คู่มือการเพิ่มประสิทธิภาพระบบการกระจายน้ำหยด ในแปลงเพาะปลูกด้วยพลังงานทดแทนตามแนวพระราชดำริ(ไฟล์ใหญ่)

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

คมู อื
“การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพ
ระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู
ดว ยพลงั งานทดแทน ตามแนวพระราชดำร”ิ

คณะผจู ดั ทำ : - ทปี่ รกึ ษากรมชลประทาน
- กองประสานงานโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำริ กรมชลประทาน
- สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ

พมิ พค รง้ั ที่ ๑ : ธนั วาคม ๒๕๖๑ จำนวน ๑,๐๐๐ เลม
จดั ทำโดย : - กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๘๑๑ ถนนสามเสน แขวงถนนนครไชยศรี เขตดสุ ติ
กรงุ เทพมหานคร ๑๐๓๐๐
โทร. ๐ ๒๒๔๑ ๐๐๒๐ ถงึ ๒๙ Website : www.rid.go.th
- สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ
๙๘๙ อาคารสยามทาวเวอร ชนั้ ๒๖ ถนนพระราม ๑
แขวงปทมุ วนั เขตปทมุ วนั กรงุ เทพมหานคร ๑๐๓๓๐
โทร ๐๒ ๖๑๑ ๕๐๐๐ Website: www.pidthong.org
ออกแบบปก : นายสญั ชยั บวั ทรง (นายชา งศลิ ปช ำนาญงาน กรมชลประทาน)
พมิ พโ ดย : บรษิ ทั บมู สเตชนั่ จำกดั โทร. ๐๘๑ ๓๓๑ ๓๑๓๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

คำนำ

คมู อื "การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู
ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำร"ิ เปน สว นหนง่ึ ตามเจตนารมณข องบนั ทกึ
ความเขา ใจ เพอื่ ขบั เคลอ่ื นกระบวนการเสรมิ สรา งการมสี ว นรว มในการพฒั นาแหลง น้ำ
และบรหิ ารจดั การนำ้ อยา งบรู ณาการ ระหวา ง กรมชลประทาน กบั มลู นธิ แิ มฟ า หลวง
ในพระบรมราชูปถัมภ สถาบันสงเสริมและพัฒนากิจกรรมปดทองหลังพระ สืบสาน
แนวพระราชดำริ และ มลู นธิ ริ ากแกว

เม่ือวันที่ ๑๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ จากการรวมศึกษาดูงานกับคณะผูบริหาร
และคณะเจา หนา ทท่ี เ่ี กย่ี วขอ ง ณ โครงการชลประทาน ฝายบา นเสาเลา อำเภอชนบท
จังหวัดขอนแกน และศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากน้ำ สำนักงานกอสราง
ชลประทานขนาดกลางท่ี ๖ จงั หวดั ขอนแกน จดุ มงุ หมายสำคญั เพอื่ เสรมิ สรา งกระบวน
การพฒั นาแหลง นำ้ และบรหิ ารจดั การน้ำอยา งบรู ณาการ นนั้ หมอ มราชวงศด ศิ นดั ดา
ดศิ กลุ ประธานกรรมการมลู นธิ ิ ไดน ำคณะผบู รหิ ารของมลู นธิ ิ และสถาบนั พรอ มดว ย
เกษตรกรจากจงั หวดั ตา งๆ เขา รว มศกึ ษาดงู าน และมนี โยบายทจ่ี ะใหเ กษตรกรในพน้ื ที่
ตนแบบของสถาบัน นำเอาความรูที่ไดรับไปปรับใชเพื่อการขยายผลโดยเฉพาะเรื่อง
การจัดการใหนำ้ แกพืชอยางมีระบบและมีประสิทธิภาพ ตามแนวพระราชดำริของ
พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร

ในการนี้ กรมชลประทาน โดยกองประสานงานโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำริ
จงึ ไดป ระสานความรว มมอื กบั สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระสบื สาน
แนวพระราชดำริ และหนว ยงานทเี่ กย่ี วขอ งในพน้ื ที่ รวบรวมขอ มลู รายละเอยี ดตา งๆ นำไป
ดำเนนิ การจดั ทำคมู อื การปฏบิ ตั งิ าน เพอ่ื เผยแพรใ หก บั เกษตรกรไดส ามารถนำไปใชเ ปน
แนวทางในการทำงานอยา งไดผ ลสมั ฤทธ์ิ ตรงตามวตั ถปุ ระสงคข องทกุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ ง
ทุกประการ

คณะผจู ดั ทำ 
ธนั วาคม ๒๕๖๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

กิตติกรรมประกาศ

คมู อื "การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลง
เพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำร"ิ สำเรจ็ ดว ยความอนเุ คราะห
ขอ มลู รปู ภาพ จากหลายหนว ยงาน ประกอบดว ย ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั
อนั เกดิ จากน้ำ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลางท่ี ๖ กองพฒั นาแหลง น้ำ
ขนาดกลาง กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ เกษตรกรทเ่ี ขา รว ม
โครงการพฒั นาและจดั หาน้ำ รวมถงึ ผบู รหิ าร เจา หนา ทฝ่ี า ยวชิ าการของสถาบัน
สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมแบบปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ และ
กรมชลประทาน

ขอขอบพระคณุ ประธานกรรมการมลู นธิ แิ มฟ า หลวง ในพระบรมราชปู ถมั ภ
ประธานกรรมการสถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระ สบื สานแนว
พระราชดำริ ประธานกรรมการมลู นธิ ริ ากแกว (หมอ มราชวงศด ศิ นดั ดา ดศิ กลุ )
และอธิบดีกรมชลประทาน ท่ีเปนกำลังใจและใหการสนับสนุนอยางตอเน่ือง
จนทำใหคณะผูจัดทำคูมือฉบับน้ีสามารถดำเนินการจนสำเร็จสมบูรณตาม
เจตนารมณของบันทึกความเขาใจ เพ่ือขับเคลื่อนการเสริมสรางการมีสวนรวม
ในกระบวนการพัฒนาแหลงน้ำและบริหารจัดการน้ำอยางบูรณาการ

คณะทำงานขอขอบคุณศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากนำ้
กรมชลประทาน ทปี่ รกึ ษากองประสานงานโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำริ
กรมชลประทาน และทุกหนวยงาน ผูปฏิบัติงานทุกทานท่ีมีหนาท่ีเก่ียวของ
รบั ผดิ ชอบ ทเ่ี ปน ผรู ว มกำหนดแนวทาง ประสานงาน จนทำใหก ารจดั ทำหนงั สอื
คูมือเลมนี้สำเร็จลุลวงเปนอยางดี และบังเกิดประโยชนแกเกษตรกรท่ีจะนำไป
ใชงานอยางไดผลสัมฤทธ์ิประสิทธิผล



การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

สารบัญ

คำนำ I
กิตติกรรมประกาศ II
สารบญั III
๑. หลกั การและเหตผุ ล ๑
๒. วตั ถปุ ระสงค ๔
๓. คำจำกดั ความ ๕
๔. ขนั้ ตอนการวางแผน เทคนคิ วธิ กี าร ๑๐

การจัดทำระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ๒๐
ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ
๕. ประโยชนข องการนำพลงั งานแสงอาทติ ยม าใช ๒๒
ในระบบการกระจายน้ำในแปลงเพาะปลูกแบบน้ำหยด
๖. Best Practice ระบบน้ำหยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย : ๓๕
ในพนื้ ทกี่ ารเกษตรประมาณ ๕ - ๑๒ ไร
๗. บทสรปุ



กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

บรรณานุกรม ๔๐
ภาคผนวก ๔๑
๔๒
ผ๑ บนั ทกึ ความเขา ใจ ๔๕
ผ๒ ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้
๔๘
กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๕๒

.ผ๓ ประมวลภาพกจิ กรรม และการขยายผล ๕๘

ผ๔ ตวั อยา งแบบรปู รายละเอยี ดปรมิ าณงาน และ

ราคา ระบบน้ำหยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย
ชดุ ระบบปม สบู น้ำ ขนาดทอ เสน ผา ศนู ยก ลาง ๑ นวิ้
พน้ื ทกี่ ารเกษตร ๕ ไร

ผ๕ รายชอื่ พชื ใชน ำ้ นอ ยและคณุ ประโยชน



การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

๑. หลกั การและเหตผุ ล
ในปจ จบุ นั การใหน ้ำแกพ ชื อยา งมรี ะบบ และมปี ระสทิ ธภิ าพประสทิ ธผิ ล
ตามแนวพระราชดำรขิ องพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช
บรมนาถบพติ ร มวี ธิ กี ารดำเนนิ งานไดห ลายวธิ ี แตล ะวธิ มี ที ง้ั ขอ ดแี ละขอ จำกดั
ท่ีแตกตางกัน ในการพิจารณาเลือกระบบการใหนำ้ แกพืชอยางเหมาะสม
พอเพยี งกบั ความตอ งการของพชื ยอ มจะบงั เกดิ ประสทิ ธภิ าพสงู สดุ ในการใชน ำ้
ได หากแตจ ะมอี งคป ระกอบทใ่ี ชใ นการพจิ ารณาหลายดา น คมู อื เลม นจี้ งึ ไดม ี
การรวบรวมหลกั การ ผลงาน ประสบการณ ของศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั
อนั เกดิ จากน้ำ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลางที่ ๖ กองพฒั นาแหลง
นำ้ ขนาดกลาง กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ เปนหลัก
โดยมงุ หวงั ทจ่ี ะแบง ปน องคค วามรทู มี่ คี ณุ คา นไ้ี ปยงั เกษตรกร และสาธารณชน
เพ่ือใชเปนขอมูลและแนวทางในการตัดสินใจเลือกระบบการใหน้ำแกพืชท่ี
เหมาะสมกบั ความตอ งการของพชื มากทส่ี ดุ

๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

การใหนำ้ แกพืชแบบระบบน้ำหยด (Drip or Trickle Irrigation) ถือเปนระบบ
การใหนำ้ แกพืชท่ีมีประสิทธิภาพสูงสุดระบบหน่ึง โดยเฉพาะการประยุกตใชพลังงาน
ทดแทนหรอื พลงั งานแสงอาทติ ย ของระบบน้ำหยด ประการสำคญั สามารถประหยดั นำ้
ไดม ากกวา ระบบการใหน ำ้ ในรปู แบบอน่ื ๆ สามารถใชไ ดก บั พชื หลากหลายชนดิ และสามารถ
ใชไ ดก บั สภาพดนิ ในทกุ พน้ื ทขี่ องประเทศไทย โดยเฉพาะอยา งยงิ่ พน้ื ทท่ี เ่ี ปน ดนิ รว นปนทราย
ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื

จากการที่ประเทศไทยต้ังอยูในภูมิภาคเขตรอนชื้น จึงมีศักยภาพของพลังงาน
แสงอาทติ ยค อ นขา งสงู พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชบรมนาถบพติ ร
สนพระราชหฤทัยวิธีการนำพลังงานแสงอาทิตยมาใชเปนพลังงานทดแทน เน่ืองจาก
เปน พลงั งานธรรมชาตทิ มี่ เี หลอื เฟอ และมรี าคาถกู ไดท รงสรา งหอ งทดลองสว นพระองค
ในพระตำหนักสวนจิตรลดา ซ่ึงนับเปนจุดเร่ิมตนและเปนแรงบันดาลใจเรื่องพลังงาน
ทดแทนของคนไทย พระองคท รงรเิ รม่ิ การศกึ ษาวจิ ยั เรอื่ งพลงั งานทดแทนรปู แบบตา งๆ
อยางเปนรูปธรรมยาวนานและตอเน่ือง โดยใหตระหนักในคุณคาของการอนุรักษและ

๒

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

การพฒั นาพลงั งานทย่ี งั่ ยนื มโี ครงการดา นพลงั งานทดแทนทส่ี ำคญั หลายโครงการ ไดแ ก
การพัฒนาพลังงานแสงอาทิตยภายในโครงการสวนพระองคสวนจิตรลดา ศูนยศึกษา
การพฒั นาอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำริ โครงการหลวง ฯลฯ ทง้ั นี้ ไดม กี ารนำพลงั งาน
แสงอาทิตยมาใชในหลากหลายรูปแบบ โดยพิจารณาถึงความเหมาะสมกับการใชงาน
เปน สำคญั และเปน การพฒั นาคดิ คน เทคโนโลยที สี่ ามารถผลติ ไดเ องภายในประเทศ

สถานการณวิกฤติการณดานนำ้ เพื่อการเกษตรในประเทศไทยนับวันจะยิ่งทวี
ความรนุ แรงเพมิ่ มากขน้ึ เรอื่ ยๆ คณะผจู ดั ทำจงึ หวงั เปน อยา งยง่ิ วา คมู อื “การเพมิ่ ประสทิ ธิ
ภาพระบบการกระจายน้ำแบบระบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทน
ตามแนวพระราชดำร”ิ จะชว ยใหเ กษตรกร และผทู สี่ นใจทวั่ ไป ไดม คี วามรแู ละเขา ใจ
ในระบบการใหน ำ้ แกพ ชื แบบนำ้ หยดดว ยพลงั งานทดแทนมากยงิ่ ขน้ึ ตลอดจนสามารถนำ
เอาความรู ขอ คดิ ขอ แนะนำตา งๆ ของเกษตรกรทป่ี ระสบความสำเรจ็ Best Practices
จากคูมือนี้ไปใชในการศึกษาตัดสินใจเลือกวิธีการ และระบบการใหนำ้ แกพืชเปนอีก
ทางเลือกหนึ่ง

๓

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๒. วตั ถปุ ระสงค
การจดั ทำคมู อื “การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยดในแปลง
เพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำร”ิ มวี ตั ถปุ ระสงค ดงั นี้

. เพื่อใชเปนคูมือการจัดการใหนำ้ แกพืชอยางมีระบบ และมีประสิทธิภาพตาม
แนวพระราชดำริ

. เพ่ือใชเปนคูมือในการพิจารณาการกระจายนำ้ ในพื้นท่ีเกษตรกรรมท่ีคำนึงถึง
ประสทิ ธภิ าพการใชน ำ้ และการประหยดั นำ้ สงู สดุ

. เพอื่ ใชเ ปน แนวทางในการเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการใชน ้ำทงั้ ในเขตชลประทาน และ
นอกเขตการสง น้ำชลประทาน

. เพอื่ เพมิ่ ทางเลอื กใหก บั เกษตรกร ในการเพาะปลกู เพอื่ สรา งมลู คา ทางเศรษฐกจิ
ของครอบครวั และชมุ ชน

. เพอ่ื ใชเ ปน แนวทางในการพจิ ารณาการใชน ำ้ ทเี่ หมาะสมกบั พชื แตล ะชนดิ และ
สภาพดนิ ในพน้ื ทท่ี ม่ี อี ตั ราการรว่ั ซมึ ของน้ำสงู

. เพอ่ื สง เสรมิ การใชน ้ำอยา งถกู วธิ ี และเกดิ ประโยชนส งู สดุ

๔

๓. คำจำกดั ความการเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ
ระบบน้ำหยด (Drip Irrigation System)
ระบบการใหน ำ้ แบบน้ำหยด เปน วธิ กี ารใหน ำ้ แกพ ชื ทอี่ าศยั แรงดนั ของนำ้ ทเี่ กดิ จาก
การยกระดบั น้ำใหส งู ขนึ้ (Head) ประมาณ ๕.๐๐ ถงึ ๑๐.๐๐ เมตร และปลอ ยใหไ หลลง
มาในระบบทอ ทเี่ ปน สายนำ้ ขนาดเลก็ ทม่ี หี วั ปลอ ยนำ้ เปน หยดหรอื ฉดี เปน ฝอยผา นหวั ฉดี
ขนาดเลก็ ทมี่ อี ตั ราการไหลของหวั ปลอ ยนำ้ ประมาณ ๒ ถงึ ๘ ลติ รตอ ชว่ั โมงขนึ้ อยกู บั
อตั ราความตอ งการนำ้ ของพชื โดยปลอ ยน้ำจากหวั ปลอ ยนำ้ สดู นิ โดยตรง แลว ซมึ ผา นดนิ
ไปในบริเวณเขตรากพืชดวยแรงดูดซับของดินระบบนำ้ หยดเหมาะกับสภาพแหลงนำ้
ทมี่ ปี รมิ าณนำ้ จำกดั คณุ ภาพน้ำคอ นขา งดี เนอื่ งจากรปู ลอ ยน้ำมขี นาดเลก็ มาก นำ้ ตอ ง
ผานการกรองท่ีดี เพื่อไมใหเกิดการอุดตันของตะกอน แรงดันท่ีตองใชในระบบเปน
แรงดนั คอ นขา งตำ่ ทำใหก ารลงทนุ ดา นเครอ่ื งสบู น้ำ และคา ใชจ า ยดา นพลงั งานนอ ยท่ี
สุดและหรืออาจใชพลังงานทดแทนในการหยดน้ำสามารถหยดไดตรงตามจุดท่ีตองการ
เนื่องจากสามารถกำหนดตำแหนงของหัวจายนำ้ ไดตามความตองการ ระบบนำ้ หยด
เหมาะสำหรบั ไมผ ล ไมย นื ตน ทมี่ รี ะยะปลกู เปน แถวๆ หลายๆ แถวเตม็ พนื้ ท่ี เปน ระยะๆ
วางทอ สายหลกั (ทอ ประธาน) อยพู นื้ ทร่ี ะดบั สงู และทอ ยอ ย ๑ ถงึ ๒ เสน ตามแถว
ของไมผ ลทกุ แถว และตดิ ตงั้ หวั น้ำหยดตามจำนวนทตี่ อ งการ

๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

พลงั งานแสงอาทติ ย (Solar Energy)
ในปจ จบุ นั ประชาชนสว นใหญท วั่ โลกไดเ รม่ิ หนั มาพงึ่ พาแหลง พลงั งานทดแทนจาก
ธรรมชาติ เชน พลงั งานลม พลงั งานน้ำ และ พลงั งานแสงอาทติ ย เพอ่ื ใชเ ปน พลงั งาน
ใหก บั อปุ กรณไ ฟฟา ตา งๆ ในครวั เรอื น อาทิ เครอื่ งทำนำ้ อนุ เครอ่ื งปรบั อากาศ เครอ่ื ง
ซกั ผา เครอ่ื งรบั โทรทศั น เพราะนอกจากจะชว ยประหยดั คา ใชจ า ยแลว ยงั มสี ว นชว ยลด
ปญ หามลภาวะทนี่ บั วนั จะทวคี วามรนุ แรงเพม่ิ ขน้ึ เรอื่ ยๆ
พลงั งานแสงอาทติ ยไ มเ พยี งแตจ ะเปน พลงั งานทย่ี งั่ ยนื แตย งั เปน พลงั งานหมนุ เวยี น
ทไ่ี มม วี นั หมด ทง้ั นี้ นอกจากจะเปน แหลง พลงั งานความรอ นตามธรรมชาตแิ ลว ยงั สามารถ
นำมาใชเปนแหลงผลติ กระแสไฟฟา อกี ดว ย โดยทว่ั ไปการนำพลังงานแสงอาทติ ยม าใช
สำหรบั การผลติ พลงั งานไฟฟา นน้ั ไดม าจากการตดิ ตงั้ แผงรบั พลงั งานแสงอาทติ ย ซงึ่ เมอื่
ตดิ ตง้ั แลว กส็ ามารถแปรแสงอาทติ ยใ หก ลายเปน พลงั งานไฟฟา ทพ่ี รอ มใชง านโดยไมก อ
ใหเ กดิ เสยี งรบกวน และไมป ลอ ยมลพษิ ออกสอู ากาศ ในการดแู ลการบำรงุ รกั ษาหากทำตาม
ขอ แนะนำแลว กจ็ ะสามารถใชง านไดอ ยา งยาวนานและไดผ ลดี เทคโนโลยแี ผงพลงั งาน
แสงอาทติ ย (Solar panel) นบั วนั จะยง่ิ มกี ารพฒั นาอยา งตอ เนอ่ื ง ทำใหป ระสทิ ธภิ าพ
ในการผลติ พลงั งานไฟฟา ยง่ิ เพม่ิ ขน้ึ ในขณะทต่ี น ทนุ การผลติ กลบั ลดต่ำลง การใชง านจงึ
เปน ทน่ี ยิ มอยา งแพรห ลาย และรวดเรว็ มาก
ระบบสบู น้ำพลงั งานแสงอาทติ ย
ระบบสบู น้ำพลงั งานแสงอาทติ ย เปน การประยกุ ตน ำแผงเชลลแ สงอาทติ ยม าใชผ ลติ
พลงั งานไฟฟา ใหก บั เครอื่ งสบู นำ้ เปน ระบบเซลลแ สงอาทติ ยอ สิ ระ โดยไมม กี ารเชอ่ื มตอ
เขากับสายสงของการไฟฟา สวนประกอบหลักจะประกอบดวย แผงเซลลแสงอาทิตย
(Solar Cell) ระบบควบคมุ ทางไฟฟา (Controller) เครอ่ื งแปลงกระแสไฟฟา สำหรบั เครอ่ื ง
สบู นำ้ และเครอื่ งสบู นำ้ (Motor Pump)
เซลลแ สงอาทติ ย (Solar Cell)
เซลลแ สงอาทติ ย เปน อปุ กรณท ใี่ ชเ ปลย่ี นพลงั งานแสงอาทติ ยเ ปน พลงั งานไฟฟา โดย
พลงั งานทไี่ ดเ ปน ไฟฟา กระแสตรง สามารถนำไปใชก บั เครอื่ งสบู น้ำพลงั งานแสงอาทติ ย
ไดโ ดยตรง

๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

เครอื่ งสบู นำ้ พลงั งานแสงอาทติ ย (Solar Pump)
เคร่ืองสูบนำ้ พลังงานแสงอาทิตย นิยมนำมาใชงานกันมากขึ้นในปจจุบัน ทั้งใน
ดา นอตุ สาหกรรม เกษตรกรรม บา น สวน ไรน าสวนผสม โรงเรอื น ระบบสบู นำ้ ตา งๆ
เพราะเปน ระบบปม น้ำทใ่ี ชง านไดด ว ยพลงั งานจากแสงอาทติ ย โดยไมต อ งใชน ำ้ มนั ไฟฟา
หรือแบตเตอร่ีแตอยางใด การออกแบบระบบปมนำ้ พลังงานแสงอาทิตยแตละรุน
การตดิ ตง้ั ปม นำ้ พลงั งานแสงอาทติ ยท กุ วนั นที้ ำไดไ มย ากแตใ หป ระสทิ ธภิ าพและผลตอบ
แทนสงู มากในการลงทนุ ระยะยาว เพราะสามารถลดตน ทนุ ในการผลติ ทง้ั จากการใชน ้ำมนั
และการใชก ระแสไฟฟา ลงได ทำใหล ดคา ใชจ า ยดงั กลา วลงไดใ นระยะยาว ทส่ี ำคญั สามารถ
ลดปญ หามลภาวะทเ่ี ปน พษิ ลงไดอ กี ดว ยทง้ั ทางเสยี งและทางอากาศ ปม น้ำพลงั งานแสง
อาทิตยท่ีเรานิยมใชกันในปจจุบันไดแก เคร่ืองสูบน้ำพลังงานแสงอาทิตย แบบดีซี
DC เปน ปมนำ้ ทีท่ ำงานไดจ ากไฟฟา กระแสตรงจากแบตเตอร่ี หรือจากแผงโซลาเซลล
(Solar Cell) จะเปน ๒๒๐VAC หรอื ๓๘๐VAC กไ็ ด

๗

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

พชื ใชน ้ำนอ ย
พชื ใชน ้ำนอ ย หมายถงึ พชื ทมี่ คี วามตอ งการใชน ้ำนอ ยตอ การเจรญิ เตบิ โต และให
ผลผลิต ในชวงระยะเวลาส้ัน พืชใชน้ำนอยจะชวยลดความเส่ียงใหกับเกษตรกรใน
เรอ่ื งการขาดแคลนน้ำ ลดปญ หาการแยง ชงิ น้ำในการเกษตร การปลกู พชื ใชน ำ้ นอ ยสลบั
กับการปลูกขาวจะชวยอนุรักษดินและน้ำดีกวาการปลูกขาวอยางตอเนื่อง ทั้งยังชวย
แกป ญ หาดนิ เสอื่ มโทรม ชว ยปรบั ปรงุ บำรงุ ดนิ และเพมิ่ ความอดุ มสมบรู ณข องดนิ ได เชน
การปลกู พชื ตระกลู ถว่ั เปน พชื หลงั ฤดกู ารทำนา ซง่ึ หลงั จากการเกบ็ เกย่ี วผลผลติ แลว ซาก
พชื ตระกลู ถวั่ จะชว ยเพมิ่ อนิ ทรยี วตั ถใุ หแ กด นิ ชว ยปรบั โครงสรา งของดนิ ตดั วงจรการ
ระบาดของโรคและแมลงศตั รขู า ว และรกั ษาระบบนเิ วศนใ นนาขา วใหส มดลุ อกี ดว ย

เกษตรอินทรีย
เกษตรอนิ ทรยี  เปน การทำเกษตรกรรมดว ยหลกั ธรรมชาติ บนพนื้ ทดี่ นิ การเกษตร
ทไ่ี มม สี ารพษิ ตกคา ง และหลกี เลยี่ งจากการปนเปอ นของสารเคมที างดนิ ทางน้ำ ทาง
อากาศ เพอ่ื สง เสรมิ ความอดุ มสมบรู ณข องดนิ ความหลากหลายทางชวี ภาพในระบบนเิ วศน
และฟน ฟสู งิ่ แวดลอ ม ใหก ลบั คนื สสู มดลุ ธรรมชาติ โดยไมใ ชส ารเคมสี งั เคราะห ผสมผสาน

๘

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

องคค วามรพู น้ื บา น นวตั กรรม และความรดู า นการอนรุ กั ษส งิ่ แวดลอ ม คำนงึ ถงึ คณุ ภาพ
ชวี ติ ทดี่ ขี องผคู นและสงิ่ มชี วี ติ ตา งๆ เชน การทำเกษตรกรรมทไี่ มใ ช ปยุ ยากำจดั แมลง
ศตั รพู ชื ทเี่ ปน สารเคมี แตใ ชป ยุ พชื สด ปยุ คอก และการควบคมุ แมลงศตั รพู ชื โดยวธิ ธี รรมชาติ
หรอื ทำจากวสั ดจุ ากธรรมชาตทิ ดแทน เปน ตน

๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๔.ตกาารมกแรนะวจพขารน้ัยะตนรอำ้ าแนชบกดบาำรนรว้ำิ าหงยแดผในนแเทปคลงนเคิ พาแะลปะลวกูธิ ดกี วารยพกลางั รงจาดั นททำดรแะทบนบ

ระบบการใหน ำ้ แกพ ชื ในปจ จบุ นั นมี้ กี ารพฒั นามากมายหลายรปู แบบ การกระจาย
นำ้ แบบนำ้ หยดก็เปนวิธีการใหนำ้ แกพืชอีกวิธีหนึ่งท่ีพัฒนานำมาใชในประเทศไทย
เปน ระบบการใหน ำ้ ทเ่ี หมาะสมกบั พชื แทบทกุ ชนดิ โดยเฉพาะพชื ทต่ี อ งการใชน ำ้ ในปรมิ าณ
นอ ย และสภาพดนิ ทเ่ี ปน ดนิ รว นปนทรายและหรอื ดนิ ทรายทไี่ มส ามารถอมุ น้ำไวใ นดนิ ได
ดี การสง เสรมิ ใหเ กษตรกรใชร ะบบการใหน ำ้ แกพ ชื แบบน้ำหยดในการเพาะปลกู เปน การ
รณรงคก ารใชน ำ้ อยา งประหยดั และรคู ณุ คา และการนำเอาพลงั งานแสงอาทติ ยม าใชใ น
การผลติ กระแสไฟฟา สำหรบั เครอื่ งสบู น้ำของระบบน้ำหยด เกดิ ขนึ้ จากการนอ มนำเอา
“ศาสตรพ ระราชา” ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชบรมนาทบพติ ร
มาประยุกตใชในการทำการเกษตรตามพระราชดำริที่วาจะตองมีการใหน้ำแกพืชอยาง
มรี ะบบ และมปี ระสทิ ธภิ าพ

การจดั ทำระบบการกระจายแบบน้ำหยดในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานแสงอาทติ ย
จะมขี น้ั ตอนการวางแผน เทคนคิ และวธิ กี ารในการดำเนนิ การ ประกอบดว ย

๑. การวางแผน/สำรวจ/ตรวจพื้นที่
a. การสำรวจแหลง นำ้ น้ำเปน ปจ จยั สำคญั ของระบบ แหลง นำ้ อาจจะมหี ลาย
ลกั ษณะ หรอื หลายประเภท แตต อ งมปี รมิ าณนำ้ พอเพยี งทจ่ี ะตอ งใชใ นการ
เพาะปลกู ตลอดทง้ั ป หรอื ในชว งเวลาทท่ี ำการเกษตร อาจแยกประเภทเปน
i. สระเกบ็ นำ้ ผวิ ดนิ ไดแ ก สระนำ้ ตามธรรมชาติ บอ หนอง คลอง
บงึ หรอื น้ำทไี่ ดจ ากหวั งานชลประทาน เชน อา งเกบ็ น้ำ ฝาย
ทดนำ้ ประตรู ะบายน้ำ คลองสง น้ำ เปน ตน จำเปน ตอ งมกี าร
ขดุ บอ หรอื สระเกบ็ นำ้ สำรองทขี่ ดุ เตรยี มขน้ึ ไวเ ปน บอ พกั เพอ่ื
เกบ็ นำ้ ไวส ำหรบั ใชใ นระบบน้ำหยดอยา งเพยี งพอ ขนาด และ
ความจขุ องสระเกบ็ น้ำสำรอง จะขนึ้ อยกู บั พน้ื ทเ่ี พาะปลกู หรอื
อาจใชว ธิ ปี รบั ปรงุ ขดุ ลอก หนองนำ้ ธรรมชาตกิ ไ็ ด และคณุ ภาพ

๑๐ ของนำ้ ตอ งสะอาดเพยี งพอสำหรบั การเพาะปลกู

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

ii. การเจาะบอ บาดาล ในกรณที พี่ นื้ ทก่ี ารเกษตรอยนู อกเขตพนื้ ที่
ชลประทาน หรอื อยหู า งไกลจากพน้ื ทแี่ หลง น้ำผวิ ดนิ สามารถ
พจิ ารณาหาแหลง นำ้ จากใตด นิ โดยการเจาะบอ บาดาลน้ำตน้ื
เพอ่ื การเกษตร ในความลกึ ทไี่ มเ กนิ ๓๐ เมตร (ตามนโยบายกรม
ทรัพยากรนำ้ บาดาล) เปนแหลงนำ้ ของระบบนำ้ หยดไดเนื่อง
จากอตั ราการใชน ้ำจะไมม ากเทา กบั ระบบการใหน ้ำพชื แบบอนื่ ๆ
(การเจาะนำ้ บาดาล เทคนคิ เครอ่ื งเจาะ ขอ แนะนำเบอื้ งตน )
b. การจดั เตรยี มพนื้ ทกี่ ารเพาะปลกู
i. ขนาดพน้ื ทตี่ อ งเปน ขนาดพนื้ ทที่ ไี่ มใ หญม ากเกนิ ไป อาจพจิ ารณา
จากปริมาณนำ้ ตนทุนท่ีไดมามากจากแหลงน้ำ และสามารถ

คำนวณพนื้ ทที่ เ่ี หมาะสมกบั จากความตอ งการใชน ้ำของพชื กไ็ ด
โดยคดิ จากปรมิ าณนำ้ จำนวน ๑,๐๐๐ ลติ รตอ พน้ื ทก่ี ารเกษตร
ประมาณ ๑ ไร
ii. รปู รา งของพนื้ ที่ ตอ งเปน พนื้ ทท่ี ม่ี ขี อบเขตชดั เจน การวางทอ
น้ำหยดสามารถวางไดทุกรูปรางของพ้ืนที่ แตหากเปนรูป
สเี่ หลยี่ ม จะสามารถวางระบบทอ ไดส ะดวก งา ย และมปี ระสทิ ธิ
ภาพกวารูปรางอ่ืนๆ
๑๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

c. ตรวจสภาพพนื้ ที่ สภาพดนิ และสภาพภมู ปิ ระเทศ
i. สภาพพนื้ ที่ เชน พนื้ ทร่ี าบ พนื้ ทลี่ าดเอยี ง สามารถวางระบบ
การใหนำ้ แกพืชแบบนำ้ หยดไดเกือบทุกสภาพพ้ืนท่ี แตตอง
พิจารณาความเหมาะสมเร่ืองการวางตำแหนงที่ต้ังของถัง
เกบ็ นำ้ และความสงู ขอหอถงั เพอื่ ใหส ามารถมแี รงดนั เพยี งพอที่
จะกระจายน้ำไดค รอบคลมุ พน้ื ทเ่ี พาะปลกู ทง้ั หมด
ii. ประเภท ชนดิ ของดนิ ดนิ แตล ะชนดิ จะสามารถอมุ น้ำ และรวั่ ซมึ
ไดต า งกนั หากทราบ ชนดิ ประเภทของดนิ ของพน้ื ท่จี ะสามารถ
วางแผนการใหน ำ้ ไดเ ปน อยา งดี และตอ งพจิ ารณารว มกบั ชนดิ
ของพชื ความตอ งการใชน ำ้ ของพชื ทจ่ี ะทำการเพาะปลกู ดว ย
iii. สภาพภูมิประเทศท่ีเหมาะสมกับระบบน้ำหยดตองไมมีความ
ลาดชันมากเกินไป ไมควรอยูหางไกลจากชุมชนที่พักอาศัย
เนอ่ื งจากอุปกรณบ างตัวอาจตองการการดูแลเปน พิเศษ เชน
แบตเตอร่ี ฯลฯ

d. เลอื กชนดิ ประเภท ของพชื ทต่ี อ งการปลกู
i. พชื แตล ะชนดิ เหมาะกบั ดนิ แตล ะประเภท และมคี วามตอ งการ
ใชนำ้ ที่ไมเทากัน หากมีการวางแผนโดยการพิจารณาเร่ือง

๑๒

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

ความตองการของตลาดรวมดวยจะทำใหระบบน้ำหยดมี
ความสมบรู ณม ากขนึ้
ii. กำหนดปรมิ าณ ระยะเวลา ความถ่ี การใหน ้ำ ระยะเวลาการ
เกบ็ เกย่ี วผลผลติ กม็ คี วามสมั พนั ธก บั การวางแผนการใหน ำ้ กบั
พชื โดยระบบน้ำหยด
e. การจดั เตรยี มแปลงเพาะปลกู
i. ขนึ้ รอ งแปลงเพาะปลกู ใหม ขี นาด ความยาว ของรอ งแปลงให
เหมาะสมกบั พชื ทต่ี อ งการปลกู
ii. ระยะหา งรอ งแปลงใหเ หมาะสมกบั พชื ทตี่ อ งการปลกู
iii. จดั ทำหา งสำหรบั ไมเ ลอ้ื ย ใหเ หมาะสมกบั พชื ทป่ี ลกู

๑๓

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๒. จดั ทำระบบสบู นำ้ ดว ยพลงั งานแสงอาทติ ย
a. การกำหนดสถานท่ี ตดิ ตง้ั เครอ่ื งสบู น้ำ
i. เครอ่ื งสบู นำ้ ธรรมดาสำหรบั สบู นำ้ จากนำ้ ผวิ ดนิ (แหลง นำ้ สระ
เกบ็ น้ำ) ทส่ี ามารถสบู น้ำไดใ นความลกึ ๖ - ๗ เมตร โดยวาง
ตำแหนง ทต่ี ง้ั ไวบ นทสี่ งู ของรมิ ตลงิ่ หรอื ทดี่ อนโดยวางใกลก บั
แหลงน้ำ
ii. ปม ชกั สำหรบั สบู นำ้ บาดาล (นำ้ ใตด นิ ) ตำแหนง ทต่ี ง้ั วางตรงท่ี
ใกลก บั บอ บาดาล ประกอบดว ย
๑. ปม ชกั ขนาด ๑ นวิ้ มอเตอร ดซี ี ๕๐๐ Watt
๒. ทอ บอ น้ำบาดาลลกึ ๒๐ - ๕๐ เมตร (ระดบั นำ้ ต่ำจาก
ผวิ ดนิ ๖ - ๒๐ เมตร) พรอ มปลอกกนั ทรดุ
๓. หวั เจท็ สองไส ๑ นว้ิ (๒ แผน ) - ๒ นวิ้ (ขน้ึ กบั ความลกึ
ทอ นำ้ ขนึ้ ทอ น้ำกลบั วาลว กนั น้ำไหลกลบั )

๓. จดั ทำระบบเซลลแ สงอาทติ ย โซลา เซลล (แผงโซลา เซลล ๑๕๐ Watt จำนวน ๒
แผง สำหรบั พนื้ ทกี่ ารเพาะปลกู ประมาณ ๔ ไร) พรอ มโครงตดิ ตง้ั ขารองรบั
a. กลอ งควบคมุ
i. อปุ กรณค วบคมุ การชารจ พลงั งานแสงอาทติ ย (Solar Charging
controller)
ii. อปุ กรณต ดั ไฟฟา อตั โนมตั ิ (breaker)

๑๔

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

๔. ตดิ ตงั้ แบตเตอรี่ แบบ DEEP CYCLE (แบตเตอรสี่ ำหรบั เกบ็ พลงั งานทไี่ ดจ าก
ระบบพลงั งานทดแทนหรอื Solar Cell โดยเฉพาะ อายกุ ารใชง านยาวนานกวา
แบตเตอรธ่ี รรมดา) หรอื ตดิ ตงั้ ชดุ มอเตอร Brushless ๓๕๐ Watt ในกรณที ไ่ี มใ ช
แบตเตอรสี่ ำหรบั เกบ็ พลงั งานไฟฟา

๕. ติดตั้งกลองควบคุมมอเตอร เพื่อใหสามารถควบคุมระบบพลังงานไดอยางมี
ประสิทธิภาพ

๖. ตดิ ตงั้ อปุ กรณแ อรแ ว ใชส ำหรบั ควบคมุ แรงดนั น้ำ ในกรณที ต่ี อ งสง นำ้ ในพนื้ ทท่ี ี่
มคี วามยาวมากๆ อาจทดสอบจากการปด วาลว นำ้ ในตำแหนง ทใ่ี กลถ งั พกั นำ้ และ
เปดเฉพาะปลายสาย เพื่อดูการไหลของน้ำหากนำ้ ไหลออนตองติดต้ังอุปกรณ
แอรแ ว (ถา พนื้ ทก่ี ารเกษตรไมก วา งขวาง ไมม ปี ญ หาเรอื่ งแรงดนั น้ำ กไ็ มต อ งใช
อปุ กรณแ อรแ ว เพอ่ื เปน การประหยดั งบประมาณ)

๗. ตดิ ตง้ั กรองนำ้ เกษตร PRO Filter เพอ่ื ทำใหน ้ำสะอาดปราศจากสงิ่ สกปรก สามารถ
ไหลผานรูน้ำหยดที่มีขนาดเล็กไดดี ติดตั้งกรองน้ำสามารถติดตั้งไดหน่ึงในสอง
ตำแหนง คอื จดุ นำน้ำเขา ถงั พกั หรอื กอ นปลอ ยน้ำเขา สรู ะบบทอ น้ำหยด สว น
ใหญจะติดท่ีตำแหนงนำเขาถังพัก เน่ืองจากจะไมมีผลกับการทำใหแรงดันนำ้
เครอ่ื งกรองนำ้ มใี หเ ลอื กใชไ ดห ลายแบบ คอื
a. แบบกรองตะแกรง (PRO Y Screen)
b. แบบกรองดสิ ก (PRO Y Disc)
c. กรองแบบภูมิปญญาชาวบาน เชน กรองทราย กรองตะกราหวาย
เปน ตน

๘. จดั เตรยี มถงั เกบ็ น้ำพรอ มฐานรองยกสงู
a. ถงั สำเรจ็ รปู ทรงกระบอก PE ความจุ ๒,๐๐๐ - ๔,๐๐๐ ลติ ร หรอื โอง ดนิ
ตมุ ดนิ เผา หรอื ภาชนะอนื่ ๆ ทส่ี ามารถเกบ็ น้ำได
b. ฐานรองถงั เกบ็ นำ้ ความสงู ๔ - ๑๐ เมตร (รวมตวั ถงั ) ขน้ึ กบั สภาพพน้ื ท่ี
ฐานรองถงั เกบ็ น้ำ สามารถทำไดใ นหลายรปู แบบ คอื
i. โครงเหล็กน่ังราน

๑๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ii. ถงั วงบอ คอนกรตี (บรรจดุ ว ย Soil Cement)
iii. คอกเสา พน้ื คสล. (บรรจดุ ว ย Soil Cement)
iv. วสั ดอุ นื่ ๆ ทห่ี าไดใ นทอ งถนิ่ เชน ไมไ ผ ไมย คู า ฯลฯ

๙.วางทอ และขอ ตอ พรอ มวาลว ปด เปด น้ำเขา สแู ปลงเกษตรกรรม ประกอบดว ย
a. ทอ หลกั (Main pipe) เปน ทอ ขนาดใหญท ส่ี ดุ สามารถสง นำ้ ในปรมิ าณท่ี
พอเพยี งกบั พชื ทงั้ แปลง
i. ทอ PE ขนาด เสน ผา ศนู ยก ลาง ๑๖ มม.
ii. หวั จา ยนำ้ แบบเปด -ปด
b. ทอรอง (Sub-main pipe) เปนทอขนาดรองลงมาสงนำ้ เพียงบางสวน
ของแปลง
i. ทอ PE ขนาด เสน ผา ศนู ยก ลาง ๑๖ มม.
ii. หวั จา ยนำ้ แบบเปด -ปด

๑๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

c. ทอ ยอ ยหรอื เทปนำ้ หยด (Lateral pipe) เปน ทอ ขนาดเลก็ สง น้ำเฉพาะแถว
ของตน พชื พรอ มอปุ กรณ ประกอบดว ย
i. เทปนำ้ หยด TV3 ขนาดเสน ผา ศนู ยก ลาง ๑๖ มม. ความยาว
ตามท่ีวางแผนไวในพื้นที่
ii. สวา นไรส าย กบั ดอกสวา น Hole Saw ขนาดเสน ผา ศนู ยก ลาง
๑๖ มม. สำหรบั เจาะทอ นำ้ หยด
iii. ลกู ยางกนั รวั่ LVR ขนาดเสน ผา ศนู ยก ลาง ๑๖ มม. สำหรบั
อดุ รอยรรู ว่ั
iv. หวั จา ยน้ำแบบเปด -ปด ตอ กบั ทอ PE และเทปนำ้ หยด ขนาด
เสนั ผา ศนู ยก ลาง ๑๖ มม. สำหรบั ควบคมุ การจา ยนำ้

๑๗

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๑๘

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

รปู ผงั การตดิ ตง้ั ระบบกระจายนำ้ ในแปลงเพาะปลกู แบบน้ำหยด
และการนำพลงั งานแสงอาทติ ยม าใชเ ปน พลงั งานทดแทน

๑๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๕.ประโยชนข องระบบกระจายนำ้ ในแปลงเพาะปลกู แบบน้ำหยด

และการนำพลงั งานแสงอาทติ ยม าใชเ ปน พลงั งานทดแทน

การกระจายน้ำในแปลงเพาะปลกู ดว ยระบบน้ำหยด โดยการนำเอาพลงั งานจากแสง
อาทติ ยม าใชเ ปน แหลง พลงั งาน เกดิ ขน้ึ จากการนอ มนำ "ศาสตรพ ระราชา" ของพระบาท
สมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ล อดลุ ยเดชบรมนาถบพติ ร มาขบั เคลอ่ื นเสรมิ สรา งการมี
สว นรว มในกระบวนการพฒั นาแหลง นำ้ และบรหิ ารจดั การน้ำอยา งบรู ณาการ ตามหลกั
ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งในภาคการเกษตรและชนบท เพอ่ื ชว ยเพม่ิ ศกั ยภาพของแหลง
น้ำใหม ากขน้ึ และลดรายจา ยในครวั เรอื น เนน การพฒั นาการทำการเกษตรแบบครบวงจร
ซงึ่ กอ ใหเ กดิ คณุ ประโยชนห ลายประการทง้ั ทางตรง และทางออ ม

ประโยชนท างตรงคอื ผลทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการประกอบกจิ กรรมจากภาคการเกษตร ซง่ึ
เกษตรกรเปนผูรับประโยชนโดยตรง จากทางเลือกการเพาะปลูกแบบนำ้ หยด สำหรับ
ประโยชนท างออ ม กค็ อื ผลประโยชนจ ากการพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของเกษตรกร ทส่ี ง ผลตอ
ทรพั ยากรธรรมชาติ สง่ิ แวดลอ ม ชมุ ชน สงั คม ระบบเศรษฐกจิ และการปกครอง จากระดบั
ชุมชนเล็กๆ สามารถขยายผลสูระดับประเทศได ซึ่งเปนกลไกสำคัญในการขับเคล่ือน
เศรษฐกจิ ของประเทศใหม เี สถยี รภาพมนั คงยงิ่ ขนึ้ ทง้ั น้ี สามารถแยกประโยชนด งั กลา ว
ไดด งั นี้

ประโยชนท างตรง
๑. ประหยัดนำ้ ที่ใชในการเกษตร
๒. ประหยัดแรงงาน
๓. ประหยดั เวลาในการเพาะปลกู สามารถทำกจิ กรรมอนื่ ๆ ได
๔. สะดวกในการใหน ำ้ พชื การใสป ยุ การใสย า และการดแู ลรกั ษา
๕. ตดิ ตง้ั งา ย ดแู ลรกั ษางา ย สามารถดำเนนิ การไดด ว ยเกษตรกรเอง
๖. ลดตน ทนุ การผลติ ในภาพรวม
๗. สามารถเลือกชนิดของพืชที่ใชนำ้ นอยและใหผลผลิตท่ีสามารถจำหนายไดใน

ราคาท่ีพึงพอใจ
๘. เพมิ่ อาชพี เพมิ่ โอกาส เพมิ่ ทางเลอื กใหแ กเ กษตรกร
๙. ใชพ ลงั งานทดแทนใหเ กดิ คณุ คา สงู สดุ
๑๐.เกษตรกรสามารถพง่ึ พาตนเองไดอ ยา งยง่ั ยนื

๒๐

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

ประโยชนท างออ ม
๑. การเพม่ิ พนื้ ทเ่ี พาะปลกู นอกเขตชลประทาน
๒. เปน การใชท รพั ยากรธรรมชาตอิ ยา งประหยดั ใหว ฏั จกั รเกดิ ความสมดลุ
๓. ปรบั ปรงุ วธิ กี ารทำการเกษตรใหม คี วามทนั สมยั บรหิ ารจดั การดว ยเทคโนโลยี

และนวตั กรรม หรอื Smart Farmer
๔. ชว ยลดอตั ราการปลอ ยกา ซเรอื นกระจก ซง่ึ จะเปน สาเหตทุ ำใหเ กดิ ภาวะโลกรอ น
๕. พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของเกษตรกรใหม ชี วี ติ ความเปน อยทู ดี่ ขี นึ้
๖. ยกระดบั มาตรฐานสนิ คา เกษตร และอาหารเขา สมู าตรฐานสากลทม่ี งุ สกู ารเปน

“ครวั โลก”
๗. เพมิ่ โอกาสในการพฒั นาเศรษฐกจิ อยา งตอ เนอ่ื ง สามารถสรา งผปู ระกอบการราย

ใหม ดา นเทคโนโลยสี นิ คา เกษตร และเทคโนโลยกี ารแปรรปู อาหาร
๘. ลดภาระของภาครัฐ เน่ืองจากเกษตรกรเปนประชากรสวนใหญของประเทศ

สามารถพงึ่ พาตนเองได

๒๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๖. Best Practice ระบบนำ้ หยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย
: ในพนื้ ทก่ี ารเกษตรประมาณ ๕ - ๑๒ ไร
การใหน ำ้ แกพ ชื ระบบนำ้ หยดทใ่ี ชก นั อยใู นปจ จบุ นั จะมหี ลายรปู แบบ เพอ่ื วตั ถปุ ระสงค

ทต่ี า งกนั ทง้ั นี้ ขนึ้ อยกู บั สภาพของแหลง นำ้ สภาพพนื้ ท่ี สภาพภมู ปิ ระเทศ ชนดิ ของพชื
ทตี่ อ งการปลกู ชนดิ ของดนิ งบประมาณ ผลผลติ ทไ่ี ด และความตอ งการของตลาด ระบบ
น้ำหยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ยร ะบบหนง่ึ อาจไมเ หมาะกบั พชื อกี ชนดิ หนงึ่ กไ็ ด ขน้ึ อยู
กบั วา เราปลกู พชื ชนดิ ไหน ตอ งการน้ำอยา งไร แตส ามารถดดั แปลงระบบน้ำหยดชนดิ นน้ั ๆ
ใหเ หมาะสมกบั พชื สภาพพน้ื ที่ และผลผลติ ชนดิ อน่ื ๆ ได

ตัวอยางของเกษตรกรที่ประสบความสำเร็จซึ่งจะขอยกมาเปน Best Practice
มคี วามสำเรจ็ เชงิ ประจกั ษ สามารถสบื สานแนวพระราชดำรติ ามแนวทาง ศาสตรพ ระราชา
ไดเ ปน อยา งดี ประกอบดว ย

๑.นางจนั ทรเ พญ็ ไชยคำ หรอื คณุ แมน อ ย เกษตรกรบา นจระเขส งเคราะห หมทู ่ี ๒
ตำบลทุงโปง อำเภออุบลรัตน จังหวัดขอนแกน ไดกลาวถึงประโยชนของการใหน้ำ
แกพืชระบบน้ำหยดโดยใชพลังงานแสงอาทิตยวานอกจากจะเปนการสืบสานแนว
พระราชดำรแิ ลว ยงั สามารถลดตน ทนุ ในการทำการเกษตรไดเ ปน อยา งดเี พราะ ใชน ำ้ นอ ย
ใชแ รงงานนอ ย หากไดผ ลผลติ สงู ทส่ี ำคญั ยงั มเี วลาไปทำกจิ กรรมอนื่ ๆ ในแปลงไดด ว ย

“ชอบทจ่ี ะปลกู พชื ชนดิ ตา งๆ มคี วาม
สุขเมื่อเห็นการเจริญเติบโตของพืช”

นางจนั ทรเ พญ็ ไชยคำ มพี นื้ ทปี่ ระมาณ
๔ ไร ๓ งาน ใชเ ปน พน้ื ทข่ี ดุ สระเกบ็ น้ำ ๑
ไร ซ่ึงสระดังกลาวเปนบอยืมดินเดิมของ
กรมชลประทาน ทเ่ี ขา มาดำเนนิ การกอ สรา ง
สถานีสูบน้ำดวยไฟฟาหนองผือ และอยูใน

๒๒

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

เขตการสง นำ้ ของสถานสี บู นำ้ บา นจระเข ดว ยวธิ กี ารสบู นำ้ และนำมาปลอ ยลงสระเพอ่ื มี
นำ้ ใชใ นการอปุ โภคบรโิ ภค และเพาะปลกู เดมิ กอ นหนา ทจี่ ะเขา รว มโครงการไดป ลกู ไร
ปอ มนั สำปะหลงั ออ ย ทำการเกษตรเองโดยไมม คี นมาชว ยสง เสรมิ มรี ายไดเ พยี งปล ะ
๑ คร้ัง ซ่ึงไมคอยพอเพียงกับการใชจายของครอบครัว แตจากการแนะนำของศูนย
ปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากน้ำ กรมชลประทาน กับความชวยเหลือของสถาบัน
สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระสบื สานแนวพระราชดำริ จงึ ตดั สนิ ใจเขา รว ม
โครงการทำใหม แี รงบนั ดาลใจทจี่ ะทำการเกษตรแบบใหมท เ่ี ปน เกษตรอนิ ทรยี  เพอ่ื สรา ง
รายไดใ นทกุ ๆ เดอื น ดว ยการทำการเกษตรแบบผสมผสาน แทนการปลกู พชื เชงิ เดยี่ ว
โดยปลูกมะระจีน ฟกทอง ถั่วลิสง มันเทศ และฟกเขียว เพื่อจำหนายในชุมชน และ
หา งแมค็ โคร รา นอาหารเขอ่ื นอบุ ลรตั น โรงครวั ของโรงพยาบาลขอนแกน ทดลองใชร ะบบ
น้ำหยดใหน ้ำกบั พชื ในแปลงเพาะปลกู ในพน้ื ที่ ๑ ไร ๓ งาน ทเี่ ปน สว นหนงึ่ ของพนื้ ที่
ของตนเอง เรมิ่ ตน จากการตดิ ตง้ั ถงั บรรจนุ ำ้ วางระบบทอ และเทปนำ้ หยด เนอื่ งจากมี
เคร่ืองสูบน้ำท่ีใชระบบไฟฟาอยูเดิม ถังบรรจุน้ำความจุ ๒,๐๐๐ ลิตร จำนวน ๒ ถัง
แลว ปลอ ยนำ้ ลงสแู ปลงเพาะปลกู ผา นระบบทอ หลกั ทอ รอง และทอ น้ำหยดเขา สแู ปลง
ใชร ะยะเวลาในการปลอ ยน้ำหยดลงสแู ปลง ๒ ครง้ั ๆ ละ ๑๕ นาที ในชว งเวลาเชา และ
ชว งเวลาเยน็
๒๓

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

คา ใชจ า ยทใ่ี ชใ นการดำเนนิ การ ประกอบดว ย ถงั บรรจนุ ำ้ ความจุ ๒,๐๐๐ ลติ ร
จำนวน ๒ ถงั ทอ PVC ขอ ตอ พรอ มอปุ กรณ และสายเทปนำ้ หยด รวมคา ดำเนนิ การ
ทงั้ สนิ้ ๒๗,๕๘๑.๐๐ บาท ถอื เปน การลงทนุ ทสี่ ามารถคนื ทนุ ไดภ ายในระยะเวลาไมน าน

ผลผลติ การเกษตรทไี่ ดร บั มคี ณุ ภาพดกี วา เดมิ เปน ทน่ี ยิ มบรโิ ภคเพราะเปน ผกั ปลอด
สารพษิ ทำใหส ามารถขยายตลาด และขายไดร าคาดกี วา แบบเดมิ และจากการทร่ี ะบบการ
ใหน ้ำแบบนำ้ หยดมอี ปุ กรณห ลายตวั จงึ ตอ งหมน่ั ดแู ลบำรงุ รกั ษา เชน เครอ่ื งสบู นำ้ หมอ
แบตเตอร่ี และโดยเฉพาะทอ (เทป) นำ้ หยด หลงั การเกบ็ เกยี่ วผลผลติ แลว จำเปน ตอ ง
เกบ็ รกั ษาอปุ กรณต า งๆ ไวเ พอ่ื ปอ งกนั การชำรดุ เสยี หาย ทำใหส ามารถนำมาใชไ ดโ ดยไม
ตองไปซ้ือหาใหมอันจะทำใหตองสิ้นเปลืองเงินทอง

๒๔

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

๒.“เดมิ ไมเ คยมี คดิ วา มนั ตอ งดี ทำใหไ ม
เสยี น้ำมาก ลงทนุ ครงั้ เดยี ว และทส่ี ำคญั ชว ย
ประหยดั ตน ทนุ และแรงงาน” เปนความคิด
ของ นายฐติ พิ งษ ทองโคตร หรอื คณุ พอ ทอง
เกษตรกรบา นหว ยยาง ตำบลทงุ โปง อำเภอ
อบุ ลรตั น จงั หวดั ขอนแกน กอ นทจ่ี ะตดั สนิ ใจ
เลอื กนำเอาระบบนำ้ หยดพลงั งานแสงอาทติ ย
มาใชใ นการเพาะปลกู ของตนเอง

นายฐติ พิ งษ ทองโคตร เกษตรกรบา นหว ยยาง มพี น้ื ทท่ี ำกนิ แบง ออกเปน ๒ สว น
ในพน้ื ทที่ ง้ั หมด ๑๕ ไร โดยสว นแรกมจี ำนวน ๘ ไร และสว นท่ี ๒ มจี ำนวน ๗ ไร มสี ระ
เกบ็ นำ้ เปน ของตนเอง พนื้ ทอี่ ยนู อกเขตชลประทาน อยใู กลล ำหว ยยาง ซง่ึ เปน ลำหว ยสาขา
ของแมน ้ำพองทมี่ นี ำ้ ไหลตลอดทง้ั ป สามารถทจ่ี ะนำมาใชใ นการเพาะปลกู ได แตป ญ หา
ระดบั นำ้ อยตู ำ่ กวา พน้ื ทมี่ าก จงึ ตอ งอาศยั การสบู น้ำขน้ึ มาใช เดมิ นน้ั มกี ารปลกู ผกั สวนครวั
พน้ื บา น พรกิ แตงกวา และขา วโพดขา วเหนยี ว สว นหนง่ึ เกบ็ ไวเ พอ่ื บรโิ ภคในครวั เรอื น
และทเี่ หลอื จะจำหนา ยในชมุ ชนบา งตามหลกั ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี งตามแนวพระราชดำริ
เพอ่ื เปน รายไดใ หก บั ครอบครวั วธิ กี ารใหน ำ้ แกแ ปลงเพาะปลกู จะใชเ ครอ่ื งรถไถนาเดนิ
ตามสบู น้ำจากลำหว ยยางบรเิ วณทอี่ ยใู กลพ นื้ ทเ่ี พาะปลกู แลว ปลอ ยลงสรู อ งแปลงโดยตรง
และบางคร้ังใชสายยางติดหัวจายน้ำแบบสปริงเกอร รดนำ้ โดยจะรดน้ำสัปดาหละ
๒ ถงึ ๓ ครง้ั ระบบนต้ี อ งใชน ำ้ มากเพราะนำ้ สว นหนงึ่ จะไหลไปตามทลี่ มุ ตำ่ และสว น
หนงึ่ ซมึ ลงสใู ตด นิ อยา งรวดเรว็ เนอื่ งจากพนื้ ทเี่ ปน ดนิ เหนยี วรว น หรอื ทเี่ รยี กวา ดนิ ทาม

๒๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

จากการแนะนำของศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากน้ำ กรมชลประทาน รว ม
กบั ความชว ยเหลอื ของสถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระสบื สานแนวพระ
ราชดำริ นายฐิติพงษ ทองโคตร ไดตัดสินใจลองใชระบบนำ้ หยดพลังงานแสงอาทิตย
มาใชใ นการใหน ้ำกบั พชื ในแปลงเพาะปลกู โดยเรม่ิ ตน จากการตดิ ตงั้ แผงโซลา เซลลเ ปลยี่ น
พลังงานจากแสงอาทิตยเปนพลังงานไฟฟา เพื่อใชสำหรับเคร่ืองสูบนำ้ เพื่อสูบน้ำจาก
ลำหว ยยางขน้ึ ไปเกบ็ ไวบ นถงั สงู ทม่ี ขี นาดความจุ ๒,๐๐๐ ลติ ร จำนวน ๒ ถงั แลว ปลอ ย
น้ำลงสแู ปลงเพาะปลกู ผา นระบบทอ หลกั ทอ รอง และทอ น้ำหยดเขา สแู ปลง ใชเ วลาปลอ ย
นำ้ หยดลงสแู ปลงครง้ั ละ ๑๐ ถงึ ๑๕ นาที

ปจ จบุ นั เกษตรกรรายนม้ี เี วลาเหลอื จากการใหน ำ้ พชื เนอื่ งจากสามารถเปด วาลว น้ำ
ปลอ ยลงแปลงไดโ ดยทไี่ มต อ งเดนิ ตามตลอดเวลา ทสี่ ำคญั สามารถประหยดั น้ำไดเ นอ่ื งจาก
เปน ระบบนำ้ หยดไมส น้ิ เปลอื งน้ำมากเทา กบั วธิ รี ดนำ้ แบบเดมิ ทำใหม เี วลาเหลอื พอทไ่ี ป
ทำกจิ กรรมการเกษตรอนื่ ในแปลงอนื่ ๆ เชน การเลยี้ งปลา เลย้ี งววั การดแู ลรกั ษาแปลง
เพาะปลกู

ผลผลติ ทไ่ี ดร บั มคี ณุ ภาพดกี วา เดมิ เนอ่ื งจากมเี วลาในการกำจดั วชั พชื ใสป ยุ ไดพ รอ ม
กบั การใหน ้ำ ทำใหส ามารถผสมปยุ นำ้ หมกั ชวี ภาพลงไปในน้ำแลว ปลอ ยใหไ หลไปตามทอ
และคดั เลอื กพชื ทนี่ ำมาปลกู เปน ประเภทเปน การปลกู แบบพชื ใชน ำ้ นอ ย และเกษตรอนิ ทรยี 
จงึ สามารถขยายตลาดไดเ นอื่ งจากไดร บั ความนยิ มมากของผบู รโิ ภค เพราะเปน ผกั ปลอด
สารพษิ ซง่ึ จำหนา ยไดร าคาดกี วา แบบเดมิ

๒๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

“อยา งไรกต็ าม การจะใชร ะบบใดใหน ้ำแกพ ชื เกษตรกรตอ งหมนั่ ดแู ล บำรงุ รกั ษา
อปุ กรณเ ครอื่ งมอื ตา งๆ เปน อยา งดี เพอื่ จะใหส ามารถใชง านไดอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ และ
ยาวนาน” นายฐติ พิ งษ กลา วทง้ิ ทา ย จากการทร่ี ะบบการใหน ้ำแบบนำ้ หยดมอี ปุ กรณห ลาย
ตวั จงึ ตอ งหมน่ั ดแู ลบำรงุ รกั ษา เครอ่ื งสบู นำ้ หมอ แบตเตอรี่ โดยเฉพาะทอ (เทป) น้ำหยด
ภายหลงั การเกบ็ เกยี่ วผลผลติ แลว จำเปน อยา งยง่ิ ทจี่ ะตอ งเกบ็ รกั ษาอปุ กรณต า งๆ ดงั กลา ว
ไวเ พอื่ ปอ งกนั ไมใ หเ กดิ การชำรดุ เสยี หาย และสามารถนำกลบั มาใชง านไดใ หมอ นั เปน การ
ชว ยประหยดั คา ใชจ า ยเปน อยา งมาก

๓. นางสรุ พี ร จนั ทาฟา เหลอื่ ม หรอื คณุ แมน ดิ เกษตรกรบา นจรเข ตำบลทงุ โปง อำเภอ
อบุ ลรตั น จงั หวดั ขอนแกน เดมิ มอี าชพี ทำงานโรงงานมาเปน เวลานานถงึ ๑๓ ป ทำงาน
วนั ละ ๑๕ ชวั่ โมง รายไดไ มเ พยี งพอตอ การใชจ า ยในครอบครวั เนอ่ื งจากตอ งทำงานนอก
บา น จงึ ตดั สนิ ใจลาออกจากงานมาทำการเกษตรบนทด่ี นิ ของตนเอง ทำมาแลว จนถงึ วนั นี้
เปน เวลา ๓ ป ยอมรบั วา ชวี ติ มคี วามสขุ เพราะไดอ ยบู า น อยกู บั ธรรมชาติ ซง่ึ พน้ื ฐานเดมิ
กอ็ ยกู บั การเกษตรมาโดยตลอด ไรข องคณุ แมน ดิ มสี ระเกบ็ นำ้ อยู ๒ แหง ซงึ่ ตงั้ ใจขดุ สระ

๒๗

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

เกบ็ น้ำในพน้ื ทข่ี องตนเองลกึ ประมาณ ๒ เมตร สระเกบ็ นำ้ นจี้ ะใชเ กบ็ นำ้ ฝนเปน หลกั แลว
ยงั ไดส บู นำ้ จากสถานสี บู นำ้ หนองผอื มาเตมิ ลงในสระเกบ็ นำ้ แหง นด้ี ว ย กอ นตดั สนิ ใจเขา
รว มโครงการนนั้ ไดไ ปศกึ ษาดงู านของโครงการปด ทองหลงั พระ โดยเขา รว มโครงการนี้
ในชว งประมาณเดอื นธนั วาคม ๒๕๖๐ เรมิ่ จากการปลกู กลว ย โดยใชร ะบบน้ำหยดกอ น
ซ่ึงกอนหนานั้นไดทำนา ปลูกพืชผักสวนครัว พื้นท่ีทำการเกษตรของคุณแมนิด มีอยู
ทง้ั หมด ๕ ไร ตง้ั แตใ ชร ะบบน้ำหยดใชเ วลาทำสวนทำไรเ พยี งวนั เดยี วกเ็ สรจ็ เรยี บรอ ย
ที่สำคัญประหยัดนำ้ ใหปุยสามารถผสมกับน้ำปลอยเขาระบบไดเลย ไมใชยาฆาแมลง
เนน ใชป ยุ อนิ ทรยี  หลงั ทำการเกษตรหมดทกุ ฤดกู าล ทไ่ี รจ ะปลกู ปอเทอื ง ไรข องแมน ดิ
มนี ้ำทงั้ ๓ ระบบ คอื น้ำบาดาล นำ้ สระ และระบบน้ำหยด ผลผลติ ทไ่ี ดจ ะมแี มค า มา
รบั ผลผลติ ถงึ สวน ไมต อ งตามหาตลาดเองเนอื่ งจากเปน เกษตรอนิ ทรยี 

๒๘

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

นางสรุ พี ร อยากจะแนะนำสมาชกิ
ใหหันมาใชระบบนำ้ หยด เพราะนอก
จากจะชว ยประหยดั เวลาแลว ยงั มผี ลดี
ตอสุขภาพรางกายที่แข็งแรงและจิตใจ
เขม แขง็ ผลทไี่ ดจ ากการเลอื กใชร ะบบนำ้ หยดเกดิ การประหยดั ยงั สามารถทำงานงา ย และ
สะดวกสบาย ใหมๆ อาจมปี ญ หาบา งเนอื่ งจากพงึ่ เรม่ิ เชน แบตเตอรโ่ี ดนขโมย สว นปญ หา
ดานอื่นๆ ยังไมพบ แตจากความชวยเหลือเปนอยางดีจากทีมงานปดทองหลังพระ
ที่ไดเขามาชวยเหลือดูแลใหความรู และสอนการใชอุปกรณตางๆ พรอมใหคำแนะนำ
ในการปลูกพืช พืชท่ีปลูก พริก มะเขือ มะเขือพวง บวบงู และดอกขจร และ
ยังชวยหาตลาดจัดจำหนายผลผลิตดวย ทำใหป ญ หาตา งๆ หมดไป ทกุ อยา งราบรนื่
เปน อยา งดี

๒๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๔. นางคำออน สมปาน หรอื คณุ แมอ อน
เกษตรกรบา นหว ยยาง ตำบลทงุ โปง อำเภอ
อุบลรัตน จังหวัดขอนแกน แตเดิมน้ันชวย
พอ แมท ำนาบนพน้ื ท่ี ๕๐ ไร มาตงั้ แตอ ายเุ พยี ง
๑๖ ป ผลผลติ ขา วทไ่ี ดร บั ขน้ึ อยกู บั สภาพฝนฟา
ท่ีตกในแตละป บางปก็มีแคพอเพียงบริโภค
ภายในครวั เรอื นเทา นนั้ ตอ มาไดเ ปลย่ี นมาปลกู พน้ื เกษตร โดยอาศยั น้ำจากสระเกบ็ น้ำ
ทข่ี ดุ ขนึ้ ใชเ อง พชื ทปี่ ลกู ไดแ ก ฟก ทอง แตงกวา มนั เทศ ถว่ั มะระ เปน ตน ภายหลงั จาก
ทม่ี เี ทคโนโลยรี ะบบนำ้ หยดเขา มา และตนเองเขา รว มโครงการพฒั นาและจดั หาน้ำ ซง่ึ
สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นาแบบปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ ไดเ ขา มาให
ความรแู ละคำแนะนำ ชกั ชวนใหเ กษตรกรไดเ ปลยี่ นวธิ กี ารบรหิ ารจดั การนำ้ เปน แบบระบบ
นำ้ หยด (ระบบนำ้ หยดไมไดใชแผงโซลาเซลล เครื่องสูบนำ้ ดีเซล สูบข้ึนเก็บไวบนถัง
พกั นำ้ ปลอ ยสรู ะบบน้ำหยดวนั ละ ๒ ครง้ั สว นระยะเวลาขน้ึ กบั ขนาดของตน พชื ) เพราะ
นอกจากจะชวยประหยัดคาใชจายแลว ยังไดรับผลตอบแทนท่ีเปนผลผลิตทาง
การเกษตรทใ่ี ชเ พยี งสารชวี ภาพทไี่ มเ ปน อนั ตรายตอ สขุ ภาพ

๓๐

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

ทกุ วนั นต้ี ลาดรองรบั ผลติ ผลทางการเกษตรของนางคำออน สว นใหญเ ปน ขา วโพด
พนั ธทุ บั ทมิ สยามทไี่ ดร บั การสนบั สนนุ เมลด็ พนั ธจุ ากมหาวทิ ยาลยั ขอนแกน ใหท ดลองปลกู
ซง่ึ เปน พนั ธใ หมท ไ่ี ดร บั ความนยิ มมากจากผบู รโิ ภค และไดร บั ความชว ยเหลอื จากสถาบนั
สง เสรมิ และพฒั นาแบบปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ ชว ยประสานจดั หาตลาด
ให ทงั้ ทโ่ี รงพยาบาลขอนแกน เขอ่ื นอบุ ลรตั น หา งแมคโคร สง่ิ ทไี่ ดร บั นน้ั สรา งคณุ คา ให
กบั คณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ขี น้ึ ของครอบครวั นางคำออนจนอยากจะแนะนำใหท กุ คนหนั มาสนใจ
ใชร ะบบนำ้ หยด เพราะวา ระบบน้ำหยดงา ย เบาแรง ทส่ี ำคญั ทส่ี ดุ มรี ายไดเ พม่ิ มากขน้ึ ยก
ตวั อยา งเชน รายไดท ไ่ี ดจ ากขา วโพดทบั ทมิ สยามทปี่ ลกู ในพน้ื ที่ ๑ งาน ปลกู ได ๒,๕๐๐ ตน
ขายไดฝ ก ละ ๑๕ บาท ไดเ งนิ สามหมน่ื บาท มะระจนี ไดร บั ผลผลติ ๑๒๐ กโิ ลกรมั ตอ ครง้ั
ขายไดร าคาเปน เงนิ ถงึ สามพนั บาท บวบงู วนั ละ ๓๐ กโิ ลกรมั ทำใหม คี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ขี นึ้
(มะระจนี ขา วโพดหวาน บวบงู ถวั่ ฝก ยาว ฟก ทอง มะเขอื เทศ มะเขอื พวง มะละกอ
มะเขอื เปราะ)

๓๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๕. นางสุนีรัตน ดาศรี หรือ
คุณแมหนู เกษตรกรบานหวยยาง
ตำบลทงุ โปง อำเภออบุ ลรตั น จงั หวดั
ขอนแกน เปน อกี หนงึ่ เกษตรกรผทู ผ่ี นั
ตวั เองจากสาวโรงงานมาเปน เกษตรกร
เพราะใจรกั โดยทแ่ี ตเ ดมิ ทำการเกษตร
แบบใชน ้ำจากสระ ตอ มาใชน ำ้ จากบอ บาดาลทก่ี รมชลประทานมาดำเนนิ การเจาะไวใ ห
รวม ๒ บอ แตม ปี รมิ าณน้ำใชง านไดเ พยี งบอ เดยี ว พชื สว นใหญท ปี่ ลกู ไดแ ก ขา ว ออ ย
และขา วโพดหวานเปน หลกั รวมทงั้ พชื ผกั สวนครวั บา งเลก็ นอ ย ความตอ งการขยายพนื้ ท่ี
การเกษตรจำเปนตองมีปริมาณน้ำท่ีเพียงพอ จึงไดขุดสระนำ้ ข้ึนในพื้นท่ีเพาะปลูกของ
ตนเอง สำหรบั เกบ็ น้ำไวใ ชใ นการเกษตร พนื้ ทขี่ องนางสนุ รี ตั น มที งั้ หมด ๖ ไร ใชท ำการ
เกษตรระบบน้ำหยด จำนวน ๓ ไร ยอมรบั วา เมอื่ ใชร ะบบน้ำหยด (แบบเครอื่ งสบู น้ำ
พลังงานแสงอาทิตย)ไดรับความสะดวกสบายมากกวาแตกอน เนื่องจากใชเวลานอย

๓๒

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

สามารถนำเวลาทเ่ี หลอื ไปทำกจิ กรรมอนื่ ๆ ได เชน เลยี้ งเปด เลย้ี งไก เลยี้ งววั ตา งจาก
เดมิ ทต่ี อ งใชว ธิ ลี ากสายยางทต่ี อ จากการสบู จากสระน้ำขนึ้ มาเพอ่ื รดพชื ผกั ทป่ี ลกู เชน พรกิ
ตน ขจร ถว่ั ลสิ ง ถว่ั ฝก ยาว ขา วโพดหวาน แตป จ จบุ นั ไมต อ งทำแบบนน้ั และยงั สามารถ
ใหป ยุ ผา นระบบน้ำหยดได โดยใชป ยุ อนิ ทรยี ผ สมลงไปในน้ำไดเ ลย

ปจ จบุ นั วธิ กี ารดงั กลา วสามารถชว ยลดคา ใชจ า ยในครวั เรอื นไดเ ปน อยา งมาก ผลผลติ
ทไ่ี ดน อกจากจะใชบ รโิ ภคในครวั เรอื นแลว ยงั มเี ผอ่ื แผญ าตพิ นี่ อ ง และทเ่ี หลอื นำไปขาย
ในชมุ ชน

๓๓

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นาแบบปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ โครงการ
ที่ไดรับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชบรม
นาถบพติ ร ทำใหช วี ติ พสกนกิ รของพระองค ทป่ี ระกอบอาชพี เกษตรกรรม สามารถบรหิ าร
จัดการน้ำไดดวยวิธีการใชน้ำในระบบนำ้ หยดรูปแบบตางๆ โดยใชพลังงานแสงอาทิตย
ทชี่ ว ยประหยดั นำ้ สะดวกสบาย ทำใหม เี วลาเหลอื เพยี งพอทจ่ี ะไปดแู ลพอ แม และครอบครวั
ทส่ี ำคญั มเี วลาทจ่ี ะประกอบกจิ กรรมอน่ื ๆ ไดเ ปน อยา งดี

๓๔

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

“
จากระดบั ชมุ ชนเลก็ ๆ

ขยายสรู ะดบั ประเทศ

๗. บทสรปุ ไดอ ยา งยง่ั ยนื
”

การกระจายน้ำในแปลงเพาะปลูกดวยระบบน้ำหยด โดยการนำเอาพลังงานจาก
แสงอาทิตยมาใชเปนแหลงพลังงาน เพื่อชวยเพ่ิมศักยภาพของแหลงน้ำที่มีอยางจำกัด
ใหมีปริมาณมากข้ึน และสามารถแกไขปญหาในการพัฒนาการทำการเกษตรแบบ
ครบวงจร ซงึ่ กอ ใหเ กดิ คณุ ประโยชนห ลายประการ

การเพาะปลกู พชื ดว ยระบบนำ้ หยด สามารถพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ของเกษตรกร ทเี่ กย่ี ว
ขอ งกบั ทรพั ยากรธรรมชาติ สงิ่ แวดลอ ม ชมุ ชน สงั คม ระบบเศรษฐกจิ และการปกครอง
จากระดบั ชมุ ชนเลก็ ๆ ขยายสรู ะดบั ประเทศไดอ ยา งยง่ั ยนื

การกระจายนำ้ ในแปลงเพาะปลกู ดว ยระบบนำ้ หยด มที งั้ ขอ ดแี ละขอ จำกดั ของการ
ใหน ำ้ แก พชื สรปุ ไดด งั น้ี

ขอดี
๑. เปน การใหน ำ้ แบบใชแ รงดนั ตำ่ ประมาณ ๕ - ๑๐ เมตร และอตั ราการไหลของ
หวั ปลอ ยน้ำ ๒ - ๘ ลติ รตอ ชวั่ โมง ดว ยวธิ กี ารปลอ ยน้ำจากหวั ปลอ ยน้ำสดู นิ โดยตรง แลว
ซึมผานดินลงสูรากพืชดวยแรงดูดซับของดิน ถือวาเปนการใหนำ้ แบบประหยัดและ
ใชพ ลงั งานนอ ย โดยสามารถใชพ ลงั งานทดแทนได เชน พลงั งานแสงอาทติ ย เปน ตน
๒. การลงทุนดานเคร่ืองสูบนำ้ และคาใชจายดานพลังงานตำ่ เม่ือเปรียบเทียบกับ
ระบบอ่ืนๆ

๓๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๓. เปนระบบท่ีเหมาะสำหรับ ไมผล ไมยืนตน ที่มีรูปแบบของการปลูกแบบปลูก
เปน แถว ทำใหส ามารถวางทอ ไดท กุ แถว ทกุ แนว และตดิ ตงั้ หวั น้ำหยดไดท วั่ ถงึ ทกุ ตน

๔. สามารถใสป ยุ นำ้ หมกั ชวี ภาพโดยการผสมลงในนำ้ ทส่ี ง ใหโ ดยตรงกบั ตน พชื ไดต าม
สดั สว นทต่ี อ งการ

๕. ประหยดั แรงงาน และใชเ วลานอ ยกวา การใหน ำ้ ระบบอนื่ ๆ ทต่ี อ งใชเ วลามากกวา

ขอจำกัด
๑. น้ำทใี่ ชใ นระบบนำ้ หยดตอ งสะอาด ผา นการกรองแลว เปน อยา งดี เนอ่ื งจากหวั
น้ำหยดมรี ขู นาดเลก็ อาจอดุ ตนั งา ยเนอื่ งจากตะกอนแขวนลอยในนำ้ จงึ ตอ งใชเ ครอื่ งกรอง
ทล่ี ะเอยี ด และตอ งตรวจสอบทำความสะอาดไสก รองเปน ประจำ
๒. การวางทอ หวั หยดบนพน้ื ดนิ โดยตรงอาจทำใหต รวจสอบยาก เมอื่ พบการอดุ ตนั
พชื อาจเกดิ ความเสยี หายไดเ นอ่ื งจากขาดน้ำ
๓. การบำรงุ รกั ษาอปุ กรณต อ งทำโดยสม่ำเสมอ ทสี่ ำคญั เกษตรกรตอ งเขา ใจและมี
ความรูเกี่ยวกับระบบทำงานของอุปกรณดังกลาว จึงจะสามารถใชงานไดอยางมี
ประสิทธิภาพ

๓๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

การดแู ลบำรงุ รกั ษาอปุ กรณข องระบบน้ำหยด มคี วามสำคญั จำเปน อยา งมาก เพอ่ื
ใหการใชงานเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ องคประกอบที่สำคัญของระบบระบบน้ำหยด
ทใี่ ชพ ลงั งานแสงอาทติ ย ทต่ี อ งการการบำรงุ รกั ษาอยา งสม่ำเสมอ ประกอบดว ย

๑. เกษตรกรตอ งหมนั่ ดแู ลแหลง น้ำของตนเองไมใ หม วี ชั พชื ขนึ้ ปกคลมุ ดว ยวธิ หี มน่ั ตดั
ดายหญา และวชั พชื ไมใ หป กคลมุ ลกุ ลาม ซง่ึ ทำใหแ หลง น้ำเกดิ การตน้ื เขนิ จนไมส ามารถ
เกบ็ น้ำไดเ พยี งพอตอ การใชง าน ทง้ั นสี้ มควรทจี่ ะตอ งมกี ารขดุ ลอกอยา งนอ ยปล ะ ๑ ครงั้
และมกี ารปอ งกนั การพงั ทลายของตลง่ิ โดยอาจเสยี บไมไ ผป อ งกนั ไว

๒. เครอ่ื งสบู นำ้ ตอ งหมน่ั ตรวจสอบการรวั่ ซมึ ของนำ้ ทต่ี วั เครอ่ื ง หรอื เวลาทำงาน
มีเสียงดัง มีการส่ันสะเทือนมากเกินไปจนผิดปกติ และอาจจะตองใสน้ำมันหลอลื่นใน
สวนที่เปนเพลาตามคำแนะนำของผูผลิต หากมีปญหาหรือความผิดปกติควรแจงให
ชา งมาตรวจสอบ

๓. แผงพลังงานแสงอาทิตย ตองหมั่นทำความสะอาดคราบสกปรกและฝุนท่ี
เกาะบนแผงดว ยการลา งดว ยนำ้ สะอาดและเชด็ คราบสกปรกออก เชน มลู นกใหใ ชน ้ำเยน็
ลา งและขดั ดว ยฟองนำ้ หา มใชแ ปรงทม่ี ขี นเปน โลหะทำความสะอาดผวิ ของแผงพลงั งาน
แสงอาทติ ย นอกจากนผ้ี งซกั ฟอกกไ็ มส มควรใชใ นการทำความสะอาดเพราะอปุ กรณแ ละ
นำ้ ยาทำความสะอาดดงั กลา วจะทำใหเ กดิ รอยทผ่ี วิ แผงพลงั งานแสงอาทติ ยไ ด

๓๗

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๔. แบตเตอรี่ ตอ งมกี ารตรวจสอบสภาพ โดยแบตเตอรที่ มี่ สี ภาพดคี วรสะอาด ไมม ี
ฝนุ หรอื คราบสกปรก ไมค วรมรี อยกดั กรอ น และการรวั่ ของสารละลายอเิ ลก็ โทรไลท หาก
ปรมิ าณสารละลาย อเิ ลก็ โทรไลทน อ ยเกนิ ไปใหท ำการเตมิ สารละลายเขา ไปเพม่ิ ใหอ ยใู น
ระดับท่ีใชงานปรกติ หากมีการเกิดรอยกัดกรอนเปนคราบสีขาวบริเวณขั้วใหทำความ
สะอาดซงึ่ ลกั ษณะการกดั กรอ น โดยปรกตคิ วรทำความสะอาดเดอื นละครง้ั

๕. ถงั เกบ็ น้ำ หรอื ภาชนะเกบ็ นำ้ ควรมกี ารลา งหรอื ปลอ ยใหต ะกอนทตี่ กคา งทกี่ น
ถงั อยา งนอ ยปล ะ ๑ ครง้ั เพอ่ื จะทำใหน ้ำสะอาด

๖. ทอ นำ้ อปุ กรณ วาลว น้ำ หลงั จากการใชง านใหถ อดทำความสะอาด และเกบ็ ไว
อยา งดี เพอ่ื จะไดน ำกลบั มาใชใ หมไ ด

๗. ระบบกรองน้ำ ตอ งทำความสะอาดทกุ ครงั้ หลงั จากการใหน ำ้ เพอ่ื ปอ งกนั ตะกอน
ดนิ ทราย เศษกงิ่ ไมใ บไม สงิ่ สกปรกสะสมทอี่ าจทำใหเ กดิ การอดุ ตนั ของรเู ทปนำ้ หยด

๘. ทอ น้ำหยด หลงั จากฤดกู ารใหน ำ้ แกพ ชื แลว ตอ งเกบ็ เทปน้ำหยดทกุ ครงั้ วธิ กี าร
เกบ็ ทถี่ กู ตอ งจะตอ งมที มี่ ว นเกบ็ เพอื่ ปอ งกบั ไมใ หเ ทปหกั หรอื พบั และแตกรวั่ ตรงทหี่ กั /พบั
ในที่สุด และตองจัดเก็บในที่ท่ีเหมาะสมไมสมควรนำไปกองไวบนพื้นดินโดยปราศจาก
การดแู ล ตอ งเกบ็ รกั ษาใหด เี พอ่ื ใหส ามารถนำกลบั มาใชง านไดใ หม

๓๘

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

การปลกู พชื ใชน ำ้ นอ ย ดว ยวธิ กี ารระบบน้ำหยดโดยพลงั งานทดแทน ควบคกู บั การ
ไมใ ชส ารเคมใี นแปลงเพาะปลกู เนน การใชป ยุ อนิ ทรยี ช วี ภาพ หรอื นำ้ หมกั ชวี ภาพทดแทน
นอกจากจะเปน การเพม่ิ ผลผลติ และลดตน ทนุ การผลติ แลว ยงั ใหผ ลติ ผลทม่ี คี ณุ คา ทาง
โภชนาการอยางมาก เพราะไมเสี่ยงตอโรคภัยไขเจ็บที่เกิดจากสารเคมีตกคาง ทำให
ผบู รโิ ภคมสี ขุ ภาพพลานามยั แขง็ แรงสมบรู ณ มคี ณุ ภาพชวี ติ ทดี่ สี รา งความสขุ ใหเ กดิ ขนึ้
กบั ครอบครวั และชมุ ชน ไดอ ยา งยง่ั ยนื ตลอดไป

๓๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

บรรณานกุ รม

สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจาก
พระราชดำริ (สำนกั งาน กปร.) ๒๕๕๕. หนงั สอื ชดุ จอมปราชญ
แหง การพฒั นา ๘๔ พรรษาประโยชนส ขุ สปู วงประชา

ศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากนำ้ สำนักงานกอสรางขนาดกลาง
ท่ี ๖ กองพฒั นาแหลง นำ้ ขนาดกลาง กรมชลประทาน ๒๕๖๑.
คมู อื ระบบกระจายนำ้ แปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทน

ศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากน้ำ สำนักงานกอสรางขนาดกลาง
ท่ี ๖ กองพัฒนาแหลงน้ำขนาดกลาง กรมชลประทาน ๒๕๖๑.
นวตั กรรมตามศาสตรพ ระราชา

ศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากนำ้ สำนักงานกอสรางขนาดกลาง
ที่ ๖ กองพัฒนาแหลงน้ำขนาดกลาง กรมชลประทาน ๒๕๖๑.
ศาสตรพ ระราชา ศาสตรข องแผน ดนิ ปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง -
เกษตรทฤษฎใี หม

๔๐

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

ภาคผนวก

ผ๑ บนั ทกึ ความเขา ใจ
ผ๒ ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

.ผ๓ ประมวลภาพกจิ กรรม และการขยายผล

ผ๔ ตวั อยา งแบบรปู รายละเอยี ดปรมิ าณงานและ

ราคาระบบนำ้ หยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย
ชดุ ระบบปม สบู นำ้ ขนาดทอ เสน ผา ศนู ยก ลาง ๑ นว้ิ
พนื้ ทกี่ ารเกษตร ๕ ไร

ผ๕ รายชอื่ พชื ใชน ำ้ นอ ยกบั การแปรรปู ผลติ ผลการเกษตร

๔๑

ผ๑กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๔๒

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

๔๓