05.ความรู้เรื่องงานใบตอง

งานใบตอง

ครูศรัณยู

เป็นเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของไทยท่ีมีมาช้านาน

ใช้ในงานพิธีต่าง ๆ ในสมัยก่อนงานใบตองประดิษฐ์

งานประดษิ ฐ์ดอกไม้ใบตอง ข้ึนโดยใช้ส่วนประกอบของต่าง ๆ ของต้นกล้วย
เช่น ใบกล้วยและกาบกล้วยมาประดิษฐ์เป็นบายศรี

กระทงดอกไม้ กระทงลอย พานพุ่มแจกันดอกไม้

ล้ ว น ม า จ า ก สิ่ ง ที่ ส า ม า ร ถ สู ญ ส ล า ย ไ ด้ เ อ ง ต า ม

ธรรมชาติ แม้ว่าในปัจจุบันนี้ กระแสทางเทคโนโลยี

เข้ามามีบทบาทในสังคมไทย แต่งานประดิษฐ์

จา ก ใ บต อง เ หล่ า นี้ ก็ ยังไ ด้ รับ ก า รสืบ ทอ ด

และสบื สานงานฝมี ือในแขนงน้ใี หค้ งอยสู่ ืบไป

ประวัติ - ทีม่ าของงานใบตอง

บรรพบุรุษของเราแต่โบราณได้คิดนําใบตองใบไม้มาห่อขนม - อาหารต่าง ๆ
ในชีวิตประจําวัน ตลอดจนคิดประดิดประดอยให้มีรูปร่างรูปทรงสวยงามขึ้น
ยิ่งในงานพิธีตามประเพณีไทย เช่นการทําบุญต่าง ๆ แล้ว ย่ิงทําพิถีพิถัน แสดงฝีมือ
อวดกันให้น่าช่ืนชมยินดีเป็นการยากท่ีจะตอบคําถามท่ีว่างานใบตองมีมาแต่สมัยใด
ใครเป็นผู้ริเร่ิมและผู้สืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมแขนงนี้ แม้แต่ศาสตราจารย์พระยา
อนุมานราชธนผู้รอบรู้ทางศิลปะ ประเพณีไทยและสากล ท่านยังมิอาจจะบอกได้แน่ชัด
ลงไปว่าเกิดข้ึนเม่ือใด ใครคิด ใครสอน ต่อ ๆ มาๆ เพียงแต่อ้างหลักฐานท่ีปรากฏ
ในพระราชนพิ นธ์เรอ่ื งพระราชพธิ ี 12 เดือน ตอนท่วี ่าด้วยลอยพระประท่ปี กลา่ วว่า

“การลอยพระประทีปลอยกระทงนี้ เป็นงานนักขัตฤกษ์ท่ีรื่นเริงทั่วไปของชนทั้งปวง
ไม่เฉพาะแต่การหลวง แต่จะนับเป็น พระราชพิธีอย่างใดก็ไม่ได้ ด้วยไม่ได้มีพิธีสงฆ์พิธีพราหมณ์
อันใดเกี่ยวข้อง เน่ืองในการลอยพระประทีปนั้น เว้นไว้แต่จะเข้าใจว่าตรงกับคําที่ว่า ลอยโคม
ลงนํา้ แต่ควรนับวา่ เป็นประเพณซี ึ่งมมี าในแผน่ ดนิ สยามแต่โบราณตั้งแตพ่ ระนครยงั อยฝู่ า่ ยเหนอื ”
ต่อไปทรงอ้างถึง นางนพมาศ ซ่ึงมียศเป็น ท้าวศรีจุฬาลักษณ์ พระสนมเอก แต่ครั้งพระเจ้า
อรุณมหาราช คือพระร่วงซึ่งเป็นพระเจ้าแผ่นดินสยาม มีกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี ท้าวศรีจุฬาลักษณ์
ได้คิดตกแต่งโคมลอยให้งามประหลาดกว่าโคมของพระสนมทั้งปวง ได้เลือกผกาเกสรสีต่าง ๆ
ประดับเป็นรูปดอกไม้ซ้อนสีสลับให้เป็นลวดลาย แล้วเอาผลพฤกษาลดาชาติมาแกะจําหลักเป็น
รูปมยุระคณานกวิหคหงส์ ให้จับจิกเกสรบุปผชาติอยู่ ตามกลีบดอกกระมุท เป็นระเบียบเรียบเรียง
วิจิตรไปด้วยสีย้อมสดส่างควรทอดทัศนาย่ิงนัก ท้ังเสียบแซมเทียนธูปและประทีปนํ้ามันเปรียง
เจือดว้ ยไขข้อพระโค

ด้วยหลักฐานอันนี้แสดงชัดว่าบรรพบุรุษของเรามีศิลปการประดิษฐ์ดอกไม้ ใบไม้
ผลไมแ้ ละวัสดตุ า่ ง ๆ มากอ่ นหน้านี้ คือก่อนสโุ ขทยั เปน็ ราชธานี แต่ไม่มีผู้ใดได้เขยี นไว้เป็นหลักฐาน
ให้อนชุ นร่นุ หลงั ได้สืบคน้

ในสมัยรัตนโกสินทร์ สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงเล่าประทานว่า
เจ้าคุณตานี ธิดาเจ้าพระยามหาเสนา (บุนนาค) ซ่ึงเป็นเจ้าจอมในรัชกาลท่ี 1 และเป็น
พระมารดาของ กรมหมื่นสุรินทรรักษ์ เป็นช่างดอกไม้มีชื่อเสียงมากในสมัยน้ัน
(ราว พ.ศ. 2359)

เมื่อประมาณ 118 ปีมาน้ี ก่อนสมัยรัชกาลที่ 5 และในรัชกาลที่ 5 มีเจ้านาย
หลายพระองค์ รวมท้ังบริวารมีฝีมือในการประดิษฐ์ดอกไม้ ร้อยกรองมาลัย ตาข่าย
วิมาน เคร่ืองแขวน ดอกไม้สด พานดอกไม้ ตลอดจนนําวัสดุอื่น เช่น ข้ีผึ้งมาประดิษฐ์
เป็นดอกไม้เทียมเลียนแบบดอกไม้สด แต่มิมีใครกล่าวเฉพาะถึงงานใบตองไว้เลย
คงมีใช้เฉพาะเปน็ สว่ นประกอบงานดอกไมแ้ ละใช้เปน็ ภาชนะใส่ขนม อาหารเทา่ นนั้

คุณค่าของงานใบตอง

คุ ณ ค่ า ข อ ง ง า น ใ บ ต อ ง นั้ น มี ม า ก ม า ย
ทั้งในชีวิตประจําวัน โอกาสพิเศษและการธํารง
ศลิ ปวัฒนธรรมและประเพณีไทย ตลอดจนช่วยให้เกิด
ความสุขทางใจและยังเป็นอาชีพได้

1. ประโยชน์ในชวี ิตประจาวัน

1.1 ใช้ใส่อาหาร หอ่ อาหาร หอ่ ขนม หอ่ ของ ห่อผัก
หอ่ ดอกไม้ ช่วยใหส้ ด ทานนาน

1 . 2 ช่ ว ย ใ ห้ ข น ม แ ล ะ อ า ห า ร สี ส ว ย
และมีกลนิ่ หอมชวนรบั ประทาน

2. ประโยชนใ์ นโอกาสพิเศษ

2.1 งานวันสาํ คัญ

ประดิษฐ์ภาชนะใส่ดอกไม้ ขนม ผลไม้ หรือใส่อาหารนําไปให้
บุคคลซ่ึงเป็นท่ีเคารพนับถือ ในวันคล้ายวันเกิด วันปีใหม่
วันขึ้นบ้านใหม่ วันประสบความสําเร็จ วันฉลองโชคชัย วันเย่ียมไข้
หรอื แม้แตว่ นั จากไป ภาชนะทป่ี ระดิษฐจ์ ากใบตองจะเป็นสอื่ แสดงออก
ซึ่ ง ค ว า ม รู้ สึ ก ที่ ลึ ก ซ้ึ ง แ ห่ ง จิ ต ใ จ ที่ ผู้ ใ ห้ บ ร ร จ ง ป ร ะ ดิ ษ ฐ์
ผู้ รั บ ย่ อ ม ซ า บ ซ้ึ ง แ ล ะ ชื่ น ช ม ใ น ไ ม ต รี จิ ต ร ว ม ทั้ ง ภู มิ ใ จ
ในศลิ ปวัฒนธรรมประจาํ ชาตดิ ้วย

2.2 งานประเพณนี ยิ ม

ชาวไทยนิยมประดิษฐ์ผลงานดอกไม้ใบตองแบบประณีตศลิ ป์ใช้
ในงานประเพณี เช่น พานขันหมาก ขันห มั้น ขันสินสอด
พ า น รั บ นํ้ า สั ง ข์ บ า ย ศ รี ก ร ะ ท ง ล อ ย ใ ช้ ใ น ง า น แ ต่ ง ง า น
ง า น ล อ ย ก ร ะ ท ง พิ ธี ย ก เ ส า เ อ ก ตั้ ง ศ า ล ไ ห ว้ ค รู ฯ ล ฯ
ซึง่ ลว้ นแต่เปน็ ประเพณที ี่งดงามของชาวไทยทค่ี วรจะฟนื้ ฟูและรักษาไว้

2.3 งานพธิ ีทางศาสนา

เช่น พานดอกไม้ธูปเทียน กระทงดอกไม้ แต่งเทียนพรรษา
กระถางธูป เชิงเทียน กระทงสังฆทาน กระทงสลากภัตร
ถาดใบตองสาํ หรับใสข่ นม ผลไมถ้ วายพระ

3. สรา้ งสรรค์ศิลปมรดกของชาติ

ผลงานประณีตศลิ ป์เปน็ ศิลปมรดก แขนงหน่ึงที่บ่งบอก
ถึ ง ค ว า ม เ ป็ น ไ ท ย เ พ ร า ะ มี เ อ ก ลั ก ษ ณ์ เ ฉ พ า ะ ตั ว
มีความละเอียด ประณีต อ่อนโยน มีระเบียบ
มี ค ว า ม ส ง่ า ง า ม มี ค ว า ม ง า ม แ บ บ วิ จิ ต ร พิ ส ด า ร
ทีไ่ มม่ ีชาตใิ ดในโลกมเี หมือน

4. ชว่ ยให้จิตใจสงบรม่ เยน็

การนําใบตองมาประดิษฐ์เป็นสิ่งสวยงาม นํามาซึ่ง
ความเพลิดเพลิน ความสงบร่มเย็นแห่งจิตใจ เพราะจิตใจมีสมาธิ
ความคิด ก็เกิดจินตนาการ ผู้ทํางานใบตองจะเป็นผู้มีอารมณ์ดี
คิดแตส่ ่งิ ทด่ี ีงาม อันนาํ มาซึง่ ความประพฤตชิ อบ ไม่เปน็ ภัยแก่ตนเอง
และสงั คม ยิ่งไปกว่าน้นั คือช่วยสรา้ งสรรค์สงั คมใหม้ แี ต่ความดงี าม

5. เป็นอาชีพหลกั และอาชพี รอง

ถ้ามีใจรักงานด้านนี้แ ละมีงานอื่นห รือถ้าเป็นหลัก
อยกู่ ็ใช้เปน็ อาชพี เสรมิ หรืออาจมใี จรกั มาก ๆ กใ็ ช้เป็นอาชพี หลักได้

ใบ นํามาใช้งานโดยนํามาเป็น ก้านกล้วย ผล ใช้รับประทานทั้งสุกดิบ
นํามาทําของเล่นเด็ก เช่น
ภาชนะสาํ หรบั ใสข่ นมหรอื อาหารตา่ ง ม้าก้านกลว้ ย ปืนกา้ นกลว้ ย สามารถนํามาประกอบอาหาร
ๆ อาทิ ขนมกล้วย ข้าวเหนียวปิ้ง ทั้งคาวและหวาน
ขา้ วตม้ มัด หอ่ หมก ฯลฯ
ปลี (ดอก) ใชเ้ ป็นเคร่ืองเคียง
ต้น ต้นกล้วยมีกาบกล้วย
รับประทานสด ยํา หรือต้ม
ที่สามารถฉีกฝอยตากแห้งทํา กะทิ กาบปลีใช้ตกแต่งประดับ
เป็นเชือกกล้วยได้ สามารถทํา เป็นกลีบดอกไม้ หรือเคร่ือง
เปน็ อาหาร ประกอบการจดั ดอกไม้

ราก นํามาต้มก็ช่วยดับ กาบกลว้ ย ใชแ้ กะสลกั เป็นลวดลาย
ก ร ะ ห า ย ไ ด้ รั ก ษ า ฝี
แก้ปวดฟัน ไทยประกอบฐานจติ กาธาน ฐานเชิง
ตะกอน เรยี กวา่ “ลายแทงหยวก”

การเตรียมวัสดอุ ปุ กรณ์

วัสดุอุปกรณ์ในการเย็บใบตองแต่ละครั้ง
ต้องเตรียมไว้ให้พร้อม จะได้ไม่เสียเวลา
เกินจําเป็น การเลือกวัสดุอุปกรณ์ที่เหมาะสม
ย่อมช่วยให้การทํางานสะดวก และได้ผลดี
พจิ ารณาส่งิ ตอ่ ไปน้ี

ใบตอง

ชนิดของใบตอง ควรเลือกใช้ใบตองตานี เพราะมีความนุ่มเหนียว
ไม่เปราะ ไม่ฉีกขาดง่าย มีความหนา - บาง พอเหมาะ ใบตองชนิดอื่น ๆ
หนาไป เปราะเกินไป การห่อของเล็ก ๆ น้อย ๆ ในชีวิตประจําวันอาจจะใช้
ใบตองกล้วยน้ําว้าได้ แต่ถ้าจะประดิษฐ์ส่ิงของสวยงาม ประณีต เช่น กระทง
บายศรี แจกัน ฯลฯ จําเปน็ ตอ้ งใช้เฉพาะใบตองตานเี ทา่ นั้น

ใบตองตานี ใบตองกล้วยน้าํ ว้า

ใบตองชนิดนี้จะมีความนุ่มเหนียว จะมีความหนาน้อยกว่าใบตองตานี
ไ ม่ เ ป ร า ะ ไ ม่ ฉี ก ข า ด ง่ า ย มีความเปราะบ้างเล็กน้อย มีสีเขียวอ่อน
มีความหนาพอเหมาะมีสเี ขียวเข้ม มั ก นํ า ใ บ ต อ ง ช นิ ด น้ี ม า ห่ อ ข น ม
ทีม่ ขี นาดเล็ก



อายขุ องใบตอง

ไมค่ วรใชใ้ บตองทย่ี งั ออ่ นอยู่ เพราะไมแ่ ข็งแรง เห่ียวง่าย ฉีกขาดง่าย
ไม่คงรูปทรงตามที่ต้องการ ใบตองท่ีแก่เกินไปก็ไม่ควรใช้
เพราะอายุใช้งานสั้น เหลืองเร็ว ดังนั้นจึงควรเลือกใบตองที่มีอายุ
ปานกลาง กล่าวคอื เริ่มมสี ีเขียวแก่ ใบโตเตม็ ที่

เวลาในการตัดใบตองจากต้น

ถา้ ตอ้ งการตัดใบตองจากตน้ แลว้ ใชง้ านไดท้ ันที ไม่ต้องเสียเวลาผ่ึงให้นุ่ม
ควรเลือกตัดในตอนเช้า เวลาสายให้นํ้าค้างท่ีเกาะอยู่บนใบตองเริ่มแห้ง
ในตอนเย็นแดดอ่อน ๆ ใบตองที่สลบแดดในตอนแดดจัดนั้นเริ่มฟ้ืนตัว
แข็งแรงขึ้น แต่อย่ารอให้เย็นยํ่าค่ําใกล้ขมุกขมัว เพราะนอกจากจะมองไม่เห็น
สีถนัดแล้วอาจจะเกิดอันตรายได้ การตัดใบตองไปจําหน่ายหรือรอการใช้งาน
นาน ๆ จําเป็นต้องตัดเมื่อรุ่งเช้าหรือเช้าตรู่ เพือ่ จะได้ใบตองสดกรอบ ม้วน
ไวน้ าน ๆ ไม่เหย่ี วงา่ ย

วิธตี ดั ใบตองจากตน้

ควรตัดให้เหลือหูใบตอง (ส่วนใบท่ีโคนก้านทาง
ใบตอง) ติดอยู่กับต้นเล็กน้อย ทั้งนี้เพื่อให้ช่วย
ทําหน้าท่ีเคราะห์แสงเล้ียงส่วนก้านและกาบไม่ให้เน่า
และเห่ียวแห้ง รุงรัง ต้นผอม ถ้าตัดใบตองถูกวิธี
ต้นกล้วยจะดูเรียบร้อย สวยงาม ต้นอวบอ้วน
สมบรู ณ์ดี

วิธเี ชด็ ใบตอง

ควรเฉือนใบตองออกจากก้าน แล้วฉีกเป็นแผ่นกว้างพอจับเช็ดถนัดมือ
ใช้ผ้าฝ้ายเนื้อนุ่มแห้งสะอาด เช็ดจากโคนถูไปหาปลายร้ิวใบตอง ถ้ามีรอย
เปือ้ นเล็กนอ้ ยเฉพาะแห่งใช้ผา้ หมาด ๆ เช็ดออก ถ้าเป็นรอยติดแน่นให้ฉีกทิ้ง
แต่ถ้ามีคราบฝุ่นเกาะหนาเตอะท่ัวใบให้ล้างน้ําให้สะอาด ผึ่งให้น้ําแห้ง
แล้วจึงเช็ดอีกครั้งถ้าจําเป็น ส่วนการเย็บใบตองเป็นภาชนะใส่ขนม อาหาร

รบั ประทานนน้ั เมือ่ เยบ็ เสร็จแล้วควรลา้ งนา้ํ ให้สะอาดก่อนใช้

การรกั ษา

ถ้ า ต้ อ ง ก า ร ใ ห้ ใ บ ต อ ง ส ด ท น ท า น เ ม่ื อ เ ย็ บ เ ส ร็ จ แ ล้ ว
ต้องแช่นํ้าอย่างน้อย 2 ช่ัวโมง หรือ 1 คืน แล้วนํามาคลุมไว้
ด้วยผ้าช้ืน เช่น การทําบายศรีใหญ่ ต้องใช้เวลาเย็บนาน
หลายวัน เม่ือเย็บแต่ละตัวเสร็จแล้วต้องแช่นํ้าให้สดแข็งแล้ว
เรียงไว้ในกะละมัง คลุมด้วยผ้าช้ืน จะอยู่ได้หลายวัน
รอจนทําครบจงึ นาํ ขนึ้ มาประกอบกบั ตน้ หรอื ภาชนะ

การตดั

ถ้าต้องการใช้ใบตองรูปกลมหลาย ๆ แผ่นในการ
เย็บกระทง 2 3 4 5 6 มุม สําหรับจะใส่ขนมหรือ
อาหาร ควรฉีกใบตองกว้างเท่าท่ีต้องการ หาถ้วยกลม
มาทําแบบขีดรอยแล้วใช้กรรไกรตัดหรือจะใช้มีดคม ๆ
กรดี ตามแบบภาชนะบนเขยี ง

การฉีก

ก่อนฉีกใบตองต้องตัดสันตอง หรือเรียกอีกอย่างว่า เอ็นตอง
ออกเสียก่อนจะได้ฉีกได้ง่าย ควรใช้ปลายเข็มหมุดจิกแล้วฉีก ถ้ามีเล็บมือจะใช้
เล็บหัวแม่มือก็ได้ ควรจิกค่อนไปทางปลายใบเลยกลางใบไปประมาณ
1–1/2 นิ้ว ช้ินที่ใช้เป็นแบบหันหน้านวลขึ้น และใช้ชิ้นเดียวตลอด
เพอ่ื ขนาดจะไดไ้ มค่ ลาดเคลอื่ น



กรรไกร

ขนาดและรูปร่างเหมาะมือ น้ําหนักเบา คมตลอดปลาย
เวลาจับน้ิวท้ังหมดเข้าช่องได้พอดี ตัดใบตองใช้ขนาดใหญ่
ถ้าตดั ดา้ ยใชข้ นาดเลก็

เข็มมอื

ถ้างานละเอียดชิ้นเล็กมาก ใช้เบอร์ 9 ถ้างานปกติ
ใช้เบอร์ 8 เลือกท่ีแข็งแรง รูกวา้ งและตวั ยาว

เข็มหมดุ

ชนิดหัวมุกใช้เล็กน้อยในบางคร้ัง กรรไกรและเข็มมือ หลังจากใช้แล้วมี
ยางเหนยี วของดอกไม้ใบตองเกาะอยู่ ควรล้างด้วยผงซักฟอก เช็ดให้แห้งก่อนเก็บ
ถ้าจะเก็บไว้นาน ๆ จึงหยิบใช้ ควรทาน้ํามันจักรด้วย ท่ีใช้กลัดช่ัวคราว
หรือตรึงให้อยู่กับชั่วคราว ชนิดหัวเล็กใช้บ่อย ต้องเลือกตัวยาวและปลาย
แหลม ซอ้ื กลอ่ งใหญร่ าคาถูกดกี วา่ กลอ่ งเลก็

ไมก้ ลดั

ขนาดเลก็ แหลม แขง็ แรง ใชไ้ ม้ติดผิวและใกล้ผวิ

ด้าย

สีเขียวเข้มหรือสีดําเบอร์ 60 ใช้สองเส้น
ดี ก ว่ า ใ ช้ เ ส้ น เ ดี ย ว เ พ ร า ะ ใ ช้ เ ส้ น เ ดี ย ว
จะมคี วามคมตดั ใบตองให้ขาดง่ายกว่าเสน้ คู่

ผ้าขาวบาง

สําหรับห่อใบตองท่ีฉีกแล้ว หรือห่อผลงานท่ีแช่น้ํา
พอแล้ว ใช้ผา้ สาลูทบ 2 ชั้น เย็บรมิ คลา้ ยผ้าออ้ ม

ผ้าเชด็ ใบตอง

ใช้ผ้าฝ้ายดีกว่าผ้าผสมใยสังเคราะห์ เพราะนุ่ม
และดูดซึมนาํ้ ไดด้ ีกว่า

ยางลบอย่างแขง็

ยางลบเน้ือแข็ง ๆ ใช้สําหรับกดเข็มหมุดแทนน้ิวมือ
นุ่มและไม่เล่อื นหลดุ เวลากด

ไมบ้ รรทดั

เลือกทีเ่ หน็ เส้นและตัวเลขชัดเจน

นอกจากนีบ้ างครั้งยงั ตอ้ งใชค้ ีม ปากคีบ ลวด กรรไกรตัดลวด
มีดคัตเตอร์ วงเวียน เขียง ถาด กะละมัง ท่ีฉีดนํ้าและ
ภ า ช น ะ ต่ า ง ๆ ต า ม แ ต่ ค ว า ม จํ า เ ป็ น ข อ ง แ ต่ ล ะ เ รื่ อ ง
ควรจะเลอื กให้ดีพอเหมาะทงั้ ขนาดและคุณสมบัติท่ีต้องการ

ประเภทของงานใบตองดอกไม้สด

กระทงดอกไม้

หมายถึง ภาชนะที่ทําจากใบตองโดยการนําใบตองมาพับ
เปลี่ยนแปลงรูปทรง แล้วนํามาเย็บติดกัน ประกอบเป็นตัว
กระทง ภายในตัวกระทง ประดิษฐ์ดอกข่าตกแต่ง ทําฝา
กรวยปิด โดยการนําใบตองมาม้วนเป็นรูปกรวย หรือนํา
ใบตองมาพับกลีบเย็บเป็นกรวยจีบปิดตัวกระทงวางบนธูป
เทียนแพ และนําไปวางบนพานซ่ึงตกแต่งด้วยงานใบตอง
ดอกไม้สด

ธปู เทียนแพ

หมายถึง การนําธูปเทียนแพท่ีมีความยาวเท่ากันมามัดรวมกันเป็นชั้น
นิยม 4ชั้น โดยวางธูปให้อยู่ด้านบนตรึงและมัดติดกันในแนวซ้อนกัน4ชั้น
ธูปสองชั้น ช้ันละ 5 ดอก อยู่ชั้นบน เทียน สองชั้น ชั้นละ 5 เล่ม
อยูช่ ัน้ ลา่ ง มดั ตกแต่งด้วยริบบน้ิ หรอื มาลยั ดอกไมส้ ด ใชร้ องรับกระทงดอกไม้

กระทงดอกไมธ้ ปู เทยี นแพ

หมายถึง ภาชนะที่ทําจากใบตอง โดยการนําใบตอง
มาพับกลีบเปลี่ยนแปลงรูปทรง แล้วนํามาเย็บต่อกัน
ประกอบเป็นตัวกระทง ทําฝากรวยปิด โดยการนําใบตองมา
ม้วนเป็นรูปทรงกรวย หรือนําใบตองมาพับเย็บเป็นรูปทรง
กรวยจีบ ภายในตัวกระทง ปักดอกไม้ตกแต่งวางบน
ธปู เทยี นแพ แล้วนําไปวางบนพานซึ่งตกแต่งด้วยงานใบตอง
ดอกไม้สด

กระทงดอกไม้มีหลายรูปแบบ ซึ่งในแต่ละแบบผู้ประดิษฐ์พยายามพัฒนา
และสร้างสรรค์ได้อย่างสวยงาม กระทงทุกๆแบบสามารถนาํ ไปใช้ไดห้ ลายโอกาส

❑ ใ ช้ เ ป็ น เ ค รื่ อ ง สั ก ก า ร บู ช า พ ร ะ รั ต น ต รั ย
❑ ใ ช้ เ ป็ น เ ค ร่ื อ ง สั ก ก า ร ะ พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย์ แ ล ะ พ ร ะ ร า ช ว ง ศ์
❑ นาํ ไ ป ก ร า บ ล า อุ ป ส ม บ ท
❑ ก ร า บ พ่ อ แ ม่ ค รู อ า จ า ร ย์
❑ ขอขมาลาโทษ
❑ ชุ ด ขั น ห ม า ก

พานของหมั้น

หมายถึง พานใส่สินสอดทองหม้ัน โดยการนํากลีบดอกไม้มาตัดแต่งรูปร่าง
และนําใบตองมาพับเปล่ียนแปลงรูปทรง แล้วนํามาเย็บติดกับแบบใบตอง
รูปร่างต่าง ๆ เช่น รูปร่างกลีบบัว กลีบกนก ตกแต่งด้วยมาลัย เฟ่ือง
ตาข่าย และอบุ ะ รองรบั ตลบั สนิ สอดทองหมั้น

บายศรี

หมายถึง การนําใบตองมาพับกลีบเปลี่ยน
รูปทรงเป็นน้ิวหรือเป็นกาบ หรือเป็นเกร็ด
เข้าตัวเรียงซ้อนกันเป็นชุดและมีกรวยใบตอง
วางตรงกลาง มีลักษณ ะเป็นยอดแ ห ลม
จัดลงในชาม หรือพาน หรือภาชนะอ่ืนๆ
ตกแตง่ ด้วยดอกไมท้ ีม่ ชี อ่ื เปน็ มงคล

บายศรภี าคเหนอื

บายศรภี าคอสี าน

บายศรีภาคกลาง

บายศรีภาคใต้

“บุหงาซเี ระหรอื บุหงาซือร”ี

บายศรีประดิษฐ์แบบชาวไทยมุสลิม
โดยการนําดอกไม้สด ใบพลูมา
ป ร ะ ดิ ษ ฐ์ ใ น ลั ก ษ ณ ะ ต่ า ง ๆ
ใหส้ วยงามหลายรูปแบบ

กระทงลอย

กระทงลอย คือ ภาชนะสําหรับใส่ดอกไม้ ธูป เทียน
ส่ิงของท่ีลอยนํ้าได้ ส่วนใหญ่ประดิษฐ์จากใบตองซ่ึงใช้
ในเทศกาลวันลอยกระทง คือ ในวันเพ็ญเดือน 12
ตามความเชื่อว่า การลอยกระทงเพ่ือเป็นการขอขมาแก่
แ ม่ ค ง ค า เ พ ร า ะ ไ ด้ อ า ศั ย น้ํ า เ พื่ อ ดื่ ม กิ น แ ล ะ
ใช้ในชวี ติ ประจําวนั

งานใบตองสามารถแบง่ เปน็ ประเภท
ตามลกั ษณะการนาํ ไปใชง้ าน

1. ประเภทใช้ห่อหรือบรรจุอาหาร
ง า น ใ บ ต อ ง ป ร ะ เ ภ ท น้ี พ บ เ ห็ น ไ ด้ โ ด ย ท่ั ว ไ ป

ในชีวิตประจําวัน ในยุคหน่ึงใบตองไม่ได้รับความนิยม
เนื่องจากความทันสมัยและ ความสะดวกของพลาสติก
แต่ปัจจุบันได้มกี ารรณรงค์ให้ลดใช้พลาสติก จึงมีการนําใบตอง
กลับมาใช้ในชีวิตประจําวันอีกครั้ง งานใบตองประเภทใช้ห่อ
หรือบรรจุอาหารได้แก่ การห่อแบบต่าง ๆ กระทง ถาดและ
กระเช้า

1 . 1 ก า ร ห่ อ ข น ม แ ล ะ อ า ห า ร เ ช่ น
การหอ่ สวม ห่อทรงเตีย้ และหอ่ ทรงสูง ซึ่งสามารถ
นําไปใช้บรรจุอาหารแห้ง เช่น การห่อข้าวเหนียว
หน้าต่างๆ ขนมใสไ่ ส้หอ่ หมก เปน็ ตน้

1.2 กระทงใส่ขนมและอาหาร
เชน่ กระทงมุมเดยี ว กระทงสองมมุ กระทง
ส่ีมุม เราสามารถนํามาห่ออาหารประเภท
ของแหง้ หรือของแห้งที่มีนํ้าขลุกขลิก ได้แก่
ขนมกลว้ ย ขนมตาล ขนมตม้ แดงตม้ ขาว

1.3 ถาดใบตอง ซ่ึงสามารถประดิษฐ์เป็นถาดได้หลาย
รูปแบ บ เ ช่น ถาด รูปก ลม ถาด รูปรี ถา ดรูป หัวใ จ เ ป็นต้น
โดยเย็บเป็นแบบต่าง ๆ เช่น ลายเล็บครุฑ ลายกลีบผกา กลีบกุหลาบ
หรอื ลายผเี ส้ือ เปน็ ต้น นาํ มาบรรจอุ าหารหรือผลไมใ้ นงานเลย้ี งต่าง ๆ

1.4 กระเช้าใบตอง ส่วนมากมักพบ
ในโอกาสพิเศษ ใช้สําหรับบรรจุขนมไทย เพื่อนําไป
กราบผู้ใหญ่ท่ีเคารพ เช่น กระเช้าแบบมีหูใส่ขนม
ไทยชนิดต่าง ๆ ตกแต่งด้วยดอกไม้สดสวยงาม