Sözcükte Anlam




TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI 


SÖZCÜKTE ANLAM

NOTLARIM GERÇEK ANLAM (Temel Anlam): Sözcüğün akla ilk gelen anlamına gerçek anlam denir.

......................................... Kalem aldım: İlk aklımıza gelen anlamı; yazı yazmaya yarayan araçtır.
......................................... Gözlerim acıyor: İlk aklımıza gelen anlam görmeye yarayan organ.
......................................... Saat kaç ?: İlk aklımıza gelen anlamı; zamanı göstermeye yarayan araç.
.........................................
......................................... MECAZ ANLAM: Bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.
.........................................
......................................... Kitaba şöyle bir göz attım. (Gözümüzü kaldırıp atmıyoruz burada kastedilen ayrıntıya inmeden yüzeysel olarak
......................................... bakmak.)
......................................... Kulağım sende, devam et. (Kulağını yerinden çıkarıp vermiyor kastedilen anlam seni dinliyorum.)
......................................... Nerde ayak işi var beni gönderiyorsun. ( Kötü, pis, boş işler)
......................................... Bana ayak yapma. ( Burada kastettiği şey, beni kandırma)
......................................... Birazdan kafayı yerim. (Delirecek duruma gelmek, strese girmek.)
......................................... Sürünüp gidiyoruz bu hayatta. ( Çok sıkıntı çekiyoruz.)
......................................... Bir ışık yak yüreğime. (“Gerçekten lamba felan yakmıyor kastettiği umut.)
......................................... Göz değdi bana herhalde.( Gerçekten gözü değmiyor, nazar manasında)
......................................... İçim ısındı ona. (İçinde ateş yakmıyor, sevmek, yakın hissetmek anlamında)
.........................................
......................................... TERİM ANLAM: Matematik, spor, edebiyat, tiyatro, sanat gibi özel alanlara ait kelimelerin kazandıkları an-
.........................................
......................................... lamlara terim anlam denir.
.........................................
......................................... Matematik terimleri: Sayı, çarpma, bölme, karekök, doğal sayı, asal sayı, trigonometri, top- lama,
......................................... Tiyatro terimleri: Sahne, dekor, kostüm, perde, kulis, artist...
......................................... Geometri terimleri: Üçgen, açı, beşgen, iç açı, açıortay, kenarortay, hipotenüs...
......................................... Spor terimleri: Taç, penaltı, ofsayt, basket, faul,
......................................... Türkçe Dersi Terimleri: Ek, kök, sıfat, zarf, edat, kip, zaman
......................................... Fen Bilgisi Terimleri: Deney, mikroskop, element, DNA
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................

1

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip www.egitimdedegerler.com

TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI 


NOTLARIM SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ

......................................... EŞ ANLAMLI ( ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER: Yazılışları farklı olduğu halde anlamları aynı olan
.........................................
......................................... sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.
.........................................
......................................... Siyah-Kara İyi-Güzel Döşek:Yatak
.........................................
......................................... Cevap-Yanıt Darılmak-Küsmek Duru:Berrak
.........................................
......................................... Kelime-Sözcük Deli-Akıl Hastası Durum:Vaziyet
.........................................
......................................... Öğretmen-Muallim Yürekli-Cesur Duygu:His
.........................................
......................................... İhtiyar-Yaşlı Acemi-Toy Düş:Rüya
......................................... Zengin-Varsıl Ad-İsim Düşünce:Fikir
.........................................
......................................... Kırmızı-Al Abide-Anıt Düzen:Seviye
.........................................
......................................... Onarmak-Tamir Araç-Vasıta Düzmece:Sahte
.........................................
......................................... Beyaz-ak Güvenlik-Asayiş Düzyazı:Nesir
.........................................
......................................... Ad-İsim Belge-Vesika Dilek:İstek
.........................................
......................................... Adale-Kas Bellek-Hafıza Dizi:Sıra
.........................................
......................................... Adet-Tane Bencil-Egoist Dost:Arkadaş
.........................................
......................................... Ama-Kör Benlik-Kişilik Esir: Tutsak
.........................................
......................................... Amaç-Erek Cümle-Tümce Etki: Tesir
.........................................
......................................... Amade-Hazır Çabuk-Acele Etraf: Çevre
.........................................
......................................... Amale-İşçi Çağ-Devir Evvel: Önce
.........................................
......................................... Berrak-Duru Elbise: Giysi Eylem: Fiil
.........................................
......................................... Besin-Gıda Emir: Buyruk Eylemsi: Fiilimsi
.........................................
......................................... Faaliyet: Etkinlik Ham-Olmamış Ev: Konut
.........................................
......................................... Fakat: Ama-Lakin Hane-Ev Edebiyat: Yazın

Fakir: Yoksul-Fukara Hareket-Devinim Kabiliyet-Yetenek

Gaye-Amaç Ilıca-Kaplıca Kabus-Karabasan
Gayret-Çaba Irak-Uzak Kafa-Baş

Gelecek-İstikbal-Ati Macera-Serüven

2

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip

TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI 

NOTLARIM

......................................... EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER:Yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı olan
.........................................
......................................... sözcüklere eş sesli diğer bir ifade ile sesteş sözcükler denir.
.........................................
......................................... Yaz: Mevsim olan yaz/Yaz: Yazma eylemi.
.........................................
......................................... Gül: Bir çiçek türü/ Gül: Gülme eylemi.
.........................................
......................................... Yüz: Sayı olan yüz/Yüz: Yüzme eylemi.
.........................................
......................................... Ben: Kişi zamiri olan ben/Ben: Vücuttaki et parçacığı.
.........................................
......................................... Öğüt: Nasihat anlamında/Öğüt: Öğütme eylemi.( Un öğütmek)
.........................................
......................................... Yer: Mekan anlamında/ Yer: Yemek eylemi.
.........................................
......................................... Kazan: Büyük tencere/Kazan: Kazanma eylemi.
.........................................
......................................... DİKKAT:
.........................................
......................................... Düzeltme işareti olan sözcükle olmayan sözcük arasında sesteşlik olmaz. (Kar-Kâr)
.........................................
......................................... Temel ve Mecaz anlamlı sözcükler arasın- da sesteşlik olmaz
.........................................
......................................... Kuru bir ağacın dalı gibi. (Gerçek) Çocuğun anlatımı çok kuru. (Mecaz)
.........................................
......................................... ZIT ANLAMLI (KARŞIT) SÖZCÜKLER: Birbirinin tersi anlamda olan sözcüklere zıt an- lamlı başka
.........................................
......................................... bir ifade ile karşıt anlamlı sözcük- ler denir.
.........................................
......................................... Siyah-Beyaz Sıcak-soğuk Sol-Sağ
.........................................
......................................... Uzun-Kısa Gece-Gündüz Ön-Arka
.........................................
......................................... Zayıf-Şişman Yaz-Kış Temiz-Kirli
.........................................
......................................... Geniş-Dar Güzel Çirkin Kirli-Temiz
.........................................
......................................... Uzak-Yakın İyi-Kötü Dolu-Boş
.........................................
......................................... DİKKAT: Fiillerin olumlu-olumsuz biçimleri zıtlık oluşturmaz. Onlar aynı eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğini bildirir.
......................................... Karşıtlık oluşturması için farklı bir sözcüğün olması gerekir. Kısacası bir sözcüğün olumsuzu onun zıttı değildir.


Gitmek (olumlu) - Gitmemek (olumsuz) Aralarında zıt anlam ilişkisi yoktur. Olumlu/Olumsuz ilişkisi vardır.


DİKKAT: Bir sözcüğün zıt anlamlısı, onun cümledeki kullanımına göre değişir.


Normalde Yüksek kelimesinin zıttı alçaktır. Ama cümle içerisindeki anlamı farklı olabilir.


Yüksek yat ( Zıttı ) Alçak yat olmaz. Düşük yat olur.


DİKKAT: Her sözcüğün zıt anlamlısı olmaz.


Kalem, defter, ekşi...

3

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip





























ififif

TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI

NOTLARIM

YAKIN ANLAMLI SÖZCÜKLER: Yazılışları farklı anlamları ise birbirine yakın olan sözcüklerdir.

......................................... Dost-Arkadaş (Dostuk ve arkadaşlık birbirine çok benzese de farklı yakın anlama sahiptir.)
......................................... Basmak-Çiğnemek (Basmak ve çiğnemek aynı anlama geliyor gibi gözükse de araslarında anlam farkı vardır.)
.........................................
......................................... SOYUT VE SOMUT ANLAMLI SÖZCÜKLER
.........................................
......................................... Somut Anlamlı Sözcükler: Beş duyu organımızla algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı sözcükler deriz.
.........................................
......................................... Kalem: Gözümüzle görürüz.
......................................... Şarkı: Kulağımızla duyarız.
......................................... Rüzgar: Tenimizde hissederiz.
......................................... Koku: Burnumuzla algılarız.
......................................... Acı: Dilimizle tadına bakarız.
......................................... Yemek çok ekşi olmuştu. (Dilimizle bakarız.)
......................................... Kapının gıcırtısı çok rahatsız ediyordu. (Kulağımızla sesi duyarız.)
.........................................
......................................... Soyut Anlamlı Sözcükler: Beş duyu organımız ile algılayamadığımız sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir.
.........................................
......................................... Sevgi Dostluk
......................................... Saygı Nefret
......................................... Merhamet
.........................................
......................................... Dürüstlük Kıskançlık
.........................................
......................................... Soyutlama: Somut anlamlı bir sözcüMğüenleskoyut anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır.
.........................................
......................................... Çevirdiği dolapları hepimiz biliyorduk.
......................................... Fareler mutfağın ortasında cirit atıyordu
.........................................
......................................... Somutlama: Soyut anlamdaki bir kavramın somut anlamdaki sözcükle anlatılmasıdır.
.........................................
......................................... Başarıyı yakalamak istiyor.
.........................................
......................................... DİKKAT: Soyut olan bazı durumların kolay kavranabilmesi için somutlamalardan yaralanılır. Somutlamalara özellikle
......................................... deyimlerde sık rastlanır.
.........................................
......................................... Kabına sığamaz oldu çocuklar son zamanlarda.

.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................




4

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip







TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI 

NOTLARIM

......................................... DEYİMLER: Bir olayı, durumu ve kavramı daha etki- leyici anlatmak için en az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle
.........................................
......................................... oluşan ve çoğu zaman gerçek anlamdan uzaklaşıp kendine özgü anlam kazanan kelime gruplarıdır.
.........................................
......................................... Deyimlerin Özellikleri:
.........................................
......................................... Deyimlerde atasözleri gibi kalıplaşmış söz- lerdir.
......................................... Kalıplaşmış sözler olduğundan sözcüklerin yerine eş anlamlıları dahi getirilemez. Sözcüklerin yerleri kesinlikle
......................................... değiştirilemez.
......................................... Suratından düşen bin parça (Yanlış) Yüzünden düşen bin parça (Doğru)
......................................... Deyimler şahsa ve zamana göre cümle içinde çekimlenebilir.
......................................... Öğretmenin gözüne girdim. (Ben) Öğretmenin gözüne girdik. (Biz)
......................................... Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.
......................................... Gerçek anlamlı olanlar da vardır.
......................................... Ders verme amacı gütmezler.
......................................... Annesinin gözünden düştü ( herhangi bir ders verme yok)
......................................... Sözcük grubu ya da cümle şeklinde bulunabilir.
.........................................
......................................... Deyim Örnekleri:
.........................................
......................................... Şeytana uymak: (Doğru yoldan sapıp kötü işlere bulaşmak, yönelmek.)
......................................... Ucu Dokunmak: (Bir şeyin sonucundan, zarar görmek.)
......................................... Üstüne Atmak: (Var olan bir suçu başkasına yüklemek, iftira etmek.)
......................................... Üstüne Titremek: (Çok ilgilenmek, çok korumak, zarar gelmesin diye aşırı ilgi göstermek.)
......................................... Yan Çizmek: (Verdiği sözden dönmek, bir işi yapmaktan vazgeçmek.)
......................................... Etekleri Zil Çalmak: (Çok heyecanlanmak.)
......................................... Göze girmek: ( Başkalarının beğenisini kazanmak.)
......................................... Yüreği cız etmek: ( Derin üzüntü duymak)
......................................... Ödü patlamak: ( Ani bir korku yaşamak)
......................................... Gözden düşmek: ( Eski değerini kaybetmek)
......................................... Diş bilemek: (Kavga için uğraşmak)
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................

8

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip

TÜRKÇE DERSİ EL KİTABI 

NOTLARIM

......................................... Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:
.........................................
......................................... İkisi de anonimdir. Yani söyleyeni belli değildir.
......................................... İkisi de kısa ve özlü sözlerdir.
......................................... Kalıplaşmış sözlerdir.
......................................... Çoğunlukla mecaz anlam taşırlar
.........................................
......................................... Atasözleri ve Deyimlerin Farkı:
.........................................
......................................... Atasözleri cümle şeklindedir. Deyimler ise genellikle söz grubu şeklindedir.
......................................... Atasözleri deneyimler sonucu oluştuğun- dan tüm zamanlar ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık durumlar veya
......................................... kişiler için geçerlidir.
......................................... Atasözleri topluma öğüt/ders verir. Fakat deyimlerin ders verme amacı yoktur.
.........................................
......................................... ÖZDEYİŞLER (Vecizeler): Bir düşünceyi kısa ve özlü bir biçimde an- latan, bir veya birkaç cümleden
.........................................
......................................... meydana gelen, söyleyeni belli olan söz gruplarına vecize denir.
......................................... Kimin söylediği bellidir.
......................................... Atasözleri gibi yaşanan olaylardan, çıkarılan sonuçlara/derslere dayanır.(Kişisel yaşantının ürünü)
......................................... Özlü sözler olarakta bilinir.
......................................... Adalet evrenin ruhudur. (Ömer Hayyam)
......................................... Affetmek ve unutmak, iyi insanların intikamıdır. (SCHİLLER)
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................

7

Türkçe Öğretmeni Galip Hatip