หนังสืออิเล็กทรอนิกส/ (E-book) เรื่องระบบหมุนเวียนเลือด ระดับชั้นมัธยมศึกษาป2ที่ 5 • สอนโดย ครูชาตรี ตุ้มคํา • วท.ม. ชี วว ิ ทยาศ ึ กษา CIRCULATION
สารบัญ เรื่อง หน)า 1. การลำเลียงสารในร?างกายของสัตว/ 1 หนังสืออิเล็กทรอนิกส/ เรื่อง ระบบหมุนเวียนเลือด 2. การลำเลียงสารในร?างกายของมนุษย/ : หัวใจ 4 4. การลำเลียงสารในร?างกายของมนุษย/ : เลือด 13 3. การลำเลียงสารในร?างกายของมนุษย/ : หลอดเลือด 9
1. การลําเลียงสารในร่างกายของสัตว์ 1 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด open circulatory system closed circulatory system • เลือดไม#ได%ไหลเวียนอยู-ในหลอดเลือดตลอดเวลา • เลือดออกจากหลอดเลือดเข5าสู-ช#องว#างภายในลำตัว (Hemocoel) ซึ่งอยู-รวมกับของเหลวอื่น ๆ (น้ำเหลือง) เรียกว-า Hemolymph • พบในสัตวEที่อยู-ในไฟลัม Mollusca เช-น หอย (ยกเว5นหมึก,หอยงวงช5าง) สัตวEที่อยู-ในไฟลัม Arthropoda เช-น แมลง กุ5ง ปู v เลือดไหลเวียนอยู#ในหลอดเลือดตลอดเวลา v เลือดจะมีทิศทางไหลออกจากหัวใจไปตามหลอด เลือดต-าง ๆ แล5วกลับเข5าหัวใจ โดยมีหลอดเลือด ขนาดต-าง ๆ เชื่อมติดต-อกัน v พบในไส5เดือนดิน, หมึก, หอยงวงช5าง , สัตวEมี กระดูกสันหลัง
1. การลําเลียงสารในร่างกายของสัตว์ 2 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด closed circulatory system v Single Circulation v เลือดที่มีออกซิเจนต่ำเท?านั้นที่จะไหล ผ?านหัวใจ v เกิดการฟอกเลือดที่เหงือก v Double Circulation v เลือดที่หัวใจหNองล?างอาจจะมีการปะปนกันระหว?าง เลือดที่มีออกซิเจนสูงกับต่ำ
1. การลําเลียงสารในร่างกายของสัตว์ 3 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด closed circulatory system v Double Circulation v เลือดที่ออกจากหัวใจหNองล?างแยกจากกัน ดีกว?าสัตวUสะเทินบกสะเทินน้ำ แต?มีบางส?วน ปะปนกัน v Double Circulation v เลือดในหัวใจหNองล?างแยกออกจากกัน ชัดเจน ประสิทธิภาพในการลำเลียงแกZส ออกซิเจนดีที่สุด Left Ventricle Left Ventricle
1. การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หัวใจ 4 ผนังหัวใจ (Heart wall) ชั้น Myocardium เป\นชั้นกลาง มีความหนามากที่สุด ประกอบดNวย กลHามเนื้อหัวใจ (Cardiac Muscle) เกือบทั้งหมด ชั้น Epicardium เป\นชั้นนอกสุด ประกอบดNวยเนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่เหนียว และแข็งแรง (Connective tissue) ชั้น Endocardium ชั้นในสุด บาง ๆ เป\นชั้นเยื่อบุ ภายในผนังของหัวใจ หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด
5 Left Atrium รับเลือดที่มีO2 สูงจากปอด กลับเข5าสู-หัวใจ ทางหลอด เลือดพัลโมนารีเวน มีขนาดเล็กที่สุด Aortic semilunar Valve Bicuspid Valve Left Ventricle Right Atrium รับเลือดที่มี O2 ต่ำจากส-วนต-างๆ ของร-างกายเข5าสู-หัวใจทางหลอด เลือดซูเพียเรียเวนาคาวา และ อินฟaเรียเวนาคาวา Pulmonary semilunar Valve Tricuspid Valve Right Ventricle รับเลือดที่มีO2 ต่ำจากเอตรียมขวา ส-งไปแลกเปลี่ยนแกbสที่ปอดทาง หลอดเลือดพัลโมนารีอารEเตอรี รับเลือดที่มีแกbส O2 สูงจากหัวใจ ห5องเอเตรียมซ5าย ส-งไปส-วนต-าง ๆ ของ ร-างกายทางหลอดเลือดเอออรEตา มี ขนาดใหญ-และหนาที่สุด หัวใจ (Heart) 1. การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หัวใจ
6 ล ิ B นหว ัใจ (Heart valve) v เป\นลิ้นที่กั้นระหว?างเอเทรียม ขวากับเวนทริเคิลขวา v มีลักษณะเป\นแผ?นเยื่อบาง ๆ 3 แผ?น v เป\นลิ้นที่กั้นระหว?าง เอเทรียมซNายกับ เวนทริเคิลซNาย v มีลักษณะเป\นแผ?นเยื่อ บาง ๆ 2 แผ?น v เป\นลิ้นที่กั้นระหว?างหัวใจหNองเวนตริเคิลขวากับ หลอดพัลโมนารีอารUเตอรี v มีลักษณะเป\นแผ?นบาง ๆ รูปครึ่งวงกลม 3 แผ?น วางชนกัน v เป\นลิ้นที่กั้นระหว?างเอออรUตา กับเวนทริเคิลซNาย v มีลักษณะเป\นแผ?นบาง ๆ รูป ครึ่งวงกลม 3 แผ?นวางชนกัน หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด 1. การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หัวใจ
7 การหมน ุ เว ี ยนเล ื อดผา ่ นหว ัใจ 6 1 1 2 3 4 4 5 6 ปอด ขวา ปอด ซ้าย การไหลเวียนของเลือดที่มีปริมาณ O! ต่ำ CO! สูง การไหลเวียนของเลือดที่มีปริมาณ O! สูง CO! ต่ำ หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด 1. การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หัวใจ ศึกษาจากวิดีโอการหมุนเวียนเลือด คลิ7กเลย
8 การหมน ุ เว ี ยนเล ื อดผา ่ นหว ัใจ เลือดที่มีO2 ต่ำเข%าสู#เอเทรียมขวาทางหลอดเลือดซูพีเรียเวนาคาวา และอินฟPเรียเวนาคาวา 1 2 เอตรียมขวาบีบตัว เลือดไหลผ#านลิ้นไตรคัสปUดลงสู#เวนทริเคิลขวา เวนตริเคิลขวาบีบตัว เลือดไหลผ#านลิ้นพัลโมนารี-เซมิลูนารXเข%าสู# หลอดเลือดพัลโมนารอารXเตอรีเพื่อไปแลกเปลี่ยนแกZสที่ปอด 3 หลังการแลกเปลี่ยนแกZส เลือดที่มีO2 สูงจากปอดกลับเข%าสู#หัวใจ ทางเอตรียมซ%ายผ#านหลอดเลือดพัลโมนารีเวน 4 เอเทรียมซ%ายบีบตัว เลือดไหลผ#านลิ้นไบคัสปUดลงสู#เวนตริเคิลซ%าย 5 เวนตริเคิลซ%ายบีบตัว เลือดไหลผ#านลิ้นเอออรXติก-เซมิลูนารXเข%าสู# หลอดเลือดเอออรXตาส#งไปส#วนต#าง ๆ ของร#างกาย 6 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด 1. การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หัวใจ
การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หลอดเลือด 9 blood capillary venousblood vessel v เป[นหลอดเลือดที่นำเลือด เข#า สู\หัวใจ v ส\วนใหญ\ลำเลียงเลือดที่มีปริมาณ O2 ต่ำ (ยกเวHน pulmonary vein) v ขนาด : vena cava > vein > venule arterialblood vessel v เป[นหลอดเลือดที่นำเลือด ออก จากหัวใจ v ส\วนใหญ\ลำเลียงเลือดที่มีปริมาณ O2 สูง (ยกเวHน pulmonary artery) v ขนาด : aorta > artery > arteriole v เป[นหลอดเลือดที่เชื่อมต\อระหว\างอาร/เทอรีและเวน v มักมีลักษณะเป[นร\างแหกระจายแทรกอยู\ในเนื้อเยื่อและอวัยวะ ต\าง ๆ ซึ่งจะมีการแลกเปลี่ยนสารเกิดขึ้น v มีขนาดเล็กมาก ไม\สามารถมองเห็นไดHดHวยตาเปล\า หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด
10 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ความแตกต่างของหลอดเลือดชนิดต่าง ๆ การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หลอดเลือด
11 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ความสมัพนัธร ์ ะหว่างพ ื น1ท ี4 หน ้ าตดั ความเร็วเลือด และความดันเลืv หลอดเลือดฝอย มีความเร็ว ตํ0าสุด ทำใหNการแลกเปลี่ยนสารกับ เซลลUมีเวลามากขึ้น v ความเร็วของเลือดและความ ดันในหลอดเลือดอาร์เทอรี> เวน เพราะมีหัวใจปklมออกมา โดยตรง ส?วนหลอดเลือดเวนตNอง อาศัยการบีบตัวของกลNามเนื้อลาย รอบ ๆ หลอดเลือด v หลอดเลือดฝอย มี พืนTท ี0 หน้าตดัท่อรวมกนัทงัT ร่างกายมากท ี0 สดุส?งผลใหN ความเร็วการไหลของเลือดต่ำสุด การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หลอดเลือด
12 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ตารางสรุปความแตกต-างของหลอดเลือดชนิดต-าง ๆ ในร-างกาย การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: หลอดเลือด
การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด 13 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด ส่วนที;เป็นของเหลว : นํAาเลือด (plasma) ส่วนที'เป็นเซลล์ หรือ ชิ4นส่วนของเซลล์ (Cellular elements)
14 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด plasma v เปdนของเหลวค-อนข5างใส มีสีเหลืองอ-อน มีประมาณ 55% ของเลือดทั้งหมด v ประกอบด5วยน้ำประมาณ 90% สารอื่น ๆ ประมาณ 10% โปรตีนที่พบใน พลาสมาที่สําคัญ คือ • โปรตีนไฟบริโนเจน (fibrinogen) เกี่ยวข5องกับการแข็งตัวของเลือด • โปรตีนอัลบูมิน (albumin) พบมากที่สุดในพลาสมาทําหน5าที่ช-วยรักษา แรงดันออสโมติกของเลือดให5คงที่ • โปรตีนโกลบูลิน (globulin) ที่เปdน antibody ที่เกี่ยวข5องกับระบบ ภูมิคุ5มกันของร-างกาย เรียกว-า immunoglobulin การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
15 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด v รูปร-างกลมแบน ตรงกลางบุvม v เมื่อเจริญเต็มที่ไม#มี nucleus, mitochondria และ organelle ส-วนใหญ-จะสลายไป v ทำหน5าที่ลำเลียง O2 และ CO2 เซลลUเม็ดเลือดแดงที่สรNางขึ้นใหม?ๆ เป\นเซลลU ที่มีนิวเคลียส แต?เมื่อเจริญเต็มที่นิวเคลียสจะ ถูกดันหลุดออกไป v เซลลEเม็ดเลือดแดงมีอายุประมาณ 100-120 วัน แหล่งสร้าง : 1. ระยะเอ็มบริโอสรNางจากตับ มHาม และไขกระดูก 2. ในฟkตัส (fetus) และระยะใกลHคลอดจนเติบโต เป[นผูHใหญ\จะสรNางเฉพาะในไขกระดูก แหล่งทาํลาย : ตับ และมNาม การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
16 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด v เซลลUเม็ดเลือดขาว ทําหนNาที่ ปpองกันและทําลายเชื้อโรคหรือ สิ่งแปลกปลอมในระบบภูมิคุHมกันของร\างกาย v มีจํานวนนHอยกว\าเซลลUเม็ดเลือดแดง v ส\วนใหญ\มีอายุประมาณ 2-3 วัน v สรHางและเจริญที่ไขกระดูก แต?บางชนิดจะเจริญต?อจนสมบูรณUใน ต?อมไทมัส v แบ?งออกเป\น 2 กลุ?มคือ กลุ?ม Granulocyte และ Agranulocyte White blood cell Cellular elements การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
17 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด White blood cell Cellular elements 1. กล่มุแกรนูโลไซต์(granulocyte) 1.1 อีโอซิโนฟิล (eosinophil) v แกรนูลยNอมติดสีสHมแดงของสียHอมที่เป[นกรด v มีนิวเคลียสประมาณ 2 พู v หนNาที่ : ยับยั้งการอักเสบและทำลายหนอนพยาธิต\าง ๆ ทำลายสิ่งแปลกปลอมโดยการหลั่งเอนไซม/และสารเคมี 1.2 เบโซฟิล (basophil) v แกรนูลยNอมติดสีน้ำเงินของสียHอมที่เป[นเบส พบน#อยที่สุดในร\างกาย v มีนิวเคลียสประมาณ 2 พู v หนNาที่ : หลั่ง histamine ที่เกี่ยวขNองกับการอักเสบ ทำลายสิ่งแปลกปลอมโดยการหลั่งเอนไซม/และสารเคมี 1.3 นิวโทรฟิล (neutrophil) v แกรนูลยNอมติดสีม\วงชมพู พบมากที่สุดในร\างกาย v มีนิวเคลียสประมาณ 2 - 4 พู v หนNาที่ : ทำลายเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอมโดยวิธี phagocytosis การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
18 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด White blood cell Cellular elements 2. กล่มุอะแกรนูโลไซต์(agranulocyte) 2.1 มอนอไซต์(monocyte) v มีนิวเคลียสขนาดใหญ?คลNายรูปไต 1 พู v เมื่อแทรกออกจากหลอดเลือดเขNาสู?เนื้อเยื่อต?าง ๆ จะเจริญเป\น macrophage v มีหนNาที่ทำลายเชื้อโรคโดยวิธี phagocytosis v มีขนาดใหญ\ที่สุดในร?างกาย 2.1 ลิมโฟไซต์(lymphocyte) v มีนิวเคลียสกลมขนาดใหญ?เกือบเต็มเซลลU 1 พู v ทำหนNาที่สำคัญอย?างมากในระบบภูมิคุNมกันในร?างกาย v มีขนาดเล็กที่สุดในร?างกาย การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
19 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด ส ่ วนประกอบของเล ื อด Platelet Cellular elements เพลตเลตหรือเกล็ดเลือด v มีขนาดเล็กมาก รูปร?างไม?แน?นอน v มีจำนวน 250,000-400,000 ชิ้นต?อเลือด 1 ไมโครลิตร v ไม\ใช\เซลล/แต\เป[นชิ้นส\วนของ cytoplasm ชนิดหนึ่ง ในไขกระดูกที่หลุดเป\นชิ้น ๆ เขNาสู?หลอดเลือด v มีอายุประมาณ 10 วัน v เป\นส?วนสำคัญในกระบวนการแข็งตัวของเลือด v ถูกสรHางในไขกระดูก การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
20 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด การทํางานของเกล็ดเลือดเมื'อเกิดบาดแผล เมื่อเกิดบาดแผล หลอดเลือดจะ หดตัว เกล็ดเลือดจะเคลื่อนที่ มายังบริเวณหลอดเลือดที่ฉีกขาด ซึ่งปล?อยสารบางชนิดทำใหNเกล็ด เลือดมารวมตัวกันและอุดบริเวณ บาดแผล โปรตีน thrombin กระตุNน ใหNโปรตีน fibrinogen ใหN เปลี่ยนเป\น fibrin ซึ่งจะสาน ตัวเป\นตาข?ายและอุดบริเวณ บาดแผลปÅองกันการไหลของ เลือด โดยมีเซลลUเม็ดเลือดแดง และเกล็ดเลือดช?วยค้ำจุนใหN แข็งแรงขึ้น เกล็ดเลือดปล?อยเอนไซมU thromboplastin มากระตุNน โปรตีน prothrombin ใหNเปลี่ยน เป\นโปรตีน thrombin โดยทำงานร?วมกับแคลเซียม ไอออนและวิตามินเค ในเลือด การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
21 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด หม ่ เ ู ล ื อดและการให ้ เล ื อด หมู่เลือดระบบ ABO หมู\เลือดระบบ ABO : แบ\งตามชนิด Antigen ผิวเซลล/เม็ดเลือดแดง แบ\งเป[น 4 หมู\ ไดHแก\ A B O และ AB การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด
22 หนังสืออิเลก ็ ทรอนิกส ์เรื0อง ระบบหมุนเวียนเลือด หม ่ เ ู ล ื อดและการให ้ เล ื อด หมู่เลือดระบบ Rh v แบ\งไดHเป[น 2 หมู\ คือ Rh+ และ Rh- - หมู? Rh+ เป\นกลุ?มที่มีAntigen Rh บนผิวเซลลUเม็ดเลือดแดง - หมู? Rh- เป\นกลุ?มที่ไม?มีAntigen Rh บนผิวเซลลUเม็ดเลือดแดง v Antibody จะไม?พบทั้ง 2 หมู? ถHาไม\ไดHรับ Antigen ใด ๆ ไปกระตุHนเพื่อสรHาง Antibody ถ"าหากลูกคนที่สองมีหมู1เลือด Rh+ อีกครั้ง เลือดจากแม1ที่มี Antigen Rh จะไปรวมตัวกับ Antigen Rh ของลูก ทำให"ลูก เสียชีวิตขณะอยู1ในครรภQได" เรียกปรากฏการณQ การตกตะกอนของเลือดทารกในครรภQนี้ว1า erythroblastosis fetalis การลําเลียงสารในร่างกายของมนุษย์: เลือด