เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย Online

ก


















































นางสาวสุพรรษา ทองเปลว


ต าแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูช านาญการพิเศษ


โรงเรียนซับนกแก้ววิทยา


กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย

ก





ค าน า




หนังสืออเล็กทรอนิกส์ (E-book) รายวิชานาฏศิลป์ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ ชั้นมัธยมศึกษา
ิ
ื่
ปีที่ 4 เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย เล่มนี้ จัดท าขึ้นเพอใช้ประกอบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
้
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 โดยมุ่งให้นักเรียนมีความรู้ ความเขาใจในเรื่องของการละครไทยสมัยต่าง ๆ บุคคล
ส าคัญในวงการนาฏศิลป์ องค์ประกอบของการแสดนาฏศิลป์ไทย ร าแม่บทเล็ก ฟ้อนมาลัย ความงามและ
คุณค่าของนาฏศิลป์ไทย ประโยชน์ของการเรียนนาฏศิลป์ การวิจารณ์และการประเมินการแสดง ประวัติ

ละครตะวันตก ละครสร้างสรรค์ และการเขียนบทละครสั้น เนื้อหาและกิจกรรมที่ปรากฏในหนังสือ

ิ
อเล็กทรอนิกส์ (E-Book) เล่มนี้ มีความยากง่าย ตามระดับความสามารถของผู้เรียนและสอดคล้องกับ
ั
เนื้อหาในหลักสูตร กิจกรรมย่อยต่าง ๆ จะช่วยส่งเสริมให้นักเรียนได้พฒนาทักษะการเรียนนาฏศิลป์ของ
ตนเองอย่างเป็นระบบ และมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น
ผู้จัดท าขอขอบคุณนายวิชิต ลือพช ผู้อานวยการโรงเรียน และคณะครูโรงเรียนซับนกแก้ววิทยา
ื

ั
อกทั้งนักเรียนทุกคนที่เป็นแรงบันดาลใจในการพฒนาการเรียนการสอนและผู้สนับสนุนทุกท่านที่ช่วย
ี
ในการพัฒนาหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-book) รายวิชานาฏศิลป์ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย เล่มนี้ จนส าเร็จได้ด้วยดี



สุพรรษา ทองเปลว

ข





สารบัญ


เรื่อง หน้า



ค าน า................................................................................................................................. ก
สารบัญ............................................................................................................................. ข

สาระส าคัญ...................................................................................................................... ค
มาตรฐาน/ตัวชี้วัด............................................................................................................. ค

จุดประสงค์การเรียนรู้....................................................................................................... ง

สาระการเรียนรู้................................................................................................................ ง
เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย

แบบทดสอบก่อนเรียน……………………………………………………………………….…………………… 1
ใบความรู้ที่ 3.1 เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย……………….…................... 3

ใบงานที่ 3.1 เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย................................................ 9

ใบงานที่ 3.2 เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย………………………………..…….. 11
ใบความรู้ที่ 3.2 เรื่อง ร าแม่บทเล็ก……………………………………….………………………….......... 13

ใบงานที่ 3.3 เรื่อง ร าแม่บทเล็ก................................................................................................ 17

ใบงานที่ 3.4 เรื่อง ร าแม่บทเล็ก……………………………..…………………………………………….…. 20
ใบความรู้ที่ 3.3 เรื่อง ฟ้อนมาลัย………………………………………........................................... 22

ใบงานที่ 3.5 เรื่อง ฟ้อนมาลัย………………………………………............................................... 25
แบบทดสอบหลังเรียน…………………………………………………………………..………………….……. 27

บรรณานุกรม…………………………………………………………………….……………………………………. 30

ภาคผนวก……………………………………………………………...………………………..……………………. 31

ค





สาระส าคัญ


องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย ประกอบไปด้วย ลีลาท่าร า ดนตรี บทเพลง การแต่งกาย

การแต่งหน้า และอุปกรณ์การแสดง

ร าแม่บทเล็ก เป็นการแสดงที่เป็นแม่แบบของกระบวนท่าในการแสดงนาฏศิลป์ไทยที่สืบทอด
กันมาแต่โบราณตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์

ฟ้อนมาลัย เป็นการแสดงที่ใช้ส าหรับโอกาสที่มีแขกส าคัญมาเยือน โดยใช้การแสดงชุดนี้
เป็นการต้อนรับ ปัจจุบันใช้แสดงในโอกาสงานมงคล หรืองานเบ็ดเตล็ดทั่วไป




มาตรฐาน/ตัวชี้วัด


สาระที่ 3 นาฏศิลป์

มาตรฐานการเรียนรู้

์
มาตรฐาน ศ 3.1 เข้าใจ และแสดงออกทางนาฏศิลป์อย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์วิพากษ วิจารณ์
คุณค่านาฏศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชม และประยุกต์ใช้ในชีวิตประจ าวัน

มาตรฐาน ศ 3.2 เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างนาฏศิลป์ ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมเห็นคุณค่า

ของนาฏศิลป์ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นภูมิปัญญาไทยและสากล
ตัวชี้วัด ศ 3.1 ม.4-6/3 ใช้ความคิดริเริ่มในการแสดงนาฏศิลป์เป็นคู่ และหมู่

ศ 3.1 ม.4-6/5 วิเคราะห์แก่นของการแสดงนาฏศิลป์และการละครที่ต้องการสื่อความหมาย
ในการแสดง

ศ 3.2 ม.4-6/1 เปรียบเทียบการน าการแสดงไปใช้ในโอกาสต่าง ๆ

ง





จุดประสงค์การเรียนรู้




ด้านความรู้ (K)


1. นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับองค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทยได้

2. นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับการร าแม่บทเล็กได้
้
3. นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับการฟอนมาลัยได้
4. นักเรียนสามารถสร้างสรรค์การแสดงโดยใช้องค์ประกอบนาฏศิลป์และการละครได้


ด้านทักษะกระบวนการ (P)


ใช้ทักษะกระบวนการกลุ่ม



ด้านคุณลักษณะอันพึงประสงค์ (A)


1. มีวินัย

2. ใฝ่เรียนรู้
3. มุ่งมั่นในการท างาน




สาระการเรียนรู้


1. องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย

2. ร าแม่บทเล็ก
3. ฟ้อนมาลัย

1





แบบทดสอบก่อนเรียน

เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย




ค าชี้แจง ให้นักเรียนเลือกค าตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงค าตอบเดียวแล้วท าเครื่องหมายกากบาท ()
ลงในกระดาษค าตอบ ข้อสอบจ านวน 10 ข้อ ใช้เวลา 10 นาที (10 คะแนน)



1. ข้อใดกล่าวถูกต้อง
ก. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 7 องค์ประกอบ

ข. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 6 องค์ประกอบ
ค. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 5 องค์ประกอบ

ง. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 4 องค์ประกอบ

2. ข้อใดไม่ใช่องค์ประกอบของนาฏศิลป์
ก. ลีลาท่าร า

ข. บทเพลง
ค. การแต่งกาย

ง. ไม่มีข้อใดถูก

3. ข้อใดกล่าวไม่ถูกต้องเกี่ยวกับอุปกรณ์การแสดง
ก. ช่วยให้การแสดงนั้นดูสมบูรณ์มากขึ้น

ข. ท าให้ผู้ชมไม่ต้องใช้จินตนาการมากในการชมการแสดง

ค. อุปกรณ์การแสดง ต้องมีความสวยงาม ประณีต และราคาแพง
ง. การแสดงบางชุดที่ผู้แสดงถืออุปกรณ์ประกอบการร า จะต้องถูกต้องตามแบบแผนที่ก าหนด

4. องค์ประกอบของนาฏศิลป์ในข้อใดที่บ่งบอกถึงลักษณะของตัวละคร

ก. การแต่งหน้า
ข. บทเพลง

ค. การแต่งกาย
ง. ลีลาท่าร า

2



5. ร าแม่บทเล็กปรากฏอยู่ในการแสดงในข้อใด

ก. ระบ าอธิษฐาน

ข. ร าวงมาตรฐาน
ค. ร าอวยพรอิ่นหวาน

ง. ระบ าเบิกโรงชุด นารายณ์ปราบนนทก

6. บุคคลในข้อใดเป็นผู้ประดิษฐ์ท่าร าประกอบบทร้องร าแม่บทเล็ก
ก. ครูรงภักดี (เจียร จารุจรณ)

ข. ครูอาคม สายาคม
ค. ครูลมุล ยมะคุปต์

ง. ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนีย์

7. ข้อใดไม่ใช่ขนาดของวงปี่พาทย์
ก. วงปี่พาทย์เครื่องห้า

ข. วงปี่ พาทย์เครื่องคู่
ค. วงปี่พาทย์เครื่องเล็ก

ง. วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่

8. เพลงฟ้อนดวงดอกไม้ ถูกน ามาใช้ประกอบการแสดงละครเรื่องใด
ก. น้อยใจยา

ข. อุณรุท

ค. รามเกียรติ์
ง. สังข์ศิลป์ไชย

9. ข้อใดกล่าวถูกต้องเกี่ยวกับการฟอนมาลัย
้
ก. ใช้แสดงในงานศพ

ข. ใช้แสดงในโอกาสงานมงคล

ค. ใช้แสดงในงานเบ็ดเตล็ดทั่วไป
ง. ข้อ ข. และ ค. ถูกต้อง

้
10. ข้อใดกล่าวถึงลักษณะของดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงฟอนมาลัยได้ถูกต้อง
ก. เป็นวงปี่พาทย์

ข. เป็นเพลงลาวชั้นเดียว

ค. เป็นวงดนตรีเครื่องตี
ง. เป็นวงดนตรีที่ผสมด้วยเครื่องตีและเครื่องเป่า

3





กระดาษค าตอบแบบทดสอบก่อนเรียน

เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย




ชื่อ...................................................เลขที่.............ชั้น...................


แบบทดสอบก่อนเรียน

ค าตอบ
ข้อ ก ข ค ง คะแนน

1

2
3

4

5
6

7

8
9

10


คะแนนเต็ม 10 คะแนน

คะแนนที่ได้






ผ่าน  หมายถึง ได้คะแนน 8 คะแนน ขึ้นไป




ไม่ผ่าน  หมายถึง ได้คะแนนต่ ากว่า 8 คะแนน

4





ใบความรู้ที่ 3.1

เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย





องค์ประกอบของนาฏศิลป์




่
นาฏศิลป์ไทย เป็นศิลปะการแสดงที่มีความออนช้อยงดงาม และเป็นเอกลักษณ์ของชาติ
มีประวัติความเป็นมาที่ยาวนาน เป็นสิ่งที่อยู่คู่ชาติไทยมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ซึ่งมีองค์ประกอบ
ดังนี้






องค์ประกอบของนาฏศิลป์ ประกอบด้วย





1. ลีลาท่าร า คือ การเคลื่อนไหวร่างกายอย่างมีแบบแผนและสวยงามจากการประดิษฐ์สร้างสรรค์

ของมนุษย์ เป็นสื่อระหว่างผู้แสดงกับผู้ชม การแสดงนาฏศิลป์ไทยลีลาท่าร าถือว่ามีความส าคัญ เพราะ
ในการแสดงละคร ร า ระบ าต่าง ๆ อาจใช้ท่าร าในการสื่อความหมายแทนการพด เช่น ท่าตัวเราก็จะใช้
ู
มือซ้ายจีบเข้าอก ท่ารักก็จะน ามือทั้ง 2 ข้างมาประสานกันที่หน้าอก เป็นต้น หรือใช้ลีลาท่าร าสื่อถึง

่
สภาพวิถีชีวิตของชาวบ้าน การประกอบอาชีพต่าง ๆ โดยประดิษฐ์ปรุงแต่งให้มีความสวยงาม ออนช้อย
เช่น น าท่าดึงไหม ท่าสาวไหม ล้างไหม ท่าเลือกไหม ท่าทอผ้า มาประดิษฐ์เป็นลีลาท่าร าเพอสื่อวิถีชีวิต
ื่
การทอผ้า เรียกว่า การแสดงชุดฟ้อนสาวไหม เป็นต้น

5























ภาพประกอบ 3.1 ภาพการแสดงลีลาท่าร า
ที่มา : https://www.google.co.th




2. ดนตรี ดนตรีนั้นเกิดขึ้นมาช้านานก่อนที่มนุษย์จะรู้จักการประดิษฐ์เครื่องดนตรีมาประกอบ

เป็นจังหวะ ท านอง ดนตรีนั้นเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เช่น เสียงของน้ าตก เสียงฟ้าร้อง เสียงนกร้อง

เสียงลมพัด เป็นต้น ซึ่งเสียงต่าง ๆ เหล่านี้หากน ามาเรียบเรียงให้ดีก็จะเกิดความไพเราะได้เหมือนกัน
ดนตรีมีส่วนช่วยท าให้การแสดงนั้นสนุกสนาน เพลิดเพลินและเป็นการสร้างบรรยากาศในการแสดง

2.1 จังหวะ เป็นการแบ่งเวลาที่ด าเนินไปอย่างสม่ าเสมอ ซึ่งก าหนดด้วยเครื่องดนตรีชนิด
ต่าง ๆ เช่น ฉิ่ง กรับ กลองประเภทต่าง ๆ แบ่งจังหวะสามัญออกเป็นจังหวะช้า ปานกลางและเร็ว ภาษา

ั
ดนตรีเรียกว่า จังหวะสามชั้น สองชั้น และชั้นเดียว ซึ่งผู้แสดงนาฏศิลป์ต้องเข้าใจ และฟงจังหวะได้ถูกต้อง
หากผู้แสดงไม่รู้จังหวะและปฏิบัติท่าร าไม่ตรงจังหวะ จะท าให้การแสดงนั้นไม่ถูกต้องและไม่สวยงาม
2.2 ท านอง หมายถึง ระเบียบเสียงสูงต่ าซึ่งมีจังหวะเสียงสั้น – ยาว ในการแสดงนาฏศิลป์

ไทยประเภทต่าง ๆ จะใช้ท านองเพลงประกอบในการแสดงลีลาท่าร าเพื่อสื่อความหมาย และถ่ายทอดอารมณ์
เพลงไปสู่ผู้ชม และในท านองเพลงนี้อาจเป็นการบรรเลงดนตรีล้วนหรือมีบทเพลงประกอบก็ได้

3. บทเพลง หมายถึง ค าประพันธ์ส าหรับขับร้องประกอบท่วงท านองเพลง เช่น บทเพลงในการแสดง

นาฏศิลป์ไทยชุดระบ านพรัตน์ ระบ ากฤดาภินิหาร ระบ าเทพบันเทิง เป็นต้น

6







ี
4. การแต่งกาย เครื่องแต่งกายในการแสดงนาฏศิลป์นั้นเป็นอกหนึ่งองค์ประกอบที่มี
ความส าคัญ เป็นตัวก าหนดรูปแบบลักษณะการแสดง ประกอบด้วยเสื้อผ้าและเครื่องประดับ เช่น การ

แต่งกายประเภทยืนเครื่อง เครื่องแต่งกายจะมีการวิจิตรบรรจง สวยงาม บ่งบอกถึงประเภทและลักษณะ

ของตัวละคร เป็นต้นว่า การแต่งกายของตัวละครโขน พระรามแต่งกายยืนเครื่องพระแขนยาวสีเขียว
ศีรษะสวมชฎา พระลักษมณ์แต่งกายยืนเครื่องพระแขนยาว สีเหลือง ศีรษะสวมชฎา ทศกัณฐ์จะต้องสวม

ศีรษะโขน เป็นต้น


































ภาพประกอบ 3.2 ภาพตัวอย่างการแต่งกายของพระราม

ที่มา : https://khonsite.wordpress.com

7





5. การแต่งหน้า การแต่งหน้าประกอบในการแสดงเป็นการช่วยปกปิดจุดบกพร่องให้กับ

ื่
ตัวละคร เพอให้ผู้แสดงดูสวยงาม หรือการแต่งหน้าเพื่อช่วยอ าพรางใบหน้าเพิ่มความสมจริง























ภาพประกอบ 3.3 ภาพตัวอย่างการแต่งหน้าในการแสดง

ที่มา : www.fotorelax.com


6. เครื่องดนตรีบรรเลงประกอบการแสดง
เครื่องดนตรีบรรเลงประกอบการแสดง ดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงชุดนี้ใช้ได้กับวงปี่พาทย์

เครื่องห้า เครื่องคู่ และเครื่องใหญ่ เริ่มด้วยบรรเลงเพลงรัว ร้องท านองเพลงชมตลาด เมื่อจบท่าร า

ปี่พาทย์จะท าเพลงรัวและลา หรือจะบรรเลงเพลงต้น เพลงวรเชษฐ์ก่อนแล้วต่อด้วยเพลงเร็วและ
เพลงลาได้




7. อุปกรณ์การแสดง

ุ
อปกรณ์การแสดง เป็นสิ่งที่ช่วยให้การแสดงนั้นดูสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น ท าให้ผู้ชม ไม่ต้องใช้
ุ
จินตนาการมากในการชมการแสดง การแสดงบางชุดผู้แสดงจะถืออปกรณ์ประกอบ การร า ซึ่งต้องถูกต้อง
ตามแบบแผนที่ก าหนด มีความสวยงาม ประณีต เช่น การแสดงญวน ร ากระถาง ผู้แสดงจะถือโคมญ

วนลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ประกอบการแสดงคนละ 1 คู่ เป็นต้น

8





























ภาพประกอบ 3.4 อุปกรณ์การแสดงการฟ้อนหางนกยูงก็ใช้หางนกยูงประกอบการแสดง

ที่มา : bpi-salayacampus.webiz.co.th

9





ใบงานที่ 3.1

เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย


ชื่อ - สกุล ........................................................................................... เลขที่ ............... ชั้น............

จุดประสงค์การเรียนรู้
นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับองค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทยได้



ค าชี้แจง ให้นักเรียนเขียนเครื่องหมาย  หน้าค าตอบที่ถกต้อง และเขียนเครื่องหมาย
ู
 หน้า ค าตอบที่ผิด (10 คะแนน)


_______ 1. องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย มีทั้งหมด 6 องค์ประกอบ ได้แก่ ลีลาท่าร า

บทเพลง การแต่งกาย ดนตรี การแต่งหน้า และนักแสดง

_______ 2. ลีลาท่าร า คือ การเคลื่อนไหวร่างกายอย่างมีแบบแผนและสวยงามจากการประดิษฐ์
สร้างสรรค์ของมนุษย์ เป็นสื่อระหว่างผู้แสดงกับผู้ชม ซึ่งเป็นองค์ประกอบหนึ่งของนาฏศิลป์

_______ 3. เสียงของน้ าตก เสียงฟ้าร้อง เสียงนกร้อง เสียงลมพัด ไม่ใช่องค์ประกอบของนาฏศิลป์
้
_______ 4. จังหวะ เป็นส่วนประกอบของดนตรี ผู้แสดงจะตองรู้จักฟังจังหวะ จึงจะท าให้การแสดงนั้น
ถูกต้องและสวยงาม

_______ 5. การแสดงนาฏศิลป์ไทยประเภทต่าง ๆ จะใช้ท านองเพลงประกอบในการแสดงลีลาท่าร า
เพื่อสื่อความหมาย

_______ 6. บทเพลง หมายถึง ค าประพันธ์ส าหรับขับร้องประกอบท่วงท านองเพลง แต่ไม่ใช่

องค์ประกอบของนาฏศิลป์
_______ 7. การแต่งกาย เป็นองค์ประกอบหนึ่งของนาฏศิลป์ ที่เป็นตัวก าหนดรูปแบบลักษณะ

การแสดง ประกอบด้วย เสื้อผ้าและเครื่องประดับ ซึ่งบ่งบอกถึงประเภทและลักษณะ

ของตัวละคร
_______ 8. การแต่งหน้าประกอบในการแสดงเป็นการช่วยปกปิดจุดบกพร่องให้กับตัวละคร

เพื่อให้ดูสวยงาม ช่วยอ าพรางใบหน้า และช่วยเพิ่มความสมจริง
_______ 9. อุปกรณ์การแสดง เป็นสิ่งที่ช่วยให้การแสดงนั้นดูสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น ท าให้ผู้ชมไม่ต้องใช้

จินตนาการมากในการชมการแสดง

_______ 10. ในการแสดงนาฏศิลป์ ผู้แสดงจะถออุปกรณ์ประกอบการร า ซึ่งไม่จ าเป็นต้องถูกต้อง
ื
ตามแบบแผนที่ก าหนด

10





เกณฑ์การให้คะแนน

ข้อละ 1 คะแนน เต็ม 10 คะแนน
ได้คะแนน............คะแนน ผ่าน ไม่ผ่าน

คะแนน 1 นักเรียนเลือกเขียนเครื่องหมายได้ถกต้อง
ู
คะแนน 0 นักเรียนเลือกเขียนเครื่องหมายไม่ถูกต้องหรือไม่เขียนเลย
เกณฑ์การประเมิน : 8 – 10 คะแนน ระดับ ดี = ผ่าน

5 – 7 คะแนน ระดับ พอใช้ = ไม่ผ่าน
0 – 4 คะแนน ระดับ ปรับปรุง = ไม่ผ่าน

11





ใบงานที่ 3.2

เรื่อง องค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์ไทย


ั้
ชื่อ - สกุล ........................................................................................... เลขที่ ............... ชน............
จุดประสงค์การเรียนรู้
นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับองค์ประกอบของนาฏศิลป์ได้



ค าชี้แจง ให้นักเรียนลากเส้นจับคู่ระหว่างความหมายกับองค์ประกอบของการแสดงนาฏศิลป์
ให้ถูกต้อง (10 คะแนน)


่
ดนตรี การเคลื่อนไหวร่างกายอยางมีแบบแผนและ

สวยงามเป็นสื่อระหว่างผู้แสดงและผู้ชม




สิ่งที่ท าให้การแสดงดูสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น ผู้ชมไม่
บทเพลง ต้องใช้จินตนาการมากในการชม การแสดง





ช่วยปกปิดจุดบกพร่องให้กับตัวละครเพื่อให้ผู้
ลีลาท่าร า

แสดงดูสวยงาม



สิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เมื่อน ามาเรียงร้อย

ิ
การแต่งหน้า ให้ดีจะเกดความไพเราะช่วยให้การแสดงดู

สนุกสนาน เพลิดเพลิน และเป็นการสร้าง
บรรยากาศในการแสดง




อุปกรณ์ประกอบการ ค าประพันธ์ส าหรับขับร้องประกอบ
แสดง ท่วงท านองเพลง

12





เกณฑ์การให้คะแนน

ข้อละ 2 คะแนน เต็ม 10 คะแนน
ได้คะแนน............คะแนน ผ่าน ไม่ผ่าน

คะแนน 2 นักเรียนจับคู่โยงเส้นได้ถูกต้อง

คะแนน 0 นักเรียนจับคู่โยงเส้นไม่ถูกต้องหรือไม่โยงเส้นเลย
เกณฑ์การประเมิน : 8 – 10 คะแนน ระดับ ดี = ผ่าน

5 – 7 คะแนน ระดับ พอใช้ = ไม่ผ่าน
0 – 4 คะแนน ระดับ ปรับปรุง = ไม่ผ่าน

13





ใบความรู้ที่ 3.2

เรื่อง ร าแม่บทเล็ก








ประวัติความเป็นมาของการร าแม่บทเล็ก





ร าแม่บทเล็ก เป็นการแสดงนาฎศิลป์ชุดหนึ่งต้นเรื่อง รามเกียรติ์ ตอนนารายณ์ปราบนนทุก

เป็นยักษ์ตนหนึ่ง มีหน้าที่ตักน้ าล้างหน้าให้แก่เทวดานางฟ้าเวลาจะขึ้นเฝ้าพระอศวรบนเชิงเขาไกรลาศ
ิ
เทวดานางฟ้ามีความสุขที่ได้แกล้งถอนผมนนทุกด้วยความสนุกสนานจนศรีษะล้าน นนทุกได้รับความ

ิ
เจ็บปวดและอับอายมาก จึงได้น าเรื่องนี้ทูลพระอิศวร และขอพรพระอศวร พระอิศวรประสาทพรให้นิ้วชี้
ของนนทุกเป็นนิ้วเพชรคือมีอานุภาพชี้คนตายได้ นนทุกดีใจจึงใช้นิ้วเพชรมาชี้แก้แค้นเทวดานางฟ้าที่

แกล้งตน เหล่าเทวดานางฟ้าได้รับความเจ็บปวดทรมาน บางองค์ก็ตาย พระอินทร์ทราบเรื่องจึงกราบทูล
ื่
ขอให้พระนารายณ์ช่วยปราบนนทุกเพอไม่ให้ใช้นิ้วชี้เพชรไปรังแกเหล่าเทวดานางฟ้า พระนารายณ์จึง
แปลงเป็นหญิงงามร่ายร าล่อให้นนทุกหลงไหลโดยการให้นนทุกร าตาม ถ้านนนทุกร าตามได้ถูกต้องจะ

ยอมเป็นภรรยาของนนทุก นนทุกยอมท าตาม เมื่อถึงเนื้อร้อง ค าว่า “ฝ่ายว่านนทุกก็ร าด้วยความพิสมัย
หลงไหลถึงน่าร านาคาม้วนหางลง ก็ชี้ลงที่เพลาพลันทันใด” นนทุกชี้ลงขาของตัวเองด้วยอ านาจของนิ้ว

เพชรจึงท าให้นนทุกล้มลง พระนารายณ์จึงแปลงกายเป็นร่างเดิม นนทุกได้กล่าววาจาเยาะเย้ย ก้าวร้าว

ว่าพระนารายณ์ไม่กล้าต่อสู้ซึ่งหน้า ใช้กลอุบายเอาเปรียบตนที่มาแปลงตัวเป็นหญิงงามร าล่อให้ตน
หลงไหล ท าให้พระนารายณ์กริ้วมากจึงกล่าววาจาอันศักดิ์สิทธิ์สาบให้นนทุกไปเกิดในโลกมนุษย์

ให้นนทุกมี 10 เศียร 20 กร และพระองค์จะอวดารลงไปเกิดเป็นมนุษย์มี 2 กร ก็จะสู้รบกับนนทุกได้

14








ท่าร าแม่บทเล็กเป็นท่าร ามาตรฐาน หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า

่
แม่ทา มี 6 ค ากลอน เป็นเพลงที่นิยมใช้ฝึกหัดเบื้องต้นในการร า
มีกระบวนการลีลาการร่ายร าที่ออนช้อย นุ่มนวล และงดงามตาม
่
ลักษณะของการร าไทยที่วางไว้เป็นแบบมาตรฐาน












บทร้องร าแม่บทเล็ก





ปี่พาทย์บรรเลงเพลงรัว – ร้องเพลงชมตลาด

เทพนมปฐมพรหมสี่หน้า สอดสร้อยมาลาเฉิดฉิน
ทั้งกวางเดินดงหงส์บิน กินรินเลียบถ้ าอ าไพ

(ปี่พาทย์รับ)
อีกช้านางนอนภมรเคล้า แขกเต้าผาลาเพียงไหล่

เมขลาโยนแก้วแววไว มยุเรศฟอนในอัมพร
้
(ปี่พาทย์รับ)
ยอดตองต้องลมพรหมนิมิต อีกทั้งพิสมัยเรียงหมอน

ย้ายท่ามัจฉาชมสาคร พระสี่กรขว้างจักรฤทธิรงค์
(ปี่พาทย์รับ)

ปี่พาทย์บรรเลงเพลงเร็ว–ลา

15




การแต่งกาย


ผู้แสดงแต่งกายยืนเครื่องพระ – นาง

























- ภาพประกอบ 3.5 ภาพแต่งกายยืนเครื่องพระ – นาง
- ที่มา : สุพรรษา ทองเปลว. (2564). โรงเรียนซับนกแก้ววิทยา.

-
แต่งกายยืนเครื่องพระ แต่งกายยืนเครื่องนาง

















ภาพประกอบ 3.6 แต่งกายยืนเครื่องพระ – นาง
ที่มา : สุพรรษา ทองเปลว. (2564). โรงเรียนซับนกแก้ววิทยา.

16




เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการร าแม่บทเล็ก


วงดนตรีประกอบการแสดง คือ วงปี่พาทย์ เป็นวงดนตรีที่ผสมด้วยเครื่องตีและเครื่องเป่า
แบ่งได้เป็น 3 ขนาด คือ

1. วงปี่พาทย์เครื่องห้า

2. วงปี่พาทย์เครื่องคู่
3. วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่
























ภาพประกอบ 3.7 ภาพวงปี่พาทย์เครื่องคู่

ที่มาภาพ : http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/thaimusic/pinprat2.htm

17





ใบงานที่ 3.3

เรื่อง ร าแม่บทเล็ก



ชื่อ - สกุล ........................................................................................... เลขที่ ............... ชั้น............

จุดประสงค์การเรียนรู้

นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับร าแม่บทเล็กได้


ค าชี้แจง ให้นักเรียนตอบค าถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง (10 คะแนน)


1. ให้นักเรียนอธิบายประวัติความเป็นมาของร าแม่บทเล็ก (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

2. ท่าร าในร าแม่บทเล็กนั้นมีกี่ท่า อะไรบ้าง จงอธิบาย (2 คะแนน)
.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

18



3. จงอธิบายเกี่ยวกับลักษณะการแต่งกายของการร าแม่บทเล็ก (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
4. จงอธิบายเกี่ยวกับเครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการร าแม่บทเล็ก (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

5. ให้นักเรียนยกตัวอย่างบทร้องร าแม่บทเล็ก (2 คะแนน)
.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

19





เกณฑ์การให้คะแนน

ข้อละ 2 คะแนน เต็ม 10 คะแนน
ได้คะแนน............คะแนน ผ่าน ไม่ผ่าน

คะแนน 2 นักเรียนตอบค าถามได้ถูกต้อง ครบถ้วน สมบูรณ์

คะแนน 1 นักเรียนตอบค าถามได้ถูกต้อง แต่ยังไม่สมบูรณ์
คะแนน 0 นักเรียนตอบค าถามไม่ถูกต้องหรือไม่ตอบค าถาม

เกณฑ์การประเมิน : 8 – 10 คะแนน ระดับ ดี = ผ่าน
5 – 7 คะแนน ระดับ พอใช้ = ไม่ผ่าน

0 – 4 คะแนน ระดับ ปรับปรุง = ไม่ผ่าน

20





ใบงานที่ 3.4

เรื่อง ร าแม่บทเล็ก


ชื่อ - สกุล ........................................................................................... เลขที่ ............... ชั้น............

จุดประสงค์การเรียนรู้
นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับร าแม่บทเล็กได้



ค าชี้แจง ให้นักเรียนเขียนเครื่องหมาย  หน้าค าตอบที่ถกต้อง และเขียนเครื่องหมาย 
ู
หน้าค าตอบที่ผิด (10 คะแนน)


_______ 1. ร าแม่บท ถูกเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “แม่บทนางนารายณ์”

_______ 2. ร าแม่บท เป็นการแสดงในสมัยสุโขทัย

_______ 3. ท่าร าอย่างย่อในร าแม่บทเล็กนั้นมี 18 ท่า
_______ 4. ระบ าเบิกโรงชุด นารายณ์ปราบนนทก เกิดขึ้นในปี 2470

_______ 5. ร าแม่บทเล็ก ผู้แสดงจะต้องแต่งกายยืนเครื่องพระ – นาง
_______ 6. ท่า “กวางเดินดง” เป็นท่าร าพื้นฐานของการร าแม่บทเล็ก

_______ 7. วงปี่พาทย์ เป็นวงดนตรีที่ผสมด้วยเครื่องตีและเครื่องสี

_______ 8. วงปี่พาทย์ แบ่งได้เป็น 3 ขนาด ได้แก่ วงปี่พาทย์เครื่องห้า วงปี่พาทย์เครื่องคู่
และวงปี่พาทย์เครื่องใหญ่

_______ 9. ร าแม่บทเล็ก จะปรากฏอยู่ในการแสดงร าวงมาตรฐาน

_______ 10. ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนีย์ ได้เรียบเรียงและประดิษฐ์ท่าร าประกอบบทร้อง
ร าแม่บทเล็กขึ้น

21





เกณฑ์การให้คะแนน

ข้อละ 1 คะแนน เต็ม 10 คะแนน
ได้คะแนน............คะแนน ผ่าน ไม่ผ่าน

คะแนน 1 นักเรียนเลือกเขียนเครื่องหมายได้ถกต้อง
ู
คะแนน 0 นักเรียนเลือกเขียนเครื่องหมายไม่ถูกต้องหรือไม่เขียนเลย
เกณฑ์การประเมิน : 8 – 10 คะแนน ระดับ ดี = ผ่าน

5 – 7 คะแนน ระดับ พอใช้ = ไม่ผ่าน
0 – 4 คะแนน ระดับ ปรับปรุง = ไม่ผ่าน

22





ใบความรู้ที่ 3.3
เรื่อง ฟ้อนมาลัย



















ภาพประกอบ 3.8 ภาพการแสดงเบิกโรงฟ้อนมาลัย
ที่มา : https://i.ytimg.com/vi/YPKh5S1U_YU/maxresdefault.jpg


ประวัติฟ้อนมาลัย




้
ฟ้อนมาลัย หรือ ลาวดวงดอกไม้ เพลงฟอนดวงดอกไม้ เป็นเพลงเก่าของเชียงใหม่ เจ้าดารา
รัศมี พระชายาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงน ามาใช้ในละครเรื่อง น้อยใจยา

ซึ่งกรมศิลปากรปรับปรุงขึ้นเมื่อแสดงละครพันทางเรื่อง พระยาผานอง แสดง ณ โรงละครแห่งชาติ เมื่อ

พุทธศักราช 2501 โดย อาจารย์มนตรี ตราโมท เป็นผู้แต่งท านองเพลงและบทร้อง โดยน าท านองเพลง
ฟอนดวงดอกไม้ของนางข้าหลวงของแม่ท้าวค าปิน มาใช้เป็นเพลงฟอน ท่านผู้หญิงหม่อมแผ้ว สนิทวงศ์เสนีย์
้
้
ประดิษฐ์ท่าร า

ฟ้อนมาลัย เป็นการแสดงที่ใช้ส าหรับโอกาสที่มีแขกส าคัญมาเยือน โดยใช้การแสดงชุดนี้
เป็นการต้อนรับ ปัจจุบันใช้แสดงในโอกาสงานมงคล หรืองานเบ็ดเตล็ดทั่วไป

23





วิธีแสดง


ผู้แสดงเป็นชุดเป็นหมู่ ร่ายร าท่าเหมือนกัน แต่งกายเหมือนกัน มีการแปรแถวแปรขบวนต่าง ๆ




ผู้แสดง


ผู้แสดงหญิงไม่ระบุจ านวนแน่นอน





เพลงดนตรี


ฟ้อนชุดนี้ออกเป็นเพลงซุ้ม ซึ่งเป็นเพลงลาวชั้นเดียว




เครื่องแต่งกาย


ชุดที่ใช้เป็นลักษณะของผ้าถุงยาวกรอมเท้า ซึ่งบ่งบอกถึงความส าคัญและความเป็นทางการ
ของงาน
















ภาพประกอบ 3.9 ภาพการร าฟ้อนมาลัย

้
ที่มา : สุพรรษา ทองเปลว. (2564). โรงเรียนซับนกแกววิทยา.

24




เนื้อร้องเพลงฟ้อนมาลัย



ชมดอกไม้เบ่งบานสลอน ฝูงภมรวะว่อนใฝ่หา

ดอกพิกุลยี่สุ่นจ าปา ลมพัดพาร าเพยขจร

เกดกระถินส่งกลิ่นหอมฟุ้ง ก าจายจรุงระรื่นเกสร
จันทน์กะพอช่างล่อภมร ให้หลงเริงร่อนบินว่อนตอม
้
โอ้ดอกไม้ก็ได้ใช้กลิ่น อวดประทินที่แสนสุดหอม
เร้าฤทัยเราให้ใฝ่ดอม ช่างน่าถนอมจริงหนอ

พวงดอกไม้ก็ไม่งามเท่า พักตร์แม่เจ้าแมท้าวค าปิน
่
ส ารวยเลิศช่างเฉิดโฉมฉิน บ่มีมลทินทั่วสรรพางค์
กลิ่นดอกไม้ก็ไม่ระรื่น หอมชุ่มชื่นเท่าคุณพระนาง

ข้าเจ้าภักดีบ่มีจืดจาง จนชีวิตวางวายเนอ





ที่มา : https://sites.google.com/site/sciencechutimakuna/content01/content01-
01/content01-01-2/fxn-malay

25





ใบงานที่ 3.5

เรื่อง การฟ้อนมาลัย



ชื่อ - สกุล ........................................................................................... เลขที่ ............... ชั้น............

จุดประสงค์การเรียนรู้

นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับการฟ้อนมาลัยได้


ค าชี้แจง ให้นักเรียนตอบค าถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง (10 คะแนน)


1. ให้นักเรียนอธิบายประวัติความเป็นมาของการฟ้อนมาลัย (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................


2. การฟ้อนมาลัยมีวิธีการแสดงอย่างไร จงอธิบาย (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................


้
3. ให้นักเรียนอธิบายลักษณะของผู้แสดงฟอนมาลัยมาพอสังเขป (2 คะแนน)
.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

26



4. ให้นักเรียนอธิบายลักษณะเพลงดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงฟ้อนมาลัย (2 คะแนน)

.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................


5. ให้นักเรียนอธิบายลักษณะเครื่องแต่งกายที่ใช้ในการแสดงฟ้อนมาลัย (2 คะแนน)
.....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................





เกณฑ์การให้คะแนน

ข้อละ 2 คะแนน เต็ม 10 คะแนน

ได้คะแนน............คะแนน ผ่าน ไม่ผ่าน
คะแนน 2 นักเรียนตอบค าถามได้ถูกต้อง ครบถ้วน สมบูรณ์

คะแนน 1 นักเรียนตอบค าถามได้ถูกต้อง แต่ยังไม่สมบูรณ์

คะแนน 0 นักเรียนตอบค าถามไม่ถูกต้องหรือไม่ตอบค าถาม
เกณฑ์การประเมิน : 8 – 10 คะแนน ระดับ ดี = ผ่าน

5 – 7 คะแนน ระดับ พอใช้ = ไม่ผ่าน

0 – 4 คะแนน ระดับ ปรับปรุง = ไม่ผ่าน

27





แบบทดสอบหลังเรียน

เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย




ค าชี้แจง ให้นักเรียนเลือกค าตอบที่ถูกต้องที่สุดเพียงค าตอบเดียวแล้วท าเครื่องหมายกากบาท ()
ลงในกระดาษค าตอบ ข้อสอบจ านวน 10 ข้อ ใช้เวลา 10 นาที (10 คะแนน)



1. ข้อใดกล่าวถึงลักษณะของดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงฟ้อนมาลัยได้ถูกต้อง
ก. เป็นวงปี่พาทย์

ข. เป็นเพลงลาวชั้นเดียว
ค. เป็นวงดนตรีเครื่องตี

ง. เป็นวงดนตรีที่ผสมด้วยเครื่องตีและเครื่องเป่า

2. ข้อใดกล่าวไม่ถูกต้องเกี่ยวกับอุปกรณ์การแสดง
ก. ช่วยให้การแสดงนั้นดูสมบูรณ์มากขึ้น

ข. ท าให้ผู้ชมไม่ต้องใช้จินตนาการมากในการชมการแสดง
ค. อุปกรณ์การแสดง ต้องมีความสวยงาม ประณีต และราคาแพง

ง. การแสดงบางชุดที่ผู้แสดงถืออุปกรณ์ประกอบการร า จะต้องถูกต้องตามแบบแผนที่ก าหนด

3. ข้อใดกล่าวถูกต้อง
ก. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 7 องค์ประกอบ

ข. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 6 องค์ประกอบ

ค. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 5 องค์ประกอบ
ง. นาฏศิลป์มีทั้งหมด 4 องค์ประกอบ

้
4. ข้อใดกล่าวถูกต้องเกี่ยวกับการฟอนมาลัย
ก. ใช้แสดงในงานศพ
ข. ใช้แสดงในโอกาสงานมงคล

ค. ใช้แสดงในงานเบ็ดเตล็ดทั่วไป
ง. ข้อ ข. และ ค. ถูกต้อง

28



5. เพลงฟ้อนดวงดอกไม้ ถูกน ามาใช้ประกอบการแสดงละครเรื่องใด

ก. น้อยใจยา

ข. อุณรุท
ค. รามเกียรติ์

ง. สังข์ศิลป์ไชย

6. องค์ประกอบของนาฏศิลป์ในข้อใดที่บ่งบอกถึงลักษณะของตัวละคร
ก. การแต่งหน้า

ข. บทเพลง
ค. การแต่งกาย

ง. ลีลาท่าร า

7. ร าแม่บทเล็กปรากฏอยู่ในการแสดงในข้อใด
ก. ระบ าอธิษฐาน

ข. ร าวงมาตรฐาน
ค. ร าอวยพรอิ่นหวาน

ง. ระบ าเบิกโรงชุด นารายณ์ปราบนนทก

8. ข้อใดไม่ใช่องค์ประกอบของนาฏศิลป์
ก. ลีลาท่าร า

ข. บทเพลง

ค. การแต่งกาย
ง. ไม่มีข้อใดถูก

9. บุคคลในข้อใดเป็นผู้ประดิษฐ์ท่าร าประกอบบทร้องร าแม่บทเล็ก
ก. ครูรงภักดี (เจียร จารุจรณ)

ข. ครูอาคม สายาคม

ค. ครูลมุล ยมะคุปต์
ง. ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนีย์

10. ข้อใดไม่ใช่ขนาดของวงปี่พาทย์
ก. วงปี่พาทย์เครื่องห้า

ข. วงปี่ พาทย์เครื่องคู่

ค. วงปี่พาทย์เครื่องเล็ก
ง. วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่

29





กระดาษค าตอบแบบทดสอบหลังเรียน

เล่มที่ 3 การแสดงนาฏศิลป์ไทย




ชื่อ...................................................เลขที่.............ชั้น...................


แบบทดสอบหลังเรียน

ค าตอบ
ข้อ ก ข ค ง คะแนน

1

2
3

4

5
6

7

8
9

10


คะแนนเต็ม 10 คะแนน

คะแนนที่ได้









ผ่าน  หมายถึง ได้คะแนน 8 คะแนน ขึ้นไป



ไม่ผ่าน  หมายถึง ได้คะแนนต่ ากว่า 8 คะแนน

30



บรรณานุกรม



กรมวิชาการ. (2551). หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551. กรุงเทพฯ :
องค์กรรับส่งสินค้าและพัสดุภัณฑ (ร.ส.พ.).
์
เกริก ท่วมกลาง และคณะ. (2555). การพัฒนาสื่อ/นวัตกรรมทางการศึกษาเพื่อเลื่อนวิทยฐานะ.

พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : เยลโล่การพิมพ์ (1988) จ ากัด.
ธิดารัตน์ ภักดีรักษ์. (2557). หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน นาฏศิลป์ 4 – 6 ชั้นมัธยมศกษาปีที่ 4 – 6
ึ
ึ
ตามหลักสูตรแกนกลางการศกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551. เอมพันธ์ จ ากัด.
ื
ี่
พัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.), สถาบัน. (2555). คู่มอครูนาฏศิลป์ ชั้นมัธยมศึกษาปีท 6. กรุงเทพฯ :
พัฒนาคุณภาพวิชาการ (พว.).

พาณี สีสวย. ดนตรีและนาฏศิลป์. (2526). พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : ธนะการพิมพ์.
สุมิตร เทพวงษ์. (2548). นาฏศิลป์ไทยส าหรับครูประถมศึกษา-อุดมศึกษา. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ :

โอเดียนสโตร์.
สุพรรษา ทองเปลว. (2564). โรงเรียนซับนกแก้ววิทยา.

ฉันทนา เอี่ยมสกุล. (2556). นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์. อ.ก็อปปี้เซ็นเตอร์.

31