หนังสือเรื่องเล่า..ข้าวต้มมัด ผู้จัดทำโดยนางสาวอุทัยวรรณ นามนก

เรื่องเล่า...ข้าวตม้ มดั
ขนมภูมปิ ัญญาท้องถิ่นของไทย
UTHAIWAN NARMNOK

คานา

ขนมไทยเกิดจากภูมิปัญญาของคนไทยซึ่งสืบทอดต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นและ
ได้รับการยอมรับว่าเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมของไทย รวมไปถึงข้าวต้มมัด
ในการจดั ทาหนังสือ เร่ืองเลา่ ..ข้าวตม้ มดั เกิดจากการสืบคน้ ภูมิปัญญาท้องถนิ่ ใน
พ้ืนที่ของตนเอง ซึ่งประสงค์ท่ีจะเผยแพร่ความรู้ข้าวต้มมัดให้เป็นที่รู้จักอย่าง
แพร่หลายรวมทั้งในการประยุกต์ใช้นวัตกรรมมาตอ่ ยอดในการพัฒนารูปแบบใหม่
ของขา้ วตม้ มดั

ผู้จัดทาได้เลือกทาหัวข้อน้ีในการทาหนังสือ เน่ืองมาจากเป็นเรื่องท่ีสนใจ
ขอขอบคุณ คุณสุรษา เจ้ยเปล่ียน ที่ให้ข้อมูลและความรู้ อาจารย์ ดร.เอื้อมพร
โตภานุรักษ์กุล ผู้ให้คาแนะนา หวังเป็นอย่างย่ิงว่าหนังสือเล่มน้ีจะให้ความรู้
แนวทางในการนาไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจาวันแก่ผู้อ่าน เพื่อเป็นประโยชน์ใน
การต่อยอดพัฒนาและการอนุรกั ษ์สบื ทอดภูมิปัญญาและวัฒนธรรมให้คงอยูส่ บื ไป

อุทัยวรรณ นามนก
ผจู้ ดั ทา

สารบัญ หน้า

เร่ือง 1
3
ประวตั คิ วามเปน็ มา 4
-ความสาคัญของข้าวต้มมัด 5
-ขา้ วตม้ มัดในแต่ละภาค 6
-ข้าวตม้ มดั กับประเพณ๊ 7
-อปุ กรณ์/สว่ นผสมของขา้ วต้มมัด 8
-วธิ ีทาขา้ วตม้ มดั 9
-ประโยชน์ของข้าวตม้ มดั 12
บทสัมภาษณ์ 30
นวตั กรรมการตอ่ ยอด
เอกสารอา้ งองิ

1

ประวัติความเปน็ มา

ข้าวต้มมัดเป็นหน่ึงในขนมไทย ที่มีประโยชน์และ
มคี ณุ ค่าทางอาหาร สามารถหาวัตถุดบิ ในท้องถ่นิ ได้ง่าย
นอกจากนี้เป็นอาหารหลักของคนไทยท่ีนามาประยุกต์
ปรุงแต่งเป็นขนมหวาน จึงถือได้ว่า “ข้าวต้มมัด”
เปน็ หนึง่ ในภูมปิ ญั ญาท้องถนิ่ ของบรรพบุรุษไทย

2

เหตทุ ่ีขา้ วต้มมัดอยู่เป็นคู่ เพราะข้าวตม้ มัดเป็นสัญลักษณ์ของคนที่มีคู่
เพราะขา้ วตม้ มดั มีลักษณะการนาขนม 2 ช้ิน มามัดคู่กนั และเช่ือกัน
ว่าถ้าหนุ่มสาวได้ทาบุญวันเข้าพรรษาด้วยข้าวต้มมัด ความรักจะดี
ชีวิตคู่ครองจะคงอยู่นานตลอดกาลเหมือนกับข้าวต้มมัดท่ีผูกติดกัน
คนโบราณสมยั กอ่ นเลยนยิ มขา้ วต้มมดั
ไปถวายพระในวันเข้าพรรษา

3

ความสาคัญ

ของขา้ วต้มมัด

-เป็นขนมทท่ี าขึ้นสว่ นใหญเ่ พือ่ ถวายพระสงฆ์
-เปน็ ขนมทบี่ ่งบอกถึงความเปน็ ชาตไิ ทย
-เปน็ ขนมทค่ี วรอนรุ กั ษ์ไว้
-เป็นขนมท่ใี ช้วสั ดุในการทาตามธรรมชาติ
-เป็นขนมทผี ถิ ผี ิถนั ในการทา
-เป็นขนมที่มีวธิ กี ารปรุงที่หลากหลาย
-เปน็ ขนมทค่ี นโบราณถอื กาเนิดในการทา

4

ข้าวต้มมดั ในแตล่ ะภาค

ข้าวต้มมัด” มีช่ือเรียกแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น อาทิเช่น ทางภาคเหนือจะเรียก
ข้าวต้มมัดว่า “ข้าวต้มผัด” ทางภาคกลางเรียกว่า “ข้าวต้มมัด” เรียกตามรูปลักษณ์
ที่มีห่อและมัดเป็นกลีบโดยใช้ใบตองและเชือกกล้วย ส่วนทางภาคใต้โดยเฉพาะ
นครศรีธรรมราชจะเรียกว่า “เหนียวห่อกล้วย” เพราะลักษณะที่เห็น ประกอบกับ
วิธีการทาที่เป็นการนาข้าวเหนียวมาห่อกล้วยเอาไว้และห่อปิดด้วยใบตองอีกชั้นหน่ึง
นอกจากนี้ บางท้องถ่ินจะห่อขา้ วตม้ มดั เป็นทรงกรวยโดยใช้ใบกระพ้อแตไ่ ม่มัดหรือห่อ
เป็นก้อนด้วยใบเตยหรือใบอ้อย แล้วไว้หางยาว ซึ่งจะเรียกว่า “ข้าวต้มลูกโยน”
ส่วนภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื เรยี กขา้ วตม้ มดั ว่าข้าวต้มกล้วย

5

ขา้ วต้มมดั กับประเพณี

จัดข้าวต้มมดั ไปถวายพระในงานบุญวันออกพรรษา หรืองานตักบาตรเทโว
เหตุท่ีคนไทยนิยมนาข้าวต้มมัดไปถวายพระน้ัน มีเร่ืองเล่ากันว่า เกิดจาก
ชาวเมืองในสมัยพระพุทธกาลที่ไปคอยรับเสด็จองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า
นาไปทาบุญตักบาตรเพราะเห็นว่าเป็นของสะดวกและรับประทานง่าย
บ้างก็ว่าการนาข้าวต้มมัดมาใส่บาตรทาบุญจนเกิดขึ้นเป็นธรรมเนียมนั้น
มีจุดประสงค์เพ่ือให้พระภิกษุสงฆ์ใช้เป็นเสบียงในการเดินทางไปเผยแผ่
พระธรรมคาสอน ส่วนคนไทยท่ีนิยมทาข้าวต้มลูกโยนไปใส่บาตรนั้น
เล่ากันว่าเกิดจากชาวบ้านในสมัยพระพุทธกาลที่ไปเบียดเสียดต้องการจะ
ตกั บาตรองค์พระสัมมาสัมพุทธเจา้ แตเ่ ขา้ ไปไม่ถึงพระองคจ์ ึงต้องใชว้ ิธีโยน
ข้าวตม้ มดั น้ีแทน

6

อุปกรณ์/สว่ นผสมของข้าวต้มมดั

1. ข้าวเหนยี วเขย้ี วงูดิบ 1 กิโลกรมั
2. ถ่วั ดาสกุ 1/2 ถว้ ยตวง
3. หวั กะทิ 3 ถว้ ยตวง
4. เกลอื ปน่ 2 ช้อนชา
5. ใบเตย
6. ใบตอง
7. ตาลทราย 1 ถว้ ยตวง + 1/2 ถ้วยตวง
8. กลว้ ยน้าวา้ สกุ 10-15 ลกู (หรอื ไส้อน่ื ๆ ตามตอ้ งการ)
9. ตอก แช่นา้ ให้น่มิ ประมาณ 2-3 ชวั่ โมง
10. หมอ้ นงึ่ ขนม

7

วิธที าข้าวตม้ มดั

1. ขา้ วเหนียวแช่น้าไว้ ประมาณ 2-3 ชม.
2. ต้ังกระทะสาหรับกวนขา้ วเหนยี วเทหางกะทิทัง้ หมดลงไป
ใสข่ า้ วเหนียว เกลือ และน้าตาลประมาณ 1 ใน 3
3. กวนจนเริม่ แหง้ คอ่ ยๆใสห่ วั กะทิลงไปกวนจนเมด็ ข้าวเหนยี วเร่มิ บาน
4. ตักข้าวเหนียวประมาณ 1 ½ชต.เกล่ียใส่ในใบตองท่ีตัดเตรียมไว้
สาหรับห่อ วางกล้วยลงไปตรงกลาง จากน้ันนาข้าวเหนียวมาห่อปิด
กลว้ ยไว้ วางถั่วดาตม้ ลงไป
5. จัดการหอ่ ขา้ วตม้ มดั แล้วนาขา้ วต้มมัดสองอันมาประกบเข้าด้วยกัน
มัดด้วยตอก 2 เปลาะ
6. นง่ึ ใหส้ กุ ประมาณ 30-40 น.

8

ประโยชน์ของข้าวตม้ มดั

1. ชว่ ยให้รา่ งกายแขง็ แรง
2. กลว้ ยช่วยทาใหร้ ะบบขบั ถา่ ยดขี ึน้
3. นา้ กะทิใหพ้ ลงั งานในรปู ของไขมนั
4. แป้งในขา้ วเหนยี วชว่ ยใหร้ า่ งกายคล่องแคลว่
5. แคลเซยี มชว่ ยตอ่ เติมสว่ นทสี่ กึ หรอของร่างกาย
6. ได้บญุ (ถ้านาไปทาบญุ )
7. ชว่ ยในการขบั ถ่าย
8. ชว่ ยแก้โรคผอม (เพราะข้าวตม้ มัดไขมันเยอะมาก)

9

บทสมั ภาษณ์

บทสัมภาษณข์ ้าวตม้ มัดโดย คณุ สรุ ษา เจย้ เปลย่ี น
บา้ นเลขท่ี 360 ตาบลปากน้า อาเภอหลงั สวน จงั หวัดชุมพร

10

สมัยก่อนคนโบราณยกให้ข้าวต้มมัดเป็นสัญลักษณ์ของคนมีคู่
เพราะขา้ วต้มมัดจะมลี ักษณะการนาขนม 2 ชิน้ มามัดคกู่ ันและเช่ือกัน
ว่าความรักจะดี ชีวิตคู่ครองจะคงอยู่นานตลอดกาลเหมือนกับข้าวต้ม
มัดที่ผูกติดกัน ในประเพณีไทยน้ัน ข้าวต้มมัดจัดเป็นขนมยอดนิยม
ท่ีมักทาไว้กินเป็นของว่างหรือเอาไปร่วมงานบุญ จุดเริ่มต้นในการทา
ข้าวต้มมัดคือเร่ิมจากการท่ีคนในครอบครัวทากินกันท่ีบ้านและช่วง
สถานะการณ์โควิดทาให้ตกงาน อยู่บ้านว่างๆจึงอยากมีรายได้เสริมจึง
เปิดรับออเดอร์ทาง facebook จุดเด่นข้าวต้มมัดที่ร้าน ข้าวเหนียว
จะเหนียวนุ่ม หอมกล้วย หวานอมเคม็

11

ด้วยวตั ถุดิบหางา่ ยตามในทอ้ งถ่ิน เชน่ ใบตอง กล้วย จะต้องเป็นวัตถุดิบ
ท่ีอย่างดี ไม่มีการใส่สารกันบูด ส่วนประกอบก็จะประกอบไปด้วย
ขา้ วเหนียว กะทิ เกลือปน่ กลว้ ยน้าวา้ ตอ้ งเปน็ กลว้ ยน้าวา้ เท่าน้นั จะตอ้ ง
สุกพอดี ตอก ถ่ัวดา ใบตอง ใบตองก็จะต้องเป็นใบตองกล้วยน้าว้า
เพราะถ้าเป็นใบตองชนิดอื่นเวลานึ่งก็จะเป็นสีดา วิธีการทาให้ข้าวต้มมัด
เรียงเม็ดสวยจะต้องใชข้ ้าวเหนยี วอยา่ งดี ไม่ผสมข้าวจ้าวเวลาผัดจะตอ้ ง
ผัดไปทางเดียวกันข้าวต้มมัดในปัจจุบันน้มี ันเปลี่ยนไป ไม่ค่อยเป็นท่ีรู้จัก
ส่วนมากคนที่รับประทานข้าวต้มมัดอายุจะประมาณ 10-60 ปี
เด็กๆก็จะไม่ค่อยรับประทานกัน ปัญหาและอุปสรรคในการทาข้าวต้มมัด
เวลาน่ึง หากนึ่งนานไปจะแข็งและมีกล่ินไหม้เพราะฉะนั้นเวลาในการนึ่ง
30-45 นาที

12

นวตั กรรมการตอ่ ยอด

นาข้าวต้มมัดแบบเดิมๆมาต่อยอดโดย
ประยุกต์ข้าวต้มมัดให้มีสีสัน colorful
เป็นข้าวต้มมัดแฟนซี 4 สี ที่มีไส้ขนุน
ไส้มะม่วง อร่อยหวานมัน หอมกะทิและ
บรรจใุ สก่ ลอ่ งให้ดนู า่ รับประทานย่งิ ข้ึน

13

อุปกรณ์/สว่ นผสมของขา้ วต้มมดั

1. ขา้ วเหนยี วเขี้ยวงู 2 ถ้วยตวง
2. หวั กะทิ 1 ถว้ ยตวง ( แบง่ ผสมสลี ะ1/4 ถว้ ยตวง )
3. เกลือปน่ 2 ชอ้ นโตะ๊ ( แบง่ ผสมสลี ะ1 ชอ้ นชา )
4. นา้ ตาลทราย 1 ถ้วยตวง ( แบ่งผสมสลี ะ1/4 ถ้วยตวง )
5. มะม่วง
6. ขนนุ
7. สีจากธรรมชาติ ดอกอญั ชนั ใบเตย
8. สผี สมอาหาร สีแดง สเี หลือง
9. ใบตอง
10. ตอก แชน่ ้าใหน้ ิม่ ประมาณ 2-3 ชว่ั โมง

14

วิธที าขา้ วตม้ มัด

ลา้ งขา้ วเหนียว แชน่ ้า 3 ช่ัวโมง สะเด็ดนา้ ขา้ วเหนยี ว แบง่ เป็น 4 ส่วน

15

แบง่ กะทิ ¼ ถ้วยตวง เพือ่ ผสมสี

คนั้ น้าใบเตยและหยดใสก่ ะทิ คั้นนา้ อัญชนั และหยดใสก่ ะทิ

16
หยดสแี ดง สผี สมอาหารลงในกะทิ หยดสีเหลอื ง สผี สมอาหารลงในกะทิ

17

เตรยี มผัดขา้ วเหนยี ว 4 สี ตงั้ กะทใิ หร้ อ้ น ใชไ้ ฟปานกลาง

18
เตมิ เกลอื คนใหล้ ะลาย แลว้ ใส่ขา้ วเหนียวสว่ นแรกลงไปผดั

19

ผดั ใหน้ ้ากะทงิ วดแหง้ ลง แล้วจงึ เตมิ นา้ ตาลทราย ผัดขา้ วให้แหง้ ข้ึน
และผดั ข้าวอีก 3 สี ดว้ ยขน้ั ตอนเดมิ

20

ไดข้ า้ วเหนยี วผดั 4 สี พักไว้ รอใหอ้ ่นุ เตรยี มนามาหอ่ ใบตอง

21

ใบตองผ่งึ แดด เชด็ ใหส้ ะอาด ตดั หัวทา้ ยใบตองให้มน

22

เปลอื กมะมว่ งแลว้ ตัดเปน็ ช้นิ ๆ หั่นขนุนเปน็ ชิ้นๆ

23

ตกั ขา้ วเหนยี ว 1 ชอ้ น วางทบั ด้วยขนนุ

24

แลว้ ตักข้าวเหนียววางปิดดา้ นบนขนุนอกี ที จดั การหอ่ ข้าวตม้ มดั ให้สวย
และไส้มะม่วงกท็ าข้นั ตอนแบบเดิม

25

ประกบคู่กนั มดั ดว้ ยตอกใหแ้ นน่ ต้งั หม้อน่งึ ประมาณ 1 ชั่วโมง

26

บรรจใุ ส่กลอ่ งและตดิ สติ๊กเกอร์โลโกส้ วยงาม พร้อมจดั จาหนา่ ย

27

สต๊กิ เกอรโ์ ลโก้

28

บรรจภุ ัณฑ์

29

ชอ่ งทางการตดิ ตอ่ ส่งั ซ้อื

30

เอกสารอ้างอิง

Elvira info Elvira(2562).เรอ่ื งเลา่ ของขนมข้าวตม้ มัด.
สบื ค้นเมือ่ 12 ตุลาคม 2564. จาก https://elvira.co.th

สรุ ษา เจย้ เปล่ยี น.ผู้ประกอบการข้าวตม้ มดั .ชมุ พร. 30 กันยายน 2564