1 туп гилос, 4 туп қайрағоч, 7 йўлаги қурилиши билан танишув лаштириш ва қурилиш дарахтларга нисбатан бундай шафқат-
туп эльдор қарағайи, 12 туп айлант да- жараёнида бир нарса яққол кўзга ишларида экологик сиз муносабатни кескин қоралайди.
рахти бетон орасида қолган. Жамоатчи- ташланмоқдаки, уни лойиҳалашти- талабларга сўзсиз риоя Президентимиз ташаббуси билан айни
лик норозилигидан сўнг бетонлар бузиб риш жараёнида дарахтлар жойлашуви этиш, уларнинг ижро- вақтда мамлакатимиз бўйлаб дарахт
олиниб, дарахтлар парвариш қилинган. умуман эътиборга олинмаган. Аслида си билан боғлиқ ҳолат экиш бўйича ўтказилаётган «долзарб
қурилишдан аввал лойиҳалаштириш албатта, жамоатчилик қирқ кунлик» ҳам ҳар бир туп дарахт
Куни кеча Ўзбекистон Экологик ишлари ҳар томонлама пухта амал- назорати остида амалга кўчатига алоҳида эътибор ва парвариш
партияси Марказий Кенгаши Ижроия га оширилиши, экспертлар жойига оширилиши мақсадга шарт эканини кўрсатиб турибди.
қўмитаси раиси Нарзулло Обломуродов чиққан ҳолда вазиятни ўрганиши, бу мувофиқ.
Мирзачўл тумани Гагарин шаҳрига жараёнда эса ҳар бир туп дарахт ҳи- Дарахтларга бундай муносабат учун
бориб, юзага келган нохуш ҳолат ва собга олиниши лозим эди. Айни вақтда пиёдалар йўлаги чети- тегишли ташкилот раҳбарлари, ҳар
уни бартараф этилишини жойига даги барча дарахтлар баравж ўсиши бир мутасаддининг ҳам масъулияти
чиқиб ўрганди, мутахассислар билан Шубҳасиз, лойиҳа-қурилиш жара- учун зарур шароит яратиш, уларни кўриб чиқилиши зарур. Токи ҳар бир
суҳбатлашди. ёнида буюртмачи (ягона инжиниринг туп дарахт атроф табиий муҳитнинг
компанияси) томонидан тегишли бир бўлаги сифатида доим ҳимоя ва
Халқлар дўстлиги кўчаси туман талаблар қўйилиши, назорат амалга парваришда бўлиши кафолатлансин.
марказидаги асосий кўчалардан бири оширилиши жуда муҳим ҳисобланади.
ҳисобланади. Кўчани асфальтлаш ва Афсуски, ушбу ҳолатда экологик талаб­ Ўзбекистон Экологик партияси
пиёдалар йўлагини қуриш ишлари лар, дарахтлар масаласи эътибордан Марказий кенгаши матбуот хизмати
анча вақт давом этган, лекин масъул­ четда қолгани аён бўлмоқда.

Инсонпарварлик

Президент фармони билан

182 нафар шахс афв этилди

§ Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон Республикаси Конс­
титуцияси қабул қилинганлигининг 29 йиллиги муносабати билан давлатимиз томонидан
Мулкдор мулкига ўз хоҳи- олиб борилаётган гуманистик сиёсатнинг амалий тасдиғи сифатида «Озодликдан маҳрум
шича эгалик қилади, ундан этиш жазосини ўтаётган, қилмишига чин кўнгилдан пушаймон бўлган ва тузалиш йўлига
фойдаланади ва уни тасар- қатъий ўтган бир гуруҳ шахсларни афв этиш тўғрисида»ги Фармонни имзолади.
руф этади. Мулкдан фойда-
ланиш экологик муҳитга за- Фармонга мувофиқ, Ўзбекистон Республи- муддатлари қисқартирилди.
рар етказмаслиги, фуқаро- каси Конституциясининг 93-моддаси 23-бан- Афв этилганларнинг 6 нафарини чет эл
лар, юридик шахслар ва дав- дига асосан содир этган жинояти учун жазони
латнинг ҳуқуқларини ҳамда ижро этиш муассасаларида жазо ўтаётган фуқаролари, 6 нафарини 60 ёшдан ошган
қонун билан қўриқланадиган ҳамда қилмишига чин кўнгилдан пушаймон шахслар, 9 нафарини аёл ҳамда 25 нафари-
манфаатларини бузмасли- бўлган ва тузалиш йўлига қатъий ўтган 182 ни тақиқланган ташкилотлар фаолиятида
ги шарт. нафар шахс афв этилди. қатнаш­ган шахслар ташкил этади.

Ўзбекистон Республикаси Афв этилган шахсларнинг 3 нафари асосий Фармон ижроси юзасидан афв этилган
Конституцияси, 54-модда жазодан тўлиқ озод этилди, 108 нафари жазо- шахсларни оиласи ва яқинлари бағрига қай-
ни ўташдан муддатидан илгари шартли озод тариш, ижтимоий ҳаётга мослашиб, фойдали
қилинди, 8 нафарининг озодликдан маҳрум меҳнат билан шуғулланишлари, соғлом тур-
этиш жазоси енгилроқ жазо билан алмашти- муш тарзини йўлга қўйиб, жамиятда муносиб
рилди. Шунингдек, 63 нафар шахсга тайин- ўрин топишлари учун уларга кўмак бериш
ланган озодликдан маҳрум этиш жазосининг бўйича масъул вазирлик ва идораларга тегиш­
ли топшириқлар берилди.

ТАҲЛИЛ № 49 // 2021 йил 8 декабрь 5ila vaTABIAT
www.ekogazeta.uz

Қорақалпоқ Депутат ташаббуси билан...
кенгликларидаги
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти
яшил ҳудудлар маълумотларига кўра, сайёрамиз аҳо-
лисининг 15 фоизи (бир миллиарддан
Оролбўйидаги экологик ортиқроқ инсон) қисматига қайсидир
ҳолат яхшиланишига даражада ногиронлик битилган. 60
хизмат қилади ёшдан ошганларнинг 46 фоизини ноги-
ронлар ташкил қилади. Ер юзидаги но-
«Яшил макон» умуммиллий лойиҳаси доирасидаги «долзарб қирқ кунлик»да дарахт экиш ишлари гиронлиги бор инсонларнинг 10 фоизи
кузги мавсум учун муваффақиятли, айни оби-тобида амалга оширилди, десак муболаға бўлмайди. Қора­ эса болалардир. Бундай инсонларнинг
қалпоғистон Республикасида ҳам ушбу хайрли амал ёшу-кексани ўзига чорлади. 80 фоиздан ортиқроғи ривожланаётган
мамлакатларда яшайди.
Оролбўйи ҳамда унга экиш эса атроф муҳит ҳолати яхши- парваришланмоқда. Яшил
туташ ҳудудлар учун ланишида беқиёс кўмак бўлади. маконларни барпо этиш, Меҳр
дарахтлар ва яшил мас­ бу эзгу жараёнларни изчил қолур,
канлар нечоғли аҳамият Экопартия раҳбари ва ишчи гуруҳ давом эттиришда кўчатлар оқибат қолур...
касб этишини ортиқча Мўйноқ туманида давлатимиз раҳба- захирасини яратиш долзарб
таъкидлаш шарт эмас. Бу ри ташаббуси билан юртимиз бўйлаб аҳамият касб этади. Шу- Имконияти чекланганлар ҳаёт тарзи-
макондаги экологик ҳо- амалга оширилаётган «Яшил макон» нинг учун ҳам алоҳида кўчат ни яхшилашга дунё миқёсида эътибор
лат аллақачон нафақат умуммиллий лойиҳаси доирасидаги етиштириладиган майдонлар қаратиш мақсадида БМТ томонидан
минтақа, балки халқа- ишларни ҳам ўрганди. Жумладан, барпо этилиши умуммиллий 1983-1992 йиллар Халқаро ногиронлар
ро аҳамиятга эга гло- «Али овул» қишлоғида қурилиш-бу- лойиҳанинг муҳим қисми ўн йиллиги деб белгиланган эди. Маз-
бал муаммога айланган. нёдкорлик, ободонлаштириш ишла- ҳисобланади. кур ўн йиллик якунида қабул қилин-
Мамлакатимиз бўйлаб ри жадал давом этмоқда. Бу жара- ган резолюцияга мувофиқ, 3 декабрь
ўтказилаётган хайрли ёнларда қатнашаётган овул аҳли Маълум қилишларича, – Халқаро ногиронлар куни деб эълон
ҳаракат Оролбўйидаги ва қурувчи-мутахассислар меҳнати бугунга қадар ушбу кўчат- қилинган.
экологик ҳолат яхши- ҳар қанча эътирофга муносибдир. чилик марказида 5000 туп
ланиши, бу ердаги атроф муҳит Қишлоқдаги бўш турган бир гектар қайрағоч, 10 000 тупга яқин Мазкур халқаро ҳужжатга мувофиқ,
мувозанатининг тикланишида яна ер майдонига 200 тупдан зиёд 6 Шарқ туяси, 3000 туп можевель- БМТга аъзо барча мамлакатларга, шу-
бир муҳим қадам бўлиши шубҳа- турдаги манзарали дарахт кўчатла- ник, 3000 туп оқ терак, 15 000 туп нингдек, тегишли ташкилотларга но-
сиз. Лойиҳа тўлиқ амалга ошса, ри ўтқазилди. Уларнинг парвариши катальпа, 2 500 туп тут, 150 000 гиронлиги бор шахсларнинг тўлақонли
қорақалпоқ эли ҳам мусаффо учун масъуллар белгиланиб, суғориш туп клён, 7000 туп сафора каби ҳаёт кечириши, ишлаши, таълим олиши
ҳаводан нафас олади, ижтимо- тизими барпо этилди. дарахт кўчатлари кўпайтирилган. ва саломатлигини тиклаши учун мунта-
ий-иқтисодий жараёнлар янада Амударё тумани Манғит шаҳар зам тарзда зарур шарт-шароитлар яра-
ривожланади. Бир сўз билан айтганда, туманда- Олмазор маҳаллласида «Яшил тиб бериш, мазкур кунни кенг миқёсда
ги барча маҳаллаларда жараёнлар макон» умуммиллий лойиҳаси до- нишонлаш тавсия этилган.
Ўзбекистон Экологик партияси қизғин кечмоқда. Йўл четларида, ирасида
раҳбари Нарзулло Обломуродов аҳоли яшаш хонадонлари атрофи- Ушбу сана муносабати билан На-
«Яшил макон» умуммиллий лойи­ га ҳамда томорқаларига «долзарб «Ёшлар истироҳат манган вилояти Янгиқўрғон туманида
ҳаси доирасида Қорақалпоғистон қирқ кунлик» доирасида кўчатлар боғи» ҳудудининг 5 ҳам хайрия тадбири ташкил қилинди.
Республикасида амалга оширила- экилиб, яшил майдонлар барпо гектар ер майдонига Мазкур тадбирга туманда истиқомат
ётган дарахт экиш жараёнларида этилмоқда. 2500 туп 10 турдаги қилувчи имконияти чекланган ҳамда
қатнашди. Мутахассислар ишти- мевали ва манзара- ижтимоий ҳимояга муҳтож инсонлар
рокида ҳудуд иқлим шароитига Амударё туманидаги Қипчоқ дав- ли дарахт кўчатлари таклиф қилинди.
мос кўчатлар сараланиб, уларни лат ўрмон хўжалигида 5 гектар май- экилди.
экиш ва парваришлаш борасида донда келгуси йил захираси учун Ушбу тадбир Халқ депутатлари
суҳбатлар ўтказилди. Жумладан, дарахт кўчатлари кўпайтирилиб, Бу хайрли ишда мутасадди таш- Наманган вилояти Кенгаши депутати
Қўнғирот тумани «Хорезм» овул килот раҳбар ва ходимлари, аҳоли Расулжон Муҳиддинов ҳомийлиги ҳамда
фуқаролар йиғини ҳудудидан ўт- вакиллари, кўнгилли ёшлар ҳам Экологик партиянинг Янгиқўрғон туман
ган Нукус-Бейнов автомагистраль фаол иштирок этгани қувонарли- кенгаши фаоллари ҳамкорлигида таш-
йўли ёқасидаги 50 гектар майдонда дир. киллаштирилди.
ҳудуд иқлимига хос бўлган дарахт
кўчатлари экилди. Бундай саъй-ҳаракатлардан кўз- Мазкур тадбирда 60 нафардан зиёд
ланган асосий мақсад, халқимизга имконияти чекланган фуқароларнинг
– Бу майдоннинг 20 хос эзгу фазилатларни қадрлаш, эз- кайфияти кўтаринки бўлиши учун ви-
гектарига ҳозирга қа- гуликни ёшлар қалбига сингдириш, лоятдаги машҳур санъаткорлар ташриф
дар 40 минг туп ўрик қишлоқ ва маҳаллаларни кўркам буюришди. Меҳмонларга эсдалик совға-
кўчатлари ўтқазилди. кўринишга келтиришдан иборат. лари, ҳомийлар томонидан моддий
Дарахт экиш ишларида чин дилдан кўмаклар берилди.
Дарахтлар туманимиз бўйлаб қатнашаётган юртдошларимизни
оқиб келадиган Озат канали суви- кўриб, юртимиз том маънода яшил Миллатимиз азал-азалдан меҳр-оқи-
дан суғорилади. Ҳар бир ҳамюр- маконга айланаётганига тобора батли бўлиб келган. Кўмакка муҳтож-
тимиз дарахт экиб, ўзидан боғ ишончимиз комил бўлиб бораётир. ларга ёрдам қўлини чўзиш азалий
қолдириш ҳаракатида. Чунки эртага Айниқса, ушбу жараёнда ҳар бир да- одатларимиздан. Халқимизга хос бағри-
фарзандларимизга экологик му- рахтнинг ўз эгаси борлиги, оби ҳаёт кенглик, меҳрибонликдан беихтиёр
аммоларни мерос қолдиришимиз етиб бориши ҳал этилиб, муаммоли фахр-ифтихор туясан. Меҳрни ҳамма
керак эмас, имкон қадар вазиятни ерларга инновацион усуллар татбиқ нарсадан устун қўйгани сари, инсон
яхшилашга ҳисса қўшяпмиз, – дей- этилаётгани бу ишончни янада му- номи, шаъни юксалади. Аммо имко-
ди «Хорезм» ОФЙ оқсоқоли Шараф стаҳкамлайди. нияти чекланган, ижтимоий ҳимояга
Алланбаев. – Дарахт кўчатларини муҳтож инсонлар фақатгина ушбу кун-
Саида ИБОДИНОВА да эмас, доим эсланиши, йўқлаб тури-
лиши лозим. Уларнинг қисмати ҳар би-
римизни кечагидан-да кўпроқ оқибатли
бўлишга ундайди. Зеро, инсондан меҳру
муҳаббат, одамийлик қолади.

6 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь «ДОЛЗАРБ ҚИРҚ КУНЛИК»
www.ekogazeta.uz

«Яшил макон»

умуммиллий
ҳаракати

Ҳар кўчат- бўйлаб оптик дарахт экиш акциясида қатнашмоқда. Энг муҳими,
нинг эгаси бор алоқа линияла- бўш турган ерларга ёш ниҳоллар қадалиб, келгусида
рини қуриш билан улкан дарахт бўлишига умид боғланмоқда. Муҳам-
Якунига етаётган «дол- бир қаторда, «Яшил мад Хоразмий номидаги Қашқадарё ахборот техно-
зарб қирқ кунлик» чинака- макон» умуммиллий логиялари техникуми ҳудудида ҳам ана
мига халқни бирлаштира олди лойиҳаси дои­расида да- шундай эзгу мақсадлар билан дарахт
ва умуммиллий ҳаракатга айлан- рахт экиш ишларида ҳам экилди. Мутасаддилар ва экологи-
ди. Дарахт экиш ва парваришлаш, иштирок этмоқда. яга бефарқ бўлмаган фаоллар,
юртимизнинг ҳар қарич тупроғини Сирдарё вилояти мутасадди шунингдек техникум ходим-
яшилликка буркашга нафақат Экопартия ташкилот ва корхона ходимлари лари ва ёшлар иштирокида
вакиллари, экология соҳаси ходимлари, туман шаҳар ҳамда раҳбарлари биргаликда Гу- 350 туп мевали ва манза-
ҳокимликлари мутасаддилари, балки барча вазир- листон тумани «Янги ҳаёт» маҳалла рали дарахт кўчатла-
лик, идоралар ва ташкилотлар ходимлари ҳамда фуқаролар йиғинида жойлашган Гулистон ри таълим даргоҳи
фуқаролар ўз ҳиссасини қўшаётгани тақсинга лойиқ. радиотелеузатиш станцияси ҳудудига 200 атрофига экилди.
Президентимиз ташаббуси асосида илгари су- туп мевали дарахт кўчатларини ўтқазгани бунинг Қувонарлиси,
рилган «Яшил макон» умуммиллий лойиҳаси до- ёрқин мисолидир. мазкур жараён
ирасидаги тадбирлар Ахборот технологиялари ва дарахт экишда
коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги Бу ерда суғориш тизимида му- тажрибага эга
тизимига кирувчи корхона ва ташкилотларда ҳам аммолар йўқлиги боис мевали мутахассислар
уюшқоқлик билан амалга оширилмоқда. Вазирлик- дарахтлар осон амал олади. Та- назорати ва кўма-
нинг ҳудудий бошқармалари бу борада ўз ташаб- гига ишлов бериб, вақтида оқлаб ги остида ўтказил-
бусини кўрсатмоқда. Жумладан, Андижон вилояти турилса кифоя, бир неча йилда ди. Бу эса ерни қанча
ҳудудий бошқармаси томонидан Андижон ва Асака ҳосилга кириши тайин. чуқурликда қазиш, қайси
туманлари ҳудудида ажратилган майдонларга ҳамда турдаги кўчат тагига қанча
соҳа ташкилоти биносига туташ жойларга жами 700 Энг муҳими, маҳалла ҳудуди ҳам, станция ён-­ миқдорда сув қуйиш керак-
тупдан ортиқ манзарали ва мевали дарахт кўчатла- атрофи ҳам сўлим боғга айланиб, меваси ва соясидан лиги борасида саволларга ўрин
ри экилиб, кўкаламзорлаштирилди. Қувонарлиси, барча бирдек баҳра олиши мумкин. қолдирмади. Кўчатлар тартиб ва
экилган кўчатларнинг эртаси тайин. Яъни келгусида эҳтиёткорлик билан, яхши ниятлар
кўчатларни суғориш ва парваришлаш ташкилот хо- «Ёш алоқачи»да билан ерга қадалди.
димлари томонидан назоратга олинади. кенгаяётган боғлар
Шамолга чидамли
Радиотелеузатиш станцияси ҳудудида Ёз келиши билан болалар оромгоҳлар бағрига дарахтлар
мевазор яратилмоқда ошиқади. Болалар оромгоҳи сўлим ва баҳаво бўли-
шида дарахтларнинг, умуман, яшил оламнинг ўрни Тошкент вилояти Бекабод тумани доимий шамоли
Бугун ҳар биримиз замонавий алоқа воситалари- беқиёс. Бу албатта болалар саломатлиги учун жуда билан танилган ҳудуд ҳисобланади. Юртимизнинг
нинг у ёки бу туридан фойдаланамиз, масалан телеви- фойдали. Ана шуларни инобатга олган ҳолда Бухо- энг шамолли ҳудуди сифатида айнан Бекобод доим
зор кўрамиз, радио тинглаймиз. Ҳеч бўлмаганда теле- ро вилоятида жойлашган «Ёш алоқачи» оромгоҳи тилга олинади. Ана шундай мураккаб иқлимга эга
фон орқали суҳбатлашамиз. Ана шу жараёнда сифатли ҳудудига янги ниҳоллар экилиб, боғлари кенгайти- туманда ҳам дарахт экишдек эзгу амаллар изчил
алоқа билан таъминловчи «Ўзбектелеком» АК­юртимиз рилмоқда. Ахборот технологиялари ва коммуникаци- давом этмоқда.
яларини ривожлантириш вазирлиги Бухоро вилояти
ҳудудий бошқармаси ҳамда «Ўзбектелеком» АК­Бухоро Гарчи ариқ, кўл ва каналларга
филиали ташаббуси билан оромгоҳга 540 туп ме- эга бўлса-да, ёзи қурғоқчил кела-
вали дарахт кўчати экилди. Гарчи Бухоронинг диган мазкур туманда экилади-
иқлими қуруқ ва ёзи иссиқ бўлишига қара- ган ҳар бир дарахт шароитга мос
масдан ана шундай мевали дарахтлар- бўлиши лозим.
нинг ерга ўтқазилиши яхши албатта.
Боиси дарахтлар ҳавога кўтарила- Яъни кескин контенентал иқлимда яшай ола-
диган чанг ва қум зарраларидан диган, шамолга ҳам, қурғоқчиликка ҳам чидамли
ҳам яхши ҳимоялайди. кўчат танлаш муҳим ҳисобланади.

Яхшиликка – Асосан қурғоқчиликка чидамли қайрағоч,
йўғрилган шумтол каби дарахтлар экилмоқда, – дейди Бекобод
ниҳоллар тумани ўрмон хўжалиги директори Ғолиб Одилов. –
Ҳимоя ўрмонзорларида эса кўпроқ қайрағоч экиш
Мактабгача
таълим ташки- мақсадга мувофиқ. Иҳота дарахтзорларига тут,
лотидан тортиб, тол, терак кўчатларини ўтқазишни тавсия
олий таълим қилганмиз. Экиш жараёнида аввал ер қа-
муассасаларига- зилиб, ичига сув қуйилиб, сўнгра кўчат
ча – барча бирдек экилмоқда. Бу айнан куз мавсумида
дарахт экиш тизимига мос равишда
йўлга қўйилган.
Экилган кўчатлар кунора
махсус сув ташиш йўли
билан, баъзи жойларда
эса насос орқали суғо-
рилиши мўлжал-
ланган. Экилган
дарахтлар на-
зорати ҳам ре-
жага мувофиқ
хатлов орқали
амалга ошири-
лади.

ТАБИАТ ВА БИЗ № 49 // 2021 йил 8 декабрь 7ila vaTABIAT
www.ekogazeta.uz

Дарахтларни экишда уларнинг турига, аҳоли яшайдиган ҳудудга нисбатан оралиқ масо-
фасига ҳам эътибор қаратиш керак бўлади. Зеро, дарахт экиш, кўчат ўтқазиш, яшил ҳу-
дудлар барпо этиш каби хайрли ишларнинг барчаси, аввало, инсон саломатлигини сақлашга
қаратилган. Шу ўринда Инновацион ривожланиш вазирлиги ажойиб бир фикрларни олға
сурибди. Ўз ўрнида биз ушбу мақолани сизга ҳам илиндик.

Таҳририятдан

Ўтқазилаётган кўчатлар

аҳоли саломатлигига
мувофиқ бўлиши керак

Ҳозирда барча шаҳар ва қишлоқларда да қўшимча саккизта қурилма ўрнатиш ўсимликларнинг аллерген таъсирини баргли лигуструм, зирк, испан дроки,
дарахт экиш бўйича кенг кўламда иш режалаштирилган. Ҳозирда Халқаро ўрганиш лозим. Тадқиқот натижаларига пираканта, қора маржон, шилви турлари,
олиб борилаётгани таҳсинга муносиб. молекуляр аллергология маркази олим- кўра, Тошкент шаҳри инфратузилмаси, қорсимон мевали бута, Европа форзици-
Айни пайтда мутахассислар экиладиган лари томонидан ўсимликлардан гулчанги иқлими ва тупроқ шароити, шаҳарсозлик яси, оддий сирень, наъматак, магония
дарахт турларини танлашга ҳам эътибор тарқалиши харитаси ҳам тузилди. Ушбу меъёрларига ва автомобиль қатнови кўча- аллергия чақирмаслиги аниқланган.
қаратиш, бунда қатор омилларни ҳисобга харита VPPS 2010 чанг қопқонларидан лари учун мос келадиган жами 26 турдаги
олиш кераклигини таъкидлаб ўтади. Хусу- бир йил давомида олинган маълумотларга манзарали бута ва дарахт экиш тавсия Игна баргли дарахтлардан Ғарб туяси,
сан, айрим дарахт ва ўсимликлар гулла- асосланган. этилмоқда. Шарқ биотаси, тиканли қорақарағай экиш
ганида аллергияга мойил айрим кишилар саломатликка салбий таъсир кўрсатмай-
айнан шундан азият чекади. Бунда шамол Мазкур чанг қопқон- Минтақамизда қайин гулчанги миқдо- ди. Шунингдек, Канада багриянниги, чи-
орқали чангланувчи ўсимликлар ўзидан лари – аэробиологик ри минимал даражада бўлса-да, мазкур талпа, ипак акацияси, туранғил, скумпия,
кўп миқдорда чанг тарқатаркан. Турли ҳу- мониторинг станцияла- дарахтга нисбатан аллергия 16,5 фоиз сумах, корнус, дўлана, калина аллерген
дудларда истиқомат қиладиган аҳолининг ри ўсимлик чанглари ва ҳолатда қайд этилган. Фарғона водийсида тарқатмайдиган ўрта бўйли дарахтлар
муайян ўсимликларга нисбатан аллергик бошқа манбалар орқали эса аллергик сезувчанлик сарвга нисбатан сирасига киради.
таъсирчанлиги бир-биридан фарқ қилади, пайдо бўладиган чанглар- кўпроқ кузатилди. Тадқиқотлар қайин
деб таъкидлайди шифокорлар. га нисбатан аллергияни гулчангининг юқори аллергик қобилия- Ўз навбатида, мевали дарахтлар ал-
назорат қилиш имконини тини ва сарвга нисбатан аллергиянинг лергия пайдо қилмаслигини ҳам эслатиб
Шунингдек, дарахт чангига аллергия- беради. кенг тарқалишини аниқлади. Чинор, ўтиш лозим. Улар асосан ҳашаротлар
нинг кенг тарқалишига иқлим ўзгариши жўка, эман, мажнунтол чанги концентра- орқали чангланади, чанги нисбатан оғир
ҳам таъсир кўрсатмоқда. Баҳорнинг эрта Инновацион ривожланиш вазирлиги цияси жуда юқори бўлишига қарамай, бўлгани учун ҳавода учиб юрмайди. Де-
келиши, қиш мавсумининг илиқ бўлиши томонидан 1021 нафар беморда аллерги- тадқиқотда қатнашган республикамиз мак, шаҳар шароитида ҳам манзарали
айрим ўсимликларнинг эрта гуллашига яга таъсирчанликни ўрганиш ва мульти- аҳолиси орасида уларга нисбатан аллер- дарахтлар қаторида мевали дарахтларни
сабаб бўлмоқда, дарахтларнинг ноодатий плексли аллергочип усулида диагностика гия аниқланмади. экиш анъанасини тиклашимиз лозим.
тарзда йилига бир неча бор гуллаш ҳолат- қилиш натижасида аҳолининг қуйидаги
лари кузатиляпти. манзарали дарахтларга нисбатан аллер- Олинган маълумотларга кўра, ту- Мевали дарахтлар ҳам
гияси юқорилиги аниқланди: сарв (кипа- раржой объектлари атрофида чинор, атроф-муҳитга фойда,
Ўсимлик чанги бу – таркиб жиҳатдан рис), қорақайин (бук), финик пальмаси, жўка, эман, мажнунтол экишни тавсия меваси истеъмол қилина-
углевод, оқсил ва оз миқдорда ёғдан ибо- зайтун, оқ қайин, юнон ёнғоғи, қора те- этиш мумкин. Бу аҳоли ўртасида аллергик ди, ҳам аллергия чақир-
рат чанг уруғлари бўлиб, улар ҳаводаги рак ва ўрмон ёнғоғи (лещина). Шаҳар ва реакциялар ривожланишининг олдини майди.
турли зарарли моддаларни ўзига сингди- қишлоқларимиз кўча ва хиёбонларига, олишда кўмак беради. Сарв, хурмо, зай-
ради ва ўсимлик чангининг иммуногенли- хонадонларга экилган бу турдаги дарахт- тун, қайин, ёнғоқ, қора терак каби дарахт Дарахт экишда яна бир жиҳатга аҳами-
гини оширади. Ҳаводаги зарарли газ, та- лар энг кўп аллергия чақиради. ва буталарни Ўзбекистон шароитида ят беришимиз керак. Гап шундаки, айрим
маки тутуни, ультрабинафша нурланиш­ етиштириш аллергия нуқтаи назаридан дарахтлар бир жинсли, икки уйли бўлиб,
лар уруғ чангининг антиген таркибини Шу билан бирга, 13 турдаги манзарали мақбул саналмайди. оталик ва оналик туплар алоҳида-алоҳида
ўзгартиради. Шунингдек, ташқи муҳит- дарахтлар гулчанги тарқатиши аниқлан- ўсади, оталик кўчатлар гулчанги тарқата-
даги мазкур омиллар аллергияга мойил ган. Бунда энг кўп терак, қарағай ва сарв Халқаро молекуляр аллергология мар- ди. Шаҳарларни кўкаламзорлаштиришда
кишиларнинг аллергик сезувчанлигини дарахтларида, кам ҳолатларда эса тол, кази шаҳар ва турар жойлар учун ман- эса кўпинча айнан мана шу оталик
кучайтиради. эман, қайрағоч ва шумтолда учрайди. зарали ўсимликлар танлашда аҳолининг дарахтл­ ардан фойдаланиш кўпроқ кузати-
уларга нисбатан аллергия реакциясини лади. Негаки, улар мева тугмагани боис,
2018 йил Республикамизда профилак- Шаҳарлар ва аҳоли пунктларини обо- ҳисобга олишни, шунингдек, ландшафт меваси ерга тушмайди ва бу қулай сана-
тик тиббиёт йўналишларини ривожлан- донлаштириш учун ўсимликлар танлашда, дизайнида кенг тарқалмасдан олдин янги лади. Аммо айнан оталик туплар гулчанги
тириш зарурлигига эътибор қаратилиб, аҳолининг аллергик реакцияси эҳтимо- киритилган ўсимликларнинг аллерген са- тарқатгани боис, аллергик ўчоқ саналади.
Инновацион ривожланиш вазирлиги лини ҳисобга олиш, лоҳиятини ўрганиш бўйича кенг қамровли
ҳузурида Халқаро молекуляр аллерголо- илк бор эки- тадқиқотлар ўтказишни таклиф қилади. «Яшил макон» умуммиллий лойиҳаси
гия маркази ташкил этилди. Ўтказилган ладиган доирасида экиладиган дарахтлар зами-
тадқиқотлар натижасида аллергия чақи- Инновацион ривожланиш вазирлиги нимизни яшилликка буркаши, чиройига
радиган ўсимликларнинг чангланиши, кўкаламзорлаштириш ишларини амалга чирой қўшиши билан аллергияга мойил
аҳолининг молекуляр сезгирлик профили оширишда манзарали ўсимлик ва дарахт­ минглаб кишиларнинг соғлиғини ҳимоя
ва аллергик касалликларнинг клиник ларнинг аллергияга сабаб бўлмайдиган қилиши лозимлигини унутмайлик. Хо-
зўрайиши ўртасидаги боғлиқлик гулчанг риждан келтирилган манзарали дарахт-
мониторинги ва мультиплекс аллергия турларидан фойдаланишни тавсия қи- ларнинг ҳаммаси ҳам фойда бермайди.
чиплари ҳамда вилоятлардаги клиник лади. Буталардан сурия атиргули, Шунинг учун кўкаламзорлаштириш
патронажлар ёрдамида ўрганилди. ҳинд настарини, дейсия, ялтироқ жараёнларида анъанавий мевали дарахт-
лардан фойдаланиш энг мақбул ечимдир.
Тошкент шаҳрининг икки ҳудудида
гулчанги қопқонлари ўрнатилган бў- Иброҳим АБДУРАҲМОНОВ,
либ, бутун шаҳар бўйлаб мунтазам инновацион ривожланиш вазири
равишда аэробиологик мониторинг
ўтказилмоқда. Шунингдек, ҳудудлар-

8 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь ОҒРИҚЛИ НУҚТА
www.ekogazeta.uz

Инсоннинг яшаши учун тоза ҳаво, сув ва озиқ-овқат бирламчи нон
эҳтиёж саналади. Бироқ йиллар ўтгани сари ҳудди қазилма бой-
ликлар каби сув камайиб бормоқда, тоза ҳаво танқислашмоқда,
озиқ-овқат етишмовчилиги дунё аҳлига катта таъсир кўрсатмоқда.
Урушлар, эпидемия, табиий офатлар, экологик муаммолар натижа-
сида озиқ-овқат тақчиллиги йилдан-йилга ортиб бормоқда.

Ташлаб
юборилаётган

бир бурда

кимнингдир ҳаётини
сақлаб қолиши мумкин

Дунёда озиқ-овқат
ресурсларига муносабат қандай?

Дунёни қамраб бораётган бу ҳаммадан кўра кўпроқ болалар Иқлим инқирози, пандемия, нафс қули бўлиб харид қиламиз, билан бирга ҳар бир инсоннинг
очлик курашида асл душман ким? азият чекади. Боиси улар улға­ урушлар натижасида юзага келган пиширамиз-да, сўнг увол қилиб бюджетидан чиқиши мумкин бўл-
Табиий офатлар ёғдираётган экоти- йиш, ривожланиш даврида етарли қишлоқ хўжалиги ва ишлаб чиқа- чиқиндига ташлаб юборамиз. ган оз миқдордаги пул. Aммо шу
зимми ёки уни шунга мажбур этган витамин ва озуқавий моддаларга риш беқарорлиги бугун очарчилик Aйнан пул бир боланинг ҳаётини асраб
инсониятми? Ё бўлмаса, егани ол- бой маҳсулотлар истеъмол қила ол- даражасини янада ошириб, инсо- қолиши, тўйиб овқатланиши ва
дида, емагани ортида бўлган, рес­ майди. Ҳатто тўйиб овқат еёлмайди ният ҳаё­тини жар ёқасига олиб биз овқатни исроф соғлом бўлиб улғайишига ёрдам
торанма-ресторан юрган бойлар- ва натижада болаларда заифлик, келмоқда. қилаётган бир пай- бериши мумкин.
ми? Ёинки уйига эҳтиёжидан ортиқ касалликларга чалинувчанлик ку- тимизда дунёнинг
озиқ-овқат олиб келиб, охиригача затилади. Тадқиқотларда етарлича Бу муаммони ҳал қилишда тур- қайсидир бурчагида Шукрки, мамлакатимизда олиб
ея олмай хурмачасига сиғмаганини овқатланмайдиган болалар когни- ли лойиҳалар, дастурлар ишлаб одамлар очликдан борилаётган тизимли ислоҳотлар
ахлатга ташлаётганларми?.. тив ва психологик бузилишларга чиқилмоқда, қонун ва қарорлар, ҳалок бўлмоқда. туфайли бугун биз глобал очлик
дуч келиши исботланган. 2013 йил- битимлар имзоланмоқда. Бироқ Болалар бир бурда хавфини туймасдан яшаяпмиз.
Очарчилик ҳақида ҳақиқий ги таҳлиллар ҳар 10 сонияда битта ҳеч бири амалда инсониятнинг оч- нонсиз эти суягига Охирги йилларда камбағалликни
тасаввурни шакллантирмоқчи бола очлик қурбони бўлишини кўр- лик муаммосига узил-кесил барҳам ёпишар даражадаги тугатишга қарши кураш бу борада-
бўлсангиз, дунёнинг айрим давлат- сатган. Орадан 8 йил ўтди ҳамки, бера олгани йўқ. ҳолатга келмоқда. ги яна бир амалий ҳаракат бўлди,
ларида кузатилаётган ҳолатларга инсоният очликка қурбон беришда дейиш мумкин. Шу каби фаолият
назар ташлаш етарли. Интернет- давом этмоқда. Жумладан, АҚШ Aна шундай ҳаракатлар дунё 2021 йилги статистик маълу- натижаси ўлароқ, бугун юртдошла-
да минглаб фактлар, расмларни Қишлоқ хўжалиги департаменти миллиардерларини ҳам бефарқ мотларга кўра, Сомали, Яман, римиз глобал очлик таҳдидидан
топишингиз мумкин. Жанубий маълумотига кўра, Қўшма Штат- қолдирмаяпти. Масалан, Илон Марказий Aфрика Республикаси, эмин яшамоқда. Бизда айрим аҳоли
aфрикалик фотожурналист Кевин ларда 38 миллиондан ортиқ одам, Маск БМТнинг Жаҳон Озиқ-овқат Чад ҳамда Конго Демократик қатламларининг кам таъминланга-
Cартер томонидан 1993 йил тасқа- шу жумладан 12 миллион болалар дастури фойда беришига шубҳа қи- Республикаси очлик даражаси ни, вақтинча ишсизлиги ёки кам-
ра қуш очликдан силласи қуриган озиқ-овқат билан таъминланма- лаётгани, агар дастур иш берса ва энг юқори бўлган бешликдан жой бағаллиги учраши мумкин. Лекин
қизалоқнинг ўлишини кутаётгани ган. Гарчи озиқ-овқат хавфсизлиги чиндан ҳам 42 миллион кишининг олишган. Римда ўтказилган G-20 глобал очлик ҳодисаси биздан анча
акс этган ҳолат суратга олинган масаласида махсус штаб Aмери- ҳаётини сақлаб қола олса, «Тесла» саммитида Cоvid-19 пандемияси йироқ. Аммо бу бизга озиқ-овқат
ва «Тhe New York Times»да чоп канинг ҳар бир округида мавжуд компаниясидаги акцияларини со- озиқ-овқат тизимларининг заиф ресурсларига нооқилона муноса-
этилган. Барчани ларзага солган бу бўлса-да, миллионлаб одамлар тиб, 6 миллиард маблағни хайрия томонларини очиб беришга хизмат батда бўлиш каби хотиржамликни
сурат сабабли 1994 йилда муаллиф тўлиқ ишсизлик, пул топишдаги қилишга тайёрлигини билдирди. қилгани айтилди. Чекловлар са- кафолатлаб қўймайди. Дунёнинг
Пулицер мукофотини олган. Aммо қийинчиликлар сабаб очлик билан Бироқ, афсуски, бу маблағ кутилган бабли озиқ-овқат етказиш занжи- қайсидир бурчагида бўлаётган
кўрганлари, ўша қизалоққа ёрдам курашмоқда. натижага эришишга ёрдам бериши- рида узилишлар бўлди, бир қанча глобал очлик биз учун ибратли
бермагани ва бошқа шу каби ҳолат- га ҳеч ким кафолат бера олмайди. давлатларда пул қадрсизланди, бир дарс бўлиши зарур. Бир томчи
лар муаллифнинг руҳий ҳолатига Бугунги кунда БМТ Жаҳон Озиқ- нархлар ошди. Мутахассисларнинг ичимлик сув қардли бўлгани каби
таъсир қилиб, бир неча йилдан овқат дастурининг очиқ харитаси- Aтрофимизга назар ташласак, билдиришича, вазият шу тарзда кундалик озиқ-овқат маҳсулоти-
сўнг ўз жонига қасд қилишига са- да 93 мамлакатдаги 957 миллион биз қанчалик ношукрлик, исроф- давом этса, 2030 йилга бориб му- миз бўлган нонни бир парчаси ҳам
баб бўлди. Aслида бу виждон азоби киши тўйиб овқатланмаслиги кўр- гарчиликка йўл қўяётганимизни аммони бартараф этишга имкон чиқитга чиқарилмайдиган даража-
эди. Хўш, бугун биз ночорликдан сатилган. 239 миллион кишининг англаймиз. Оддийгина чиқинди- қолмаслиги мумкин. да эъзозланиши муҳим саналади.
қийналаётган инсонлар ёнидан гўё- ҳаётини гуманитар ёрдам бериш хоналарга бориб чиқинди қути- Озиқ-овқат маҳсулотларининг
ки кўрмаганга олиб, виқор билан орқали сақлаб қолиш лойиҳаси ларига разм солинг. Ичида қанча Aйтиш лозимки, ҳозирда 811 инсондан ортган қисми ҳайвонот
ўтиб кетиб, виждонимизни сўроққа ишлаб чиқилди. Бироқ кутилмаган нон, овқат ва бошқа озиқ-овқат миллионгача одам ҳар тун оч олами, қушлар ва бошқа ҳаша-
тутяпмизми? Aфсуски, йўқ! вазиятлар имкониятлар кўламини маҳсулотларини кўрасиз. Уларнинг ухлайди. Бу ўтган йили 650 мил- ротлар учун ҳаёт манбаи эканини
торайтирмоқда. барчасини ўзимиз ва атрофимиз- лион кишини ташкил этган ва унутмаслик лозим.
Озиқ-овқат етишмовчилигидан дагилар исроф қилиб, чиқиндига бир йилда 161 миллионга ўсиш
ташлаган. Тўрвамиздан ортиғини кузатилди. Глобал очлик инқи- Шундай экан, сарфлаётган ҳар
розига қарши курашишда G-20 бир тийин маблағимизни ўйлаб
§ Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида ҳам, унинг саммитида озиқ-овқат тизимла- ишлатайлик, истеъмолга яроқ-
ташқарисида ҳам ўз фуқароларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш рини мустаҳкамлаш учун сармоя ли озиқ-овқат маҳсулотларини
ва уларга ҳомийлик кўрсатишни кафолатлайди. киритиш таклиф қилинди. Бироқ чиқитга чиқараётганда очликдан
бу қанчалик ўзини оқлаши аниқ силласи қуриган, бир бурда нонга
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, 22-модда эмас. зор бўлган болалар, инсонларни
кўз олдимизга келтирайлик. Aна
Яна бир маълумот, энг қашшоқ шундагина ҳеч бўлмаса исрофгар-
мамлакатларда ҳар бир боланинг чиликдан чекинган бўламиз.
овқатланиши учун атига 25 цент
кифоя қилади. Бу давлат, ҳукумат Ноилахон AҲAДОВA,
«Оила ва табиат» мухбири

НИГОҲ №№4499////22002211ййиилл 88 декабрь 9ila vaTABIAT
www.ekogazeta.uz

«Яшил макон»га йўл

қалбдан
бошланади
Болалигимда қишлоғимизнинг кекса боғбони Чори бобонинг нок ва беҳини
чатиштириб ҳосил қилган дарахтининг меваси бутун Сурхонга машҳур эди. Барча
болалар каби беҳини унча ёқтирмасдим. Таркибида сув камлигидан еганда ноқу-
лайлик келтириб чиқарадиган бу мевани мен фақат ошга солиш мумкин деб ўйлар-
дим. Аммо Чори бобонинг беҳи-ноки (мен уни ҳам беҳи, ҳам нок таъмини бергани
учун шундай атардим) хуш таъми бир умр оғзимда қолган.

Ҳар куни мактабдан қайтгунимча атай- қиласанми?» – деб сўради. Албатта қувониб мато билан ўраб турилади, то икки хил да- болам. Боғим униб, ўссин десанг қалбингни
лаб Чори бобонинг дарвозаси ёнидан имил- кетдим, уйга шошилаётган бўлсам ҳам, жон рахт шохи бир тану, бир жон бўлиб барг ёзиб тоза қил! Боғингдаги мевадан инсону жо-
лаб ўтардим. Зора бобо кўринса-ю, доимги деб боғни томоша қилишни хоҳлардим. кетмагунча. Шу куни бобо боғидан бир сават нивор, қурту қумурсқа баҳраманд бўлсин.
одатига кўра ерга тўкилган беҳи-нокдан мевани узиб менга тутқазди. Саватни ҳам Фақат ўз манфаатингни кўзлама. Сахий
берса. Ҳар доим ҳам бундай имконият Бобо мени чоғроққина ёғоч эшикдан бобонинг ўзи тўқиганлигини эс-эс эслайман. бўл! Агар бирор жиддий сабабга кўра, ё
бўлавермасди. Мен эса бола кўнглим билан кириладиган боғига бошлади. Боққа кир- Чунки баъзида ёғоч ўриндиқда у кишининг қуриб қолганидан дарахтни кесишга тўғри
уялишни билмай бобонинг чор атрофи боғ ганимда ҳайратдан кўзларим яшнаб кетди. тол шохларидан сават, яна ҳар хил буюмлар келса, бирни ўрнига ўнни эк. Шундагина
ҳовлиси атрофида ўралашардим. Ҳаммаёқ жуда озода, бирор дарахтнинг та- тўқиб ўтирганига кўзимиз тушарди. сен яшаётган ерлар жаннатга айланади»,
гида ортиқча, хас-хазон ёки бирор чиқинди деганди бобо.
Бироқ негадир ҳафта ўтди ҳамки, дарво- кўринмасди. Чори бобо узоқ йиллар олдин бу дунёдан
заси олдида катта, ариқ устига салом бер- ўтиб кетди. Аммо менинг ёш кўнг­лимда Ҳозир бобонинг ўгитларини яна бир бор
гандек эгилиброқ ўсган қари тол тагидаги Дарахтлар худди эндиги- дарахтларга, боғбонликка меҳр уларнинг ёдга олар эканман, ҳақиқатдан ҳам «Яшил
ёғоч ўриндиқда газета варақлаб ўтирадиган на гўзаллик марказидан боғларидан бошланди. Мен ўзим кейинча- макон»га йўл қалбдан бошланишини тушун-
бобо кўринмади. Мен беҳи-нок ейиш учун чиққан қизлардек чиройли, лик бир ташландиқ ерни олиб, каттагина дим. Гўдакликданоқ қалбимизда она табиат
эмас, бобони ҳар куни кўриб турганим учун буталган, беҳи-нок, яна боғ қилдим. У ерда жудаям кўп янги да- ва унинг неъматларига меҳр-муҳаббат,
ўрганиб қолганман шекилли, у кишидан мен олдин кўрмаган олма рахт турларини пайвандлаш орқали кашф ҳурмат бўлмас экан, яшил келажакдан умид
хавотир ола бошладим. Чори бобонинг ҳеч дарахти меваларини тутиб қилдим. Аммо Чори бобонинг бир гаплари қилишга асло ҳақимиз йўқ. Шунинг учун
кими йўқ деб ўйлардим негадир. Чунки «мени, е» деб турибди. менга умрбўйи ҳамроҳ бўлди. «Қуриган ҳам биз бошлаган эзгу ишлар қалбдан, чин
кампири оламдан ўтгач, бобонинг ўзи ёлғиз қалб билан боғ яратиб бўлмайди. Қалби дилдан, худди ўзимизники деб ҳис қилиш-
яшарди. Унинг яккаю-ягона овунчоғи боғи Ҳар бир дарахтнинг тагидан кичик қурум босган одам минг дарахт эксин, боғ дан бошланиши керак.
эди. Боғдаги дарахтлар хилма-хил, сув бў­ чуқурча ковланиб, ўғит солинган. Бобо мен- қилсин, унмайди, ўсмайди. Бахилнинг боғи
йидаги қари толдан бошқа ҳаммаси мевали. га боғни кўрсатар экан, беҳи-нокни қандай кўкармас, деган мақол бежизга айтилмаган, Саида ИБОДИНОВА
кашф қилганини сўзлаб берди. Энди ўйлаб
Мактабдан қайтаётиб ўриндиқда хаёлга қарасам, бу боғбонлар тилида пайвандлаш
чўмган бобога кўзим тушдию, қувониб дейилар экан. Яъни тури яқин бўлган икки
кетдим. Ёнига югуриб бориб, салом бердим. дарахтнинг новдасини бири-бирига улаб,
Кўринмай қолганига хавотир олганимни янги беҳи-нокка ўхшаган дарахт пайдо қи-
айтд­ им. Бобонинг кўзлари ёшланди. Лабла- линади. Пайвандланган шохчалар жароҳат-
ри титради. Секин бошимни силаб: «Меҳри- ни даволагандек авайлаб, доим текшириб,
бонгина бола экансан, Толибнинг ўғлими-
сан?» – деди. Бош ирғаб «ҳа» ишорасини
бердим. Сўнг бобо мендан: «Боғни томоша

Биласизми? Ака

Иқлим исиши Аканинг йўлини кутиб яшайдиган одам сингил-
оқибатида дир.

кичрайиб Куни кеча акам келди! Менга сувда сузишни,
бораётган чўкиб кетмасликни ўргатган акам...
қушлар
Музда йиқилмасдан сирпаниб, учишни ўргатган
қанотлари узунлашиб боряпти – беаёв иқлим иси- акам келди.
шига қанотли жониворлар шу тариқа мослашишга
мажбур. Таом пиширганимда келолмасалар ҳам кўнглимда
илиниб турадиган акам келди. Кир юваётганимда
15 мингдан ортиқ алоҳида қушларнинг маълумот- пайпоқларини қўшиб ювгим келадиган акам...
ларини ўрганган олимлар,
Ўзимни ҳеч кимга хафа қилдириб қўймасликни
ўргатган акам. Мени ҳаммадан ҳимоя қилган акам
келди.

Иқлим ўзгаришлари нафақат табиатдаги об-ҳаво, 30-40 йил аввалги турларига Мусофирликдан қайтаётиб, синглимдан хабар
глобал исиш ва ҳоказолар каби ўзгаришларга, балки нисбатан, ҳозирги қушларнинг олай деб беш дақиқага кирибдилар. Аёлнинг ғамхўр-
айрим турларнинг кичрайиб кетишига ҳам сабаб деярли барчасида тана вазни лигидан узоқда бўлган эркакка осон эмас. Уст-бошла-
бўлмоқда. ўртача 30 граммдан 27,6 граммга ри чанг. Кўнглим алланечук бўлди. Бир пиёла чой
пасайганини аниқлашди. Ўртада- узатишга улгурмадим, шошиб кетдилар. Вақт бунча
Луизиана университети (АҚШ) олимлари глобал ги фарқ анча жиддий. тез ўтмасая?!.
иқлим ўзгаришлари оқибатида Амазонканинг тро-
пик ўрмонларида яшовчи қушларда юз бераётган Олимлар буни шундай изоҳлашмоқдаки, иқлим Эшикка суяниб қолдим.
жиддий ўзгаришларни аниқлашди. Олинган маъ- янада қуруқлашган ва иссиқлашган, оқибатда Қиз бола шу экан-да. Тайёр пишган овқатларни
лумотлар нафақат қушларнинг сони, балки улар- қушлар қанотларига тушадиган юкни камайтириш- хархаша билан еб, бор инжиқлигингизни қилиб,
нинг тана ўлчамлари, қанотлари узунлиги жиддий моқда. Қанотларга тушадиган оғирлик юқори бўлса, кўланкангиз майдон бўлиб юришларингиз акалар-
«таҳрир»га учраганини кўрсатди. парвоз қилиш учун қанотларни тезроқ қоқишга нинг ортидан экан-да. Яқинроқ бўлсангиз тез-тез
тўғри келади, бу эса кўпроқ қувват талаб қилади, ота уйингизга бориб туринг. Жигарлар ҳам омонат.
Амазонка қушлари қирилиб, тирикларининг эса янада кўпроқ иссиқлик ишлаб чиқарилади. Ўладиган дунёда яшаяпмиз.

Дилбар РАЖАБОВА

10 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь БУ — ДОЛЗАРБ
www.ekogazeta.uz
Экологик
маданиятни

қандай шакллантирамиз?

Экология, атроф муҳит, уни асраш Натижада болада атроф-о­ ламга меҳр фан киритилди ҳамда ўқув даст­ урида ўзида жамлаган «Science» (Табиий
ҳақида жуда кўп гапирамиз. Турли уйғонади. экологик маданиятга катта эътибор фан) жорий этилди. «Табиий фан»
ғоя, таклифлар берамиз, катта давра- қаратилган, – дейди Респ­ ублика таъ- таълим сифатини ошириш учун мав-
ларда бахс-мунозара ўтказамиз. Бироқ Шунингдек, катталар ёшларга лим маркази матбуот котиби Моҳи- жуд фанларни интегратив тарзда
кўчаларда чиқиндилар тўпланавера- чиқиндини саралаш, қаерга ташлаш, ра Нуриллаева. – Бунда ҳикоя, шеър, ўқитилишини таъминлашга хизмат
ди, автомашина ойнасидан бўшаган дарахтлар, гуллар, ҳайвонлар ва қуш- нақллар ва уларнинг муҳокамасидан қилади. Қолаверса, болаларда таби-
елим идишдан тортиб, писта пўчоғи- ларга қандай муносабатда бўлишни фойдаланилмоқда. Жумладан, 1-синф атга, атроф-оламга бўлган ижобий
гача ирғитилаверади, яшил масканга ўргатишади. Табиат қўйнида сайр «Тарбия» дарслигида ўқувчиларга муносабатни шакллантиришга хизмат
дам олишга чиққанлар ортидан турли қилиш орқали экомаданиятни аста-се- «Сой бўйида» номли қисқа ва содда ҳи- қилади.
шишаю овқат қолдиқларидан иборат кинлик билан шакллантира бошла- коя берилган: «Ёз кунларининг бирида
бир уюм ахлат қолаверади. Хўш, нега шади. Мактабларда ҳам экотарбияга сой бўйига бордик. Катталар оёғи- Қандай дейсизми? Дейлик, табиатда
шундай? Нима учун атроф-муҳит то- алоҳида урғу берилган бўлиб, бунинг мизга пойабзал кийиб олишимизни юз бераётган ҳодисаларни, масалан,
залигига қаратилган шунча ҳаракат- учун турли машғулотлар ўтказилади. айтишди. Лекин биз югуриб ялангоёқ ёмғир ҳодисасини ўрганиш жараёнида
ларимиз зое кетаверади? сувга тушдик. Синглимнинг оёғини бола унинг таркиби (биологияга оид
Суҳбат методи сой тубида ётган шиша синиғи кесиб тушунчалар), физик хусусиятлари,
Чунки биз фақатгина тўпланган юборди...» Матн сўнгида: «Нима деб қайси фаслларда ва қаерларда кўпроқ
чиқиндини олиб кетишу, муаммо га- Хитойда болаларнинг ўсимликларга ўйлайсиз сойга шиша синиқлари қа- ёғиши (географик хусусияти), ёмғир
пирилганда ўша жойни тозалаб қўйиш бўлган муносабати ижобий бўлиши ердан тушган?» – дея берилган савол таъсирида Ерда қандай ўзгаришлар
билан чекланяпмиз. Бир сўз билан учун мактаб ва боғча даврида мав- ўқувчини мулоҳаза қилишга чорлайди. бўлиши, ўсимликлар учун фойдаси
айтганда, оқибат билан курашяпмиз сумга қараб экин экиш, гулларни Натижада хулосани ўқувчининг ўзи ҳақида маълумотларга эга бўлади. На-
холос. Муаммонинг келиб чиқиш са- парваришлаш, суғориш машғулотлари чиқаради. 4-синф «Тарбия» дарслигида тижада бола ёмғирнинг экотизимдаги
баби – одамларда табиатга бўлган му- олиб борилади. «Бола барибир бола- эса қуйидаги каби ҳикматларни кўриш ўрни, қанчалик муҳим ва кераклигини
носабатни ўзгартиришга, болаликдан да, шўхлик қилади» дерсиз. Бироқ бу мумкин: «Сувни исроф қилманг. Қўл-юз билиб олади. Шу билан бирга унга қан-
экологик маданиятни шакллантириш- уларнинг ўсимликларга зиён келти- ёки тиш юваётганда жўмракни очиқ дай омиллар таъсир қилиб, ёғингарчи-
га доим ҳам асосий масала сифатида риши мумкинлигини англатмайди, қолдирманг. Тоза сув – табиатнинг лик кам ёки кўп бўлиши мумкинлиги
эътибор қарата олмаяпмиз. истисно ҳисобланмайди. ноёб неъмати...» ҳақида ҳам тушунчаларга эга бўлиши
мумкин.
Аслида бола ҳаётидаги энг муҳим Дейлик, мактаб ёки Бундан ташқари, 5-синф «Тар-
таълим-тарбияни етти ёшга қадар, боғча ҳудудида дарахт бия» дарслигида «Она табиатни Буларнинг барчаси болаларнинг би-
билимларни эса дастлабки мактаб шохини синдирган, асраш – бизнинг бурчимиз» мавзуси лими ва экологик таълим-тарбиясини
даврида олади. Ана шу даврда шакл- гулни узган болага тар- орқали ўқувчиларга экологик му- шакллантиришга хизмат қилса ажаб
ланган характер, муносабат, тарбия биячи устозлар бошқача аммолар юзага келиш сабаблари, эмас. Йиллар ўтиб ана шу болалар онг-
ва таълим бир умрга сақланиб қолади. муносабатда бўлади. табиий ресурсларни сақлаш ва атроф ли равишда табиатни асраш йўлида ўз
Буни дунё олимлари кўплаб илмий «Уришиб, жазолайди» муҳитни ифлослантирмасдан маиший ҳиссасини қўшадиган, ҳеч бўлмаганда
ишлар орқали исботлашган. Шундай десангиз адашасиз. чиқиндиларни йўқотиш (утилизация она табиатга зарар келтирмайдиган
экан нега муаммонинг ечимини бола- қилиш) йўл-йўриқлари кўрсатила- инсон бўлиб вояга етишади.
лар тарбиясидан бошламаймиз? Хитойда ана шундай хулқи ёмон ди. Шунингдек, ҳайвонларга нисба-
бола билан суҳбат ўтказиш энг фой- тан раҳм-шафқатли бўлиш, уларга Ноилахон АҲАДОВА,
Табиий ўйинчоқлар дали методга айланган. Яъни қилган ғамхўрлик қилиш кўникмасини ша- «Оила ва табиат» мухбири
ишининг нечоғли зарарлигини, эко- кллантириш учун ўқувчиларга турли
Германияда болалар ўйинчоқлари- логия ва инсоннинг ўзига салбий таъ- вазиятлар берилиб, шундай ҳолларда
ни ишлаб чиқаришда уларнинг табиий сири борлигини, буларнинг барчаси улардан қандай йўл тутиши сўралади.
хом ашёдан қилинганлигига алоҳида чамбарчас боғлиқлигини тушунтириб, Шу тариқа юқори синфларда мавзулар
эътибор қаратилади. Яъни, бола ўйна- шахсий хулоса чиқаришга ундашади нисбатан мураккаблашиб, ўқувчилар
ётган ўйинчоқлари орқали она табиат холос. инсон ва табиат ўртасидаги муаммо-
билан уйғунликни сезади. Унга ота-­ ларни таҳлил қилишни ўрганади.
онаси ўйинчоқ қаердан қандай қилиб Бизда-чи?
яратилганлигини сўзлаб беради. Табиий фан
Маълумки, мактаб дарсликла-
ри тубдан ўзгариб, янгиланиб Жорий ўқув йилидан бошлаб
бормоқда. Хўш, бизда бугун 1-6-синфларда табиий фанларни
ёшларнинг, айниқса болалар-
нинг экомаданиятини шакллан-
тиришда дарсликлар қанчалик
фойда бермоқда?
– Дарҳақиқат мактаб тизи-
мига «Тарбия» ҳамда «Табиий»

§ Ҳар ким билим олиш ҳуқуқига эга. § Оила жамиятнинг асосий бўғини-
Бепул умумий таълим олиш давлат дир ҳамда жамият ва давлат муҳо-
томонидан кафолатланади. фазасида бўлиш ҳуқуқига эга.
Мактаб ишлари давлат назорати-
дадир. Никоҳ томонларнинг ихтиёрий
розилиги ва тенг ҳуқуқлилигига
Ўзбекистон Республикаси асос­ланади.
Конституцияси, 41-модда
Ўзбекистон Республикаси
Конституцияси, 63-модда

ОДАМЛАР ОРАСИДА № 49 // 2021 йил 8 декабрь 11il a vaTA BI AT
www.ekogazeta.uz
Мустаҳкам оила
Охирги кунларда
Эл корига Германияда уйлар
яраётганлар нархи осмон бў-
либ кетаётганини
Меҳр ҳарорати кўнгилларни иситади. Дунёни ушлаб турган ҳам балки эътиборга олсак,
меҳрнинг ўзидир. Бу ёруғ оламнинг барча муаттар бўйларидан тотли- қўшнимни бема-
роқ бўлган нарса, онанинг, отанинг кўксига бош қўйгандаги хуш ифор лол миллионер ёки
экан. Сени бир парча гўшт, ожиз ҳолатда қабул қилиб, жонини, борини миллиардер, дейиш
сарфлаб, яшнатиб қўядиган ғаниматларинг — фақат онаизоринг, фақат мумкин.
отажонингдир.

Оилада икки ўғил, икки қиз магистратура бўлимига ўқишга Асаббузар
ўстираётган ота-она ўқитувчилик борди. Бу илм даргоҳида нуфузли
касбининг фидойилари эди. Баҳор давлатлардан келган юздан зиёд немис
келиб атроф-табиат тозаланиб, гул- талабалар таҳсил олишар эди. қўшним
лар экилади, дарахтлар ўтқазилади.
Қабристондаги қуриган дарахт, Кунларнинг бирида профес- У молиявий ишлар бўйича ад- ташиб юрибди. Синчиклаб қарадим:
хас-чўпларни олиш мақсадида сор Ольга Михайловна уч-тўрт вокат ва биз яшаётган уйнинг ҳам чиқинди қопларни миллионер эрнинг
бутун маҳаллалар ҳашарга тўпла- ёшлардаги бир бемор қизчанинг эгаси. Эшиги олдида турган тур- ўзи ахлат машинага олиб чиқяпти.
надиган бўлади. Эрталаб муҳим иш касаллик тарихини магистрантла- ли-туман номдор машиналар эса,
билан кетаётган ота-она 4- ва 6-син- рига таништирар экан, беморнинг чўнтагининг оғирлигини кўрсатади. Эҳ, салобат деган нарсанг борми
фда ўқийдиган ўғилларига: «Ик- буткул соғайиб кетганини айтиб, эй, девордим. Бизда масалан эркак­
ковингиз ҳашарга боринг. Бизни касаллик тарихидаги рентген қоғо- Бошқанинг чўнтагидаги пулни лар бир чақа топмаса ҳам ўзига эп
уялтириб қўйманг. Катталар нима зини кўрсатди. Оёғидаги туғма санаш одатим йўғу, лекин шу бола кўрмайди ахир ахлат қопи ёки чела-
буюрса, «хўп бўлади», деб жавоб суякни бўғимдан чиқиш жойи туза- менинг асабимни ўйнатаверади. гини кўтариб юришни.
беринг», дея тайинлашди. Ака-ука либ кетганини айтди. Дарсдан сўнг
қўлига паншаха, кетмон олиб катта- Замириддин Ольга Михайловнанинг Тўрт боланинг ота- Немисларда туғилган кунида
лар билан тенг ишлади. Катталарга хонасига кириб беморнинг рентген си, ҳовлисидаги кўм- эшигига рақам илиб қўйиш одати
етиб ишлайлик, ота-онамизни уял- қоғозини яна бир бор кўрсати- кўк сузиш ҳовузини бор экан. Бир кун қўшним дарво-
тирмайлик, деб тиним билишмади. шини илтимос қилди ва оёғидаги ўзи тозалайди. Обрў засига: 40 рақами илинган. Туғил-
Ҳашар тугагач, ҳамма йиғилди. суякнинг бўғимдан чиқиши буткул деган нарса йўғ-а? ган кун эрникими хотининикими,
Маҳалла оқсоқоллари ишлаганлар- соғайиб кетмаганини кўрсатиб, ўз «Эҳ, бундай тозаловчи билолмадик. Ўртача бир совға олиб
нинг барчасини дуо қилишди. Фай- фикрини билдирди. Шунда Ольга чақириб, пулинг бор- эшик тақиллатдик. Суҳбат давомида
зибобо, Зуҳриддин оталар бошлиқ Михайловна институтнинг акаде- лигини кўрсатмайсан- «кимнинг туғилган куни ўзи, биз би-
оқсоқоллар: «Сизларнинг орангизда миги хонасига бориб, рентген қоғо- ми», дегим келади. лолмадик», десак... нима дейди денг.
иккала кичик ҳашарчиларни ку- зини кўрсатганида академик «Ольга Бунисига чидолмадим.
затдик. Айрим катталардан яхши Михайловна, наҳотки оёқда чиқиш Ҳа, айтганча, эр ҳовуз тозалаб,
ишлашди, дангасалик қилишмади, ҳали ҳам буткул тузалиб кетмага- газонларни кесаркан, хотини дам «Менинг хотиним ҳали ёш, мен
тўғрими?» дейишди. Ҳар тарафдан нини сезмаган бўлсангиз?» – дея олади. Ялпайволи-иб, десам уят эса қирққа кирдим, дейди.
маъқуллаган овозлар эшитилди. тушунтиради. Ольга Михайловна бўлар, эр жониворнинг ишлашини
«Илоҳим, иккови ҳам эл корига эртаси куни бемор қизалоқнинг кузатиб ўтиради. Хотини «всего лишь» 2 ёшга ки-
ярайдиган, халқ хизматини сидқи- ота-онасини қабулига чақириб қиз- чик экан. Ёшмиш.
дилдан бажарадиган, ўқимишли, чанинг буткул соғаймаганини ва «Қўйсангчи, эй, ол анави эрни
юртига керакли инсонлар бўлиш- қўшимча даволаш курсларини оли- қўлидан газонкесадиганни ёки ҳовуз Бизникилар хотини
син! Аллоҳу акбар!..» ши зарурлигини айтиб, Замириддин тозалайдиганни, чой дамла, бирор 7-10 ёш кичик бўл-
билан таништирди ва бундан буён тансиқ, гўштлироқ овқат обке. Ўтир- са-да, 4 бола туққан
Ҳа, халқининг, «Қизингизни Замириддин даволай- син чойни ҳўплааб, эр топиш ҳозир- бўлса, қариб қолди,
ота-онасининг меҳри, ди», деб қўшиб қўйди. ги даврда осонми? «Тем более» пул янгисини олиш керак,
дуоси билан улғайган топадиган эр. Сен хотинсан, жонинг одам зерикди, дейди.
фарзанд кам бўлмас Замириддиннинг ўн беш-йигирма 40 та бўлса, тозала ҳовузни, кес
экан. йиллик иш фаолияти давомида кўп газонларни. Бизда ҳамма эри бор Бу шунча пули билан 2 ёш кичик
шифохоналардан ишга ўтиш бўйича хотинлар шунақа қилади. Камига хотинини ёш деб ўтирибди.
Ака-укалар бирин-кетин мактабни таклифлар бўлди, устозларининг оқ эрлик қилаётгани учун раҳмат ҳам
тамомлаб, Андижон тиббиёт инсти- фотиҳаси билан аввалига Андижон айтади», дегим келди. Тунов куни қарасам: «Айфон 13
тутига ўқишга киришди. Олийгоҳда шаҳридаги Кўп тармоқли тиббиёт промакс» эмас, оддий телефон тутиб
аъло баҳоларга ўқишди. Акаси марказида, сўнг Тошкент шаҳри- Кейин: «Майли, балки ҳовуз тоза- юрибди. Бизда уйинг бўлмасаям,
Замириддин олийгоҳни тамомлаб, даги Республика ихтисослашган лашни ёқтирар», дедим. про максинг бўлиши шарт, вей! Хул-
Андижон шаҳридаги травматология илмий-амалий травматология-орто- лас, яшашни билмас экан бу немис
ва ортопедия клиник шифохонасида педия маркази давлат муассасасида Аммо анави куни ҳовлисига қара- қўшним.
иш бошлади. Шифохонада фаолияти фаолиятини давом эттирди. сам бир болача чиқинди қопларини
давомида устоз шифокорлардан, Мадина ЗАРИФ
професссорлардан тиббий билим- Укаси Рамзиддин эса В.Воҳидов
ларни ошириш билан бирга амалий номидаги Республика илмий-ама- § Фарзандлар ота-оналарнинг насл-насабидан ва фуқаро-
тажрибаларини мустаҳкамлади. лий жарроҳлик маркази давлат
Шифохонадаги беморлар унга «қўли муассасасида юрак жарроҳи бўлиб лик ҳолатидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар.
енгил шифокор» деб ном беришди. ишламоқда.
Замириддин билим, кўникмала- Оналик ва болалик давлат томонидан муҳофаза қили-
рини мустаҳкамлаш учун Россия- Мустақилликнинг мустаҳкам
даги Травматология ва ортопедия оиласида улғайган фарзандлар нади. Ўзбекистон Республикаси
илмий-текшириш институтининг ота-онанинг чексиз меҳрига боши
ерга теккунча таъзимдалар. Конституцияси, 65-модда

Ҳулкарой МАТАНОВА,
Жалақудуқ туман 25-умумий
ўрта таълим мактаби ўқитувчиси

12 ila vaTABIAT № 49 // 2021 йил 8 декабрь ... АНА ШУНАҚА ГАПЛАР
www.ekogazeta.uz

Мўжизавий олам Шифобахш табиат

Қуёнлар ҳақида гапирганда Осон
ҳамманинг кўз олдига узун оздирувчи
қулоқлар келади. Дарҳақиқат маҳсулот
қуён табиатда яшаб қолиши
учун унга узун қулоқлар бе-
рилган, жуда сезгир жонивор-
дир. Қулоқлари иккита асосий
вазифани бажаради.

270 даража
қайрилувчан

узунқулоқлар

Биринчидан – ҳайвонга атроф муҳитни кузатиш ва йиртқичларни Ўзининг мазали таъми билан дастурхонимиз таомномасидан ўрин олган ошқо-
аниқлашга ёрдам беради. Қуёнлар товушларни жуда узоқ масофадан, воқ кўплаб қимматли микроэлементларга эга. Таркибида ҳазм қилишни яхши-
тахминан 3 км.дан қабул қила олади. Уларнинг қулоқлари товуш лайдиган ва иммунитетни кўтарадиган витаминлар мавжуд. Бундан ташқари,
манбасини тез аниқлашга ёрдам беради. Қуён бошини қимирлатмай кўп миқдорда қимматбаҳо толалар, каротин ва пектин моддалари, шунингдек,
қулоқларини 270 даража айлантириб, турли шовқинларни эшитади инсон саломатлигига ижобий таъсир кўрсатадиган минераллар ҳам бор.
ва қочиш ёки қолишни аниқлаштиради.
Ошқовоқ паст калорияли маҳсулот яхшилайди.
Узун қулоқлар қуён организмидаги терморегуляцияга ёрдам бе- бўлиб, 100 граммида тахминан 25 ккал, Уруғи юракдаги муаммоларни даво-
ради. Қуённинг қулоқлари иссиқлик алмашинуви учун катта сирт 1 гр. оқсил, 0,1 гр. ёғ, 4,4 гр. углевод ва
майдонини таъминлайдиган кенг қон томирлари тармоғини ўз ичига сув бўлади. Ошқовоқдаги калий тузлари ловчи таъсирга эга, у қон босимини па-
олади. Бу томирлар иссиқ бўлганда шишади (томирларнинг кенгай- танадан ортиқча суюқликни чиқаришга сайтиради ва қондаги қанд миқдорини
иши), совуқда эса қисқаради, шунинг учун улар совуқ ҳавода деярли ёрдам беради, буйракка енгиллик бера- тартибга солишга ёрдам беради. Бундан
кўринмайди. ди. Организмдаги зарарли холестеринни ташқари, қон томирларини кенгайти-
тозалаб, ёғларни парчалайди ва вазн ради ва қон айланишини яхшилайди.
Қуён қулоқларининг узунлиги тана нисбат- камайишига олиб келади. Уруғининг таркибидаги омега-3 ёғ кис-
ларига эмас, балки иқлимга боғлиқ. лоталари бир қанча жиддий касалли-
Ошқозондаги кислота миқдорини кларнинг олдини олишга хизмат қилади.
Масалан, Британ қуёнларида 60-70 мм, Испан қуёнларида 75 мм пасайтиради, бириктирувчи тўқимаси
узунликдаги қулоқлар мавжуд. Австралиянинг қурғоқчил қисмла- сабаб овқат ҳазм қилиш тизимини енгил Ошқозон яраси, кислоталилиги паст
рида иссиқ шароитга дош бериш учун тахминан 80 мм. узунликдаги тозалайди. А ва Е гуруҳ витаминлари гастрит ёки қанд касалига чалинган
қулоқларга эга қуёнлар яшайди. тери, соч ва тирноқ сифатини янада беморлар рационига қовоқ маҳсулоти
киритилиши тақиқанади.
Қуёнлар йиртқичлардан яширинишдан кўра кўпроқ қочиш
қобилия­тига эга. Шу боис жуда тез югуради, масалан, баъзи қуёнлар
соатига 80 км. тезликда югура олади.

Қум қатламини Абдулла АВЛОНИЙ
мустаҳкамловчи
юлғун Аққли қарға

Юлғуннинг табиий тарқалиш ҳудудлари – шўрланмаган ёки кам шўрланган қум ва бар- Кунлар ёз фасли ўлдиғиндан ҳар ерда
ханлар. Марказий Осиёнинг Зарафшон дарёси қадимий ирмоқларида ва унга туташ бўлган сувлар қурирмуш. Бечора Қарға сув йўқ-
Амударёнинг водий қисмида кенг тарқалган. Баландлиги 8 метрга етадиган кичик дарахт лиғиндан ниҳоятда сувсармиш. Тиллари
ёки бута. Ёш новдаларининг ранги қорамтир, силлиқ, қаватчаларга кам ажратувчан, катта осилуб, ҳар тарафдан сув ахтармоқда экан,
ёшдаги новдалари эса тўқ кулрангда. бировнинг олдинда турган кўзани кўриб,
ёнига келуб боқса, ичинда сув бор. Лекин
бўйнини суқуб ичай деса, бўйи етмайди. Би-
роз ўйланди-да, тумшуғи ила тошларни еғуб,
кўзанинг ичига ташлай бошлади. Оз вақт
ичинда кўзанинг остиндаги сув устига чиқиб,
тоша бошлади. Ақлли Қарға сувдан ичиб,
ташналик балосиндан қутулиб, учуб кетди.

Юлғун бир ёшга етганида поя­ Уни темирйўл ёқаларидаги лади. Чўл минтақаларида Қо-
ларида барглари оч яшил ёки қумларни мустаҳкамлаш учун рақалпоғистон Республикаси ва
сарғиш бўлади. Яшил поялари- экиш мумкин. Марказий Осиё Бухоро, Навоий, Хоразм вилоят-
нинг барглари тухумсимон, узун, ва Кавказорти мамлакатлари- лари ҳудудидаги автомобиль йўл-
учли бўлади. Гуллари йирик да қумли тупроқларда қумни ларини кўкаламзорлаштиришга
(6 см.), шингилларга бириккан, маҳкамлаш ва кўкаламзорлашти- мос ўсимлик тури ҳисобланади.
оқ ёки оч-яшил тусда бўлгани ришда фойдаланилади. Шўр- Юртимизда мазкур ўсимлик «Қи-
боис ўзига хос кўриниш касб эта- ланган ерларни кўкаламзор- зил китоб»га киритилган бўлиб,
ди. Меваси кичик (4-5 мм) ажра- лаштириш учун тавсия этилган. ноёб ва йўқолиб бораётган тур
лувчи кўсак кўринишида, ичида Шунингдек, ундан иҳотазорлар сифатида қаралади.
10 тагача уруғ бўлади. барпо этишда кенг фойдалани-

ila vaTABIAT Таҳрир ҳайъати: Бош муҳаррир: Газета 2021 йил 14 июлда Ўзбекистон Республикаси Президенти Буюртма: г-1227 123456
Ijtimoiy-siyosiy, ekologik gazeta Нарзулло ОБЛОМУРОДОВ Ҳусниддин БЕРДИЕВ Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар ISSN 2181-6190
Ўзбекистон Экологик Низомиддин БАКИРОВ агентлигида қайта рўйхатдан ўтказилган. Гувоҳнома рақами: № 0814. Обуна индекси — 193
партияси Марказий Абдулло ХУРСАНОВ Таҳририят манзили: Муассис: Адади: 21 351 нусха.
Кенгаши нашри Улуғбек МУСТАФОЕВ Тошкент шаҳри, 100000. «Оила даврасида» газетаси таҳририяти» масъулияти чекланган жамияти Нархи: келишув асосида.
Жусипбек КАЗБЕКОВ Амир Темур 1-тор кўчаси, «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси б­ осмахонасида чоп Қоғоз бичими А-3, ҳажми
Камол ЖУМАНИЁЗОВ 2-уй. этилди. Босмахона манзили: Тошкент шаҳри, Буюк Турон кўчаси, 41. 3 босма табоқ.
Тел/факс: 71 234-83-45. Офсет усулида босилган.
E-mail: [email protected]