Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 24

2014 Ocak Sayı: 24

17 Aralık 2013: Ankara-Gölbaşı Sikorsky Helikopter Kazası Kadın Futbol Milli Takımı Türk Kadın Pilotlarımız Pilotlar Çalıştayı 2014

Dernek Haberleri

Sivil Uçuş Doktorları Tazeleme Eğitimi

Sivil uçuş doktorları (AME) pilotaj muayenesi yapabilirlik yetkisinin devamı
için her 3 yılda bir tazeleme eğitimi almak zorunda. Eskişehir Asker Hasta-
nesi USAEM’de 23-27 Eylül 2013 tarihleri arasında tertiplenen 10. Dönem
eğitime Dernek üyelerimizden Dr. Murat Özer, Dr. S.Aytaç Polat ve Dr. Hü-
seyin Tecirli de katıldılar.

Global Air Training’de CRMI Kursu

Derneğimiz üyeleri ve Anadolu Üniversitesinde görevli olan Doç. Dr. Muzaffer
Çetingüç, Doç. Ender Gerede, Öğr.Pl. Coşkun Zaim ve Öğr.Pl. Serkan Şener, 7-11
Ekim 2013 tarihleri arasında İngiltere-Manchester’de bulunan Global Air Trai-
ning Ltd. kuruluşunda Aircrew CRM Instructor Training kursuna katıldılar. Eğitici
eğitimi (Instructor Training) niteliğinde olan bu kurs, EU-OPS, JAR, FAA, ICAO
ve CAA standart gereksinimlerini karşılar nitelikte olduğu için, 3 yıllık süreliğine
“Eğitici’lik” yetkisi vermektedir.

Alkol ve Uyuşturucu Talimatına Derneğimizin Ek Fıkra Önerisi

Ulaştırma Bakanlığı-SHGM, Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrollerine İlişkin Taslak Talimat hazırlayarak; ka-
muoyunun, ilgili havacılık kuruluşlarının ve STK’ların görüş ve değişiklik önerilerine açtı. İlk kez gerçekleştiri-
len bu çağdaş uygulama üzerine Dernek olarak bir ek fıkra önerisinde bulunduk. Taslak talimatın ilgili bölümü
ve önerdiğimiz (d) fıkrası şöyledir:
Madde 15- (1) Bu Talimatın 11. maddesinin 2. fıkrasının (ç) bendinde açıklanan durum hariç alkol düzeyi
tespiti ve psikoaktif madde tarama testlerini yaptırmak istemeyen kişiler test açışından pozitif kabul edilecek
ve uçuş görevlerine elverişsiz olarak değerlendirilecektir.
(2) Rastlantısal veya makul şüphe durumunda uçuş öncesi, uçuş sırasında veya sonunda yapılan tespitlerde
alkol düzeyi belirlenen limitin üzerinde ise ve/veya psikoaktif madde tespit testlerinde aranan maddelerden
herhangi birisine ilişkin pozitif sonuç elde edilirse,
a) İlk kez tespit edilen pozitif sonuçta test uygulanan kişi 6 ay süre ile uçuş görevlerini yapamaz. Lisansı ve
sağlık sertifikası askıya alınır. Genel Müdürlük tarafından belirlenen havacılık tıp merkezinde ayda bir psiki-
yatri muayenesi ile takip edilir.
b) 2. kez tespit edilen pozitif sonuçta 2 (iki) yıl süre ile uçuş görevlerini yapamaz. Lisansı ve sağlık sertifikası
askıya alınır. Genel Müdürlük tarafından belirlenen havacılık tıp merkezinde ilk altı ay süresince ayda bir,
daha sonraki 6 ay süresince 2 ayda bir, sonrasında 3 ayda bir psikiyatri muayenesi ile takip edilir.
c) 3. kez tespit edilen pozitif sonuçta 5 yıl süre ile uçuş görevlerini yapamaz. Lisansı ve sağlık sertifikası askıya
alınır. Genel Müdürlük tarafından belirlenen havacılık tıp merkezinde ilk altı ay süresince ayda bir, daha son-
raki 6 ay süresince 2 ayda bir, sonrasında 3 ayda bir psikiyatri muayenesi ile takip edilir.
ç) 4. kez tespit edilen pozitif sonuçta lisans ve sağlık sertifikası süresiz iptal edilir. Tekrar uçuş görevlerine
başlayamaz. 15 Ocak 2014 tarihine miadlı olan Talimat taslağına Derneğimiz, Madde 15 (2)-d fıkrası olarak
aşağıdaki ifadenin eklenmesini önermiştir:
d) Tesadüfen karayolu trafiğinde trafik polisi kontrollerinde tespit edilen alkollü olma veya uyuşturucu madde
kullanma durumlarında da aynı prosedür uygulanır. Uçuş görevine 8 saatten az süre içinde saptanan 0.5 pro-
mil ve üstü alkol düzeyleri için yukarıdaki müeyyideler aynen uygulanır.

590

2014 Ocak Sayı: 24

Cem KAYKI 2013 yılında sivil havacılığımızda hiç ölümlü
yolcu uçağı kazası olmadı. Daha geriye bakarsak, son 5
Sivil Havacılık Akademisi Faaliyetleri ............................... 592 yıldır (25 Şubat 2009 tarihindeki Amsterdam kazasından
Pas Geçmeme’nin Psikolojisi ............................................ 593 bu yana) sivil havacılık çalışanları bize ölümlü kaza ya-
FMF Hastalığı ................................................................... 596 şatmadı. Bunun tesadüfen olmadığına; her kademedeki
Yaşlı Pilotlarda Bilişsel Zafiyet .......................................... 597 özverili, becerikli, titiz, dikkatli, isimsiz kahramanların
Uzay Radyasyonunun Hemopoetik Sisteme Etkisi.............. 598 eseri olduğuna inanıyoruz. Sisteme, belirli kişi ve kurum-
Mars Seyahatinde Kolesistit ............................................ 598 lara ilişkin eleştirilerimizi saklı tutmak koşuluyla; iç ve
Pilotlarda Uyku Apnesi ..................................................... 598 dış hatlarda yüz binlerce uçuşu emniyetle gerçekleştiren,
Astronotlarda Görsel Bozulmalar....................................... 599 tüm havayolu şirketlerimizi, pilotlarını, kabin ekiplerini, kule, teknik ve yer
Obezitenin Hipoksiye Etkisi .............................................. 601 görevlileri ile yöneticilerini kutluyoruz. Ancak geçmişteki başarılar gelecekte
Türk Havacılık Tıbbı Tarihçesi ........................................... 602 başka kazaların olmayacağı anlamına da gelmez.
Hemofili’li Pilot ................................................................. 606 2013 yılında yüreğimizi yakan bazı olaylar oldu. Akrobasi pilotu Murat
Servikal Distoni (Tortikollis) ............................................. 607 Öztürk’ü Adana’da; THK öğretmen pilotu Murat Can’ı Tarsus’ta kaybettik. Ay-
Türk Kadın Pilotlar ............................................................ 609 rıca İstanbul AHL’de bir teknisyen ile, Esenboğa’da bir ramp şoförü geçirdikleri
Kadın Futbolcuların Performansı ....................................... 610 kazalarda canlarını kaybetti. Kapadokya’da balon kazasında 3, Ölüdeniz’de
Pilotlarda Alkol-Uyuşturucu Kontrolü ................................ 615 yamaç paraşütü kazasında 1 turist öldü. Askeri havacılığımızda da çok üzücü
F-35 Uçakları Geliyor......................................................... 616 kazalar oldu: Suriye sınırında düşen F-16 uçağının pilotu ile Gölbaşı’nda düşen
Uçuş Kazaları ................................................................... 617 Sikorsky helikopterinin 4 personeli şehit oldular. Sivil havacılık kazalarından
Yer Kazaları ...................................................................... 624 sonra olduğu gibi, askeri havacılık kazalarından sonra da kamuoyunu aydınla-
Kaçırılan THY Pilotlarının Hikayesi..................................... 625 tıcı bilgiler verilmesi gerektiğine; oluş nedenlerinin askeri sır olmadığı sürece
Uçuş Doktoru Köşesi ........................................................ 635 insanlarımızın bunları bilme hakkı olduğuna inanıyoruz.
NATO Ülkeleri Uçuş Dr. Kursları ........................................ 636 Geçtiğimiz yıl içinde Derneğimizin ilgi alanlarından birisi olan, uçak
Bir Yazar: Jules Verne ....................................................... 637 içinde hastalanan ve ölen yolcu olaylarına da çokça şahit olduk. Tespit edebil-
Bir Film Gravity: ............................................................... 638 diğimiz en az 6 yolcu hava sahamızdaki uçuşlarda veya havaalanında kalp kri-
Mizah Köşesi.................................................................... 639 zi geçirerek yaşamını kaybetti. Konuyla ilgili önerilerimizin yetkili ve sorumlu
Duyurular ......................................................................... 640 kişilerce dikkate alınmasını bekliyoruz.


*****

2013 yılında sivil havacılığımızın kural koyucusu ve düzenleyicisi
olan SHGM’nin başarılı çalışmaları oldu. 2012 yılında Dil Yeterliliği Talimatı-
nı (SHT-1L) çıkararak uçuş ekiplerinin havacılık İngilizcesine standart getiren
SHGM, 2013 yılında da bazı yeni talimatlarla sistemdeki ciddi boşlukları dol-
durma gayreti içinde göründü. Bunlardan Derneğimizi ilgilendiren üçü şunlar-
dır. Kuraldışı yolculara yönelik cezaları arttıran yönetmelik, Öğrenci Pilot Seçi-
minde Kullanılacak Test Talimatı (SHT-1T), Uçuş Personeli Alkol ve Psikoaktif
Madde Kontrollerine ilişkin taslak talimat. Bu talimatları çıkarmanın ötesinde
doğru ve etkin uygulamak da önemlidir.

2014 ve sonrasında daha emniyetli uçuşlar için sektördeki tüm paydaş-
ların işbirliği yaparak olumlu gelişmeleri sürdürmelerini diliyoruz.

Dr. Muzaffer Çetingüç

591

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Sivil Havacılık Akademisi’nin Çalışmaları

Havacılık Tıbbı Derneği’nin afiliye kuruluşu Si-
vil Havacılık Akademisi (SHA), güncel havacı-
lık olayları konusunda en aktif tutum sergileyen
STK oldu:

4. İnişin riskli olduğu durumlarda PAS GEÇME

kararının verilmesi yaşamsal önemde olmasına

karşın, bazı yönetimsel baskılar veya uçuş eki-

binin hatalı kararları yüzünden pas geçilme-

1. Kaçırılan pilotlarla ilgili olarak. www.sh- mesine bağlı kazalar, dünyada da ülkemizde
akademi.org sitesinde 71 gün esir kalan THY de olagelmektedir. Bu konuyu enine boyuna
pilotlarıyla ilgili farkındalık yaratmak üzere tartışmak amacıyla SHA, TALPA desteği ile bir

(gün-saat-dakika-saniye olarak esir kalma süre- toplantı yapılmasını önerdi. 22 Ocak 2014 günü

sini gösteren) bir sayaç yayınlandı. İngilizce ve TALPA’nın düzenlediği 3. Pilotlar Çalıştayı’nda
Türkçe olarak hazırlanan bir video ile kaçırılan konu işlendi. Çalıştay moderatörlüğünü SHA
pilotların öyküsü anlatıldı ve IFALPA nezdinde Koordinatörü Engin Aksüt yaptı.
Lübnan’ın protesto edilerek uluslararası uçuşla-

rın durdurulması çağrısı yapıldı. Video 6 binden

fazla tıklanma aldı.
2. Beyrut’da kaçırılan pilotlarımızın yaşadığına

benzer bir olayın tekrarlanmaması için dünyada

güvenlik riski en yüksek olan havaalanları listesi

pilotlara soruldu. Bu amaçla isim istenmeyen bir

anket yapıldı. Anket sonuçları internet ortamın-

da sivil havacılık kamuoyuna duyuruldu.

3. Ülkemizdeki havaalanlarından altyapısı ve
dğer emniyetsizlikleri itibariyle en riskli olan-
ların değerlendirildiği bir anket çalışması daha
yapıldı.

592

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

PAS GEÇME / GEÇMEME KARARININ PSİKOLOJİSİ

1 Haziran 1999 gecesi Dallas’tan kalkan Ameri- dönme çağrısını kaptan baştan kabul etti, sonra
can Airlines’ın MD-82 uçağının Arkansas - Little F/O’nun itirazına rağmen iniş denemesi yapmaya
Rock meydanına inmesine saniyeler kala, fırtına karar verdi; üçüncü denemede Kale Tepesi mev-
ve ön cama gelen yoğun yağmur yüzünden pist kiinde çakıldı. Bu CFIT kazasında 6 mürettebat ve
görülemez hale gelmişti. Birkaç saniye sonra pisti 49 yolcu öldü. Diyarbakır’da 2003 yılında gerçek-
gören kaptan, 200 ft irtifada yan rüzgârlarla uğ- leşen feci kaza da tipik bir pas geçmeme ve iniş
raşarak pisti ortalamaya çalıştı. Bu arada yere ya- ısrarı olayı idi. Bu meydanda da ILS cihazı yoktu,
kınlık uyarı sistemi 2 kez piste çarpma uyarısı ver- pilot pisti sis nedeniyle bir görüyor bir göremiyor-
di. F/O, kaptana meydan turu önermeyi düşündü du. Daha önceki askeri pilotluk döneminde aynı
ama bunu söyleseydi muhtemelen reddedilecekti; piste defalarca inmiş olmanın güveni ile koşulları
çünkü kaptan inişe kilitlenmişti, bir an önce in- zorlayarak inebileceğine karar verdi, ama olmadı;
mek istiyordu. Sadece kaptan değil diğer ekip de uçak çakıldı, 75 kişi öldü...
bu modda idiler. Aslında son yaklaşmada uçağın Çok açık
hava frenlerini otomatik olarak çalıştırmayı unut- ki, bu olaylarda pi-
muş ve ground spoiler’lerin açık olduğunu teyit lotlar pas geçme
etmemişlerdi. Bu hataların sonucu olarak frenle- kararı vermiş ve
me performansı büyük ölçüde azalmış olan uçak, başka meydanlara
pistte sağa sola 16 dereceye varan açılarla yön yönelmiş olsalardı
değiştiriyordu. Sonunda sol taraftan pistten çıka- bu kazalar gerçek-
rak yaklaşma ışıklarının demir desteklerine çarpan leşmeyecek, pilot-
uçakta pilot dahil 11 kişi öldü, 83 kişi yaralandı... lar kendileriyle bir-
American Airlines sorumluluğu kabul ederek mil- likte birçok insanın ölümüne sebep olmayacaktı.
yonlarca dolar tazminat ödedi. 5 yıl sonraki kaza- Pilotu böylesi dramatik kazalara götüren süreçte
da yaşamlarını kaybedenlerin anısına yapılan tö- sinsice rol oynayan psikolojik faktörleri mercek al-
rende, bir kazazede, kaptan pilot R. Buschmann’ın tına almak gerekir. Belki çok sayıda başka faktörler
anısına saygı göstermeyi şiddetle reddetti. de devrede olabilir, ama en göze çarpanlarını aşa-
ğıdaki başlıklar altında toplayabiliriz:

Pas geçmek gerektiği halde iniş ısrarı yönünden 1. Karar Verme Psikolojisi:
benzerliği olan bir olay 1994 yılında Van’da ya-
şandı. O gün Van meydanında sis ve tipi vardı, gö- Kale önünde ayağına top gelen bir futbolcu ne yapar? Ya
rüş mesafesi çok azdı; pist ışıkları yetersiz olduğu topu doğrudan kaleye vurur, ya çalım atıp önünü açtıktan
gibi, ILS cihazı da yoktu. Kulenin yaptığı Ankara’ya sonra şut atar, ya da risk değerlendirmesi yaparak vurmak-
tan vaz geçip daha uygun birine pas verir... Bu süreçte
olayı yanlış kavrama, ego hırsları, inisiyatif alıp-almama,
riske girip-girmeme, korkular veya kahraman olma arzu-
ları beyinde cirit atmaktadır. Saniyeler içinde vereceği bir
karar maçın kaderini belirleyecek kadar önemli olabilir...
Karar verme, psikolojik süreçlerle iç içe bir bilişsel işlem-
dir. Duyu organlarından gelen algılar ve dışarıdan gelen
bilgiler, her insanın beyninde olduğu varsayılan bir ‘kara
kutuda’ işlemden geçer (information processing). İçinde
kişiye özel travmalar, korkular, özlemler, takıntılar, komp-
leksler, öncelikler, vs. bulunan kara kutuya giren bilgiler
(otomasyon sistemlerinin aksine,) kişiden kişiye farklı bi-
çimde işlenir. Bütün eğitim, talimat, çeklist, direktif ve
SOP’lerin amacı, insana ait bu çeşitlilik ve keyfilik göste-
ren kararları standardize etmek, sübjektif unsurları mini-
mize etmektir.

593

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

2. Kişilik Yapısı: gelecektir...” diye düşünürler. Halbuki düşeş gel-
me ihtimali her zar atışta 1/36; yazı veya tura gel-
Şizoid, paranoid, obsesif, narsistik, histerik, çekin- me olasılığı her seferinde %50’dir. Yani düşünce
gen, antisosyal, sınır, vb. gibi KİŞİLİK BOZUKLU- repertuarında böylesine sihirli dengeler olduğu
ĞU olan insanlar uçuşa kabul edilmezler, ya da bu yanlış inancını barındıran bir pilot, 3-5 kez olum-
suzlukla karşılaştıysa, artık bunun bitip olumluya
bozuklukları tespit edilen pilotlar uçuştan ayırılır- döneceği beklentisine girip yanlış karar verebilir.

lar. Ancak birçok insanda kişilik bozukluğu dere- 4. İncinmezlik İllüzyonu:
cesinde olmasa da; KİŞİLİK ÖZELLİĞİ derecesinde
Kendisine kötü bir şeyler olmayacağı, “sanki hiç
çekingen, paranoid, obsesif, narsistik, vs. unsurlar kaza yapmayacağı, ölmeyeceği” düşüncesini bi-
linçaltında taşıyan (öyle olmasını arzu edip buna
bulunuyor olabilir. Pas geçmek ya da geçmemek da kendini inandıran) kişiler vardır ve bunun yay-
gınlığı %43 civarında bulunmuştur. Bu, savunma
kararını verme anında, pilotun kişilik yapısındaki mekanizması olarak kullanılan bir pozitif illüz-
yondur (invulnerability, invincibility). Bana bir şey
bu görece hafif unsurlarla uyumlu bazı düşünüş olmaz’cıların aşırı özgüveni görünür tehlikeleri
inkâr etme tutumuna dönüşebilir; kolayca risk alır,
ve davranış kalıpları otomatik biçimde devreye gi- felâketlerin kenarında gezinmeye başlar. Bu tutum
havacılıkta maço, kontrfobik ve impulsif pilotlarda
recektir. Psikolojik zaaf ve takıntılarının farkında oldukça sık görülür. Yer teknik ekiplerinin, hava
trafik kontrolörlerinin ve kabin ekiplerinin içinde
olanlar bunları kontrol altına almaya çalışacaklar; de böylesi takıntıları olan insanlar vardır ve onla-
rın benzer tutumları da ciddi kazaların açık veya
ama farkında olmayan beyinler, olayı olduğundan gizli kalmış sebeplerinin hazırlayıcısı olabilir.

hafif, abartılı veya çarpık olarak yorumlayacak;

patolojik biçimde risk almaya ve duygusal karar

vermeye yatkın olacaklardır... Örneğin maço’lar,

başkalarının düşüncelerini ve grup kararlarını dik-

kate almaz; kendi yetkinliklerini kanıtlama, kendi-

lerini öne çıkarma peşindedirler; “İkidir inemedim,

üçüncüde pas geçtim, artık dördüncüde kesin ine-

rim...” diye koşulları zorlayabilir, delice ve ölü-

müne işler yapabilirler. Maçoların tam tersi profil

çizen kararsız ve korkak insanlar kötü karar veri-

cilerdir. Bunlar bilgi akışını ve olayların gelişimini

objektif değerlendiremez, inisiyatif kullanamaz,

sürekli başkalarının onayına ihtiyaç duyar; yolcu-

larının isteklerine göre dahi karar değiştirebilir, in-

menin çok mümkün olduğu durumlarda bile pas

geçebilirler...

3. Yanlış İnanç Ve Tutumlar:

Bunlar çok sayıdadır. Birkaç örnek: Aşırı iyimserlik
(Pollyana’cılık), Arzularını gerçek sanma (Wishful
thinking), Yanlış hipotezler kurma, İlk algı ve ka-
rarda ısrar-inatlaşma, Kolayına kaçma, Boşlukları
yanlış doldurma, Tünel algısı, vs.
Bunlardan ilginç bir tanesi de Kumarbaz yanıl-
gısıdır (Gambler fallacy). Bu yanılgı içinde olan
insanlar, “3 defa hepyek attım, artık bu defa kötü
şans bitti, düşeş gelir; 7 kez tura attım, artık yazı

594

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

5. Rahatlık: tırlar. Sezgilerin çoğu bilinçaltı materyalidir; kor-
kulara, önyargılara, beklentilere ve paranoyalara
Uzun yılların tecrübeleri bazı insanlarda aşırı ra- göre şekillenir; gerçek değildir. Birkaç kez sezgile-
hatlık hissi ve tehlikeli bir kendine güven duygu- rinin tesadüfen tuttuğunu gören bazı insanlar, artık
su oluşturabilir. Aşırı özgüven (over confidence), kendilerini olacakları önceden algılama yetene-
gamsızlık, halinden memnuniyet (complacency) ğine sahip sanabilir. “Hissediyorum ki... Tahmin
ve içinde bulunulan kritik durumun gerektirdi- ediyorum ki...” diye başlayan cümleler kurarak,
ği heyecandan uzak olmak, bir çeşit farkındalık gerçekçi düşünmek ve davranmak yerine gizemli-
kaybı (loss of situational awareness) gibidir. Bazı lik yolunda ilerlemeyi tercih ederler.
insanlarda da tevekkül (resignation) düşüncesi, ‘iş
olacağına varır, kadere karşı gelinmez’ teslimiyeti
gözlenir.

6. Eve Dönüş Sendromu: Sonuç

İngilizce’deki “Get-Home-Itis” kavramı Türkçede, Doğuştan gelen üst biliş (metacognition) ve doğal
“yetti artık, bitsin bu çile, eve gidelim” biçiminde karar verme becerilerine (naturalistic decision-
ortaya çıkan, tehlikeli bir acelecilik ve sabırsızlık- maker) sahip insanlar vardır, ama bunlar çok fazla
tan kaynaklı gereksiz riske girme durumudur. Pi- değildir. Havacılık sistemlerinin özen göstermesi
lotlar ve diğer sürücüler kadar, elindeki kritik işleri gereken nokta; egolarını kontrol altında tutabilen,
bir an önce bitirip özel yaşamındaki programına mantıklı kararlar veren, gereksiz yere riske girme-
sabırsızlanan başka iş alanları için de geçerli bir yen, unstable durumlarda baskı görse bile pas geç-
acelecilik tutumudur. Bu psikoloji içinde riskler me cesaret ve inisiyatifi kullanabilen ekipler oluş-
hafife alınabilir, objektif tehlikeler görmezden ge- turmaktır. Bu beceri eğitimle kazanılabilir; liderlik,
linebilir... karar verme ve psikolojik içgörü (insight) eğitimle-
ri yapılabilir. Doğru karar verme becerisine sahip
7. Aldatıcı Sezgiler: dengeli insanlar sadece havacılıkta değil, yaşamın
her alanında kendilerini de beraberindekileri de
Altıncı his gibi tanımları olan sezgilere parapsiko- esenliğe götürür.
Sözü Shakespeare’in Hamlet’indeki şu tirada atıf
loji yazılarında önem atfedilir, ama bilimsel kay- ile bitirelim: Pas geçmek ya da geçmemek; işte bü-
tün mesele bu!
naklar bunlara mesafeli durur. Sezgilerin %80’den Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç

fazlası yanıltıcıdır, belki ancak %10’u tutar; ama

seçici bellek bunları daha yüksek oranda gibi ha-

595

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

FMF Hastalığı ve Uçuş

Familial Mediterranean Fever (Ailevi Akdeniz Ateşi, Erme-
ni Hastalığı), kalıtsal otoinflamatuvar hastalıklar içerisin-
de en sık görülen hastalık olup ülkemizdeki sıklığı binde
1’dir. Ailesel geçiş ve sıklıkla Doğu Akdeniz bölgelerin-
de görülmesi tipiktir. Hastaların çoğunda tekrarlayan ateş
atakları, karın ağrısı, akut monoartrit; periton, plevra, pe-
rikard ve skrotumu tutabilen serozit ve deri döküntüleri
görülebilir. Bazı olgularda apandisit ağrısına çok benze-
yen karın ağrısı tek bulgu olabilir. Nöbetler sırasında kan
lökositi ve CRP yükselebilir, ancak fibrinojen seviyesinin
yükselmesi daha özgül bir bulgudur. Ataklar genellikle
24-48 saat sürer. Hastalarda nöbetler dışında hiçbir belirti
yoktur. Uzun dönemde vücutta değişik organlarda “ami-
loid” birikimi sonucu kalp ve böbrek yetmezliği, bilinç kaybı, felç gibi sorunlar ortaya çıkar. FMF’in
prognozunu belirleyen en önemli faktör organ tutulumudur. Genel tedavisi Kolşisin’dir.
Sivil havacılık mevzuatında (JAR, ICAO), FMF’e ait özel bir hüküm yoktur. Bununla birlikte sivil
havacılık mevzuatının hastalıklar konusundaki genel yaklaşımı; Sınıf 1 ve Sınıf 2 sağlık sertifika
sahipleri ya da adaylarında görevlerini kolaylıkla uygulamalarını engelleyecek konjenital ya da

edinsel, akut ya da kronik herhangi bir anormallik, aktif patolojik bir durum olmaması yönünde-
dir. Bu bağlamda FMF hastalığı olan bir pilot adayının “uçuşa elverişsiz” olarak değerlendirilmesi
gerekir. Ancak pilot olduktan sonra FMF tanısı alan bir kişiye uçuşa elverişlilik kararı verme yetkisi
AMS’dedir. Böyle bir durumda AMS tarafından OML kısıtlaması ve yakın takip ile elverişlilik kararı
verilebilir. Pilot, ataklar sırasında ya da tedavi aldığı sürece “uçuşa elverişsiz” olarak değerlendi-
rilmelidir. Çünkü FMF tedavisinde kullanılan Kolşisin elverişsizlik kararı gerektirir. Ayrıca organ
tutulumu gelişmişse hastalığın komplikasyonları açığa çıkmaya başlamış demektir ve yine elverişsiz
olarak değerlendirilir.
Kaynaklar: JAR-FCL 3 ; ICAO Ek 1 ; JAA Manual of Civil Aviation Medicine, Chapter 19.
Hazırlayan: Dr. Nazım Ata. Hava ve Uzay Hek.Uzm. (Eskişehir Asker Hast. USAEM)

596

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Kısa Kısa...

YAŞLI PİLOTLARDA UÇUŞ BECERİLERİNİN
KORUNMASI VE BİLİŞSEL ZAFİYETİN ÖNLENMESİ

Yaşları ilerledikçe pilotların uçuş becerilerinin ve bilişsel
performanslarının azalacağı endişesi vardır. Ancak kaza
raporları, yaşı ilerlemiş pilotların daha güvenli olduğunu
göstermektedir. Diğer taraftan ileri yaşa bağlı Alzheimer
gibi demansiyel hastalıkların klinik belirtileri ortaya çık-
madan önceki bulgularının tespiti, uçuşla ilgili risklerin
azaltılmasında anahtar rol oynayabilir.
Demansın oluşmasına neden olan en önemli etken yaşlılık
ve genetik yatkınlıktır. Ancak epidemiyolojik verilere göre
sayısız başka etkenler de vardır. Orta yaş hipertansiyon
ve obezitesi, diyabet, sigara, fiziksel ve zihinsel tembellik,
depresyon, kötü beslenme gibi faktörlerin demansa yol
açtığı görülmektedir. Bu etkenlerin birçoğunun vasküler
hastalıklar için de risk unsuru olduğu bulgusu enteresan-
dır. Bilişsel zafiyetin yavaşlaması veya oluşumunu azalta-
cak özel bir diyet, ilaç veya takviyeler yoktur. Vitamin tak-
viyesinin bu tip hastalıkların oluşumunu engelleyeceğini
söylemek ikna edici olmaz. Ama yüksek doz Omega-3 takviyelerinin yanı sıra Akdeniz diyetinin faydalı olabileceği
söylenmektedir.
Bazı pilotlar tıbbi sertifikasyon muayenelerini bürokratik işlem olarak algılar. Bazıları da bu periyodik tıbbi
kontrollerin uçuş emniyetine olan katkısını önemli bulurlar. AME’lerin pilotaj muayeneleri sırasında onlarla konu-
şurken, sağlıksız yaşam tarzları üzerinde konferans gibi kuru bilgiler sunma, korkutma veya yargılama biçimindeki
yaklaşımları etkili olmamaktadır. En etkili yol motivasyonel görüşme teknikleri’dir. “Şu anki sağlık durumunuza
baktığınızda 10 veya 20 yıl sonrasının nasıl olacağını düşünüyorsunuz?” ; ya da, “Uçuş emniyeti ile tıbbi durumu-
nuzun etkileşimi hakkında ne düşünüyorsunuz?” biçimindeki sorular, kişiyi düşündürür. Kuru sağlık önerilerinde
bulunmaktansa, kişiye değişim motivasyonu vermek daha etkili olur. Yaşam kalitesini, fiziksel sağlığı ve kognitif
becerileri arttırıcı unsurların neler olduğuna kendisi karar vermelidir. Egzersiz, spor, doğru beslenme, alkol, sigara,
uyku gibi konuların önemini benimsemesi sağlanmalıdır. AME ofislerinde bu konularla ilgili broşürler zaten vardır.

Kaynak: Murphy RR, Mirich DG. Preserving flight skills and preventing cognitive decline. Why education pilots is im-
portant? The Federal Air Surgeon’s Medical Bulletin, 2012, Vol 50; 2: 6-7.
Çeviri: Dr. Abdullah Öksüz, Doç.Dr. Muzaffer Çetingüç

597

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Kısa Kısa...

Uzay Radyasyonunun Kan Yapıcı Sisteme Etkisi

Mars yolculuğu gibi derin uzay boşluğunda yapılacak
uzun görevlere katılacak insanların hemopoetik
sistemlerinin nasıl etkileneceği üzerinde kaygılar
vardır. Yüksek enerjili protonlar ve radyoaktif demir
atomlarının etkisiyle kemik iliği hücrelerinde kalıcı
hasar oluşacağı tahmin edilmektedir. Araştırmalar,
1 cm. kalınlığında Polietilen perdelemenin kan
hücrelerinin koloni oluşturmasına %66 kadar
koruyucu etki yaptığını göstermiştir. Keza kimyasal
koruyucu olarak Melatonin yararlı bulunmuştur.
Kaynak: Kalota A, Bennett P, Sutherland B. Deep space radiation and its effects on human
hematopoiesis. Aerospace Medical Association 79th Annual Meeting, 2008 Boston. Abstract No:
426 Çeviri: M.Çetingüç

Mars’a Seyahatte Akut Kolesistit Olursa...

Gidiş-dönüş (ve kalış) olarak en az 500 gün sürecek olan Mars
yolculuğunda her türden cerrahi müdahale gerektiğinde ne
yapılacağı konusu üzerinde düşünülmektedir. Sessiz kolesistit ve
safra taşı problemlerinin akut/semptomatik hale gelmesi olasılığı
astronotlarda yılda %1 kadardır. En akılcı yol, seyahat öncesi
profilaktik olarak kolesistektomi ameliyatının yapılmasıdır.
Kaynak: Lee PH, Bhattacharya S, Claros R. Management and risk
of acute cholecystitis during a Mars session. Aerospace Medical
Association 79th Annual Meeting, 2008 Boston. Abstract No: 423
Çeviri: M.Çetingüç

Amerikan Sivil Pilotlarında Uyku Apnesi

2008 yılı Şubat ayında Hawaii’nin Hilo Havaalanına inmesi gereken bir ticari yolcu uçağının
meydanı 24 km geçtiği, bu sırada iki pilotun da uyumakta olduğu, kaptanda OSA tanısı bulunduğu
açıklanmıştı. ABD’de tıkayıcı uyku apnesi (Obstructive Sleep Apnea-OSA) tanısı almış 4.430 pilotun
uçuşa devam ettiği, FAA tarafından bildirilmiştir.

OSA günlük yoğun uçuş programının yarattığı yorgunluklarla yakın ilişkili bir durumdur. OSA

nedeniyle gündüz uyuklamalarından başka, kognitif

bozukluklar, kritik hatalar ve kaza olasılığında artış

olmaktadır. İlginç tarafı, çoğu kişinin kendisinde uyku

apnesi olduğunu bilmemesidir.

Kaynak: Mills WD, Bryman DA. Aeromedical Certification

of U.S. Aviators with Obstructive Sleep Apnea. Aerospace

Medical Association 82nd Annual Meeting, 2011 Anchorage.

Abstract No: 480

Çeviri: M.Çetingüç

598

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Astronotlarda Görülen Görsel Değişiklikler; B12 Vitamini
ya da Folik Asit Eksikliğine Bağlı Olabilir mi?

Astronotlarda göz muayene bulguları ilginç sonuçlar vermek-
tedir. Yapılan bir araştırmada 6 aylık uzay uçuşu görevi dö-
nüşünde 7 astronotta belirlenen bulgular şunlardır: Optik disk
ödemi, göz küresi düzleşmesi, göz arkası koroid tabakada kat-
lantılar, retinada ‘cotton wool’ spotları, sinir lifi tabakası kalın-
laşması, yakın görmede bozulma. 300 astronotta yapılan uçuş
sonrası anketler, kısa uçuşlarda %29 ve uzun uçuşlarda %60
astronotun uzak ve yakın görmelerinde bozukluk geliştiğini or-
taya çıkartmıştır. Bu semptomların bir bölümü uçuştan yıllar
sonra da sebat etmektedir (1). Uluslararası Uzay İstasyonunda
çalışan astronotların yaklaşık olarak %20’sinde bulunan görsel
değişikliklerin mikrograviteye bağlı olarak alt ekstremitelerden
üst ekstremitelere doğru sıvı akımı artışına bağlı olabileceği
ileri sürülmüştür (2). Ancak başka bazı faktörlerin de rol ala-
bildiğini gösteren ipuçları vardır. Astronotlardaki görsel semp-
tomların vitamin eksikliklerindekine olan benzerliği dikkat çe-
kicidir. Bu sonuca varan araştırmada incelenen 20 astronottan
5’inde görme ya da göz anatomisi değişiklikleri bildirilmiştir.
Çalışma sırasında uçuştan önce, uçuş sırasında ve sonrasında
idrar ve kan örnekleri toplanmış; uçuş sırasındaki örnekler kap-
sülde bulunan -80 0˚ derin dondurucuya konulmuş ve dünyaya dönüşte analiz edilmiştir. Nutrisyo-
nel faktörler açısından kan değerleri incelendiğinde, görsel değişiklikler bildiren astronotların daha
düşük folat ve daha yüksek metabolit düzeylerine sahip oldukları görülmüştür. Yapılan mukayeseli
analizler sonucunda görsel değişikliklerin kısmen de olsa 1-karbon metabolik yolundaki değişikliğe
ait olabileceği düşünülmüştür (3).

1-Karbon Yolu
İnsan vücudu makine gibidir ve bu makinede hücrelerin fonksiyonunu düzenleyen pek çok
kimyasal proçes söz konusudur. Bunlar, işlevlerini belirli yollar üzerinden yaparlar. 1-karbon yolu,
vücudun DNA ya da genetik komutları yapmak için kullandığı kimyasal proçeslerin bir parçasıdır.
Bu yollar bir fabrikadaki üretim bandına benzer; eğer düzgün çalışmazsa yavaşlar ya da tıkanır. Vi-
tamin eksikliğinde de böyle olur.
Astronotlar diyet ya da besinsel
programlara bağlı oldukları için,
araştırıcılar, belirli vitamin ya da
besinsel eksiklikleri kolayca belir-
leyebilmektedir. Enzimler, bu üre-
tim bandındaki işçilere benzerler
ve evrim geçirdikçe DNA’da kü-
çük değişiklikler oluşabilir;değişik
formlara polimorfizm denir. Poli-
morfizme iyi bir örnek kan grupla-
rıdır. Kanlar birbirine benzese de
farklı kan gruplarına yol açan bazı
değişiklikler söz konusudur.

599

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

2-Görsel Değişiklikler
Astronotlardaki nutrisyonel değişiklikler incelendikçe,
1-karbon yolunun bir kısmı olan polimorfizmin görsel de-
ğişikliklere yol açabileceği düşünülmüştür. Görsel açıdan
etkilenen astronotlarda uçuş öncesinde folat ve diğer me-
tabolik değişkenler görüldüğü için, bazı teoriler öne sürül-
müştür. Bu bireyler mikrogravite ile indüklenen sıvı değişik-
liklerinden daha fazla etkilenmektedirler. Bu bireyler, uzay
istasyonunda solunan havada bulunan CO2 seviyelerinde-
ki küçük değişikliklerden etkilenirler. Buradaki CO2 kon-
santrasyonu dünyadakinden hafifçe daha yüksektir. Uzay
istasyonundaki hava karışımında oluşabilecek çok küçük
değişiklikler bile kafa içi basıncını arttırabilir. Öte yandan
bazı çalışmalarda çok daha yüksek CO2 düzeylerine maruz
kalan astronotlarda görsel değişikliklerin ortaya çıkmaması
ilginçtir. Dünya üzerinde yapılan çalışmalarda bu yolu ya-
vaşlatan ve tıkanıklığa yol açan enzimsel değişiklikler, daha
yüksek oranda migren baş ağrılarına ve inmeye yol açmıştır.
Bu tip olaylar da artmış kafa içi basıncı ile ilişkilidir. Nut-
risyonla ilgili bu araştırmadan çıkan sonuçlar, optik sinir hastalıklarını ve retina damar hastalıklarını
daha iyi anlamamıza ve tedavi edebilmemize yardımcı olabilir. Söz konusu çalışmada yer alan,
NASA-Johnson Uzay Merkezi nutrisyon araştırmacısı ve biyokimyacısı Scott Smith, heyecan verici
bu bulguların ilk sonuçlar olduğunu belirtilmiştir. Bundan sonraki adım, bu bulgularla görsel deği-
şikliklerin tam ilişkisini ortaya koyabilmek için enzim polimorfizminin varlığını test etmektir. Smith,

‘görme bilmecesindeki parçalar-
dan birini net olarak belirleyebil-
dik’ demiştir. Daha sonraki basa-
mak, bulunan bu parçanın pek
çoklarının yanında çok küçük bir
parça mı, yoksa oldukça büyük
ve esas parça mı olduğunun orta-
ya konulmasıdır (3).

NASA, uzaydaki ortamın görmeyi
nasıl etkilediğine dair daha geniş
kapsamlı 8 araştırmayı onayla-
mıştır. Sonuçlar sadece NASA ve
gelecekteki astronotlar için değil,
aynı zamanda genel popülasyon
için de büyük önem taşıyabilir.

Kaynaklar:
1. Mader TH, Gibson CR, Pass AF, et al. Optic disc edema, globe flattening, choroidal folds, and
hyperopic shifts observed in astronauts after long-duration space flight. Ophthalmology, Oct 2011,
Vol 118;10:2058-69.
2. Lori Keith. http://www.nasa.gov/mission_pages/station/research/news/vision_changes.html
3. Zwart SR, et al. Vision changes after spaceflight are related to alterations in folate and vitamin
B-12 dependent one-carbon metabolism. J Nutr 142: 427–31, 2012.
Çeviri: Prof. Dr. Sarper Karaküçük (Erciyes Ü.Tıp Fak. Göz Hast. AD)

600

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Alçak Basınç Odası Eğitiminde Pre-Obezitenin Etkili Bilinç
Zamanı ve Oksijen Satürasyonuna Etkisi

Obezite ya da aşırı kilolu olmak, toplam vücut yağ daki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu hesaplandı
artışının yaşam süresini kısaltabilme ve bazı sağlık problem- (p<0,05). Fakat Grup A HP ortalaması (%65,85±5,85) ile
lerinin artışına yol açma gibi yan etki potansiyeline sahip Grup B HP ortalaması (%67,71±8,24) arasındaki fark ista-
tıbbi bir durumdur. Kişinin ağırlık ve boy ölçüm değerlerini tistiksel olarak anlamlı bulunmadı (p>0,05). Ayrıca VKİ ile
karşılaştırarak, vücut yağ oranı hakkında fikir veren Vücut EBZ parametreleri arasında istatistiksel anlamlı korelasyon
Kitle İndeksi (VKİ) ölçütü esas alındığında; bu değer 25-30 varken (p=0,029), VKİ ile HP arasında anlamlı bir korelas-
kg/m2 aralığında ise pre-obez (fazla kilolu), 30 kg/m2’den yon tespit edilmedi (p>0,05).

daha yüksekse obez (aşırı kilolu) olarak sınıflandırmaktadır. TARTIŞMA: EBZ süreleri ile katılımcıların VKİ’leri arasın-
Havacılıkta hipoksi konusunun önemli bir alt başlığı olan da direkt bir bağıntı tespit edilmiştir. Yani katılımcıların
Etkili Bilinç Zamanı (EBZ), oksijenden fakir ortamda uçucu- VKİ’leri arttıkça EBZ süreleri kısalmaktadır. Fakat bu bağıntı
nun etkin bir şekilde görev yapabileceği maksimum süredir. HP değerleri ile VKİ’leri arasında tespit edilmemiştir. EBZ
Bu çalışmanın amacı pre-obezitenin hipoksi toleransının süresinin düşüklüğü, havacılıkta hipoksi durumlarında ge-
bir göstergesi olan EBZ’ye etkisini ortaya çıkarmaktır. rekli önlemleri acilen alma konusunda daha az süre anlamı-
YÖNTEM: Eskişehir Asker Hastanesi Uçucu Sağlığı Araştır- na gelebilir. VKİ genel olarak fiziksel aktivite azlığı ve fazla
ma ve Eğitim Merkezi’ne (USAEM) fizyolojik eğitim ama- yiyecek tüketimi ile ilgili bir durum olup bunların yanında
cıyla gönderilen, yaşları 21-25 aralığında 113 erkek pilot uçucuların hipoksi toleranslarını da azaltıcı bir durum ola-
adayı çalışmamıza dahil edilmiştir. Pilot adayları VKİ’lerine rak karşımıza çıkmaktadır. Tüm bunlar uçuş emniyeti konu-
göre iki gruba ayrıldı: Grup A: VKİ’leri normal-20-25 kg/m2 sunda bir handikap olabilir.
aralığında olanlardan 92 pilot adayı; Grup B: VKİ’leri 25-30 SONUÇ: Uçucularda kilo fazlalığı ve obezite durumların-
kg/m2 olan Pre-obez 21 pilot adayı. 30.000 feet eşdeğer da diğer muhtemel sağlık problemlerinin yanında, hipoksi
irtifada gerçekleştirilen Alçak Basınç Odası Eğitimi esnasın- tolerans düşmesi de söz konusu olabilir. Bu nedenle uçucu
da katılımcıların EBZ’leri ve en düşük oksijen satürasyon personelde kilo fazlalığı ve obezite risklerini ortaya çıka-
değerleri (HP) portatif bir puls oksimetre cihazı ile ölçüle- rabilecek hayat tarzından uzak durmasının önemli olduğu
rek kaydedildi. Çalışma, katılımcı pilot adaylarının normal değerlendirilmiştir. Düzenli egzersiz programlarının ve spor
rutin fizyolojik eğitimlerinin bir parçası olarak planlandı faaliyetlerinin görev performansını artıran faktörler arasında
ve fazladan bir eğitim prosedürü uygulanmadı. Bütün ka- olduğu bir kez daha anlaşılmıştır.
tılımcılar çalışma hakkında detaylı olarak bilgilendirildi ve
onam formları alındı. Elde edilen veriler SPSS 16.0 istatistik Hazırlayan: Dr. Savaş İLBASMIŞ. Hava ve Uzay Hek.Uzm.
programı ile analiz edildi. Eskişehir Asker Hast. USAEM.
BULGULAR:Grup A katılımcıların ortalama VKİ’leri Not: Bu çalışma, 12-16 Mayıs 2013 tarihleride Şikago’da
22,55±1,49 ve Grup B katılımcıların VKİ ortalamala- tertiplenen Aerospace Medical Association’un 84. Yıllık Bi-
rı 26,15±0,91 idi. Grup A katılımcıların EBZ ortalamaları limsel Kongresinde Dr. Erdinç Ercan ile birlikte sözel bildiri
(168,78±32,77 saniye) ile Grup A katılımcıların EBZ or- olarak sunulmuştur: “Pre-obesity effects of TUC and oxygen
talamaları (149,76±27,18 saniye) karşılaştırıldığında ara- saturation in hypobaric hypoxia training.”

601

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

TÜRKİYE’DE HAVACILIK TIBBI TARİHÇESİ

İlk Uçuş Tabipleri ve Uçuş Tabipliği Kursları hazırlamışlardır. Bu heyet 1940’lı yıllarda uçucuların
Türk Hava Kuvvetleri’nin kuruluşu birçok ülkeyle bulunduğu üsleri dolaşarak, gerek askeri liselerden
kıyaslandığında erken denebilecek bir tarihte, gerekse harp okullarından uçucu olarak yetiştirilmek
1911 yılında gerçekleşmiştir. 1. Dünya Savaşı’nın istenen pilot adaylarının muayenelerini okulların
başlangıcındaki hava gücümüz ikisi onarımda olan 6 bulunduğu illerde yapıyordu. Harp okulu öğrencilerinin
kara uçağı ve 3 deniz uçağından oluşmaktaydı. Savaşın muayeneleri için Ankara’ya gidildiğinde Devlet Hava
devamında hava gücümüz 2 balon ve 17 uçak olmuş, Yolları pilotlarının da senelik kontrol muayeneleri
Kurtuluş Savaşında 16 uçak, 30 pilot ve 10 makiniste yapılıyordu.
kadar yükselmişti. Pilotlarımızın seçiminde bir sağlık 1946 yılında İngilizce ve meslek sınavlarında başarılı
muayenesi yapılmaktaydı; ancak bu muayeneleri yapan olan Göz Hastalıkları uzmanı Tbp. Bnb. Salahaddin
hekimler havacılık tıbbı eğitimi almamış kişilerdi. Balaban, Nöropsikiyatri uzmanı Tbp.Bnb. İzzet
1. Dünya Savaşı’nda uçuş tabibimiz olmadığı için Oykam, KBB uzmanı Tbp.Yzb. Nevres Sayman ve
Türk havacılarının muayeneleri Almanya’dan gelen Dahiliye uzmanı Celal Duman, havacılık hekimliği
uçuş tabipleri tarafından yapılmıştı; Dr. Kauer, Dr. ve hava fizyolojisi kurslarını almak üzere Amerika’ya
Gerloff, Dr. Kügler, Dr. Landgraf ve Dr. Fleischmann gönderildiler. 1947 yılında aynı kursa katılan fizyolog
bunlardan birkaçıdır. 1920’lerde havacı subaylar Tbp.Ütğm. Hilmi Dinç, 1948 yılında yurda döndü
Eskişehir’de bulunan ve başkanlığını Göz Hastalıkları ve alçak basınç odasının sorumlusu olarak görevine
uzmanı Tbp.Bnb. Raif Gürün’ün yaptığı Hava Sıhhi başladı. 1956 yılında da Hava Tababeti Araştırma ve
Muayene Komisyonu tarafından muayene ediliyordu. Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğüne atandı. Türkiye’nin
Uçucular “her iklimde istihdama elverişlidir” kararı NATO’ya girdiği 1950’li yıllara ait hoş bir anektod,
aldıktan sonra pilotaj eğitimine alınıyorlardı. Hastalık ABD’de açılacak “flight surgeon” kursu için tabip
nedeniyle uçamayacağı düşünülen pilotlar öncelikle talebi hakkındaki yazının yanlış tercüme edilerek,
birlik tabipleri tarafından ve eğer gerekli görülürse asker cerrahi ihtisası olan tabip arandığıdır.
hastanelerindeki uzmanlarca tedavi ediliyordu. 29 Uçuş tabibi ihtiyacı 1929 yılından itibaren 20
Eylül 1929 tarihinde KBB uzmanı Tbp.Yzb. Yusuf Ziya yıl kadar yurt dışı kurslardan sağlandı. 2 Aralık 1948’de
Balkan havacılık tıbbı konusunda kurs almak üzere 13 Türkiye’de ilk defa “Hava Tababeti Kursu” açıldı.
ay süre ile Fransa ve İtalya’ya gönderildi. Fransa’da Kurs öğretmenleri, yurt dışında havacılık tıbbı eğitimi
Val de Grace ve Bordeau’da havacılık fizyolojisi almış 8 havacılık hekimi idi. Kursu Türk-Amerikan
üzerine incelemeler yaptı. İtalya’da ise Mussolini yardım grubu uçuş mümessili Yb. Ralph E. Sweitzer ve
Enstitüsünde ve Torino’da Ellisan’ın yanında çalıştı. yardımcısı Asb. Çvş. Eldon L. Sanders idare etmişlerdi.
Dr. Balkan ülkemizin ilk havacılık hekimi olarak 1931 6 ay süren bu ilk kurstan Tbp.Bnb. Tevfik Erman, Tbp.
yılında ülkemize döndü ve Eskişehir’de oluşturulan Yzb. Necmettin Güven, Tbp.Yzb. Kemal Özdinçer,
hava sıhhi muayene komisyonunda göreve başladı. Tbp.Ütğm. Necdet Beken, Tbp.Ütğm. Süreyya Türe
Oluşturulan bu komisyonda, pilot olarak yetiştirilecek mezun oldu. İlk yıllarda kursiyer doktorlara uçuş
havacı subayların sıhhi heyetlerden aldığı raporlar, yaptırılmıyordu. Ancak 9 Ekim 1954 tarihinde Hava
hastalık veya kaza nedeniyle rapor almış pilotların Tababeti Kursu’nda uçuş yapılmasına dair emir
yeniden uçup uçamayacakları değerlendiriliyordu. yayınlandı ve T-33’lerle 1 saatlik ve C-47’lerle 3 saatlik
Hangi klinikle ilgili olursa olsun her rapor mutlaka birer sorti uçmalarının uygun olacağı değerlendirildi.
Dr. Balkan’ın onayından geçtikten sonra heyete 4 Mart 1955 tarihindeki 8. Dönem Hava Tababeti
naklediliyordu. 1932 yılında ilk defa pilotların seçimi Kursu’ndan mezun olan 4 uçuş tabibi, uçuş yapan ilk
ve sağlık kabiliyetlerinin senelik kontroller gerektirdiği uçuş tabipleri olmuşlardır. 23 Haziran 1954’te uçuş
hakkında nizamname çıkarıldı.
1934 yılında hava sıhhi muayene komisyonundaki Dr. Yusuf Balkan Dr. Hilmi Dinç Dr. Orhan Güvenç
havacılık hekimi sayısının arttırılmasının uygun
olacağı değerlendirilerek, Psikiyatri Uzmanı Tbp.Bnb
Rüştü Bilge, Göz Hastalıkları Uzmanı Tbp.Yzb Kemal
Gözmen ve Dahiliye Uzmanı Tbp.Yzb Fahrettin Yakal
Fransa’ya gönderildi. Bu tabipler 1935 yılında yurda
dönerek hava sıhhi muayene komisyonunda göreve
başlamışlar ve sıhhi beden kabiliyeti talimatnamesini

602

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

tabiplerinin Hava Kuvvetleri birliklerindeki günlük ederek hazırladığı Fizyolojik Eğitim Ders Kitabı 1982
çalışma tarzı ile ilgili emir yayınlanmıştır. Bu emre göre; yılında yayınlandı. İlk fizyolojik eğitim astsubayları ise,
uçuş tabibinin uçuş brifinglerine katılması, brifingler 1950’li yıllarda Almanya - Veisbaden’de 1.5 ay kurs
esnasında uçucuları inspeksiyonla, eğer gerekli görürse görerek yetiştirildiler ( Nazmi Taylan, Mustafa Ulutepe,
ayrıntılı olarak muayene etmesi, uçucuların yaşam vs) Sonraki yıllarda görev yapan astsubaylar arasında
tarzlarını yakından izlemesi, meydanda oluşabilecek Hv.Kd.Bçvş. Tuncay Uz gibi canla başla hizmet ederek
kaza kırımlara ilk müdahaleyi yapıp, gerekli tıbbi kaza iz bırakanlar da olmuştur. Halen bu görevi yapmakta
raporlarını hazırlaması gerekiyordu. olan personelin ünvanı “Havacılık Fizyolojisi Eğitmeni”
Kurslar olarak değiştirilmiştir.
1948 yılından günümüze kadar açılan toplam 81
dönem Uçuş Tabipliği ve Fizyolojik Eğitim Kursu’ndan Eskişehir Hava Hastanesi
86’sı sivil doktor olmak üzere 1.300 kadar tabip
mezun olarak “Uçuş Tabibi” unvanı almıştır. Uçuş Eskişehir’de askeri sağlık hizmetleri faaliyetlerine 1914
tabipliği kurs süresi, 1948 yılından günümüze kadar
değişiklik göstermiştir. İlk başta 6 ay olan kurs süresi, yılı başlarından itibaren rastlanmaktadır. Kara ve de-
11. dönemde kısaltılmış ve 50. döneme kadar 7-9 hafta
miryollarının birleşim yeri olan Eskişehir’de ilk olarak
1948: 1. Dönem Hava Tababeti Kursu.
bir ayırma evi kurulmuştur. Bu ayırma evi geliştirile-
olarak uygulanmıştır. 50. dönemden 2010 yılına kadar
da 6 hafta olarak uygulanmıştır. 2010 yılında hazırlanan rek 1920 yılında
“Kurs Eğitim Standardı ve Programı” gereğince 76.
dönemden itibaren 5 hafta olarak uygulanmaktadır. 4. Kolordu Has-
6 Mart 1953 günü uçuş doktorları tarafından C-119
uçağında “Havadan Yaralı Tahliyesi” gösteri ve tanesi olarak
konferansı verildi. 25 Eylül 1953’de 1. dönem, 1 Aralık
1954 tarihinde de 2. dönem “Hava yoluyla hasta ve Eskişehir’de İstas-
yaralı tahliye tekniği kursu” açıldı. Kursların süresi 1
ay idi. Bu kurslar sonraki yıllarda hava tababeti kursları yon Bölgesi’nde
içinde uçuş doktorlarına verilmeye başlandı.
26-28 Ekim 1994 tarihlerinde ülkemizde ilk kez olmak hizmet vermeye
üzere Merkezde NATO Flight Surgeons Refresher
Course düzenlendi. Belçika, İspanya, Portekiz, başlamış; 1929 yı-
Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Kanada
ve Almanya’dan katılan 17 uçuş doktoruna, havacılık lında 300 Yataklı
tıbbının güncel konularındaki dersler GATA, Merkez
ve Hava Hastanesi personeli tarafından İngilizce olarak Mevki Hastanesi
verildi.
Fizyolojik Eğitim Subay Ve Astsubayları olarak hizmete devam etmiştir. 1936 yılında garnizon
Eski yıllarda kadrosu da, görevlendirilmesi de olmayan
fizyolojik eğitim subaylığı, ilk kez 1973 yılında uçuştan sağlık hizmetlerinin tamamına yakın kısmının hava-
sağlık nedeniyle ayrılmış bulunan Pl.Yzb. Sacit Kılınçer
(Eskişehir) ve Pl.Yzb. Hüsnü Onuş (Güzelyalı) ile cılara tahsis edilmiş olmasından dolayı hastane Hava
başladı. ABD’de hava tababeti ve fizyoloji kursları
gören S. Kılınçer’in çeşitli kaynaklardan tercüme Kuvvetleri emrine verilmiştir. Havacıların muayenele-

rine ve havacılığa özel sağlık sorunlarına yönelik işlev

yüklenmiş ilk kurum olan Eskişehir Hava Hastanesi, 27

Ekim 1948 tarihinden itibaren uçak şeklinde inşa edi-

len yeni binasında hizmet vermeye başlamıştır.
Hava ve Uzay Hekimliği

6 Eylül 1962 tarihli resmi gazetede yayınlanan Taba-

bet Uzmanlık Tüzüğü ile hava tababeti ilk defa bir uz-

manlık alanı olarak kabul edilmiştir. Koruyucu Tababet

Uzmanlıkları arasında adı geçen hava tababeti uzman-

lık dalının eğitim süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Bu

tüzükte hava tababeti uzmanlığının sadece GATA ta-

rafından verilebileceği belirtilmektedir. 18 Nisan 1973

tarihli resmi gazetede yayınlanan Tababet Uzmanlık

Tüzüğü ile “Hava Hekimliği” adını almış ve eğitim sü-

resi 2 yıla indirilmiştir. 23 Kasım 1983 tarihli resmi ga-

zetede “Hava ve Uzay Hekimliği” adını almıştır. 1980

yılında GATA Askeri Tıp Fakültesi kurulduğunda, Aske-

ri Sağlık Hizmetleri Enstitüsü’ne bağlı Hava Hekimliği

Bölümü oluşturulmuştur. Ülkemizde bir ilk olan bu bö-

lüm 1986 yılında anabilim dalına dönüşmüştür.

Hava hekimliği eğitimini yurtdışında tamamlayan

Hv.Tbp.Yb. Cebbar Dengiz 1981 yılında ülkemizin ilk

hava-uzay hekimliği uzmanı olmuştur. 1982 yılında

da ülkemizin ilk hava ve uzay tababeti doçenti olarak

akademik kariyerine devam etmiştir. GATA Hava ve

Uzay Hekimliği Anabilim Dalı kurulduktan sonra

ilk hava uzay hekimliği uzmanı 1988 yılında mezun

603

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

olmuştur. Bu sürede 2 yıl olan Hava-Uzay Hekimliği Alçak Basınç Odası Alçak Basınç Odası Eğitimi.
Uzmanlığı eğitim süresi 19 Haziran 2002 tarihli Tıpta Dr. Vahyi Şenel ve Sağ.Asb. Tunca Uz
Uzmanlık Tüzüğü ile 4 yıla uzatılmış, 18 Temmuz
2009 tarihli Tıpta Uzmanlık Tüzüğü ile eğitim süresi Sandalyesinin nakledilmesiyle kurulmuştur. Eskişehir
3 yıla kısaltılmıştır. 2013 yılı sonuna kadar toplam 13 ve Güzelyalı Hava Hastanelerindeki laboratuarlara,
Hava ve Uzay Hekimliği Uzmanı mezun olmuştur. (1948 yılında Almanya’dan alınan 1942 model
Amerikan yapımı) birer Hipobarik Çember ile Barany
Fizyolojik Eğitim Cihazları Sandalyesi yerleştirildi. 1970’li yıllarda Eskişehir
Fizyolojik Eğitim Merkez Başkanı Tbp.Alb. Orhan
Karada yaşamaya adapte olmuş insanın uçmaya Güvenç’in projelendirip Eskişehir 1. Hava İkmal Bakım
başlamasıyla uçuş hareketleri ve irtifa kaynaklı bir Merkezinde imal ettirdiği (akü ile çalışan ve V1, V2 isimli)
takım fizyolojik etkiler ortaya çıkmıştır. Bu fizyolojik vertigo cihazları bir süre kullanıldı. (Bu cihazlardan
etkiler uçan insanı inkapasite etme ve kaza-kırımlarla biri halen İstanbul Yeşilköy’deki Hava Müzesinde
sonuçlanabilme potansiyelindedir. Uçuş emniyetinin bulunmaktadır.) Aynı yıllarda planetary, yaw ve roll
arttırılması amacıyla Hava Kuvvetleri Komutanlığı hareketleri yapabilen bir Vertifüj Cihazı Almanya’dan
alınarak kullanılmaya başlanmıştır. 1980’li yılların
1995: 50. Dönem Uçuş Hekimliği Kursu sonlarında yeni fizyolojik eğitim cihazlarının alınması
ile birlikte Barany sandalyesi ve Vertifüj Cihazı 2. Ana
tarafından uçuculara yönelik Fizyolojik Eğitim Programı Jet Üs Komutanlığına gönderilmiştir. Bugün dünyadaki
geliştirilmiş ve 1948 yıllından itibaren uygulamaya emsalleri arasında önde gelen bir yere sahip olan Uçucu
başlanmıştır. Sağlığı Araştırma ve Eğitim Merkezi (USAEM) binasının
İlk alçak basınç odası 27 Temmuz 1948’de temeli 10 Kasım 1986 günü atılmıştır. Çiğli 2. Ana Jet
o zaman Eskişehir’de bulunan Hava Harp Okulu Üs ve Uçuş Okulu K.lığı bünyesinde Hava Eğitim K.lığı
binasında kurularak faaliyete geçirilmiştir. 1948-1955 bağlısı olarak kurulması tartışılan Merkez, Eskişehir
yıllarında alçak basınç odası asthma ve boğmaca Hava Hastanesi bahçesine kurulmuş; 18 Aralık 1990
öksürüğü tedavisinde de kullanıldı. Boğmacada %40 günü GATA Hava-Uzay Hekimliği Merkezi ismiyle
tam ve %50 kısmi başarı elde edildi. Bu tedavinin dönemin Genel Kurmay Başkanı’nın da katıldığı bir
1 seansı için sivil hastalardan 5 lira alınacağına
dair emir çıktı. İlk Fizyolojik Eğitim Merkezi ise,
12 Ocak 1950’de Hava Hastanesi yeni binasında
yapılan laboratuara, alçak basınç odasının ve Barany

Disoryantasyon Simulatörü törenle açılmıştır. İnsan Santrifüjü, Alçak Basınç Odası,
Yüksek Basınç Odası, Dizoryantasyon Cihazı, Gece
Görüş Laboratuarı ve Atlama Sandalyesi cihazlarının
bulunduğu bu merkezde, dönemin en ileri imkânları
kullanılarak akademik ve uygulamalı fizyolojik
eğitimlerin verilmesine başlanmıştır. Halen de TSK
pilotlarına ve görevli olarak uçan personele akademik
ve uygulamalı eğitim USAEM’de verilmektedir. 2013
yılı sonuna kadar 30 binden fazla TSK uçucusuna ve

604

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

ülkemizi ulusal ve uluslararası
kongrelerde temsil etmekte
ve bu araştırmaları bilimsel
dergilerde yayınlamaktadır.

Türkiye’de havacılık

tıbbı çalışmaları bağlamında

şüphesiz askeri havacılık

içinde yapılanlar en geniş

yeri tutmaktadır. Ancak

sivil kesimde yapılanlara

İnsan Santrifüjü: G-Lab. Fırlatma Sandalyesi göz atıldığında, 2000
yılında kurulan Havacılık
binden fazla dost ve müttefik ülke uçucularına fizyolojik Tıbbı Derneği’nin çalışmaları dışında fazla bir şey
eğitim verilmiştir. Yabancı ülke uçucularına verilen
eğitimlerin ilki 19 Ekim 1953 tarihinde “Lost Sheep” olmadığı dikkat çekmektedir. GATA’dan başka hiçbir
manevrası için Türkiye’ye gelen Yunanlı pilotlaradır.
17 Yunan subayı 25 bin feet irtifada alçak basınç odası üniversitenin bilimsel sorumluluk duyarak girmediği bu
eğitimi aldı. Aynı yıl 12’şer kişilik gruplar halinde
gönderilen 200 civarında Yunan pilotu, ayrıca bazı konuda Havacılık Tıbbı Derneği, gazete ve dergilerde
Lübnanlı ve İspanyol pilotlar da bu eğitimden geçirildi.
1991 yılından itibaren modern cihaz ve laboratuarlarda çıkan makaleler, kongrelerde sunulan bildiriler, internet
Dünya standartlarında uygulanan eğitimlerden İsrail,
Bangladeş ve Pakistan’lı pilotlar da geçti. Bu eğitimlerin gazeteciliği biçiminde köşe yazıları, vs. ile konuyu

Hiperbarik Çember kitlelere duyurmak ve farkındalık yaratmakta öncü rol

kaza kırım oranlarındaki azalmaya katkısı olduğu üstlenmiştir. Ayrıca Dernek, havacılık tıbbı alanındaki
değerlendirilerek Merkeze Hava K.K. tarafından 6 ilk dergi olan “Havacılık Tıbbı Bülteni’ni” 2006 yılından
Kasım 1996 günü “Uçuş Emniyeti Ödülü” verildi. itibaren yayınlamayı sürdürmektedir.

Sonuç 2011 yılında ise, Anadolu Üniversitesi (bünyesinde tıp

Ülkemizde 1929 yılında başlayan havacılık tıbbı fakültesi bulunmamasına rağmen), Havacılık ve Uzay
konusundaki çalışmalar, 1948 yılında ilk Uçuş Tabipliği
ve Fizyolojik Eğitim Kursu’nun düzenlenmesi ile hız Tıbbı Uygulama ve Araştırma Merkezi’ni kurmuş
kazanmış; 1986 yılında GATA Hava-Uzay Hekimliği
Anabilim Dalı’nın kurulması ile havacılık tıbbı bulunmaktadır. Amaç, sivil havacılıkta uçuş ekiplerine
konusunda gelişmiş ülkeler seviyesine ulaşmak için
önemli bir adım atılmıştır. Eskişehir Asker Hastanesinin uygulamalı fizyolojik eğitimler vermek, uçuş emniyetini
Türk havacılık tıbbında köklü bir geçmişi, uçuş
emniyetinde önemli bir yeri vardır. Ülkemizde havacılık arttırmak bağlamında bilimsel araştırmalar yapmaktır.
tıbbı alanında yapılmış ne varsa, büyük çoğunluğu
Eskişehir’de gerçekleştirilmiştir. 2005 yılından itibaren Kurulacak olan merkeze alınması planlanan ve ihalesine
USAEM adıyla faaliyetlerini sürdüren Merkez, yeni
alınan ve modernize edilen cihazlarıyla eğitim kalitesini çıkılan simulatör cihazları şunlardır: Alçak basınç
en üst seviyeye çıkarmış durumdadır; kurulduğu günden
bugüne uçuş emniyetini arttırma işlevini sürdürmektedir. odası, gece görüş eğitim laboratuarı, dizoryantasyon ve
Aynı misyona akademik kulvarda destek veren GATA
Hava ve Uzay Hekimliği AD ise, uzmanlık öğrencisi normobarik hipoksi cihazları, pilot seçim sistemi. 2013
eğitiminin yanı sıra, yürütülen bilimsel araştırmalar ile
yılı sonu itibariyle, GATA dışında Türkiye’de sadece 2

üniversite (Ufuk Üniversitesi ve 19 Mayıs Üniversitesi

Tıp Fakülteleri) Hava ve Uzay Hekimliği AD. kurmuş

bulunmaktadır. Ancak bu tıp fakülteleri henüz

uzmanlık öğrencisi alarak eğitim vermeye başlamamış

durumdadır.

Kaynaklar:

1. Oykam, İF. Türk Askeri Havacılık Hekimliği Tarihi,

Hava Basımevi, Eskişehir, 1956

2. Kılınçer, S. Fizyolojik Eğitim Ders Kitabı, Hava

Basımevi, Ankara, 1982.

3. Özbay, K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker

Hastaneleri, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1976.

4. Çetingüç, M. (Editör) Havacılık Tıbbı El Kitabı, 1. Tak.

Hv.K.K. Yayınları, Eskişehir, 1995.

Hazırlayanlar: Dr. Nazım Ata (Eskişehir Asker Hast.
USAEM); Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç

605

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

HEMOFİLİ-A HASTASI PİLOTUN TIBBİ SERTİFİKASYONU

Olgu FAA’dir.

Sınıf 1 öğrenci pilot sertifikası için ilk defa müracaatta bulunmuş Sonuç
23 yaşında, erkek. Hemofili-A tanısı doğumundan kısa bir süre
sonra konulmuş. Yaşamının erken yıllarında çok sayıda kanama Uçucunun durumu FAA’ın konsültan hematologu tarafından de-
epizotları yaşamış. Son birkaç yılda dirsek içine 20 defadan faz- ğerlendirilmiş; uçuş öncesi faktör 8 alması koşuluyla 1. sınıf pilot
la kanaması olmuş. Kanaması olduğu zamanlarda rekombinant sertifikası verilmesi uygun görülmüştür. Ancak hemofilili uçu-
faktör 8 kullanmış. Çoğu Hemofili hastasında olduğu gibi eklem cuların sertifikalarını koruyabilmeleri için doktorları tarafından
içi kanamalar hasarlanma bırakmış; bunun için radiyonüklit si- sürekli ayarlanması gereken tedavileri, FAA Sağlık Sertifikasyonu
novektomi prosedürü uygulanmış...Muayenesinde kas-iskelet Bölümünün sorumluluğunda değildir. Sürekli tekrarlayan kana-
sistemi sorunları ve her iki dirsek ve ayak bileğinde hareket kaybı ma epizotları, eklem sorunları ve alması gereken tedavi protokol-
olduğu tespit edilmiştir. Sol dirsek kemik dokuda dejenerasyon, leri nedeniyle sertifikasyon için uygun bulunmamıştır.
krepitus alınmakta ve orta derecede şişliği bulunmaktadır. Her
iki ayak bileğinin tüm çevresinde ciddi derecede şişlik ve krepi- Hemofili-A
tasyonu mevcut olup, ayrıca çoğu zaman ağrılı olduğunu beyan
etmektedir. Hemofili-A, Faktör 8 toplam seviyesi ya da aktivitesindeki düşüklük-
ten kaynaklanan genetik bir hastalıktır. Faktör 8’i kodlayan genin adı
Havacılık Tıbbı Yaklaşımı
F-8 olup X kromozomu üzerinde
Bu uçucu adayında ele alınması gereken çeşitli konular vardır. yerleşmiştir. Hemofili-A hasta-
İlki, uçuş esnasında bir hemofili hastasında spontan olarak gö- lığında, bu gende resesif geçişli
rülebilecek bir kanama epizotu geçirme riskidir. Sağlıklı bireyde genetik bir mutasyon olur. Bu
önemsiz ve basit bir kesiye bağlı ortaya çıkabilecek bu kanama- durum tek X kromozomuna sa-
lar çeşitli hasarlanmalara da neden olabilir. Hemofili hastasının hip erkeklerde daha fazla görün-
kanama epizotunda tedavi olarak ya plazma faktör 8 transfüzyo- mesine neden olur. Her canlı
nu, ya da daha çok tercih edilen rekombinant faktör 8 intravenöz 5000-7000 erkek çocuğu doğu-
verilmesi işlemidir. Ancak uçuş esnasında kanamaya müdahale munda bir riskle olması tahmin
şansı pek mümkün görülmemektedir. edilmektedir. Kadınlar her iki X
kromozomu etkilenmediği müd-
İkinci konu, eklem içi kanamaya bağlı eklem hasarlanmasıdır. detçe taşıyıcı olarak kalırlar.
Uçuş emniyetini riske sokmaması amacıyla belirlenmiş olan FAA Hastalığın ciddiyeti Faktör 8 aktivitesi düzeyine bağlıdır. Hemofili-A
sağlık standartlarının karşılanmasını eksiksiz bir şekilde değerlen- hastalarının çoğunluğu Faktör 8 aktivitesi düzeyinin %1’in altına
dirmek için hemofilisi olan uçucu adayının özellikle eklemleri düştüğü ciddi grupta yer alır.
dikkate alan tam bir kas-eklem muayenesi gerekmektedir. Bu ol- Faktör 8, pıhtılaşma zincirinde anahtar bir rol oynar. Faktör 9a ile
guda dirsek ve ayak bileğinde hareket kısıtlılığı ve eklemlerinde
hasarlanma mevcuttur. Üçüncü konu ise, adayın kafaiçi kanama birlikte kofaktör olarak
riski taşımasıdır. Hayatın ilk yılında bu risk en yüksek olsa da görev alır. Uygun ko-
ilerleyen yıllarda da bu risk devam etmektedir. Genellikle travma şullarda bu ikili kofak-
sonucu gelişir ama spontan olarak da kafa içi kanama olabilir. tör, pıhtı oluşumunun
stabilizasyonunda ha-
AME’nin Rolü yati öneme sahip Fak-
tör 10’u faktör 10a ya
FAA’in esas olarak aldığı “Code of Federal Regulations, Title 14: dönüştürür. Pıhtılaşma
67.113,67.213 ve 67.313”a göre, uçucunun uçuş emniyetinin sağlan- işleminin finalinde
masında engelleyici herhangi işlevsel bir sınırlılığının bulunmaması çapraz fibrin bağları oluşumu yer alır. İşlem sırasındaki bir aksama,
gerekir. “The Guide for Aviation Medical Examiners”, AME’lere he- pıhtının stabilleşmesini sağlayan bu çapraz fibrin bağları oluşumunu
mofilisi olan bir pilot adayının değerlendirilmesinde tam olarak açık bozar. Hemofili-A hastası bireylerin kan testlerinde trombosit sayısı,
ifadeler kullanmamıştır. Uçucunun tıbbi geçmişinde özellikle kafaiçi kanama zamanı ve pıhtılaşma zamanı normal olup aktive parsiyel
bir kanamanın varlığı çok dikkatle sorgulanmalıdır. İlaveten uçucu tromboplastin (APTT) zamanı uzamıştır.
adayının uçuş görevlerine uygunluğunu engelleyecek bir hastalık se- Şu anki tedavi, faktör 8 replasmanı yapılmasına odaklanmıştır. Geç-
kelinin olmaması gerekir. AME rehber kitabında kas-iskelet sistemi de- mişte konsantre plazma faktör 8 kullanılmaktaydı. Hemofili-A has-
ğerlendirmesi başlığı altında; adayın eklemlerini değerlendirirken ağrı, taları sık yapılan kan transfüzyonları nedeniyle HIV ve hepatit gibi
zayıflık, paralizi, deformite, hareket koordinasyonu durumunun, am- kanla geçen hastalıklar için yüksek risk grubundaydılar. A.B.D’de
pütasyon ve protez varlığının dikkate alınması gereği vurgulanmakta- günümüzde yapılan tarama testleriyle bu risk azaltılmış olup re-
dır. Tekrarlayan eklem içi kanamaların uçucularda hareket kısıtlılığına kombinant faktör 8 ürünlerinin geliştirilmesiyle de risk sıfırlanmıştır.
neden olabileceğine dikkat çekilmektedir. AME, hareket kabiliyetini Rekombinant faktör 8 hastalık riski taşımayan hücre kültürlerinde
de içeren uçucunun işlevsel yeteneğini gösteren bir durum raporu ha- üretilip alıcılara transfüze edilmektedir. Hafif düzey Hemofili-A has-
zırlamalıdır. Ayrıca ilaç kullanım durumu ve bunun olası yan etkileri talarında kanamadan sonra bu ürünler verilebilir. Ciddi Hemofili-A
ve tüm diğer sağlık raporları da eklenmelidir. Son kararı verme mercii hastalarında ise kanama sonrası, diş çekimi öncesi ve diğer kana-
maya sebep olabilecek tıbbi işlemler öncesi profilaktik olarak ta
verilebilir. Verilecek kanın doz miktarı, hastalığın ve tıbbi işlemin
ciddiyetine göre ayarlanabilir. Sadece acil durumlar yerine düzen-
li aralıklarla kan transfüzyonu yapılmasının eklem içi tekrarlayan
kanamaya bağlı hasarların önlenmesi için koruyucu olduğuna dair
yayınlar mevcuttur.

Kaynak: Walker, CS. Medical Certification of a Pilot with Hemophi-
lia A. Case Report. The Federal Air Surgeon’s Medical Bulletin, 2013
Vol 51; 3:16-17.
Çeviri: Dr. Tolga Çakmak. Eskişehir Asker Hastanesi USAEM.

606

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

SERVİKAL DİSTONİLİ PİLOTLARIN TIBBİ SERTİFİKASYONU

Olgu: 51 yaşında, erkek, durumlarda uzaysal dizoryantasyona yol açabilir. Ayrıca,
kokpitte yapılması gerekli hareketlerin yapılamamasına,
1.139 uçuş saati var. 3. sı- uçuşta çevreyi yeterli derecede tarayamamaya, uçuşun
nıf tıbbi sertifikasyon için kritik fazlarında (kalkış ve iniş) gerekli olan fikse bir bakışa
başvurdu. Bir yıldır prog- sahip olamamaya neden olabilir; kritik zamanlarda olum-
resif istemsiz olarak ve son suz kontrol girdilerine neden olarak uçuşta kontrol kaybı
6 ayda sıklık ve şiddeti ar- veya dizoryantasyonla sonuçlanabilir.
tan şekilde kafasının sağa Havacılık tıbbı yönünden karar vermeden önce bu kont-
hareket ettiğini bildirdi. rolsüz, istemsiz hareketlerin yol açtığı fonksiyonel bozuk-
Önceleri yalnızca rahat- luk derecesinin ve bunların sıklık ve şiddetinin değerlen-
sızlık verici düzeyde iken, dirmesi gerekir. Distonik hareketlerin üstesinden gelmek
giderek bisiklete binme, için duyusal hileler kullanılabilse de bunlar dikkat dağıtıcı
yüzme ve bilgisayar prog- olabilir veya uçuşun fazlarında belirli durumlarda uygu-
ramcısı olarak çalışmasını da zorlaştırmaya başlamış. Yü- lanamayabilir. Bu tarz stratejilere bel bağlamak güvenli
züne dokunmasının bu istemsiz hareketi durdurduğunu ve uçuşla bağdaşmaz. SD tedavisi için kullanılan ilaçların
uçuşta kask takmasının da bu hareketin önlenmesine yar- çoğu bilişsel olumsuz etkileri veya yan etkileri nedeniyle
dımcı olduğunu fark etmiş. Herhangi bir spesifik tetikleyici uygun değildir. Kullanılan tedavinin pilotun uçuş ortamın-
olmadığını belirtse de, alkol, egzersiz ve gevşeme, durumu da normal fonksiyon ve yeterlilik göstermesini sağlaması
kötüleştirdiği için bu aktivitelerden kaçınmaya başlamış. gerekmektedir. Botilinum toksini eğer olumsuz bir yan etki
İçki ve sigarayı çok fazla kullanmamakta, herhangi bir ilaç yaratmıyorsa uçuşa engel değildir. Cerrahi girişim düşünü-
da almamakta. Birkaç ay önce iki ayrı nörolog tarafından lecekse, kişi kokpite döndüğünde bilişsel ve fonksiyonel
değerlendirilmiş olan pilota idiopatik servikal distoni ta- olarak tam iyileşme içinde olacağı hedeflenmelidir.
nısı konmuş. Durumunun yaklaşık 5 yıl süreyle ilerleyip
sonrasında plato görülmesinin muhtemel olduğu; %10-20 AME’nin Yorumu

oranında remisyon görülebileceği, ancak bunun geçici Title 14 Code of Federal Regulations, Part 67.109(b),
olduğu söylenmiş. Fizik tedavi, botoks, ilaçlar ve cerrahi 67.209(b); 67.309(b) ye göre; yapılacak incelemelerde;
dahil olmak üzere tedavi önerilerini kabul etmemiş. Birin- kişinin geçmişinde, mevcut durumunda veya verilecek
ci basamak hekimi karbidopa-levodopa (Sinemet) reçete olan tıbbi sertifikanın geçerlilik süresi boyunca uçuş statü-
etmiş, ancak 2 ay sonra baş ağrısına yol açması nedeniyle süne uygun görevleri güvenli şekilde yapmasını engelleye-
ilacını bırakmış. cek bir nöbet hastalığı, bilinç kaybı veya nörolojik hasta-
Havacılık Tıbbı Değerlendirmesi lıkların bulunmaması gerekir.
Servikal distoni (SD), ağrılı inkapasitasyon ve kontrolsüz Dikkatli bir öyküde pilotun hobileri, işi ve günlük yaşam
kafa hareketlerine neden olabilen istemsiz kas kontraksi- aktiviteleri dahil olmak üzere normal aktivitelerindeki
yonlarına yol açar. Distraksiyon da olabilir ve hatta bazı bozulmanın yanı sıra distonik kontraksiyonların pilotun
yaşam kalitesine etkisi de ele alınmalıdır. AME Kılavuzu,
kas-iskelet ve nörolojik sistemlerin değerlendirilmesi için
standart muayene prosedürlerini belirtmektedir. AME, te-
tikleyici, alevlendirici veya iyileştirici faktörleri, hastanın
kullandığı duyusal hileleri veya ilaçları, yapılan fiziksel
girişimler ve terapileri (egzersiz, omurga masajı) ve diğer
başa çıkma stratejilerini de gözden geçirmelidir. AME tüm
anormal veya istemsiz hareketleri sıklık ve şiddetiyle bir-
likte tespit etmelidir.

Sonuç

AME, pilotu FAA’e sevk etmiş ve oradan da nörolog
ve birinci basamak hekiminden tıbbi kayıtları iste-
miştir. Birinci basamak hekimi AME’ye hastanın uç-
maya elverişli olmadığını; ancak yüzüne dokunma
duyusal hilesi ile ve kulaklık takarak istemsiz kafa
hareketlerini kontrol edebileceğini; bu şartlarda araç
sürüp uçabileceğini belirten bir mektup göndermiş-
tir. FAA, servikal distoni tanısı için yeterli tıbbi bul-
gu sunulmadığı gerekçesiyle bu raporu reddetmiştir.
Pilot Federal Air Surgeon’a itirazda bulunarak başka
bir nörolog konsültasyonu talep etmiştir. Konsültan

607

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

nörologun hastanın uçuş için uygun olmadığını be- SERVİKAL DİSTONİ (SD)
lirtmesi üzerine FAA son itiraz için üçüncü nörolog
konsültasyonu istemiştir. Üçüncü nörolog, raporunda Spazmodik tortikollis ola-
son 2 yılda hastalığın seyrinin ve progresyonunun be- rak da adlandırılan bu
lirsizliği nedeniyle pilotun “bir hava aracını güvenli durum en yaygın yetişkin
şekilde yönetemeyeceği” fikrini belirtilmiştir. başlangıçlı fokal distoni-
Federal Air Surgeon tarafından son bir itiraz başvu- dir. Geçici remisyon peri-
rusu olmuştur. Fakat mektupta (otomobil kullanma yotları görülebilen ancak
dahil) tüm günlük aktiviteleri, (duyusal hileler veya genellikle tekrar ortaya
geçici stratejilere bağlı kalmaksızın) yapabilecek çıkan kronik, tedavisiz bir
derecede yeterli fokal SD rezolüsyonu olduğunu durumdur. Genellikle pri-
belgeleyen tıbbi tedavi ve fonksiyonel performans merdir (idiopatik), ancak
değerlendirmesinin sunulması durumunda uçuş ser- ayrıca bazal gangliyon lez-
tifikasının verilebileceği belirtilmiştir. yonlarına sekonder de görülebilir. Kendine özgü özel-
Aylar sonra böyle bir dokümentasyon sunuldu. Pilot, likleri spazmlara bağlı kafanın istemsiz postürü, boyun
sağ omuz arkasında bazen ağrı/sertlik dışında önemli kaslarının seğirmesi veya tremorudur. Spazmlar önemli
bir semptom belirtmedi. Kapsamlı değerlendirmede derecede ağrılı olabilir ve fonksiyonellikle yaşama ka-
pilotta: litesini azaltabilir. SD’nin kafada neden olduğu etkiyle
-Yeterli otomobil sürüş becerisi, adlandırılan çeşitli varyantları vardır. Yarıdan fazlası ro-
-Yeterli düzeyde dayanıklılık, güç, his, koordinasyon tasyonel tortikollistir. Laterokollis ve retrokollis (kafanın
ve denge, geriye hareketi) de yaygındır. Anterokollis (ileri hareket)
-Günlük yaşam aktivitelerini (giyinme, banyo, finan- ve kompleks formlar (baskın bir hareket yönü yok) daha
sal yönetim, gezinme, vs.) güçlük çekmeden yapa- seyrek görülür. Genellikle SD hareketleri stres ile artar-
bilme, ken, dinlenme ve antidepresanlar ile rahatlar.
-İntakt görme alanları ile 3. sınıf bir pilot için yeterli
görsel tarama yapabilme Prevalans yaklaşık 5.9/100.000 iken ortalama başlangıç
-Hareketli hedefi takip etme; bakışı deviasyon olmak- yaşı dördüncü dekaddır. (40’lı yaşlar)
sızın sürdürme ve bakışı kaydırmada zaman artışı ol- Tedaviler antikolinerjikler, nöroleptikler veya dopamine
maması, etkili ajanlar gibi ilaçları içerse de bu ilaçların etkisi ge-
-Mükemmel biliş, oryantasyon, hafıza ve reaksiyon nelde minimaldir. Botilinum toksini genelde seçkin te-
süreleri davidir ve yaşam kalitesini belirgin derecede artırırken
-Sürüş değerlendirmesinde tam tarama yapabilme, iyi bir güvenlik profiline sahiptir. Ciddi formlarda cerrahi
-Birkaç saatlik sürüş testini duyusal hile kullanmadan seçenekler olarak; selektif periferal denervasyon, talamo-
yapabilme, özelliklerinin olduğu belirtilmiştir. tomi/pallidotomi ve derin beyin stimülasyonu düşünüle-
Meşguliyet terapisti, hastanın bir aracı düşük bilir.
riskle kullanabileceği fikrindeydi ve güvensiz bir dav-
ranış tespit etmemişti. Bu yönde mesleki fonksiyonel Kaynak: Murray DH. Medical certification of pilots
kapasite değerlendirilmesi de yapılmıştı. Pilot bisik- with cervical dystonia. Case Report. The Federal Air
lete binme ve yüzme aktivitelerine tekrar başladığını Surgeon’s Medical Bulletin, 2013 Vol 51; 3:10-11.
söyledi. Boynun ekstansiyonunda kafanın hafif sağa Çeviri: Dr. Hakan Akgün. Nöroloji Uzmanı (Ankara
deviasyonu dikkat çekse de her iki omzunun üzerin- Etimesgut Asker Hastanesi)
den güçlük çekmeden bakabilmekteydi. Semptom-
larını provoke etmek için tasarlanan 75 lb’ye kadar
ağırlık taşımayı rahatça yapabildi. Sonuç olarak tera-
pist, pilotun “SD hastalığıyla ilişkili fonksiyonel kısıt-
lılığının olmadığını” belirtti.
Son nöroloji değerlendirmesinde, pilotun duyusal
hile gerektirmeyen hafif bir servikal distonisi olduğu,
bunun haricinde muayenenin normal olduğu; SD du-
rumunun onu hiçbir şekilde kısıtlamayacağı görüşü
bildirildi. Sonunda FAA, pilota, bu alışılmadık du-
rumla başvurduktan 4 yıl sonra 3. sınıf tıbbi sertifika
verdi.

608



2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

KADIN FUTBOLCU OLMAK

Kadınlar Futbol Oynayamaz mı?

Kadınların pilot olmalarına karşı erkek egemen zihniye- di. Hedefte 2015 Dünya Kupası’na katılma ümidi var...
tin gösterdiği direnç futbol sahalarında da görülmekte- Popüler kültür ve medya, her konu için olduğu gibi ka-
dir. Bu anlayışa göre kadınların evde anne; iş dünyasın- dın futbolunu da sulandırmakta geç kalmamıştır: Batı
da da ebe, hemşire, garson, hostes, psikolog, sekreter, ülkelerinde kadın futbolcuların gol sevincini yaşar-
temizlikçi, mürebbiye gibi roller alması yeterlidir. Bazı ken formalarını çıkarmalarıyla ilgili videolar, Alman
maço kültürler ise kadını cinsel obje ve çocuk doğur- kadın futbolcuların Playboy’a verdikleri seksi pozlar;
maktan öte işlevi olmayan bir varlık olarak görürler. Burdur’un Güney Yayla Köyü kadınlarının kurduğu Şal-
Ama çağdaş kadın bunları yenme, kendisine biçilen varspor takımının antrenman görüntüleri, vs. magazin
rolü aşma çabası göstermekte; sanatta, tıpta, ticarette, basınına malzeme olmuştur. Kadın futbolundaki sportif
mühendislikte olduğu kadar sporda da (atletizm, tenis, başarı ve teknik ayrıntılardan çok mizahi yönlerin öne
yüzme, jimnastik, buz pateni, voleybol, basketbol) hay- çıkarılması, bir çeşit değersizleştirme işlevi görmektedir.

ranlık uyandırıcı becerilere imza atmaktadır. Bu olgu Neyse ki Üniversitelerin ilgili bölümleri bilimsel, Spor
tutucu insanları yeniden düşünmeye sevk etmektedir. Bakanlığı da altyapı desteği vermekte, kadın futbolunu
Spor alanlarındaki bu estetik hareketleri yapabilen ka- motive etmektedirler. Bunlara rağmen Türkiye’de kadın
dınların futbolu beceremeyeceklerini varsaymak, erkek futbolunun yavaş gelişmesinin bir başka nedeni de, bu
oluşunu fazla önemseyen kişilerin bilinçaltı kompleks- alanın profesyonelliğe fazla açık olmamasıdır. Yapılan
leriyle ilgili olsa gerektir. Futbol sahaları, kadınların bel- bir istatistikte ülkemizdeki kadın futbolculardan sade-
ki de geç adım attıkları bir zemin olduğundan, tutucu ce %9’unun asgari ücret veya bunun birkaç katı kadar
insanların önyargılarını kırmada bir gecikme olmuştur. para kazanabildiğini göstermiştir. Halbuki İngiltere’deki
Günümüzde futbol denilince akla ilk olarak erkekler kadın futbolcuların %70’i iyi para kazanabilmektedir.
gelse de, 2010’da Güney Afrika’da yapılan Dünya Ku- FIFA Başkanı J. Sepp Blatter ‘in “Futbolun geleceği ka-
pası istatistikleri, kadın futbolunun ciddi şekilde geliş- dınlardadır” sözü, dünya futbolunun en üst noktadaki
tiğini göstermiştir. Dünyada 180 ülkede 26 milyondan yöneticisinin vizyonunu göstermektedir. Kadın-erkek
fazla kadın veya genç kız futbol oynamaktadır (13). beden yapısında erkekler lehine olan bazı fiziksel ve
1997 yılında İsveç’te 200 bin lisanslı futbolcunun 40
bini (%20’si) kadındı (10). Ama daha 1955 yılında Batı
Almanya’da kadınların futbol kulübü kurmaları ve oy-
namaları, bu oyunun kadın doğasına aykırı ve zararlı
olabileceği gerekçesiyle yasaklıydı. Buna rağmen Al-
man kadınları futbol oynamayı gayrı resmi müsaba-
kalarda sürdürdü. 1970 yılında yasağın kalkmasından
sonra 2013 yılına kadar 8 kez Avrupa, 2 kez de Dünya
şampiyonu oldu (11). Türkiye Kadın Millî Futbol Takımı
ise kurulduğu 1995 yılından bugüne uluslararası müsa-
bakalarda önemli bir başarı elde edemedi. 2006 yılında
kadınlar futbol liginin oluşturulması ilgiyi arttırmış olsa
da, 2009 yılında yapılan Avrupa Futbol Şampiyonası ve
2011 yılındaki Dünya Şampiyonası elemeleri geçileme-

610

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

fizyolojik özellikler olmasına karşın, kadınların da kalp volümü gerek mutlak gerek nispi anlamda daha
avantajlı olduğu bazı niteliklerden söz edilmektedir. düşüktür. Kalbin atım volümü daha düşüktür. Atım vo-
Örneğin kadınlarda sosyalleşme ve takım ruhu daha lümü düşüklüğü daha yüksek kalp atım sayısı ile telâfi
baskındır. Erkekler için “sonuç” önemli iken, kadın- edilir (2).
lar ortaya çıkan “ürüne” yani kaliteye daha çok önem
vermektedirler. Bunun yanı sıra kadınlarda rekabet ve 4. Kan: Hemoglobinin 10 mm kandaki oranı kadınlar-
kazanma hırsı da vardır. Oyun analizleri, kadın futbol-
cuların erkeklere oranla daha disiplinli, oyuna saygı da 14 gr, erkeklerde ise 15-16 gr civarındadır. Yetişkin
açısından da daha iyi olduğunu göstermektedir (3). erkeklerde eritrosit sayısı 5.2, kadınlarda 4.8 milyon/
Futbolda kadın-erkek farklılıkları mm’dir. Total kan ve kan hücrelerinin birbirine oranı-
Futbol oyunu bağlamında kadın-erkek farklılığı, sağla- nın (hematokrit) normal değerleri, erkekler için %42-
dığı avantaj ve dezavantajlar çerçevesinde şu başlıklar 54, kadınlar için %38-46’dır. Menstrüel dönemlerde
altında incelenebilir: kan ve demir kaybı olmakta; zaten erkeklere nazaran
%25 az hb’ ne sahip olan kadınlarda aerobik perfor-
1. Kas-Kemik Sistemi, Sakatlanma Oranları: Tüm mans olumsuz yönde etkilenmektedir (2).

sportif etkinlikler, kassal aktivite sayesinde gerçekleşir. 5. Solunum Sistemi: Solunum sistemini oluşturan
İnsan vücudunda 217 çift kas vardır. Kadınlarda kas kit-
lesi aynı ölçülerdeki erkeğe nazaran %15-20 daha az akciğerler ve solunum kapasitesi yaş, boy, vücut ağırlığı
orandadır, kas tonüsü ve kas kuvveti daha zayıftır. Ka- ve vücut yağ oranı ile orantılı bir gelişim olduğu bilin-
dınların kasları daha kolay yorulur ve verimi düşüktür; mektedir. Normal sağlıklı bir kadının akciğer kapasitesi
kas tendonları daha zayıf ve daha gevşektir. Eklem ve aynı yaş ve ölçülerdeki bir erkeğin akciğer kapasite-
bağ yapıları daha ince ve zayıftır; eklemlerde sürtünme sinden %10 daha düşüktür. Buna bağlı olarak yapılan
daha azdır. Bu nedenle kadınlarda esneklik erkeklerden birçok çalışmada kadınların O2 kullanma kapasitesinin
daha iyi gelişmiştir. Dolayısıyla eklemler daha fazla erkeğinkinin %70’ine tekabül ettiği görülmüştür. Akci-
hareketlilik kazanır. Yani esneklik ve eklemlerin hare- ğer kadınlarda daha küçük olduğu için, alveol çapları,
ketlilik açıları erkeklere oranla daha geniştir. Kadınla- solunum derinliğinde ve solunum yollarının enine kesi-
rın ağırlık merkezlerinin daha aşağıda olması sıçrama, ti de bayanlarda erkeklere oranla daha küçüktür. Vital
atma, ve atlama branşlarında dezavantaj getirirken jim- kapasite daha düşük, istirahat solunum frekansı daha
nastiğin bazı branşlarında avantaj sağlamaktadır. İri yüksektir. Maksimal solunum dakika volümü ve mak-
göğüslü kadınların koşma, zıplama, düşme gibi hallere simal solunum kapasitesi yani aerobik kapasite, (10-12
özel zorlukları vardır. Kadınların boyları 5-10 cm daha yaş aralığı hariç) erkeklere oranla kadınlarda %15-25
kısadır. Aynı vücut ölçülerine sahip kadın ve erkek, alt kadar daha düşüktür (2).
ve üst ekstremitelerine göre karşılaştırıldığında erkekler
genelde daha uzun kol ve bacaklara sahiptirler. Kadın-
ların ise dirsek açısı erkeklerden daha geniştir (1). Bu
antropometrik farklılıklara rağmen maçlarda kadın ve
erkek futbolcuların koştuğu toplam mesafe eşittir (9-10
km). Erkek futbolcular belki daha agresif davranmala-
rıyla ilgili olarak maç başına 2,7 sakatlık geçirirken,
kadınlarda bu oran 1,5 bulunmuştur. Sakatlanmaların
2/3’ü bacaklardadır; burada kadın erkek farkı yoktur.
Kadın futbolcularda ayak bileği burkulması sıktır. Diz
ön çapraz bağlarda hasar oluşumu erkeklerden 10 kat,
kafa kafaya çarpmalar (beyin sarsıntısı) 2,5 kat fazla gö-
rülmektedir (12,13).

2. Vücut Yağ Yüzdesi: Kadınlarda erkeklere oranla

2 kat daha fazladır. (erkekte %10-15, aynı yaşlardaki
kadında %25). Elit sporcularda vücut yağ yüzdesi kız-
larda 21.9, erkeklerde ise 17,4 olarak bulunmuş; bunun
da sporda dezavantaj yaratan bir unsur olduğu ileri sü-
rülmüştür (1).

3. Kalp Ve Dolaşım Sistemi: Kadınlardaki kas kit-

lesi erkeklere göre daha az olduğu için kalbin büyük-
lüğü, kan miktarı ve kanın hacmini belirleyen eritrosit
yoğunluğu daha azdır. Damarlar
kalbin yapısı, pompalama gücü ve kan hacminin mik-
tarı ile orantılı olarak zayıf ve daha dardır. Kadınlarda

611

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

6. Sinir Sistemi: Kadınların motor ve nörovejetatif lan ölçümlerde aynı çıkmaktadır. Ancak kas kit-
lesi erkeklere göre daha az olduğundan totalde
sistemle ilgili reaksiyon zamanları daha süratlidir. Psişik kadınlarda bu ilk enerji kaynağı olan maddeler
açıdan bakıldığında kadınlar genellikle erkeğe oranla daha az bulunmaktadır. Bu veriler kısa süreli şid-
daha heyecanlıdır. Bu durum yarışma sporlarında kadın detli eforlar (kısa mesafe koşuları) da kadınların
için önemli dezavantaj olarak görülür. Ancak dezavan- erkeklerden çok geri kalmadığını göstermiştir (4).
tajı avantaja çevirmek mümkündür. Oyuncunun yarış-
ma ortamını antrenmanda da yaşamasını sağlamak, de- 9. Laktik Asit: Yapılan araştırmalar, maksimal
neyim ve tekrarlarla heyecanını azaltmak mümkündür.
egzersizlerde kadınlarda kan laktik asit düzeyi-
7. Hormonal Sistem: Kızlarda 10 yaş dolayında
nin erkeklere göre daha düşük olduğu sonucunu
Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinizan hormon
(LH} miktarı artar. FSH, Östrojen hormonu salgılatır ve ortaya koymuştur. Buna neden olarak da kadın-
puberte dönemi özgü değişiklikleri başlatır. 1-2 yıl son-
ra (11-14 yaşlarda) ilk menstürasyon görülür (menarş). larda kas kitlesinin daha az oluşu gösterilmekte-
Sporcu kızlarda menarş 1-2 yıl gecikebilir. Bu durum
muhtemelen yüksek şiddetteki antrenmanların adrenal- dir. Bu yüzden, süre ve şiddet olarak orta mesa-
den androjen üretimini uyarmasıyla ilgilidir. Maksimal
egzersizde androjen artışı olmasına karşın submaksimal fe koşusu veya benzeri egzersizlerde kadınların
egzersizde yoktur. Puberteye kadar boy, kilo ve kuvvet-
te cinsiyet farkı gözetmeksizin paralel gelişme izlenir- performansı azalmaktadır (5).
ken; 12 yaş sonrası kadınlarda östrojen erkeklerde ise Kadın Futbolcuların Handikapları:
testesteron hormonun fazla salgılanmasıyla cinsiyetler 1. Mensturasyon Dönemi, Hamilelik ve
arasında farklılaşma belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Annelik
Testosteron hormonu kas gelişimini, östrojen hormonu
yağ hücreleri gelişimini arttırır (1,2). Kadın sporcuların Kadın futbolcuların mensturasyon (regl) dönemlerin-
erkeklik hormonu kullanarak kas güçlerini arttırdığıyla deki ağrı ve buna bağlı olarak antrenman yapamama
ilgili rivayetler vardır. Keza, bazı sporcuların da müsa- durumu sanıldığından azdır. Spor yapan kadınlarda
baka günlerine tesadüf eden regl dönemlerini erteleme regl ağrılarında azalma gözlenmiştir. Reglin ikinci
amacıyla kasten hormon ilacı aldıkları bilinmektedir. gününden itibaren performansta yükselme olduğunu
Erkek sporcularda söz konusu olmayan bu tür durum- ortaya koyan araştırmalar vardır. En yüksek perfor-
ların kadın sporcu fizyoloji ve psikolojisini nasıl etkile- mansa regl sonrası devrede ulaşmaktadır. Bununla
diği özel araştırma konularıdır. Örneğin gerek amenore birlikte bu konuda tam bir fikir birliği yoktur. Bazı
ve gerekse regl dönemlerinde emosyonel bozukluklar, atletler regl sonrasında daha iyi, bazılarının ise daha
konsantrasyon azalması ve stres kırığı riski artışı olduğu
bilinmektedir (12). Aşırı egzersiz ve yoğun sportif akti-
vitelerin östrojen salgısını azalttığı, ovulasyon siklüsü-
nü bozduğu ve gebe kalmayı zorlaştırdığı bilinmektedir
(13).

8. Enerji Kaynakları: Bazal metabolizma da kötü performans sergiledikleri tespit edilmiştir. Kötü
kadında daha düşük bulunur. ATP (Adenozin performans gösterenler dayanıklılık gerektiren sporu
Trifosfat) ve PC (FosfoKreatin) bakımından kas- yapanlardır. Regl siklusunun her hangi bir devresinde
larda bulunan miktar erkek ve kadında eşittir. altın madalya kazananlar olmakta ve hatta dünya re-
ATP kaslarda 4mM/kg, PC ise 16 M/kg oranında koru kırılmaktadır. 1964 Tokyo olimpiyatlarına katı-
bulunmakta ve bu miktar erkek ve kadında yapı- lan sporcuların %69’u idmanlarına regl devrelerinde

612

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

ara vermediklerini belirtmişlerdir (8). Başka bir çalış- yen genç kadın sporcular, kilo vermek adına dengesiz
mada, bayan sporcularda reglin sürat ve dayanıklılı- beslenme ve katı diyet uygulamalarına girebilmekte-
ğa etkisi araştırılmış; 35 kişiden oluşan bayan sporcu- dirler. Dengesiz ve yetersiz beslenme sürecinde vi-
ların reglin ikinci günü ile ovulasyon günü olan 14. tamin, kalsium, protein ve karbonhidrat alımlarının
gün arasında sürat ve dayanıklılık değerleri açısından azalmasının ilk sonucu, antrenman yorgunluğu ve
istatistiksel değerlendirmede bir fark bulunmamıştır performans kaybıdır. Ayrıca dolaşım, solunum ve
(7). Adet döneminde olmanın sportif performansa et- bağışıklık sistemleri yetmezliği, kemik dokusu kaybı,
kisini kadın atletlerin %31.6’sı fiziksel, %37.6’sı de adale-lif-tendon ve kemikleri ilgilendiren sakatlan-
psikolojik olarak yorumlamış, %30.8’i hiç etkileme- malar artmaktadır. Genelde kadınlarda, özelde kadın
diğini söylemiştir. Değişik grupların yaptığı araştır- futbolcularda stres kemik kırıkları erkeklerden fazla-
malarda da performansı hiç etkilemediği ile %50 et- dır. Kalori alımını azaltan, süt ürünlerini kısan kişiler-
kilediği arasında farklı sonuçlar alınmıştır. Ülkemizde de risk artar. Amenoresi olan kadınlarda bu durum
yapılan bir çalışmada ise sporun regl periyodunu de- 2-4 kat fazladır (12,13). Kadın sporcuların kilo fazlası
ğiştirebildiği ve adetin sportif aktiviteyi daha çok psi- varsa diyetisyen, hormon bozukluğu varsa jinekolog
kolojik olarak etkileyebileceği ileri sürülmüştür (8). ile işbirliği yapması en doğru yöntemdir.
Başka bir kaynakta, adet döneminde futbol maçına
çıkan kadınların %80’inin normal veya normal üstü 3. Osteoporoz
performans gösterdiği sonucu sunulmaktadır. An-
cak adet periyodunda fiziksel aktivitenin kramp ve “Kadın Atlet Triadı” olarak bilinen üçleme; Yeme
ağrıları tetikleyebileceği ihtimali dikkate alınmalıdır. Bozuklukları, Amenore ve Osteoporoz’dur. Yani ka-
Doğum kontrol hapları ise; adet sancılarını, adet ka- dın sporcular; yoğun fiziksel aktivite nedeniyle adet
namasını, göğüs hassasiyetini ve akneleri azaltmada düzenlerini kaybeder; beden imajını düzeltmek için
yararlı olmaktadır (13). yemeyi azaltır; bu iki nedenle de kemikleri zayıflar,
Gebelik dönemi, futbol dahil birçok sportif etkinliği zorlamalı hareketlerde kırıklar oluşur (13).
kısıtlayan bir durumdur. Vücudun ağırlaşması, hare- İnsanlarda 20’li yaşlara kadar kemik oluşumu tamam-
ketlerin yavaşlaması, sportif travma ve düşme olası- lanır, ama kemikler 35’li yaşlara kadar kalsiyum de-
lıkları yüzünden hamile sporcular için yalnızca eg- polar. Bu dönemden sonra kadınlarda özellikle me-
zersiz ve yüzme gibi sporlara izin verilir. Kadınlar, nopoz ve yaşlılık döneminde kalsiyum emilimi azalır
gebelik sonrası emzirme dönemlerinde de futbol gibi ve kemik erimesi (osteoporoz) riski büyük oranda
sert sporlar için handikaplı kategorisinde yer alırlar. artar. Zaten normalde de kemik dansitesi kadınlarda
Çoğu kadın futbolcu doğum sonrası vücutlarındaki daha düşüktür. Kalsiyum erken dönemde yeterli de-
yapısal değişiklikler, annelik, ev ve iş sorumlulukları recede tüketilmezse vücutta yeterli depo oluşmaya-
yüzünden futbol yaşamına devam etmemektedir. cağından kemik kaybı riski de artar. Diyetle yetersiz
kalsiyum alınması, düşük kemik mineral yoğunluğu-
2. Beslenme Alışkanlıkları na ve stres kırıklarına neden olmaktadır. Sporcuların
diyetlerinde düşük olarak tüketilen en önemli mine-
Kadın futbolcular bir maçta 4.600 kalori harcayıp, raller, özellikle kadın sporcularda kalsiyum, demir ve
2.3 kg kaybedebilirler. Yetersiz beslenme ve perhiz- çinkodur. Osteoporoza karşı korunmak ve kalsiyu-
ler, kaslardaki glikojen depolarını azaltacağı için sa- mun vücutta sağladığı fonksiyonların devamlılığı için
kıncalıdır. Kalori alımının %50-60’ının karbonhidrat beslenme programında yeterli düzeyde kalsiyumun
(4,7 g/kg), %35’inin yağ; %10-15’inin protein olması alınması çok önemlidir (3,12).
(günde 1.5 gr/kg) önerilmektedir. Sosyal kabul gör-
mek ve trend olan beden ölçülerine sahip olmak iste- 4. Psikoloji: Kadın ve erkek beyin işlevlerinin kar-

şılaştırıldığı yazılarda, duygu ve davranış yönünden
kadınlara özgü farklılıkların olduğu (duygusallık,
anaçlık, vs.) anlatılır. Kadınların dış görünümleri ve
bedensel yapılarında erkeklerden oldukça farklı, ti-
pik özellikler vardır; kadınların psikolojilerinde de
bu kadar tipik olmayan ve her kadını kapsamayan
bazı farklar olduğu hemen herkesin gözlemleri ara-
sındadır. Freud’a atfedilen, ‘kadınların anlaşılmaz
oldukları’ gibi söylemler de vardır; ama bunlar daha
çok popüler psikoloji yazıları içinde kalmakta, ciddi
bilimsel yazında yer almamaktadır. Kadınların hor-
monal değişimlere bağlı (özellikle regl öncesi gün-

613

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

lerde) mizaç iniş-çıkışları yaşadıkları; beğenilme, Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
korunma ve sevilme ihtiyaçlarının fazla olduğu, dep- Kaynaklar:
resyona daha fazla girdikleri gibi gerçek bulgular var- 1- Koç H, Yüksel H. (1997). Kadınlarda Fiziksel ve
dır. Ancak kadınların ‘ellerinin hamuruyla’ kalkıştık- Fizyolojik Performansın Değerlendirilmesi. Dum-
ları erkeksi işlerde (otomobil kullanma, vs) beceriksiz lupınar Üniversitesi BESYO (Kütahya)
oldukları, kişilerarası ilişkilerde kaprisli ve tuhaf dav- 2- Sevim Y. (2002). Antrenman Bilgisi. Nobel Ya-
randıkları gibi alaylı yaklaşımlar gerçek değildir. yınları. (Gazi Üniversitesi BESYO)
Bunu çürüten en etkili söylem; erkeklerin her işte çok 3- Güngör N. (U-15 Kızlar Milli Takımı Teknik
mu becerikli, tutarlı, dengeli ve anlaşılır oldukları so- Direktörü) Kadın ve Erkek Futbolcular Arasındaki
rusudur. Gerçekten de, dünyadaki aptalca hataların, Fiziksel ve Fizyolojik Farklılıklar. Futbol Gelişim
feci kazaların (uçak, otomobil, iş kazaları) büyük Dergisi, 2012
çoğunluğunu yapanlar erkeklerdir. Kişilerarası ilişki- 4- Andersson HA, Randers MB, Heiner-Møller A, et
lerde kavgalardan savaşlara kadar sayısız anlaşmaz- al. Elite Female Soccer Players Perform More High-
lıkları çıkaranların ezici çoğunluğu gene erkeklerdir. Intensity Running when Playing in International
Artık kadın psikolojisinin sportif etkinliklerde dikkate Games Compared with Domestic League Games, J
alınması gereken, ama kadınların sportif başarılarını Strength Cond Res. 2010 Apr;24(4):912-919.
azaltan bir unsur olmadığı kabul edilmelidir. 5- Fukunaga MFI. (1968). Calculation of Muscle
Strenght Per Unit Cross Sectional Area of Human
Sonuç Muscle by Means of Ultrasonic Measurements.
Int.Z. angew. Physiol.einschl. Arbeitsphysiol. 26.
Futbol bir takım oyunudur; rakip oyuncularla doğ- 26-32 (1968).
rudan temas halinde iken topla kompleks, otomatik 6- Zorba E. (2000). Fiziksel Uygunluk, Ankara: Ne-
ve kontrollü hareketler yapmayı; zihinsel olarak tak- hir Matbaası.
tik oyun şemaları kurgulamayı; bu süreçte psikolojik 7- Özdemir AR. ve ark. (1993). Bayan Sporcularda
dengeyi korumayı gerektirir. İyi bir futbolcu aynı anda Menstürasyonun Sürat ve Dayanıklılığa Etkisi. Spor
topu, zemini, takım arkadaşlarını, rakip oyuncuları, Bilimleri Dergisi, Cilt 4.
hakemleri, tribünleri, zamanlamayı, oyun kurallarını, 8- Karacan S, Çolakoğlu FF, Ersöz G. (2013) Mens-
antrenörün taktiklerini, vs. göz önünde tutabilmelidir. trual Status Differences of Elite Turkish Female Ath-
Futbolcuların dikkatleri ve konsantrasyonları yüksek, letes from Various Team Sports. Niğde University
uyanıklıkları fazla olmak zorundadır (9). Bu beceri- Journal of Physical Education and Sport Sciences.
lerin “erkek işi” olduğunu, kadınlar tarafından yapı- Vol 7, No 2,
lamayacağını iddia ederek böbürlenmenin modası 9- Gidu D, Straton A, Gidu JE. (2010) Psychologi-
geçmiştir. Zaten bu önyargı giderek kırılmakta ve ka- cal Characteristics on Women Soccer Players. Ovi-
dın futbol maçlarında bunun örnekleri gözler önüne dius University Annals (Romania), Series Physical
serilmektedir. Education and Sport /Science, Movement & He-
Gelişmiş ülkelerde kadınlar 19. Yüzyıldan itibaren alth, Issue 2 suppl.
aktif sportif faaliyetler içinde giderek daha fazla yer 10- Juric I, Sporis G, Vatroslav M. Analysis of
almışlardır. Bu süreçte, kadınların sporda başarılı ola- morphological features and played team positions
mayacakları önyargısı hep devrede kalmış; elmalarla in elite female
armutların mukayesesi yapılmıştır. Esneklik gerekti- soccer players. Journal of Sports Science and Me-
ren sporlarda kadınların başarıları dikkate alınmadan, dicine (2007) Suppl. 10
erkeklerin kuvvet gerektiren sporlardaki göreli başarı- 11- http://en.wikipedia.org/wiki/Germany_
ları daima öne çıkarılarak kadınlar ikinci sınıf sporcu- women’s_national_football_team
lar olarak görülmüştür. Kadınlarla erkekler arasındaki 12- http://www.soccerperformance.org/playert-
fiziksel, fizyolojik ve psikolojik farklılıklar (daha dü- ypes/femaleplayer.htm
şük fiziksel ölçüler, aerobik / anaerobik kapasite ve 13- FIFA- Health and Fitness for the Female Foot-
kas gücü azlığı) nedeniyle iki grubu aynı kategoride ball Player. A guide for players and coaches. (2007)
değerlendirmek yanlıştır. Doğrusu, seviye belirlemek http://www.fifa.com/mm/document/footballdeve-
değil farklı kategorilerde değerlendirmektir. Ayrıca lopment/medical/59/78/19/ffb_gesamt_e_20035.
sporun amacını da doğru koymak gerekiyor. Sporda, pdf
kadın mı yoksa erkek mi üstün? sığlığından kurtul-
mak; sporu sağlıklı, heyecanlı ve eğlenceli bir aktivite
eksenine oturtarak keyifle yapmak/izlemek amaçlan-
malıdır. İşte o zaman kadın sporunda ayrı, erkek spo-

runda ayrı seyir zevkleri keşfedilebilir...

614

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

PİLOTLARA ALKOL VE UYUŞTURUCU KONTROLÜ

THY’deki Uygulama 2. SHGM Denetçileri: Uçuş öncesi, uçuş sı-

Türk Hava Yolları’nın rası ve sonrasında; ihbar, makul şüphe durumları
pilot, kabin memuru ve veya rastlantısal kontroller biçiminde test uygula-
teknisyen gibi uçucu per-
sonelden bazıları uçuştan yabileceklerdir. Alkol testi
önce alkol ve uyuşturucu nefesten alkolmetre ciha-
madde testinden geçi- zıyla yapılacak, sonuca
yor. İdrar, tükürük ve kan itiraz edilmesi halinde en
testi pozitif çıkan personel uçuştan men ediliyor. geç 2 saat içinde bir sağlık
2013 Şubat ayından başlayan uygulama şöyle: Her kurumunda kan analizi uy-
gün bilgisayarın rastgele seçtiği 8 çalışan alkol ve gulanacaktır. Uyuşturucu
madde testine gönderiyor. Alkol ölçümü üfürükle madde ve psikoaktif ilaç
yapılırken, madde testi için idrar ve tükürük örne- kontrolü tükrük analiziyle;
ği alınıyor. Tükürük testi 10 dakika, idrar testi ise itiraz halinde saç, idrar veya kan tahlili şeklinde
7 dakika sürüyor. Testlerin sonucu eğer negatifse yapılacaktır.
personel uçuşa gidiyor. Esrar, kokain, eroin gibi
herhangi bir madde bağımlılığı var mı diye yapılan Müeyyideler: Alkol testi için sınır 0.2 promil’dir.

test pozitif çıkarsa, kan numunesi alınıp anlaşmalı (1 litre kanda 0.2 gr veya 100 ml kanda 20 mg
laboratuara gönderiliyor. Burada yapılan ikinci test alkol.) Bu değerin üzerindeki alkol rakamları ile
de pozitif çıkan şirketin idari birimleri personelle madde veya ilaç (+) sonuçlarda 6 ay uçuş görevleri
ilgili karar veriyor. Kesin sonuçlar alınana kadar da durdurulup, kişi SHGM’nin belirleyeceği Havacı-
söz konusu personel uçuşa gönderilmiyor... lık Tıp Merkezlerinden birine kontrole gönderile-
cektir. İkinci kez gene pozitif bulunanlar 2 yıl, 3.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün kez pozitif sonuçta 5 yıl uçuştan muaf tutulacak;
Talimatı başlangıçta her ay, sonra 2 ve 3 ayda bir psikiyatrik
takibe alınacaklardır. 4. kez pozitif sonuç alanların
SHGM, 2013 yılı Aralık ayı son haftasında Uçuş sağlık sertifikaları onaylanmayıp, artık uçuş lisans-
Personeli Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrollerine ları da süresiz olarak iptal edilecektir. Test yaptır-
ilişkin taslak talimat yayımladı. 15 Ocak tarihine mak istemeyen/direnen kişiler (+) kabul edilecek;
kadar kamuoyunun görüşleri soruluyor. Taslak tali- psikiyatrik ilaç kullandığı belirlenen kişiler bunun
mat incelendiğinde, (http://web.shgm.gov.tr/doc5/ doktor kontrolünde olup olmadığını kanıtlayacak-
upmaddet.pdf) kontrol görevinin iki ayrı gruba ve- lardır.
rildiği anlaşılmaktadır:
Dernek Notu: Kamuoyuna açıklanan taslak talimata
1. Havacılık Tıp Merkezleri: Pilotaj bölümü öğ-
15 Ocak 2014 gününe kadar kamuoyundan, STK’lardan
rencilerin ilk muayenelerinde alkol, uyuşturucu madde ve kurumlardan görüş ve öneri bekleniyor. “Ben yaptım
ve psikoaktif ilaç denetimi rutin olarak yapılacak; ayrı- oldu” zihniyeti dışına çıkan, vatandaşı “adam yerine
ca periyodik muayenelere gelen uçuş ekipleri için de koyarak” görüş soran SHGM’yi tebrik ediyoruz. Tali-
gerekli görülen durumlarda bu testler uygulanacaktır. mat, taslak durumunda olmasına rağmen baştan aşağı
Havacılık Tıp Merkezlerine bu konuda gerekli teknik titizlikle hazırlanmış ve eleştirilecek bölümü yok gibi
sistemi kurmaları ve personel eğitimini tamamlamaları görünmekte. Belki tek muğlak konu; psikiyatrik ilaç
için 6 ay süre verilmektedir. Yanlış (+) sonuçların mini- kullanmakta olan ve testlerde bu durumun belirlendiği
mize edilmesi için referans laboratuarlarda doğrulama kişiler için müeyyide bölümündeki belirsizlik. Bir psi-
testi amacıyla, usulüne uygun biçimde numune gön- kiyatrik rahatsızlığı olup da tedavi görmekte olanların
derimini sağlamaları ve uygun raporlama yapmaları zaten durumu idareye bildirmesi, tedavi altındayken
beklenmektedir. uçuş yapmaması gereği vardır. Buna rağmen kurum
doktoruna veya idarecilere durumu bildirmeyip uçuş
devam eden (bir anlamda uçuş emniyetini ihlâl eden)
kişiler, ilacı kendi kendilerine değil de doktor tavsiye-
siyle kullandıklarını belgeleseler bile bir yanlış içinde
olduklarını itiraf etmiş olacaklardır; bunun müeyyidesi

taslak talimatta yok...

Hazırlayan: Dr. M.Çetingüç

615

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

F-35 Uçakları Geliyor; Hazırlıklar Başladı

JSF F-35 Lightning II (Şimşek II) Joint Strike üretilen orta gövdesi ABD’li üretici firmalara Aralık ayı
Fighter / Müşterek Saldırı Uçağı. içinde teslim edildi. Parçanın üretimi için onlarca Türk
mühendis binlerce saat çalıştı. F-35’in motorundaki en
Max hızı: 1.930 km/h; Menzili: 2.220 km; Max G: 9; kritik parçaları da TUSAŞ üretiyor. 400 milyar doları
Kanat açıklığı: 11 m.; Uzunluğu: 16 m. Lockheed Mar- aşan proje maliyetiyle dünyanın en pahalı savaş uçağı
tin ve Northrop Grumman şirketlerinin ortak üretimi kabul ediliyor. ABD’nin birinci müşterisi ve destekçisi
olan tek kişilik/tek motorlu bu uçak, kardeşi F-22 ile olduğu projede Türkiye, İtalya, Hollanda, Kanada, Nor-
benzerlikler göstermektedir. Rusların Sukhoi PAK FA veç, Danimarka, Avustralya ve İngiltere parça üretimle-
(T-50) uçaklarının eşdeğeri ve rakibidir. riyle uçağa katkıda bulunuyor. (Hürriyet)
F-35’lerin radar izi F-22’den biraz fazla, ama boyutları
biraz daha küçük. Başlangıçta Lockheed Martin firma- F-22 (Raptor) Uçağı
sı tarafından F-24 olarak düşünülmüş ama sonra F-35
adının verilmesi sürpriz olmuştur. Projenin ilk adımları Tek kişilik/çift motorlu bir uçaktır. Tasarımı ve gövdesin-
1996 yılında başladı. Hava-yer taarruz, keşif, taktik ve de kullanılan kom-
savunma gibi ayrı amaçları tek bir uçakta birleştirilmesi pozit malzemeler
düşüncesinden yola çıkıldı. Beşinci nesil olarak adlan- sayesinde radar izi
dırılan bu uçaklar, insanlı son uçak modelleri olarak çok düşüktür (haya-
lanse ediliyor. Yaydığı ısı ve radar sinyalleri zayıf ol- let uçak); Harrier’ler
duğu için hayalet uçak sınıfındadır (Low observability). gibi dikine iniş kal-
Silah ve mühimmat gövde içinde saklı bulunuyor. Sa- kış yapabilmekte,
tellite communication, Electro-optical targeting system, 900 tırmanabilmek-
High maneuverability, 1GB/sec data interface, 8x20 te; yüksek manevra
inch display gibi üstünlüklere sahiptir. Dikine iniş kal-
kış yapan tipi de mevcuttur (STOVL). 30 bin feet irtifada kabiliyeti, nozzle’ların yön değiştirmesiyle sağlanmak-
uçacak, 10 mil çevredeki tüm tehditleri pilota otomatik ta, silahları gövde içinde saklı; A/B yok, max hızı: 2,25
biçimde gösterme kabiliyetine sahip olacaktır. A/B var; Mach, menzili: 2.000 mil, max G: 9,5. Fiyatı 140 mil-
HUD yok, Helmet mounted display-night vision system yon $ olan uçak ABD Hava K’de 2003 yılından beri
var. (Her bir kişiye özel kaskın maliyeti 400-600 bin uçmakta. 1 saat uçuşu için 18-20 saat bakım gerekiyor
$.) G toleransını 3 G kadar arttıran ve G-Loc olasılığı- (bakım maliyeti ise 44.000 $). Bu uçaklarda hipoksiye
nı azaltan Pozitif Basınçlı Solunum (PBA, PBG) ve Tam bağlı kazaların artması üzerine bazı pilotlar uçmayı red-
Sarmalı Anti-G suit (FCAGS) gibi donanımları olacak. detti; USAF uçuşları durdurdu; sonra problemin göğse
Fiyatı 135 milyon $ olup, zamanla 90 milyon $ sevi- baskı yapan pozitif basınçlı solunum yelekleri olduğu
yesine ineceği hesabedilmekte. ABD Hava Kuvvetleri anlaşıldı ve önlem geliştirildi.
2.443 adet sipariş vermiş durumda ve zaman içinde
F-16, F-18, A-10, F-111 ve Harrier uçaklarının yerine F-35 Uçağı İçin İnsan Faktörleri Çalıştayı
geçecek. Türkiye’nin ise 100 adet+16 adet siparişi var Yapıldı.
ve bu uçaklarla F-4 uçakları değiştirilecek. Proje toplam
maliyeti 50-60 milyar $ olacak. İlk ikisi 2017 yılında 10 Aralık 2013 günü Eskişehir Asker Hastanesi Uçucu
teslim edilecek uçaklar için 13 seçkin F-16 pilotunun Sağlığı Araştırma ve Eğitim Merkezi’nde (USAEM) ya-
eğitimine başlanacak. Bugün itibariyle bazı Türk pilot pılan Çalıştay’a Hava K.’nin bazı birlik komutanları,
ve mühendisleri ABD’de simulatör uçuşlarıyla eğitim- uçuş doktorları, GATA öğretim üyeleri, askeri pilotlar,
lerine başlamış durumdadırlar. Malatya/Erhaç’daki
7. Ana Jet Üssünde entegre eğitim merkezi kurulması TEİ temsilcileri, Anadolu ve Ege Üniversitesi öğretim
planlanıyor. Uçakların 2021 yılında operasyonel göre- üyeleri katıldı. Türk Hava Kuvvetlerinin 116 adet sipariş
ve hazır hale gelmesi bekleniyor.F-35’lerin orta gövde- verdiği ve tanesi 135 milyon $ olan bu 5. nesil uçaklar-
leri ve bazı motor parçaları Türkiye’de üretiliyor. da uçacak pilotların sağlık kriterleri, özel anti-G suit’le-
ABD’nin son insanlı savaş uçağı olan F-35’in Türkiye’de ri, basınçlı oksijen sistemleri gibi konular tartışıldı. JSF/
F-35 uçaklarında en önemli konu, tek kumandalı kok-
pitte tüm bilgi akışını değerlendirip karar vermek zorun-
da kalacak olan pilotun mental yükünün artması ve SA
kaybına uğrama ihtimalinin yükselmesi olarak göste-
rilmekte. Çarenin, yoğun eğitim ile sistemlere uyumun
canlı tutulması olacağı konusunda fikir birliği oluştu.

Hazırlayan: Dr. M.Çetingüç

616

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

UÇUŞ KAZALARI (TÜRKİYE’DEN)

Ankara-Gölbaşı’da Sikorsky Kazası saatlerin 23’ü bulabildiği biliniyor) Emniyetli ça-
17 Aralık 2013 günü saat 11:00 sularında Kara lışın, çok çalışın, rica ederim. İmza Bölük Komu-
Kuvvetleri Komutanlığına ait S-70 Sikorsky (UH- tanı Kara Pilot Binbaşı. Bir tercümesi de şöyle:
60) tipi bir helikopter, periyodik bakım sonrası Elde uçabilen helikopter çok kalmadı. O yüzden
bakımı yoğunlaştırın, normal bakım süresini kı-
tecrübe uçuşu esnasında Ankara-Konya karayo- saltın, teftişe, tatbikata yetiştirin. Neden?
lu Balâ yol ayrımı 1 km güneyinde (Gölbaşı’nın Çünkü komutanın komutanları hesap sorabilir.
12 km güneyi), yüksek gerilim hatlarına çar- Dosya, sicil, terfi, tayin vesaire. Bilenler, gören-
parak düştü; Kara Plt.Bnb. Ahmet Duman, Plt. ler diyor ki, O sabah bulutlar yere yapışmıştı.
Ütğm. Emre Acar, Tek.Kd.Bçvş. Erdinç Salkım, 20-30 metreyi geçmezdi bulut yüksekliği. Fakat
emir var. Kalkıyor helikopter. Normalde “max
Tek.Bçvş. Hüseyin Uluçeşme şehit oldu. S-70 power check” yani “tam performans kontrolü”
Sikorsky helikopterlerinden envanterde 3 adet olması için, gücünü tam sınayabilmek ve bir so-
vardı; mevcut halen ikiye düşmüş oldu. run çıktığında yeterli irtifada bulunup yeterli iniş
Yetkililer, S-70 helikopterlerinde bulunan ra- zamanını kazanabilmek için 3 bin feet’e çıkma-
darların yeryüzü şekillerini tespit ettiğini, ancak sı gerekir, deniyor. Öyle olamıyor, çünkü görüş
direk, yüksek gerilim hattı gibi yapıları tespit yok... Kalkıştan sonra daha fazla uçamayacakla-
edemediği için yerleşim yerleri üzerinde yapı- rını anlayıp “ölümün beklediği yer”e iniyor, ar-
lan eğitimlerin büyük risk taşıdığını aktardı. Kara dından dönüş için tekrar yükselirken... Biz buna
Havacılık Okul Komutanlığı’nın Isparta’ya taşın- “elim kaza, dört şehit” diyoruz...
ması ile ilgili çalışmalar 2 yıldan fazla süredir de- O vakit 1-2 soru:
vam ediyor. (Hürriyet) 1. Helikopter teknisyenlerine fazla mesai emri
Umur Talu’nun Yorumu: “...Sanırım, bu kader’i var mı?
çizen yine bir “Afyon sendromu”! Yani tatbikat, 2. Helikopterin 500 saatlik bakım olarak bilinen
teftiş ve daha üstlere hoş görünme ve terfi sarma- periyodik bakımının 3 haftada bitirilmesi emri
lında; cephaneye girmeyecek olan komutanın o verildi mi?
şartlarda “Girilecek” emri vermesi gibi, uçmaya- 3. Tam performans için ne kadar yükselebilmesi
cak olanın “Uçulacak” emri vermesi. Kazadan gerekiyordu? Neden yükselemedi?
4 gün önce bir “yazılı emir” var. Günlük Emir 4. O sırada bulut tabanı ne kadardı? Hava şartları
No: 43. Konu: Kış ve Bahar Tatbikatı Hazırlık- müsait miydi?
5. O şartlara rağmen, elde uçabilir durumda
ları: Normal mesainiz fazla helikopter kalmadığı için mi, bakım süre-
8-17 olsa da, İkinci sini sıkıştırmanın yanında, “pilot inisiyatifi egale
bir emre kadar 8-20 edilerek”, yani pilotun uçup uçmama kararını
çalışacaksınız. Bazı uçmayacak komutanın almasıyla mı uçuş emri
personel pazarları da çıktı?
çalışacak. (Fiilen bu 6. O saatte Güvercinlik Havaalanı uçuşa açık
mıydı?

Dört insanı angaryayla, zorla, sırf büyükler istedi
diye kolayca ölüme sürükleyen hangi sorumsuz
ama otoriter sistemse... O çocukları kolayca ihti-
rasa sürükleyen de oydu!” (Habertürk)

617

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

UÇUŞ KAZALARI (TÜRKİYE’DEN)

Sefa İnan Yazıyor: İsminin gizli Sivas’ta F-4 Düştü, Pilotlar Atladı
kalmasını isteyen kaza kırım uzma-
nından gelen mail: “... Olay günü Malatya 7’nci Ana Jet Üssü’nden kalkan 173. Fi-
meteorolojik koşullar açısından loya ait bir RF-4E uçağı 30 Eylül 2013 günü saat
uçuş yapılmasına, tecrübe uçuşuna 15.15’de Sivas ili Kangal ilçesi Emir Köyü 5 km
çıkılmasına engel bir durum yok- batısında TOKİ konutları yakınına henüz bilin-
tur. Aksi durumda hiç bir meydan harekat ko- meyen bir sebeple düştü, pilotlar paraşütle atla-
mutanı ve havacılık birlik komutanı buna izin yarak yaralı olarak kurtuldu. Pilotlar Bnb. Serdar
vermez, uçuş emrini uygulatmaz... Skorsky S70, Çeliker ile Yzb. Fatih Tüm’ün yardımına ilk önce
veya Askeri tabirle UH-60 tipi helikopterlerinin çevredekiler yetişti. Yaralı pilotlar Kangal Devlet
kuyruk bölgesinde dizayn edilen ve Yatay Stabi- Hastanesi’ne, sonra da helikopterle Sivas Cum-
lize olarak tabir edilen kumanda yüzeyi, sürate huriyet Üniversitesi Hastanesi’ne sevk edildi.
duyarlı olarak otomatik hareket özelliğine sahip- (Hürriyet)
tir. Gerek arızadan, gerekse malzeme yorgunlu-
ğu, isabet alma gibi çeşitli müdahaleler sonucu
bu yüzeye kumanda eden actuator’ün işlevini yi-
tirmesi durumunda balina kuyruğu kadar büyük
olan bu aerodinamik parça aşağıya düşerek he-
likopteri burun üstü aşağıya hareket etmek mec-
buriyetinde bırakır. Hatta bu parça, helikopterin
irtifa ve süratine bağlı olarak, sol yana yatmış U
harfi gibi bir profil çizerek tepe üstü yere düş-
mesine neden olabilmektedir. Bu durumda he-
likopterin kumanda alması imkansız hale gelir.
Tüm Skorsky pilotlarının bu durumda yapaca-
ğı tek şey kumanda kolunun altındaki mandalı
kullanarak yatay stabilatörü manual kullanım
haline getirmektir... (Benzer diğer olaylar: 12
Ocak 1995 Hani UH-60 kazası: Yatay stabili-
ze actuator’den isabet alıp düşmüştür; 16 Mart
2012 Afganistan UH-60 helikopter kazası: Düz
uçuşta kontrolden çıkıp binaya çarpmıştır.) Bu
olayda helikopter TOP test denen yüksek perfor-
mans testi yani yüksek irtifa testi ihtiyacı olma-
ması nedeniyle çok yüksek irtifaya çıkmadan test
uçuşunu tamamlamış ve dönüş esnasında iken
yine irtifasını fazla yükseltmeden uçuşunu sür-
dürürken yatay stabilizenin otomatik modunun
işlevini yitirdiği, yere doğru alçalmaya ve sola
yatık U profili çizerken tele de çarptığı ilk kanaa-
tini vermektedir...” (www.sefainan.com)

618

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

UÇUŞ KAZALARI ( PARAŞÜT )

1.Muğla’nın 4. Tatil için Ölüdeniz’e gelen Eric Van Kam-
pen (54) isimli Hollanda’lı yamaç paraşütçü-
Fethiye ilçe- sü 23 Ekim 2013 günü single atlayış yapmak
için Babadağ’ın 1.800 metrelik pistine çıktı.
sinde düzenle- Kampen’in paraşütü kalkıştan kısa bir süre son-
ra kapandı. Yaklaşık 20 metre yükseklikten ka-
nen 14. Ulus- yalıklara düştü ve bir ağaca takılarak durabildi.
Ulusal Medikal Kurtarma (UMKE) ekiplerinden
lararası Hava yardım istendi. Kampen, Babadağ’da hazır bek-
leyen ambulansta sağlık kontrolünden geçirildi,
Oyunları’nda sağlık durumunun iyi olduğu açıklandı.
(Hürriyet)
Babadağ’ın 5. Ölüdeniz’e tatile gelen Owind Halvorsen
(50), 23 Eylül 2013 günü saat 11.00 sıralarında
1800 metrelik Babadağ’ın 1.800 metre yükseklikteki pistine
çıktı. Şiddetli rüzgâr nedeniyle yaklaşık 1 saat
pistinden havalanan Norveçli paraşütçü Mods uçuş yapılamaması nedeniyle bekledikten sonra
rüzgârın azalmasıyla birlikte tekli atlayış yaptı.
Aune (34), yakalandığı termikten kurtulama- Yaklaşık 200 metre havalanan turistin birden pa-
raşütü kapandı. Hızlı bir şekilde piste 200 metre
yınca yaklaşık 200 metreden kayalıklara düştü. uzaklıktaki kayalıklara düşerek yaşamını kaybet-
ti. (www.sondakika.com)
1200 m irtifada makilik alanda bir ağaca çarpa-
6. Ölüdeniz tatilcilerinden Ronald Tröhler (51),
rak düşen paraşütçü, askeri helikopterle kurtarıl-
yamaç paraşütü yapmak için bin 900 metre ra-
dı. Başından ve vücudunun değişik yerlerinden
kımlı Babadağı’na çıktı. Single atlayışta paraşütü
yaralanan Norveçli paraşütçünün kalçasında ve
kapanınca 200 metre yükseklikten sarp kayalık-
bir bacağında kırık olduğu öğrenildi.
lara düştü. UMKE ve THK yetkililerinden yar-
(Airporthaber)
2. Ölüdeniz’de yapılan 14. Uluslararası Hava dım istendi. Arazinin sarp ve kayalık olmasın-
Oyunları Festivali için beldeye gelen Avustur-
yalı sporcu Günther Sorko (46) Babadağ’ın bin dan dolayı olay yerine güçlükle ulaşan ekipler,
700 metrelik pistinden tekli (single) atlayış yaptı.
Deniz üzerine geldiği sırada akrobasi hareket- İsviçre’li turistin sağ bacağı, beli ve göğüs kafe-
leri yapan Sorko’nun paraşütü kapandı ve hızlı
bir şekilde denize düştü. Denizde baygın halde sinde kırık tespit ederek ilk müdahaleyi yaptı;
bulunan ve paraşüt iplerinin vücuduna dolaştığı
için güçlükle tekneye çıkarılan ve boğulma teh- Dalaman Hava Meydan K.’dan kalkan helikop-
likesi geçiren Sorko’ya ilk müdahaleyi Belcekız
Plajı’nda hazır bekleyen ATV motorlu 112 Acil ter olay yerine geldi. Halatla aşağı inen 2 per-
Servis ekipleri yaptı.
3. Fethiye’ye tatile gelen Ankara’lı 27 yaşında- sonel, UMKE ekibi tarafından sedyeye bağlanan
ki Hakan Çetinkaya, single uçuş için Ölüdeniz
den Babadağı’na çıktı. 1.700 metrelik pistinden Tröhler’i helikoptere çekti ve yaralı Fethiye Dev-
atladıktan sonra türbülansa girip kontrolünü kay-
beden paraşütçü 70 metreden sarp kayalıklara let Hastanesi’ne götürüldü. (Air News Times)
ve makilik alana düştü. Dalaman Hava Meydan
Komutanlığından kalkan askeri helikopterden
sarkıtılan halatla yaralı sedyeye bağlandı ve he-
likoptere çekildi. Fethiye Devlet Hastanesi acil
servisinde paraşütçünün vücudunda kırıklar bu-
lunduğu ve hayati tehlikesinin olmadığı tespit
edildi. (İHA)

619

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

UÇUŞ KAZALARI

Çin’de Akrobasi Uçağı Düştü Sırbistan’da Askeri Uçak Düştü, Pilot Atladı

Çin’in kuzey doğusunda bir akrobasi uçağı düştü. ABD’den J-22 Orao tipi bir as-
gelen MACH-1 akrobasi ekibine ait olan Lancair uçağının 18 keri uçak, 15 Kasım
Eylül 2013 günü deneme uçuşu sırasında saat 13 sıralarında 2013 günü eğitim
Faku ilçesindeki bir göle düştüğü, kazada pilotun tercümanı uçuşu yaptığı sırada
Çinlinin öldüğü, kaybolan ABD’li pilot David Riggs’i arama ülkenin orta kesim-
çalışmalarının sürdüğü belirtildi. (Airporthaber) lerindeki Çaçak şehrine bağlı Mrçayevci köyü yakınlarında
düştü. Uçağın pilotu Yüzbaşı İvan Pantiç’in, çakılma anından
ABD’de Paraşüt Gösterisinde Kaza hemen önce fırlatma sistemini kullanarak hayatta kalmayı ba-
şardığı belirtildi. (Airporthaber)
Wisconsin eyaletinde yapılan bir paraşüt gösterisinde facia-
dan dönüldü. Gösteri planına göre 10 paraşütçü birbirlerine Rusya’da Mig-31 düştü
yaklaşan iki Cessna tipi uçaktan atlayarak yeteneklerini ser-
gileyecekti. Paraşütçülerden bir kısmı atlayışa hazırlandığı Primoski Kray bölgesindeki Vozd-
sırada iki uçak bir anda çarpıştı. Uçaklardan biri alev alıp 3 vijinka şehrindeki bir uçak tamir
bin 650 metreden düşmeye başladı. Bu sırada uçağın içindeki fabrikasında planlı tamiratı yapılan
pilot ve 4 paraşütçü de boşluğa savruldu. Paraşütçüler şans “Mig-31” tipi askeri uçak deneme
eseri savrulan uçaklara ya da kırılan kanat parçalarına çarp- uçuşu sırasında düştü. 14 Aralık
madan kurtuldu ve paraşütlerini açarak yere indiler. Diğer 2013 günü sabah erken saatlerinde
pilot ise dengesi bozulan uçağı güçlükle kontrol altına aldı meydana gelen kazaya uçağın bir
ve uçağı içindeki 6 paraşütçüyle birlikte yere indirmeyi ba- motorunun çalışmamasının neden olduğu, uçaktan paraşütle
şardı. Öte yandan, kazanın görüntü haklarını satın alan NBC atlayan pilotların sağlık durumlarının da iyi olduğu belirtildi.
televizyonunun, paraşütçülere 100 bin dolarlık (203 bin TL) (Airporthaber)
ödeme yaptığı belirtildi. (Milliyet)
Sibirya’da Kargo Uçağı Düştü, 9 Ölü
Tataristan’da Boeing Kazası, 50 Ölü
26 Aralık 2013 günü An-12 tipi
Tataristan Havayollarına ait Moskova-Kazan seferini yapan bir Rus kargo uçağının Sibirya’da
Boeing-737 tipi uçak, 17 Kasım 2013 günü saat 19.25’te Ka- düştü. Irkutsk şehri yakınlarında
zan Havalimanı’na iniş yaptığı sırada ani irtifa kaybetmesi havaalanına 10 km mesafene iniş
sonucu yere çarparak alev aldı. 23 yaşındaki uçağın Kazan sırasında düşen uçakta bulunan
Havalimanı’na iki denemede iniş yapamadığı, üçüncü de- 6 mürettebat ve 3 yolcudan kur-
nemede kazanın meydana geldiği; 450 km hızla ve 700 m tulan olmadı. Uçağın yolcu ya da kargo taşımadığı ve test
irtifadan dikey dalışa geçtiği bildirildi. Pilot hatası ya da tek- uçuşunda olduğu, bir askeri depo yakınına düşen uçağın
nik arıza nedeniyle düştüğü sanılan uçakta bulunan 44 yolcu patlayarak büyük bir alev topu haline geldiği bildirildi. 1966
ve 6 uçuş ekibinden kurtulan olmadı. Hayatını kaybedenler yılında hizmete giren ve üretimi 1973 yılında durdurulan An-
arasında Tataristan Devlet Başkanı’nın oğlu İrek Minnikhanov tonov-12 tipi kargo uçakları 20 ton yük ve 14 personel taşıma
ve Federal Güvenlik Servisi Başkanı Aleksandr Antonov’un kapasitesinde idi ve bugüne kadar 850’den fazla üretilmişti.
da vardı. Sabotaj veya terör ihtimali olmadığı açıklandı. (http://rt.com/news)
(http://m.ksl.com/index/story/sid/27671436)
Belçikada Paraşütçüleri Taşıyan Uçak Düştü
Mısır’da Askeri Uçak Düştü, Yerdeki Bir Kişi
Öldü 20 Ekim 2013 günü Temploux Hava üssünden kalkan küçük
bir uçak 10 dakika sonra aniden irtifa kaybederek Brüksel’in
Mısır’ın Luksor kentinde eği- 75 kilometre güneydoğusundaki Fernelmont’un Marchove-
tim uçuşunda El-Medamud lette köyünde bir tarlaya baş üstü çakıldı, bir kanadı koptu.
köyü yakınındaki bir tarlaya Kazada pilot ve uçaktaki 9 paraşütçünün yaşamını yitirdiği
düşen MIG- 21 tipi askeri kaydedildi.
uçağın pilotunun paraşütle
atlayarak yaşamını kurtardı- Kanada’da Cessna Kazası; 3 Kişi Öldü
ğı; ancak uçak parçalarının
bazı evlere ve bir okula isa- 24 Ekim 2013 günü Port McNeil’den havalanan Cessna
bet ederek olayda 1 kişinin öldüğü, 3 kişinin yaralandığı bil-
dirildi. (Airporthaber) 185 tipi deniz uçağının saat 11.45’de Vancouver’ın ku-

Alaska’da Cessna Kazası zeydoğusunda (Potts Lagunları ile

ABD’nin kuzey eyaleti Alaska’da 29 Kasım 2013 gecesi 10 West Crawford Adası bölgesinde)
kişiyi taşıyan Cessna 208 tipi tek motorlu uçak bölgenin ba-
tısındaki Saint Marys köyü yakınlarında düştü, bir pilot ve 3 düştüğü açıklandı. Pilot dahil 3
yolcu öldü. (Zaman)
kişi öldü.

(www.cbc.ca/news/canada)

620

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

UÇUŞ KAZALARI

Kanada’da Küçük Yolcu Uçağı Kazası, 5 Ölü çökertti. Helikopterde pilottan başka 2 polis memuru bulun-
makta idi. Olayda 8 kişi öldü, 32 kişi yaralandı.
10 Kasım 2013 günü sabah (www.mirror.co.uk)
6.30’da Kanada’nın Ontario eya-
letine bağlı Red Lake bölgesinde Afganistan’da NATO Helikopteri Düştü, 6
Bearksin Airlines’a ait 2 motorlu Ölü
Fairchild Metroliner tipi 19 kişilik
yolcu uçağı düştü. 7 yolcu ve mü- 17 Aralık 2013 günü Afganistan’ın güneyinde Zabul vilayeti
rettebatın bulunduğu uçakta ikisi pilot 5 kişi hayatını kaybetti. Shajau bölgesinde bir NATO helikopterinin (Sikorsky UH-60
Yaralanan iki kişi ise hastaneye kaldırıldı. (globalnews.ca) Blackhawk) düşmesi sonucu Uluslararası Güvenlik Destek
Gücü’nün (ISAF) 6 Amerikan askeri öldü. ISAF, kaza sırasında
Kanada Alberta’da İki Küçük Uçak Kazası bölgede düşman faaliyetlerinin bulunmadığını açıkladı. An-
cak Taliban sözcüsü, uçağı Taliban militanlarının düşürdüğü-
Kazalardan ilki Alberta eyaletine bağlı Lloydminster kentinde nü iddia etti. Afganistan’da ISAF kumandasında 50 ülkeye ait
meydana geldi. Bölgenin tanınmış ses sanatçılarından George 97 bin asker bulunuyor. 2014’de Amerikan güçleri tamamen
Canyon’u şehre bırakan pilot Bill Lovse, geri döndüğü Lloyd- çekilecek, sadece yerel askerlerin eğitiminde görevli küçük
minster Havaalanı’na inmek üzereyken uçağın kontrolünü birlikler kalacak. (bbc.co.uk/news)
kaybederek düştü; pilot Bill Lovse yaşamını yitirdi.
Alberta’dan havalanan Cessna 421 tipi küçük uçağın British Atlanta’da küçük uçak kazası
Colombia eyaletinin Tofino bölgesinde kaybolması üzerine
başlatılan aramalarda, bir baba ve 25 yaşındaki oğlunun bu- ABD’nin Atlanta şehrinde özel bir uçağın düşmesi sonucu 2
lunduğu uçağın Lethbridge bölgesinde düştüğü saptandı. Ka- kişi öldü. Fulton bölgesi havaalanından kalkan uçak kısa bir
nada Hava Kuvvetleri’nden bir helikopterin ulaştığı enkazdan süre sonra Bolton yolu kenarında ağaçlık alana düştü. 2 mo-
baba ve oğlunun cesetleri alındı. (Airnewstimes) torlu Raytheon 390 Premier I modeli uçak New Orleans La-
kefront havaalanına gidiyordu. 18 Aralık 2013 günü meyda-
Almanya’da Küçük Uçak Kazası na gelen kazada ölen pilotun Norcross CEO’su Peter J. Mallen
(67) olduğu bildirildi. (Airporthaber)
Almanya’nın Bavyera eyaletinin Cortendorf- Coburg bölge-
sinde iki motorlu Piper PA-34 tipi küçük bir uçağın düşmesi Bahamalar’da Cirrus Uçağı Denize Düştü
sonucu 3 kişi hayatını kaybetti. 2 Kasım 2013 günü kötü hava
koşullarında pilot uçağı indirmeye çalışırken tekrar havalan- 10 Kasım 2013 günü tek
ma kararı verdiği sırada düştüğü açıklandı. motorlu Cirrus 22 tipi uçak
(aviation-safety.net) kalkıştan birkaç dakika son-
ra Grand Bahama Adası’nın
Bolivya’da Uçak Kazası, 9 Ölü birkaç kilometre açığında
denize çakıldı. Uçakta bu-
3 Kasım 2013 günü Güney lunan ABD vatandaşı 4 ki-
Amerika ülkesi Bolivya’nın şiden kurtulan olmadı. Uçağın pilotunun, düşmeden birkaç
kuzeyinde hükümet yetki- saniye önce hava kontrol kulesine motorla ilgili bir sorun ol-
lilerini, polis ve ordu men- duğu bilgisini verdiği öğrenildi. (usatoday.com)
suplarını taşıyan bir uçak
inişe geçtiği sırada rotasın- Mozambik’te Kaza
dan saptı ve pist yakınlarındaki kırsal araziye düştü. Uyuştu-
rucu çetelerine karşı yürütülen operasyon sırasında gerçekle- Mozambik’in başkenti Maputo’dan havalanan ve Angola’nın
şen kazada en az 9 kişi öldü, 9 kişi de yaralandı. başkenti Luanda’ya giden Mozambik Havayolları’na ait Emb-
(www.laht.com/) raer ERJ-190 tipi uçak, Angola sınırında Namibya’nın kuzey
doğusunda düşerek tamamen yanıp küle döndü ve 33 kişi
Endonezya’da Askeri Helikopter Düştü öldü. Uçakta 10’u Mozambikli, 9’u Angolalı, 5’i Portekizli,
biri Fransız, biri Brezilyalı ve biri Çinli 27 yolcu ve 6 mürette-
Malezya sınırı yakınlarındaki karakol inşaatında çalışan 12 bat bulunuyordu. (Milliyet, Airporthaber)
işçi ve 7 askeri taşıyan Rus yapımı Mi-17kargo helikopterinin
Borneo adasında iniş sırasında düşerek alevler içinde kaldığı Porto Riko’da Küçük Uçak Düştü, 2 Kişi
açıklandı. 10 Kasım 2013 günü meydana gelen kazada 13 Öldü
kişi öldü, 6 kişi ağır yaralandı. (www.abc.net.au/news/)
3 Aralık 2013 günü Dominik Cumhuriyeti’nden havalanan
İskoçya’da Polis Helikopteri Bir Barın Üze-
rine Çakıldı küçük bir uçağın Porto Riko’nun kuzeyinde bulunan Arecibo

29 Kasım 2013 gecesi saat 22.25’de Glasgow kentinin eğlen- kenti yakınlarındaki bir dağa çarptığı, IBC Airways şirketine
ce mekanlarının yoğunlukla bulunduğu Stockwell caddesin-
deki Clutcha Voults adında bir pub’a sert biçimde düşen po- ait Metroliner tipi uçaktaki pilot ve yolcunun öldüğü açık-
lis helikopteri (Eurocopter EC135 T2), barın tavanını kısmen
landı.

621

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

OLMAMIŞ KAZALAR (Near Miss)

ONUR Uçağı Faciadan Kılpayı Döndü THY Uçağı Malaga’da Kuyruk Sürttü
21 Ekim 2013 günü Onur Havayollarına ait 219 30 Kasım 2013
yolculu Airbus 321 tipi bir yolcu uçağı Fransa’nın
Normandie şehrine gitmek üzere İzmir Adnan günü sabahı İs-
Menderes Havalimanı’ndan 08.30’da kalkış
yaptı. Kaptan pilot F. Y. ve yardımcı pilot S.O. tanbul Atatürk
idaresindeki uçak Normandie semalarına gel-
diğinde iniş için izin istedi. Görüş mesafesinin Havalimanı’ndan
düşük olduğu meydana inmeye çalışan uçağının
deniz seviyesine kadar indiği ve pist olmayan bir Malaga’ya uçan
yere yaklaşma yaptığı, uçağın uyarı vermesi ile
anlaşıldı. Pilotlar uyarı üzerine pas geçme kararı THY’nin Boeing
verdi ve bir faciadan son anda dönülmüş oldu.
Olaydan sonra pilotlar istifa etti. (Airporthaber) 737-900ER uçağı inişte kuyruğunu vurdu. İçinde

THK Uçağı Bulgaristan’a Acil İndi 72 yolcusu bulunan uçağın pilotu yaşanan olay
ABD’den THK için
alınan 2 uçaktan biri sonrası pisti pas geçmek zorunda kaldı; uçakta
Türkiye’ye getirilirken
(27 Kasım 2013 günü) kısa süreli panik yaşandı. Uçak ikinci deneme-
Bulgaristan hava saha-
sında buzlanma nede- de sorunsuz şekilde indi. Yapılan kontrollerde
niyle açık araziye acil
uçmasında bir sıkıntı olmadığı belirlenen uçak,
iniş yaptı. Çift motorlu Piper PA-44 olduğu öğ-
renilen uçağın gövde üzeri inişi sırasında hasara aynı gün saat 15.05’de 77 yolcu ile İstanbul’a
uğradığı; uçağın pilotu olan THK Baş Uçuş Öğ-
retmeni Uğur İngilok’un sağlık durumunun ise dönmek üzere havalandı. (Radikal) Olaydan
iyi olduğu kaydedildi. Diğer uçağın ise Plovdiv
(Filibe) Havalimanına başarılı bir şekilde indiği sonra pilotu kutlayan Kaptan pilot Bahadır Altan,
öğrenildi. (Airkule)
pas geçmeseydi facia olurdu, dedi. Airkule sitesi
Kuş Çarpması Dikmeyi Kırdı
yazarı Engin Aksüt de aynı görüşü paylaşarak pi-
THY’nin lotu tebrik etti. A
İstanbul-
Nürn- Acun Ilıcalı’nın Uçağında Ölümden Dönüş
berg
seferini 24 Kasım
yapacak 2013 günü
olan Airbus A320 tipi “ Uzungöl” adlı uçağı 1 Ekim Trabzon’da
2013 günü saat 08.40’ta kalkışa geçti. Ancak uça- oynanan Tra-
ğın kalkışı anında ön tekerleklerin bulunduğu ve zonspor-Eski-
dikmeye kuş çarptı. Bunun üzerine uçağın kaptan şehirspor (1-
pilotu tekerlekleri içeriye çekmeden henüz kalkış 0) maçından sonra İstanbul’a dönmek üzere Acun
halindeki uçağı Atatürk Havalimanı’na geri dön- Ilıcalı’ya ait 10 kişilik Challenger 300 model uçağını
dürdü. Kuşun uçağın sol dikmesine çarparak ha- kiralayan Trabzonspor Başkanı İbrahim Hacıosma-
sar verdiği tespit edildi. Nürnberg yolcuları daha noğlu, Ali Ağaoğlu ve 8 işadamı büyük tehlike atlattı.
sonra başka bir uçakla gönderildi. (Hürriyet) Trabzon Havaalanı’ndan kalkışından hemen sonra
uçak, bilgisayar sistemindeki bir hata nedeniyle 80
derecelik bir açıyla yükselmeye başladı. Hacıosma-
noğlu, “Kalkıştan kısa bir süre sonra uçak otomatik
pilotta olduğu için dikilmeye başladı. Uçak içinde bu
nedenle büyük bir panik yaşandı. Ancak tecrübeli pi-
lot arkadaşımızın sayesinde kurtulduk. Sonradan öğ-
rendiğimize göre, uçak 85 dereceye kadar yükselmiş.
Zaten 90’da yapacak bir şey kalmıyormuş. Verilmiş
sadakamız varmış, sevenlerimizin duası ile yaşıyoruz.
Şu an 2 günlük bebek gibiyiz, yeniden doğduk” diye
konuştu. Burnu yukarı kalkan uçağı, stall pozisyonu-
na geçerek düşmeye başlamasına ramak kala otoma-
tik pilottan çıkaran kaptan, soğukkanlılıkla yavaşça
uçağın burnunu indirdi ve normal seyir pozisyonuna
getirdi. Challenger 300 uçaklarının hızı saatte 891
km, menzili 5.741 km, fiyatı ise 48 milyon lirayı bu-
luyor. 2 pilot ve bir kabin memuru ile uçuyor.
(Takvim)

622

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

THY Uçağının Kokpit Camı Çatladı Pilot Hastalandı, Uçağı Yolcu İndirdi

24 Ekim 2013 günü THY’nin Humberside Havaalanı’na 9 Ekim 2013 günü yerel saatle
Airbus-321 tipi uçağı 18:25’te acil yardım çağrısı yapıldı. Cessna 172 tipi özel uçak-
Viyana’dan kalkışından son- ta yalnızca pilot ve bir yolcu bulunuyordu. Uçaktaki yolcunun
ra seyir halindeyken kokpit yardım çağrısını takiben, “John” adıyla anılan ancak kimliği gizli
camı çatladı. Bu yüzden seyir tutulan yolcunun uçağı indirmesine yardım etmek üzere iki uçuş
irtifasını düşürerek seyahate eğitmeni de havaalanına çağrıldı. Kraliyet Hava Kuvvetleri’nden
devam eden uçağın pilotu, bir helikopter de yardım için hazır bulundu. “John”a yardım
İstanbul’a iniş için alçal- eden uçuş eğitmenlerinden Roy Murray, “Eğer nasıl iniş yapması
maya başladığı sırada Atatürk Havalimanı Hava Trafik Kontrol gerektiğini konuşmasaydık, kesin yere çakılacaktı” diye konuştu.
Kulesi’ne durumu bildirdi. Daha sonra kule ile irtibata geçen Uçağın iniş yapmadan önce havada 4 tur attığı belirtiliyor. Roy
kaptan pilot iniş önceliği istedi ve sorunsuz bir şekilde gece saat Murray, “John’a 2-3 tur atmasını söyledik. Dördüncüsünde çok
23.00’de indi. (Hürriyet) başarılı bir iniş yaptı” dedi.
(www.yorkshireeveningpost.co.uk/news/)
THY Uçağı Yıldırım Nedeniyle Geri Döndü
Arjantin Uçağı Pistten Çıktı
27 Kasım 2013 günü İstanbul-Milano seferini yapacak olan
THY’nin “Adilcevaz” adlı Airbus 319 tipi uçağı, 115 yolcusuyla 15 Kasım 2013 günü saat 05.45’de Austral Lineas Aereas şirke-
İstanbul Atatürk Havalimanından saat 21.00’da havalandıktan tine ait Embraer 190 tipi uçak Buenos Aires’den Rio De Janeiro
kısa bir süre sonra yıldırım isabet etmesi nedeniyle AHL’ye geri kentine olan uçuşunda, inişte yan rüzgâr ve yağmur yüzünden
döndü. Hasar gördüğü anlaşılan uçaktaki yolcular başka bir uça- pistten kayarak çıktı ve ILS direklerine çarptı. Uçakta 96 yolcu
ğa alınarak 2 saatlik gecikme ile saat 23.00’da havalanabildi. bulunmaktaydı ve yaralanan olmadı. Ezeiza Havaalanı uçuşlara
(haber7.com) kapatıldı. (www.aviationinspector.com)

Pegasus’un Kharkiv Ve THY’nin İsfahan Moskova’da Pist Dışına Çıkış
Uçaklarına Yıldırım İsabet Etti
Yekaterinburg-Mosko-
10 Aralık 2013 günü Sabiha va seferini yapan Ural
Gökçen Havalimanı’ndan Hava Yolları’na ait
kalkan Pegasus Havayolla- A-320 tipi yolcu uçağı
rı Kharkiv uçağına tırmanış 28 Kasım 2013 günü
sırasında yıldırım isabet etti. sabah saatlerinde Mos-
Kalkıştan sonra patlama sesi kova-Domodedovo Havalimanı’na iniş yaptıktan sonra rüzgârın
duyulması üzerine pilot, Sa- etkisiyle sürüklenerek pist dışına çıktı. Uçakta bulunan 106 yolcu
biha Gökçen Havalimanı’na geri dönerek sorunsuz bir şekilde tahliye edilirken, kazada kimsenin yaralanmadığı kaydedildi. Sa-
inişini gerçekleştirdi. Aynı gün THY’nin Boeing 737-800 tipi yol- bah saatlerinde meydana gelen kazanın ardından Domodedovo
cu uçağı 79 yolcusuyla İstanbul -İsfahan seferini yapmakta iken Havalimanı’nın pisti kısa süreliğine kapatıldı.
yıldırım isabet etmesi nedeniyle Esenboğa Havalimanı’na iniş (Airnewstimes)
yapmak zorunda kaldı. (gercekgundem.com)
Etiyopya Uçağı Pist Dışına Çıktı
Tarkim Eğitim Uçağının Motoru Durdu,
Tarlaya İndi 18 Aralık 2013
günü Etiyopya
27 Aralık 2013 günü saat Havayolları’na
13.30 sıralarında Çorlu’dan ait Addis Aba-
havalanan Tarkim Havacılık ba-Zanzibar
okuluna ait Cessna 172 tipi seferini yapan
eğitim uçağı yarım saat sonra Boeing 767-300
motor yağ basıncının düşme- tipi uçak henüz
si ve motorunun stop etmesi bilinmeyen bir nedenle Arusha Havalimanı’na acil iniş
üzerine Tekirdağ yolu üzerin- yaptı. 1.600 metre uzunluğunda pisti bulunan havaala-
deki bir tarlaya indi. Öğretmen pilot Ahmet Murat Gönden, mo- nına inişinde pist sonunda duramayan ve toprak zemine
tor durma olayının yaklaşık 300 metre yüksekteyken olduğunu saplanan uçak güçlükle durabildi. Olayda kimse yaralan-
ve öğrencisi Osman Erman Gazi ile birlikte rahat bir iniş yaptık- madı, sadece uçakta hasar oluştu. (Airporthaber)
larını, sağlık durumlarının iyi olduğunu, uçakta da herhangi bir
hasar olmadığını söyledi. Lufthansa Uçağında Basınç Kaybı

Alitalia Uçağının İniş Takımları Açılmadı 22 Aralık 2013 günü Frankfurt-Rio de Janerio seferini ya-
İtalyan Havayolları Alitalia’ya ait yolcu pan A340-300 tipi yolcu uçağının Atlantik Okyanusu üze-
uçağında, iniş takımlarının açılmaması rindeyken kabin basıncı düştü. Kanarya Adaları üzerinde
nedeniyle korku dolu anlar yaşandı. 30 gerçekleşen olay sonrası pilotlar uçağı hemen 11 bin ft.
Eylül 2013 günü Madrid-Roma seferini irtifaya indirdi. Rio’ya inmeye 3 saat kala pilotlar önce
yapan Airbus 320 tipi Alitalia uçağı, Frankfurt’a dönme kararı aldı. Ancak daha sonra rotayı
Roma Leonardo da Vinci Havalimanı- Lizbon’a çevirdi. Yolcular büyük panik yaşadı. Portekiz’de
na inişe geçtiği sırada teknik arıza mey- 7 saatlik bekleyişten sonra başka bir uçakla Frankfurt’a
dana geldi. İniş için pek çok girişimde geri döndüler. (www.avherald.com)
bulunan uçağın imdadına itfaiye ekip-
leri yetişti. İtfaiyeciler inişe yardıma olmak için piste köpük sıktı. Pilot
bu sayede acil inişi başarıyla gerçekleştirdi. Uçakta bulunan 156 kişinin
sağlık durumunun iyi olduğu açıklandı. Yolculardan bazıları ufak yara-
lanmalarla hastaneye kaldırıldı. (Airkule)

623

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

YER KAZALARI

Thy Teknik Aracı Uçağa Çarptı Lagos’ta Kanat Kanada Sürtüşme
28 Eylül 2013 günü saat 14.50’de İstanbul-Brük-
sel uçuşunu yapacak olan Airbus 321 tipi THY 25 Ekim 2013
uçağına THY Teknik aracı çarptı. Uçağın ön ka- günü İstanbul’dan
pısının alt tarafında ezik meydana geldi. Yaşa- Nijerya’nın Lagos şeh-
nan olayın ardından A321 tipi uçak, bir başka rine giden THY’nin
A321 tipi uçakla değiştirildi. A330-200F tipi Tur-
kish Cargo uçağının
Esenboğa’da Ramp Şoförünün Ölümü wingleti, Murtala Mu-
12 Aralık 2013 gecesi TGS Ramp hammed Uluslararası
Şoförü Cemil Aktaş (33), Esenbo- Havalimanı’nda tak-
ğa Havalimanı’nda kafasına sür- si sırasında apronda park halinde bulunan Max Air
gülü kapı düşmesi sonucu olay uçağının wingletine çarptı. İki uçakta küçük çaplı
yerinde feci şekilde can verdi. Şut hasar oluştu.(Airporthaber)
altı olarak bilinen bölgeye gider-
ken kullanılan sürgülü kapı, bir Apronda Çarpışma

süredir arızalı olduğu gerekçesiyle şikâyet konu- THY’na ait Airbus 340
su olmakta idi. Bu arada evli ve 2 çocuk babası tipi uçak ile TC-JNC
olan Cemil Aktaş’ın apron hız limitinin üzerinde tescilli Airbus 330 tipi
araç kullandığı sırada kapıya çarparak kapının iki uçak 27 Ekim 2013
üzerine düşmesine neden olduğu iddia edildi. günü apronda çarpıştı.
Savcılığın bunu da göz önünde bulundurarak in- Uçaklardan birinin kö-
celemesini sürdürdüğü kaydedildi. rükten çıkmak istediği
diğerinin ise körüğe gir-
mek için manevra yaptığı sırada çarpıştığı öğrenildi.

ABD’de Uçak Hangara Daldı De-İcing Aracına Çarpan Pilota 2 Yıl Hapis
California’daki Santa Monica Havalimanı’nda
pistten çıkan bir jet, havalimanındaki hangara 25 Ocak 2010’da
çarparak alev aldı. Kazada uçaktaki 4 kişi öldü. İstanbul-Bang-
Çift motorlu Cessna Citation’ın 29 Eylül 2013 kok seferini yap-
maya hazırlanan
günü akşam saat 18:20’de havalimanına iniş THY’ye ait Airbus
yaptıktan sonra pistin sağ tarafına doğru kaydığı A340 tipi yolcu
belirtildi. Bir görgü tanığı da uçağın bir lastiğinin uçağına, buzlan-
patladığını söyledi. (Los Angeles Times) maya karşı de-
icing işlemi yapan araca uçağın kanadı çarpınca se-
petteki operatör Güven Alkan yere düşmüş, üzerine
araç devrilen Alkan kaza yerinde ölmüştü. Mahkeme
sürecinde uçağın kaptan pilotu Mehmet Yücekul,
uçağı talimatla hareket ettirdiğini bildirmiş; talimatı
verdiği öne sürülen follow me sürücüsü ise kaptanın
talimat olmadan hareket ettiğini savunmuştu. Bakır-
köy 13. Asliye Ceza Mahkemesi’nde 3 yıldır süren
davada; Kaptan Mehmet Yücekul’un 2 yıl hapsine,
Follow me sürücüsü Süleyman Bozkurt’un ise bera-
atine karar verdi. Mahkeme Yücekul’un bu cezasını
erteledi. (Vatan)

624

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

HABERLER...

Kaçırılan THY Pilotları Serbest Bırakıldı

Beyrut’ta 9 Ağustos günü kaçırılarak teslimi karşılığı 150 milyon dolar
Lübnan’da 71 gün boyunca rehin fidyenin, örtülü ödenekten mi
tutulan THY pilotları Murat Akpınar yoksa Katar şeyhliği tarafından
ve Murat Ağca 19 Ekim 2013 mı ödendiğini Başbakan’a sordu.
günü serbest bırakıldı. Aynı günün (Airporthaber) Bu arada, takas’ta
gecesi saat 23.30 sıralarında Katar pay sahibi olduğunu söyleyen
Havayollarına bağlı özel uçakla Filistin’in Ankara Büyükelçisi Nabil
İstanbul Atatürk Havalimanı’na Maaruf, ülkesine teşekkür etmediği
gelen pilotları aileleri, basın gerekçesiyle Dışişleri Bakanı
mensupları ve Başbakan karşıladı. Ahmet Davutoğlu’na sitemde
CHP İzmir Milletvekili Aytun Çıray, bulundu. Kaçırılan pilotlar 3 ay
TBMM Başkanlığı’na sunduğu dinlendikten, psikolojik destek ve
önergede; Türkiye Cumhuriyeti simulatör eğitimi aldıktan sonra
Devletinin hangi terör örgütü ilk uçuşlarını 20 Ocak 2014 günü
ile pazarlık ettiği; pilotlarımızın yaptılar.(Airnewstimes).

Dernek Yorumu: Pilotlarımızın keseceğini söylemiş. Basına yansıyan durumda tedbir alacağını, 5-6 saatlik
diğer söylemleri şöyle: “Bizi Amerikan bir yatıda otele gitmeyeceğini, gerekirse
sağ-salim ülkemize gelmeleri sırasında filmleri yanında yaya kalacak şekilde aracın yolunu değiştireceğini...”
insani sevinç gösterileri oldu, bu kadarı 90 saniyede kaçırdılar, bunun için daha söyledi. Yani ertesi günkü uçuşu
normaldi. Ama hemen sonrasında önce 45 gün çalışmışlar… Haftanın öncesi gecesini uykusuz geçirecek! Bu
medya konuyu magazinleştirme 6 günü tavuk yedik, 70 yaşında bir karar oldukça tehlikeli görünüyor. 6.
çabasına girdi; pilotlarımız da maalesef amcanın eşi bize bamya yaptı… Benim his gibi tanımları olan sezgilerimizin
bu moda girdi. Mevzuat gereği demeç yaptığım yemeklerden yediler... Bizi %80’den fazlası yanıltıcıdır, belki
vermeleri kısıtlanmış olmasına rağmen o kadar severek gönderdiler ki, 75 ancak %10’u tutar. Sezgilerimizin
gereğinden fazla konuştular. Lübnan’da yaşındaki adam elime sarıldı ağladı, çoğu korkularımıza, önyargılarımıza,
bir TV kanalında pilotların serbest bizim adımıza ailenden özür dile dedi. beklentilerimize ve paranoyalarımıza
bırakılma sevinciyle el çırparak oyun Biri yere secdeye yatıp sevinç çığlıkları göre şekillenir; bu bilinçaltı materyali
oynadıklarının görüntüleri yayınlandı. attı... Biz kardeşiz dedim onlara… İlk gerçek sanmamalıyız. Bazı kişiler hele
Korsanların elleri ayakları titriyormuş uçuşumu bile Lübnan’a yapabilirim…” ki birkaç kez de sezgilerinin tuttuğunu
da onları bizim pilotlarımız, bir kaza Nitekim, Dışişleri Bakanı Davutoğlu’na görmüşlerse, artık kendilerini olacakları
çıkmasın diye teskin etmiş… Kafalarına kaçırıldıkları köye tekrar birlikte gitmeyi önceden algılama yeteneğine sahip
silah dayanmış; şahadet getirmişler... önerdiler. Bütün bu söylemler alt alta sanabilir. Özel yaşamındaki kararları
Her gün Allah’a dua ediyorlarmış. konulduğunda, Stockholm Sendromu isteyen istediği şekilde verebilir, ama
Tuvalete bile silâh kontrolünde ile ilgili bir tablo görülüyor. Birinin kamu hizmeti yaparken rehber olarak
gidebiliyorlarmış. “Bu acıyı Allah onları uyarması gerekiyordu; nitekim sezgilerimizi kullanmaya hakkımız
düşmanlarımıza bile yaşatmasın”mış... AK Parti Genel Başkan Yardımcısı yoktur.
Pilotlardan Murat Akpınar; “Bizi Hüseyin Çelik, pilotlara “artık susun”
Murat Alemdar diye çağırıyorlardı, çağrısı yaptı ve sustular!... Ancak
çünkü orada Polat Alemdar’ın adı uçuşa başladıktan sonra TALPA’nın
Murat imiş” dedi. Bir terörist, doğacak 22 Ocak günü yapılan Pilotlar
çocuğuna Murat adını vereceğini Çalıştay’ında tekrar konuştular: Murat
müjdelemiş! Kaçıran grubun içinden Ağca; “Yaşadıklarıyla ilgili bir kitap
bir korsan Tayyip Erdoğan hayranı yazacaklarını, ama belki 15 sene sonra
imiş; Türkleri çok sevdiklerini, ama yayınlayacaklarını” ifade etti. Murat
hacıları kurtarmak için mecbur Akpınar ise; “Bundan sonra sezgilerine
kaldıklarını söylemiş. Evinin kapısının kesinlikle güvenerek benzeri bir
önünde 2 kurban kesmiş, 9 tane daha

625

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Uçakta Kuraldışı Davranış (Unruly, Misconduct) Haberleri

Kuraldışı Yolcu, Alkollü Pilot ve Lazer Alkollü Pilota 9 Ay Hapis Cezası
Tacizcilerine Caydırıcı Cezalar Eylül ayında İngiltere’nin Leeds kentinden
Pakistan’ın İslamabad kentine gidecek olan Pakistan
29 Ocak 2013 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanıp Havayolları’na ait yolcu uçağının kaptan pilotu, 55
1 Ocak 2014’te yürürlüğe girecek yönetmeliğe yaşındaki İrfan Faiz’e uçuştan önceki garip hareketleri
göre, uçak içinde elektronik cihazları çalıştırmaya nedeniyle polis tarafından alkol kontrolü yapıldı.
devam eden, cep telefonu kullanan, yerine oturma- Yüksek oranda alkollü olduğu ve bir şişe viskinin 4’te
yan, emniyet kemerini bağlamayan, başka yolcular 3’nü tükettiği tespit edilen pilot gözaltına alındı. Faiz,
veya kabin ekibiyle tartışmaya giren, sözle tacizde karar duruşmasında stresli olduğu gerekçesiyle alkol
bulunan, kabin ekibinin görevini yapmasına güç aldığını, ancak çok tecrübeli bir pilot olduğunu sa-
kullanarak engel olanlara ve sigara içen “kural vundu. Mahkeme heyeti, pilotu 9 ay hapis cezasına
tanımaz yolculara” bin lira ceza verilecek. Uçuş çarptırdı. (Airporthaber)
emniyetini riske edecek şekilde hava araçlarına Alkollü Yolcular Olay Çıkardı
lazer tutan, uçak haberleşmesine müdahale eden 18 Eylül 2013 günü saat 16.30’da İstanbul-Trablus
ve benzer ihlallerde bulunan kişilere uygulanacak seferini gerçekleştirecek THY’nin Airbus 320 tipi yol-
olan idari para cezası ise 10 bin lira oluyor. Ayrıca cu uçağında Libya’lı 2 sarhoş yolcu olay çıkardı. Diğer
limitlerine aykırı alkol kullanan uçuş personeline yolculara sataşmaya başlayan, biri ayakta durmakta
5 bin lira; telsiz konuşmalarında freyzoloji (ortak güçlük çekip yolcuların üzerine düşen yolcuların
havacılık dili) dışında, havacılık adabına uygun rahatsız edici tutumları kaptan pilota bildirildi ve
olmayan ifadeler kullanan personele bin lira ceza uçağa güvenlik ekipleri çağırıldı. Yaşanan bu olayın
kesilecek. (Milliyet) ardından İstanbul-Trablus seferi yaklaşık 20 dakikalık
rötarın ardından uçuşa devam etti. (Airporthaber)
Dernek Yorumu: Geç bile kalınmış olan bu Alkollü Yolcular Yüzünden Uçak İndi
oldukça caydırıcı cezaları uygulamaya soktukları
için SHGM’yi (Genel Müdür Bilal Ekşi’yi ve İskoçya’nın Glasgow kentinden İbiza’ya gitmek
ekibini) kutluyoruz. Bilindiği gibi ABD başta
olmak üzere batılı ülkelerin cezaları çok daha üzere havalanan Ryanair Havayolları’na ait uçak, 14
yüksektir; 20 yıla hapis (silah kullanıldıysa ömür
sarhoş yolcunun çıkardığı tatsızlık sonucu Fransa’ya
boyu) cezaları da verilmektedir.
Pilotun Sandviç Kaprisi Yüzünden 2 Saatlik Rötar acil iniş yaptı. 17 Eylül 2013 günü yaşanan olayda,

Pakistan’ın İskoçya’da havalanmadan duty free bölümünden

Lahor satın aldıkları içkileri tüketen yolcular, seyahatte

şehrinden uçaktakileri rahatsız edince pilot çareyi Fansa’nın

Manchester kuzeyindeki Beauvais’e inmekte buldu. Beauvais

üzerinden Havaalanı’na indikten sonra İbiza’ya geldiklerini

New York’a sanıp sevinç çığlıkları atan grup, polis tarafından
gözaltına alındı. (Sabah)
gitmeye Uçakta Sigara İçene Ceza

hazırlanan Diyarbakır’dan İzmir’e gelen özel havayolu şirketine

bir uçakta uçuş ekibi için hazırlanan menüde ait uçakta, yolcuların arasında sigara yakan M.Y.T

sandviç olmadığını gören pilot kalkışı erteledi, uyarılara rağmen sigara içmeye devam edince, du-

iki saatlik rötara neden oldu. Pilotun “Ne olur- rum uçuş görevlileri tarafından İzmir Adnan Men-

sa olsun sandviç yemek istediğini” havayolu deres Havalimanı polisine bildirdi. Uçaktan polisler

şirketine bildirmesinden sonra, Lahor’da oldukça tarafından alınarak Kabahatler Kanunu’na mu-

uzak bir 5 yıldızlı bir otelden sandviç getirildi. halefetten işlem yapılmak üzere karakola götürülen

Sabah 6.45’te kalkması gereken uçak, 9:15’te yolcunun kimlik sorgusunda, “uyuşturucu ticareti

havalandı. (Airporthaber) yapmak” suçundan arandığı tespit edildi ve gözaltına

alındı. (Milliyet)

626

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Uçakta Kuraldışı Davranış (Unruly, Misconduct) Haberleri
Uçuşta 2 Pilot da Uyudu Pilotların Uçuşta Sık Sık Uyuduğu Ortaya Çıktı
İngiliz Sivil Havacılık İdaresi’nin (CAA) İngiliz Havayolu Pilotları Derneğinin (British Air-
açıklamasına göre, 13 Ağustos 2013 günü line Pilots Association-BALPA) 500 yolcu uçağı
havada büyük bir skandal meydana geldi. Brit- pilotunun katılımıyla düzenlediği ankette, uçuş
ish Airways’e ait 325 koltuklu Airbus A330 yetkililerini şoke eden bir tablo ortaya çıktı:
Pilotların yüzde 56’sı, kokpitte uyuyakaldıklarını
uçağının otopilotta kabul ederken, her 3 kaptan pilottan biri
uyandıkları zaman yardımcı pilotlarını uyurken
kaldığı, İngiltere’ye bulduklarını belirtti. ComRes şirketi tarafından
yapılan ankete göre, pilotların yüzde 84’ü
olan uçuşta iki pi- son 6 ay içersinde yorgunluk kaynaklı olarak
performanslarının düştüğünü ve bu durumun
lotun uyuduğu uçuş güvenliğini tehdit eden en büyük fak-
tör olduğunu belirtti. Durumun endişe verici
açıklandı. Olay raporunu ele geçiren The olduğunu belirten BALPA Genel Sekreteri Jim
McAuslan, “AB’nin getirmek istediği ve bilim-
Sun gazetesi, pilotların 36 saattir görevde sel olmayan yeni kurallar, yorgunluğu artırarak
kazalara neden olabilir” dedi. Avrupa Parlamen-
oldukları ve sadece 5 saatlik uyku uyudukları tosunda yakın zamanda yapılacak oylamada
uçuş görev sürelerinin arttırılması ihtimali var.
bilindiği halde bu uçuşa görevlendiren şirketin Reuters’ın haberine göre, yapılması düşünülen
değişiklikler kapsamında, pilotlar 2 hafta için 95
sorumluluğu olduğunu, pilotların muhtemelen saat yerine 110 saat uçmak zorunda kalabilir.
Dahası, Britanya’da 10 saat olan gece uçuşları
cezalandırılmayacaklarının tahmin edildiğini da 11 saate çıkabilir... (Airporthaber)
yazdı. (Hürriyet) Ekim Ayı Başında İyi Haber Geldi
Avrupa Birliği Parlamentosunun alt komitesi
Justin Bieber’in (European Transport Committee), pilot ve kabin
Marihuana İçmesi Pilotu Rahatsız Etti memurlarının uçuş görev sürelerini (Flight Time
Marihuana müptelası Limitation-FTL) arttıran teklifi 13 kabul’e karşı 20
karşı oy ile reddetti. Ancak bu oylama, maçın ilk
olduğu bilinen raundu olarak görülüyor... (Airkule)

ünlü şarkıcı Jus- Bomba İhbarı Yapan Akıl Hastası Panik Yarattı

tin Bieber yaşadığı ABD’nin Florida eyaletindeki Fort Lauderdale
Havaalanı’ndan havalanan bir uçaktaki akli dengesi bo-
ABD’den, memleketi zuk bir yolcu aniden yerinden kalkarak “Uçakta bomba
var” diye bağırdı. Uçak bunun üzerine zorunlu iniş yaptı.
Kanada’da dizinden
Polisin uçağa girerek
ameliyat olan babası yakalamaya çalıştığı yolcu,
“Daha fazla yaklaşırsanız
Jeremy’yi görmek uçağı havaya uçururum”
diye bağırmasına rağmen
için kiraladığı uçak- etkisiz hale getirildi.
(Airkule)
ta durmaksızın

marihuana tüket-

ince uçağın pilotu

kokudan rahatsız

oldu ve oksijen maskesi takma ihtiyacı duydu. Maskeyi

takmasa uçağın düşebileceğini söyleyen pilot, Bieber’ın

uyuşturucu tutkusuna ve sorumsuzluğuna dikkat çekti.
(Airkule)

627

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Uçuşta Hastalanma Haberleri Kalp Rahatsızlığı Nedeniyle Ankara’ya Acil İniş
Pilot Uçuşta Kalp Krizi Geçirdi
15 Kasım 2013 günü İstanbul-Erzurum 19.55 tar-
26 Eylül 2013 günü ifeli seferini yapan THY uçağı, bir yolcunun aniden
Houston’dan Seattle’a rahatsızlanması nedeniyle Ankara’ya zorunlu iniş
gitmekte olan United yaptı. Yavuz Artuklu isimli yolcunun tansiyon yük-
Airlines’a ait Boeing 737 selmesine bağlı kalp ritminin bozulduğu ve ilk mü-
tipi uçağın pilotu “Rocky” dahaleyi uçakta bulunan doktor karı koca bir çift
lâkaplı Henry Skillern tarafından yapıldığı bildirildi. (ensonhaber.com)
(63) uçuş sırasında kalp
krizi geçirdi. Uçakta dok- Somali’li Yolcu THY Uçağında Kalp Krizinden
tor anonsu yapıldı. Hava Öldü
trafik kontrol kulesiyle
irtibata geçerek Idaho’daki Boise Havalimanı’na acil Somali’nin Mogadişu Havaalanından Cibuti -
iniş yapan pilot, kaldırıldığı Saint Alphonsus hastane- İstanbul seferini yapmak üzere havalanan Airbus
sinde öldü. Uçakta 161 yolcu ve 6 mürettebat bulun- 321 tipi uçağında bulunan Mahmut Abdülkerim
makta idi.(http://metro.co.uk/) (63) isimli yolcu, uçuş sırasında rahatsızlandı. Kalp
krizi geçirdiği belirlenen Abdülkerim, kabin ekibi
THY Uçağı Hasta Yolcu İçin Adaya Divert Etti tarafından müdahaleye rağmen kurtarılamadı. 25
Kasım 2013 günü 17.40’da Atatürk Havalimanı’na
27 Ekim 2013 günü sorunsuz iniş gerçekleştiren uçağın altına gelen polis
Kanada’nın Toronto ekipleri ve cumhuriyet savcısı, incelemelerde bulun-
kentinden İstanbul’a du. (trthaber.com)
gelmek üzere havala-
nan TK18 sefer sayılı Delta Uçağında Kalp Krizi
“Erzurum” isimli Boe-
ing 777 tipi THY uçağı, Delta Havayolları’nın Atlanta-Dubai seferini yapan
Kanada’ya bağlı New- B-777 uçağı 50 yaşındaki bir erkek yolcunun an-
foundland adasındaki iden rahatsızlanması sonucu 25 Kasım 2013 günü
Gander Havalimanı’na saat 16.40’da Atatürk Havalimanı’na acil iniş yaptı.
zorunlu iniş yaptı. 280 Rameshbhai Bhagubhai Patel isimli yolcu, Hastaneye
yolcusu bulunan uçağın, kaldırıldı.(trthaber.com, airkule.com)
hastalanan bir yolcuya
kabin içinde tıbbi mü- Emirates’de Kalp Krizi
dahale yapılmasına rağmen düzelmemesi üzerine di-
vert ettiği ve sonra havalanarak İstanbul’a gecikmeli Londra-Dubai seferini yapan Emirates Havayolları’na
olarak döndüğü açıklandı. (Habertürk) ait yolcu uçağı İstanbul sahası üzerindeyken bir
Diverted Filmi: 11 Eylül 2001 saldırılarında NewYork’a yolcunun rahatsızlanması sonucu 29 Kasım 2013
inmesi gereken 38 uçak, hava sahası kapatıldığı günü Atatürk Havalimanı’na acil iniş yaptı. Tüm
için Kanada’nın Newfoundland adasındaki Gander müdahalelere rağmen kurtarılamayan yolcu uçakta
Havaalanına yönlendirilmişti. Film, 10 bin nüfuslu hayatını kaybetti. Olayın kalp krizi olduğu açıklandı.
bu küçük şehirde 7 bin yolcunun geçirdiği 4 günü (Airporthaber)
konu etmişti.
Pegasus’da Kalp Krizi

Kuveyt Uçağı Kalp Krizinden Ölen Yolcu İçin 12 Aralık 2013 günü İzmir-Ankara uçuşunu
İstanbul’a İndi gerçekleştiren Pegasus Havayolları’nın 2132 sefer
sayılı uçağında bir yolcu kalp krizi geçirdi. Esenboğa
1 Kasım 2013 günü Kuveyt Havayolları’nın Roma- Havalimanı’na iniş için öncelik isteyen pilot saat
Kuveyt seferini yapan Airbus 340-300 tipi uçağı, yol- 16:20’de meydana iniş yaptı. Sehamettin Altun
culardan birinin rahatsızlanması üzerine İstanbul’a adındaki yolcu, uçak iner inmez sağlık ekipleri
acilen indi. Uçakta hayatını kaybeden Pakistan tarafından alınarak hastane kaldırıldı.
uyruklu Hussain Akbar’ın (49) kalp krizi geçirmiş
olduğu tahmin ediliyor. (Airnewstimes)

628

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Kanser Hastası İçin Acil İniş Uçak Gürültüsü Öldürüyor

3 Aralık 2013 günü THY’nin Şikago-İstanbul seferini BBC’nin haberine
yapan Airbus 330 tipi uçağında kanser hastası olduğu göre, Heathrow
belirtilen bir yolcu aniden rahatsızlandı. Pilot rotayı Havaalanı’na yakın
değiştirerek İzlanda’nın Reykjavik kentine (Keflavik bölgelerde yaşayan
Havalimanı’na) indi. Hasta yolcu hastaneye götürül- 3,6 milyon kişiyi
ürken, 244 yolcusu bulunan THY uçağı İstanbul’a kapsayan araştırma, uçak gürültüsünün en yüksek
havalandı. (Airporthaber) olduğu bölgelerdeki kişilerin inme, kalp ve dolaşım
yolları rahatsızlıklarından hayatlarını kaybetme ris-
Uçakta Doğum kinin yüzde 10 ila 20 daha fazla olduğunu gösterdi.
Sonuçları “British Medical Journal”da yayımlanan
18 Aralık 2013 günü Wizz Air’in Valencia-Bükreş araştırma çerçevesinde, Sivil Havacılık Dairesi’nin
seferini yapan uçağında hamile bir yolcu, uçağın 2001 yılında gürültü seviyeleriyle ilgili verilerin
Bükreş Otopeni havalimanına inişi sırasında kullanıldığı, bu verilerin, uçak gürültüsünün 50 desi-
sancılandı, uçakta bulunan bir doktor ve başka bir beli geçtiği Londra’nın dışındaki 9 bölge ve 12 ilçeyi
yolcunun yardımıyla hamile kadın bir erkek çocuk kapsadığı belirtildi. Araştırmanın yazarları, öte yan-
dünyaya getirdi. dan günümüzde uçakların tasarımı ve rotalarındaki
değişikliklerden ötürü buralarda daha az insanın
Jet-Lag’in Sebebi VASOPRESSİN çok yüksek gürültüden (63 desibelin üzerinde)
etkilendiğini kaydetti.
Kyoto Üniversitesi’nden (Airporthaber)
Hitoshi Okamura ve ekibi, ABD’de yapılan bir diğer araştırma, ülkede 89
fareler üzerinde denediği havaalanı yakınında yaşayan kişilerin, kardiyovaskül-
vasopressin hormonu- er rahatsızlıklar nedeniyle hastaneye kaldırılma
nun etkilerini araştırdı. oranının daha yüksek olduğunu ortaya koydu.
Hormonun tansiyonu ve Bilim adamları, araştırmaların fiilen uçak gürül-
su dengesini etkilediğini tüsünün, kalp hastalığına ve inmeye neden olduğunu
ortaya çıkarken bilim kanıtlamadığını vurguladılar.
adamları,genetiği
değiştirilmiş aynı fare türünde de vasopressin’i den- Ryanair Hostesleri Gene Soyundu, Ama Hayır (!)
edi. Aydınlık-Karanlık ritminin 8 saat ileri alındığında İçin...
farelerin yeni şartlara alışması yaklaşık 8-10 gün
sürdü. Genetiği değiştirilmiş farelerde ise 2 ila 4 Avrupa’nın en ucuz tarifeli
gün arası sürdü. Bilim adamları bu deneyin tedavi havayolu şirketi Ryanair’ın
edici potansiyel bulundurduğunu belirterek, “Epi- hostesleri geliri kanserli
demiyolojik çalışmalar kronik Jetlag’ın ve vardiyalı çocuklar için hizmet veren
çalışmaların, tansiyon, aşırı kilo ve değişik metabolik bir vakfa verilmek üzere
bozuklukların riskini artırabildiğini gösterdi.” sonu- bastırılacak takvim için çıplak
cuna vardı. pozlar verdi. Yolculara “aptal”
(Airporthaber) diyerek kamuoyunu kızdıran
Ryanair CEO’su Michael
Jet Lag’i Hafifletmek İçin Denenen Yöntemler O’Leary’nin “şirketin imajını
düzeltme” girişimleri çerçevesinde, havayolunun
Popüler internet sitesi Skyscanner’ın 10 bini aşkın Avrupalı kadın kabin memurları Teenage Cancer Trust adlı
seyahatsever arasında yaptığı araştırmaya göre, jet lag etkisini kanserli çocuklar için hizmet veren bir vakıfa ge-
hafifletmek için denen yöntemler şöyle sıralanmakta: lir elde etmek için çıplak pozlar verdi. Ryanair’in
Hafif ve sağlıklı beslenmek - %36 güzel ve çıplak hosteslerinin Londra’nın tarihi Vic-
Saati gidilecek yerin zaman dilimine önceden ayarlamak - toria İstasyonu’nda çekilen fotoğraflarıyla basılacak
%33 2014 takviminin satışından 100 bin sterlin (320 bin
Uçuş boyunca uyanık kalmak - %24 TL) gelir elde edilmesi bekleniyor.
Uçakta esneme hareketleri ve egzersiz - %23 (Airporthaber)
Uçuş öncesinde temiz hava ve egzersiz - %21
Alkol - %14 ; Alkolden kaçınmak - %12
Uyku ilacı - %12 ; Bitkisel ilaç - %5
Melatonin - %4 ; Viagra - %1 (Airkule)

629

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Jetman Fuji Yanardağından Uçtu İntihar Etmek İçin Helikopter Kiraladı
İsviçreli maceracı California eyaletine bağlı Newport Beach bölgesinde
Yves Rossy (54), son Gregory McFadden (61) isimli bir kişi, 5 Kasım 2013
şovunu Japonya’nın günü kiraladığı helikopter ile Orange Country kıyıları
Fuji Yanardağı’nda üzerinde tur attıktan sonra Balboa İskelesi açıklarına
yaptı. Saatte 306 ki- geldiği sırada aniden kapıyı açarak kendisini 750 feet
lometre hıza ulaşabi- irtifadan aşağı bıraktı. Pasifik Okyanusu’na çakılma
len özel tasarlanmış olayını sahilden izleyenler polise haber verdi. Olay
yerine gelen kurtarma ekiplerinin arama çalışmaları
kanatlı ve jet motorlu giysiyle daha önce de ABD’de sonucu ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılan adam
Büyük Kanyon ve Avrupa’da da Alpler gibi dünyanın hayatını kaybetti. McFadden’in depresif, yalnız ya-
başlıca turistik ve tarihî mekânları üzerinde gösteriler şayan, yıllardır midesinde asidik reflü ve yediklerini
yapan Rossy, Fuji Yanardağı’nın ‘Dünya Mirası’ sta- çıkarmasına neden olan kapakçık sorunu olduğu, bu
tüsüne alınması vesilesiyle düzenlenen kutlamalara, yüzden çok acı çekip uyuyamadığı kardeşi tarafından
dağın çevresindeki uçuşuyla damga vurdu. Elle idare açıklandı. (dailymail.co.uk/news/; Los Angeles Times)
edilen dört motorlu jet giysisiyle yaklaşık 3.500 metre
yükseklikte bir helikopterden atlayan Rossy, Fuji Ya- Uçak Kütüphane
nardağı üzerinde yaklaşık 10 dakika uçtu. Çankırı Belediyesi’nin Türk Hava Yolları’ndan satıl
(www.bbc.co.uk/turkce/) aldığı uçuş ömrünü doldurmuş 375 yolcu kapasiteli
Airbus A 300 tipi yolcu uçağı kütüphane olarak kul-
Yolcular Kadın Pilotlara Güvenmiyor’muş...! lanılacak. Çankırı Belediye Başkanı İrfan Dinç, “Kent
İngiltere’de bir seyahat
acentesinin yaptırdığı araş-
tırma, kadın pilotlara güven-
sizliği ortaya koydu. 2 bin
367 uçak yolcusunun %51’i
“Erkek pilotlara göre kadın

pilotlara daha az güvenirim” dedi. Bu cevabı veren-
lerin %32 si “Erkeklerin daha becerikli olduğunu” dü-
şünürken ‘Erkek pilotlar güvenilmez’ diyenlerin oranı
%44.

Dernek Yorumu: Bu bir magazin haberi. Kadın pi- Park’ın yanındaki arazide montaj işlemleri devam
lotlara %51 güvenmiyorsa, %49 güveniyor demektir. eden uçağı Mart ayına kadar tamamlayıp kütüphane
İstatistik biliminde %1-3 gibi farklar anlamlı değildir. olarak hizmete alacağız. Uçağımızın iç dizaynını hem
Anketin bilimsel kaygıları ön plânda olan bir grup ta- kafe hem de kütüphane şeklinde yapacağız. Aileler
rafından yapılmadığı ve sansasyon yaratmaya yönelik çocuklarıyla buraya gelip vakit geçirebilecek. Uçağı-
olduğu çok açık. Katılımcıların hangi kriterlere göre mız çok büyük. Aynı anda 150 öğrencinin kitap oku-
seçildiği (deseni) çok önemlidir; başka özel seçilmiş yabileceği kapasiteye sahip” dedi. (Hürriyet)
bir örneklemde kadınlara %80 güvenildiği gibi bir so-
nuç da alınabilirdi ki, o da inandırıcı olmazdı... Kedi-
nin kara mı tekir mi olduğu değil, fare tutup tutmadığı
önemlidir derler. Kötü (bilgisiz, maço, kural tanımaz,
megalo) erkek pilotlar da vardır; iyi (titiz, uyanık, bil-
gili, kararlı) kadın pilotlar da vardır; ya da tersi (vice
versa). İnsanları cinsiyetlerine göre kategorize etmek,
toptancı düşünmek yanlışa götürür.

630

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Pilotaj Öğrencilerine Test Yöntemi Geliyor Çin Ay’a İndi
ABD ve Rusya’dan sonra Ay’a inen üçüncü ülke Çin
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM), uçuş okulların- oldu. 2 Aralık 2013 günü insansız olarak uzaya gön-
da pilotluk eğitimi alacak adayların kabulünde test yönte- derilen Chang’e-3’ün (Ay Tanrıçası) 112 saatlik uçu-
mine geçilmesi amacıyla bir talimat yayımladı. Öğrenci şun sonunda Ay’a inişi 12 dakika sürdü. Ay yüzeyine
Pilot Seçiminde Kullanılacak Test Talimatı (SHT-1T) kap- 15 km. yükseklikten inişe başlayan Chang’e-3, 100 m.
samında İngilizce, matematik ve fizik bilgisi, zekâ, görsel kala havada kısa bir duraklama yaptı. Ayın yüzeyine
ve işitsel hafıza, algılama ve yoğunlaşma, kişilik testi, uzay 4,5 m. kala toz kalkmaması için iniş aracının motoru
oryantasyonu, psikomotor, stres altında karar verme, fizik-
sel uyum konularını kapsayacak testler yapılacak; pilotluk durduruldu ve Chang’e-3, Ay’ın kuzeybatısında yer
eğitimi alacak öğrenciler bu sonuçlar dikkate alınarak be- alan Sinüs Iridum veya Gökkuşağı Körfezi adlı kad-
lirlenecek. SHGM Genel Md. Bilal Ekşi tarafından imzala- randaki bazaltik lav ovasına 14 Aralık 2013 günü indi.
narak, uçuş okullarının yanı sıra pilotaj eğitimi veren yük- (Ay’a şimdiye kadar ABD ve Rusya 13 kez başarılı
seköğretim kurumlarına da gönderilen talimat, 01.03.2014 yumuşak iniş gerçekleştirmişti; en son iniş ise 1976
tarihinden itibaren geçerli olacak. (Airkule) yılında olmuştu.) İnişten birkaç saat sonra ise özel te-
leskop ve kamerayla Yütu (Yeşim Tavşan: Jade Rab-
Dernek Notu: Bu çok sevindirici bir gelişmedir. 2 yıl bit) adlı 6 tekerlekli ay gezi robotu da Chang’e-3’den
ayrılarak Ay yüzeyinde bilimsel keşif yapacak. 140
önce YÖK’ün, pilotaj öğrencilerinin bu tür testlerden muaf kg. ağırlığındaki Yütu, buradan aldığı verileri anında
tutularak sadece LYS puanına göre uçuş okullarına alınması Dünya ile paylaşacak. 3 ay boyunca 5 km2 bir alanda
kararına Dernek olarak karşı çıkmış ve tepki göstermiştik. araştırma yapacak Yütu, bağımsız navigasyon sistemi
Beden eğitimi-Spor bölümlerine, konservatuara, hava-tra- ve tekerleklerinin Ay’ın toz yüzeyini kavrama gibi ileri
fik ve aşçılık bölümlerine bile yetenek testleriyle öğrenci teknolojiye sahip. 300’ ye kadar eğimli tırmanma ka-
alınırken niçin pilotaj bölümünde yetenek testlerinin kaldı- pasitesine sahip Yütu ayrıca, Ay’daki büyük sıcaklık
rıldığını sormuştuk. (http://airkule.com/yazar/baslik/688) değişimlerine dayanabilen yüksek verimli ve entegre
bir robot konumunda da bulunuyor. Çin, 2007 yılında
İran Uzaya Maymun Gönderdi Chang’e-1’i Ay yörüngesine göndermiş, yüzeydeki gö-
İran 14 Aralık 2013 günü yeryüzünden 120 kilometre rüntüleri almış ve elementlerin dağılımını incelemişti.
yükseğe çıkan uydu ile uzaya bir maymun gönderdi, uy- 11 Haziran 2013 günü de 3 taykonotu yörüngeye gön-
dunun 15 dakika içerisinde başarıyla geri döndüğü, “Far- deren Çin’in yeni hedefleri, uzay istasyonu kurmak,
gam” adlı maymunun da sağ olduğu belirtildi. Kapsülün Ay’a insan ve Mars’a araç göndermek.
(Zaman, www.space.com)
adı: Pişgam (Öncü), Roketin adı: Kovaşgar. Araştırma-
nın hedefinin, ses, görüntü ve numune gaz bileşenlerini
kaydederek kapsül içerisinde meydana gelen biyolojik
değişikliklerle, maymuna bağlanan EKG ile canlının ya-
şamsal bulgularını saptamak olduğuna işaret edildi. İran,
28 Ocak 2013’te içinde canlı taşıyan “Öncü” isimli ilk
araştırma uydusunu uzaya göndermiş ve maymunun fo-
toğrafını yayımlamıştı. Ancak bu fotoğrafın gerçek olup
olmadığı çok tartışılmıştı. 2020 yılında uzaya insan gön-
dermeyi hedefleyen İran, 2010’da kaplumbağa, fare ve
solucan taşıyan bir roket fırlatmıştı.

631

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Türk Hava Yolları 2014 Sonu Hedefleri Temel Kotil Avrupa Havacılığının Başına Geçti
2013 yılını 48.3 milyon yolcu taşıyarak ve 10 mil- Avrupa’nın en hızlı büyüyen hava yolu şirketi THY
yar $ ciroyla kapatan THY, 2014 yıl sonunda 204 dar Genel Müdürü Temel Kotil, havacılık sektörünün en
gövde, 54 geniş gövde ve 9 kargo uçağı olmak üzere önemli organizasyonlarından Avrupa Havayolları
toplam uçak sayısının 267’ye, yıl içerisinde açılacak Birliği’nin (Association of European Airlines-AEA) Yö-
16 yeni hat ile uçulan nokta sayısının 259’a ulaşması netim Kurulu Başkanı oldu. Geçen yıl başkan vekilliği
hedefliyor. 2014 yılında iç hatlarda 26,2 milyon; dış
hatlarda 32,3 milyon olmak üzere, özel kira ve hac-
umre yolcusu ile birlikte toplam 59,5 milyon yolcu
taşınması bekleniyor.

AKP Milletvekili THY Yönetimini Kınadı koltuğuna oturan Kotil, Avrupa’nın 31 şirketini kap-
Anadolujet’in sayan AEA’nın 2014-2015 döneminde kaptan köşkü-
THY-7122 sefe- ne oturdu. 1952’de kurulan AEA’nın üyeleri arasında
riyle Ankara’dan Aegan Airlinse, Air Berlin, Air France, British Airways,
Gaziantep’e gide- Brussels Airlines, DHL, Finnair, Iberia Airlines, Ice-
cek uçağının yak- landiar, JAT Airways, KLM, TAP Portugal, Lufthansa,
laşık 3 saat rötara Virgin gibi 33 şirket var. AEA’yı Avrupa Birliği komis-
girmesi AKP Ga- yonlarında 2 yıl boyunca kendisinin temsil edeceğini
ifade eden Kotil, “THY olarak AB’ye girdik” dedi.
ziantep Milletvekili Şamil Tayyar’ı çıldırttı. 24 Ekim (Airporthaber)
2013 günü tarifeli olarak 11:55’te kalkış yapması
planlanan uçağın 14:55’e kadar rötara girmesi üzeri- Lufthansa’nın THY Korkusu ve Oyunları
ne Twitter hesabından, “Daha önce olduğu gibi bugün Süleyman Şen: “THY’nin son 10
de hava trafiğini çorbaya çeviren, yüzlerce yolcuyu yılda uçak filosunu 3 kattan fazla
mağdur eden THY yönetimini kınıyorum. Rötarlara büyütmesi, dünyanın en çok ül-
tepkisini vekillere küfrederek gösteren vatandaşlardan kesine uçan havayolu şirketi ol-
istirhamım lütfen THY yönetimini unutmayın” dedi. ması, uluslar arası arenada arka
(Airporthaber) arkaya ödüller alması, dünyaca
ünlü yıldızları reklam filmlerinde
THY Ürün Ve Hizmet Kalitesi Ödülü Aldı oynatması, uçaklarında verdiği

Hollanda’da düzen- ikramların kalitesi, vs. rakiplerinin dikkatini çekti. THY
ayak seslerini gittikçe daha da yakından hissettirdi. İlk
lenen ‘MICE & Bu- hamle Star Alliance’daki Alman ortağı Lufthansa’dan
geldi. Lufthansa, özellikle Almanya çıkışlı aktarma-
siness Travel 2013’ lı uçuşlarda yolcuların gittikçe THY’nı tercih etmesi
üzerine harekete geçti ve ilk olarak uçuşlarında THY
etkinliğinde Türk ile devam etmeyi seçecek olan yolcularına sadece
%25 mil (Miles&More) kazanma hakkı tanınacağını
Hava Yolları ‘yılın açıkladı. Ayrıca THY ile yürütülen ortak bilet satımını
düzenleyen “Code Share” anlaşmasının da gözden ge-
en başarılı havayolu’ ödülünü kazandı. Yapılan oyla- çirildiğini; Mart 2014’den itibaren de bu anlaşmanın
iptal edileceğini duyurdu. Peki ne oldu da Lufthansa
mada havayollarının toplam ürün kalitesinin yanı sıra

Hollanda’daki hizmetleri açısından pazarlama, satış,

operasyonel hizmet kalitesi ve acente destek hizmet-

leri gibi kriterler dikkate alındı. Ödül, THY Amsterdam

Müdürü Ahmet Şahin’e takdim edildi. (Zaman)

632

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

THY’na karşı hareke- THY, Uçak Sayısına Göre Dünyanın En Büyük
te geçti? Şu rakamlar Havayolu Şirketleri Sıralamasında 12. Sırada:
bu sorunun cevabını 1. Delta Air Lines - 717
vermeye yeterli: Ciro: 2. United Airlines - 702
THY 6,3 milyar Euro; Lufthansa 30,1 milyar Euro. 3. Federal Express - 666
Ciro artışı: THY %26, Lufthansa %4,9. Yolcu artışı: 4. American Airlines - 614
THY %20, Lufthansa %2,4. Destinasyon artışı: THY: 5. China Southem Airlines - 491
%18,6, Lufthansa %1,6... 6. Lufthansa - 407
Alman yolcular özellikle Uzakdoğu ve Afrika’ya aktar- 7. Air France - 380
malı uçuşlarında THY’nı tercih etmeye başlamışlardı. 8. US Airways - 351
Doğuya gidecek yolcular önce batıya (Frankfurt’a) gi- 9. Air China - 316
dip sonra tekrar doğuya uçmak yerine, İstanbul’a uçup 10. Qantas Airways - 313
buradan doğuya uçarak hem zaman kazanıyor, hem 11. British Airways - 274
de daha ucuza uçmuş oluyorlar. Lufthansa bu hamle- 12. Turkish Airlines - 232
sine rekabeti gerekçe gösterse de, bu girişim apaçık bir 13. All Nippon Airways - 225
önünü kesme ve engelleme anlamına geliyor.” 14. Air Canada - 213
(Airkule) 15. Emirates - 196
16. Japan Airlines - 173
Güner Kızıl: (Avrupa Türk Seyahat Acentaları Birliği- 17. LAN Airlines - 169
ATURSAB Başkanı): “Bu, yolcuların THY’ye kayma- 18. Alitalia - 164
sını engellemek için oynanmış bir oyun... İstanbul’da 19. KLM - 161
2018-2019 yılında açılacak havaalanını da düşünecek 20. Saudia Arabian Airlines - 161
olursak, bu oyunun neden başladığı konusunda hepi- 21. TAM Airlines - 160
miz bilgi sahibi olabiliriz.” 22. Korean Air - 148
23. Cathay Pacific Airways - 138
Fatih Altaylı: “...Büyük olan küçük- 24. SAS Scandinavian Airlines - 138
25. Aeroflot - 128
le işbirliği yaparak şu mesajı verme- Kaynak: Frankfurter Allgemeine Zeitung

ye çalışmıştır aslında:

Fazla büyümeye çalışma, kanatla-

rımın altında yaşa, gücünü beni ra-

hatsız etmeyecek şekilde ve benim

lehime kullan. Benim gücümü ken-

di lehine kullanmaya asla yeltenme. Küçük olan taraf

buna razı olduğu sürece bu tür işbirlikleri sürer. Ama

eğer küçük olan büyüğün gücünden de faydalanıp

kendini olduğundan daha güçlü hissetmeye başlarsa

ve bundan aldığı özgüvenle hızlı bir biçimde güçlenip

büyürse büyük gücün bundan rahatsız olması kaçınıl-

mazdır. Lufthansa ile THY ilişkisi de belli ki Lufthan-

sa tarafından bu prensiplerle kurulmuştu. Ama THY,

Lutfhansa’dan daha cevval çıkıp onun pazarına girin-

ce, ondan müşteri çalınca ve Lufthansa’dan daha hızlı

büyüyünce “öküz öldü.” (Habertürk)

633

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Sabancı: Bize Artık Regülatör Havayolu Diyorlar 25 ülkeden firmaların yarıştığı Customer Delight Ödülü, 7
Kasım akşamı Dubai Jumeirah Emirates Towers Hotel’de
Moskova uçuşla- düzenlenen bir törenle takdim edildi.
rının tanıtımında Dernek Yorumu: Keşke Pegasus da uçuş emniyet alanında
konuşan Pegasus ödüller alsa ve biz de iftihar etsek...
Yönetim Kurulu
Başkanı Ali Sa- Personelin Asgari Geçim İndirimleri Ödenmiyor
bancı, açtıkları her
yeni hatta fiyatları Pegasus Havayolları, uçak içinde misafir diye tabir ettiği
düşürdüklerini ve yolculardan su dahil (tuvalet ihtiyaçları hariç) her türlü hiz-
o hatta daha önce meti para alarak yaparken bu kez çalışanlara her ay maaşla
uçan havayolu şirketinin fiyatları indirdiğini belirterek, birlikte yatırılması gereken Asgari Geçim İndirimi (AGİ) pa-
“Bize artık regülatör havayolu diyorlar” dedi. yını ödemedi. Pegasus Havayolları’nın çalışanlara bayram
Haftada 3 gün karşılıklı uçuşlarla 16 uluslararası, 24 yurtiçi vesilesi ile yatırılması gereken primlerini de yatırmadığı
nokta olmak üzere Moskova’yı 40 farklı noktaya bağlaya- belirtildi.
caklarını anlatan Sabancı, “Her zaman olduğu gibi bizim
hatta girişimize birlikte diğer havayolu şirketi de fiyatları (Airporthaber)
düşürüyor. Moskova’ya uçuşlarına başlayalı iki hafta olma-
sına rağmen %94 doluluk oranı yakaladık. Daha önce bilet Pegasus, Avrupa’nın En Ucuzu
fiyatları 300 Euro olan taşıyıcı, biz uçmaya başlayınca iki Havayolu fiyat karşılaştırma sitesi WhichAirline’ın son
haftada fiyatını 260 Euro’ya çekti. Bu fiyat daha da düşe- raporuna göre, Pegasus düşük fiyatlı 20 Avrupalı hava
cektir” diye konuştu. taşıyıcısı arasında en ucuzu oldu. İngiliz The Guardi-
an Gazetesi’nin haberine göre, Pegasus kişi başı tek
2013 ilk 6 aya ilişkin rakamlar:
- İç ve dış hat toplam yolcu sayısı: 7.55 milyon
- Doluluk oranı: %79.3
- İç hat pazar payı: %26.7, dış hat pazar payı: %9.1
- Yurtdışında 45, yurt içinde 31 nokta, toplamda 30 ülkede
76 noktaya uçuş
- Ciro: 991 milyon TL
- Aktif büyüklüğü: 3.1 milyar TL. (Air News Times)
- 2013 yılı sonu uçak sayısı: 49
- Uçakların yaş ortalaması: 4.07

Pegasus’a Tüketici Ödülü yön (20 kilogram bagaj ve işlem ücreti dahil) 63.19
euro’luk (171.821 TL) fiyatla karşılaştırma listesinin
Avrupa, Balkanlar, Kafkasya ve başında yer aldı. İkinci sırada Macar Wizz Air, tek
Ortadoğu’yu kapsayan toplam yöne ortalama 75.74 euro fiyatla uçuruyor. Listenin
30 ülkede 76 noktaya uçuşlar üçüncü sırasında bulunan BlueAir tek yönde 82.45
gerçekleştirerek bölgesel bir ha- euro’luk bilet fiyatına sahip. Ryanair ortalama 83.45
vayoluna dönüşen Pegasus Hava euro fiyatla dördüncü, EasyJet ise 89.97 euro’luk fiyat-
Yolları, American Liberty Univer- la beşinci sırada yer aldı. Listede en pahalı ise 206.76
sity (ALU) ve Institute of Sales & Marketing Management euro’luk fiyatla FlyThomasCook oldu. WhichAirline,
(ISMM) tarafından bu yıl ilk kez verilen MENA bölgesi (Or- bu listeye Ekim/Kasım 2013 tarihindeki Avrupa uçuş-
tadoğu ve Kuzey Afrika) tüketici ödülü “Customer Delight larındaki 300 bin fiyat arasından hesaplamayla ulaştı.
Award”un sahibi oldu. Pegasus bu ödüle, düşük bile ücreti (Airkule)
politikası uygularken, check-in sırasında ek ücret karşılığı
oturmak istenilen koltukları seçme, internet üzerinden iç
hatlarda 15 kg, dış hatlarda ise 20 kg’ın üzerindeki bagaj-
larının ödemelerini %60’a varan indirim hakkı, Pre-order
ile uçuş öncesi menü oluşturabilme, araç kiralama, otel
rezervasyon, seyahat sigortası gibi ek hizmetler sunma-
sı nedeniyle lâyık görülmüş... MENA bölgesinde bulunan

634

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Uçuş Doktoru Köşesi

SORU 1: (Araknoid kist) uygulamalarını engelleyecek konjenital ya da edinsel so-
lunum sistemi hastalığı olmamalıdır. Sivil havacılık mua-
Geçen yıl yaptırdığım bir muayene esnasın- yenesi kapsamında akciğer grafisi, solunum fonksiyon testi
da, tesadüfen beynimde araknoid kist oldu- ve EKG tetkikleri yapılır. Akciğer grafisinde tespit edilecek
ğu tespit edildi. Her hangi bir şikayetim yok herhangi bir patolojinin (akciğer alanlarında, kalp görüntü-
ve tedavi önerilmedi, sadece belirli aralık- sünde ya da iskelet sisteminde) ayrıntılı olarak araştırılması
larla kontrol ettirmem önerildi. Bu hastalık gerekmektedir. Muayene sonrasında akciğer ve kalp fonk-
pilot olmama engel midir? siyonlarında bir anormallik yoksa, mevcut durumun pilot
olmaya engel teşkil etmediğine karar verilir.
CEVAP: Günümüzde sıkça rastlanan ve selim oluşumlar
Dr. Nazım Ata (Hava ve Uzay Hek. Uzm. Eskişehir Asker
olan araknoid kistler, sıklıkla rastlantısal bir görüntüleme Hast. USAEM)
bulgusudur. Genellikle kistin boyutu büyük olsa da has- Kaynak: JAR–FCL 3.155
taların yakınması olmayabilir. Beyin içinde bulundukları
yerleşim yerine ve boyutlarına göre baş ağrısı ve nöbetler SORU 3: (Stockholm Sendromu)
gibi belirti ve bulgu verebilirler. Bu durumda cerrahi tedavi Stockholm Sendromu olan pilotlarla ilgili olarak uçu-
gerekebilir. Sivil havacılık sağlık kurallarına göre, Sınıf 1 ve şa elverişlilikleri yönünden nasıl bir karar verilir? Belli
Sınıf 2 sağlık sertifika adaylarının uçuş görevlerini yapma- bir süre tedavi görüp onun neticesine göre mi uçup
larını engelleyecek bir nörolojik hastalıkları olmamalıdır. uçmamalarına karar verilir?
JAR-FCL 3 Appendix 11 Subpart B ve C’ye göre, belirgin
klinik bulguları olan sabit ya da ilerleyici nörolojik sistem CEVAP: Stockholm Sendromu tıbbi ve psikiyatrik bir
hastalıkları, uçuşa elverişsizlik kararı gerektirir. Ancak çok hastalık değildir; DSM, ICD gibi uluslararası tanı reh-
az fonksiyon kaybına neden olmuş sabit hastalıklarda, ay- berlerinde de yer almıyor, pilotaj muayene kriterlerini
rıntılı bir muayeneyi takiben AMS (Havacılık Tıbbı Bölü-
mü) tarafından elverişlilik kararı verilebilir. Tesadüfen tespit gösteren ICAO,
edilmiş araknoid kisti olan adaylar ya da yetişmiş uçucular JAR FCL-3 gibi
kişisel olarak değerlendirilmeli; nöroloji muayene ayrıntılı algoritmalarda
bir şekilde yapılmalıdır. Bu hastalığın kişi tarafından heki- da yoktur. Ça-
me beyan dilmesi gerekmektedir. Kesin kararı havacılık tıb- ğımızda pop-
bı konusunda deneyimli bir nöroloji uzmanı verir. psikolojinin ve
junk science’ın
Dr. Nazım Ata (Hava ve Uzay Hek. Uzm. Eskişehir Asker konusu olan
Hast. USAEM) bazı sendrom-
Kaynaklar: JAR-FCL 3.210; JAR-FCL 3 Appendix 11 Sub- lar (Dunning-
part B ve C; JAA Manual of Civil Aviation Medicine. Chap- Kruger, Peter Pan, Alis Harikalar Diyarı’nda, Kudüs,
ter 12, Aviation Neurology. Pazartesi, Kleopatra, İlişkide 4 yıl, Eve Dönüş sendro-
mu, vs); kompleksler (Othello, Sinderella); kavramlar
SORU 2: (Kunduracı Göğsü) (indigo çocuk, helikopter ebeveyn, vs) üretilmiştir. Be-
lirli psikolojik durumları tanımlamakta kolaylık sağla-
Göğüs kafesi yapımda çocukluğumdan beri bir bozukluk yan ve magazinsel yönleri olan bu ilginç kavramlar
vardı. Kontrol amacıyla doktora gittim ve kunduracı göğsü bir hastalık değildir, özel tedavi gerektirmez; sadece
tanısı konuldu. Bu durum pilot olmama engel midir? bir tutumu adlandırıyor ve ilgilenenlere içgörü kazan-
dırmak üzere ışık tutuyor... Dolayısıyla böyle tanılarla
CEVAP: Göğüs çöküklüğü resmi işlem yapılamaz. Kaldı ki, pilotaj muayene za-
manı geldiğinde kişi bu psikolojiden çıkmış da olabilir.
(Pectus Excavatum), doğum- Psikiyatri uzmanının, şahıs için yapacağı uçuşa engel
sal bir hastalıktır. Çoğunlukla teşkil eden bir kaygı korku değerlendirmesi sonucuna
yaşamı tehdit edici değildir ve göre uçuşa elverişlilik kararı verilecektir.
nadiren kısıtlı fonksiyon bo- Dr. Muzaffer Çetingüç
zukluklarına neden olur. En sık
görülen, göğüs ön duvarı defor-
mitesidir (%80). Sivil havacılık
sağlık kurallarına göre Sınıf 1
ve Sınıf 2 sağlık sertifika aday-
larında görevlerini kolaylıkla

635

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

NATO Ülkelerinde Askeri Uçuş Tabipliği Kursları

Uçuş tabipleri havacılık tıbbı alanında özel eği- Öneri:
tim almış doktorlardır. Uçuş tabibi olmak için Uluslararası bir işbirliği ile uçuş tabipliği kurs
gereken eğitim süresi ve müfredatı ülkeler ara- programlarının minimum standartlarının belir-
sında farklılık gösterir. Bazı ülkeler askeri tabip- lenmesi, daha sonra ülke ihtiyaçlarına göre her
lerini yurt dışındaki kurslara göndererek eğitim ülkenin kendi ders programlarını oluşturması,
aldırmaktadırlar. Bazıları da kendi oluşturdukları uçuş emniyetine katkı sağlayacaktır. Bu standar-
eğitim programlarıyla kurs vermektedirler, ama dizasyonun sadece askeri değil sivil havacılık
bir standardizasyon olmadığı anlaşılmaktadır. için de yapılmasının yararlı olacağı öngörülmek-
tedir.

Bu konunun irdelenmesi amacıyla 28 NATO ül-
kesindeki 13 farklı ülkeden 15 kişiye mail yolu
ile ulaşılarak ülkelerinde uçuş tabipliği kur-
su olup olmadığı; varsa kurs ile ilgili ayrıntılar,
yoksa uçuş tabiplerinin nasıl eğitildiği, görev ve
sorumluluklarının neler olduğu ile ilgili sorular
yöneltildi. 12 dönüş oldu.

Sonuçlar: Hazırlayan: Dr. Nazım Ata. Hava ve Uzay Hek.
- Kurs süresi 2 hafta ile 6 ay arasında değişmek- Uzm. (Uçucu Sağlığı Araştırma ve Eğitim
tedir, Merkezi- Eskişehir)
- Bazı ülkelerde zorunlu tazeleme kursu vardır,
- İngiltere ve Almanya dışındaki ülkelerde kurs
sürecinde en az 1 sorti uçuş yaptırılmaktadır,
- Bazı ülke uçuş tabipleri zorunlu ya da isteğe
bağlı olarak Hava Üslerinde uçuş yapmaktadır-
lar,
- Sadece Türkiye ve Yunanistan’da uçuş öncesi
günlük sağlık muayeneleri yapılmaktadır.

636

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Bir Yazar...

Öykü ve romanlarında çok değişik tekno- nizler Altında 20 bin Fersah romanında kita- insan yollarken, yerçekiminden kurtulmak
lojik buluş ve gelişmeleri neredeyse yüz- bında belirttiği özellikleriyle örtüşmektedir. için gerekli zamanı ve diğer güçlükleri de
yıl öncesinden anlatmış olan yazar, 1828 Ünlü deniz araştırmacısı kaptan Jacques göz önüne almıştır. Kitapta Ay yolculuğunu,
yılında Fransa’nın Nantes kentinde doğup Cousteau anılarında, “Roman, gemimizin yatırım amaçlı olarak hisse senedi şeklinde
1905 yılında Amiens’te 77 yaşında öldü. İncil’iydi!” demişti. Her ne kadar balon o za- finansal girişimcilere sunar: Bu yatırımcı-
1860 yılından itibaren bilim adamlarıyla mana kadar bilinip kullanılıyorsa da, balon- ların arasında Osmanlı Bankası’nın da adı
kurduğu arkadaşlıklar sayesinde edebiyatta la ilk uzun uçuş “Balonla Beş Hafta” kitabı geçer. Kitaptaki en önemli husus, günümüz-
bilim-kurgu (Sci-Fi) türünün yaratıcısı hatta yayınlandıktan sonra yapılmıştır. deki Aya seyahatle, özellikle de Apollo-11
fahri babası sayılır olmuştur. Fransız Ulusal Agatha Christie’den sonra, eserleri programıyla olan şaşırtıcı benzerliklerdir:
Kütüphanesinde uzun süreler bilim, icat ve yabancı dillere en çok çevrilen ikinci yazar J. Verne’in öyküsündeki topun adı Colum-
keşiflerle ilgili kitaplar, dokümanlar okuyup ünvanı Unesco tarafından onaylanmıştır. J. biad, Apollo-11’in kontrol modülünün adı
araştırmalar yaptıktan sonra 70’ten fazla sıra Verne’in eserlerinin Türkçe’ye ilk çevrimi Columbia’dır. Her ikisinde uçuş ekibi 3 ki-
dışı kitap yazdı. Gerçekleşmesinden çok ön- 1875 yılında başlamış, Cumhuriyetin kuru- şidir. Her iki yolculuk için de kalkış bölgesi
cesinde kitaplarında uzay yolculuğu, derin Florida olarak planlanmıştır; iniş bölgeleri
okyanus dalışları, denizaltı ve yerküreyle il- luşu ve harf devriminden sonra hızlanarak de oldukça yakındır.
gili yolculukları ve buluşları işledi. Avrupa çoğalmıştır. Bu konuda en önemli çalışma, Ayın Çevresinde: Merminin (uzay gemisi)
ile Amerika’nın sanayi ve teknolojisine il- Ferid N. Hansoy’un 1940 yılından itibaren hedefinden saparak Ayın uydusu haline geli-
ham kaynağı olduğu bilim gurularınca kabul 50 tane eseri dilimize kazandırmasıdır. şi ve ayın çevresindeki uçuşlarında kâşiflerin
edilmektedir. J. Verne’in havacılıkla ilgili bazı eserlerinin başından geçen maceralar anlatılır.
Ufuktaki dünya savaşlarını, yükse- konuları: Robur The Conqueror: ABD’de uçuşa me-
lecek olan Nazi İmparatorluğunu, konvan- Balonla Beş Hafta: J. Verne’in ilk romanı raklı bir kulübü (Weldon Enstitüsü) çok par-
siyonel silahların yıkıcı gücünü ve kimyasal olarak 1863 yılında basılmıştır. Kitap, Dr. lak buluşları olan Robur’un “Havadan hafif
silahları tahmin etmişti. 20.yy’a ait Paris’te- Fergusson’un önderliğinde Victoria isimli sı-
ki modern yaşam, gökdelenler, Maglev cak hava balonuyla Afrika’ya yapılan uçuşu ve Havadan
manyetik hızlı trenleri, faks ve bilgisayarlar anlatır. Ağır” hava araç-
gibi yüksek teknolojik araçları öngörerek 80 Günde Devr-i Âlem: 80 günde sadece larının (uçak-
eserlerinde aktarmıştı. Başlangıçta eserleri kara ve deniz araçlarını kullanarak dünya helikopter) ya-
Fransa’da ilgisizlikle karşılanmış; eleştirmen- yolculuğunun tamamlanabileceğini iddia pımıyla ilgilenir.
ler aşırı fantezi ve hayalperestlik suçlamaları eden gizemli, titiz ve dakik Phileas Fogg’un Romanda özel-
yapmıştı. İlginç olan, tasarladığı araçların yardımcısıyla birlikte yaptığı gezi anlatılır. likle Albatros
bazıları yıllar sonra gerçekleştiğinde öngör- Doğuya devamlı giderek yolculuk tamam- adı verilen araç
lanır. Kitabın sonunda gün-tarih çizgisini günümüzün he-
düklerine şaşılacak derecede uymasıdır. doğuya doğru kat ederek bir gün kazanıla- likopterine ol-
ABD’nin ilk atom denizaltısı olan cağını coğrafya derslerinden daha güzel bir dukça yakın bir tarifle anlatılır. Bu gemiyle
Nautilus, bazı özellikleriyle J. Verne’in De- şekilde öğretilmesi eserin başka bir özelliği- çıkılan yolculukta -dünya etrafında 3 hafta-
dir.Aya Seyahat: J. Verne bu eserinde Aya kahramanların başına gelen maceralar anla-
tılır. Ardından daha değişik bir dizaynı olan
Go-Ahead isimli önden pervaneli aracın (bir
tür uçak) yapımından sonra Albatrosla olan
mücadelesi anlatılır…
Hazırlayanlar: Kpt.Pl. Osman Gazi Baykal;
Dr. Muzaffer Çetingüç

637

2 0 1 4 Ocak S A Y I : 2 4

Bir Film...

YERÇEKİMİ “Gravity”

Yönetmenliğini Alfonso Cuarón’un kileri hala tartışma konusu olan “uzay dan da uzay kapsülü ile dünyaya dö-
yaptığı, başrollerini Sandra Bullock ve çöplüğü” problemi ve Kessler Sendro- nebilmek için mücadele etmektedirler.
George Clooney’in oynadığı ve orijinal mu konu edilmiştir. NASA bilim adamı Bu türdeki benzerleri içerisinde (Apollo
adı “Gravity” olan bilim kurgu türünde- Donald J. Kessler tarafından 1978 yı- 13) hatırı sayılır bir yer edinecek olan
ki film, 3 boyut teknolojisinin en güzel lında ortaya atılan bu sendrom, dünya bu filmde, olayların arka plânındaki
örneklerinden birisi olarak dikkat çek- etrafında düşük irtifada dönen cisim- uzay ve gezegenimizin ihtişamlı gö-
mekte. Baştan sona uzay-eşdeğer böl- lerin parçalanarak yörünge üzerindeki rüntüleri yansıtılmış. Uzayda kaybol-
gede (yörüngede) geçen film şu çarpıcı cisimlere çarpması ve her çarpışmanın manın dayanılmaz korkusu, oksijenin

ifadelerle başlıyor; “Dünya gezegeni- yörünge üzerindeki başka bir çarpışma- tükenmesi sonucu nasıl nefessiz kalına-
nin 600 km yukarısında sıcaklık +125 ya yol açarak tüm uyduların çalışmaz bileceği izleyiciye başarıyla hissettiril-
ile -100 0C dereceleri arasındadır. Sesi hale gelmesi durumudur. Filmde, Kess- mekte. Bu yönleri ile film bir miktar da
taşıyacak hiçbir şey yok; hava basıncı ler Sendromu yüzünden uzay boşluğu- gerilim özellikleri barındırıyor. En etkili
yok; Oksijen yoktur. Uzayda yaşam na sürüklenen Dr. Ryan Stone (Sandra sahneler arasında, patlamalar ve parça-
olanaksızdır...” Temel olarak uzay-eş- Bullock) ile astronot Matt Kowalski’nin lanmalar esnasında ses çıkmaması; ha-
değer bölgesi irtifalardaki insan fizyo- (George Clooney) yaşam savaşı hikâye sar gören uzay mekiği ekibinin ölmeleri
lojisi ile ilgili yapılan yüksek bütçeli edilmiştir. Elbiseleri üzerindeki sınırlı ve savrulan bir parçanın bir astronotun
araştırmalarda halen pek çok bilinme- oksijen kapasiteleri ile hayatta kalmaya kafasının içinden geçmesi gibi görüntü-
yen bulunmaktadır. Bu filmde yüksek çalışan bu ikili, yörüngedeki Rus (So- ler sayılabilir...
irtifalardaki bilinen risklerin dışında, et- yuz) ve Çin Uzay İstasyonlarına ve ora-
Film yorumu: Dr. Savaş İlbasmış

638