LANGKAH STRATEGIK: MEMPERKUKUHKAN SISTEM PERKHIDMATAN PENJAGAAN PRAKEHAMILAN ROADSHOW PLAN TINDAKAN PENJAGAAN PRA KEHAMILAN (PPC) NEGERI TERENGGANU TAHUN 2022
1. PENGENALAN Perkhidmatan Kesihatan Ibu merujuk kepada penjagaan kesihatan berkaitan dengan kehamilan samada prakehamilan, antenatal dan pasca kelahiran. Skop penjagaan kesihatan ibu merangkumi aspek pencegahan, pengesanan penyakit, rawatan dan pencegahan komplikasi supaya ibu dapat mencapai tahap kesihatan yang optima. Penjagaan kesihatan ibu yang berkualiti akan mengurangkan kadar morbiditi dan mortaliti dalam kalangan ibu dan bayi baru lahir. Penjagaan Prakehamilan (PPC) merupakan perkhidmatan yang perlu diberikan kepada semua wanita dan pasangan, khususnya yang menghadapi masalah kesihatan. Ini kerana perubahan fisiologi semasa kehamilan dikhuatiri akan memberi kesan buruk kepada masalah kesihatan yang dihadapi dan mendatangkan komplikasi kepada ibu. Tujuan perkhidmatan ini adalah untuk memberi nasihat, panduan dan kaunseling kepada wanita yang berisiko dan membantu mereka merancang kehamilan sehingga status kesihatan di tahap yang optima. Ini bagi memastikan kesihatan ibu di tahap yang baik tanpa komplikasi serius di sepanjang kehamilan, kelahiran dan selepas bersalin di samping bayi yang normal dan sihat. 2
Penjagaan prakehamilan yang berkesan dapat mengurangkan kadar kematian dan morbiditi ibu serta kanak-kanak (WHO). Berdasarkan perangkaan rasmi dari Jabatan Statistik Malaysia, nisbah kematian ibu (MMR) tahun 2016 di Malaysia adalah 29.1 bagi setiap 100,000 kelahiran hidup. Hasil analisa data kematian ibu, laporan Confidential Enquiry into Maternal Death (CEMD) 2012-2014 yang telah diterbitkan mendapati empat (4) penyebab utama kematian ibu ialah associated medical conditions (20.7%), postpartum haemorrhage (16.7 %), hypertensive disorders in pregnancy (11.8%) dan pulmonary embolism (11.5%). Tiga penyebab utama kematian ibu ini berkait rapat dengan prevalen semasa penyakit tidak berjangkit (NCD) di Malaysia. Menurut hasil Tinjauan Kesihatan dan Morbiditi Kebangsaan (NHMS), prevalens diabetes di kalangan umur 18 tahun ke atas didapati semakin meningkat dari 8.4% (NHMS 1996), 14.9% (NHMS 2006), 20.8% (NHMS 2011). Prevalens overweight dan obesiti di kalangan mereka yang berumur lebih 18 tahun turut meningkat; prevalens overweight 29.1% (NHMS 2006), 29.4% (NHMS 2011) dan 30% (NHMS 2015) sementara prevalens obesiti pula 14% (NHMS 2006), 15.1% (NHMS 2011) dan 17.7% (NHMS 2015). Amalan merancang keluarga dalam kalangan kes kematian ibu dengan masalah perubatan adalah kurang memuaskan. Sebanyak 52.9% kes kematian ibu pada tahun 2012-2014 disebabkan
associated medical conditions tidak mengamalkan sebarang kaedah perancang keluarga (Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga). Oleh yang demikian perkhidmatan PPC perlu lebih fokus kepada golongan berisiko ini. 2. ISU 1. Tiada data asas bagi wanita dalam usia reproduktif (15 – 49 tahun) yang mempunyai masalah perubatan. 2. Kelemahan proses kesinambungan perawatan daripada hospital ke klinik kesihatan 3. Pengetahuan dan kemahiran anggota kesihatan berkaitan Perkhidmatan Pra Kehamilan masih tidak menyeluruh. 3. SKOP Pelan tindakan ini libatkan Unit Pesakit Luar di semua klinik kesihatan dan hospital kerajaan Negeri Terengganu. 4. OBJEKTIF 1. Mewujudkan Sistem Maklumat Pesakit Penjagaan PraKehamilan. 2. Mengukuhkan pengurusan perawatan pesakit Penjagaan PraKehamilan melibatkan setiap peringkat fasiliti kesihatan mengikut Garispanduan Perkhidmatan Pra Kehamilan Di Penjagaan Kesihatan Primer 3. Meningkatkan pengetahuan dan kemahiran anggota kesihatan berkaitan Perkhidmatan Pra Kehamilan. 4
13.Dr. Kamilah Mohamed – Pakar Perubatan Keluarga, KK Batu Rakit 14.Dr. Norhana Yazid – Pakar Perubatan Keluarga, KK Chendering 15.Dr. W.Ruzilasalwa W.Sulaiman- Pakar Perubatan Keluarga, KK Kuala Dungun 16.Wan Adila Wan Hasan – Ketua Penyelia Jururawat Kesihatan,IPJKNT 17.Rohani Said – Penyelia Jururawat Kesihatan,IPJKNT 18.Azlina Ngah – Penyelia Jururawat Kesihatan, IP JKNT 19.Suzana Said – Ketua Jururawat Kesihatan IP JKNT 20.Nor Ruziah Ismail – Ketua Jururawat Kesihatan, IP JKNT 21.Norizan Husain – Ketua Jururawat Kesihatan, IP JKNT 5 1. Dr. Nurnajayati Omar – KPPK (Keluarga) IPJKNT 2. Dr. Azlina Ab Manan@Kamaruddin – KPPK (Keluarga I) IPJKNT 3. Dr. Norazmalayati Mat Amin – KPPK (Keluarga II) IPJKNT 4. Dr. Faridah Mohd Yusof – Ketua Jabatan O&G,HSNZ 5. Dr. Mohd Zulkifli Mohd Kasim – Pakar Perunding O&G,HSNZ 6. Dr. Zahar Azuar Zakaria – Ketua Jabatan O&G,Hospital Kemaman 7. Dr.Karimah Mohd – Pakar O&G,HSNZ 8. Dr.Zamri Mohamad – Pakar Perubatan,HSNZ 9. Dr. Kamarul Azhar Kamaruddin – Pakar O&G,HSNZ 10.Dr. Firdaus Mat Lawi – Pakar Kardiologi,HSNZ 11.Dr. Sh. Huda Bt Syed Alwi – Pakar Paediatrik,HSNZ 12.Dr. Nor Azlina Abdul Aziz – Pakar Paediatrik, HSNZ 5. AHLI JAWATAN KUASA PENYEDIAAN LANGKAH STRATEGIK
Isu 1: Tiada data asas bagi wanita dalam usia reproduktif (15 – 49 tahun) yang mempunyai masalah perubatan. Objektif: Mewujudkan Sistem Maklumat Pesakit Penjagaan Pra Kehamilan. Strategi: Mengemaskini Maklumat Pendaftaran Penjagaan PraKehamilan bagi wanita dalam usia reproduktif dan dijadikan sebagai Sistem Maklumat Pesakit Penjagaan PraKehamilan. 6 PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJAWAB 1.1 Mewujudkan Sistem Maklumat Pesakit Penjagaan PraKehamilan (PPC) 1.Mengenalpasti dan mendaftar wanita dalam usia reproduktif (15 – 49 tahun) yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko jika hamil di Klinik Pra-Kehamilan (PPC). i. Mengisi Buku Daftar Penjagaan Pra kehamilan (PPC101 Pind. 2019) ii. Tagging kad pesakit untuk mudah dikesan - pink iii. Lampirkan Borang Penilaian Pertama PraKehamilan ke dalam fail khas PPC Sekiranya kes dirujuk ke PPC hospital, perlu satu salinan kepada pesakit **Kumpulan sasaran ialah individu yang mendapatkan rawatan di i. Klinik-klinik Pakar di hospital ii. Klinik Kesihatan iii. Unit Pesakit Luar di Hospital iv. Wad Bilangan wanita dalam usia reproduktif (15 – 49 tahun) yang mempunyai masalah perubatan didaftarkan sebagai pesakit berisiko untuk hamil di Klinik Pra- Kehamilan (PPC) Sasaran terbuka 3 tahun (2022-2024) UKK PKD/Pegawai Kesihatan Keluarga Daerah PH/Pakar klinikal
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJAWA B 1.1.2 Buku Daftar Penjagaan PraKehamilan (PPC101 Pind.2019) dihantar ke JKNT sebelum 10hb. **Softcopy Pengisian Buku Daftar Penjagaan Pra Kehamilan (PPC101 Pind.2019) pada setiap bulan oleh Klinik PraKehamilan (PPC). 100% Tahunan UKK PKD/Pegawai Kesihatan Keluarga Daerah PH/Pakar klinikal 1.1.3 Merujuk wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko sekiranya hamil ke Klinik Pra Kehamilan di Klinik O&G dan Klinik Kesihatan Peratus wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko sekiranya hamil dirujuk ke Klinik Pra-Kehamilan (PPC) 100% 3 tahun (2022-2024) PKD/FMS/Pegaw ai Kesihatan Keluarga Daerah PH/Pakar klinikal Bil Wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko sekiranya hamil dirujuk ke Klinik Pra-Kehamilan (PPC) X 100 Bil wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko sekiranya hamil didaftar PPC 7
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARA N TEMPOH TANGGUNGJ AWAB 4.Wanita dalam lingkungan umur reproduktif yang mengidap Diabetes Melitus yang berdaftar dalam NDR (aktif) didaftar Penjagaan Pra kehamilan. i. Laporan Indikator Penjagaan Pra Kehamilan (PPC201 Pind 2019) dihantar ke JKNT sebelum 10hb. Peratus Wanita dalam lingkungan umur reproduktif yang mengidap Diabetes Melitus yang berdaftar dalam NDR (aktif) didaftar Penjagaan Pra kehamilan. >60% KIV 100% 3 tahun (2022- 2024) UKK PKD/FMS/Pe gawai Kesihatan Keluarga Daerah Bilangan wanita dalam lingkungan umur reproduktif yang mengidap Diabetes Melitus yang berdaftar NDR (aktif) didaftar PPCx 100 Jumlah wanita dalam lingkungan umur reproduktif yang mengidap Diabetes Melitus yang berdaftar NDR (aktif) 8
Isu 2: Kelemahan Kesinambungan Pengurusan Perawatan Daripada Hospital Ke Klinik Kesihatan Objektif: Mengukuhkan Pengurusan Perawatan Pesakit PPC Melibatkan Setiap Peringkat Fasiliti Kesihatan Mengikut Garispanduan Perkhidmatan Pra Strategi: Memperkukuhkan Pengendalian Pesakit Dengan Masalah Perubatan Kronik Semasa Perkhidmatan Pra Kehamilan 9 PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJAW AB 2.1 Memantapkan Pengurusan Perawatan Perkhidmatan Prakehamilan Dengan Masalah Perubatan Kronik. (Mengikut Senarai Masalah Perubatan di dalam Garis Panduan Perkhidmatan PraKehamilan 1.Konsultasi oleh Pegawai Perubatan/ Pakar berdasarkan Panduan Penilaian dan Pengendalian Semasa Lawatan Perkhidmatan PraKehamilan dalam Garis Panduan Perkhidmatan PraKehamilan 2. Mengisi a. Borang Penilaian Pertama Penjagaan PraKehamilan Peratus wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko jika hamil menerima konsultasi perancang keluarga Bil wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko jika hamil menerima konsultasi perancang keluarga x 100 ≥80% 3 tahun (2022-2024) PKD/FMS/Peg awai Kesihatan Keluarga Daerah PH/Pakar Klinikal Bil wanita dalam usia reproduktif yang mempunyai masalah perubatan dan berisiko jika hamil yang didaftarkan dalam PPC
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARA N TEMPOH TANGGUNGJAW AB 3.Khidmat nasihat perancang keluarga dan preskripsi kontraseptif mengikut MEC/SPR i. Laporan Indikator Penjagaan Pra Kehamilan (PPC201 Pind 2019) dihantar ke JKNT sebelum 10hb. i. Peratus Penggunaan Perancang Keluarga Berkesan dalam Kalangan Pelanggan Wanita Berisiko Tinggi PKD/FMS/Pega wai Kesihatan Keluarga Daerah PH/Pakar klinikal >80% Tahunan Jumlah klien PPC yang amal KOD 1 pada tahun semasa x 100 Kiv turunkan Jumlah pelanggan PPC yang berdaftar pada tahun semasa 2.1.4 Penilaian semula status Penjagaan Pra Kehamilan setiap tahun menggunakan Borang Penilaian Tahunan Perkhidmatan PraKehamilan **Kekerapan temujanji susulan pelanggan untuk pengendalian penyakit kronik adalah mengikut penilaian klinikal oleh PP&K atau Pakar Semua klien PPC dinilai semula setiap tahun Bilangan klienPPC dinilai semula setiap tahun x 100 Bilangan klien PPC berdaftar melebihi satu tahun 100% Tahunan PH/PKD/FMS/Peg awai Kesihatan Keluarga Daerah * Klien yang discaj di kilinik PPC O&G hospital perlu dirujuk ke KK *Jika masih f/up di klinik PPC O&G, penilaian tahunan perlu dibuat oleh klinik O&G 10
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJAWA B 2.2 Memfokuskan Perkhidmatan Prakehamilan Bagi TIGA Masalah Perubatan Kronik iaitu: i.Diabetes mellitus ii.Hipertensi iii.Masalah Jantung i.Diabetis Mellitus 2.2.1 Mengoptimumkan rawatan Pesakit PPC yang mengidap Diabetis Mellitus melalui pemantauan HBA1C secara berkala Peratus Pesakit PPC yang mengidap Diabetis Mellitus mencapai sasaran HBA1C < 6.5% bagi tahun semasa. Bil pesakit PPC yang mengidap Diabetis Mellitus mencapai sasaran HBA1C < 6.5% bagi tahun semasa Bilangan pesakit Diabetis Mellitus dalam usia reproduktif berdaftar dalam PPC >80% Tahunan FMS Pakar Klinikal **Sasaran HBA1C < 6.5% harus mengambil kira risiko hypoglycaemia **Kehamilan harus dielakkan sekiranya HBA1C >10% 3.Memfokuskan Perkhidmatan Prakehamilan di Peringkat Penjagaan Kesihatan Primer Bagi TIGA Masalah Perubatan Kronik iaitu: 2.3.1 Mengoptimumkan rawatan Pesakit PPC yang mengidap Hipertensi . **Menghentikan pengambilan ACE-I, ARB, 9iuretic dan statin bagi wanita yang ingin hamil atau apabila didapati hamil. Peratus Pesakit PPC yang mengidap Hipertensi dengan tekanan darah SBP<140mmH g DBP<90mmHg Bil pesakit PPC yang mengidap Hipertensi dengan tekanan darah SBP<140mmHg DBP<90mmHg >80% Tahunan PH/PKD/FMS/Pega wai Kesihatan Keluarga FMS Pakar Klinikal ii. Hipertensi 11
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJAWA B **Memastikan pilihan antihypertensive yang sesuai semasa prakehamilan iaitu dari kumpulan Calcium Channel Blocker, Beta blocker dan Central Acting Agent (Methyldopa) Bilangan pesakit Hipertensi dalam usia reproduktif berdaftar dalam PPC * Bacaan BP diambil semasa Penilaian Tahunan Dilakukan 4.Memfokuskan Perkhidmatan Prakehamilan Bagi TIGA Masalah Perubatan Kronik iaitu: i. Masalah Jantung 2.4.1 Mengoptimumkan rawatan Pesakit Yang Mengidap Masalah Jantung. Wanita yang mempunyai masalah jantung seperti senarai di bawah hamil. (Absolute contraindication) i. Primary pulmonary hypertension ii. Eisenmenger’s Syndrome iii. Dilated Cardiomyopathy iv. Cyanotic Heart Disease v. Marfan Syndrome dengan saiz aorta >45mm vi. Symptomatic or Severe (AS/MS/COA) Severe heart failure (EF<30%, NYHA III-IV) 0% Tiada kes Tahunan FMS PH/Pakar Klinikal 12
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNGJA WAB Peratus wanita yang mempunyai masalah jantung dari kategori Absolute contraindication dalam usia reproduktif hamil Bil pesakit jantung dalam usia reproduktif dari kategori absolute contraindication yang hamil x 100 Bil pesakit jantung dalam usia reproduktif dari kategori absolute contraindication berdaftar dalam PPC Data dari Round Table Discussion Tiada 13
Isu 3: Pengetahuan dan kemahiran anggota kesihatan berkaitan Perkhidmatan Pra Kehamilan masih tidak menyeluruh. Objektif : Meningkatkan pengetahuan dan kemahiran anggota kesihatan berkaitan Perkhidmatan Pra Kehamilan. Strategi : Memperkasakan Anggota Kesihatan Dalam Pelaksanaan Perkhidmatan Penjagaan Pra- Kehamilan 14 PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNG JA WAB 3.1 Meningkatkan Pengetahuan dan Kemahiran Anggota Kesihatan Dalam Pengendalian Pesakit PPC 3.1.1 Latihan berkaitan Perkhidmatan Penjagaan Prakehamilan dan Pengendalian Pesakit Bilangan latihan yang dianjurkan di peringkat Negeri dan Daerah Peringkat Negeri: 1x/tahun Peringka t Daerah: 1x/tahun Tahunan UKK/ PKD 3.1.2 Menjalankan audit Kad Pesakit Luar Bagi Memastikan Pesakit PPC diberi intervensi yang sewajarnya. Audit adalah melibatkan TIGA masalah perubatan yang menjadi fokus utama iaitu: i. Bilangan Kad pesakit luar yang diaudit *audit kad pesakit luar bagi ibu diabetis, hipertensi dan masalah jantung (Absolute contraindication) yang hamil 1x/ tahun (sekurang - kurangnya 30 kad diaudit melibatkan 3 masalah perubatan)/ KK) Tahunan Audit pada bulan Oktobe r FMS Pegawai Kesihata n Keluarga Daerah i. Diabetis Mellitus ii. Hipertensi
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUNG JA WAB iii. Masalah Jantung (Absolute contraindication ) *Sumber data melalui Buku KIB101 **Intervensi PPC melibatkan: i. Mengoptimumkan tahap kesihatan kesihatan pesakit melalui rawatan. ii. Kaunseling perancang keluarga dan pemilihan kaedah kontraseptif ii. Peratus ibu hamil dengan masalah perubatan kronik diberi intervensi PPC Bilangan ibu hamil dengan masalah perubatan kronik diberi intervensi PPC x 100 Jumlah ibu hamil dengan masalah perubatan kronik iii. Peratus ibu hamil Yang Mengidap Diabetis Mellitus mempunyai HbA1C <6.5% (tanpa hypoglycaemia) pada 6 bulan sebelum hamil Bilangan ibu hamil yang mengidap Diabetis Mellitus mempunyai HbA1C <6.5% (tanpa hypoglycaemia) pada 6 bulan sebelum hamil x 100 Jumlah ibu hamil mengidap Diabetis Mellitus dari kad yang diaudit >80% Tahunan FMS Pegawai Kesihata n Keluarga Daerah >80% Tahunan FMS Pegawai Kesihata n Keluarga Daerah 15
PROGRAM AKTIVITI INDIKATOR SASARAN TEMPOH TANGGUN GJA WAB iv. Peratus ibu hamil Yang Mengidap Penyakit hipertensi mempunyai tekanan darah terkawal >80% <140/90 Tahunan X 100 Jumlah ibu hamil mengidap hipertensi dari kad yang FMS diaudit Pegawai Kesihata n Keluarg a Daerah 16
17
18
19