ครูภูมิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าขาแข้ง จังหวัดอุทัยธานี

ครูภมู ิปญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่

แห่งชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

ทีป่ รกึ ษา : นายการัณย์ ศภุ กิจวเิ ลขการ
: ศาสตราจาย์ ดร.ชาตชิ าย ณ เชียงใหม่

บรรณาธกิ าร : นางสาวหทยั รตั น ์ พ่วงเชย

ผเู้ รยี บเรยี ง : นางสาวเพญ็ นภา วฒั นะภารดา
: นางสาวนภวรรณ ประสงคไ์ ลเลิศกลู

พิสูจน์อกั ษร : นางสาวไพเราะ บญุ สุข

พิมพ์ครัง้ ท่ี 1 : กนั ยายน 2563

จำ� นวนพมิ พ์ : 500 เลม่

จัดพิมพ์โดย : ฝ่ายจดั การความรู้
สถาบนั สง่ เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปดิ ทองหลงั พระสบื สานแนวพระราชดำ� ริ
อาคารสยามทาวเวอร์ ช้นั 26 เลขที่ 989 ถนนพระราม 1 ปทุมวัน
กรุงเทพฯ 10330 โทรศพั ท์ 02-6115000 โทรสาร 02-6581413
เวบ็ ไซต์ www.pidthong.org
Facebook : มูลนธิ ิปิดทองหลงั พระสบื สานแนวพระราชดำ� ริ

ขอบคณุ : เกษตรกรสมาชิกกลุ่มแก่นมะกรดู โมเดล ต.แก่นมะกรูด อ.บา้ นไร่
จ.อทุ ยั ธานี ผบู้ อกเลา่ ประสบการณ์จากการปฏบิ ัตจิ รงิ
: เจ้าหนา้ ท่ี และ อาสาสมัครพฒั นาหมูบ่ า้ น (อสพ.)
ต�ำบลแก่นมะกรูด อ.บ้านไร่ จ.อุทยั ธานี
: นางสาววาสนา สีดาชมพู
เจ้าหน้าทอี่ งคก์ ารบรหิ ารสว่ นจังหวดั อทุ ยั ธานี
(ยา้ ยไปปฏิบัติงานทอี่ งคก์ ารบรหิ ารส่วนจังหวัดแม่ฮ่องสอน ในปี 2563)

เกษตรกรหัวไวใจกล้า

ท ี่ลุกขึ้นมาพลกิ ผืนดนิ ของตนเอง โดย

ทำ� เกษตรทฤษฎใี หมใ่ นรูปแบบของ
“โคก หนอง นา”

เกริ่นน�ำ

เกษตรทฤษฎใี หม่ เปน็ แนวพระราชดำ� รขิ องในหลวงรชั กาลที่ 9 เกยี่ วกบั
การบรหิ ารจัดการที่ดินและน�้ำเพอ่ื การเกษตรให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยมีการ
แบง่ การใชพ้ ื้นทอ่ี อกเปน็ สดั สว่ น มที เ่ี กบ็ นำ�้ ใหเ้ พยี งพอตอ่ การเพาะปลกู ตลอดปี
พน้ื ทป่ี ลกู พืชไร่ พนื้ ทป่ี ลกู ขา้ ว และทอ่ี ยอู่ าศยั ซ่ึงจะมกี ารปรบั สดั สว่ นใหเ้ หมาะสม
ตามสภาพภูมิสงั คม
เกษตรกรในกลุ่ม “แก่นมะกรูดโมเดล” อ�ำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี
ที่น�ำมาบอกเล่ากันในเอกสารฉบับนี้ เป็นตัวอย่างของเกษตรกรหัวไวใจกล้า
ท่ีลุกข้ึนมาพลิกผืนดินของตนเองโดยท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่ในรูปแบบของ
“โคก หนอง นา” ซงึ่ เป็นการผสมผสานเกษตรทฤษฎีใหม่เข้ากับภูมิปัญญา
พ้ืนบ้านอยา่ งสอดคล้องกบั ธรรมชาติในพื้นท่นี ้นั ๆ กล่าวได้วา่ พวกเขาเหลา่ น้ัน
เปน็ ครภู ูมปิ ญั ญาท่มี ีคณุ คา่ ตอ่ การเผยแพรแ่ ละขยายผลความรู้

2 ครภู ูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

การเริ่มต้นของครูภูมิปัญญาท้งั 11 คน มีจุดเปล่ียนในชีวิตท่ีต่างกัน
ซ่ึงมีทงั้ คนท่ีอยู่และเตบิ โตในพ้นื ทตี่ ำ� บลแก่นมะกรูด กบั คนทีอ่ ยใู่ นอำ� เภอบ้านไร่
ซึ่งได้มีโอกาสไปเรียนรู้จากพื้นที่ต�ำบลแก่นมะกรูด และน�ำไปท�ำในพ้ืนที่ของ
ตนเอง เกิดเป็นเครอื ข่ายการเรียนรู้ข้ามพ้นื ที่ โดยมีเจ้าหน้าท่ีของสถาบัน
ส่งเสริมและพัฒนากิจกรรมปิดทองหลังพระสืบสานแนวพระราชด�ำริ หรอื
เรียกส้ันๆ ว่าโครงการปิดทองหลังพระฯ เป็นผู้เชือ่ มโยงให้เกิดการแลกเปลี่ยน
เรียนรกู้ นั โดยเฉพาะการดา้ นเทคนิคและแนวคิดเรือ่ ง โคก หนอง นา ที่มีภาคี
ส�ำคัญอย่างมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติเป็นแหล่งเรียนรู้ ท้งั การเดินทางไปฝึก
ปฏบิ ตั ทิ มี่ าบเออื้ ง จ.ชลบรุ ี และการทวี่ ทิ ยากรเขา้ มาใหค้ ำ� แนะนำ� ถงึ แปลงเกษตกร
ในพืน้ ท่ี ทำ� ใหเ้ กิดการเอามอื้ เอาแรงกันในชมุ ชน

3ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

จดุ รว่ มทคี่ ลา้ ยกนั ของเกษตรกรกลมุ่ นี้ คอื การเปลย่ี นแปลงทใ่ี จและวธิ คี ดิ
ของตวั เอง เร่ิมจากพ้ืนที่เลก็ ๆ ทม่ี เี ป้าหมายชดั เจนว่าท�ำเพ่ือบรโิ ภคในครวั เรอื น
ซ่ึงเป็นหลักของทฤษฎใี หม่ขนั้ แรก หมั่นหาความรู้จากผรู้ แู้ ละผูท้ ม่ี ีประสบการณ์
และเรม่ิ ท�ำทันทโี ดยไม่ต้องรีรอความช่วยเหลือจากใคร ค่อยๆ ขยายเม่ือมีกำ� ลงั
ทำ� ไหว ผลผลติ เพยี งพอบริโภคในครวั เรอื นแลว้ จงึ แบง่ ปนั ซึ่งเปน็ สงิ่ ทเ่ี กษตรกร
กลมุ่ น้ีฝากไปถงึ คนท่ีอยากจะทำ� เกษตรทฤษฎีใหม่
สง่ิ ท่ีเป็นความส�ำเรจ็ ไม่ใช่เพียงการน�ำวิธีการจัดการดินและน้�ำของ โคก
หนอง นา เขา้ มาปรับใชใ้ นพนื้ ทตี่ �ำบลแก่นมะกรดู เทา่ นน้ั แต่คอื การแลกเปลย่ี น
เรียนรู้ร่วมกันของเกษตรกร และขยายผลข้ามพ้นื ที่ไปสู่เกษตรกรนอกต�ำบล
แก่นมะกรูด จนเกิดเป็นเครอื ข่าย มีการหมุนเวยี นแรงงานไปช่วยกัน มีการ
ประสานเช่ือมโยงหน่วยงานราชการที่มีภารกิจเก่ียวข้อง เช่น สถานีพัฒนา
ท่ีดินจังหวัดอุทัยธานี และองค์การบรหิ ารส่วนจังหวัดอุทัยธานี ท่ีสนับสนุน
เคร่ืองจักรในส่วนท่ีเกินแรงก�ำลังคน และหน่วยงานอ่ืนๆ ในจังหวัด ให้เข้ามา
ทำ� งานร่วมกัน โดยยดึ พนื้ ทีแ่ ละความต้องการของราษฎรในพนื้ ทเี่ ป็นตวั ตั้ง

4 ครภู มู ิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแขง้ จ.อุทยั ธานี

สถาบันส่งเสริมและพัฒนากิจกรรมปิดทองหลังพระฯ คาดหวังว่าการ
สง่ เสรมิ พฒั นาตำ� บลแกน่ มะกรดู และพน้ื ทใี่ กลเ้ คยี ง จะชว่ ยพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ
ประชาชนในพ้ืนท่ี ควบคู่ไปกับการลดการบุกรุกป่า และสร้างแนวกันชนให้
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง เพ่อื ให้พนื้ ท่ีชายป่าห้วยขาแข้งแห่งนี้
อุดมสมบูรณ์ไปด้วยแปลงเกษตรทฤษฎีใหม่ ไร่นาสวนผสม ซ่งึ เป็นต้นแบบ
ของการประยุกต์ใช้ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งทเ่ี ป็นรปู ธรรม

ฝ่ายจดั การความรู้
สถาบนั สง่ เสริมและพฒั นากิจกรรมปดิ ทองหลังพระสบื สานแนวพระราชดำ� ริ

กันยายน 2563

5ครภู ูมิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

สารบัญ 08
16
นายวนั นบ ขอสขุ 22
เกษตรกรคิดใหม่หวั ใจใฝร่ ู้ 30
36
นายพงษ์พัฒน์ พิมพข์ ัน
อนาคตก�ำหนดเอง
โรงเรยี นอีมาดอีทราย
โรงเรยี นวถิ เี กษตร
นางบญุ เตอื น - นายลม ราชสหี ์
หวั ด�ำน�ำหัวขาว
นายปราโมทย์ แกว้ กังวาล
เปล่ียนความคดิ ชีวติ เปลย่ี น

6 ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

นางบุพชาติ ชบู ัว 42
เกษตรคืออนาคต 48
สายฝน เสลารตั น์ 54
ครผู เู้ ปลีย่ นแปลง 60
นางสายทอง ศรชี มุ พล 66
เจใ๊ หญ่หวั ใจเกษตรกร 70
นายจยู ู่ใหม่ มดแดง
เงินคือมายา ขา้ วปลาคือของกิน
มะเหมย่ี ว องคอ์ นิ หลวงสวุ รรณ
ศลิ ปนิ เปล่ียนวถิ ี
ชตุ ิมา จักษุมา
ชวี ติ มี..ทางรอด

7ครูภูมิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

นายวันนบ ขอสุข

เกษตรกรคดิ ใหม่หัวใจใฝร่ ู้

ใ นขณะท่ีเกษตรกรหลายคนยอมจ�ำนนต่อ
โชคชะตา ฝืนทำ� ไรข่ ้าวโพดบนพืน้ ท่ภี เู ขาสงู
ทงั้ ทส่ี ภาพพน้ื ทไี่ มเ่ หมาะสม เพราะนอกจากพน้ื ท่ี
ลาดชนั เดนิ ทางยากแลว้ ยงั กกั เกบ็ นำ้� ไมไ่ ด้ และ
ตอ้ งพง่ึ นำ�้ ฝน เมอ่ื ฝนแลง้ กต็ อ้ งทนรบั ภาระหนส้ี นิ
ท่ีเกิดจากการท�ำไร่แล้วไม่ได้ผลผลิตตามท่ี
ต้องการ เหตุการณ์น้ีเกิดกับเกษตรกรท้ังต�ำบล
แก่นมะกรูด รวมท้ังนายวันนบ ขอสุข เกษตรกร
วัย 59 ปี ผซู้ ึง่ มาเปน็ เขยในพ้ืนท่ีหมู่ 3 บา้ นใหม่
คลองอังวะ ต.แก่นมะกรูด ต้ังแต่ปี 2532 และ
ได้รับท่ีดินมรดก 23 ไร่ ซึ่งสภาพไม่ได้แตกต่าง
จากเกษตรกรคนอ่นื มากนัก

8 ครูภูมปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

แค่กล้าคิด ชีวิตก็เปล่ียน

วันนบ ใช้ความขยันและความพยายาม วันหนึ่งในปี 2559 เหมือน
ท้ังหมดในการต่อสู้กับธรรมชาติ เพ่ือให้ได้มา ฟ้าเร่ิมเปิด วันนบได้จุดประกาย
ซึ่งรายได้จุนเจือครอบครัวจากการท�ำไร่ข้าวโพด ความคิดเก่ียวกับการปรับพื้นที่
ไร่มัน และข้าวไร่ เช่นเดียวกับคนอ่ืน แต่นับวัน แบบหลุมขนมครก โคก หนอง
ปัญหาที่พบกลับทวีความรุนแรงมากขึ้น ดินท่ี นา หลังจากดูรายการโทรทัศน์
เส่ือมโทรมจากการใช้สารเคมีทุกปี และหน้าดิน ช่องหนึ่ง จึงพูดคุยเร่ืองน้ีกับ
ถกู ทำ� ลาย พชื ทป่ี ลกู ไวก้ ต็ ายไปเกนิ ครงึ่ ในหนา้ แลง้ เ จ ้ า ห น ้ า ท่ี โ ค ร ง ก า ร ป ิ ด ท อ ง
ปุ๋ยและยาก็แพงขึ้น และสารพัดปัญหาท่ีท�ำให้ หลังพระฯ ซ่ึงท�ำงานในพื้นที่
วันนบ ต้องกลับมาตั้งค�ำถามกับตนเองถึง หลังจากน้ันโครงการปิดทอง
ความมนั่ คงในชีวิตว่า หากยังท�ำการเกษตรด้วย หลังพระฯ จึงได้ชักชวนวันนบ
วิถีเช่นเดิมน้ีอนาคตตนเองและครอบครัวจะเป็น เข้าร่วมอบรมการเกษตร
อย่างไรและจะท�ำอย่างไรให้เกิดประโยชน์สูงสุด ทฤษฎีใหม่หลักสูตรโคก หนอง
บนทดี่ ินผนื นี้ และอกี หลายสบิ หลายร้อยค�ำถาม นาท่ีสวนล้อม ศรีรินทร์ จังหวัด
สระบุรี ร่วมกับกลุ่มทหาร และ
เกษตรกรท่ีสนใจจากหลายพื้นที่
รวมกวา่ 40 คน เรอ่ื งทไ่ี ด้เรียนรู้
ในวันนั้นท�ำให้หัวใจของวันนบ
พองโตและมคี วามหวงั เตม็ เปย่ี ม
ซ่ึ ง ใ น ก า ร อ บ ร ม วั น สุ ด ท ้ า ย
วันนบเป็นคนเดยี วทย่ี กมือแสดง
เจตจ�ำนงว่าจะกลับไปเริ่มลงมือ
ท�ำทันที นั่นคือจุดเริ่มต้นท่ีท�ำให้
ชีวิตของวันนบเปลีย่ นแปลง


9ครภู ูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

หลังกลับจากอบรมไม่นาน อาจารย์ยักษ์ หรือ ดร.วิวัฒน์ ศัลยก�ำธร และ
อาจารย์บญุ ล้อม ซ่งึ เป็นวิทยากรหลักในชว่ งท่ไี ปอบรม ได้เขา้ มาในพืน้ ที่แกน่ มะกรูด
เพอื่ มาใหค้ ำ� แนะนำ� แกว่ นั นบในการออกแบบพนื้ ที่ ใหเ้ ปน็ ทเี่ กบ็ นำ�้ และบรหิ ารจดั การ
ท่ีดินให้เกิดประโยชน์สูงสูด เมื่อได้แนวทางการปรับพ้ืนที่แล้ว หน่วยงานในพ้ืนท่ี
จงึ เข้ารว่ มสนบั สนุน ไดแ้ ก่ อบจ.อทุ ัยธานี ให้การสนบั สนุนรถแบคโฮและเครอื่ งจกั ร
ในการขุดปรับพื้นที่ ชาวบ้านและเกษตรกรที่ไปร่วมอบรมรุ่นเดียวกันได้มาร่วม
ลงแรง โครงการปดิ ทองหลงั พระฯ สนบั สนนุ คา่ นำ้� มนั เครอื่ งจกั รในรปู แบบกลมุ่ กองทนุ
ซง่ึ เปน็ ทม่ี าของการก่อตง้ั กลมุ่ “แกน่ มะกรูดโมเดล” ในคราวต่อไป โดยเจา้ ของแปลง
จะทยอยจ่ายค่านำ�้ มนั เคร่ืองจกั รคืนเขา้ กลมุ่ ภายในระยะเวลา 5 ปี เม่ือความรพู้ รอ้ ม
พ้ืนท่ีพร้อม วันนบก็ไม่รีรอ เดินหน้าหาพันธุ์พืชมาปลูกตามศาสตร์ท่ีได้เรียนมา
หลกั การง่ายๆ ท่วี นั นบจำ� ข้ึนใจก็คอื “ธรรมะ ธรรมดา ธรรมชาต”ิ
ธรรมะ คือ ความดีงามในตัวคนปฏิบัติ ต้องมีใจท่ีพร้อมลงมือด้วยความ
แน่วแน่ ไม่เริม่ จากความโลภ ต้องตัง้ อยบู่ นจริยธรรม ความซอ่ื สตั ย์ การรจู้ กั แบง่ ปนั
ใหค้ นอน่ื ไม่เบยี ดเบยี นใคร ธรรมดา คือ ทำ� ใหง้ า่ ย ทำ� ใหเ้ ข้ากบั วิถชี ีวิต ใช้วัสดุใน

10 ครภู มู ิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าห้วยขาแข้ง จ.อุทัยธานี

ท้องถ่ิน ธรรมชาติ คือ ความเข้าใจเกีย่ ว
กบั ธรรมชาติของดิน นำ้� แสงแดด ลม พืช
สัตว์ต่างๆ ที่มีการพ่ึงพาซึ่งกันและกัน
ไมฝ่ นื ธรรมชาติ
นับจากวันที่เร่ิมปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตมาท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่ ท่ีแปลงของ
วันนบก็เริ่มเก็บกักน้�ำได้ เพราะมีการออกแบบพื้นท่ีให้สามารถเก็บกักน้�ำฝนไว้ให้ได้
มากท่ีสุด ส่งผลให้พ้ืนที่มีความชุ่มช้ืนจากการท�ำหนอง และคลองไส้ไก่เลียนแบบ
ธรรมชาติ นอกจากนี้สภาพดินในแปลงก็เร่ิมดีขึ้นจากการ “ห่มดิน” ด้วยวัสดุจาก
ธรรมชาติทีห่ าไดง้ า่ ยในทอ้ งถน่ิ เช่น ฟางข้าว ซังข้าวโพด ใบข้าวโพด หญ้าทีต่ ดั แล้ว
และเศษพืชต่างๆ เป็นต้น การวางแผนปลูกพืชให้ถูกต้องก็เป็นเรื่องส�ำคัญ วันนบ
ได้เรยี นรู้การสังเกตทศิ ทางแสงแดด ทิศทางลม ลักษณะดิน เพอ่ื ก�ำหนดจุดปลูกพชื
5 ระดบั ไดแ้ ก่ สงู กลาง เต้ีย เรีย่ ดิน และ กินหวั โดยใหพ้ ืชไดพ้ ึ่งพากนั ตามธรรมชาติ

11ครภู มู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

ทดลองปลูกลองถูกลองผิดและหมั่น แคเ่ ดนิ เขา้ ไปเกบ็ ทงั้ ผกั พน้ื บา้ น สมนุ ไพร
สังเกตจนรู้ว่าพืชชนิดใดเหมาะสมจะ ผลไม้ ขา้ วไร่ ข้าวนา หลายสบิ ชนิด ทไ่ี ม่
ปลูกในพ้นื ท่บี ้าง ต้องใช้เงินซ้ือแม้แต่บาทเดียว ต่างผลิ
เป็นเวลากว่า 2 ปี ที่วันนบเพียร ดอกออกผลให้เก็บกินได้ตลอดปี ในน�้ำ
ทดลองปลูก ปรับเปล่ียนเรียนรู้จาก ก็มีปลา อกี ทั้งยังมีไข่ไก่สดๆ จากไกบ่ า้ น
ธรรมชาติ จนวันนี้สภาพพ้ืนท่ีท่ีเคยแล้ง ที่เดินไปเดินมาอย่างอารมณ์ดีให้เก็บ
จนต้นไม้ตายไปเกอื บครง่ึ ในทกุ ๆ ปี กเ็ ร่มิ ได้แทบทกุ วัน
เขียวชอุ่ม พื้นดินที่แห้งเริ่มชุ่มชื้นจาก
การท่ีมีน�้ำหล่อเลี้ยงในคลองไส้ไก่ น้�ำใน
สระท่ีขุดไว้จากที่เคยเก็บน�้ำได้ไม่นานก็
กลับขังน�้ำได้ครบรอบปี พืชท่ีเคยปลูก
ไม่ได้ก็กลับเติบโตงอกงาม สภาพไร่
ขา้ วโพดทเ่ี คยเตม็ ไปดว้ ยสารเคมี เปลย่ี น
ไปเป็นสวนผสมที่ปลอดสารเคมีเกือบ
จะร้อยเปอร์เซ็นต์ ท้ังยังเป็นเสมือน
ซปุ เปอรม์ ารเ์ ก็ตย่อมๆ ทอี่ ยากกนิ อะไรก็

12 ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายป่าห้วยขาแข้ง จ.อุทยั ธานี

นอกจากจะลดค่าใช้จ่าย น�้ำ ทิศทางลม ชนิดแมลง และอืน่ ๆ อกี หลาย
อาหารไปได้เยอะแล้ว วันนบและ เรื่อง อย่างในปัจจุบันปัญหาท่ีพบคือหญ้า
ลูกชายยังมีไอเดียท�ำจุดกางเต็นท์ หนามท่ีคล้ายไมยราพซ่ึงมีอยู่มากในสวน
ตกแต่งมุมสวนสวยๆ ไว้ต้อนรับนัก ท�ำให้ท�ำงานล�ำบาก ขุดออกยาก ตัดไปก็ขึ้น
ท่องเท่ียวในฤดูหนาวที่ผ่านมา และ ใหม่ ต้นเหนียวและทนมาก ซึ่งยังหาวิธีทาง
ค่ัวกาแฟหอมๆ ที่ปลูกเอง เสิร์ฟกัน ธรรมชาติในการจัดการไม่ส�ำเร็จ ก็ถือว่าเป็น
ในไร่ ในชอื่ วา่ “ไรอ่ ยุ๊ กอ๋ื ” ซงึ่ นอกจาก บททดสอบหนง่ึ ทวี่ นั นบมองวา่ เปน็ เรอื่ งทา้ ทาย
จะสร้างรายได้ให้ครอบครัวแล้ว ยัง มากกว่าเป็นปัญหา เคล็ดไม่ลับในการปลูก
ไดท้ ง้ั ความสุข ความอม่ิ เอมใจ ทีไ่ ด้ พืชในแปลงท่ีง่ายต่อการดูแลและเกิดความ
แบ่งปันอาหารปลอดภัยและความรู้ ย่ังยืน วันนบแนะน�ำให้เลือกพืชประจ�ำถ่ิน
ให้ผู้คนที่มาเยี่ยมเยียน แม้ว่าใน ไม่ปลูกพืชตามกระแส เพราะจะทนทานต่อ
วันนี้รายได้จากการขายผลผลิตยัง สภาพแวดล้อม โรคและแมลง ท้ังยังคง
มีไม่มากนัก แต่ท่ีส�ำคัญคือวันนบ เอกลักษณ์ประจ�ำถิ่น เป็นจุดขายที่ไม่ต้องไป
ได้เห็นอนาคตท่ีม่ันคงและสามารถ แขง่ กบั ใคร
ตอบค�ำถามให้ตัวเองได้หมดทุก
ค�ำถาม น่ันหมายถึงความรู้สึก
ปลอดภัยและมีภูมิคุ้มกัน เป็นไป
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ของในหลวงรชั กาลท่ี 9

แเสต้น่กทไ็ ามงย่ นา้ี กไม่งา่ ย

สองปีที่ผ่านมาวันนบเจอ
อุปสรรคหลายอย่าง แต่ไม่เคยท้อ
เขาเล่าว่า 4 ปีแรกที่เร่ิมท�ำ จะเป็น
ช่วงที่เหนื่อย เพราะต้องเรียนรู้
ทกุ วนั ลงมอื ปรบั ปรงุ ทกุ วนั ตอ้ งหมน่ั
สงั เกตธรรมชาตทิ กุ เรอื่ ง เชน่ ไมช้ นดิ
ใดชอบร่ม ชนดิ ใดชอบแดด ทิศทาง

13ครูภูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

อนาคตกำ� หนดปจั จบุ นั

ด้วยความหม่ันศึกษา
หาความรู้และติดตามข่าวสาร
รอบตัวเสมอ ท�ำให้วันนบคาด
การณ์ถงึ ภัยคกุ คามจากการขาด
แหล่งอาหารที่ปลอดภัย เพราะ
การเพิ่มข้ึนของประชากรโลก
และการรุกของกลุ่มธุรกิจใหญ่ท่ี
จะท�ำให้ข้าวปลาอาหารมีราคา
แพงขึ้น อันตรายจากการใช้
สารเคมีในการเกษตร วิถีการ
บริโภคที่ก่อให้เกิดโรคมากมาย
ในคนยุคปัจจุบัน และการใช้ยา
แผนปัจจุบันที่ส่งผลข้างเคียงต่อ
ตับไตและอวัยวะอ่ืนๆ รวมถึง
การใช้เคร่ืองจักรและเทคโนโลยี
แทนคนในหลายธุรกิจ ท�ำให้คน
ตกงานมากขนึ้ ภยั คกุ คามเหลา่ น้ี เมอ่ื เปา้ หมายชดั การลงมอื ทำ� กม็ ที ศิ ทางท่ี
ท�ำให้วันนบต้ังเป้าหมายที่จะ ชัดเจน เราจงึ พบเห็นท้ังไม้ผล ไมใ้ บ และสมุนไพร
เป็นส่วนหน่ึงของผู้ผลิตอาหาร ทอ้ งถน่ิ หลายชนิดได้ในสวนของวันนบ ซ่งึ ทง้ั หมด
ที่ปลอดภัย อย่างน้อยก็ให้แก่ น้ีไม่ใช้ยาและสารเคมีใดๆ อีกต่อไปแล้ว แต่ใช้
ตนเองและครอบครวั จงึ ไดส้ ะสม ธรรมชาติช่วยธรรมชาติและการดูแลเอาใจใส่
ความรู้และต้นไม้สมุนไพรท่ี เท่าน้ัน อีกเป้าหมายหน่ึงของวันนบคือ การฟื้น
ช่วยรักษาโรคต่างๆ โดยหวังว่า วถิ แี บ่งปันกนั โดยการแลกของกนิ ของใช้กันแบบ
จะอนุรกั ษพ์ นั ธ์ุและส่งตอ่ ความรู้ สังคมไทยในอดีต ท่ีมีความเอื้อเฟื้อแบ่งปันกัน
ในการดูแลรักษาสุขภาพด้วยวิถี ไม่ต้องตีราคา แต่ใช้ใจแลกใจ ซ่ึงเป็นสังคมใน
ธรรมชาติแบบบรรพบุรุษให้คง อุดมคติที่ได้เร่ิมเกิดข้ึนจริงแล้วในสังคมเครือข่าย
อยสู่ บื ไป ท่ีท�ำเกษตรทฤษฎีใหม ่

14 ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

ฝากถงึ คนทจี่ ะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

“หาเงินมาซื้อความสุข ไม่มีทางซื้อได้จริง และหาไปไม่มีวันจบ แต่
หากเราเรม่ิ ทำ� สง่ิ ทเ่ี รามคี วามสขุ กอ่ น เรากจ็ ะไดค้ วามสขุ ณ ตรงนน้ั เลย เมอื่ เรา
มีความสุขแล้วแบ่งปันไปยังคนรอบข้างแล้ว เงินจะตามมาเอง” วันนบกล่าว
ในตอนท้าย และฝากไปถึงคนทีจ่ ะท�ำเกษตรทฤษฎใี หม่ ว่า
 อย่าเริ่มคิดท่ีจะขายก่อน ให้เริ่มเปล่ียนท่ีใจ และเร่ิมท�ำให้ตัวเองและ
ครอบครัวมกี นิ ก่อน
 ตนเป็นท่ีพ่ึงแห่งตน อยากท�ำต้องลงมือท�ำเองก่อน อย่ารอให้ใครมาช่วย
ในพทุ ธศาสนาสอนว่า “อตั ตาหิ อตั โนนาโถ” และศาสนาคริสตส์ อนเช่นกัน
ว่า “พระเจา้ จะช่วยคนทชี่ ว่ ยตัวเองกอ่ น”
 ให้เริม่ ทีละน้อย แลว้ คอ่ ยๆ ขยาย อยา่ ทำ� ใหญใ่ นทเี ดียว เพราะกว่าท่ีตน้ ไม้
ต่างๆ จะให้ผลผลิตและจ�ำหน่ายได้ต้องใช้เวลานานหลายปี ให้ค่อยๆ
เลือกพื้นท่ีเล็กๆ ท่ีสามารถดูแลได้ท่ัวถึง ท�ำให้ครอบครัวได้กินก่อน เพื่อ
เรยี นรูแ้ ละเข้าใจ จากนน้ั จึงคอ่ ยๆ ขยายเมอื่ พร้อม
 ให้คิดล่วงหน้า 10 ปี คิดวางแผนไว้ก่อนลงมือท�ำเลยว่าอนาคตข้างหน้า
อกี 10 ปีเราอยากมีอะไร เพ่อื ให้เราลงมอื ทำ� ไดอ้ ย่างมีทิศทาง

นายวันนบ ขอสุข อายุ 59 ปี
ชือ่ ไร่ : ไรอ่ ุ๊ยก๋ือ
พืน้ ทแี่ ปลงเกษตรทฤษฎีใหม่ : 23 ไร่
เรมิ่ ปรับพนื้ ที่ : 4 เมษายน 2559
กิจกรรมในแปลง : ขุดคลองไส้ไก่ ขุดสระ ปลูกไม้ผล นาข้าว ผัก สมุนไพร
เลย้ี งไก่ ท่ีพกั Farm Stay กาแฟคว่ั สด

15ครภู มู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

นายพงษ์พัฒน์ พิมพข์ นั

อนาคตก�ำหนดเอง

นายพงษ์พัฒน์ พิมพ์ขัน หรือโจ
หนุม่ วัย 26 ปี ทรี่ บั หน้าทีเ่ ปน็ อาสา
สมคั รพัฒนาหมู่บา้ น (อสพ.)ของโครงการ
ปิดทองหลังพระฯ ตั้งแต่เร่ิมโครงการ
ในพ้ืนที่ต�ำบลแก่นมะกรูด การเข้าร่วม
โครงการฯ เรียกได้ว่าเป็นจุดหักเหชีวิต
วัยรุ่นของเขาเลยก็ว่าได้ เม่ือโจได้เข้ามา
เป็นส่วนหนึ่งของทีมงานที่ต้องมาท�ำงาน
เกี่ยวข้องกับการพัฒนาการเกษตรทฤษฎี
ใหม่ เพ่ือพัฒนาบ้านเกิดของตัวเอง โจจึง
ใชโ้ อกาสนศ้ี กึ ษา พลกิ ฟน้ื ผนื ดนิ ทแี่ หง้ แลง้
ในไรข่ า้ วโพดของพ่อ จนน�ำไปสูค่ วามหวัง
และการเปล่ียนแปลงขนึ้ กับชีวติ ของเขา

16 ครภู ูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อุทยั ธานี

“โจ” เป็นลูกชายคนเดียวของครอบครัวพิมพ์ขัน จาก
เด็กวัยรนุ่ ธรรมดาทีจ่ บการศึกษา กศน. ในระดบั ชน้ั ม. 6 และไปรบั
จ้างท�ำงานก่อสร้างอยู่ที่จังหวัดกาญจนบุรีได้ไม่นาน หวังเพียง
แค่ต้องการมีงานท�ำ แต่ด้วยความที่เป็นลูกชายคนโต พ่อจึงให้
กลับมาช่วยท�ำงานในไร่ท่ีบ้านเกิด เพ่ือช่วยกันปลูกข้าวโพด และ
มันส�ำปะหลงั ซึ่งมีพน้ื ที่มากถึง 21 ไร่ โจเป็นแรงหลกั ของครอบครัว เพราะนอกจาก
พ่อและแม่แล้ว โจยังมีครอบครัวเล็กๆ ของตัวเอง มีภรรยาและลูกสาวอาศัยอยู่
รว่ มกันเปน็ ครอบครัวใหญ่ รายได้หลักของครอบครัวมาจากงาน อสพ. และการปลูก
ข้าวโพด พอหมุนเวียนเปน็ ค่าใชจ้ ่ายและลงทุนการเกษตรได้แบบไม่เหลือเกบ็

จดุ เปลยี่ นของชวี ติ

โจได้เปน็ ส่วนหนง่ึ ของทมี งาน ในการนำ� เกษตรกรไปเรียนรเู้ กษตรทฤษฎีใหม่
แบบโคก หนองนาท่ีศูนย์การเรียนรู้เกษตรพอเพียง สวนล้อมศรีรินทร์ ต.หนองโน
อ.เมอื ง จ.สระบรุ ี เมอื่ เดือนกมุ ภาพนั ธ์ ปี พ.ศ. 2559 สิ่งท่โี จได้รบั ฟังในการอบรมครง้ั
นนั้ ไดจ้ ุดไฟในหัวใจ เขาเร่ิมเหน็ เป้าหมายของชวี ิต ได้เหน็ ทางรอดของการท�ำเกษตร
แบบทไี่ มเ่ คยไดเ้ หน็ มากอ่ น อาจารยบ์ ญุ ลอ้ ม ซง่ึ เปน็ วทิ ยากรหลกั ไดช้ ใี้ หเ้ หน็ หวั ใจของ
การทำ� เกษตรแบบปราณตี “ทำ� นอ้ ยกวา่ เดมิ แตไ่ ดผ้ ลผลติ มากกวา่ เมอื่ มคี วามร”ู้

17ครภู มู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

เรมิ่ จากการปรบั ทดี่ นิ แบบขดุ หนองใหเ้ ปน็ ทเ่ี กบ็ นำ้� และทอ่ี าศยั ของปลา มผี กั บงุ้
ผกั กระเฉดเปน็ แหลง่ อาหารของคน ขดุ คลองคดโคง้ เพอื่ ชะลอนำ้� และเกบ็ กกั นำ้�
กระจายความชุ่มชื้น ปั้นโคกให้สูงเพื่อใช้ปลูกพืชผัก-หนีน้�ำท่วม ปลูกข้าวเป็น
แหล่งอาหารหลัก ใช้วัตถุดิบในธรรมชาติเพ่ือเกื้อกูลกัน เกิดเป็นระบบนิเวศน์
ในพื้นท่ี แก้ปัญหาความยากจนของเกษตรกร สง่ิ ทีไ่ ด้ฟัง ไดเ้ ห็น และไดเ้ รยี นรู้
ตลอดการอบรม 3 วนั นน้ั ทำ� ใหโ้ จอดใจรอวันกลับบา้ นแทบไมไ่ หว

ทำ� ทนั ท ี

หลังกลับมาจากการอบรม โจน�ำความรู้ท่ีได้เรียนมาเล่าให้พ่อฟัง และ
ลงมือวางแผนปรับพ้ืนที่ท�ำกินทันที โดยขอแบ่งพื้นที่ 6 ไร่จาก 21 ไร่ ในการ
ท�ำเป็นแปลงเกษตรทฤษฎีใหม่ตามที่เรียนรู้มา ซึ่งชาวต�ำบลแก่นมะกรูดรุ่นที่
ไปอบรมพร้อมกันในครั้งนั้น จะได้รับการสนับสนุนด้านเครื่องจักรจากองค์การ
บริหารส่วนจังหวัดอุทัยธานี และโครงการปิดทองหลังพระฯ ทันทีในลักษณะ
กองทุนของ “กลุ่มแก่นมะกรูดโมเดล” อีกทั้งยังมีทีมวิทยากรหลักอย่าง
อ.ยกั ษ์ และ อ.บญุ ลอ้ ม ทล่ี งพนื้ ทตี่ ามมาใหค้ ำ� แนะนำ� ในการปรบั พน้ื ทถ่ี งึ แปลง
ของเกษตรกรท่ีหัวไวใจสู้แต่ละราย ดังน้ัน โจจึงไม่รอช้าท่ีจะลงช่ือขอขุดสระ
ปรับพื้นท่ีตามแนวทางที่เรียนมา สระเดิมท่ีมีอยู่ 1 สระ ได้รับการขุดให้ลึกข้ึน

18 ครูภูมปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

และขุดเพ่ิมอีก 3 สระ มีการขุดคลองไส้ไก่คดเคี้ยวไป
ตามแปลง เชอื่ มสระเขา้ ดว้ ยกนั ปรบั พนื้ ทเี่ ปน็ ขน้ั บนั ได
เสริมคันนาให้สูงขนาดใหญ่ ขุดหลุมปลูกกล้วย ปลูก
ไม้ผล ปลูกผัก โดยมีพ่อและแม่เป็นพ่ีเล้ียง เพราะท่ี
ผ่านมาแม้ว่าครอบครัวของเขาจะมีพ้ืนที่การเกษตร
จ�ำนวนมาก แต่โจเองยังไม่เคยลงมือท�ำอย่างจริงจัง
การท�ำไร่ส่วนใหญ่ใช้วิธีจ้างคนงาน คร้ังน้ีโจต้ังใจว่า
จะลงมือท�ำด้วยตนเองทุกข้ันตอน เขาจึงเร่ิมจากการ
ลงมือขุดหลุมปลูกกล้วยไปกว่า 50 ต้น และพบว่า
ต้นกล้วยที่เขาปลูกนั้นตายไปกว่าครึ่งหน่ึงในช่วงแรก
แม้ตอนเริ่มอาจยงั ไม่ได้ด่ังท่ีหวังไว้ แตส่ ่ิงท่ีโจได้รับนน้ั
คือประสบการณท์ มี่ มี ากข้นึ ในตวั เขาเอง
นอกจากน้ี โจยงั สนใจในการเพาะกลา้ ผกั -ปลกู
ผัก จึงได้เริ่มทดลองเพาะปลูกเพื่อบริโภคในครัวเรือน
กอ่ น โจหมน่ั เรยี นรสู้ อบถามจากพอ่ แม่ และกลมุ่ เพอ่ื น

เกษตรกรที่เก่งเรื่องผัก แปลงของ
เขามีพื้นที่ด้านหน้าติดกับถนนราด
ยาง ซ่ึงเป็นเส้นทางท่องเที่ยวของ
นักท่องเที่ยวในช่วงฤดูหนาว ท�ำให้
โจเล็งเห็นโอกาสในการสร้างมูลค่า
เพ่ิมจากที่ดินของเขา จึงปรับพื้นที่
2 งานด้านหนา้ ใหเ้ ป็นพ้นื ท่ตี ้อนรับ
นักท่องเที่ยวท่ีจะมานอนดูดาวใน
หน้าหนาว ด้วยการท�ำโคกสูงเพ่ือ
เป็นที่กางเต็นท์ ด้านหน้าท�ำแปลง
ผักปลอดสารพิษ พร้อมขุดสระ
เลก็ ๆ และแนวคลองไสไ้ ก่ เพ่ือเป็น
จดุ เรยี นรจู้ �ำลองให้กบั นกั ทอ่ งเท่ียว

19ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

ผลจากการทดลองท�ำในปีแรก
โจมีรายได้จากการเปิดจุดกางเต็นท์
และขายผักรวม 30,000 บาท นับว่า
เป็นจุดเริ่มต้นที่สร้างความภาคภูมิใจ
ให้เขาได้มากทีเดียว ในปีที่สองพ่อของ
โจจึงได้ร่วมลงทุนสร้างบ้านพักแบบ
ชาวกะเหร่ียงแท้ๆ ท่ีมีการเข้าไม้แบบ
ไร้ตะปู เป็นที่พักเพ่ิมเติม พร้อมกับท�ำ
ห้องน�้ำเพ่ืออ�ำนวยความสะดวกมากขึ้น
นอกจากนี้ยังมีแปลงผักและซุ้มผักไร้
สารพิษในบริเวณจุดท่องเที่ยว เพื่อเก็บ
บริโภคในครัวเรือน และจ�ำหนา่ ยแกน่ ัก
ทอ่ งเท่ียวอกี ด้วย

การเปลย่ี นแปลงทเ่ี กดิ ขนึ้ ส่วนรายได้ของครอบครวั จากเดิมทม่ี ี
รายได้จากการเกษตรแค่ปีละ 1 คร้งั คือใน
ในปีแรกท่ีเร่ิมลงมือปรับพ้ืนท่ีและ ฤดูเก็บเก่ียวขา้ วโพด แตต่ อนนีเ้ ร่มิ มรี ายได้
ปลูกพืชตามแนวเกษตรทฤษฎีใหม่ เสริมจากกล้วย รวมไปถึงรายได้จากการ
ครอบครัวของโจเร่ิมมีผักไร้สารพิษไว้ ท่องเที่ยว - ให้เช่าที่พักและลานกางเต็นท์
บรโิ ภคเอง มีสระน้ำ� 4 บ่อ ทีม่ นี �้ำอยา่ ง ในช่วงเดือนพฤศจิกายน-มกราคม ถือว่า
เพียงพอตลอดทั้งปี สามารถเลี้ยงปลา เป็นรายได้แหล่งใหม่ที่มีอนาคตไกลอีก
ไว้เป็นอาหารได้ตลอดปี รอบๆ แปลงท่ี ด้วย แม้ว่ารายได้ที่เพ่ิมข้ึนในรอบปีท่ีผ่าน
มคี ลองไสไ้ กค่ ดเคย้ี วผา่ น มคี วามชมุ่ ชนื้ มายังไม่สูงนัก แต่ดูเหมือนว่าแสงสว่างท่ี
และเขียวชะอุ่มข้ึนมากเม่ือเปรียบเทียบ ปลายอโุ มงคเ์ ดน่ ชดั ข้นึ แล้ว เมอ่ื โจเรม่ิ เห็น
กับหลายปีที่ผ่านมา โจเล่าว่าสมัยก่อน แนวโนม้ แลว้ วา่ รายไดเ้ สรมิ สามารถเกดิ ขน้ึ
เมื่อถึงฤดูแล้งมองไปทางไหนก็จะเจอ ได้ตลอดปีหากมีความหลากหลายของพืช
แต่หญ้าแห้ง มีไฟไหม้ป่าเกิดข้ึนเรื่อยๆ และมีกิจกรรมเพอื่ การทอ่ งเทย่ี วแบบใหม่
แตเ่ ดย๋ี วนแ้ี มห้ มดฤดฝู นแลว้ มองไปทาง
ไหนก็ยงั เหน็ สีเขยี วสบายตา

20 ครูภูมิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

แผนในอนาคต

โจยังคงมุ่งมั่นในเป้าหมายของการ
พฒั นาทด่ี นิ แปลงเลก็ ๆ ของเขา ใหก้ ลายเปน็
แหล่งท่องเท่ียวเชิงนิเวศ พร้อมท้ังมีความ
คิดในการต่อยอดให้มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว
ซ่ึงพืชท่ีต้ังใจจะปลูกต่อไปมีอีกหลายชนิด
สว่ นใหญเ่ ปน็ พชื ผกั สวนครวั เชน่ มะเขอื ยาว
ฟักทอง ถั่ว พริก ไม้เล้ือยต่างๆ รวมถึงผัก
สลัดตา่ งๆ เพ่ือจะแปรรปู เปน็ ผลติ ภัณฑ์เพอื่
สุขภาพได้อีกด้วย โดยโจมีแนวคิดที่จะชูจุด
เด่นของสินค้าปลอดภัยจากสารเคมีและมี
กระบวนการผลติ ท่ีเป็นมิตรตอ่ สิ่งแวดลอ้ ม

ฝาก ถึงคนท่ีจะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

ส�ำหรับผู้สนใจอยากเปลี่ยนแปลงวิถีการผลิตมาท�ำเกษตรแบบทฤษฎีใหม่
โดยเฉพาะการปรับพ้ืนท่ีเป็นโคก หนอง นา ควรเร่ิมต้นจากพื้นท่ีน้อยๆ ก่อน และ
ควรมีเป้าหมายแรกเริ่มที่ชัดเจนว่าจะท�ำเพ่ือตัวเองและครอบครัวก่อน เพราะเป็น
การปรบั เปลีย่ นวถิ ชี วี ิตใหม่ เป็นการหันมาใช้วธิ กี ารพง่ึ พาธรรมชาติ ลดตน้ ทุนในการ
ใช้ชีวิตประจ�ำวัน ส่วนเคล็ดลับการเลือกพื้นที่ที่จะเร่ิมต้น ควรเป็นพ้ืนที่ใกล้บ้าน
ที่สะดวกและง่ายต่อการดูแล และท่ีส�ำคัญต้องเร่ิมที่ความสนใจจริงๆ อย่าท�ำ
เพราะเลียนแบบคนอื่น แต่ให้ท�ำเพราะใจอยากท�ำ เร่ิมเล็กๆ เม่ือเห็นผลจึงขยาย
จะได้มีก�ำลังใจ

นายพงษพ์ ัฒน์ พิมพ์ขัน อายุ 26 ปี
ช่อื ไร่ : หมอจิตร
พนื้ ทที่ ั้งหมด : 21 ไร่
พ้นื ทแ่ี ปลงเกษตรทฤษฎีใหม่ : 6 ไร่ เร่ิมปรับพนื้ ท่ี : ปี 2559
กิจกรรมในแปลง : ขุดคลองไส้ไก่ ขุดสระ ห่มดิน ขุดนาข้ันบันได ปลูกไม้ผล
กลว้ ย ผกั ท�ำบ้านพกั -จดุ กางเตน็ ท์

21ครภู มู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อุทัยธานี

โรงเรียนอีมาดอที ราย

โรงเรียนวิถีเกษตร

โรงเรียนบ้านอีมาดอีทราย เป็น
โ ร ง เ รี ย น ข น า ด เ ล็ ก ใ น ต� ำ บ ล
แก่นมะกรูด สอนตั้งแต่อนุบาล 1
ถึงมัธยมศึกษาปีท่ี 3 มีนักเรียน
ประมาณ 170 คน เป็นลูกหลานของ
ชาวบ้านในพ้ืนท่ีหมู่ 4 บ้านอีมาด
อที ราย และชาวบา้ นหมบู่ า้ นใกลเ้ คยี ง
ซ่ึงส่วนใหญ่เป็นเชื้อสายกะเหร่ียงโปว์
เด็กนักเรียนจ�ำนวนมากกว่าคร่ึงหน่ึง
ที่เรียนจบชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 จะ
ไม่ได้เรียนต่อ ส่วนหนึ่งจะไปหางาน
ท�ำนอกพ้ืนท่ี และส่วนหน่ึงกลับไปใช้
ชวี ิตตามวิถเี กษตรเช่นเดียวกับพอ่ แม่

22 ครูภูมิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายป่าห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

จากสถานการณ์ดังกล่าวท�ำให้ นายดิเรก
ศรีสุวรรณ ผู้อ�ำนวยการโรงเรียนได้เล็งเห็นความส�ำคัญ
ของการสร้างเสริม “วิชาชีวิต” ให้เด็กๆ เพื่อสามารถน�ำ
ความรู้และทักษะไปเล้ียงดูตัวเองและครอบครัวได้
กอปรกับกระทรวงศึกษาธิการได้มีแนวทางให้โรงเรียน
ระดับประถมศึกษา บรรจุความรู้เรื่องปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม่เข้าไว้ใน
หลักสูตรการเรียนการสอน จึงเป็นท่ีมาของความตั้งใจในการพัฒนาหลักสูตรใน
โรงเรยี น ใหม้ วี ชิ าดา้ นการเกษตรแบบกสกิ รรมธรรมชาตขิ นึ้ เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ไดซ้ มึ ซบั เขา้ ใจ
และน�ำไปปรับใช้ในชีวิตหลังจากท่ีจบออกไป รวมทั้งสามารถยกระดับคุณภาพชีวิต
ของชาวบ้านซ่งึ เป็นผู้ปกครองใหส้ ามารถพึง่ พาตนเองได้ดีข้นึ ดว้ ย

จดุ เปลย่ี นของการเรยี นรู้

การเปลยี นแปลงจะเกิดขึ้นไม่ได้เลย หากทีมของครูผ้สู อนไม่มคี วามเขา้ ใจใน
หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง โดยในปี พ.ศ. 2560 ผอ.ดเิ รก และครูในโรงเรยี น
จ�ำนวนหนึ่ง ได้สมัครเข้าร่วมอบรมการท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่ พร้อมกับชาวบ้าน
ณ มูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติมาบเอ้ือง ที่จังหวัดชลบุรี 5 วัน 4 คืน นอกจากนี้ยังได้
ไปร่วมเอามือ้ เอาแรงกับชาวบา้ นทบ่ี า้ นโปง่ เกตุ จงั หวดั สระบุรี เปน็ เวลา 7 วนั ดว้ ย

23ครภู ูมปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

การอบรมทม่ี ลู นธิ กิ สกิ รรมธรรมชาติ
มาบเอื้อง คร้ังน้ัน ไม่เหมือนการอบรม
หรือการดูงานท่ีผ่านๆ มา เพราะมี
วิทยากรหลักเป็น รัฐมนตรีช่วยว่าการ
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ นายววิ ฒั น์
ศัลยก�ำธร หรืออาจารย์ยักษ์ ผู้ก่อตั้ง
มูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ รวมทั้งผู้ใหญ่
สมศกั ด์ิ เครอื วลั ยบ์ า้ นสองสลงึ เกษตรกร
ผู้เปล่ียนชีวิตตนเองจากการมีหนี้สินรุงรังจนกลายเป็นเกษตรกรที่ท�ำเกษตร
ผสมผสานจนประสบความส�ำเร็จปลดหน้ีได้ รวมถึงวิทยากรอีกหลายท่านที่
เปน็ เกษตรกรทปี่ ฏบิ ัติจริง ผลัดกนั มาถ่ายทอดความรู้
ในการเรยี นรทู้ ง้ั ภาคทฤษฎปี ฏิบัติ ท�ำให้ ผอ.ดเิ รก และคณะครทู ไ่ี ปรว่ มอบรม
ได้เข้าใจถึงหลักการพ้ืนฐานของการอยู่ร่วมกันตามธรรมชาติของต้นไม้หลากชนิด
หลายระดบั ความสูง เหตุผลว่าท�ำไมต้องปลูกพืชหลายระดับอย่ดู ้วยกนั การปลกู ป่า
3 อย่างประโยชน์ 4 อย่างคืออะไร ข้อส�ำคัญคือ ได้หลักคิดที่ว่า กสิกรรมธรรมชาติ
ตอ้ งเกดิ จากการต่อสกู้ ับจิตใจของตัวเอง ระหว่าง “ความพอ” กบั “ความอยาก” เรม่ิ
จากการสรา้ งความพอเพยี งในปจั จยั ขนั้ พนื้ ฐานสำ� หรบั ตนเองและครอบครวั กอ่ น แลว้
คอ่ ยแบง่ ปนั ไปยงั เพอ่ื นบา้ น คนรอบขา้ ง เกดิ การสรา้ งเครอื ขา่ ยทเ่ี ขม้ แขง็ การคา้ ขาย
และธรุ กจิ เปน็ ระดบั สดุ ทา้ ย โดยสดุ ยอดผลลพั ธไ์ มใ่ ชค่ วามรำ�่ รวย แตค่ อื สขุ ภาพดี อายุ
ยนื ยาว และมีความสุข นับว่าเปน็ ความลกึ ซ้ึงอยา่ งมาก

24 ครภู มู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแข้ง จ.อุทัยธานี

หลกั สตู รบรู ณาการ

สิ่งแรกท่ี ผอ. ดเิ รก และคณะครูไดท้ �ำหลังจากการอบรม คือการคดิ ออกแบบ
พนื้ ทใี่ นแปลงเกษตรของโรงเรยี น 3.28 ไร่ ให้สามารถเกบ็ กักน้�ำให้ได้ 100 เปอร์เซน็ ต์
โดยอาจารย์บุญล้อม เตา้ แกว้ ปราชญด์ ้านโคก หนอง นา จากศนู ยเ์ รยี นรสู้ วนลอ้ ม
ศรีรินทร์ จังหวัดสระบุรี เป็นที่ปรึกษาในการออกแบบวางแปลนพื้นท่ี รวมทั้ง อบจ.
อทุ ยั ธานี และโครงการปดิ ทองหลงั พระฯ สนบั สนนุ ในเรอื่ งเครอื่ งจกั รขดุ และคา่ นำ�้ มนั
เชอ้ื เพลงิ การปรับพน้ื ทีม่ ที ้ังการย่�ำดนิ การหม่ ดิน การใสป่ ุย๋ คอก การปลูกพืช การ
ดูแลรักษาต้นไม้ การท�ำปุ๋ยหมัก ฯลฯ ได้ถูกถ่ายทอดให้นักเรียนทุกระดับช้ัน ตั้งแต่
ระดับช้นั ประถมศึกษาปที ี่ 1 ถึง มธั ยมศึกษาปีท่ี 3 ในโรงเรยี นบ้านอมี าดอที ราย ผ่าน
กจิ กรรมพิเศษในช่วงลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้ โดยแบ่งเป็น 3 ฐานเรียนรู้ ได้แก่
1) ฐานปรบั เรยี นรเู้ กย่ี วกบั การปรบั พน้ื ท่ี บำ� รงุ ดนิ วธิ กี ารเกบ็ กกั นำ้� การยำ่� ดนิ
2) ฐานปลูก เรียนรู้เกี่ยวกับการเลือกชนิดพันธุ์ต้นไม้ เรียนรู้ชนิดของต้นไม้
การปลกู ตน้ ไม้ การอนบุ าลต้นกล้า การย้ายลงแปลง เป็นตน้
3) ฐานแปร นักเรียนจะได้เรียนรู้เก่ียวกับการแปรรูปผลผลิตต่างๆ มาเป็น
อาหาร และน้ำ� ยาเอนกประสงคเ์ พ่ือใชใ้ นครวั เรือนตา่ งๆ

25ครูภูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อุทยั ธานี

การเปลย่ี นแปลง

แม้ว่าในช่วงปีแรก จะ
ยั ง ไ ม ่ เ ห็ น ผ ล ผ ลิ ต ท่ี พ อ เ พี ย ง
ตลอดปีการศึกษาแต่อย่างน้อย
วิชาชีวิตเหล่าน้ีได้เริ่มซึมซับ
และฝังเข้าไปในจิตใจของเด็ก
นักเรียนบ้างแล้ว ผ่านกิจกรรม
ท่ีได้ให้เด็กมีส่วนช่วยคิด ช่วย
ลงมือ และเก็บผลผลิตต่างๆ
สภาพพ้ืนท่ีโดยรวมดูเขียวชะอุ่ม
มากขึ้น ดินที่เคยแห้งแข็งเร่ิมมีความชุ่มชื้นและนุ่มข้ึน ปลูกพืชได้มากข้ึน โรงเรียน
ได้ผลผลิตจากการปลูกของนักเรียนไปท�ำกับข้าวกลางวัน เด็กนักเรียนมีกิจกรรม
ร่วมกัน มีหน้าท่ีรับผิดชอบทุกคน อีกท้ัง ผู้ปกครองท่ีได้ร่วมเรียนรู้และเกิดการน�ำไป
ปฏบิ ตั จิ รงิ ยงั ไดน้ ำ� ผลผลติ มาแบง่ โรงเรยี นและแบง่ ขายมรี ายไดเ้ ขา้ ครอบครวั เกดิ เปน็
เครือข่ายท่เี ขม้ แข็ง ซงึ่ นบั ได้วา่ เปน็ ผลลพั ธ์ท่นี า่ ชื่นใจมากส�ำหรับการเริม่ ตน้

26 ครูภูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าห้วยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

นอกจากผลลัพธ์ในทางท่ีดีของการปรับ
พ้ืนท่ีของโรงเรียนแล้ว ผอ.ดิเรก และครูท่ีไปร่วม
อบรมด้วยกันครั้งน้ัน ยังได้น�ำความรู้ไปลงมือ
ปฏิบัติในพ้ืนที่ส่วนตัวของตัวเอง โดยได้รับการ
สนบั สนนุ จากทมี วทิ ยากรและเครอื ขา่ ยทไี่ ปอบรม
ด้วยกัน ผอ.ดิเรก ซึ่งจะเกษียณอายุราชการในปี
2563 ได้วางแผนในบั้นปลายชีวิต โดยชักชวน
ภรรยา จัดการดินและน�้ำในแปลงของตัวเอง
ขดุ คลองไสไ้ ก่ และห่มดนิ ผอ.ดิเรก เลา่ ให้ฟงั วา่ พนื้ ทแี่ ปลงนี้ เคยให้ขาวบา้ นเชา่ ท�ำ
ไรม่ นั ส�ำปะหลัง ทำ� ให้ดินแหง้ และแขง็ ปลูกอะไรก็ไมข่ น้ึ เม่อื ได้เรียนรเู้ กษตรทฤษฎี
ใหม่ จึงรู้วิธีการพลิกฟื้นผืนแผ่นดินด้วยวิธีการห่มฟาง ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ท�ำให้
พ้ืนดินที่เคยแห้งแล้งกลับมามีชีวิตได้อีกครั้ง ผ่านไปกว่า 4 เดือน เมล็ดพันธุ์ท่ีลง
ไว้ก็เร่ิมแตกยอดอ่อนให้เห็น และมีผลผลิตพริก มะเขือ ชะอม ผักปัง แตงกวา
กระเจ๊ียบ ในเวลาไม่ถึง 2 ปี พืชผลในสวนท้ังหมดพื้นท่ี 2 ไร่ ไม่ได้มีไว้ขายแต่
มีไว้กินไว้ใช้ในครัวเรือน และแบ่งปันให้เพื่อนบ้าน โดยเฉพาะนักเรียนท่ีโรงเรียน
บ้านอีมาดอีทราย ถือเป็นการลดต้นทุนทีไม่ใช่แค่ครอบครัวของ ผอ.ดิเรก เองแต่
ยงั ชว่ ยลดตน้ ทุนไปยงั โรงเรยี นและเพือ่ นบา้ นได้อีกด้วย

27ครภู ูมิปัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อุทยั ธานี

ปญั หาและอปุ สรรค

การท�ำโครงการด้านเกษตรในโรงเรียน
ด้วยแรงใจและแรงกายของครูและนักเรียน
ยอ่ มมอี ปุ สรรคในเรอื่ งเวลาและความตอ่ เนอื่ ง
เน่ืองจากแต่ละคนมีภาระหน้าที่ของตนท่ี
ล้นมือยู่แล้ว การแบ่งเวลามาดูแลต้นไม้
ในช่วงเริ่มต้นที่ยังไม่สามารถเติบโตเองได้ จึงนับเป็นงานหนักของครูอยู่มาก และ
การทีเ่ ดก็ นกั เรียนตอ้ งเรยี นไปด้วย ทำ� ใหข้ าดความตอ่ เนื่องไปบา้ ง วธิ ีการรบั มือของ
ทีมคุณครูคือการปรับตัวปรับใจรับในช่วงแรก พร้อมกับการสร้างเครือข่ายความ
เขา้ ใจในหมู่ครูดว้ ยกัน และนกั เรยี น รวมท้ังผ้ปู กครอง ใหม้ คี วามเขา้ ใจโคก หนอง นา
เมื่อมีคนเห็นด้วยมากขึ้น ก็ช่วยกันคนละไม้คนละมือ งานหนักจึงจะกลายเป็นเบา
ไปได้ในท่สี ุด

แผนในอนาคต

ในมุมมองของผู้บริหารนั้น ผอ.ดิเรก มองว่าควรจะปรับหลักสูตรให้เรียนรู้
แบบบูรณาการ โดยให้กิจกรรมแปลงเกษตรทฤษฎใี หมใ่ นพ้นื ทขี่ องโรงเรยี น เปน็ ตน้
เร่ืองในการน�ำเรียนวิชาต่างๆ เช่น เมื่อพูดถึงหนองน้�ำ วิชาภาษาไทยอาจต้ังโจทย์
วา่ หนองนำ้� คอื อะไร วชิ าคณติ ศาสตรต์ ง้ั โจทยก์ ารคดิ ปรมิ าตรหนองนำ�้ วดั ขนาดหนอง
น้�ำ วิชาวิทยาศาสตร์น�ำเรียนรู้เรื่องชั้นดินที่เห็นจากการขุดหนองน�้ำ เป็นต้น ในส่วน
เปา้ หมายของการปรบั พน้ื ทแ่ี ปลงเกษตรทฤษฎใี หม ่ ตอ้ งการใหเ้ ปน็ แหลง่ ผลติ อาหาร
ส�ำหรับโรงเรียน และมีปริมาณมากพอใช้ท�ำอาหารกลางวันเลี้ยงนักเรียนให้ได้

28 ครูภมู ิปญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

มากที่สุดเท่าที่จะท�ำได้ รวมท้ังเป็นศูนย์เรียนรู้ให้แก่
ชาวบ้านในละแวกใกล้เคียงด้วย และยังมองไปถึง
ความเปน็ ไปไดใ้ นการจดั สรรพน้ื ทใ่ี หแ้ กน่ กั เรยี นทสี่ นใจ
ลงมอื ทำ� จรงิ ดว้ ยตวั เองโดยมกี องทนุ สนบั สนนุ การลงทนุ
และการแนะน�ำแนวทางหาความรู้ใหม่ๆจากการใช้
สื่อออนไลน์ให้เป็นประโยชน์ เพื่อเป็นการสร้าง
ประสบการณ์ในสายอาชีพให้แก่นักเรียน ที่ก�ำลังจะ
เรยี นจบไปประกอบอาชีพในอนาคต

ฝากไปถงึ คนทจี่ ะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

ผอ.ดิเรก ฝากถึงคนท่ีจะท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่ว่า “คนท่ีสนใจจะท�ำเกษตร
ทฤษฎีควรเร่ิมจากความเข้าใจแก่นแท้ของเศรษฐกิจพอเพียงก่อน เพราะการเข้าใจ
ถึงความหมาย และตระหนักถึงคุณค่าที่จะเกิดขึ้นกับชีวิตแล้ว จะท�ำให้เกิดความ
มุ่งมั่นปฏิบัติ และเกิดพลังในการฝ่าฟันอุปสรรรคท่ีจะเกิดข้ึนด้วยตัวเอง ข้อส�ำคัญ
คือต้องศึกษากับผู้รู้จริง การมีครูท่ีดีเป็นสิ่งส�ำคัญ เพราะจะท�ำให้เกิดความเข้าใจ
ถ่องแท้และต่อยอดได”้

โรงเรยี นอมี าดอที ราย : นายดเิ รก ศรสี ุวรรณ (ผู้อำ� นวยการโรงเรียน)
ขนาดพ้นื ทขี่ องโรงเรยี นทง้ั หมด : 60 ไร่
พ้ืนท่แี ปลงเกษตรทฤษฎีใหม่ : 3.28 ไร่
ปีทเ่ี ริ่มทำ� : มถิ ุนายน 2560
กิจกรรมในแปลง :
 ปรบั พ้นื ท่ี ขุดขน้ั บันได ขุดสระ ทำ� คลองไสไ้ ก่ ปฟู างห่มดิน
 ปลูกไมผ้ ลหลากหลายชนิด เชน่ ทุเรียน เงาะ ลำ� ไย มะขาม สม้ โอ
มะละกอ กลว้ ย ฯลฯ
 ปลูกไม้ปา่ เชน่ ยางนา สัก ค้อ มะคา่ ประดู่ ฯลฯ
 ปลกู ผักสวนครวั เพอื่ ใชใ้ นโรงอาหารโรงเรียน เชน่ มะเขือ พริก

29ครูภมู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

นางบญุ เตอื น - นายลม ราชสหี ์

หัวด�ำน�ำหัวขาว

ความเปน็ มา

นายลมและนางบญุ เตอื น
สองสามีภรรยาผู้เป็นหัวหน้า
ครอบครัวราชสีห์ ท�ำมาหา
เล้ียงชีพบนพนื้ ทีเ่ กษตร 20 ไร่
โดยปลูกข้าวไว้บริโภคในครัว
เรือน ปลูกพืชไร่ไว้ขายเป็น
รายได้ส่งลูกชายและลูกสาว
เรียนหนังสือและใช้จ่ายดูแล
คนในครอบครัวอีกสิบกว่า
ชวี ติ ซงึ่ ผลผลติ ทางการเกษตร
ของครอบครัวที่ผ่านมาท�ำ
รายได้ไม่มากมายนัก เพราะ
สภาพพน้ื เทเี่ ปน็ ทส่ี งู มี ลาดชนั
และมีฝนตกน้อยแม้ในหน้า
ฝน ประกอบกับไม่มีแหล่ง
กักเก็บน้�ำ ท�ำให้พืชพรรณท่ี
พยายามปลูกไว้มีใบเหลือง
ขาดน�้ำ แม้กระทั่งกล้วยท่ีว่า
ปลูกง่ายก็มีใบเหลืองเช่นกัน

30 ครูภูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อุทยั ธานี

อีกทั้งปัญหาดนิ ถูกกัดเซาะจนเกดิ รอ่ งนำ�้ ในหนา้ ฝน ท�ำให้ร่องทน่ี �ำ้ กดั เซาะนั้นเริ่มลกึ
ข้นึ และกวา้ งขึ้นเร่อื ยๆ ทุกปี
นางบุญเตือนเล่าให้ทีมงานฟังว่า ในอดีตมีหน่วยงานทางการเกษตรจะน�ำ
ปัจจยั ทางการเกษตรมาแจก เช่น ตน้ กล้าเมล็ดพันธุ์ ป๋ยุ พันธุ์ไก่ พันธุเ์ ป็ด ฯลฯ แต่ตน
และสามไี มเ่ คยอยากได้ สงิ่ ทอ่ี ยากไดท้ ส่ี ดุ มเี พยี งสระเกบ็ นำ้� เทา่ นนั้ และถงึ กบั เคยเอย่
ปากบอกเจ้าหน้าทวี่ ่า “ถ้าไม่ได้สระนำ�้ กไ็ มเ่ อาอะไรเลย เอาอะไรมาใหเ้ อากลบั
ไปแจกคนอื่นใหห้ มด” เรยี กไดเ้ ปน็ ประโยคทแี่ สดงใหเ้ ห็นวา่ ส�ำหรับเกษตรกรแลว้
“น้�ำ” คอื ปัจจยั ทส่ี �ำคญั ท่ีสดุ ในการท�ำการเกษตร หรืออาจกล่าวได้วา่ “นำ้� คอื ชีวติ ”
อย่างท่ใี นหลวงรชั กาลที่ 9 ได้เคยตรัสไว้ไม่มีผิดเพ้ียน

จดุ เปลย่ี นของชวี ติ

นายลมและนางบุญเตือน เล่าว่าจุดเปล่ียนของการ
ท�ำการเกษตรนนั้ เร่มิ จากที่ลกู ชาย คือ นอ้ งตูมตาม วัย 15 ปี
นักเรียนเรียนดี กิจกรรมเด่น ของโรงเรียนบ้านอีมาดอีทราย
จนได้รับเลือกให้ไปร่วมโครงการได้รับคัดเลือกจากครูให้ไป
ร่วมเรียนรู้การท�ำการเกษตรทฤษฎีใหม่ท่ีจังหวัดสระบุรี
เมอ่ื อบรมโครงการเสรจ็ ตมู ตามกไ็ ดก้ ลบั มาเลา่ ใหพ้ อ่ กบั แม่

31ครภู มู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าห้วยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

ฟงั ถงึ ประสบการณท์ ไ่ี ดไ้ ปพบเหน็ ทง้ั การแกไ้ ขปญั หาเรอื่ งนำ้� ในพนื้ ทกี่ ารเกษตร เชน่
การยำ�่ มลู ววั ในสระใหเ้ ปน็ ผนงั กกั เกบ็ นำ้� ได้ การขดุ คลองไสไ้ ก่ การหม่ ดนิ สรา้ งความ
ชมุ่ ชน้ื สรา้ งโอกาสใหเ้ กษตรกรมีความเป็นอยู่ท่ีดีขึ้น นางบุญเตือนจึงเร่ิมสนใจ และ
ไม่ลังเลท่ีจะสมัครเข้าร่วมโครงการอบรมเกษตรกรเรื่องโคก หนอง นา ท่ีโครงการ
ปดิ ทองหลังพระฯ จดั ร่วมกับองคก์ ารบรหิ ารส่วนจังหวัดอทุ ัยธานี ในปี 2561 ซึง่ กลา่ ว
ได้ว่าเป็นจุดเร่ิมของการเปล่ียนแปลงของครอบครัวราชสีห์ ท่ีจะน�ำพวกเขาไปสู่
ความส�ำเร็จอย่างยังยนื ในอนาคต
หลังจากกลับมาจากอบรม สิ่งแรกท่ีครอบครัว
ราชสีห์ท�ำคือลงมือขุดคลองไส้ไก่ โดยสมาชิกทุกคนใน
ครอบครัวช่วยกันลงแรงขุดคลองตื้นๆ ที่มีลักษณะแคบ
ยาวลัดเลาะไปมาในพ้ืนท่ี ปรับพ้ืนของคลองเป็นลักษณะ
หลุมขนมครก หรือการท�ำให้พ้ืนคลองมีลักษณะเป็น
หลุมบ่อ ไม่เรียบเสมอกัน เพื่อชะลอน�้ำและกักเก็บความ
ชุ่มชื้นไว้ให้นานท่ีสุด โดยพยายามเลือกพันธุ์พืชท่ีปลูกให้
หลากหลายและสามารถหาได้ง่ายในท้องถิ่น เช่น กล้วย
มะม่วง มะนาว ขนุน ฯลฯ แต่ส่ิงท่ีขาดไม่ได้เลยนั้นก็
คอื การนำ� ฟางขา้ วหรือใบไม้แหง้ หญา้ แหง้ มาคลุมดนิ

32 ครูภูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

การเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ขนึ้

หลังจากปรับพ้ืนที่ท�ำกินได้เพียง 1 ปี
เร่ิมเห็นการเปลี่ยนแปลงอย่างเห็นได้ชัดเจน
เมื่อฝนตกลงมา และน้�ำไหลไปขังในคลอง
ไส้ไก่ น้�ำจึงซึมลงดินและกระจายไปได้ทั่วถึง
มากย่ิงขึ้น ต้นไม้นอ้ ยใหญท่ ี่อยหู่ า่ งไกลสระน�้ำ
กลับดูสดช่ืนกว่าเมื่อก่อน พ้นื ดนิ มคี วามชุ่มชน้ื
สระน้�ำเดิมสามารถเก็บกกั น้�ำไดน้ านขึน้ ยง่ิ ท�ำ
ใหส้ มาชกิ ครอบครวั ราชสหี ส์ นกุ กบั การเสาะหา
พันธุ์ต้นไม้มาปลูกในพ้ืนที่อย่างหลากหลาย
ครอบครวั มคี วามหวงั และความมน่ั ใจวา่ อนาคต
จะสามารถมีชีวิตที่ม่ันคง มีภูมิคุ้มกัน จากการมีอาหารรอบบ้านที่ไม่เพียงแต่จะใช้
บริโภคในครวั เรือน แต่ยังพอเพยี งส�ำหรบั แบ่งปนั ไปยงั เพ่อื นบ้านอกี ด้วย
ในสว่ นน้องตมู ตาม ซ่งึ เปน็ ผูไ้ ปเรียนรูก้ ารท�ำโคก หนอง นา ด้วยตัวเองตัง้ แต่
เปน็ นกั เรยี น ถงึ กับหลงไหลในการท�ำการเกษตร เนอื่ งจากเหน็ ภาพของการใชช้ วี ติ ใน
แนวทางที่สามารถพ่ึงพาตัวเองได้ ช่วยเหลือผู้อื่นได้ และยังสามารถท�ำธุรกิจได้อีก
หลากหลายแนวทาง จึงเปลี่ยนเป้าหมายจากเดิมที่เคยอยากเรียนกฎหมายเพ่ือเป็น
ทนาย มาเป็นการเลือกเรียนวิทยาลัยเกษตรในระดับมัธยมปลาย เพ่ือน�ำการเรียนรู้
มาปรับใชก้ บั พื้นทท่ี ่ีบ้านของตนเองอกี ด้วย

ปญั หา อปุ สรรค และการแกไ้ ข

สำ� หรบั ครอบครวั ราชสหี ์การดำ� เนนิ การปรบั พน้ื ทเี่ พอื่ ทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่ไมม่ ี
อะไรท่ีเป็นอุปสรรคหรือปัญหาใหญ่ เพราะทุกอย่างเกิดจากความมุ่งม่ันต้ังใจพึ่งพา
ตนเอง ท�ำตามก�ำลังท่ีมีอย่างค่อยเป็นค่อยไป มีเพียงสิ่งกวนใจท่ีท�ำให้ยังมีความไม่
สบายใจอยูบ่ ้าง น่นั คอื พน้ื ทรี่ อบๆ แปลง ทยี่ ังคงใชส้ ารเคมใี นการท�ำไร่ข้าวโพด และ
เมอ่ื ถงึ ฤดฝู น ยงั คงมปี ญั หาการชะลา้ งหนา้ ดนิ และสารเคมไี หลมายงั แปลงและแหลง่
นำ�้ อยบู่ า้ ง แตก่ ารจะไปหา้ มหรอื เปลย่ี นใจเพอ่ื นบา้ นใหเ้ ปลยี่ นวถิ ชี วี ติ นน้ั คงเปน็ ไปได้
ยาก เพราะต้องใชเ้ วลาเปน็ เคร่ืองพสิ จู น์ว่าการใช้ชวี ติ เชน่ ครอบครวั ราชสหี ์ สามารถ

33ครภู มู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ยั ธานี

ตอบโจทย์แก้ไขปัญหาปาก
ท้องและหล่อเล้ียงชีวิตได้ดี
เพยี งใด เพ่อื ใหเ้ ห็นวา่ แมไ้ ม่มี
เงินก้อนใหญ่จากการท�ำไร่
ข้าวโพด ก็ไม่ได้ท�ำให้อดตาย
แต่กลับมีกินมีใช้อุดมสมบูรณ์
มากกวา่ เดิมเสยี อกี

แผนในอนาคต

นายลมผู้เป็นพ่อและหัวหน้าครอบครัวเล่าให้ฟังด้วยสีหน้าผ่อนคลายถึง
สถานภาพของครอบครัวตอนนี้ท่ีถือว่าอยู่ในระดับท่ีน่าพอใจ ว่าหลังจากได้ลงมือ
ปลูกพืชพรรณต่างๆ ไว้ และการปรับปรุงพ้ืนที่ท่ีผ่านมาได้ท�ำให้ความชุ่มช้ืนในพื้นท่ี
ฟื้นคืนมาจนสามารถช่วยบ�ำรุงรักษาให้ต้นไม้ที่ปลูกไว้ได้มีชีวิตรอด ออกดอก
ออกผลให้เห็นแล้ว ถือว่าได้มาเกินครึ่งของสิ่งที่หวังไว้ โดยเป้าหมายของครอบครัว
ราชสีห์ต่อจากนี้ หวังเพียงให้ต้นไม้เหล่าน้ีเติบโตเป็นร่มเงา เมื่อถึงยามแก่ก็หวังว่า
ผลผลิตท่ีปลูกไว้เหล่านี้จะดูแลครอบครัวให้มีรายได้จากการขายผลผลิตบ้าง
เพอ่ื นำ� มาซอื้ หาสง่ิ ของจำ� เปน็ มกี นิ มใี ช้ มกี จิ กรรมในสวนตา่ งๆ ใหท้ ำ� อยา่ งเพลดิ เพลนิ
ในยามแกเ่ ฒ่า และแบง่ ปันไปยงั ผทู้ ีเ่ ดอื ดร้อน


34 ครูภูมิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

ฝากถงึ คนทจ่ี ะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

ปจั จยั ของความสขุ และความ
ส�ำเร็จในการท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่
คือ “ใจ” ท่ีอยากให้ครอบครวั ไดใ้ ช้
ชีวิตอย่างปลอดภัย ท้ังปลอดภัย
จากสารเคมีในการเกษตร ความ
ปลอดภยั จากความอดอยากหวิ โหย
ใหม้ ชี วี ติ ทมี่ น่ั คง และความปลอดภยั
จากภัยธรรมชาติ เช่น การเกิด
อันตรายจากดินสไลด์เพราะบุก
ป่าท�ำไร่ข้าวโพด เพราะหากมีใจ
มุ่งมั่นแล้ว การเร่ิมต้น ไม่ได้ยาก
อย่างท่ีหลายคนคิด เพียงเร่ิมจาก
การท�ำความรู้จักพ้ืนที่ของตนเอง
ให้ดีก่อน อีกประการหนึ่งคือ การ
ทำ� ความรจู้ ักตนเอง รวู้ า่ ชอบกนิ พชื
ผักผลไมอ้ ะไร และประการสุดท้าย
คือ การเร่ิมลงมือท�ำ คือเริ่มลงมือ
สร้างฝันด้วยการสร้างความชุ่มชื้น
ในพื้นที่ ด้วยการหาความรู้ในการขุดสระ ขุดคลองไส้ไก่ วางผังแปลงที่เหมาะสม
การพูดคุยกับคนทีม่ ีความรจู้ ริง จะชว่ ยให้สามารถส�ำเรจ็ ไดเ้ รว็ ยง่ิ ขน้ึ อยา่ งยงั่ ยืน

นางบุญเตอื น ราชสหี ์ อายุ 38 ปี
พน้ื ทท่ี งั้ หมด : 20 ไร่
พ้นื ท่ีทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่ : 6 ไร่
ปที ี่เรมิ่ ปรับพน้ื ที่ : 2561
กิจกรรมในแปลง : ขุดคลองไส้ไก่ ขุดสระ ห่มดิน ขุดนาข้ันบันได ปลูกไม้ผล
กลว้ ย ผกั เลี้ยงปลา กบ

35ครูภมู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

นายปราโมทย์ แกว้ กังวาล

เปลี่ยนความคดิ ชวี ิตเปลี่ยน

ครอบครัวของปราโมทย์ แก้วกังวาล
หรอื โมทย์ หนุม่ วยั 26 ปี ยังชพี ด้วย
การท�ำการเกษตรเป็นหลักในพ้ืนท่ีต�ำบล
แก่นมะกรูด โดยเลือกปลูกพืชไร่ท่ีทนแล้ง
ใชน้ ้�ำน้อย เชน่ ข้าวโพด มนั สำ� ปะหลงั ซ่ึง
สามารถปลูกได้บนพื้นท่ีท�ำกินที่ลาดชัน
ประมาณ 16 ไร่ เดิมพ่อของโมทย์ปลูก
ขา้ วโพดเพอ่ื หาเงนิ กอ้ นใชจ้ า่ ยในครอบครวั
และสง่ ลกู เรยี นหนงั สอื โมทยจ์ งึ ไดม้ โี อกาส
เรยี นถงึ ปวช. สาขาบัญชี แตด่ ้วยความไม่
ชอบอยู่ในเมือง หลังเรียนจบจึงตัดสินใจ
กลับมาอยู่บา้ น ช่วยพ่อทำ� ไร่ ผลผลิตของ
ไร่ข้าวโพด 1 ไร่ ปกติแล้วควรได้น้�ำหนัก
ข้าวโพดราวๆ 1 ตัน หรือ 1,000 กโิ ลกรมั
แต่ส�ำหรับพ้ืนที่ลาดชันแบบของครอบ
ครัวโมทย์นั้น แต่ละปีพวกเขาสามารถ
เก็บผลผลิตได้เพียงไร่ละ 10 ถุงปุ๋ย หรือ
ประมาณ 100 กิโลกรัมเท่าน้ัน อีกทั้งใน
การปลูกแต่ละครั้งก็มีความยากล�ำบาก
เนื่องจากพ้ืนที่สูง ท�ำให้ต้นทุนสูงไปด้วย
ครอบครวั จงึ มีภาวะหนีส้ ินอยูไ่ ม่ใชน่ ้อย

36 ครูภูมิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแข้ง จ.อุทยั ธานี

จดุ เปลยี่ นของชวี ติ

ส่ิงท่ีโมทย์เห็นมาตลอด นอกจากความ
ยากล�ำบากและหนสี้ นิ ทไ่ี มม่ จี ดุ สน้ิ สดุ เขายงั เหน็
ถงึ ความไมส่ มดลุ ของชวี ติ ทคี่ รอบครวั ไมส่ ามารถ
พึ่งพาตนเองได้ ต้องหาเงินอย่างเหนื่อยยากเพื่อมาซ้ือของกินของใช้
เดือนละไม่ต�่ำกว่า 3,000 บาท และด้วยความท่ีโมทย์เป็นคนชอบกินผลไม้
จึงเคยชวนพ่อปลูกผลไม้ไว้กินเอง แต่ในวันน้ันเหมือนไม่มีใครเห็นด้วย เพราะมอง
ว่าพ้ืนที่ไม่มีน�้ำปลูกไปก็ไม่ขึ้น แต่โชคยังเข้าข้างโมทย์ เพราะรู้จักกับ อสพ. หรือ
อาสาพัฒนาพ้ืนที่ของโครงการปิดทองหลังพระฯ ซึ่งเป็นกลุ่มเด็กวัยรุ่นในพื้นที่
ซ่ึงได้ชักชวนเขาไปเข้าอบรมเก่ียวกับการเกษตรแบบพึ่งพาตนเอง เริ่มที่โครงการ
คบเด็กสร้างฝายปี 5 ทโี่ รงเรียนบา้ นโปง่ เกตุ จังหวัดลพบุรี และครัง้ ท่สี องทีไ่ ดอ้ บรม
เกษตรทฤษฎีใหม่ ที่สวนล้อมศรีรินทร์ กับอาจารย์บุญล้อม เต้าแก้ว จังหวัดสระบุรี
และน่ันคือจดุ เปลีย่ นของวิธคี ดิ และชวี ติ ของเขาไปตลอดกาล

กจิ กรรมในแปลง

เมื่อกลับจากการอบรมแล้ว โมทย์ไม่รีรอที่จะกลับมาเปลี่ยนแปลงพ้ืนที่
ของตนเอง เริ่มจากการปลูกผักสวนครัวรอบบ้านก่อน ผักที่เลือกปลูกเป็นผัก
ง่ายๆ ท่ีต้องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น กะเพรา มะเขือ พริก เพื่อลดรายจ่ายในการ
ซื้อหา จากน้ันชวนพ่อปรับพื้นที่เป็นขั้นบันได ขุดคลองไส้ไก่ ขุดสระ เพื่อจะได้มี
น�้ำและปลูกพืชได้มากข้ึนตามที่เรียนรู้มา ซ่ึงเขาได้รับการสนับสนุนจาก อบจ.
อุทัยธานี ส�ำนักงานพัฒนาท่ีดินจังหวัดอุทัยธานี และโครงการปิดทองหลังพระฯ

37ครภู ูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

ในเร่ืองเคร่ืองจักรและน้�ำมันเชื้อเพลิง ในรูปแบบของ
กองทุนกลุ่มแก่นมะกรูดโมเดล โดยมีสมาชิกในกลุ่มมา
ร่วมลงแรง อีกท้ังยังมีท่ีปรึกษาที่คอยช่วยแนะน�ำการ
ปรับพ้ืนที่ โดยอาจารย์บุญล้อม เต้าแก้ว เข้ามาให้
ค�ำแนะน�ำท่ีแปลง สวนของโมทย์จึงได้เร่ิมลงมืออย่าง
เต็มรูปแบบเมื่อเดือนมิถุนายน 2560 และขุดเสร็จ
เมื่อเดอื นสงิ หาคมปีเดยี วกนั นั้นเอง
หลังจากพ้ืนท่ีเริ่มเป็นรูปเป็นร่างโมทย์และพ่อก็
ช่วยกันหาพันธุ์ไม้มาปลูก โดยขอรับการสนับสนุนจากหน่วยงาน เช่น ส�ำนักงาน
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดอุทัยธานี สนับสนุนกล้าทุเรียน และ
ส�ำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้ท่ี 4 นครสวรรค์ กล้าไม้บางส่วนลงมือตอนกิ่งช�ำกิ่ง
กันเอง ซึ่งเคล็ดลับส�ำคัญที่ท�ำให้ต้นไม้รอดชีวิต คือการใช้ฟางหรือวัสดุการเกษตร
ท่ีหาได้ในพื้นท่ีมาห่มรอบโคนต้นไว้ เพื่อรักษาความชุ่มช้ืน และโมทย์ยังใช้เศษพืช
ที่หาได้ เช่น ฟางข้าว ซังข้าวโพด คลุมพ้ืนที่ไปให้รอบแปลง เพ่ือเพ่ิมอินทรียวัตถุ
และสร้างความชุ่มช้ืนในดิน นอกจากน้ี โมทย์ยังทดลองท�ำสูตรน�้ำหมักตามท่ีเคย
ได้เรียนรูม้ าท้งั 7 แบบ หรือน�้ำหมัก 7 รส คอื รสจดื รสเปรยี้ ว รสฝาด รสขม หอม
ระเหย เผ็ดร้อน และเบ่ือเมา โดยต่างก็มีสรรพคุณแตกต่างกันออกไปตามสูตรและ
วตั ถดุ ิบที่ใช้ เชน่ รสจดื ใช้บ�ำรุงดนิ บำ� รงุ ใบ รสเปรยี้ วใชไ้ ลแ่ มลง ไลเ่ พลี้ย หรือเป็น
น้�ำยาอเนกประสงค์ ส่วนรสฝาด ขม หอมระเหย เผ็ดร้อน และเบื่อเมาล้วนหมัก
เพอ่ื วตั ถปุ ระสงคไ์ ลแ่ มลง ศตั รพู ชื ซง่ึ ตอ้ งหมนุ เวยี นกนั ไปเพอื่ ใหแ้ มลงไมด่ อ้ื ยานน่ั เอง

38 ครภู มู ิปญั ญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

การเปลย่ี นแปลงทเ่ี กดิ ขน้ึ

ประมาณ 1 ปี หลังจากท่ีเริ่มลงมือปรับปรุงพ้ืนท่ี ลองถูกลองผิด เรียนรู้จาก
ประสบการณ์ในการท�ำสวนผสม สวนของโมทย์เริ่มมีต้นไม้มากข้ึน พ้ืนดินมีความ
ชุ่มช้ืนมากข้ึน ผลผลิตที่ได้ในสวนของเขาเร่ิมมีให้ครอบครัวได้บริโภค และยัง
สามารถเผื่อแผ่เพื่อนบ้าน และแบ่งขายเป็นรายได้อีกทางด้วย ความเปล่ียนแปลง
ท่ีโมทย์ประทับใจและคิดว่ามาถูกทางแล้ว คือการท่ีเขาได้เห็นว่ารายจ่ายของ
ครอบครัวลดลงมาก ทั้งรายจ่ายท่ีเคยเป็นต้นทุนการปลูกข้าวโพด รายจ่ายในการ
ดูแลพืชเชิงเดี่ยว ค่าปุ๋ย ค่ายา ค่าแรง ค่าเก็บเก่ียว ไม่มีอีกแล้ว และรายจ่ายด้าน
อาหารที่เคยซื้อทุกวันก็ลดลงด้วย เน่ืองจากครอบครัวมีผัก มีปลา มีไข่ไก่ ไว้บริโภค
เอง ปุ๋ยที่ใช้ใส่ต้นไม้ก็มาจากมูลหมูที่เขาเล้ียงไว้ นอกจากน้ีสวนของโมทย์
ยังสามารถเปิดเป็นจุดกางเต็นท์แวะพักแรมของนักท่องเที่ยว ขายผลผลิตทาง
การเกษตรที่ออกตามฤดูกาล สร้างรายไดเ้ ปน็ กอบเปน็ กำ� ใหก้ บั ครอบครวั อกี ทางด้วย

39ครภู มู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

แผนในอนาคต

ภาพอนาคตของโมทย์ชัดเจนข้ึนมาก
เขามองเห็นพ้ืนท่ีแห่งน้ีกลายเป็นพื้นที่ท่ีมี
ความรม่ ร่ืน เตม็ ไปดว้ ยพันธ์ุไมท้ ั้ง 5 ระดับ สงู กลาง เตย้ี เรย่ี ดิน และกนิ หวั พน้ื ท่ี
แห่งนี้จะเป็นพื้นที่ท่ีเขาสามารถฝากชีวิตไว้ได้อย่างม่ันคงแม้ในยามแก่เฒ่า ด้วย
การเป็นแหล่งอาหารท่ีอุดมสมบูรณ์ สามารถสร้างรายได้ให้ครอบครัวเป็นรายวัน
รายเดือน รายปี รวมท้ังรายได้จากการท่องเที่ยวตามฤดูกาลอย่างต่อเน่ือง และ
ในเป้าหมายของเขายังรวมถึงการได้แบ่งปันทั้งผลผลิตและความรู้ประสบการณ์
ไปยงั ผ้ทู ีต่ อ้ งการดว้ ย

ฝากถงึ คนทจี่ ะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

ส่ิงแรกที่โมทย์มองคือการเร่ิมต้นท่ีต้องเริ่มจากใจรัก ต้องมีใจที่พร้อมจะ
เปลี่ยนแปลง และม่ันใจว่าจะเปลี่ยนแปลงชีวิตจากการท�ำพืชเชิงเด่ียวไปสู่การ
ปลูกพืชผสมผสาน ที่อาจไม่ได้มีเงินก้อนใหญ่ปีละครั้งเช่นเดิม และต้องมีใจยอมรับ
ได้กับการที่ต้องเสียพ้ืนท่ีปลูกบางส่วนไปกับการขุดสระหรือการท�ำคลองไส้ไก่
ต่างๆ ในพื้นท่ี และให้เชื่อม่ันว่าการมีแหล่งน้�ำท่ีสมบูรณ์ในพ้ืนท่ี คือหัวใจหลัก
ของการปลกู พชื ผสมผสาน

40 ครภู มู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี

ส่วนที่สองโมทย์มองว่าการเริ่มต้นน้ันยากเสมอ แม้จะต้องอดทนกับ
ความเหนด็ เหน่ือย ความร้อน ความยากต่างๆ ทจ่ี ะเข้ามาทดสอบในทกุ วนั แต่หาก
ท�ำได้ก็จะผ่านอุปสรรคเหล่าน้ันไปได้จนเกิดความสบายใจและความม่ันคงในจิตใจ
อย่างทเ่ี ขาและครอบครัวกำ� ลังไดส้ ัมผสั
สิ่งสุดท้ายคือโมทย์อยากให้ผู้ที่อยากเริ่มต้น ไม่ต้องท�ำตามใคร ให้ท�ำตาม
ท่ีใจตนเองต้องการ อยากเลือกปลูกพืชชนิดใดก็ปลูก แต่ข้อส�ำคัญอยู่ท่ีการศึกษา
หาความรู้อยู่เสมอ และการลงมือท�ำเท่านั้นที่จะท�ำให้เกิดความเข้าใจอย่างลึกซ้ึง
ซึ่งเขาได้พิสูจน์มาแล้วว่าเป็นไปได้อย่างสวยงาม และเขาจะเดินหน้าท�ำมันต่อไป
เช่นกัน

ปราโมทย์ แกว้ กงั วาล อายุ 26 ปี
พน้ื ทีท่ ้ังหมด : 16.67 ไร่
พน้ื ท่ปี รับทำ� เกษตรทฤษฎีใหม่ : 16.67 ไร่
ปที ่เี ริ่มปรับพ้นื ที่ : มถิ ุนายน 2560
กจิ กรรมในแปลง :
 ปรับพนื้ ท่ี ขุดข้ันบันได ขุดสระ ท�ำคลองไสไ้ ก่ ปูฟางหม่ ดนิ
 ปลูกไม้ผลหลากหลายชนิด เช่น ทุเรียน เงาะ ล�ำไย มะขาม ส้มโอ มะละกอ
กล้วย ฯลฯ
 ปลูกไม้ป่า เช่น ยางนา สัก ตะค้อ มะคา่ ประดู่ ฯลฯ
 ปลกู ผกั สวนครวั พืชลม้ ลุก เช่น พรกิ กะเพรา โหระพา มะเขอื
 ปลูกพชื ทางเลือกเพื่อสรา้ งรายได้ เช่น ผกั เมอื งหนาว สตรอเบอรร์ ่ี ฯลฯ
 ทำ� น้�ำหมัก 7 รส เปน็ ปยุ๋ บ�ำรุงต้น ใบ ดอก ฆา่ เชอ้ื รา ไลแ่ มลง เป็นตน้
 เลย้ี งสัตว์ ได้แก่ เปด็ ไก่ หมู กบ ปลา หอย
 ท�ำลานกางเต็นท์ แคร่ไม้ไผ่ส�ำหรับให้เช่ากางเต็นท์ชมวิว พร้อมบริการเต็นท์
ให้เช่า
 ห้องนำ�้ สำ� หรบั นักท่องเที่ยว

41ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

นางบพุ ชาติ ชูบวั

เกษตรคืออนาคต

นางบุพชาติ ชบู วั หรอื ครูตอ้ ง พืน้ เพเดิมเปน็
ชาวจงั หวัดอุทัยธานี เตบิ โตมาพร้อมกับการ
ท�ำนา ครูต้องไม่ได้มีความสนใจเรื่องการเกษตร
เป็นพิเศษ แต่ก็รับรู้ถึงกิจกรรมการเกษตรที่พ่อ
แม่ต้องท�ำเพื่อเล้ียงชีพและส่งให้ตัวเองเรียน
ในวัยเดก็ ครตู ้อง
มีโอกาสได้ช่วยพ่อแม่ท�ำนาบ้างในยามที่
ตอ้ งการแรงงาน การเกษตรจึงดูเหมือนเปน็ เรอื่ งที่
ครตู อ้ งไดเ้ รยี นรตู้ ามธรรมชาติ แตก่ ไ็ มใ่ ชเ่ ปา้ หมาย
หลกั ของชวี ิต อนาคตของครตู ้องในตอนนนั้ รู้เพยี ง
แต่ว่าต้องท�ำหน้าท่ีเล่าเรียนหนังสือให้จบตามท่ี
ครอบครัวคาดหวัง จนในทสี่ ุดครูตอ้ งเรียนจบและ
ได้บรรจุเป็นครูของโรงเรียนบ้านอีมาดอีทราย
อ.บ้านไร่ จ.อุทัยธานี ถือเป็นจุดมุ่งหมายแรกที่
ครตู อ้ งทำ� สำ� เร็จตามความคาดหวงั ของครอบครวั

42 ครูภมู ิปัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อุทัยธานี

ย้อนไปเมื่อสิบกว่าปีท่ีแล้ว บ้านของครูต้องและ
ญาติๆ เริ่มเปล่ียนจากการท�ำนามาเป็นการท�ำไร่อ้อย
เนอ่ื งจากเปน็ กระแสทมี่ าแรงมากในสมยั นน้ั ออ้ ยมรี าคาดี
สามารถทำ� เงนิ ไดเ้ ปน็ หลกั แสนตอ่ ไร่ ยง่ิ เกษตรกรทมี่ พี น้ื ท่ี
มาก ปลูกมาก ก็มีโอกาสที่จะได้แตะเงินล้านได้ไม่ยาก
ในชว่ ง 2-3 ปแี รกของการปลกู ทดี่ นิ ยงั มคี วามอดุ มสมบรู ณ์
อยู่มาก ผลผลิตอ้อยที่ได้ในช่วงปีแรกๆ จึงมีน้�ำหนักดี
และสมบูรณ์ อีกทั้งมีต้นทุนที่ไม่สูงนัก เกษตรกรจึงมี
ก�ำไรเป็นกอบเป็นก�ำ แต่หลังจากใช้พื้นที่ปลูกอ้อยติดๆ
กนั มาเปน็ ระยะเวลากว่า 3 ปี ผลผลติ เริ่มลดลง วิธีท�ำให้
มีผลผลิตดีขึ้นจึงต้องซ้ือสารสังเคราะห์ต่างๆ มาช่วย
เช่น ปุ๋ยเคมี ยาพ่น ฮอร์โมน สารเคมีต่างๆ แต่สิ่งที่ตาม
มาคือต้นทุนท่ีสูงขึ้นอย่างมาก ก�ำไรท่ีเร่ิมน้อยลง และ
ผลเสียที่เห็นได้ชัดเจนอีกประการหนึ่งคือ ญาติสนิทของ
ครูต้องที่คลุกคลีอยู่กับการปลูกอ้อยมาเป็นระยะเวลา
นานเร่ิมป่วย เกิดแผลที่ผิวหนังจากการใช้สารเคมี ท�ำให้
ครอบครัวเริ่มเกิดความเป็นห่วงถึงความปลอดภัยของ
ตนเองและลูกหลาน

43ครภู ูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายปา่ หว้ ยขาแขง้ จ.อุทยั ธานี

จดุ เปลยี่ นของชวี ติ

หลงั จากญาตคิ รตู อ้ งปว่ ยจากสารเคมที ใ่ี ชใ้ นการ
เกษตร ครตู อ้ งยอมรบั วา่ คดิ หนกั จนกระทง่ั ผอ.โรงเรยี น
มองหาครูอาสาสมัครไปเรียนรู้เรื่องเกษตรทฤษฎีใหม่
โคก หนอง นา ทีโ่ รงเรยี นบ้านโป่งเกตุ อำ� เภอมวกเหลก็
จังหวัดสระบุรี ซ่ึงท�ำให้พบทางสว่างเพื่อเปล่ียนปลง
ชีวิตทุกคนในครอบครัว ครูต้องรู้สึกตกใจกับข้อมูลท่ี
วิทยากรบรรยายถึงปัญหาสังคม และปัญหาของโลก
ท่ีมีสาเหตุจากการท�ำเกษตรเชิงเด่ียว ปัญหาการใช้
สารเคมี ปัญหาหนี้สินของเกษตรกรจากการท�ำตาม
กระแสทุนนิยม เหล่าน้ีล้วนกระทบถึงวิถีชีวิตความเป็น
อยู่ของทุกคน แม้จะเคยมองว่าเป็นเป็นเร่ืองไกลตัว แต่
ปัจจุบันน้ีผลกระทบทุกอย่างอยู่ใกล้ตัวกว่าท่ีคิด จึงจุด
ประกายให้ครูตอ้ งเรม่ิ ตระหนักถงึ ความมนั่ คงของชวี ติ
เมื่อกลับจากการอบรม ครูต้องจึงได้น�ำส่ิงท่ีรู้
มาเล่าให้เด็กนักเรียนได้ตระหนัก หากแต่ตนเองก็ยัง
ไม่รู้ทางออกที่แน่ชัดนัก จนเม่ือมีโอกาสเข้าอบรมกับ
ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง จ.ชลบุรี เมื่อวันท่ี
20-24 เมษายน 2561 การเรียนรู้ในคร้ังน้ันเหมือน
เป็นการย้�ำให้ครูต้องเกิดความมั่นใจและพบทางออก
เนื่องจากมีตัวอย่างท่ีเป็นผู้ส�ำเร็จมาบรรยายด้วย
ตนเอง เสียงของผู้ใหญ่สมศักด์ิ เครือวัลย์ ยังก้องอยู่
ในใจของครตู อ้ งเสมอวา่ “ถา้ ตวั เองไมท่ ำ� คนอน่ื ทไี่ หน
จะเช่อื ถา้ ไม่สำ� เร็จ ใครจะอยากท�ำตาม” ดังนั้นการ
อบรมครั้งนั้นจึงไม่ใช่เพียงการเสริมสร้างความรู้เพื่อ
นำ� มาถา่ ยทอดตอ่ ให้นักเรยี นเท่าน้นั แต่เป็นความรู้และ
แรงบันดาลใจแรงกล้าท่ีท�ำให้ครูต้องกลับมาย้อนมอง
ชีวติ ตวั เอง และตดั สนิ ใจเปลีย่ นแปลงชวี ิตตนเองทนั ที

44 ครูภมู ปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อุทัยธานี

กจิ กรรมในแปลง

สิ่งแรกที่ท�ำหลังจากกลับมาจากการอบรม คือการเจรจาขอแบ่งพ้ืนท่ีจาก
แม่ จ�ำนวน 2 ไร่ก่อน พอวันรุ่งข้ึนครูต้องตัดสินใจจ้างรถแทรกเตอร์ไถไร่อ้อย 2 ไร่
นั้นออก หลังจากนั้นอีก 2-3 เดือน ทีมงานของอาจารย์บุญล้อม เต้าแก้ว และ
โครงการปิดทองหลังพระฯ ได้เข้ามาช่วยออกแบบพื้นที่ และเป็นท่ีปรึกษาในการ
ขุดสระ ขุดคลองไส้ไก่ จนส�ำเร็จด้วยเงินลงทุนของครูต้องเองแบบไม่รอความ
ช่วยเหลือจากหนว่ ยงานใด
เม่ือเตรียมพื้นท่ีเสร็จเรียบร้อย ครูต้องจึงปลูกหญ้าแฝกบริเวณท่ีลาดเพ่ือ
ป้องกันดินทะลาย โดยออกทุนซื้อเองส่วนหนึ่ง และขอการสนับสนุนพันธุ์มาจาก
สถานีพัฒนาท่ีดินอุทัยธานีส่วนหนึ่งด้วย จากน้ันครูต้องใช้เวลาในวันหยุด วันว่าง
ลงมือขุดหลุมปลูกต้นไม้ท่ีขอพันธุ์มาจากศูนย์เพาะกล้าไม้ส่วนหน่ึง และขอจาก
เพ่ือนบ้านส่วนหนึ่ง โดยมีหลักการในการปลูกแบบผสมผสาน ว่าเลือกปลูกไม้สูง
กอ่ นในพนื้ ท ่ี ทศิ ตะวนั ตก ทศิ ใต้ เพอ่ื ใหไ้ มบ่ งั แดดบงั ลมพชื อน่ื ๆ จากนนั้ ปลกู ไมก้ ลาง
ระหวา่ งไม้สงู และปลกู ไมเ้ ตี้ยใหอ้ ยู่ระหวา่ งไมส้ ูงและไมก้ ลาง และลดหลัน่ ความสงู
ของต้นไม้ตามชนดิ พนั ธ์ลุ งไป ดังแผนภาพ

ระยะห่างระหว่างไมส้ งู ประมาณ 8-10 เมตร
ไมส้ ูง เชน่ สกั ตะเคียน ยางนา พะยุง

ไม้กลาง เชน่ มะขาม มะมว่ ง
สะเดา มะพร้าว ไม้ผลต่างๆ
ไม้เตี้ย เชน่
มะกรดู มะนาว

ไมพ้ น้ื ดนิ เช่น พรกิ กะเพรา โหระพา มะเขอื สบั ปะรด โดยปลกู ใหห้ ลกหลายชนิด
เพอื่ ไม่ให้พืชแยง่ ธาตอุ าหารกนั เอง

45ครภู ูมปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแขง้ จ.อทุ ัยธานี

ครูต้องกับครอบครัว ใช้เวลาในวันหยุดเสาร์-
อาทติ ยช์ ่วยกันปลกู ต้นกลา้ ไม้ หญ้าแฝก หม่ ดิน รดนำ้�
ตน้ ไม้ และเรม่ิ ทำ� แปลงผกั ปลอดสารพษิ ไวบ้ รโิ ภคเองใน
บา้ น และเหลอื แจกจา่ ยไปยงั ญาตๆิ บา้ นใกลเ้ รอื นเคยี ง

ผลการเปลยี่ นแปลง

หน่ึงปีหลังจากสวนของครูต้องเร่ิมลงมือปลูก
ต้นไม้ ความเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้ชัดคือ สีเขียว
ทีเ่ กิดข้ึนรอบๆ สวน ครอบครวั มีผกั ไร้สารพษิ ไว้บรโิ ภค
อย่างสบายใจ ในสระเร่ิมมีน�้ำมากข้ึน มีปลา ระบบนิเวศน์โดยรอบดีขึ้น รากหญ้า
แฝกท�ำหน้าที่ยึดดินในบริเวณลาดชันได้อย่างเห็นผล การห่มดินไปท่ัวพ้ืนท่ีท�ำให้
โครงสร้างดินเร่ิมดีข้ึนมาก ปลูกผักก็งาม เพื่อนบ้านมาเห็นผักงามก็สนใจ เร่ิมน�ำวิธี
ใชฟ้ างหม่ ดินกลบั ไปใช้ทีบ่ า้ นบ้าง ครูตอ้ งและสามีเร่ิมสนุกกับการทดลองท�ำนำ้� หมัก
สตู รต่างๆ ดว้ ยตวั เองเพื่อบำ� รุงต้นไมแ้ ละผักใหเ้ ติบโตดี และยังนำ� สูตรน�้ำหมกั ที่เหน็
ผลไปใช้กับไร่อ้อยเพ่ือลดต้นทุนสารเคมีด้วย โดยเฉพาะอย่างย่ิงวุธ สามีของครูต้อง
ซึ่งปกติเป็นผู้ที่รับหน้าที่ฉีดยา-สารเคมีในไร่อ้อยของแม่ แต่เม่ือรับรู้ถึงอันตรายต่อ
สขุ ภาพจงึ เปลยี่ นไปใชน้ ำ�้ หมกั ฉดี พน่ แทนมากขน้ึ และเปน็ กำ� ลงั หลกั ในการสนบั สนนุ
ครตู อ้ งให้ทำ� สวนทำ� ไร่แบบอินทรยี ์ เพราะมัน่ ใจแลว้ วา่ ทิศทางของการเกษตรกรรมที่
ยั่งยืนประเทศไทยคือเส้นทางน้ี

ปญั หา อปุ สรรค

การจัดการพ้ืนที่เกษตรแบบโคก หนอง นา ไม่ใช่ว่าจะราบรื่น เแต่ครูต้อง
มองว่า ส่ิงที่เข้ามาเป็นเพียงบททดสอบตามธรรมชาติ ไม่ใช่ปัญหาที่ร้ายแรงอะไร
เช่นกรณีมีแมลงกินใบผัก ก็สามารถแก้ไขได้โดยการหม่ันเดินตรวจสอบและเก็บ
ออกจากแปลงบ้าง ร่วมกบั การศึกษาระบบนเิ วศ โดยครตู อ้ งสงั เกตว่า ผกั ทป่ี ลกู ใกล้
ตะไคร้ จะไม่ค่อยมแี มลงรบกวน จึงวางแผนจะเพมิ่ ตะไคร้ใหม้ ากขึ้นในบรเิ วณแปลง
ผัก ร่วมกับการท�ำระบบนิเวศให้สมบูรณ์ ซ่ึงจะท�ำให้มีตัวห้�ำตัวเบียนตามธรรมชาติ
ในเร่ืองเงนิ ทนุ เม่ือลงทุนไปในรอบแรกและเงนิ ทุนหมดแล้ว การหาพันธพุ์ ชื พันธุป์ ลา
ก็ใช้วิธีการขอสนับสนุนจากหน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้องแทนได ้

46 ครูภูมปิ ญั ญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แหง่ ชายป่าหว้ ยขาแข้ง จ.อทุ ยั ธานี

แผนในอนาคต

แผนระยะสน้ั ครตู อ้ งตงั้ ใจจะปลกู ตน้ ไมจ้ ำ� พวกไมส้ มนุ ไพรใหม้ ากขนึ้ โดยปลกู
ไว้ระหวา่ งตน้ ไม้ใหญ่ และปลกู ตะไครไ้ ว้ไลแ่ มลงบรเิ วณรอบๆ สวน รวมทั้งปลกู หญา้
แฝกคลุมดินเพิ่มข้ึนในบริเวณท่ีจ�ำเป็นต้องกันการพังทลาย ส�ำหรับแผนระยะยาว
ครตู อ้ งวางแผนปลกู และดแู ลตน้ ยางนาและไมม้ คี า่ ไวเ้ ปน็ สมบตั ใิ หล้ กู รวมทง้ั เตรยี ม
ปลูกกล้วยไว้รอบๆ พื้นท่ี เพื่อกันสารเคมีเข้าแปลงอินทรีย์ เตรียมเพิ่มคลองไส้ไก่
และขยายพ้นื ทส่ี วนอนิ ทรียไ์ วใ้ ชช้ วี ติ หลงั เกษยี ณอายุ ในอกี 14 ปี ขา้ งหน้า

ฝากถงึ คนจะทำ� เกษตรทฤษฎใี หม่

ข้อคิดท่ีครูต้องอยากฝากไปถึงผู้สนใจจะท�ำเกษตรทฤษฎีใหม่ ให้เร่ิมที่ใจ
ตนเองตอ้ งมงุ่ มน่ั เขา้ ใจ และอยากทำ� จรงิ ๆ แลว้ ลงมอื ทำ� ดว้ ยตนเองโดยใชเ้ งนิ ใหน้ อ้ ย
ก่อน เริม่ จากพืน้ ท่ีเลก็ ๆ ทเี่ หมาะสมกบั แรงงานตนเอง พน้ื ทีท่ ี่เหมาะสมคือประมาณ
2 งานต่อแรงงาน 1 คน จะท�ำให้ไม่เหน่ือยเกินไป ข้อส�ำคัญคือ เกษตรกรต้องมี
ความเข้าใจท่ีถูกต้อง โดยเริ่มจากการอบรมกับผู้ที่รู้จริงเสียก่อนจะสามารถป้องกัน
ข้อผดิ พลาดและด�ำเนินการไดอ้ ย่างถูกทิศทาง ไมเ่ สียเวลาในการลองผิดลองถกู



นางบพุ ชาติ ชบู วั อายุ 38 ปี
พื้นที่ทงั้ หมด : 22 ไร่
พื้นทท่ี �ำเกษตรทฤษฎีใหม่ : 2 ไร่
ปีทเ่ี รมิ่ : มถิ นุ ายน 2561
กจิ กรรมในแปลง :
 ปรับพ้ืนที่ ขุดข้ันบนั ได ขุดสระ ท�ำคลองไสไ้ ก่ ปฟู างห่มดิน
 ปลกู ไมผ้ ลหลายชนดิ เชน่ มะขาม ส้มโอ มะละกอ กล้วย ฯลฯ
 ปลูกไม้ป่า เช่น ยางนา สัก มะค่า ประดู่ ฯลฯ
 ปลกู ผกั สวนครวั พชื ลม้ ลกุ เชน่ พรกิ กะเพรา โหระพา มะเขอื สตรอเบอรร์ ่ี ฯลฯ
 ท�ำป๋ยุ น�้ำหมักชีวภาพ

47ครูภมู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งชายป่าห้วยขาแขง้ จ.อุทยั ธานี

สายฝน เสลารตั น์

ครผู ูเ้ ปล่ียนแปลง

ใครจะเช่ือว่า ครูสอนคอมพิวเตอร์ใบหน้า
ย้ิมแย้มสดใส วัยสามสิบต้นๆ ท่ีนักเรียน
โรงเรียนอีมาดอีทรายคุ้นเคย ได้ผันตัวเองมา
เป็นเกษตรกรเต็มตัว สายฝน เสลารัตน์ หรือ
ครูฝน ไม่ใช่คนในพื้นท่ีต�ำบลแก่นมะกรูด แต่
อยู่พ้ืนท่ีตอนล่างในอ�ำเภอบ้านไร่ และด้วย
ความท่ีได้บรรจุเป็นครูท่ีโรงเรียนอีมาดอีทราย
ท�ำให้มีโอกาสได้พบเจอและเก่ียวข้องสัมพันธ์
กับโครงการปิดทองหลังพระฯ ซึ่งเข้ามาท�ำ
กจิ กรรมกบั ทางโรงเรยี นดว้ ย ครฝู นเลา่ ใหฟ้ งั วา่
ตอนท่ีครูเป็นเด็ก ครอบครัวมีอาชีพท�ำเกษตร
ท�ำไร่ ท�ำนา เล้ียงเป็ด เลี้ยงไก่ อยู่ท่ามกลาง
ธรรมชาติ มอี าหารจากธรรมชาตทิ อี่ ดุ มสมบรู ณ์
หาปลาในหนอง หาของกนิ ในปา่ ไดต้ ลอด แทบ

48 ครูภมู ปิ ัญญาเกษตรทฤษฎใี หม่ แห่งชายปา่ ห้วยขาแข้ง จ.อทุ ัยธานี