Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 31

2017 Eylül Sayı: 31

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Dernek Haberleri

Havacılık Psikolojisi Kursu Açıldı

10-15 Nisan 2017 tarihleri arasında Üsküdar Üniversitesi, Havacılık Tıb-
bı Derneği ve KİM Psikoloji işbirliği ile ‘Havacılık Psikolojisi Sertifika
Programı’ açıldı. Önceki yıllarda 3-4 kez Hava Kuvvetleri psikologları
için açılan benzeri kurs, sivil kesimde ilk kez yapılmış oldu. Programa
katılan 24 kursiyer (üçü psikiyatri uzmanı 6 hekim, 3 pilot, 18 psikolog)
15 Mayıs 2017 günü yapılan sınavda 97 ve üstü puanlarla başarılı oldu
ve sertifikalarını aldı.

Kurs eğitim koordinatörlüğünü Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç yaptı. Kursta
eğitmen olarak Dernek üyelerimiz Prof.Dr. Hasan F. Töre, Doç. Dr. Ender
Gerede, Pilot Fizyolog Hüsnü Onuş ve Dr. Kadir Eren ile birlikte Üskü-
dar Üniversitesinden, KİM Psikoloji’den ve THK’dan uzmanlar görev aldı.
40 saatlik kurs müfredatında işlenen konu başlıkları şunlardı: Havacılık
terminolojisi, uçuş fizyolojisinin temel konuları, uzay fizyolojisi ve psiko-
lojisi, uçuş psikologlarının görev tanımı ve misyonu, havacılıkta bilişsel
bozulmalar, nörokognitif sorunlar, uçuş kazalarında insan faktörü, CRM,
kadın pilot performansı, havacılıkta ilaç kullanımı, yaşlı pilot, yorgunluk,
pilot seçiminde psikomotor testler ve mülâkat usulleri, uçuş korkuları ve
tedavisi, intihar, havacılıkta travmatik yaşantılar, yas, kriz yönetimi, vs.

Havacılık psikolojisi sertifikası alan arkadaşlarımız dernekleşmek veya
benzeri bir organizasyon içinde bu misyonu sürdürmek düşüncesiyle he-
men ‘Havacı Psikologlar’ adıyla bir WhatsApp grubu kurdular. Bu kanal-
dan iletişimleri aktif biçimde devam etmekte…

Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Hava Sağlık Biri-
mi tarafından hazırlanan Havacılık Sağlık Talimatı (SHT-MED) 31 Tem-
muz 2017 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek şekilde 15 Haziran 2017
tarihinde yayımlandı. Yeni talimatın 5. Maddesi -r- fıkrasında ‘havacılık
psikoloğu’ tanımı şöyle yapılmakta: Sivil Havacılık Sağlık Komisyonu ta-
rafından kabul edilen, havacılık psikolojisi ve meslektaş destek programı
konularını içeren en az 30 saatlik ders programına katılım sağladığını bel-
geleyen ve Genel Müdürlükçe yetkilendirilmiş; klinik psikologları ve bu
programa katılım sağlayan Medikal Asessör, AME, klinik psikolog ve/veya
psikiyatri uzmanı sorumluluğunda psikolojik destek veren psikologlar…

Ümidimiz, ‘havacılık psikologluğu’ kariyerinin Ulaştırma Bakanlığı
SHGM talimatlarına girmesi ve havayolu şirketleri, uçuş okulları, hava
ambulans kuruluşları gibi ilgili kurumlarda kadro oluşturulmasının kurala
bağlanmasıdır.

966

2017 Eylül Sayı: 31 Yitirdiğimiz değerler

Yayın Sorumlusu : Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç Bir önceki sayımızda, üç duayen uçuş doktorumuzun (Dr. Cudi Ca-
Basım Yeri : Eskişehir Ülkü Ofset noruç, Dr. Çetin Aslan, Dr. Abdullah Öksüz) vefat haberini üzülerek
vermiştik. Bu sevgili arkadaşlarımızın acısı ciğerimizdeyken, beş büyü-
Grafik Tasarım : Selçuk Tandoğan ğümüzün daha vefat haberleri peş peşe geldi. Derneğimizin Onursal
Yazışma Adresi : Orhangazi Mah. Küme Sok. Başkanı Prof.Dr. Rıdvan Ege, Hv.Tbp.Tuğg. Nurhan Aydınalp, Dr. Yaşar
Payas, Dr. Hüseyin Karabayram ve Dr. Dinç Alpyıldız’ı da kaybettik…
Hisarpark. Park-2/C ESKİŞEHİR Hepsi de iz bırakmış Hava Kuvvetlerinden emekli uçuş doktorlarıydı.
Rıdvan Hoca Derneğimizin Onursal Başkanıydı… İnsanlık ve kişisel dostluklar bir yana,
Tel: 0222 3240098 havacılık tıbbı bağlamında referans da olan insanların gittiği bir dünyada giderek yalnızlaş-
tığımızı hissediyoruz. Allah rahmet etsin, ışıklar içinde yatsınlar…
Web: www.hvtd.org

E-Posta: [email protected] Göle maya mı çalıyoruz, yoksa iyiye mi gidiyoruz?

Dernek haberleri, toplantılar 966-68 Havacılık tıbbının sivil alanında Dernek olarak 17 yıldan bu yana
yaptığımız çalışmalar havaya mı gidiyor, Nasreddin Hoca gibi göle
Helikopter kazaları 969 maya çalıp yoğurt yapmak peşinde miyiz, bir arpa boyu olsun yol
alamadık mı acaba diye düşünürken, dönüp arkamıza baktığımızda,
Yeni Havacılık Sağlık Talimatı (SHT-MED) 971 (bize az geliyor olsa da) önemli aktivitelerin gerçekleştirildiği görülü-
yor. Geçtiğimiz aylarda yapılanların ve önümüzdeki aylarda yapıla-
Kadın pilotların başörtüsü sorunsalı 972 cakların dökümü şöyle:
■ 10-15 Nisan 2017 tarihleri arasında Üsküdar Üniversitesi’nde Ha-
Yabancı pilotlar Türkçe bilmeli mi? 973 vacılık Psikolojisi Sertifika Kursu düzenlendi,
■ 15-16 Mayıs günleri Ankara’da Hava ve Uzay Hekimliği Çalıştayı
Askeri pilotlar sivil havacılıktan çekilmeli mi? 974 yapıldı,
■ EASA’nın ‘Pilot Akran Destek Programı’ çerçevesinde Türkiye’deki
Pilotların oruç sorunsalı, yine yeniden 975 uygulamalar üzerinde bir çalışma grubu eliyle yol haritası hazırlandı,
■ 29 Nisan-5 Mayıs tarihlerinde Denver’da yapılan Aerospace Med.Assoc. ve 10-14 Eylül
Kabin havası 976 günleri Roma’da yapılan ICASM ve ESAM toplantılarına Dernek üyelerimiz katıldı,
■ 23-24 Eylül tarihlerinde Rize’de yapılan 4. Anestezi Sempozyumunda ‘Havayoluyla Hasta
Uçuşta karın gazları ve yellenme 977 Taşınması’ konusunda sunum yapıldı,
■ 23-25 Ekim tarihlerinde Antalya’da 3. Ulusal Havacılık Tıbbı Kongresi ve SHT-MED Ça-
Saygısız yolcuların uçuşu kâbusa çevirmesi 979 lıştayı yapılacak,
■ Ekim ayı içinde Havacılık Psikolojisi Sertifika kursunun ikincisi düzenlenecek…
Havacılıkta uğursuzluk efsaneleri 980
Bunlar 10-15 yıl öncesinin Türkiye’sine göre oldukça önemli gelişmelerdir. Havacılık tıbbı-
Uçakta acil doktor anonsları 982 nın ve psikolojisinin öneminin ülkemizde anlaşılmaya başlandığı, sivil kesimde de farkında-
lık oluştuğu anlamında yorumlanabilecek iyi haberler bunlar. Son 5 ay içinde Derneğimize
Arkadaş pilot desteği (Peer Support) 983 üçü psikolog, dördü hekim olmak üzere 7 sivil arkadaşımızın (6’sı bayan) üyelik başvurusu
yapması da, göle maya çalmak karamsarlığımızı gideren bir başka gelişmedir…
Stiftung Mayday 987
Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç
Pilot adaylarında MMPI-2 testi 988

Şövalyelik bitti mi? 990

Normobarik Hipoksi cihazları 992

Türkiye’nin uçak gemisi ihtiyacı 993

Uçuş Kazaları, Yer kazaları 994

Haberler 997

Kuraldışı yolcu haberleri 1001 Rize’de Havayoluyla Onursal
hasta taşınması sunumu Üyemiz
Tıbbi Kule 1003 Dr. Melchor
23-24 Eylül 2017 günlerinde J. Antunano
THY Haberleri 1004 Rize Recep Tayyip Erdoğan ICASM’a
Üniversitesi’nde yapılan 4. başkan
Uçuş Dr. Köşesi 1005 Anestezi Sempozyumunda, seçildi.
Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç
Filmler: Anadolu Kartalları, Passengers 1007, 1012 tarafından ‘Hava Ambulanslar
ile Hasta Transferi’ başlıklı bir
Hava araçları: Jet Pack, Orbis 1008, 1009 sunum yapıldı.

Bir Kitap: Madde-22 1011

İki Portre: Melanie Astles, Red Baron 1010, 1014

Mizah Köşesi 1015

967

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Hava ve Uzay
Hekimliği Çalıştayı

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay
Hekimliği Anabilim Dalı Başkanlığı tarafın-
dan düzenlenen “Hava ve Uzay Hekimliği
Çalıştayı” 15-16 Mayıs 2017 tarihlerinde
Ankara’da Gülhane Külliyesi Şehit Tbp.
Ütğm. Bahadır Yurtbaş Amfisi’nde yapıldı.
Çalıştaya Havacılık Tıbbı Derneği adına
katılan Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç “Türk Sivil Havacılığının Havacılık Psikologları
Gereksinimi” başlıklı bir sunum yaptı. Ayrıca Dernek üyelerimizden Prof.Dr. Ferşat
Kolbakır, Dr. Şebnem Gökkuşu, Dr. Kadir Eren, Doç.Dr. Aycan Fahri Erkan, Dr. Vedia
İlkkutlu ve Psk. Nihan Kurnaz da kendi kurumlarını temsilen bildiriler sundular.

Prof.Dr. Rıdvan EGE’yi kaybettik

Havacılık Tıbbı Derneğinin Onursal Başkanı, uçuş doktorlarının duayeni, Ufuk Üniversitesi Müte-
velli Heyeti Başkanı Prof.Dr. RIDVAN EGE 8 Haziran 2017 günü 92 yaşında vefat etti. 1925 De-
nizli doğumlu olup, 1948 yılında İstanbul Tıp Fakültesinden askeri doktor olarak mezun olmuş,
1950 yılında ülkemizin ilk uçuş doktorlarından biri olarak Hava Kuvvetlerinde görev yapmıştı.
GATA’da ortopedi kliniğini kurmuş, Türkiye Trafik Kazaları Yardım Vakfı’nın kurucu ve onursal
başkanı olarak çok değerli hizmetlerde bulunmuştu...

Prof. Dr. Hasan Fehmi Töre’nin gözüyle Rıdvan Hoca

Rıdvan Hoca ilk uçuş tabiplerindendir, sertifikası 3 no’ludur. Kendisini bi-
lirdim ama ünsiyetim yoktu. Gülhane’de Ortopedi kliniğini kurmuş, Hava
Kuvvetlerinden emekliliğinden sonra Ankara Tıp Fakültesi, Gazi Tıp Fakülte-
si ve Trafik hastanesinde çalışmış; en son olarak da Ufuk Üniversitesini kur-
muş, binlerce doktor, hemşire yetiştirmişti. 2006 yılındaki Havacılık Tıbbı
Derneğinin genel kurul toplantısında Eskişehir’de tanıştığımızda beni Ufuk
Üniversitesine davet etmişti. Haziran 2006’da Üniversitenin kardiyoloji kli-
niğinde çalışmaya başladım. Her zaman takdirle hatırlayacağım bir özelliği,

kendisine götürdüğümüz
her projeyi hemen kabul etmesi ve uygulamamız yönündeki deste-
ğidir. Girişimsel kardiyoloji imkânları yarattığı için kendisine mü-
teşekkirim. Yaşı ve bazı hastalıkları nedeniyle yakından temasımız
oldu. Çok mütevazı ve kibardı. Zaman zaman akşamları da evine
çağırırdı. Bir gün evinde kediler ilgili sohbet sırasında Duman isimli
kedisi koşarak masaya, oradan da perdeye tutunup asılı kaldı, bal-
kondaki güvercinlerle değişik sesler çıkarıp mırıldanmaya başladı.
Rıdvan hoca, “bu kedi komando eğitimi aldıktan sonra işte böyle
oldu” dedi, eşi Binnaz Hoca ile birlikte gülüştük. 40 bin sayfayı aşan
116 kitap yazmıştı. Bu dünyada hakkıyla kendini var etmiş, iz bırak-
mış çok iyi bir bilim adamı, çok iyi bir insandı; Allah rahmet eylesin.

Dernek üyeleri ICASM ve ESAM toplantılarında

10-14 Eylül 2017 günleri Roma’da yapı-
lan ICASM (65th International Congress
of Aviation and Space Medicine) ve ESAM
(European Society of Aerospace Medicine)
toplantılarına Dernek üyelerimizden Hüsnü
Onuş, Dr. Mustafa Morkoyun (DHMİ), Dr.
Savaş İlbasmış (USAEM) ve Dr. Kadir Eren
(SHGM) katılarak ülkemizi temsil ettiler.

968

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HELİKOPTER KAZALARI

Tunceli’de Sikorsky kazası, 12 şehit

18 Nisan 2017 günü Pülümür ilçesinden havalanan Sikorsky S-70 Blackhawk tipi polis
helikopteri, kalkışından 10 dakika sonra Ovacık’ın Çambulak mevkiinde düştü. İçinde
özel harekâttan 7 polis, 1 hâkim, 1 astsubay ve 3 personel olmak üzere 12 kişi bulunan he-
likopterin yoğun sis, kar ve yağmur yüzünden saat 11.50 sularında düştüğü, dışarıdan bir
saldırı söz konusu olmadığı bildirildi. Askeri ve sivil kurtarma ekiplerinin enkaza ulaşması,
dağ yolu olmayışı ve 1 metre kar yüzünden ancak 5 saat sonra saat 16.34’de mümkün
olabildi. Hakim Onur Alan, polis memurları Ekrem Dereli, Sadettin Demir, Candaş Kaplan,
Mesut Özdemir, Ahmet Cihan Kilci, Yavuz Selim Karaman, Hasan Yıldırım, Azam Gündede, Komiser Pilot Abdullah
Ortanca, sözleşmeli pilot Dilaver Karsavuranoğlu ve teknisyen Murat Ködük’ün cansız bedenlerine ulaşıldı. Helikopter,
terör olayları yüzünden ring seferi yapmaktaydı; Nazımiye ve Pülümür ilçelerinden komiserlik sınavına girecek polis me-
murlarını sınav yerine götürülmekteydi, dönüş seferinde de Ovacık’tan başka polisler alınarak Tunceli’ye getirilecekti…

Şırnak’ta Cougar kazası, 13 şehit

31 Mayıs 2017 günü Şırnak’ın Uludere ilçesi Şenoba bel-
desinde iftar sonrası Tugay Komutanlığından kalkış ya-
pan ve içinde 13 personel bulunan AS 532 Cougar tipi
bir helikopter, kalkışından 3 dakika sonra yüksek gerilim
hatlarına takılarak saat 20.55 sularında düştü. 300 metre
yüksekten yere çakılan helikopterde yangın çıktı ve yüklü
bulunan mühimmat patladı. Olayın terörist saldırıyla ilgi-
si olmadığı açıklandı. Helikopter Şenoba beldesinde vadi
içindeki nehrin karşı yakasına düştüğü için enkaza ulaşmak zaman aldı.
Şehit olanlar: 23. Sınır Tümen Komutanı Tümg. Aydoğan Aydın, Alb. Oğuzhan Küçükdemir, Alb. Gökhan Peker, Yb.
Songül Yakut, Bnb. Koray Onay, Yzb. İlker Acar, Yzb. Nuri Şener, Pilot Yzb. Serhat Sığınak, Pilot Ütğm. Aldülmuttalip
Kesikbaş, Bçvş. Mehmet Erdoğan, Teknik Bçvş. Fevzi Kıral, Uzman Çvş. Zeki Koç ve Piyade Uzman Çvş. Hakan İncekal.
Cougar Helikopterleri: Fransız-Alman ortak tasarımı olup genel maksat helikopteri olarak
kullanılmakta. Çift motorlu, 842 km menzili, 278 km hızı olan ve 25 tam teçhizatlı asker
taşıyabilen bu helikopterlerden son 21 yılda üçü düştü. İlki 1997 yılında Zap bölgesinde
PKK’lıların füzesiyle vurulmuş ve 11 asker şehit olmuştu. 2003 yılında yüksek gerilim
hattına takılarak düşen helikopterde 4 asker ve bu son kazadaki 13 askerle birlikte toplam
şehit sayısı 28 oldu.
Kaza nedeni ve oluşu: PKK ile mücadele eden asker, polis ve korucularla bölgede görev yapan kamu görevlileri, kal-
leşçe saldırılar ve karayollarına döşenen mayınlar yüzünden çok riskli görev yapmak durumunda. Ulaşımın önemli bir
bölümü helikopterlerle yapılmakta. Nokta iniş ve kalkışları sırasında çevre güvenliğini tesis etmek oldukça zor. Avrupa,
Rusya ve ABD imalatı güdümlü roket ve füze atabilen seyyar silahlardan korunmak için helikopterler vadi içlerinden
alçak uçmak zorunda kalmaktalar. Bu da elektrik hatlarına ve coğrafi yapılara çarpma olasılığını gündeme getirmekte.
Özellikle gece uçuşları ile kışın kar ve tipi koşullarında görüş kısıtlılığı kaza riskini arttırmakta. Gece görüş dürbünleri
kullanıldığında, gündüz çıplak göz kadar net ve sağlıklı görüş elde edilemez. Ergenekon ve Balyoz davalarında iftira-
ya uğrayarak hapse düşen veya ordudan atılan tecrübeli pilotlar, bir eksiklik yaratmış, kritik harekâtlar genç pilotlarla
sürdürülmek zorunda kalınmıştır. Uçuş ekiplerinin yorgunluğu da ayrı bir olumsuz unsurdur. Yüksek gerilim hatlarında
ikaz küreleri (boom) olması gerekirken bunların bulunmadığı anlaşıldı. Gerçi bu küreler olsaydı da gece koşullarında
görünmemesi nedeniyle en etkili önlemin, telleri algılayan lazerli ‘Helikopter Engel Tanıma Sistemi’ (HETS) olduğu
bilinmekte. Ancak bu sistemler için açılan ihalelerin 2010 yılından beri sonuçlanmaması, kazanın perde arkasındaki

969

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

sebeplerinden biri olsa gerektir. (Bu tartışmaların sürdüğü günlerde Başbakan Binali Yıldırım, MSB’ye talimat vererek
40-70 bin $ civarında maliyeti olan bu sistemlerin ivedilikle tedarik edilmesini istedi.)
Yb. Songül Yakut, ilk kadın jandarma (ilçe) komutanı idi. FETÖ’nün kumpas projesinde bir süre açığa alınmış, sonra
aklanarak görevine dönmüştü. Görev yaptığı her yerde şiddet gören kadınlara destek verdi. Yb. Yakut’un olay öncesinde
evine gitmek üzere iken tesadüfen karşılaştığı komutan tarafından helikoptere davet edildiği öğrenildi.
Tümg. Aydoğan Aydın (51), 2012-2016 yıllarında Kayseri Komando Tugay Komutanlığı yaptıktan sonra Şırnak’taki 23.
Sınır Tümen Komutanlığına atanmıştı. Terörle mücadelede destan yazan komutan olarak bilinmekte idi. Lâkabı ‘Asker
Aydoğan’ idi. 15 Temmuz 2016 darbe girişiminde adı yanlışlıkla darbeci subaylar listesine girdiği için bir süre açığa
alınmış, sonra görevine iade edilerek terfi almıştı. İkiyakalar ve Kato dağında PKK’ya karşı çok başarılı operasyonlar
yürütmüş, onların korkulu rüyası olmuştu. Tümg. A.Aydın’ın ‘oğlum’ diye hitabettiği yakın koruması olan iki astsubayı
kaza akşamı helikoptere binecekleri sırada dinlenmeleri için evlerine gönderdiği ve içinde 500 TL bulunan zarf verip,
“Ailelerinizle iftar açın. Hakkınızı helâl edin” dediği öğrenildi. Sonraki günlerde adının verildiği kışladaki şehitlik anıtını
kazadan 3 saat önce ziyaret etmişti…
1997 yılında Zap bölgesinde bir Cougar helikopteri PKK tarafından Sa-7 Grail güdümlü uçaksavar füzesiyle düşürül-
müştü. Bu olayı takip eden aylarda bölgeye hakim Mehmetçik Tepe’de konuşlanmış olan askerlerimiz, karşıda Ku-
zey Irak’a ait Link dağlarında bazı geceler çatışmalar olduğunu gözlemlemekte idi. Muhabere bölük komutanı, telsiz
taramasında oradan çağrı yapan IRMAK 117 kodlu kişinin kendi devre arkadaşı olduğunu sesinden tanıdı. Bir gece
peşmerge ile ortak yürütülen şiddetli çatışmalar sırasında çok zorda kaldıkları anlaşıldı ve Irmak 117’ye istediği bir şey
olup olmadığı soruldu; gelen yanıt, “Bulunduğum yeri ateş altına alın” oldu. Sonraki telsiz çağrılarına cevap vermedi,
orası bombalandı. 3 gün sonra Irmak 117’nin bu bombalamadan kurtulduğu ve bu kahramanın, o zamanın genç subayı
Aydoğan Aydın olduğu öğrenildi (Em.Alb. Alparslan Çakmakçı ve Gazi Ütğm. Abdullah Ağar)…
KORE SAVAŞI’NDA NE OLMUŞTU? 22 Nisan 1951’de, Çin kuvvetlerince kuşatılan piyade bölüğünde görevli topçu
ileri gözetleyici Ütğm. Mehmet Gönenç’ten şu telsiz mesajı alınmıştı. “Düşman bulunduğum tepeyi işgal etti. Çok şehit
verdik. Telsizcimiz de şehit oldu. Koordinat veriyorum. Bataryalar ateş etsin”. Bunun üzerine Topçu irtibat subayı da
telsizle şu cevabı vermişti. “Verdiğiniz koordinatlar bulunduğunuz yerdir” Ütğm. Gönenç’in verdiği cevap şöyleydi:
”Evet öyle. Biz düşmana teslim olmak istemiyoruz. Bizi onlara teslim etmeyin. Vasiyetimiz budur. Bizi ateşlerimizle
şehit edin” Üsteğmen Gönenç’in bu vasiyeti yerine getirilmişti.
1992 yılında Ütğm. Aydoğan Aydın’ın yazdığı şiir onun mücadele azmiyle duygusal yönünü ortaya koymakta idi:
Hanke’ye Ağıt “Doksan kişiydik biz o gün / Aç, susuz, uykusuz. / Nasır tutmuş ayaklarla, yürüyorduk kaygusuz./ Sis, ça-
mur, kanla, terle, üzerindeydik bulutların. / Ayrım Hanke Yaylası’nda, yeşerirken umutlarım. / Soğuk namlular elimizde,
yürüyorken dağlara. / Şehitlerden selam geldi, savaşan tüm sağlara. / Uzaklarım yakınlaştı, inancımla, davamla. / Uyan
Hanke geliyorum, heybetimle, havamla…’

Eczacıbaşı’nın Sikorsky helikopteri kazası

10 Mart 2017 günü saat 11.16’da Atatürk Havalimanından kalkan (işletmesini Kuğu
Havacılık’ın yaptığı) Eczacıbaşı’na ait Sikorsky S-76 C-2 tipi helikopter, saat 11.21’de
Beylikdüzü’ndeki TUYAP Fuar Merkezi yakınında, 217 metre yüksekliğindeki Endem
Televizyon Kulesi’ne çarparak E-5’e düştü. Ateş topuna dönüşen helikopterde bulu-
nan 7 kişinin öldüğü bildirildi. Vitra’nın Bozüyük fabrikasına gitmekte olan helikop-
terde şirketin Rusya direktörü Salim Özen, 4 Rus misafir (Aleksandr Vanin, Igor Koc-
hergin, Luidmila Chuprova ve Elena Badragan) ve 2 pilot (Alaattin Nacar, Ahmet Bulu) bulunmakta idi. Pilotlar Kara Kuvvetleri
kökenli ve bu tip helikopterde tecrübeliydiler.
Kazayla ilgili yorumlar: Her hava koşulunda aletli uçuş imkânları olan, yani siste de radarla uçabilen bu helikopterin kuleye
neden çarptığı, tecrübeleri yüksek pilotların uçuşu erteleyebilecekken neden ertelemediği gibi sorular soruldu. Pilotaj hatası
ile birlikte sis içinde vertigo olasılığı üzerinde yorumlar yapıldı. Başlangıçta TV kulesinde helikopterin çarptığını kanıtlayan
izler bulunduğu, sonradan iz bulunmadığı iddia edildi. Eğer kuleye çarpma söz konusu değilse, bölgedeki yüksek gerilim
hatlarını taşıyan kılavuz çelik tellere çarpmış ve kuyruğun bu nedenle kopup uzağa savrulmuş olabileceği ileri sürüldü. Bu
kılavuz tellerinin üstünde dikkat çekmek için boom denilen balonlar bulunması gerektiği halde olmadığı; kulenin tepesindeki
uyarı ışıklarının yanmadığı gibi iddialar ortaya atıldı. 4 Rus görevlinin de bulunduğu helikopterin tam da Cumhurbaşkanı R.
Tayyip Erdoğan’ın Rusya’ya gittiği ve çok kritik görüşmeler yapacağı gün düşmüş olmasıyla ilgili komplo teorileri üretildi...

970

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Havacılık Sağlık Talimatı (SHT-MED) uygulamaya girdi

Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü süreleri uzatılabilecektir.
Hava Sağlık Birimi tarafından hazırlanan Havacılık Sağ- İstifa veya başka biçimde
lık Talimatı (SHT-MED) 15 Haziran 2017 tarihinde ya- üyelikten ayrılan kişilerin
yımlandı; 31 Temmuz 2017 tarihinden itibaren yürürlü- yerine yedek üyelerden
ğe, 1 Eylül 2017 tarihinden itibaren uygulamaya girdi. atama yapılabilecektir.
Eski talimatlar (SHT-3 ve SHT-OPS Sağlık) yürürlükten Komisyon, Genel Müdür
kalktı. Yeni talimatın bazı maddelerinden önemli gör- veya ilgili Genel Müdür
düğümüz satırlar şunlardır: Yardımcılığına bağlı ola-
1. Bölüm Madde 5-r: “Havacılık Psikologları” kavramı rak görev yapacaktır.
talimatta yer aldı. Madde 10 (3)’de, komisyonun tam bir tarafsızlık ve ba-
4. Bölüm Madde 9,10,11: “Sivil Havacılık Sağlık Ko- ğımsızlık içinde çalışacağı; bir olgu tartışılırken, üyeler-
misyonu” oluşturulması resmen talimata girdi. Bu ko- den bazıları o olgu hakkında daha önce bir karara imza
misyon, havacılık tıbbı alanındaki düzenlemelere ve atmışlarsa görüşme ve oylamadan imtina edebileceği,
ihtilaflı tıbbi konularda nihai kararların verilmesinde Madde 10 (4)’de, komisyonun, alınan kararlara göre
yardımcı olmak amacıyla bir danışma kurulu olarak sıklığı değişebilen aralıklarla veya talep halinde ek top-
görev yapacaktır. Komisyon üyeleri: Hava ve uzay he- lantılar yapabileceği, Madde 11’de, komisyonun görev
kimliği uzmanları, üniversite öğretim üyeleri, AeMC alanları ayrıntılandırılmıştır;
sağlık kurullarında bulunan veya 0.40 dersi öğretmen- - hastalık tanılarıyla uçuştan ayırılan kişilerin itirazları-
liği yapan, AME’ler ve AMS’de Medical Asessör olarak nın 2 ay içinde görüşülüp karara bağlanması,
çalışan tıp doktorlarından Genel Müdürlükçe aday ol- - kuşku uyandıran tıbbi durumları olan uçucuların can
maya çağırılan ve atanan asil ve yedek kişiler olacak- ve mal güvenliği açısından yakın tehlike beliren haller-
tır. Komisyonda 9 üye görev yapacak, kapalı yapılacak de, resmi bildirim üzerine ilgili kişinin tıbbi lisansına en

oturumlarda toplantı ve karar yeter sayısı 5 olacaktır. fazla 2 ay süreyle
Komisyon Başkanı, SHGM Hava Sağlık Birimi Sorum- el koyarak komis-
lusu olmak üzere üyeler; hava ve uzay hekimliği uz- yonun karar ver-
manı (veya uçuş tabibi), İç Hast, Göz, KBB, Nöroloji, mesini isteme,
Psikiyatri uzmanları ve 2 uçuş tabibinden oluşacaktır. - havacılık psiko-
Gerektiğinde kurulun önerisiyle, bir ya da birden faz- lojisi ve arkadaş
la uzman doktor görevlendirmesi yapılabilecektir. Ko- destek programı
misyonun kararlarına, aynı konuda tekrar başvuru ya- kurs belgelerinin
pılamayacak, nihai karar komisyon başkanı tarafından onaylanması,
verilecektir. - bilimsel faali-
Asil ve yedek komisyon üyelerinin belirlenmesinde; yetlerin organize
havacılık tıbbının temel dallarından birinde uzmanlı- edilmesi,
ğı olan kişiler tercih edilecek, havacılık tıbbı eğitimine - sivil havacılıkta
sahip ve havacılık sağlığı ile ilgili konularda kesintisiz sağlıkla ilgili ko-
3 yıl uçuş tabipliği tecrübesi bulunan kişiler arasından nularda yurtiçi ve yurtdışı kurumlarla ilişki ve eşgüdüm
da seçim yapılabilecektir. Komisyon başkanı SHGM içinde çalışılması, vs.
Hava Sağlık Birim Sorumlusu olacak; üyeler Genel Mü- Madde 12’de, hava trafik kontrolörleri, İHA 2 ve İHA 3
dürlük kararı ile 3 yıllık bir süre için atanacak, görev pilotlarının sağlık muayenelerindeki yeni uygulamalar,
Madde 13’de, havacılık muayenesi yapılan büyük iller
ile komşu iller hariç olmak üzere, buralara uzak iller-
deki pilotların muayenelerinin, oralardaki yetkili uçuş
tabipleri ve AME’ler tarafından yapılabileceği, ancak bu
istisnai durumun ayrıntılı biçimde gerekçelendirilmesi
gerektiği,
Madde 15’de SHGM’nin talimata aykırı davranışlar için
yetki ve imtiyaz iptali ile para cezası uygulayabileceği,
Madde 16’da havacılık personelinin sağlık durumlarıy-
la ilgili bilgilerin (mahremiyet kuralları gereği) sadece
havacılık tıbbı eğitimi almış kurum hekimleriyle payla-
şılabileceği, açıklanmaktadır.

Hazırlayan: M. Çetingüç

971

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Kadın pilotların başörtüsü takmalarında sakınca var mı?

2017 yılı Şubat ayında TSK’da türban odalarına göndermek,
yasağının kaldırıldığı resmen açıklan- vs.) olmuştu. Acaba
dı. Kararın MSB tarafından alındığı, rövanşist bir tepki ile
öncesinde Genelkurmay Başkanlığı kamu düzeninde ku-
karargâhından görüş istenmediği bil- tuplaşmalar olası mı-
gisi basında yer aldı. Bazı yazarlar, dır?
“Artık son karar mercii TSK değil MSB 4. Olay kişisel özgür-
olsa da, nezaketen Genelkurmay’dan lükler bağlamında ele
fikir alınıp, operasyonel bir mahsur alındığında, başka dini
teşkil edip etmeyeceği sorulmalıydı” ve etnik grupların, marjinal siyasi görüşteki kişilerin, eşcin-
şeklinde düşüncelerini dile getirdi… Bazıları 28 Şubat 1997 sellerin, vs. kıyafet tercihlerine de saygı göstermek gerekme-
tarihli MGK bildirisindeki türban yasağının üniversitelerde, yecek midir? Yani başörtü serbestisi, sarık, fes, külah, takke,
TSK’da ve diğer kamu teşekküllerinde ihraçlara ve mağdu- kalpak, vs. takınmak serbestisine kapı açmayacak mıdır? Bu-
riyetlere sebep olarak bir travma yarattığını, bugün bunun nun birlik duygusunu bozma olasılığı yok mudur? Ayrıca bu
aşılmasının sevinçle karşılandığını yazdı… 20 yıl önce ya- kıyafet çeşitliliğini kokpitte uygulama talepleri olduğunda,
ratılan travmanın zaman içinde telâfisi yapılmakla birlik- kriter özgürlük mü, uçuş emniyeti mi olacaktır?
te, mütedeyyin kesimlerde halen de nazik bir konu olarak 5. Dinin emri saçları örtmek ise, bunun eski pilotların ya
hassasiyetini koruduğu görülüyor. Bugün artık laikliği ön da Rus kozmonotların soğuğa karşı veya ter emici olarak
plânda tutan sosyal demokrat çevreler ve kanaat önderleri kullandıkları, kask altına giyilen ‘kumaş başlık’ biçiminde
dahi başörtü yasağını doğru bulmamakta, ama muhafazakâr olması daha makul değil midir? (örnek: Sabiha Gökçen.)
politikacılar bunu işlemeye devam etmektedirler.
Kendi aramızda yazışma yoluyla yaptığımız bu beyin fırtı-
Bu yazıda havacılık nasına, askeri ve sivil havacılıkta görevli 15 kadar pilot ve
tıbbı ve uçuş emni- uçuş doktoru arkadaşımız katılmıştır. Sonuç olarak mutabık
yeti perspektifinden kalınan görüşler şöylece özetlenebilir:
bakıldığında, başör-
tüsünün kokpitlere 1. Toplumumuzun
girmesinde sakınca bazı kesimlerinin
olup olmadığı irde- bilinçaltı kodlarında
lenecek ve bir beyin ‘Şeriatin ayak sesle-
fırtınası yapılacaktır: ri’ ‘İran’laşma poli-
1. Öncelikle bu konuyu ideolojik ya da duygusal nedenler- tikası’ ‘Takiye yapı-
le içine sindiremeyenlerin bile, bilimsel/operasyonel sakın- lıyor’ gibi önyargılar
calar söz konusu değilse tahammül göstermesi gerektiğini ve alerjiler olduğu
düşünmekteyiz. Demokratik yaklaşımla, konuyu insanların meçhul değildir. Yapay negatif argümanlar üretmenin yan-
bireysel hak ve özgürlükleri bağlamında ele almak ilkesini lış olduğu, bilimsel zemine oturtulacak nitelikte bir sakınca
en üstte tutmak gerekir. görünmediği, bir komplikasyon olursa o zaman çaresine ba-
2. Bilimsel/Operasyonel sakıncalar teorik olarak yok gibi kılması gerektiği kanaatindeyiz.
görünmektedir. İran, Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik 2. Küpe takan, top sakal bırakan, saç uzatan, gay veya lez-
Arap Emirlikleri gibi bazı ülkelerde başörtülü pilotlar oldu- bien olduğunu açıklayan kişiler tutucu değer yargıları olan
ğu biliniyor. Bu tür ülkelerin laiklik anlayışı, kültürel kodları toplumlarda daima yadırganmıştır. Demokratik bir ülkede
ve sosyopolitik stratejileri bağlamında yıllardır bu uygula- yaşamak isteyenler için prensipler; herkesin olduğu gibi ka-
mayı sürdürdükleri ve bir komplikasyonla karşılaşmadıkları bulü ve kişilerin seçimlerinde operasyonel bir engel yoksa
görülüyor. Gene de askeri havacılıkta başı ve yüzü saran bunları değiştirmek yolunda baskı yapılmaması olmalıdır.
türbanın; kulaklık, mikrofon, oksijen maskesi, gece görüş 3. Başa giyilen örtülerin dışarıdan gelen seslerin lokalizas-
dürbünü ve kask gibi aksesuarlarla uyumsuzluk yaratıp ya- yonu ile ilgili problem yaratabileceği, başörtüsünün baş
ratmayacağı, paraşütle atlamada sorunlar çıkarıp çıkarma- ağrısı, saçlı deride terleme, saç dökülmesi gibi sorunlara
yacağı teknik yönden değerlendirilmelidir. neden olabileceği gibi bilimsel yönü çok hafif bilgiler var
3. Tek tip kıyafet anlamına gelen ‘üniformalar’ dini motif- ise de, bunların ciddi engeller olarak görülemeyeceği kana-
lerle çeşitlendikçe bunun birlik duygusunu bozabileceğini; atindeyiz.
devlet memurlarının siyasi pozisyonunu dışa vurarak vatan- 4. İnsanların inançlarına göre davranmalarının huzur ve
daş karşısındaki nötr tutumuna gölge düşürebileceğini dü- rahatlık vereceğini düşünmekteyiz. Ancak bir ‘ölçüyü ka-
şünenler var... Tarafsız olması gereken bir yargıç, polis veya çırma’ olasılığı da gözden uzak tutulmamalıdır. Bireysel
askerin politik/dinsel duruşunun simgeleriyle vatandaş karşı- özgürlüklerini daha da geniş tutmak, çarşaf, peçe, burka
sına çıkması ne kadar doğrudur? Seküler dünya görüşü olan gibi kıyafetleri kabine veya kokpite taşımak isteyenler ola-
vatandaşlar, dini hassasiyetleri daha fazla olduğu bilinen bileceğini dikkate almak gerekir.
tesettürlü devlet memurlarının kendilerine hasım gibi davra-
nacağından şüphe duyabilirler mi? Çünkü geçmişte (28 Şu- Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç (Bu yazı Airkule sitesin-
bat ve öncesinde) bunun tersi tutumlar (başörtülü üniversite de 20 Mart 2017 günü yayınlanmıştır.)
öğrencilerini derse almamak, okuldan kaydını silmek, ikna

972

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Türkiye’deki yabancı pilotlar Türkçe bilmeli

SHA Bildirisi

SİVİL HAVACILIKTA YABANCI
PİLOT FURYASINDAN ENDİŞE
EDİYOR VE SORUYORUZ

Eski TALPA (Havayolu Pilotları Derneği) Başkanı Kpt.Plt. Çok yoğun geçeceği şimdiden belli olan yaz sezonu yaklaşırken bazı
Gürcan Mantı’nın şu değerlendirmesi çok yerinde: “Bir Türk özel havayolu şirketlerimizin yabancı pilotlarla sözleşme yapmaya hız
pilotun Almanya veya Fransa’ya veya başka bir Avrupa ül- vermelerinin getireceği sorunlar bağlamında endişeler taşıyor ve bunları
kesine gittiği zaman sadece havacılık dili olan İngilizceyi kamuoyuyla paylaşmayı görev sayıyoruz.
iyi derecede bilmesi yetmiyor. Bunun yanında o ülkenin de THY, Pegasus ve Sun Expess başta olmak üzere bazı şirketlerin, uçuş em-
dilini bilmesi gerekir. Bizde ise yeterli derecede İngilizcesi niyetine yönelik tedbir ve yatırımlarının, yüksek büyüme hedefleri için
olan kaptan pilotlar Türkçeyi bilmeden, anlamadan hemen yaptıkları yatırımların yanında oransal olarak çok geride kaldığını kay-
göreve başlayabiliyor. Biz mütekabiliyet istiyoruz. Bizim kap- gıyla gözlemlemekteydik. Bu sene yaz sezonu başlamak üzereyken, yani
tanlarımız gidip yurtdışında Almanya’da Almanca bilmeden yeni işe alınan uçuş ekiplerinin eğitimlerini tamamlamış olması gereken
Fransa’da Fransızca bilmeden uçamıyor… Yabancı pilotlar bir zamanda THY ilanla yabancı pilot alımı peşine düşmüş durumdadır.
Türkçe kursuna gitsin, Türkçe öğrensin. Örneğin bir emer- Bu durum gerek zamanlama, gerek içerik açısından önüne büyük hedef-
gency durumda pilota talimat veren hava trafik kontrolörü o ler koyan Türk Sivil Havacılığının ivmesiyle çelişmektedir. Son ana bıra-
anda içgüdüsel veya refleks olarak, saniyelerin hayati önem kılan eksikliklerin, yapılan değişikliklerin, her zaman büyük kargaşalar
taşıdığı durumda Türkçe talimat verebilir. Tehlike anında ‘Oh ve riskler ürettiği yaşanan acı tecrübelerle ispatlanmıştır. Sivil Havacılık
My God’ demek yerine doğal olarak ‘Aman Allahım’der. An- Akademisi olarak, uçak siparişleri verilirken bu uçakları uçuracak başta
cak yabancı kaptan pilot Türkçe bilmediği için çok acil bir pilotlar olmak üzere kabin, teknik ve hava trafik gibi elemanların nerede,
durum olduğunu anlayamaz. Yardımcısının uyarısıyla gecik- nasıl ve hangi standartlarda yetiştirileceğinin de önceden planlanması
meli anlayacağı için çok değerli saniyeler kaybedilmiş olur. gerektiğine dikkat çekmek istiyoruz. Şirket yöneticilerinin artık bu ger-
O nedenle bu gibi durumlarla karşılaşmamak için ülkemizde çeği bilmeme ya da göz ardı etme gibi bir lüksleri yoktur. Bu konu aynı
çalışan yabancı kaptan pilotlarda en azından anlama ve ko- zamanda ülkemizdeki yetkili otorite olan SHGM’nin de sorumluluğun-
nuşabilme seviyesinde Türkçe şartı aranmalıdır” dedi. (Airku- dadır.
le-27.2.2013) Şimdi bir sivil toplum kuruluşu olarak soruyoruz:
1. Uçak siparişleri verilirken gereken pilot ihtiyacını giderme konusunda
Yabancı pilot kotası: Türk sivil havacılığında (700’den fazlası neden hiç bir adım atılmamış ve yerli kaynaklar desteklenip geliştirilme-
THY’de olmak üzere bin civarında yabancı pilot var. Yabancı miştir?
pilotlara %10’lu kota uygulanıyor. 15 Temmuz Darbe girişi- 2. Neden son anda, hem de nitelik çıtaları düşürülerek yabancı pilot
minden sonra TSK’dan 265 pilotun ihraç edilmesi yüzünden aranmaktadır?
ciddi pilot açığı olması, sivil havayollarına pilot akışını da 3. THY, neden yabancı site ve dergilerde vermiş olduğu Kaptan ve F/O iş
azalttığı için kotanın esnetilmesi (yeni yabancı pilotların is- ilanlarında, filosunda mevcut uçak tiplerinde tecrübesi olmayan pilotlar
tihdamı) gündeme gelmiş bulunuyor… ararken, Boeing veya Airbus uçaklarında tecrübeli olan Türk pilotlarını
THY’de 45 farklı ulustan 561 yabancı pilot ve 47 kabin per- (üniversite diplomaları olmadığı gerekçesi ile) dışlamaktadır?
soneli bulunmakta; önceki aylarda yabancı pilot sayısı 765’e 4. Yerli pilotlarda aranan üniversite mezunu olmak koşulu yabancılar söz
kadar çıkmıştı. konusu olduğunda neden lise düzeyine düşürülmektedir?
5. Şirketler ulusal uçuş okullarını destekleme ve kapasitelerini artırma
Gürcan Mantı: 13 Haziran 2017 günü konusunda gerekli çabaları göstermek yerine, neden yabancı pilotları is-
uçuş için geldiği Atatürk Havalimanında tihdam etmek gibi kolaycı bir yol tercih edilmektedir?
kalp krizi geçirerek vefat etti. 63 yaşın- 6. SHGM büyük uçak siparişleri veren şirketlere bu uçakların hangi per-
daydı; 1954 yılında Eskişehir’de doğmuş, sonelle uçurulacağını, bu konuda hangi yatırımların yapıldığını neden
1993 yılına kadar Hava Kuvvetlerinde uç- sormamaktadır?
muş ve emekli olduktan sonra Türk Hava Yabancı pilot alımı gibi bir kolaycılıkla (taşıma suyla) değirmen döndü-
Yolları’na geçerek 24 yıl görev yapmış- rülemeyeceği çok açıktır. Bu anlayışla uçuş emniyetinin aksamasının
tı. 2012-2016 arasında Türkiye Havayolu Pilotları Derneği yanında personel bakımından da dışa bağımlı hale getirilen sivil hava-
TALPA’nın başkanlığını yürütmüştü. Başkanlığı döneminde cılığımızın çok kırılgan bir yapıya dönüştürüldüğü görülmelidir. Filoda
26 Nisan Türkiye Pilotlar Günü’nü, ‘Dünya Pilotlar Günü’ne daha önce bulunmayan bir uçağın alınması durumunda pilotların bu
çevirmeyi başarmıştı. İyi pilottu. Mülayim kişiliği, güleç yüzü yeni uçaklarda eğitilmesi ve intibakı sürecinde yabancı pilot ve hocaların
ve babacan tavırlarıyla olumlu bir iz bırakarak gitti… alınması anlayışla karşılanabilir. Ama filoda mevcut olan uçakları emni-
yetle uçurabilecek Türk pilotları varken yabancı pilot aranması anlaşılır
gibi değildir. Çin sivil havacılığı da Türk sivil havacılığı gibi çok büyük
bir hızla büyürken yerli pilot kaynaklarını zamanında desteklememiş, baş
gösteren pilot açığını yabancı pilotlarla kapatmaya çalışmıştır. Yabancı
pilotlara astronomik sayılabilecek maaşlar ve sınırsız imkânlar sunması-
na rağmen Çin’de çalışmayı kabul eden yabancı pilot sayısı, artan uçak
sayısını karşılayamamaktadır. Zamanında yeterli personel istihdam etme-
yen, kalifiye elemanlarını elinde tutamayan şirketlerin aylık planlamala-
rında şimdiden büyük aksaklıklar oluşmuş ve uçucuların sosyal yaşamını
alt üst eden planlama değişiklikleri yapılmaya başlanmıştır.
Ülkemizde yetersiz personelle yapılan operasyonların yaz döneminde
yorgunluk faktörüyle daha da riskli hale geleceği açıktır. Bu açığı sayısal
olarak yabancı pilotlarla kapatmak mümkün olsa da, uçuş emniyetinden
taviz vermeden gerçekleştirmek mümkün olmayacaktır. Standardizas-
yon, kalite, CRM ve dolayısıyla uçuş emniyeti aksayacak ve kaza riski
artacaktır. Geçtiğimiz kış sezonunda yaşanan yer kazaları daha büyük
felâketlerin uyarıcıları olarak kabul edilmeli ve gecikmeden tedbirler
alınmalıdır.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur... (21.4.2014)

973

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

ARTIK ASKERİ PİLOTLAR SİVİL HAVACILIKTAN ÇEKİLMELİ Mİ?

Değerli okurlarım, Cumhurbaşkanlığı Makamının başko-
mutanlık sıfatı elde etmesi, kuvvet komutanlıklarının Milli
Savunma Bakanlığı emrine verilmesi, askeri akademilerin
ve askeri hastanelerin kapatılması takdirle karşıladığım atı-
lımlar. Dahası da olmalı, emekli aylığı bağlanmış askeri
personelin zaruri durumlar dışında sivil alanlarda çalışma-
sının önüne geçilmelidir. Bu ülke nice zeki, çalışkan, ah-
laklı, vatanına bağlı bireyler yetiştiriyor, artık bu değerlere
sahip çıkılmalı; yurt içinde tutulmalıdır. Bu ülke artık askere
doydu beyler!”

Airlinehaber.com sitesi yazarı Erdal Dursun 8 Temmuz Yanıt: Sayın Erdal Dursun tamamen negatif duygularla bir
2017 tarihinde şunları yazmış: yazı kaleme almış; mantık süzgecinden geçmemiş bu fikir-
“Bıktık Artık Eski Askerlerden” lerin arka plânında kişisel olumsuz anılar yatıyor olmalı...
“Türkiye’de, Atatürk sonrası cumhuriyet tarihi boyunca sü- Çünkü yazısının hiçbir yerinde 1 tane bile gerekçe, kanıt,
rekli askeri vesayetin gölgesinde siyaset yapıldı; birileri hep argüman yok! Bıktığını söylüyor, ama neden bıktığını ayrın-
demokrasimize balans ayarı verme derdindeydi. Esasında tılandırmıyor! FETÖ kalkışmasının içindeki asker pilotlara
askerler her yerdeydi; siyasetin içinde, devletin sivil yöne- dayandırılan bir argüman ise tamamen saçmadır; çünkü ül-
tim mekanizmalarında, yerel yönetimlerde, çeşitli teşek- kemizin tüm hücrelerine giren bu mikrobun askeri camiaya
küllerin idari kurullarında, tepe yöneticiliklerinde; bu liste girmemesi mümkün değildi. Askeri okulları, askeri hastane-
uzayıp gidiyordu. leri lağvettik; bunların girdiği sivil yargıyı, üniversiteleri, em-
Yakın tarihimizde ve dünümüzde demokrasimize darbe vu- niyet teşkilatını, milli eğitimi, diyaneti de mi lağvetmeliyiz?
ran cuntacılar, hep sakatlanmış bir yetinememe, daha faz- Asker-sivil fark etmeden nerelere girip suç işledilerse kulak-
lasını yönetme ve ele geçirme politikasını yürüttüler. Peki, larından tutup atılmalıydı, nitekim bu yapılıyor zaten. Ama
ne istediler de elde edemediler? Ülkenin en özel mevki ve ‘askere daha kötüsünü yapalım, temiz olanların bile emekli-
imkânlarını kullandılar hep; her zaman ortalamanın çok liklerinde çalışmalarını men edelim’ mantığı mantık değildir.
ama çok üstündeydiler. Lakin bu onlara yetememekteydi; Askeri havacılıkta binlerce saat en kritik görevlerde tecrü-
emekli olanların gençlere imkân tanıma gibi bir düşüncesi beler kazanmış kişilerin 50-60 yaşlarında değil, 30’lu 40’lı
olamazdı. “Hep bana, hep bana!” denirdi. yaşlarında çeşitli nedenlerle (zorunlu hizmet süresini dol-
Tabi ki bir de azılı vatan hainleri var. Doğuda bölücü terör durmak, hafif sağlık sorunları, vs) TSK’dan ayrıldıktan sonra
örgütü PKK ile yapmadıkları çatışmayı 15 Temmuz 2016 ‘ıskartaya çıkarılmasının’ mantığı olabilir mi? Bu kalifiye
akşamı kendi vatandaşına karşı yapanlar onlar. Ülkenin personelden sivil havacılıkta yararlanmak onlara yapılmış
yıllarca tepeden tırnağa baktığı, barındırdığı, beslediği, o bir lûtuf değil, sisteme bir kazançtır; tecrübelerinin onlarla
üniformayı giydirdiği vatan hainleri bunlar. İçlerinde bazı- birlikte kaybolması yerine hizmete sunulmasıdır. Erdal Bey
ları da 15 Temmuz 2016 akşamı vatanını bırakıp ecnebi her halde bunu ülkemizde askeri vesayetin devamı bir uy-
ülkelere yol alıyor; ortalık durulunca ise hiçbir şey olmamış gulama sanıyor... Halbuki ABD başta olmak üzere tüm batı
gibi yönettikleri koltuklara geri oturuyorlar. Yani eski asker- ve doğu ülkelerinde de emekli askeri pilotlar sivil havacı-
ler içerisindeki bir takım sapkın gruplar doz ve düzeylerine lıkta tercih edilir. Uçuş okullarından yetiştirdiğiniz 200 saat
göre ayrılıyor. uçuş deneyimi olan gençler bir taraftan olgunlaşıncaya ka-
Değerli okurlarım ben artık başta çeşitli alanlarda faaliyet dar onlara supervisor’luk edecek tecrübeli pilotlara daima
gösteren sivil havacılık kuruluşları olmak üzere ülkemin gereksinim olmuştur ve bunların çoğu da asker kökenliler-
hiçbir teşekkülünde, iştirakinde, teşebbüsünde, idaresinde, dir. Sivil havacılığa dün de bugün de paha biçilmez hizmet-
yapısında, organında asker emeklisi görmek istemiyorum. ler vermiş ve vermekte olan binlerce emekli askeri pilota
Bu ülkede yetişmiş zehir gibi insanlar var; ülkeye küsüp haksızlık ve vefasızlık ettiğinizin farkında mısınız? Zorla mı
yurtdışına göç eden beyinler var. Ülkesine canla başla o koltuklara oturdular? Özel şirketler onları bir baskıyla mı
hizmet edecek vatandaşlarımız var. Emekli askerler zaten istihdam ediyor, yoksa filosunu güçlendirme düşüncesiyle
tercihini yaptı, “bu ülkeyi silahıyla ve bedeniyle savunma- mi? Münferit olaylar dışında genelleyebileceğiniz hangi
yı” seçti, kazanacağını kazandı, emekliliğini aldı; artık bir olumsuzluklarını gördünüz? Olumlu hizmetleri ise saymak-
köşeye çekilmesini bilmeliler. Sivil uzmanlar, sivil bilim la bitmez. Ölçümüz asker veya sivil olmak mı, liyakat mi?
adamları, sivil iş görenler emeklilik sonrası asker olmak isti- Sivilleşmenin ve demokratlaşmanın yolu askere vurmak
yorlar mı? Tabi ki hayır; zaten istese de olamazlar. değil! Nirvana’ya da böyle temelsiz fikirler attırmakla filan
O zaman ‘ikinci bahar’ peşinde koşan asker devri de bir son erişilmez! Bir psikiyatrist ve uçuş doktoru olarak söylüyo-
bulsun. Biz bu adamları kurum ve kuruluşların başında gör- rum; dilinizin altında askeri pilotlara ait olumsuz fikirler
mek istemiyoruz. Örneğin; askeri hâkimlik yapmış subayla- varsa, bunların aynılarını sivillerde de bulabilirsiniz. Çünkü
rı emeklilik sonrası avukat cübbesiyle görmek istemiyoruz. bu insani özellikler (faşist kafa, maço tutumu, megalomani,
Kapatın önünü gitsin, yeter artık arkadaş, açın şu ülkenin narsisizm, vs) asker-sivil ayrımı yapmadan herkeste olabilir
ve yeni nesillerin önünü, işgal ettiğiniz koltuklardan kal- de, olmayabilir de. Bir kanaat önderi gibi köşe yazarlığı ya-
kın, üretken beyinlere yer verin. Nereye kadar “hep bana, pıyorsanız, ‘askerler kakadır, siviller temizdir’ gibi kategori-
hep bana!”. Hele ki malum havacılık cemiyetimiz var ki, ze etme kolaycılığına sapmak yakışmaz, biraz daha derinlik
tepeden tırnağa her köşe başını sarmışlar; zannedersiniz ki ve akılcılık lütfen. Antimilitarist söylemin bile bir seviyesi
askeri karargâh! olmalı...
Dr. Muzaffer Çetingüç

974

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

GENE ORUÇ KONUSU;
HER RAMAZANDA SAHUR DAVULU GİBİ…

Pilot, hava trafik kontrolörü ve uçak bakım teknisyenlerinin Pozitif psikoloji
görev günlerinde oruç tutmamaları konusunda, son 5-6 yıldır Orucun manevi doyumları, bazı kişilerde “orucun hiçbir
her Ramazan ayında ‘sahur davulu’ niteliğinde uyarı yazıla- olumsuz etkisini hissetmeme, hatta fiziksel performansta
rı hazırlamaktayız. Aslında bu uyarılar, başka insanların can ‘daha da iyilik’ algısı” biçiminde bir psikoloji yaratabilir. Po-
ve mal güvenliğini tehlikeye düşürebilecek ya da başarılarını zitif duygulanımın sonucu olan bu samimi iyimserliğin ne ka-
azaltacak nitelikte kritik işler yapan diğer meslek grupları için darının gerçek, ne kadarının yanılsama (plasebo) olduğunu
de geçerlidir. Yaz dönemi Ramazanlarının 16-18 saatlik uzun bilemeyiz. Ama insan vücudunun enerji girdilerinin azalma-
günlerinde örneğin şoförler, doktorlar, hâkimler, öğretmenler, sının ve yaşam ritminin değişmesinin, fizyolojik ve psikolo-
öğrenciler, askerler, sporcular, politikacılar, bilim adamla- jik bozulmalar yaratmaması mümkün değildir. Hiç kimsenin
rı, vs. oruca ara vermeli ya da sair günlerde tutmalıdır diye bunlara karşı bağışıklığı yoktur; belki derece farkları olabilir-
düşünüyorum. Bunların bazıları açlık-susuzluk etkisiyle başı se de, az veya çok etkilenmek kaçınılmazdır. Bütün mese-
döndüğünde, eli titrediğinde, uyku bastırdığında görevini bı- le bunları savunma mekanizmalarımız aracılığıyla ne kadar
rakma imkânları olmadığı için başkalarına veya kendilerine bastırdığımız ve ne kadar hafif algıladığımızdır. İlke olarak,
bir biçimde zarar verebilirler. Bu düşüncelerimizi sadece tıb- uçuş emniyeti söz konusu olduğunda, bunu milimetre ölçü-
bi referanslara değil, ilahiyatçıların görüşlerine ve bazı İslam sünde bile azaltan her tür duruma karşı duyarlı olmamız ge-
ülkelerinden gelen bilgilere dayandırarak ifade etmeye çalış- rekir. Çünkü bunun vebali vardır…
maktayız (1,2,3,4,9). Kanımızca orucun manevi derinliklerde yaşanabilmesi için
Bu yazıları hazırlarken motivasyonumuz, uçuş doktoru kim- (nasıl ki namaz sırasında başka bir şey yapılmıyorsa) buna
liğimizle hissettiğimiz sorumluluktan başka bir şey değildir. odaklanılması amacıyla görev günlerinde tutulmaması gere-
Bazı kişiler örtülü niyetimizin dinimizce farz olan bir ibadete kir. Bir taraftan ibadet, bir taraftan yoğun iş sorumlulukları
yandan vuruş yapmak olduğunu sanıyor olmalılar ki, yakı- altında iken, ikisi de biraz biraz eksik kalır… Seyahat ve has-
şıksız ithamlarda bulunmuş ve haksızlık etmişlerdir. Bun- talıkta oruç tutulmamasını mazur gören İslâmiyetin, kritik gö-
dan daha önemlisi, yazılarda anlatmak istediğimiz fikirlerin revler yapan insanları oruca zorlaması düşünülemez.
özünün kaybettirilmesidir… Dinimize olan saygımızı daha Gönül isterdi ki
önceleri de vurgulamıştık. Orucun; güdülerin gemlenmesi, Sektörün otoriteleri ve havayolu işletmelerimizin yöneticileri
nefs terbiyesi, kanaatkârlık, arınma, toplumsal birliğin pe- oruçla ilgili konuşmamayı yeğliyorlar. 260 milyon nüfusunun
kiştirilmesi, yoksul insanlarla empati kurulması gibi yararla- %85’i müslüman olan Endonezya’nın Sivil Havacılık Otorite-
rı olduğuna inanıyoruz. Ayrıca, beden sağlığı için de (ciddi si (DGCA), oruç sırasında pilotlarda dikkat, bellek ve mizaç
hastalıkları olmamak ve ilaç tedavisi ihtiyacında olmamak bozuklukları olabileceğini, bunun da görev performansının
koşuluyla) yararlı olabileceğini düşünmekteyiz. Yazar Sadık azalabileceğini belirtmiş, Ulema Komisyonu ise uçuş görev-
Yalsızuçanlar’ın bir söyleşisinde geçen oruçla ilgili (mealen) leri sırasında oruç tutulmamasını tavsiye etmişti (7). Her ne
şu sözlerine aynen katılıyoruz: “İnsanda tanrılık vehmi vardır, kadar 2010-2012 Ramazan aylarında gerçekleşen kazalarda
kulluk davranışları insanı tanrılık vehminden arındırır… İn- orucun rolü olmadığı belirlenmiş ise de, yetkililerde bunun
sanın kendi nefsini değil ötekini öncelemesi için aç kalması bir risk faktörü olabileceği anlayışının bulunması çok önemli-
şart… Adam oruç tutamıyor, mazereti var veya tutmak iste- dir. Fas’da da sivil pilotların oruç tutmamaları gerektiği, oru-
miyor. Oruç tutmayanlarda tutanlara karşı bir hürmet var- cun pilot performansını olumsuz etkilediğinin bilimsel çalış-
dı… Aynı hassasiyet ve hürmeti, hatta fazlasını tutanlardan malarla desteklendiği, zamanın Ulaştırma Bakanı tarafından
beklemek gerekiyor... Oruç tutmayanların rahat, tutanların açıklanmıştı (8). Yemen, S. Arabistan, BAE gibi İslam ülke-
alçakgönüllü olduğu yerde İslam ahlâkı vardır.” (5). Yazar bir lerinde de iftara yakın saatlerde artan trafik kazalarıyla ilgili
yazısında da alıntı bir cümle kullanıyor: “Oruç, insan ruh ve raporlar yayınlanmaktadır.
maddesinin ilâhi banyosudur.” (6). Laik Türkiye’mizin sivil havacılığında, uçuş emniyeti riski
Orucun kutsal bir ibadet olmak yanında, arınma, kefaret öde- olan bir konuda, dini hassasiyetleri fazla olanları kızdırma-
me, ilâhi banyo, psikolojik detoks işlevi gördüğüne kimsenin mak adına suskun kalınmasının anlamı nedir? Endişemiz, yet-
itirazı yoktur. İtirazlar şu noktalardan geliyor; kili ve sorumlu kişilerin acaba zımnen ‘Tutun, bir şey olmaz’
- Sahura kalkmakla ve yemek saatlerinin değişmesiyle vü- demekte mi olduklarıdır. 2 yıl önce böyle bir film görmüştük;
cudun uyku-uyanıklık ve günlük yaşam düzeninin, yani biyo- idari görevleri de olan bir kaptan pilotumuz yıllardır oruç-
lojik ritminin (jet lag veya shift lag gibi), sonuçta zihinsel ve lu olarak uçtuğunu, öğleden sonraki uçuşlarında “efor sarf
fiziksel yetilerin değişime uğraması kaçınılmazdır. etmemeye çalıştığını” romantik cümlelerle anlatmıştı (9,10).
- Yaz günleri 18 saat süren açlık ve susuzluk yüzünden O zaman da yetkililerden bir cümlelik itiraz gelmemişti. Her
vücutta ve beyinde işlevsel bozulmalar olur (Kan şekeri ve Ramazanda konuyla ilgili uyarıda bulunmanın sadece bize
tansiyon düşmesi, el-ayak titremesi, baş dönmesi, görme bu- kalmasında bir eksiklik yok mudur?
lanıklığı, iritabilite, huzursuzluk, sinirlilik, uykululuk, dikkat- Hazırlayan: Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç
konsantrasyon-bellek yavaşlaması, unutkanlık, vs.) Ayrıca
çoklu görev performansı, SA, CRM, koordineli kas hareket- Kaynaklar
lerinin ve psikomotor becerilerin bozulması, uçuş emniyeti 1. http://www.airkule.com/yazar/baslik/281
açısından çok önemlidir. 2. http://www.airkule.com/yazar/baslik/530
- Çoğu örtülü veya sinsi olan bu zafiyetler içindeyken ya- 3. http://www.airkule.com/yazar/baslik/792
şanan küçük rahatsızlıklar, metabolik sorunlar, uykusuzluklar 4. http://www.airkule.com/yazar/baslik/671
ve yorgunluklar tabloya eklendiğinde olumsuzluklar katlanır. 5. http://www.afilifilintalar.com/oruc-tutanla-tutmayan-arasindaki-
- Uçuş ekipleri için uçuştan men sebebi olan bazı hasta- hurmet-karsilikli-olmali
lıklar (diyabet, epilepsi, hipertansiyon, ritim bozukluğu, safra 6. http://www.kanalahaber.com/yazar/sadik-yalsizucanlar/orucun-sir-
veya böbrek taşı sancısı, ishal, vs) yer ekiplerinde belirli ko- lari-27282/
şullarda görev e engel sayılmaz. Bu rahatsızlıkların ilaçları 7. http://pacdeff.com/pdfs/Cultural%20Perspectives%20on%20
oruçlu iken kullanılamayacağı için hava trafik ve teknik per- Flight%20Operations%20and%20the%20impact%20of%20Rama-
sonelde tıbbi inkapasitasyon olasılığı vardır. dan%20Fasting.pdf
- Bütün bu bozulmaların hata yapma, dolayısıyla kaza po- 8. The View From Fez: Moroccon News # 29 (Dec 20, 2006). (http://
tansiyelini arttırması mümkündür. riadzany.blogspot.com/2006/12/moroccan-news-briefs-29.html)
9. http://www.zaman.com.tr/ramazan_gokyuzunde-aileden-uzak-alla-
ha-yakin-iftar-yapiyoruz_2301829.html
10. http://www.airkule.com/yazar/baslik/1050

975

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇAKLARDA KABİN HAVASI

Askeri ve yolcu uçakları ile uzay araçlarında kabin havası- Solunum yolu enfeksiyonu olan bir insan her aksırık ve ök-
nın kalitesini bozan, uçuş ekibi ve yolcuların sağlığını tehdit sürükte etrafa (yüzde 96’sı 2 mikrondan küçük olan) 100
eden başlıca unsurlar şunlardır: Karbondioksit, karbonmo- bin partikül saçar. Bu ‘damlacık enfeksiyonu’ riski, kaliteli
noksit, siyanid, ozon, kargodan yayılan zehirli-yanıcı-koro- hava filtreleme sistemi kullanmak, uçakları sık sık kimyasal
zif-radyoaktif maddeler; yanan kokpit ve kabin materyalin- dezenfektanlarla temizlemek ve ağır hastaları kabine alma-
den yayılan toksik gazlar (Ciyanide), elektrik sistemi arızası makla azaltılabilir.
sonucu ısınan materyalin yaydığı duman, kabin havasına Bulaşıcı hastalığı olduğu uçuş ekiplerine raporlanmış olan,
karışan egzos, mutfak veya tuvaletlerden gelen nahoş koku- öksürük, aksırık ve nefes yoluyla kabin havasına mikrop
lar, gizlice içilen sigara dumanındaki nikotin, yer ve koltuk saçma ve kötü koku yayma (gangrenli yaralar) durumun-
döşemesinden kalkan kimyasal veya alerjik tozlar, hasta ki- daki hastaların yolcu uçaklarına alınmaması, bunların am-
şilerden yayılan virüs ve bakteriler, kabine giren böcekler, bulans uçaklarla seyahat ettirilmesi en doğrusudur. Ama
sinekler, vs… Kabin havasında sağlığa zararlı unsurlar bu- genelde ticari havayolu şirketleri bu konuda çok titiz dav-
lunmasa bile, nem oranının görece az (yüzde 5-21) olması ranmama, hasta yolcular da ambulans uçaklara büyük pa-
da duyarlı kişileri rahatsız edebilir. ralar ödemek istememe eğilimindedir. Bilet parasını ödemiş
1. Ozon, CO, CO2, toz, duman: Kabin havasının yüzde bu tür yolcular (salgın hastalık zamanları hariç olmak üze-
50’si temiz hava, yüzde 50’si de filtre edilerek tekrar kulla- re) gerçekten çok kötü görünmüyorlarsa ve ateşli değillerse
nıma verilen havadan oluşur. Yüksek kaliteli Hepa filtreleri uçağa alınırlar. (Bu aşamada şirket, DHMİ ve Hudut-Sahil-
0,3 mikron ebadına kadar olan küçük toz, haşarat, bakteri ler Gn.Md. doktorları sorumludur.) Bu hastalar hiç olmazsa
gibi partikülleri tutabilir. Her 3-4 dakikada bir kabin ha- en arka sırada, ön ve yan koltukları boş tutulacak şekilde
vasının değiştiriliyor, yani filtre işleminin saatte 15-20 kez izole edilerek oturtulmalı, mutlaka maske takmalıdırlar. Bu
yineleniyor oluşu, mükemmel bir hijyen demektir ve ame- hastalara yardımcı olan yakınlarının, sağlık personelinin ve
liyathanelerde uygulanan ile aynıdır. Normal ofis ve evler- kabin ekiplerinin de maske ve eldiven kullanmaları gerekir.
deki havalandırma sistemlerinde bu interval 5-12 dakikada
1’dir. Kabin havasındaki Ozon artışı baş ağrısı, göz-burun- Yolcuların baş üzeri panelde
geniz iritasyonu, gözde akomodasyon ve karanlık adaptas- yer alan hava üfürme problarını
yonu bozukluğu yapar. CO2 çoğunlukla insan nefesinden yüzlerine doğru yönlendirilmiş
gelir ve uçaktaki katalitik konvertörler, hem fazla Ozon’u olması da, hastalıklı kişilerden
hem de CO2’yi etkin biçimde süzer. Uzun süredir uçak- gelen enfekte havayı engelleyici/
larda sigara içiminin yasaklanmış oluşu, CO ve nikotin za- uzaklaştırıcı ‘hava perdesi’ işle-
rarlarını neredeyse sıfırlamıştır. Ama gene de uçak tuvalet- vi görebilir. (Saçsız kişilere göre
lerinde gizlice sigara içmeye çalışan kişiler seyrek de olsa bol saçlı insanların bile arkadan
tütün dumanı kokusu yayabilirler. öksürük-aksırık-nefes rüzgârıyla
2. Solunum havasındaki enfeksiyöz ajanlar: FAA’in 2004 gelen mikrobik ajanlara karşı
yılında kurduğu HavayoluUçak Kabinleri Mükemmeliyet daha korunaklı olabilecekleri
Araştırma Merkezi (ACER), Auburn Üniversitesi önderliğin- tahmin edilebilir.)
de yaptığı çalışmalarda kabin havasındaki kimyasal ve bi- 3. Sinek-böcek ve diğer haşaratla geçen hastalıklar: Kabin
yolojik tehditleri değerlendirmekte ve 7 başka üniversite ile içine bir şekilde giren haşarat bazen sadece kaşıntı ve alerji
işbirliği yapmaktadır. 2005 yılında New England Medical gibi rahatsızlıklara, bazen de hastalık bulaştırmaya yol aça-
Center (TUFTS) ve Lahey Clinic Medical Center tarafından bilir. Örneğin sivrisinekler sıtma hastalığının en bilinen taşı-
“Havayoluyla Seyahatlerde Enfeksiyon Hastalıkları Bulaşı- yıcılarıdır. Uçuş ekipleri için kabin havasındaki toksik, mik-
mı” başlıklı bir çalışma yapıldı ve Lancet dergisinde yayın- robik ve alerjik partiküller daha ciddi bir sorundur; çünkü
landı. Raporda, uçak içi havalandırmasının ve kabin hava pilotlar ve kabin memurları uçakların demirbaşları gibidir.
kalitesinin diğer toplu taşım araçlarındakine göre daha risk- Yılda 800-1000 saat kabin ve kokpit havasını teneffüs eden,
li olduğuna dair bir ipucu bulunmadığı; uçaklardaki sistem- Güneydoğu Asya ve Afrika gibi bulaşıcı hastalık olasılığı
lerin kirliliği ve hastalıkları yeterince önlediği, buna rağmen yüksek ülkelerde, havaalanı, otel, restoran gibi çeşitli or-
kamuoyunda olumsuz bir önyargı bulunduğu belirtildi. tamlarda mikrobik tehditlere maruz kalan bu kişilerin riski
Gerçekten de bazı hasta yolcular tarafından uçaklara ta- fazladır. Bu nedenle uçuş ekiplerinin sıtma gibi hastalıklara
şınan virüs ve bakteriler gizli sağlık tehdidi olabilir. 2002 karşı koruyucu ilaçlar almaları; tbc, tifo, kolera gibi hasta-
yılındaki SARs epidemisi, havayolu seyahatlerde viral has- lıklara önlem olarak da aşı olmaları önerilmektedir. Geç-
talıkların yayılabileceğiyle ilgili ciddi bir uyarıydı. Grip, tü- mişte bu ülkelere olan seyahatlerinde hastalanıp yaşamını
berküloz, kızamık, H5N1 (domuz gribi), Ebola, HIV ve he- yitiren yolcu ve uçuş ekiplerimiz olmuştur.
patit gibi bakteri ve virüsler hasta yolcuların nefeslerinden
kabine yayılabilir veya aynı eşyaları kullananlara bulaşabi- Kaynaklar:
lir. Kabin havasındaki bakteri ve virüslerin Hepa filtreleri 1. Dinelli DL. Update on protection against infectious disease transmission
tarafından süzme etkinliği yüzde 99’dur. Apollo uzay aracı during airline travel. 78th Annual AsMA Scientific Meeting (2007) Abs.# 292
gibi çok dar (6 m3 hacimde 3 kişi) kapsüllerde bile bu süz- 2. Green AD. International travel and disease: epidemiology, regulation
me işlemi sayesinde bir hastalık geçişi olmamıştır. Şüphesiz and prevention. In: Aviation Medicine. Eds: Ernsting J, Nicholson AN,
uzay araçlarında çok sağlıklı kişilerin bir arada bulunuyor Davis JR. 3rd Edit. Butterworth Heinemann, 1999 p. 392
olmaları, yolcu uçaklarındaki insanların maruz kaldığı risk 3. Jordan JL. Air carrier cabin air concerns. The Federal Air Surgeon’s
bağlamında eşit bir örnekleme sayılmaz. Çünkü uçak yol- Medical Bulletin. 2005-4:7
cuları, her uçuşta değişen heterojen insanlardır ve bazen 4. Orford R, Rosenberg E. Health maintenance and promotion. In: Fun-
kendilerinin bile bilmedikleri hastalıkları taşıyor olabilirler. damentals of Aerospace Medicine. Eds: DeHart RL, Davis JR. 3rd Edit,
Lippincott Williams&Wilkins Philadelphia 2002. p. 292-94

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç (Bu yazı Airkule site-
sinde 30 Ocak 2017 günü yayınlanmıştır.)

976

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇUŞTA KARIN GAZLARI VE YELLENME

Önsöz: Bu yazı, askeri ve sivil pilot arkadaşlarımızın ko- dıkça geğirmek çoğu kültürde ayıpsanmaz. Bağırsak gaz-
nuyla ilgili kişisel deneyimleri, havacılık ortamlarındaki larının topluluk içinde gürültülü veya sessiz biçimde sa-
teamülleri ve anekdotları aktarmalarıyla geliştirilmiştir. lınması ise ayıp karşılanır. İçeriğinde sülfür, azot, metan,
Yellenme, bazı kültürlerde ayıpsanarak konuşulmaktan CO2 ve hidrojen olan bu gaz sülfür yüzünden kötü kokar
kaçınılan fizyolojik bir durumdur; ilginç olan, havacılık ve tiksinti yaratır. Bazıları karın şişkinliğinin akciğerlere
tıbbının temel kitaplarında da ihmal edilmiş olmasıdır. İn- baskı yaparak nefes darlığına ve kalp sıkışmasına yol aça-
sana dair her şey ilgi alanımız içinde olmalı, konuya ait cağı kuruntusuyla, ‘Bırakın gitsin’ şeklindeki önerilerde
bilgileri yok saymamalıyız. bulunur ki, bunun bilimsel bir temeli yoktur; tıbbi vaka
örneği de yoktur.
Fizyolojik, psikolojik ve tıbbi yönler: Deniz seviyesinde 1
litre hacmindeki gaz, 5 bin feet’de 1,2 litre; 10 bin feet’de Pilotlar: Belki de uçakları ve kokpitleri kendi özel alanla-
1,5 litre hacme genleşir. Ticari yolcu uçaklarında kabin içi rı gibi gören ve uçuş emniyeti bahanesine fazlaca sarılan
6-8 bin feet (2,400 metre) irtifaya eşdeğer düşük basınç- bazı pilotların yellenme konusunda daha serbest davran-
ta tutulduğu için mide-bağırsaklardaki hapsedilmiş gazlar dıkları öne sürülmektedir. Bazı pilotlar ortam iyi havalan-
1/4 (%25) oranında genişler. Bu durum hassas kişilerde dırıldığı için kokunun, kulaklık kullanıldığı için de sesin
karında şişkinlik hissi ve gaz çıkarma (geğirme, yellenme) maskelendiğini düşünürler. Tepki vermeyenlerin çoğu ne-
ihtiyacı yaratır. Yüksek irtifalarda kayak ve dağ tırmanışı zaket gösterenler, çok azı koku hissi zayıf kişilerdir; ama
yapanlarda da benzeri durumlar olsa da, açık havadaki bazen diğer pilotun tepkisine muhatap olabilirler. Bazıları
ile uçak içindeki yellenme arasında önemli farklar olduğu sık sık kolonya veya koku spreyleri kullanarak kendi ya
açıktır. da arkadaşlarının ayıplarını örtmeye çalışır, bazıları elini
Gastrit, reflü, ishal ve hava yutması (aerofaji) gibi rahat- veya bir kâğıdı yelpaze gibi kullanarak rahatsızlığını belli
sızlıkları olan ya da gaz yapıcı gıdalar yiyen/içen kişilerde eder… ‘Bırak gitsin’cilerin mazeretleri, gazı tutmanın ka-
uçuş sırasında şişkinlik ve karın ağrıları (meteorism, ba- rın şişkinliğini arttıracağı, bunun ağrı ve stres yaratacağı,
rogastralgia) daha fazladır. Gaz giderici ilaçlar durumu uçuşa konsantrasyonun bozulacağı ve sonuçta uçuş emni-
biraz yatıştırabilir. Özellikle gıda zehirlenmesi ve ishal yetinin tehlikeye düşebileceğidir. Ama aynı mantıktan gi-
durumlarında gaz kaçırırken gaita kaçırma tehlikesi de dildiğinde, yaydıkları kötü kokunun kokpitteki diğer kişile-
vardır. Uçuş korkusu olan, uzun uçuşlar boyunca devamlı rin uçuşa konsantrasyonlarını bozma olasılığı da vardır...
oturmak ve az sıvı tüketmek durumunda kalan kişilerde
kabızlık, hazımsızlık ve bağırsak gazları daha sıktır. Bazı Kabin memurları ve yolcular: Sıkışık bir kabin ortamını
yolcu ve uçuş ekiplerinin ev ve otel odası dışındaki yer- çok sayıda insanla paylaştıkları için daha kontrollü dav-
lerde abdest yapamama takıntısı (safe toilet syndrome) da ranırlar. Ayrıca sinirli birileriyle tartışıp herkesin önünde
kabızlığa ve dolayısıyla bağırsak gazı artışına neden ola- mahcubiyet yaşama olasılığı da bazılarını frenler. Ama
bilir… gene de diğerlerine hissettirmeden (!) gaz çıkarma kurnaz-
Batına hava verilerek yapılan laparoskopik cerrahi sonra- lığı gösteren kişiler her uçakta olur. Bilerek veya farkında
sında durum daha ciddidir; irtifada genişleyen gazlar, dikiş olmadan (uykuda) gaz kaçıranların etraftakilerde rahatsız-
atma ve iç kanama olasılığı yarattığı için birkaç gün uçuş lık verdiği tartışılmaz bir gerçektir. Kaynak kişiyi saptamak
yasaklanır. Kolostomi torbası taşıyanlar ise uçuşta genişle- kolay değilse de genellikle şişman kişilerden (muhtemel
yen gazın torbayı patlatma olasılığı dikkate alınarak daha zanlı) şüphelenilir. (Zayıf yapılı da olsa, huzursuz oturan,
geniş torba kullanmalıdırlar. yana kaykılan, zorla öksürerek yellenme sesini maskele-
Askeri pilotlara 30 bin feet’e kadar irtifalara çıkılarak uy- meye çalışan kişilere dikkat!)
gulanan hipobarik çember eğitimleri sırasında şişkinlik ve
gaz şikâyetleri uçaklardakine göre çok daha fazladır. Bu Saygılı tutum: Kapalı alanlarda
huzursuzluk bazılarının mimiklerine yansır; gaz çıkararak (otobüs, tren, uçak, ofis, amfi,
rahatlayanların çevreye verdiği rahatsızlık ise diğerlerinin sinema, asansör, vs.) gaz çıkar-
mimiklerinden izlenir... Havayolu uçaklarında nadiren mak saygısız, kaba ve bencilce
görülse de, ani kabin patlaması olaylarında dekompresyon bir tutumdur. Buna tıbbi bir
hastalıkları ortaya çıkarabilir; bu sırada karın gazlarının mazeret uydurmak inandırıcı
genişlemesi ve gaz çıkarma ihtiyacı duyulması olağandır. değildir. Namaz abdesti bozul-
masın diye gaz çıkarma ihtiya-
‘Bırak gitsin’: Ge- cını bastırmak veya bir iş görüşmesine gittiğinde kendini
nişleyen mide ve tutmak mümkün olduğu gibi toplu ortamlarda da bu kont-
bağırsak gazları rol sağlanabilir, yani ertelenebilir. Uçak lavabolarına sade-
ya geğirerek ya da ce büyük ve küçük tuvalet için değil, gaz çıkarma ihtiyacı
yellenerek tahliye için de giden nezaketli uçuş ekipleri ve yolcular vardır.
edilir. Gürültülü
biçimde yapılma-

977

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Önlemler: ‘Altitooties için havalandırmayı son ayarına kadar açar ve diğerinden
veya altitudies’ denen özür diler. Almanya’da mübadele pilotu olarak uçan bir
karın şişkinliği için ha- arkadaşımız oradaki askeri pilotların uçuş kombinezonla-
vayolu şirketleri yemek rının arka cep hizalarında fermuarlı hava çıkışları (Aux Air
ikramlarında gaz yapan Doors) olduğunu gözlemiş. Teamül olarak eğer bir pilot
lifli sebzeler (fasulye, ka- fermuarları açtıysa (Nozzles Open) ya atışa hazırlanıyor-
bak, brüksel lahanası, vb.) dur ya da atış başlamıştır (Atış Serbest!). Asker kökenli ha-
yerine; gaz yapmayan ba- vayolu pilotları bu tür jargonları kullanmayı sever; çünkü
lık, pirinç, süt ve karbon- içinde askeri otoritenin dolaylı onayını da taşıyan bu mi-
hidrat ağırlıklı mönüler zah yellenmeye bir çeşit meşruiyet kazandırır.
hazırlar. Gaz yapmasıyla
ün kazanmış olan kuru fasulyeye (musical fruit) mönüler- Uzayda yellenme: Uzay araçlarında astronot, bilim adamı
de hiç rastlanmaz. İkinci önlem hava filtreleridir; sirküle veya turistlerde de karın şişkinliği ve yellenme ihtiyacı ol-
eden kabin havasındaki toz, bakteri ve kimyasal gazları duğu bilinmektedir. Buradaki fizyolojik mekanizma uçak-
süzen hava filtreleri, kötü kokuları da emici özelliktedir. lardaki gibi dış basınç azalmasıyla ilişkili değildir. Çünkü
Üçüncüsü, külot içine yerleştirilebilen (sülfür gazını absor- uzay araçlarında kabin içi basıncı düşük değil, yer sevi-
be eden, LiOH) karbon tozlu petler kullanılmasıdır. Aynı yesindekine eşittir. Yerde mide ve bağırsaklar karnın alt
mantıkla, koltuk oturma bölgesindeki süngerler arasına bu bölgelerine yığılı ve sıkışık durumda iken, uzayda yerçe-
içerikte tabakalar konulması önerilmektedir. Dördüncü kimsizlik yüzünden üst bölgelere kayar, sıkışıklık ve bas-
önlem, bünyesel nedenlerle veya yedikleriyle ilgili olarak kı olmaz. Sonuçta bu gevşeme, bağırsak hareketlerini ve
bağırsakları fazla gazlı kişilerin kabuk tarçını ısırıp çiğne- içindeki gazları serbestleştirir ve gaz tahliyesi görece artar.
meleridir.
Uzay yolculuklarının ilk zamanlarında astronot ve koz-
Örnek olaylar: Uçakta gaz çıkarmayla ilgili iki öykü il- monotlar dar kapsüllerde sıkışık nizam oturmaktaydılar.
ginçtir: İlki 2006 Aralık ayında Washington-Dallas uçuşu- (1969-1974 yıllarında Apollo’da 3 kişi 6 m3, Gemini’de
nu yapan American Airlines uçağında bir kadın yolcunun 2 kişi 1,5 m3 hacimli kapsüllerde seyahat etmişlerdi.) Bu
kibrit yakarken görülmesi üzerine yaşanan divert olayıdır. süreçte uzay adamlarının çıkardıkları gazın metan içeriyor
Sonradan anlaşıldığına göre, bağırsak hastalığı olan kadın, olması, yangın ve patlama kaygılarını gündeme getirmiş
kötü kokuyu bertaraf etmek için çıkardığı gazı yakmaya ve gaz yapmayan gıda verilmesine o zaman başlanmıştı.
çalışmaktaydı. (Bu kadının bağırsak hastalığı kadar psiko-
lojik sorunları da olsa gerektir.) İkinci olay 26 Ekim 2015
günü Singapur Havayollarının Boeing 747-400 uçağıyla
Avustralya’dan Malezya’nın Kuala Lumpur şehrine yapılan
uçuşta yaşanmıştır. Kargodaki 2.186 keçinin çıkardıkları
gaz duman detektörlerine alarm verdirtmiş, yangın veya
zehirlenme olmamakla birlikte uçak Bali-Denparar’a di-
vert etmek zorunda kalmıştır.

Uçakta yellenmenin mizahı; ‘püfürükten teyyare’: Bir ha- Sulandırılmaya elverişli olan bu konu şaka malzemesi ya-
vayolu pilotu arkadaşımız kokpitteki ‘gaz ihbarları’ olarak pılmış; dışarı salınan bağırsak gazlarının uzay boşluğunda
şunları gözlemlemiştir: Durup dururken sesli öksürükler, astronotlara roketleme etkisi yaratıp yaratmayacağı üze-
havalandırma ayarlarının sonuna kadar açılması, gürültülü rinde nükteler üretilmiştir. Yanıt, bir astronotun çıkardığı
biçimde mikrofon konuşmaları, vs. Sert kaptanların bazen gazın (üfürüm hızıyla birlikte doğrudan uzay boşluğuna
gazlı ikinci pilotları kokpit dışına gönderdiği de olur; ama verilme imkânı olduğunda bile) çok küçük bir itki yarata-
bunun tersi, yani F/O’nun kaptanı kokpitten dışarı davet cağıdır.
etmesi görülmüş-duyulmuş değildir…
Teşekkür: Mini anketimize katılarak değerli bilgi ve göz-
Bazı pilotlar lemlerini paylaşan pilot arkadaşlarım; Coşkun Zaim, Nuri
gerçekten iste- Sakarya, Faruk Sayılır, O.Gazi Baykal, Savaş Üskent, Ser-
mediği halde kan Şener, Engin Aksüt, Bahadır Altan, Ali İsmet Öztürk ve
kontrolsüz bi- Hüsnü Onuş’a teşekkür ediyorum.
çimde aniden
gaz kaçırır; Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç (Bu yazı Airkule site-
utanır ama sinde 20 Şubat 2017 günü yayınlanmıştır.)
‘kaza kurşunu
namluyu terk
etmiştir’ artık.
Yapılacak bir
şey olmadığı

978

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

SAYGISIZ İNSANLAR YÜZÜNDEN
UÇAK YOLCULUĞUNUZ KÂBUS OLABİLİR

Milyon dolarlık uçaklar, son teknoloji, dev havayolu şirket- onların yaşadığı 3 günlük seminer hikâyesini ezberlersiniz.
leri… Fakat teknoloji her gün yenilenirken, günümüzde can 8. Koltuğunuzu uzun uçuşlarda yatırmak tabii ki hakkınız.
sıkıcı uçak yolculukları da yaşanıyor. Fakat arkanızdaki kişinin üzerine saçlarınızı silkeleyip sürekli
Hatta kimi zaman medeniyetin ne kadar hızla çöktüğüne dair düzeltmeniz, arkadaki yolcunun çıldırmasına sebep olacak-
bir kanıt bulabilmek için bir uçakta bulunan yolcuların birbir- tır. Ekonomi bileti almışsanız, bacaklarınız da 55 cm. aralığa
lerine nasıl davrandığına bakmak dahi yeterli olabiliyor. Tatil sığmıyorsa, üzerinize yatırılan ön koltuk tam kâbusunuz ola-
için heyecanla beklediğiniz uçuşunuz bile bazen bir kabusa caktır.
dönüşebiliyor... Yolcuların bazen görgü kurallarını unuttuğu-
nu ve sonucunda her türlü kuraldışı davranışı gösterdiğine 9. Kol dayama kullanmayı
tanık olabiliyorsunuz. seven bir kişi iseniz, asla pay-
Amerika’daki araştırmada uzun uçuşlarda yolcular, “Business laşmayı öğrenemeyenlerden
Class” bilet almayı veya ekonomide de uçsa çevresinde ço- sakının. 3’lü koltuk ile yolcu-
cuksuz yolcuların olduğu koltuklarda oturmayı talep ediyor. lukta ortadaki kişi her iki kol
Bu arada ülkemizde Business Class yolcunun problemlerinin dayamayı kullanırsa, diğer-
de az olmadığını hatırlatalım. ‘Dünyaları ben yarattım’ eda- lerinin yolculuğu zor biter…
sıyla şımarıklık had safhada… Hemen yanında oturan kişilere Boştaki kolunuzu koyacak
“kartvizit vermek” bu işin olmazsa olmazı!.. Genelde kartvi- yer bulamazsınız. Saygılı bir şekilde değişerek kullanmakta
zitler İngilizce, renkli, hatta son zamanlarda “usb” şeklinde… fayda var.
Kabin memuruna azarlar gibi sipariş vermek, gelen yiyeceği, 10. Okuduğu gazete ve dergileri yere atan yolcu türü... Bir
içeceği beğenmemek çok olası... müddet sonra o dergiler sizin ayağınızın altında ve yolculuk
sonuna kadar sizi huzursuz edecektir. Bu arada yanınızdaki
1. Arkanızda oturan sü- yolcunun yavaş yavaş o dergileri ayağı ile öne ittiğini görmek
rekli koltuğunuza ayağını sizi iyice çileden çıkaracaktır.
dayar, tekme atarsa, yıkıl- 11. Ayakkabısını çıkaran yolcu türü! “Türü” diyorum çünkü
dınız! Bu tarz bir yolcu- bu profilin iflah olması imkansız! Oturunca seslice ayakkabı-
dan daha rahatsız edici larının sıktığını söylüyor. Off çekerek çıkarıyor. Artık kokma-
bir şey olamaz. sın diye dua etmenizden başka çareniz yok.
2. Dikkatsiz veliler! Ebe- 12. Kendisinin çok steril olduğunu ima eden, koltuğun başlı-
veynlerin ağlayan, sürekli ğına havlu koyan bayanlar! Havlu koymakla kalmayıp kendi-
bağıran ve üzerinize yiyecek döken çocuklarına müdahale lerini kuaförde hissettikleri için sürekli saçları ile oynamaya
bile etmediğini görmeniz çok olası. başlıyorlar. Bunun sonucu, eve geldiğinizde üzerinizde farklı
3. Hijyenik olmayan kokular! Her uçakta “aromatik” (!) bir kadın saçları olacaktır.
yolcu grubu bulunmakta... Kabusa dönecek bir yolculuk için, 13. Yanındaki koltuk boş olma durumunda davranış bozuk-
çevrenizdeki kişilerin aşırı parfüm, ter kokusu, aşırı alkol ya lukları! Yolculuk başladığı an, genelde kadınlar önce o kol-
da kebap, lahmacun kokusuna hazırlıklı olmalısınız!.. tuğa çantalarını koyarak size karşı üstünlük sağlıyorlar. 10
4. Yüksek sesle konuşup, kahkaha atan, mutlu olduğunu çev- dakika sonra da yastık isteyip, kulaklığını takıp, size ayakla-
resindekilere hissettirmeye çalışan duyarsız yolcular! Ben rını uzatarak yolculuk etmeyi tercih ediyorlar. Bu tarz kadın
şahsen bu tarz yolcuların yanında oturmaktan nefret ediyo- yolcu, konuşursanız hepsi yurt dışı master’lı… “Dünyayı ben
rum. Gittiği gece kulübünü veya “Nusr -et’te dün akşam ne yarattım ve lütfen (!) Türkiye’deyim” tarzı tipler… Medeniyet
sıra bekledim” gibi muhabbetleri sadece bizim insanımızda görmüş fakat insanlıktan nasibini hiç alamamış saygısız, za-
görmeniz mümkün. Çevresindekilerin dinlediğini fark edince vallılar… Başka boş koltuk bulamazsanız sakin olup yolculu-
bununla da kalmayıp devam ediyor: “4 kişi bin 500 lira öde- ğu bitirmenizden başka çareniz yok.
dim, çok ucuz…”
5. Genelde gece uçuşlarında yanınıza aşırı alkol almış, sarhoş 14. Uçakta sürekli yoga
bir yolcu düşerse kesinlikle uçuşu bitirmeniz mümkün olma- yapan tipler türemeye
yacaktır. Uçak kapı kapamadan kabin amirinden yeni koltuk başladı. Bilmediğim için
isteyin, yoksa da hemen uçaktan inin. Aksi takdirde indiğiniz yorum yapamıyorum
meydanda karakolda sabahlama ihtimali de var. ancak korkuyu yenmek
6. Sürekli sorular soran, samimi ve konuşkan insanlar da bir içinse önceden yapılma-
müddet sonra sizi rahatsız etmeye başlar. “Nerelisin” ile başla- sı gerekmiyor mu? Uçak
yan soru yağmuru “ne iş yapıyorsunuz” ile devam eder. Kendi içinde, o daracık koltukta
hayat hikâyesini 10 dakika önce tanıdığı kişiye anlatmaya ça- insanların ilgisini çekmek
lışan masum insanımız! Yolculuk bittiğinde kendinizi yorgun için olabilir mi, bilmiyorum!
hissetmenize sebep olan yolcu 15. Ceketini veya montunu titiz bir şekilde koltuğunun ar-
profili işte tam bu kişiler… kasına asan kişiler var. Anlamak mümkün değil, arkanızda-
7. Şirket toplantı ve seminerle- ki kişilerin bacaklarına ve yere sürünen bir giysi nasıl titizlik
rinden dönen kalabalık arkadaş olabilir ki?
gurupları! Bu tür yolcular iflah “Can Sıkıcı Yolculuklar” serisini uzatmak çok mümkün. He-
olmaz derecede saygısız davra- pimiz birlikte saygıyla yaşamayı öğrenmemiz gerekiyor. Bu-
nışlar içinde… Kalabalık grup- nun okulu yok! Eskiden “terbiye” denirdi şimdi pek karşılığı
larından kaynaklanan topluluk, kalmadı. Üzülerek yazdım, böyle devam ederse her uçuşta
aşırı cesaretli, her türlü espriyi kavgalar olması çok olağan hale geldi. İşler iyice çığırından
yüksek sesle tüm uçağın duya- çıkmış durumda…
cağı şekilde anlatma yetisine Sadece bizde değil, tüm dünya bunu tartışıyor.
sahip… Yolculuğunuz boyunca Hazırlayan: Şeref Sezgin. (7.5.2017 www.airkule.com)

979

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HAVACILIKTA UĞURSUZLUK EFSANELERİ

Bermuda Şeytan Üçgeni olarak adlandırılan hayali bir böl-
gede çok sayıda gemi ve uçak kazasının olması, buranın
lânetli ve uğursuz olduğunu düşündürmüş ve herkes de
buna inanmıştı. Atlas Okyanusunda Florida’nın kuzey do-
ğusundaki bölgenin esrarına bilimsel açıdan yaklaşanlar,
burada sıcak su akıntılarının (Gulf Stream) ve deniz dibin-
den gelen metan gazının olduğunu keşfettiler. Gaz gökyü-
züne yükseldiğinde hava yoğunluğunu azaltıyor, burada
uçan pervaneli uçaklar havada tutunamıyor, jet motorları
ise oksijen azlığı nedeniyle çalışamıyor ve uçaklar düşü-
yordu. Yani olayların nedeni şeytan, lânet veya uğursuz-
luk değil, doğanın bir fizik oyunu idi…

Batıl (asılsız, yanlış) inançlar ne kadar dışlanmaya çalışılsa 13. Cuma gününün uğursuzluğu
da etkinliğini belirli ölçülerde sürdürmektedir. Saf-naif ya 1. Uruguay Hava Kuvvetlerine ait bir uçak, 1972 yılın-
da korku, kaygı ve evhamları olan insanlar böylesi akıldışı da Şili’ye Rugby takımı oyuncularını götürmekte idi. And
şeylere (bazen ikircikli biçimde) inanıyor olabilirler. İnsan- Dağlarında bulut içinde alçalırken 4.200 metrelik bir te-
lar binlerce yıldır anlamlandıramadıkları olayları doğaüstü peye çarptı ve 25 kişi öldü. Kurtulan yolcular, mahsur kal-
güçlere atfederek onların gazabından korkmuşlar, meta- dıkları 72 gün içinde ölen arkadaşlarının etlerini yemek
fizik açıklamalar bulmaya çalışmışlardır. Kültürümüzde zorunda kaldılar. Büyük yankı yaratan trajik olay ‘Alive’
cinlerin adını bile anmaktan kaçınarak ‘üç harfliler’ diye adıyla kitaplaştırıldı; olay 13 Ekim 1972 Cuma günü ger-
bahsetme tutumu da bunun bir uzantısıdır. Uğursuzluk- çekleşmişti.
tan korunmak için de çeşitli ritüeller üretilmiştir… Örne- 2. İtalya’nın Toscana kıyılarında Giglia Adası açıklarından
ğin salı gününü, 13’üncü geçmesi gerekirken fazla yakınlaşarak kayalara çarpan ve
cumayı, baykuşu, kara yan yatan Costa Concordia gemisinde 32 yolcu öldü. Ola-
kediyi, solaklığı, ayna kı- yın tarihi 13 Ocak 2012 ve günlerden Cuma idi.
rılmasını, vs. uğursuz farz 3. IŞİD teröristlerinin Paris’te gerçekleştirdikleri ve 140 ka-
etmişler; tavşan ayağını, dar insanın öldüğü katliam gününde takvimler 2015 yılı-
at nalını, 4 yapraklı yon- nın 13 Kasım Cuma gününü göstermekteydi.
cayı, sarımsağı, akik ve 4. Ay’a insanlı uçuş görevlerinin kod adı olan Apollo
ametist gibi taşları uğurlu serisinde yapılan 7 uçuştan sadece Apollo 13’de ciddi
sayarak bunlardan medet sorun yaşanmış ve uzay aracının hizmet modülü patla-
ummuşlardır. Bilimsel olanakların çok zayıf olduğu yüz- mıştı (1970). Oksijen, enerji ve su yetersizliği ile soğuk
lerce yıl öncesi için hoş görülecek bu tür yaklaşımların yüzünden astronotlar ciddi yaşamsal riske girmiş, görev
bugünkü dünyada yeri yoktur. Ama bugünkü dünyada da iptal edilerek Örümcek aracıyla Dünyaya maceralı biçim-
bazı otellerde 13. kat olmadığı gibi, Boeing imalâtı uçak- de dönmüşlerdi. Sonradan filmi çekilen bu olayın Apollo
larda ve THY’nin de dahil olduğu bazı havayollarında 13’ün başına gelmiş olması, 13’ün uğursuzluğuna inanan-
13. koltuk sırası yoktur. Japon uçaklarında 4 ve 9; İtalyan lar için bir tesadüf değil, kanıt idi...
uçaklarında 17’nin lânetli sayılar olduğu inancı yüzünden Bunlar gibi başka örnekler de bulunabilir. Ama bu bâtıl
bu sayılar kullanılmıyor. Çincede 4 ile ölüm sözcüğünün inançlılar 13’üncü güne denk gelen binlerce başka cuma
telâffuzu arasındaki benzerlik yüzünden bu rakam uğur- günlerinde neden benzeri olayların olmadığının yanıtını
suz olarak algılanıyor. veremezler…

Buna karşılık British Airways yetkilileri uçaklarında 13 nu- Uğursuzluk önyargısına psikolojik önlemler
maralı koltuk sıralarının bulunduğunu ve hiçbir yolcunun ABD Hava Kuvvetlerinde bir F-106 filosunda iki uçağın
bu koltuklarda oturmaktan kaçınmadığını açıkladı. Ama havada çarpışması ve takip eden başka birkaç kaza son-
aynı İngilizlerin 2-3 kuşak önce 2. Dünya Savaşına katılan rasında pilotlar, bu filoda kaderlerinin kötü yönde yazı-
pilot dedeleri, zincir, fular, maskot gibi sağ kalmalarına ve lı olduğuna dair karamsar vesveseler geliştirdiler. Bunun
uğur getireceğine inandıkları totemlerini titizlikle korumak- üzerine konunun psikolojik değerlendirilmesi için konsül-
taydılar; bunların kaybolmaları ölüm fermanı gibi algılanı- tasyon istendi. Uçuş doktorları ve psikiyatristler yaptıkları
yordu. Stajyer pilotla uçmak da, savaşta vurulan bir pilotun incelemeler sonunda, ‘bu olaylarda psikiyatriyi ilgilendi-
kız arkadaşıyla gezmek de uğursuzluktu... Amerika’da da ren bilimsel bir yön olmadığı’ şeklinde rapor verdi. Ama
durum farklı değildi; John Steinbeck, bir nişancının savaş Komutanlık, (belki de psikolojik bir rahatlatma önlemi ola-
uçağı hangarında kaybolan madalyonunu bütün ekibin sa- rak) bu filoda bir ‘uğursuzluk ve moral problem’ olduğu
atlerce nasıl aradığını anlatmıştı. Görülüyor ki, batıl inanç- kararına vararak, tüm pilotları başka üslere ve filolara da-
lar ne kadar dışlanmaya çalışılsa da, uygar ülkelerde bile ğıttı. Sonrasında (uğursuzluk büyüsü bozulduğundan olsa
etkinliğini belirli ölçülerde sürdürmektedir. gerek!) kaza oranları belirgin biçimde düştü...

980

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

NASA’da Uzay Mekiği (Shuttle) ekibi fırlatma günü poker bında, 2. Dünya Savaşında İngiltere’de bir filonun maskot
oynar; gemi komutanı kazanmadan odadan çıkılmaz ve keçisi anlatılmaktadır: William isimli keçi ortalıkta dolaş-
fırlatma prosedürü başlamazdı… Bunun bir ritüel olarak tığı sürece uçuş ekiplerinin şansı hep iyi gitmektedir. Filo
anlamı, komutanın kaybettiği her oyunda kötü şansını eğlencelerinin baş aktörü haline gelen keçi bira sevmekte,
(üzerindeki uğursuzluğu) biraz daha tüketmesini sağla- oksijen tüpünden oksijen çekerek kafayı bulmakta, komu-
maktı. Artık oyunda kazanmaya başlaması, kötü şanstan tanın karısına sarkıntılık bile etmektedir. Bir defasında filo-
(uğursuzluktan) tamamen arındığı anlamına gelir ve uçuşa nun başka yere intikalinde keçiyi götürmemeleri sürecin-
bu sırada çıkılmasının daha iyi olacağına inanılırdı... de her şey ters gider. William uçakla getirildiğinde her şey
12 Temmuz 2017 günü Nijerya Kralı Adeyeye Enitan yoluna girer. Pilotlar uçuşa çıkmadan önce boynuzlarını
Ogunwusi’nin Kanada’nın Ontorio şehrine hareketinden okşayıp, sırtını sıvazlayarak şans kat sayılarının yükseldi-
önce, geleneksel kıyafetler içindeki kabilenin büyücüsü ta- ğine inanmaktadır ve bu ritüele komutanlar da katılmakta-
rafından, uçaktaki kötü ruhları kovmak için bir ayin yapıldı. dır. Keçinin ABD Hava Kuvvetleri personeline tos vurması
ve üzerlerine işemesi gibi davranışları İngiliz milliyetçili-
Bir günah keçisi olarak uğursuzluk ğini okşamakta; belki de kendi bastırılmış duygularını dışa
Uğursuzluk, bazı kişisel hatalarla beceriksizliklerin gü- vuran keçiye bu yüzden sevgi duymaktadırlar. 1943 yı-
nah keçisi olarak da kullanılır; futbolda direkten dönen lında Hava Kuvvetlerinden üstün hizmet madalyası alan
peş peşe birkaç şut sonrası bir uğursuzluk olduğundan keçi William sirozdan ölür ve hazırlanan özel mezarına
kimsenin kuşkusu kalmaz. (Hâlbuki topun kaleye gitmesi törenle defnedilir… ABD ve Kanada’da da keçilerin uğu-
veya direğe çarpması; vuruş açısı, şiddeti, verilen falso ve runa inanılır. 1. Dünya Savaşında Bill isimli erkek keçi
rüzgâr gibi fiziksel etkenlere göre gerçekleşir.) Bir maç- (teke) Amerikan ordusunda bir piyade taburunun masko-
ta Maradona’nın stattan ayrılmasından sonra Messi’nin
gol atabilmesi, Arjantin Futbol Federasyonu Başkanı ta- tuydu. Uğuruna inanıldığı
rafından Maradona’nın uğursuz olduğuyla açıklanmıştı. için orduyla birlikte Avru-
Arsenal’li futbolcu Aaron Ramsey de ne zaman gol atsa, pa’daki cephelere götürül-
bir ünlü (Kaddafi, Steve Jobs, Usame Bin Ladin, Whitney müş, çavuş rütbesi bile ve-
Huston) ölmekte idi. Bazı ‘uğursuz’ kişilerin, kötü şans rilmişti. Deniz Kuvvetleri
getirdiği inancı ile kumarhanelerde ücretli eleman olarak Akademisi’nin maskotu da
tutulup, iyi kazanan müşterilerin masasına gönderildiği bir keçidir: ‘Bill the Goat’.
hikâyeleri de vardır.
Uğursuzluk hikâyelerinin çoğu rastlantıların abartılmasıy- Uğursuzluğa karşı önlemler!
la ortaya çıkar. Bunlar belki magazin okuyucularını eğ- İnsanlar uğursuzluk getirsin diye düşmanlarına büyü yap-
lendiriyordur, ama olayın öznesi olan kişileri ürkütüyor ve tıkları gibi, uğursuzlukları def etmek ve iyi kader için de
birçok sıradan insanın kafasını da karıştırıyor olmalıdır. uğurlu sayılara, kötü ruhları kovan ve kem gözlerden sa-
Bir pilotun zihni uğur veya uğursuzluk getiren unsurlarla kındıran mavi nazar boncuğu gibi sembollere umut bağ-
dolu ise, uçuşta operasyonel kararlarını doğru vermesinin lamışlardır. Dünyanın birçok yerinde kaza, belâ ve na-
zarlardan koruduğuna inanılan dualar okunur; ritüeller
önünde ciddi en- uygulanır. ‘Uçuş Korkusu’ romanının yazarı Erica Jong,
geller var demektir. kitabında uğursuzluğu def etmek amacıyla uyguladığı
Keçinin uğuru: kendi ritüellerini şu cümleleriyle makaraya alır: “Uçakları
İngiltere’de bir ke- havada tutan şey, benim ve annemin insanüstü çabaları-
çinin futbol sahası- dır... Uçağın düşmesini önlemek için, önce sol ayağımı mı
na inmesinin uğur- yoksa sağ ayağımı mı atmam gerekiyor?”
suzluk getireceğine Brezilya’da TAM havayolu şirketi, Jucelino Nobrega da
inanılır. Ama John Luz adlı falcının felâket öngörüsünü ciddiye aldı. Prenses
Steinbeck’in “Bir Diana’nın ve F1 pilotu Ayrton Senna’nın ölümünü tah-
Savaş Vardı” kita- min ettiği söylenen Brezilyalı Luz, TAM Havayollarına ait
JJ3720 sefer sayılı uçağın motor türbinlerinde bir sorun
çıkacağını ve 26 Kasım 2014 günü Sao Paulo kentinde-
ki Paulista Caddesindeki bir binaya çarpacağını iddia etti.
Bunun üzerine havayolları şirketi uçağın uçuş numarasını
JJ47732 olarak değiştirdi; belki de bu nedenle (!) uçakta
motor arızası olmadı ve bir binaya da çarpmadı... Tümüy-
le bilimdışı olan bu söylentiler, uçağa yolcu olarak bine-
cek bâtıl inançları olan sıradan insanlarda ve bazı uçuş
ekiplerinde tedirginlik yaratmaktadır.

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç (Bu yazı Airkule site-
sinde 3 Nisan 2017 günü yayınlanmıştır.)

981

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇAKTA ‘ACİL DOKTOR’ ANONSU

Prof. Dr. Tarık Yılmaz Havada hastaya tıbbi müdahale
yazıyor: tartışması;
Uçaktaki doktora emrivaki

Yaklaşık 10 gün önce bir sempozyumdan İstanbul’a dönü- HABERTÜRK yazarı Prof. Dr. Temel Yılmaz’ın 18 Mart
yordum. Uçak havalandıktan bir süre sonra fenalaşan bir Cumartesi tarihli yazısında gündeme getirdiği THY uçak-
hasta için acil doktor anonsu yapıldı. Uzun yıllardan beri larında hastalanan yolculara müdahale eden doktorlara
Türk Hava Yolları ile uçarım, hemen her iki üç seyahatin uçak şirketleri tarafından teşekkür dahi edilmediğine iliş-
birinde özellikle kıtalararası uzun uçuşlarda havadayken kin eleştirisi, tartışma yarattı.
doktor anonsu olur, her anonsta da birkaç doktor kalkıp
gelir, müdahale ederdi. Ama bu sefer kimse yerinden kalk- Havacılık Tıbbı Derneği Başkanı Prof. Dr. Muzaffer Çe-
madı. Bunun nedenlerini ciddiye almak lazım. tingüç, havayolu şirketlerinin doktorları motive edecek
Uçaklarda acil doktor anonsunda yerinden kalkıp yardıma önlemler alması gerektiğini belirterek, “Doktorlara bilet
giden doktora çok iş düşer. Uzmanlığı olsun olmasın her ücretinde indirim, business class ağırlaması, pas bilet, CIP
hastaya müdahale eder, acil yardım kutusundaki ilaçlarla ayrıcalığı gibi motivasyonlar sağlanabilir” önerilerinde
tedavi etmeye çalışır, risk alır, uçak ininceye kadar başında bulundu. Uçak yolculuğunda hastalanan yolculara tıbbi
bekler. Doktorun uçakta başka sorumlulukları da vardır. yardım vermenin ciddi bir ihtiyaç olduğunu belirten Prof.
Doktor uçakta bir hasta için tıbbi endikasyon görmüşse Dr. Çetingüç, istatistiklerin uçakta hekimlerin yarıdan ço-
pilot inmek zorundadır ve doktor hastayı başka bir acil ğunun çağrılara yanıt vermediğini gösterdiğini söyledi.
medikal ekibe teslim etmeden başından ayrılamaz. Yasal Doktorların branş dışında bir kişiye destek olurken yanlış
sorumluluktur. yapma ihtimali karşısında mahkemelik olmaktan çekindi-
ğini ifade eden Çetingüç, “Müdahale 10 dakikada bitmi-
Yıllar önce başımdan böyle bir olay geçti; yolcu olarak yor. Hastaya bir şey olursa ineceği meydanda bu sefer ifa-
bindiğim bir uçakta Atlantik Okyanusu üzerinde kalp krizi de veriyorsun ve hukuki süreçle uğraşıyorsun. Üçüncüsü,
geçiren bir hasta için anons yapıldı. Kalktım, müdahale kıtalararası uçuş yapıyorsun, okyanus üzerinde bir hasta-
ettim. Hastanın sağlık durumu çok ciddiydi. Saatlerce ba- lık söz konusu, uçak başka meydana yönlendirildi, doktor
şında oturdum. Avrupa’ya ilk ulaştığımız limanda acil iniş olarak sen de onunla iniyorsun. Motive edici bir şey olsa
yaptık. Gelen sağlık ekibine hastayı teslim ettim, tekrar doktorumuz da mutlu olur. Ama anlaşılan o ki böyle ince-
uçağa bindim. Sonuçta ne oldu, havayolu şirketi bazı bel- liklere gerek görülmüyor” dedi.
geler imzalattı ve gitti, bir teşekkür bile almadım.
10 gün önceki THY uçağında da böyle oldu; uçakta tanı- ‘ÖNCE SAYGINLIK İSTİYORUZ’
dığım hekimler olmasına rağmen kimse kalkmayınca ben THY’nin 4 yıl önce doktor yolcular için başlattığı Smiling
gittim. Hastaya müdahale ettim, kabin amiri geldi, birçok Doctors programını da eleştiren Çetingüç, “Bir defalığına
belge doldurup imzalayıp gitti. Her zamanki gibi herhangi 5 bin mil puanı vaat edilmişti. Böylesine zor koşullarda
bir teşekkür bile gelmedi. hekimlerden talep edilen kalifiye hizmetin karşılığı bu
kadar ucuz olmamalıydı. American Airlines uçuşta kötü-
Doktor neden anonsta kalkmıyor. Öncelikle doktor, hava- leşen bir hastaya müdahale eden hekime 80 bin; Alaska
yolu tarafından kullanıldığını düşünüyor. Havayolu uçuş Airlines 20 bin mil puanı hediye ediyor” diye konuştu.
için parasını alıyor ve parasını ödeyerek uçağa binen dok-
tor herkes gibi uyuyup, kitap okuyup dinlenme hakkına Türk Tabipleri Birliği Yüksek Onur Kurulu Üyesi Dr. Ali
sahip. Ama anonsla kalkıp hastaya müdahale ediyor, sa- Çerkezoğlu ise hekimin her koşul ve ortamda hekimlik
atlerce başında oturuyor ve risk alıyor. Buna karşılık ha- bilgisini insan yararına kullanmasının görevi olduğunu ve
vayolları ne yapıyor, hiçbir şey. Emeğinin karşılığını mı hiçbir gerekçenin bunun önüne geçemeyeceğini kayde-
veriyor, hayır. Hekimleri kendi VIP listesine alıp torpillile- derek, şunları ifade etti: “Doktorlar sırf görevinin gereğini
rin oturduğu yerde rahat yolculuk yapmasını mı sağlıyor, yerine getirdiği için mağdur duruma düşürülüyor. Zaman
hayır. Bir teşekkür mü ediyor, hayır. zaman hekimler haksız yere suçlu duruma düşürülüyor.
Sonuçta hekimlik görevi bir insanlık görevi. Bu doğru. Bunun sonucu olarak da hekimler de ‘çekinik, defansif tıp
Doğru da, uçak şirketleri neden hekimin emeğini kullanır, tavrını’ uyguluyor.” Çerkezoğlu, “Hekimlerin uçakta ya-
asıl sorun burada. Sağlık Bakanlığı ya da Türk Tabipleri pacağı tıbbi müdahale için para almasını değil saygınlık
Birliği biraz bu konuyla ilgilense, hekimlerin haklarını ko- görmesini istiyoruz” dedi. Konuyla ilgili Türk Hava Yolları
rusa iyi olur. (Habertürk Gazetesi. 18 Mart 2017) ise herhangi bir açıklama yapmadı.

(20 Mart 2017. Gökhan ARTAN/Habertürk)

982

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇUŞ EMNİYETİNDE YENİ KONSEPT; ARKADAŞ DESTEĞİ
(Peer Support)

Avrupa Havacılık Güvenlik Toplantıdan notlar
Ajansı (EASA), 24 Mart 2015 1. Paul REUTER tarafından ESAM, ECA.EAAP ve Mayday
tarihinde ikinci pilot Andre- Foundation işbirliği ile kurulan Avrupa Pilot Meslekdaş /
as Lubitz’in gerçekleştirdiği Profesyonel Destek oluşumu (EPPSI: European Pilot Peer
Germanwings uçakla intihar Support Initiative) hakkında bilgi verildi.
olayı sonrasında, Meslektaş/ 2. EASA yetkilileri Chaouki Chabbi ve Julia Egerer tarafın-
Profesyonel Destek (Peer dan havacılık kazalarını engellemede şu ilkeler öne sürül-
Support) Programlarının zo- müştür:
runlu olması yönünde görüş bildirmiştir. a) tercihan bağımsız kuruluşlarla çalışmak,
Konuyla ilgili olarak 2 Şubat 2017 günü Almanya’da b) yasal bir zemin üzerinde tedavi ve iyileştirici program-
(Frankfurt Havaalanında) yapılan seminerde çeşitli ülke- lar oluşturmak,
lerden 140 kişi hazır bulunmuş ve yılsonuna kadar konu- c) ruhsal hastalıklar ve bağımlılıklar üzerindeki önyargı-
nun yasalaşması için çalışmalar başlatılmıştır. Seminere ları dikkate almamak,
ülkemizden SHGM’i temsilen bir teknik denetçi (Uçuş Dr. d) kanıtlanmış fayda-maliyet başarısı ve etkinliği nedeni
Kadir Eren); THY’den 2 uçuş tabibi, 1 psikiyatri uzmanı ile cesaret verici görülen yöntemler kullanmak,
ile 1 psikolog, TALPA üyesi 2 pilot ve özel bir psikiyatri e) emniyet yönetim sistemlerine katkı sunmak,
merkezinden (Madalyon) 1 psikiyatri uzmanı katılmıştır. f) kişisel verilerin gizliliğini korumak ve sadece bilmesi
gereken kişilere sunulacağı sistem kurmak…
Bu programın hayata geçirilme-
sinin temel gerekçesi; dünyadaki Avrupa Birliği Komisyonuna bildirilen “Opinion No
tüm pilot popülasyonunun %3-5 14/2016 kapsamında Peer
sınır rakamının altında kalan Support (Meslekdaş/ Profesyonel Destek ) Programlarının
oranda psikiyatrik sorunları olan ulaşılabilirliği ve desteklenmesi” kapsamında her türlü
uçucular bulunması ve bunların desteği vermeye hazır oldukları bildirilmiştir.
da uçuş emniyetini ciddi oranda riske sokmasıdır. Bu so- 3. EASA yetkilileri ve diğer katılımcılar bu konu ile ilgili
runun ana başlıkları; olarak;
a) Alkol ve psikoaktif maddelerin kötüye kullanımı / ba-
ğımlılık durumları,
b) Kaza kırım yaşayan ve travma sonrası stres bozukluğu
başta olmak üzere, anksiyete, fobi, panik, depresyon, psi-
kotik tablolar, kişilik bozukluğu vs. gösteren olgular,
c) Günlük yaşamda sıkça karşılaşılan ailevi-sosyal-eko-
nomik-yönetimsel stres unsurlarına sekonder olarak geli-
şen; psikiyatrik ve psikofizyolojik bozukluklar, yorgunluk,
uykusuzluk, konsantrasyon azlığı, mesleki bilgi eksikliği,
iletişim sorunları, vs. dir.

Bu ve benzeri programlarda görev alabilecek destekçi/
gözlemci meslektaş oranının, dünyadaki tüm havacılık
personel sayısının %1’ini geçmeyeceği öngörülmektedir.
Böylece bu programların uygulanabilirliğinin ve başarılı
olmasının önünde engel olmadığı kabul edilmektedir. 24
Mart 2015 tarihinden önce buna benzer bir program uy-
gulamada olsaydı, Germanwings olayının gerçekleşmeye-
ceğini iddia etmek abartı değildir.

983

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

a) yeni getirilen (IR) CAT.GEN. Türkiye’deki uygulamalar ve yapılması gerekenler
MPA.215 ile işletmeciye görevler Ülkemizde bu konu ile ilgili ön hazırlık ve düzenleme-
verildiği, ler yapılabilmesi için EASA standartlarının dikkatlice takip
b) kişilerin kendisi, ailesi veya edilmesi; karar almada ve bunların uygulanmasında acele
meslektaşları tarafından iletilecek etmemiz gerekmektedir. EASA çalışmalarına ve 2 Şubat
negatif bildirimler olduğunda, yap- 2017 tarihli seminer programına göz atıldığında, Türk sivil
tırım uygulanmaksızın işinden ayrı- havacılığında konu ile ilgili sistematik bir yapılanma ve
labileceği, çalışma olmadığı anlaşılmaktadır. Ancak ülkemizde ‘Peer
c) gizliliğe riayet edilerek tıbbi kayıtların (alkol ve uyuş- Support’ benzeri biçimde, sorunlu pilotlara destek ve göz-
turucu için yapılan kan ve saç testleri, psikolojik değer- lem görevi verilen kıdemli pilot (Candaş - Buddy) uygu-
lendirmeler, psikiyatrist tedavi raporları, vs.) güvenliğinin lamasının bulunduğunu, 2016 yılından itibaren SHGM
sağlanacağı, Sağlık Birimi tarafından hazırlanan OML raporlarında gör-
d) web ortamında veya telefon ile bildirim biçiminde em- mekteyiz.
niyet yönetim sistemine doğrudan bağlantı olması gerekti-
ği, Ayrıca Türk Silahlı Kuvvetlerinde rütbesiz askerlerin inti-
e) Pilot Meslektaş / Profesyonel Destek ekibini oluşturan har ve diğer davranış bozukluklarını gözleme ve önleme-
kişilerin belli kriterlere göre eğitilmesi ve yetkilendirilme- de kullandığı ‘sorumlu arkadaş destek’ (Buddy) sistemi de
si; (yani bu kişilerin genç veya az kıdemli arkadaşlarına yıllardır işletilmektedir. Bu sistemin bazı üniversitelerde
“ağabeylik, liderlik, supervisor’luk” yapabilecek nitelikle- öğrenciler arasında da uygulanmakta olması, konuya pek
re (meslekte başarılılık, alkol-madde gibi kötü alışkanlık- yabancı olmadığımız anlamına gelebilir…
lardan ve psikolojik defektlerden uzak olmak, vs.) sahip
olup olmadıklarının belirlenmesi) 2 Şubat 2017 günkü seminer, Türk sivil havacılığının
f) program başarısının, pilotların lisans kaybına yönelik uçuş emniyeti anlamında sorumluluk duyanlar için çok
korkularının ortadan kaldırılması ile mümkün olduğu, uyarıcı olmuştur. Bu motivasyon ile, SHGM’ne düşen
g) programa TAM GÜVEN için; otorite, şirketler, pilotlar görevlerin şunlar olduğu söylenebilir:
ve Meslektaş / Profesyonel Destek ekibi arasında işbirliği-
nin önemli olduğu, 1) SHT 3M talimatımızda Meslektaş / Profesyonel Des-
h) akıl-ruh hastalığı profesyonellerinin her olgu için ge- tek programlarını destekleyecek şekilde revizyon yapıl-
rekmeyebileceği, malıdır,
i) meslektaş destek ekibi oluştururken, şirket personeli-
nin tamamını kapsamak yerine, şirketlerin büyüklüğüne, 2) Bu programlarda kilit rolü olan meslektaş / profes-
ölçeğine, operasyon çevresine ve risk durumuna göre sayı yonel destek personelinin eğitimleri için üniversiteler,
belirlenmesi gerektiği, psikiyatri merkezleri ve sivil toplum kuruluşlarınca
oluşturulacak bir platforma gereksinim vardır. Bu bağ-
j) Meslektaş destek ekibin- lamda bir çalıştay düzenlenebilir. Çalıştay rapor sonu-
deki kıdemli kişilerin de belirli cuna göre SHT 3 M talimatı revize edilebilir; yetkili bir
zaman aralıklarında perfor- eğitim merkezi kurulabilir ve BYS uygulamasında bu
manslarının değerlendirilmesi, konuya yönelik iyileştirme yapılabilir.
gibi konular tartışılmış, yıl so-
nuna kadar bu konuda yapı- 3) Tam bir güvene dayalı bu programların gerçekleşe-
lacak çalışmalar ışığında bir bilmesinin önünde engel teşkil eden lisans kaybı duru-
başlangıç adımı atılacağı bil- mu için, SHGM çatısı altında havayolu şirketleri, pilot
dirilmiştir. kuruluşları ve sigorta şirketleri ile mutabakat sağlanarak
4. Almanya, Hollanda Antiskid Grup temsilcileri; Alman- destek istenilebilir.
ya, İngiltere havayolu pilotları derneği, IFALPA, ESAM,
EAAP gibi Avrupa havacılık tıbbı uzmanları ve havacılık Hazırlayan: Dr. Kadir EREN. (Teknik Denetçi- Uçuş Tabi-
psikolog ve psikiyatri uzmanlığı temsilcileri tarafından kıs- bi, SHGM HSB Sorumlusu)
mi farklılıklarla EASA yetkililerinin yukarıda özeti yapılan
bildirimlerine benzer şekilde sunumlar yapılmış, yakın
zamanda başlattıkları kendi uygulamalarından bahsedil-
miştir.
5. Tüm konuşmacıların katıldığı gün sonu yuvarlak masa
tartışmasında (Roundtable discussion); programların stan-
dart olması, maliyetinin nasıl karşılanacağı, yasal düzen-
leme zorlukları, programa nasıl bildirim yapılacağı, lisans
kaybı ve sigorta konuları, Meslektaş / Profesyonel Destek
ekibinin seçimi-eğitimi, pilot işgücü kaybı yaşatmadan bu
programların yürütebilmesi için hangi tedbirlerin alınması
gerektiği gibi konular konuşulmuştur.

984

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

EASA’nın Pilot Meslektaş Destek Programına Bakışı

Havacılık emniyetini en fazla tehdit eden sistem unsuru in- mek için Kabul Edilebilir Uyum Yolları (Acceptable Means of
sandır. Pilotlar, bakım teknisyenleri ve hava trafik kontrolörleri Compliance) adı verilen ek taslak açıklamalar da yayınlamış-
bunların başında gelmektedir. Havacılık sistemindeki insan tır. Sektör temsilcileri bu düzenlemenin 2017 sonunda ya da
hatalarını ve ihlallerini azaltabilmek için uluslararası alanda en geç 2018 yaz başında yürürlüğe gireceğini öngörmektedir.
yıllardır çok büyük bir çaba sarf edilmektedir. Bunun nede- Kabul Edilebilir Uyum Yollarının ülkemizdeki havacılık em-
ni, emniyet tehlikeye girdiğinde yüzlerce insanın hayatının da niyeti düzenlemelerine bire bir yön verdiği bilinmektedir. Bu
tehlikeye girmekte olmasıdır. Havacılık emniyeti konusundaki nedenle sözü edilen düzenlemeye uyum yollarının taslak nite-
hassasiyet ve kazaların artışı kamuoyunun gündeminden hiç- liğindeyken Sivil Havacılık Genel Müdürlüğündeki uzmanla-
bir zaman düşmemiştir ve düşeceği de beklenmemelidir. rın, havayolu işletmelerinin, pilotların ve TALPA’nın dikkatine
Pilotaj kaynaklı hava aracı kazalarının büyük bir bölümü insan sunmakta fayda görülmüştür. Aşağıda Pilot Meslektaş Destek
hatalarının bir sonucudur. Pilotların çeşitli sebeplerle kuralları, Programına ilişkin temel ilkeler sunulmuştur.
normları ya da prosedürleri ihlal ettikleri için oluşan kazalar
da azımsanmayacak ölçüdedir. Buna karşın pilotların bile bile (17) Destek programının temel yönetim prensipleri:
ve kasten bir uçağı kazaya uğratmaları başka bir deyişle kabin- (a) Destek programına erişim, öz beyana ya da uçuş ekibinin
deki pek çok yolcuyla birlikte intihar etmeleri sık rastlanır bir sağlık açısından elverişliliğinde bir azalma olduğunda destek
durum değildir. Ama Germanwings kazası hem kamuoyunun programına yönlendirilmesine (sevk edilmesine) olanak tanı-
hem de düzenleyici denetleyici otoritelerin dikkatlerini pilot- malıdır.
ların zihinsel sağlıklarına çevirmesine yeterli olmuştur. Çünkü (b) Destek programına erişim, uygun görülmesi halinde uçuş
bu intihar vakasında olay göz göre göre gelmiş, ama sistem personelinin geçici olarak uçuştan çekilmesine ve kişinin pro-
pilotun psikolojik elverişsizliğini fark edememiştir. fesyonel bir konsültana havale edilmesine olanak tanımalıdır.
Bu kazadan sonra Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (European
Aviation Safety Agency - EASA) Mart 2015’de özel bir çalışma (18) Mahremiyetin ve kişisel verilerin korunmasının garanti al-
grubu kurmuştur. Çalışma grubu 16 Temmuz 2016’da yayınla- tına alınmasına ilişkin olarak destek programına başvuru pren-
dığı raporda EASA ve sivil havacılık otoritelerine bazı öneriler sipleri: AMC2 CAT.GEN.MPA.215
sunmaktadır. Bunlardan birisi de pilot destek sisteminin kurul- MAHREMİYET VE VERİLERİN KORUNMASI
masına ilişkindir. Çalışma grubu, bu sistemin havayolu işlet- (a) Ulusal kanunlardaki kişisel verilerin korunması ve bun-
mesinin emniyet yönetim sistemiyle (SMS) ilişkilendirilmesini ların serbestçe dolaşımına ilişkin hükümlerin uygulanmasını
ve adalet kültürü (just culture) içinde kurulup yürütülmesini kısıtlamaksızın, kişisel verilerin mahremiyetinin korunması
önermiştir. Pilot destek sistemi, havayolu işletmesinin büyük- böyle bir programın kullanılmasını teşvik edeceğinden ve bü-
lüğü ile orantılı, sistemin olgunluk seviyesine uygun olmalıdır. tünlüğü sağlayacağından dolayı etkili bir destek programı için
EASA, çalışma grubunun raporundan sonra bu önerileri ha- ön koşuldur.
yata geçirmek için bir eylem planı hazırlamış ve ilgili düzen- (b) Destek programına katılan uçuş personelinin kişisel veri-
lemelerin yürürlüğe sokulması amacıyla RMT.0700 iş emrini leri mahremiyetin sağlandığı ve damgalamanın olmadığı em-
yayınlamıştır. Bu girişimin ilk aşaması, konunun paydaş ve niyetli bir çevrede ele alınmalıdır. Karşılıklı örgütsel güven ve
taraflarından geri bildirimler toplamak ve düzenleme taslağını işbirliği kültürü, uçuş personelinin bir durumu saklama olası-
bunlara göre yayınlamak olmuştur. Paydaşlarla yapılan görüş lığını azaltmak, bildirim ve yardım arama olasılığını artırmak
alış verişlerinden sonra EASA pilotların fizyolojik ve zihinsel amacıyla korunmalıdır.
sağlıkları açısından uçuşa elverişliliklerini düzenleyen ilgili (c) Verilerin havayolu işletmesine açıklanması, destek prog-
yönetmelikleri ve bunlara uyumun nasıl sağlanacağını açıkla- ramına gönüllü katılımı ve uçuş emniyetini tehlikeye atmama-
yan yöntemleri değiştirmeyi hedefleyen bir taslak hazırlayarak lıdır. Bu bağlamda raporlar kişiselleştirilmemeli, anonim ve
yine paydaşların görüşlerine sunmuştur. toplu istatiksel analiz sonuçları şeklinde verilmeli ve paylaşım
EASA’nın tüm bu süreci başlatan ilk adımı 2016 yılında 14 sadece emniyet yönetimiyle olmalıdır.
No’lu Görüş (Opinion No. 14/2016) ile atılmıştır. Bu adım (d) Bu ilkelere karşın, havayolu işletmesi ile destek programı
Avrupa Birliği’nin hava taşımacılığı süreçlerini düzenleyen arasında emniyeti tehlikeye atan bir durum olması halinde na-
965/2012 Yönetmeliğini değiştirmeyi önermektedir. Bu kap- sıl davranılacağına ilişkin ilgili prosedürleri içeren bir anlaşma
samdaki değişiklik CAT.GEN.MPA.215 Destek programı adını olmalıdır.
taşımakta ve aşağıdaki ifadeyi içermektedir:
Havayolu işletmesi, uçuş personelinin sahip oldukları lisans- (19) Destek programının bileşenleri ve havayolu işletmesinin
ların kendilerine tanıdığı haklara ilişkin görevleri emniyetli bir yönetim sistemiyle nasıl ilişkilendirileceği:
şekilde yerine getirme kabiliyetlerini olumsuz yönde etkile- (a) Bir destek programı en az aşağıdaki bileşenleri içermelidir:
yecek sorunları tanımlayacak, bunlarla başa çıkma ve sorunu (1) Uçuş ekibinin öz farkındalığı ve başvurusuna ilişkin eği-
çözme yönünde pilotu destekleyecek bir programa erişmeleri- timleri de içeren prosedürler,
ni sağlayacak ve kolaylaştıracaktır. (2) Havacılık konusunda gerekli bilgilere sahip ruh sağlığı uz-
EASA’nın bu görüşü halen Avrupa Birliği Komisyonundadır. manlarını da içeren profesyonellerin desteği ve eğitilmiş mes-
Komisyon bu görüşü 965/2012 Yönetmeliğini değiştirmek üze- lektaşlar
re incelemektedir. Diğer yandan EASA, 965/2012 yönetmeliği- (3) programın etkinliğinin zaman içinde izlenmesi,
ni değiştirecek bu bir paragraflık hükmün nasıl uygulanacağı, (4) uçuşa geri dönüş sürecinin desteklenmesi ve zaman içinde
başka bir deyişle havayolu işletmelerinin bu düzenlemenin ge- izlenmesi
reğine nasıl uyum sağlayacaklarını daha açık bir şekilde göster- (5) lisans kaybı riskine ilişkinin korkuların yönetilmesi

985

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

(6) Açıkça tanımlanmış durumlarda (ciddi sağlık sorunları ya nanlar konusunda bilgilendireceklerdir:
da emniyete ilişkin riskli konular) AME’ye sevk etme sistemi. (1) Destek programının yüksek başarı oranları hakkında bilgi-
(b) Destek programı, verilerin sadece emniyet yönetimi ama- lendirme,
cıyla kullanılması ve mahremiyeti sağlamak için anonim halde (2) İş ve yaşam stresörleri konusunda farkındalık – ruh sağlığı
ve toplu olarak verilmesi şartıyla, havayolu işletmesinin yöne- ve ruh sağlığı açısından uygunluk,
tim sistemi ile ilişkilendirilmelidir. (3) Başa çıkma stratejileri,
(20) Destek programına İlişkin yetiştirme ve eğitim program- (4) Psikoaktif maddelerin kullanımı ve yanlış ilaç kullanımının
ları: potansiyel etkileri,
(a) Havayolu işletmesi tüm uçuş ekibinin destek programına (5) Lisansın sağladığı haklar kapsamında yapılacakları emni-
erişimini teşvik etmelidir. yetli bir şekilde gerçekleştirebilmek için ilaç kullanımı (reçeteli
(b) Destek programı kapsamında görev alan meslektaşlar, uz- ve reçetesiz). (Tedavi amaçlı meşru ilaç kullanımının uçuş gü-
manlar ve psikiyatrlar destek programı içindeki rolleri ve işlev- venliğini bozma olasılığının değerlendirilmesi)
lerine ilişkin başlangıç ve tazeleme eğitimleri almalıdır. (6) Ruh sağlığı açısından elverişli olmama durumunun erken
tanısı,
(21) Programın üst düzey yönetim de dahil ilgili tüm kişiler (7) Meslektaş desteğinin prensipleri ve mevcudiyeti,
tarafından desteklenmesinin ve öneylemci ve cezalandırıcı ol- (8) Verilerin korunması ve mahremiyetin sağlanması prensip-
mayan destek programının önemi: leri.
Bir destek programı, havayolu işletmesinin üst yönetiminin, (b) Destek programı içinde görev alan ve uçuş ekibi ile ilgi-
yetiştirilmiş gönüllü meslektaşların ve (birçok durumda) uçuş lenen ruh sağlığı uzmanlarının aşağıdaki konularda eğitilmiş
ekibini temsil eden örgütlerin; öz beyanı, sevk edilme işlemini, olması gerekir:
danışmanlığı, rehberliği ve sağlık açısından elverişliliğin düş- (1) Psikolojik il yardım
mesi durumunda tedaviyi mümkün kılacak şekilde birlikte ça- (2) Kişisel verilerin korunması hakkındaki kanuni zorunluluk-
lıştıkları öneylemci ve cezalandırıcı olmayan bir programdır. lar
(3) Toplum emniyeti yararına ve ani ve açık emniyet tehditleri
(22) Destek programında güven sağlamayı kolaylaştırmanın nedeniyle bilginin paylaşılmasını gerektiren durumlar
yolları: (c) Destek programında görev alan meslektaşlar psikolojik ilk
Pilot ve yönetim arasındaki güven, başarılı bir destek progra- yardım konusunda uygulamaya dönük temel ve tazeleme eği-
mının temelini oluşturur. Programın temeli olan bu güvenin timi almalıdırlar.
sağlanmasını aşağıda sıralananlar kolaylaştırabilir:
(a) Çok paydaşlı bir platform oluşturulması ve program yö- (24) Başarılı bir destek programına katkıda bulunacak ek bi-
netim sürecine katılım ve ortak olunması, programın bir ya da leşenler:
birkaç havayolu işletmesinden uçuş personeli temsilcilerini ve Havayolu işletmesi destek programını yürütürken aşağıdaki
belki de sivil havacılık otoritesinden temsilcileri içermesi, hususlara dikkat etmelidir.
(b) Programın tasarımında, uygulamaya aktarılmasında ve yü- (a) Programın yürütülmesi ve kişisel verilerin korunmasına
rütülmesinde uçuş ekibi temsilcilerinin katılımı, ilişkin prosedürlerin geliştirilmesi ve kontrol edilmesi;
(c) Uçuş ekibi ve yönetim arasında; verilerin kullanımı, ko- (b) Personelin seçilmesi ve yetiştirilmesi
runması ve mahremiyetin nasıl sağlanacağını açıklığa kavuştu- (c) Uçuş görevleri olanaksız hale geldiğinde uçuş personeline
ran resmi bir anlaşmanın yapılması, onları motive edecek alternatif pozisyonların önerilmesi
(d) Verilerin korunması, (d) Lisans kaybının getirdiği finansal sonuçların etkilerinin
(e) Üst düzey yönetimin proaktif emniyet kültürünü teşvik et- azaltılması, örneğin lisans kaybı sigorta kapsamının genişletil-
meye adanmışlıklarını taahhüt etmesi, mesi.
(f) Cezalandırıcı olmayan bir havayolu işletmesi politikasının
destek programını da içermesi, (25) Destek programının kurulmasının üçüncü taraflardan te-
(g) Destek programının yönetilmesinin ya havayolu işlet- min edilmesi:
mesinin kendi personeli tarafından gerçekleştirilmesi, ya da Havayolu işletmesi, destek programının kurulmasını üçüncü
programın farklı havayolu işletmeleri uçuş personelinin görev taraflardan (özel kuruluşlardan) temin etme yoluna başvurabi-
almasına açık ayrı ve bağımsız bir birim (otorite) tarafından lir. Özellikle küçük ölçekli havayolu işletmeleri için dış kay-
yönetilmesi, naklardan sağlanan bu hizmetin yarattığı sinerji faydalı olabi-
(h) Uçuş ekibine destek verileceği zaman bu kişilerin uygun lir ve bazı durumlarda destek programına erişimi yalnızca bu
uzmanlıkta olmaları (Örneğin benzer kültürel altyapıya sahip yöntem mümkün kılabilir.
meslektaşlar ve psikoloji gibi konularda tıbbi eğitim almış per-
sonel) (26) Tıbbi açıdan elverişliliğin düştüğü durumlarda uçuş dok-
(i) Kişisel verilerin mahremiyetini korumak için iyi kurgulan- torluğuna başvuru zorunluluğu:
mış bir sistem, Tıbbi bir destek programına katılım, MED.A.020 of Regulation
(j) Destek programının faydalarını gösteren etkili bir iletişim (EU) No 1178/2011 Yönetmeliği gereğince, uçuş personelinin
sistemi; yüksek başarı oranları, işten atılma ve lisans kaybı kor- tıbbi açıdan elverişliliğin düştüğü durumlarda uçuş doktorlu-
kusu olmadan görevden çekme. ğuna başvuru zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.

(23) Destek programının faydalarının nasıl açıklanarak teşvik Kaynak: EASA Annex to draft decision 2014/025/R. ‘AMC and
edileceği ve ruh sağlığı uzmanlarının nasıl eğitilecekleri: GM to Part-ARO-Issue 3 - Amendment x’
(a) Destek programı faydaları açıklanıp teşvik edileceğinde Çeviri: Doç. Dr. Ender Gerede (Anadolu Üniversitesi, Havacı-
havayolu işletmesi tüm uçuş ekibini en azından aşağıda sırala- lık ve Uzay Bilimleri Fak.

986

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Stiftung Mayday ve Meslektaş Destek Programı

Her ne kadar pilotlar ve diğer “Peer-support” adıyla bilinen meslektaş destek programı,
uçuş personeli psikolojik olarak Stiftung Mayday’de önerilen çözümlerden birisidir. Bu sis-
sağlıklı, strese dayanıklı, sorunlar tem pilotların gerek kendi gerekse meslektaşlarının durum-
karşısında yılmaz bir imaj çizse- larını ve davranışlarını gözlemlemelerini ve ihtiyaç duyulan
ler de, Germanwings olayı onla- yardıma başvurabilmelerini kolaylaştırır. Programa dahil
rın da diğer tüm insanlar gibi psi- olan pilotlar havacılığın kırmızı çizgilerini göz ardı etme-
kolojik sıkıntılar ya da hastalıklar meyi öğrenirler, olası riskli durumu gözledikleri meslektaş-
geçirebildiğini gözler önüne larını yardım alması için cesaretlendirirler. Stiftung Mayday
sermiştir. Pilotlar, yaşadıkları psi- gönüllülük esasına dayalı meslektaş destek programında pi-
kolojik-psikiyatrik sorunlar için lotları kıdemli pilotlarla, uçuş personelini kıdemli uçuş per-
diğer insanlar kadar rahat yardım isteyemeyebilirler. Profes- soneli ile eşleştirmektedir. Destek ihtiyacı duyan personel,
yonel uçuş yetkisini kaybetme, uçamadığı dönemler maddi destek verme konusunda eğitim almış kıdemli meslektaşını
kayba uğrama ve “hasta – sorunlu” olarak etiketlenme gibi arar. Destek veren kıdemliler hızlı, etkili ve profesyonel çö-
kaygılarla sorunu görmezden geldikleri ya da yardım iste- züm üretme konusunda eğitim alırlar ve her bir durum için
meme ya da tedavi aldığını havacılık otoritelerinden gizle- verilebilecek öneriler protokoller ile belirlenmiş durumda-
me yolunu seçebilirler. Havacılık sektörü son yıllarda pilot- dır. Tüm bu protokollerin kalite standartları ISO sertifikası
ların yaşayabileceği ve gizlenen psikolojik sorunlara uçuş ile belgelenmiştir. Destek istenilen konuyla ilgili bilgi akışı
emniyetini tehdit etmeyecek, havacılık kuralları ve kültürü kontrolü tamamen destek isteyende bulunmaktadır. İntihar
ile bağdaşacak ve kişilerin gerekli yardımı gelecekle ilgili ya da başka birisine ciddi zarar verecek bir plan olması dı-
bir endişe duymadan alabilmelerini sağlayacak bir çözüm şında kıdemli meslektaş aldığı bilgileri, destek isteyeni izni
bulma çabasındadır. olmadan her hangi bir merci ile paylaşamamaktadır. Mes-
Bu konuda başarılı çalışmalar yapan kuruluşlardan birisi lektaş desteğinin yanı sıra kritik yaşam olaylarında yardım
Almanya-Frankfurt’ta kurulmuş olan Stiftung Mayday’dir edebilecek profesyoneller, psikologlar ve psikiyatristlerden
(Mayday Vakfı). Stiftung Mayday, pilotlara ihtiyaç duyduk- oluşan bir ekip de gerektiğinde devreye girmektedir. Bu
ları maddi desteğin yanı sıra hukuki- resmi konularda yar- ekipler de uçuş personeli ile çalışma konusuna eğitilmiştir.
dım ve ihtiyaç duyabilecekleri diğer destekleri de sağlama Gerek profesyonel destek ekibi gerekse kıdemli meslektaş
amacı gütmektedir. 1994’te ILA Berlin Airshow’da yaşanan ekipleri her yıl yeniden eğitim almaktadırlar.
ve Rus pilotun ölümü ile sonuçlanan kazadan sonra geride İnsanlar ihtiyaç duyduklarında destek alabileceklerini bilir-
kalan eş ve iki çocuğa maddi destek olmak için para toplan- lerse, desteğe başvururlar. Ne kadar erken destek verile-
ması ile Stiftung Mayday’in kuruluşu gerçekleşmiştir. Halen bilirse, sorun o denli çabuk ve komplikasyonsuz çözülür.
ya da geçmişte lisansı olan pilotlara ve gerektiğinde yakınla- Stiftung Mayday’in bu nedenle en çok önemsediği konu-
rına destek olmak; uçuş ekibinde görev alan kişilere uçuşla lardan birisi pilotlar ve uçuş personeli arasında tanınırlık
ilgili kaza ya da önemli olaylarda destek vermek şeklinde olmuştur. Almanya’da Stiftung Mayday’in meslektaş des-
tanımlanmış iki temel amacı bulunmaktadır.. Her ne kadar tek programının yıllık tanıtım, eğitim, personel ödemesi,
Almanya’da kurulmuş ve yerleşik bir organizasyon olsa da, süpervizyon giderleri toplamı 482.500 Euro iken önlediği
uluslararası olgularda da destek verebilmektedir. Ancak sorunlara bağlı kısa süreli ve uzun süreli iş gücü kaybının
uluslararası olguların oranı %1-2 gibi oldukça düşük olarak azalması nedeni ile havayolu şirketlerine yıllık kazandırdığı
bildirilmiştir. Örgütün bir yıl içinde etkilenenlere destek ver- meblağ 2.646.000 Euro olarak hesaplanmıştır.
diği olayların sayısı 2000 yılında 28 iken, 2010 yılında 184 Sisteme dahil olacak kıdemli profesyonellere psikolojik ilk
ve 2015 yılında 229 olarak rapor edilmiştir. yardımın, meslektaş destek programının, sorunlar için takip
Stiftung Mayday, bir olay sonrasında etkilenen kişilere ulaş- edilecek protokollerin öğretilmesi ve eğitimin düzenli ola-
mak yerine daha farklı bir yol seçmiş ve Almanya’daki tüm rak tekrarlanması işin belki de en kolay kısmıdır. Havayolu
uçucu personelin Stiftung Mayday’den haberdar olmalarını şirketlerinin bu sistemin kurulmasına ve işletilmesine bütçe
sağlamıştır. Böylece pilotlar ve diğer uçuş personeli ihtiyaç ayırmaları, sistemdeki her bir unsurun bilgilerin mahremi-
duyduklarında gönüllü olarak kuruluşa başvurabilmektedir. yetine saygı göstermesi, destek alacak pilotların bunun bir
Pilotların ya da diğer personelin destek almak için başvur- ceza ya da etiketlenme değil, sadece bir destek olduğunu
dukları konular çeşitli sağlık sorunlarından uçuş korkusuna, algılamaları, gerek kıdemliler gerekse destek için başvuran-
işveren ile çatışmadan aile sorunlarına kadar çeşitlilik gös- larla çalışacak tıbbi personelin havacılık tıbbı, fizyolojisi ve
termektedir. Stiftung Mayday bünyesinde psikolojik, psiki- psikolojisi konusunda bilgi ve deneyim sahibi olması siste-
yatrik ya da genel tıbbi sorunlar konusunda yol gösterecek min önemli gereklilikleri arasında sayılabilir.
personel bulunmakla birlikte sigorta ile ilgili konular, yasal Gerek meslektaş destek programları gerekse Stiftung May-
problemler, finansal sorunlar vb için de ihtiyaç duyulan des- day benzeri genel destek programları pilotlara, diğer uçuş
teği verebilecek isimlerle irtibat kurmaktadır. Her geçen yıl personeline, onların ailelerine, bağlı bulundukları şirketlere,
daha fazla başvuru ile karşılaşan Stiftung Mayday’in yılda yolculara ve genel olarak topluma fayda sağlar. Dünyada 20
yaklaşık 250 olayda destek verdiği ve her olayda muhtemel yılı aşkın süredir etkinliği kanıtlanmış biçimde operasyonla-
olarak birkaç kişinin etkilendiği düşünülürse, her yıl yakla- rını yürütmekte olan Stiftung Mayday, bunun en iyi yapılan-
şık 600-800 pilot ya da uçuş personeline yardım ettikleri dırılmış ve model alınabilecek örneklerinden birisidir.
anlaşılabilir. Bu sayı, bu alanda duyulan destek ihtiyacının
büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. Destek verilen kişi- Hazırlayan: Doç. Dr. Gökben Hızlı Sayar. Psikiyatri Uzma-
lerin % 90’ında birkaç gün içinde yardım istenilen konuda nı, Uçuş Psikoloğu (Üsküdar Üniversitesi)
çözüme ulaşıldığı; %10 olgunun ise daha karmaşık, riskli ve
çözümü için uzun süre gerektiren durumlar olduğu bildiril-
mektedir.

987

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

PİLOT ADAYLARININ DEĞERLENDİRMESİNDE
MMPI-2 KULLANIMI

Pilotluk ve hava kontrolörlüğü gibi, ufak bir hatanın büyük Birinci aşama değerlendirme:
trajedilere yol açabileceği mesleklerde görev alacak kişileri Aday uçuş deneyimi, bilgi dü-
seçmek büyük dikkat ve çok yönlü değerlendirme gerekti- zeyi, referans, insan kaynakları
rir. Özellikle psikopatolojisi olan kişiler, pilotluk gibi yüksek değerlendirmesi sonucunda iş
riskli görevlerde, kendilerinin ve diğerlerinin can güvenliğini için gerekli nitelik ve nicelikle-
tehlikeye atacak davranışlarda bulunabilirler. 1999 yılında re sahip olduğunu kanıtlayabil-
Egypt Air’in yardımcı pilotunun uçağı kasti biçimde Atlantik’e mektedir. Bu aşamayı başarı ile
düşürmesi ve 217 kişinin ölümüne sebebiyet vermesi ya da geçen aday ikinci aşama değer-
2015’te Germanwings pilotunun kötü niyetli biçimde uçakla lendirmeye alınır.
dağa çakılması ve 150 kişinin hayatını kaybetmesi gibi olay- İkinci aşama değerlendirme:
lar, pilot değerlendirmesinde psikopatolojinin ne denli önemli Tıbbi ve psikolojik değerlendir-
olduğunu acı biçimde göstermiştir. me yapılır. Bu aşamada dene-
Her ne kadar pilot adaylarının büyük çoğunluğu psikolojik yimli bir klinik psikolog görüşme
olarak sağlıklı olsalar da kimi zaman bu iş için uygun olma- yapar ve Minnesota Çok Yönlü
yan ya da uçuş emniyeti için risk yaratacak kişilik özellikleri Kişilik Envanteri- 2 (MMPI-2) uy-
sergileyen pilotlar ya da pilot adayları da bulunmaktadır. Acı gular. Bu aşamada uygun bulunan adaylar işe alınır. Bu aşa-
deneyimlerin yeniden yaşanmaması için günümüzde birçok mada MMPI-2 değerlendirme sonucu ya da görüşmede şüp-
ülkede resmi otoriteler ya da ticari havacılık şirketleri pilot heli-riskli durum saptananlar üçüncü aşama değerlendirmeye
seçiminde kullandıkları psikolojik-psikiyatrik değerlendirme alınırlar.
yöntemlerini gözden geçirmektedir. Ancak bir yandan da Üçüncü aşama değerlendirme: Bu aşamada adayın kayıtları,
organizasyonel bir değişiklik yapmanın mali boyutu ve pilot özgeçmiş bilgileri ve test sonuçları bir ekip tarafından ince-
topluluklarının bu değişime dirençleri de işleri zorlaştırmak- lenir. Bu ekipte bir klinik psikolog, bir kıdemli pilot ve bir
tadır. ABD’de halen bazı şirketlerin pilot seçiminde psikiyat- avukat bulunur. Mental sorun, davranış problemleri detaylıca
rik değerlendirme yapmadığı, işe kabul edilmiş pilotların da sorgulanır, gerekirse ek bilgiler istenir.
zaman içinde psikolojik durumlarının takip edilmediği bilin-
mektedir. Altı ayda bir yapılan rutin tıbbi muayenelerde ise MMPI testi teknik özellikleri
psikiyatrik değerlendirmeler üstün körü yapılmaktadır. İşe MMPI 1940 yılında geliştirilmiştir.
alınırken bir ruhsal hastalığı olmayan pilotların zaman içinde 1989’da kullanıma giren revize
stresli yaşam olayları etkisiyle bir hastalık geliştirebilecekleri edilmiş MMPI-2 ise bilimsel araş-
dikkate alınmamaktadır. tırmalarda pilot adaylarından olu-
şan geniş bir grupta test edilmiştir.
Pilotların ya da kri- Personel seçiminde MMPI-2 kulla-
tik görevdeki diğer nımı ile polis, itfaiyeci, pilot, dini
personelin değer- lider, nükleer reaktör çalışanları
lendirmesinde kul- gibi yüksek riskli görevlere getiri-
lanılacak araçlar lecek kişilerin kişilik özellikleri ve
kişinin psikolojik davranış stillerinin geçerli ve güve-
uyum kapasitesini nilir biçimde taranabildiği araştır-
ve toplum için risk malarda gösterilmiştir.
yaratacak bir duy- MMPI-2 ile yapılacak pilot değerlendirmesinde önemli bazı
gusal sorunun varlığını mutlaka değerlendirmelidir. Duygusal noktalara geçmeden önce envantere verilen cevaplarla ula-
iniş çıkışların olmaması, sorumluluk duygusu ve muhakeme şılabilen ve kişinin kooperasyonunu değerlendiren bazı para-
becerisinin üst düzeyde olması, yoğun stres altında çalışa- metrelerden kısaca bahsetmek uygun olacaktır:
bilme ve doğru karar verebilme yetisinin bulunması, takım ? (Cannot Say): Testte cevap verilmeyen maddelerin sayısıdır.
çalışmasına uyum sağlayabilmesi, dürtüsellik ve kural ihlali 30 ya da daha fazla cevap verilmemiş soru testte savunmacı
yaratabilecek kişilik özelliklerinin olmaması pilot seçiminde bir profil düşündürür.
aranan bazı önemli noktalar olarak sıralanabilir. TRIN (True Response Inconsistency): Birbiri ile eşleştirilmiş
Psikolojik test sonuçlarının değerlendirmesinde genel olarak bazı sorulara verilen doğru-yanlış seçenek işaretlemelerinin
iki yaklaşım bulunur. İşe kabul için gerekli kriterler (dahil uyumsuzluğuna işaret eder.
etme ölçütleri) ya da işe kabul etmeme için kriterler (dışlama VRIN (Variable response inconsistency): Bazı eşleştirilmiş so-
ölçütleri). Dahil etme ölçütlerine örnek olarak parlak zeka ge- rularda doğru-doğru, yanlış-yanlış, doğru-yanlış, yanlış-doğru
rektiren bir pozisyon için kişinin yüksek IQ skoru elde etmesi seçenekleri eşleşmelerini takip ederek baştan savma cevap
verilebilir. Dışlama ölçütlerinde ise belirli bir test sonucu, o iş verilip verilmediğini kontrol eder.
için uygun olmama anlamını taşır; örneğin duygusal iniş çı- Doğru ve Yanlış Seçeneklerini İşaretleme Yüzdeleri: %95 ya
kışları olan bir kişilik profili ya da madde kullanımının saptan- da daha fazla işaretlenmiş tek tip seçenek yüksek düzeyde bo-
ması gibi. Kullanılacak psikolojik değerlendirme araçlarını se- zulmuş cevap verme biçimini gösterir.
çerken bunun bilimsel olarak kanıtlanmış biçimde geçerli ve F (Infrequency): F indeksi genel toplum tarafından nadir veri-
güvenilir sonuç verdiğinden emin olmak gerekir. Ayrıca test len yanıtları gösterir. Yüksek F puanı okuma güçlükleri, kon-
sonuçları ile uyumlu olabilecek özgeçmiş ve iş uyumu bilgile- füzyon, tutarsız yanıtlama, abartma ya da ciddi psikopatolo-
rine de ulaşmak önem taşır. Örneğin test sonuçları dürtüsellik jiye işaret eder.
profili gösteren bir kişide tehlikeli araç kullanma, uygunsuz L (Lie): Yalan skalasıdır, yüksek puan kişinin kasıtlı biçimde
davranış nedeniyle iş kaybı öyküsünün bulunması gibi. testi yanıltmaya çalıştığını ve kendisini olduğundan farklı gös-
Uygun olabilecek bir değerlendirme biçimi şu şekilde olabilir:

988

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

terme çabasında olduğunu düşündürür. öngörülebilir.
K (Defensiveness): Savunuculuk ve kendisi ile ilgili bilgleri - Düşük öfke kontrolü, kişilerarası ilişkilerde zorluk, tepkisel
gizleme arzusuna işaret eder. agresyon gibi davranış sorunları ANG-öfke, ASP-antisosyal ki-
S (Superlative self-presentation): S skalasında yüksek puanlar şilik, mani, psikopatik sapma ölçeklerinde yükselme gösterir.
öz denetim yüksekliğini, düşük belirti düzeyini ve olumsuz ki- - Düşük uyum becerisi, yaşam olaylarının getirdiği değişiklik-
şilik özelliklerinde azlığı gösterir. S skalasının geliştirilmesine ler ile baş etmede zorluk, yeni görevlere esnek biçimde uyum
ait bilimsel çalışma pilot adaylarında yapılmış olması nede- sağlayamama, birden fazla işi aynı anda yapamama gibi bir
niyle de önem taşımaktadır. profil MMPI-2’de psikasteni ve WRK (work interference) pu-
MMPI’da bu skalalara ek olarak 10 klinik skala bulunur: hi- anlarında yükselme ile öngörülebilir.
pokondriazis, depresyon, histeri, psikopatik sapma, erkeklik- - Takım çalışmasına uyumsuzluk, çalışma arkadaşları ile iyi
dişilik, paranoya, psikasteni, şizofreni, hipomani ve sosyal içe ilişiler geliştirememe ve sürdürememe gibi problemler MMPI-
dönüklük. 2’de psikopatik sapma, şizofreni, ANG (öfke) ve ASP (antisos-
Ayrıca tanımlanmış klinik içerik skalaları da bulunmaktadır: yal kişilik) puanlarında yükselme ile saptanabilir.
(ANX - Anxiety, FRS -Fears, OBS - Obsessiveness, DEP - Dep- Pilot adayları MMPI testini aldıklarında kendi güçlü yanlarını
ression, HEA - Health Concerns, BIZ -Bizarre Mentation , vurgulama, zayıf yanlarını gizleme eğilimi gösterebilirler. Bu
ANG - Anger, CYN - Cynicism, ASP - Antisocial Practices, durumda test geçersiz profil verecektir. L skorunun 65 ya da
TPA -Type A , LSE - Low Self-Esteem, SOD - Social Discom- üstünde olması ya da K skorunun 70 ya da üstünde olma-
fort, FAM - Family Problems, WRK - Work Interference, TRT sı ile saptanan geçersiz profil bazı kurumlarda iş başvurusu-
- Negative Treatment Indicators) nun reddedilmesi ile sonuçlanır. Ancak bu profil her zaman
Bunlar dışında pilot değerlendirmesinde kullanılması önem psikopatoloji varlığı anlamı taşımaz. Pilotun işe alınma ko-
taşıyan üç ek skala daha vardır: MAC-R- MacAndrew Alko- nusundaki motivasyonu, kendisini olduğu gibi sunmamasına
lizm Ölçeği; AAS- Bağımlılık bilgi Ölçeği, APS- Alkolizm Yat- neden olmuş olabilir. Böyle bir durumda, empatik yaklaşım
kınlık Ölçeği. ile pilot adayına testin kendi içinde bazı güvenlik önlemleri
Pilot Değerlendirmesinde MMPI-2 Kullanımı taşıdığını ve yanıltıcı cevapları saptadığını bildirme, doldur-
- Yüksek K ve S puanları savunucu, katı, insan ilişkilerinde muş olduğu testin bu haliyle geçersiz olduğunu, bu nedenle
açık olmayan, çatışma yaşadığında çözmekte güçlük çeken ve kendisini daha açık biçimde sunduğu yeni bir değerlendirme
stres altında savunucu tutum benimseyen profil düşündürür. şansı kullanmak isteyip istemediğini sorma uygun olacaktır.
- Düşük stres toleransı ve zayıf emosyonel kontrol pilotların Araştırmalar bu şekilde açıklıkla yeni bir şans verilmesi halin-
zorlu koşullarda yanlış kararlar verebilmelerine, paniğe ka- de adayların 2/3’ten fazlasının ikinci testi gerçek kişiliklerini
pılmalarına ya da stres altında alkol kötüye kullanımı ya da yansıtır biçimde cevapladıklarını göstermektedir. Testi ikinci
bedensel belirtiler sergilemelerine neden olabilir. Bunlar yük- defa alanların %14’ünde ise sonuçlar benzer çıkmakta ve psi-
sek histeri, psikasteni, depresyon puanları ve alkole yatkınlık kopatolojiye işaret etmektedir.
testlerinde yüksek puan olarak ipucu verir. Özet olarak pilotluk gibi yüksek düzeyde psikolojik sağlamlık
-MMPI-2 de yüksek paranoya, mani, psikopatik sapma puan- gerektiren işlerde çalışacak kişilerin belirlenmesinde psikopa-
ları adayın eleştiriye tahammülsüzlüğü ve otoriteyi reddetme talojiyi değerlendirmek, davranış sorunlarını ve uyumu boza-
eğilimini gösterebilir. CYN- kinizm, kuşkuculuk puanı yük- cak kişilik özelliklerini saptayabilmek hayati önem taşır. Bu
sekliği de bu konuda bir göstergedir. değerlendirmede kullanılabilecek en iyi ve üzerinde en çok
- Düşük dürtü denetimi ve düşünmeden karar verme eğilimi çalışılmış araçlardan başlıcası MMPI-2’dir.
psikopatik sapma, mani, antisosyal kişilik puanlarında yüksel-
me ile saptanabilir. Kaynak: Butcher N. Personality assessment of airline pilot
- Zayıf sosyal beceriler, çevresindekilere güven duyamama applicants In: Pilot Mental Health Assessment and Support:
MMPI-2’de sosyal içe dönüklük, paranoya ve CYN-kinizm A practitioner’s guide. Bor R, Eriksen C, Oakes M, Scragg P
puanlarında yükselme ile saptanabilir. (Editors). Routledge, New York USA, 2016. Part I-4; 62-78
- Güvenilmezlik, gerçekçi olamama gibi özellikler kişilik Özetleyen: Doç. Dr. Gökben Hızlı Sayar. Psikiyatri Uzmanı,
sorunlarının habercisidir. İşleri erteleme, güvenliği dikkate Uçuş psikoloğu. (Üsküdar Üniversitesi )
almayan davranışlar olarak yansıyabilir. Psikopatik sapma,
mani, şizofreni, CYN-kinizm ve ASP- antisosyal kişilik puan-
larında yükseklik ile saptanabilir.
-MMPI-2 düşük iş uyumu ya da düşük başarı motivasyonunu
da düşündürebilir. Bu kişilerde yakın süpervizyon ihtiyacı du-
yulur. Bunun için kullanılacak skalalar şizofreni, depresyon
ve WRK- work interference’dır.
-Kurallara uymada zorluk çekme, disiplinsiz davranışlar psi-
kopatik sapma, mani ve ASP (antisosyal davranış) ölçekleri ile

989

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

ŞÖVALYELİK BİTTİ Mİ?

Şövalyelik, yüce idealler ‘Tayyarecilik’ ve şövalyelik zamanları: Bazı futbolcuların
uğruna özverili, erdemli kendilerini tanımlarken ‘topçu’ sözcüğünü daha uygun ve
ve kahramanca mücadele anlamlı bulmaları gibi, bazı askeri pilotlar da havacılık ru-
eden insanları tanımlayan hunun eskilerde daha derin ve heyecanlı olduğunu ima
bir kavramdır. Kişisel hırs- edercesine kendilerine ‘tayyareci’ demeyi tercih ederler.
larını bir tarafa bırakıp şe- Türk havacılığının müthiş girişimcilerinden Nuri Demirağ,
ref, namus, vatan, mağdur bürokrasi tarafından sürekli engellenen çabaları ve kapa-
insanları kurtarmak gibi nan uçak fabrikası için dönemin cumhurbaşkanı İsmet
idealist güdülerle canlarını İnönü’ye yazdığı mektupta; “sipahiliğin, süvariliğin, ser-
ortaya koyan bu insanlar dengeçtiliğin bugünkü şekli tayyareciliktir” diyordu... Bu
destansı hikâyelere konu ol- sözcük, pilotluk işini yüreğini ortaya koyarak, cesurca ve
muşlardır. Ortaçağ roman- aşkla yapma duygularını da içeriyor gibidir. Arapça kuş
tizmi, kötülere karşı sava- anlamındaki ‘tayyar’ sözcüğünden türeyen tayyare, 1972
şan silâhşörleri yüceltmiş; yılında çıkarılan bir emirle yasaklanarak yerine uçak’ söz-
kilise ve güçlü efendiler de cüğü getirildi. Ama pilotlar buna uzun süre direndi ve
bunları himaye ederek kullanmış ve onurlandırmıştır. Eski sadece resmi yazışmalarda kullandı; daha gizemli gelen
İstanbul’da ve Anadolu’nun bazı kentlerinde sosyologlar- ‘tayyare’ sözcüğünü günlük konuşmalarında kullanmaya
ca ‘mahalle şövalyesi’ adlandırması yapılan ‘kabadayılar’ devam ettiler.
vardı. Bunlar, külhanbeyleri gibi haraç, zorbalık gibi pis
işlerin adamları değildiler. Kabadayılar, bir çeşit milis gü- Şövalyelik devri kapandı mı? Pilot Tuğgeneral Avni Kan-
venlik elemanları gibi riske girerek mahallenin namusu- demir 1950’li yılların askeri havacılığından naklettiği anı-
nun ve huzurunun bekçisi işlevi görürlerdi. (Kaynak: Refi larına ‘Şövalyelik Devri’ başlığı koymakla, kendisinin ve
Cevat Ulunay’ın ‘Sayılı Fırtınalar’ romanı.) o günlerdeki arkadaşlarının motivasyonlarını yansıtmakta
idi. Şöyle diyor: “Genelde Tayyareci denince akla, levye-
Havacılıkta şövalyelik: Pilotluk eskiden tam bir şövalye direksiyonla oynamasını bilen insan gelir... Oysa onlar
mesleğiydi. Savaş uçağı pilotlarının kişilik ve davranışla- kendisini uçuşa adamış, mesleğiyle bütünleşmiş ve sıra-
rı ile ortaçağ romantizminin şövalyelik efsanelerindekiler dan olmayan insanlardır... Bütün olumsuzluklara rağmen
arasında büyük benzerlik vardır ve bugünün askeri hava- uçuyorlar, kimileri ölüyor, kalanlar gene uçuyor, haz ve
cılığında da bu geleneğin kısmen yaşamakta olduğu fark onur duyuyor... Onun içindir ki o devrin tayyarecilerine
edilebilir. 1. Dünya Savaşı yıllarında uçuş psikologları pi- şövalye demişlerdir... Korkuyu tanımayan insanlardır;
lot adaylarında, bir uçağı kullanacak şoförler değil, 20’nci uzun vadeli plânlar yapmaz; sevecen, arkadaş canlısı,
yüzyılın kanatlı atlarını (Pegasus) uçuracak ‘süvariler’ arı- rind, dirençli, inatçı, yemeyi-içmeyi-eğlenmeyi seven, iç-
yordu. Düşmanın tepesine kadar bir fedai gibi inen, cesa- kinin tutsağı olmayan; uçtukça yaşayan, yaşadıkça uçmak
ret ve maharetleriyle düşmanın kâbusu olan bu pilotlara isteyen kişidir tayyareci... Küçük işlerle uğraşmazlardı,
şövalye veya serdengeçti gibi itibar gösteriliyordu. ‘Mar- çünkü büyüktüler... Ama artık şövalyelik devri kapandı...”
tı’ kitabının yazarı felsefeci, pilot Richard Bach, “Uçuşta Bugün artık ‘topçu’ ve ‘tayyareci’ yerine (pek derinliği ol-
kendimi atının sırtında, tüylerini uçura uçura giden bir şö- mayan) futbolcu ve pilot sözcüklerini kullanıyor olmamız
valyeye benzetiyorum... İhtişamlı bir şeyin parçası olmayı bunun göstergesi midir?
istiyorum...” der.
Toplumlar pilotlara kahraman (hero) kimliği verir, pilot- Şövalyelik bitmez. Cesaret ve kahramanlık gibi hasletler
lar da bunu memnuniyetle kabul ederler. Bu süreçte bir bazı insanların naturasında çekinik, bazılarında baskın bi-
yandan uçuş keyfinden, bir yandan da kahramanlık pres- çimde vardır. İnsan psikolojisinin böyle erdemlere ihtiyacı
tijinden beslenirler. Tarih boyunca rahipler, iyi avcılar, bitmediği sürece şövalyeliğin de hiç kaybolmayacağı ve
savaşçılar ve şövalyeler yüksek statü sahibi olarak itibar beklenmedik zamanlarda kendini göstereceği söylenebi-
görmüştür. Statü sahibi olamamak ise bireyi toplum gö- lir. Vurulduğu, motorları durduğu, yangın çıktığı veya iniş
zünde hiçleştirir. Çağımızda pilotluk iyi bir statüdür. Pi- takımları açılmadığı için paraşütle atlaması gerekirken,
lotun kullandığı uçak da sadece bir uçuş aracı değil, (bir uçağını kurtarmak veya meskûn alanlar dışına düşmesi-
makineden öte, şövalyenin kılıcı gibi) sembolik anlamlar ni sağlamak amacıyla kendi canını tehlikeye atan erdemli
yüklenmiş bir nesnedir. Gerçek durum her olguda tam pilotlar tartışmasız birer şövalyedir... Sunay Akın’ın ‘Ay
böyle değilse de, (toplumların kahramanlara ihtiyaç duy- Hırsızı’ isimli kitabını ithaf ettiği Plt.Ütğm. Gürol Kutlu,
masından, ya da ülke savunmasına canlarını ortaya ko- 1973 yılında Ankara Mürted (Akıncı) Üssünden havalanan
yacak kişilerin varlığının insanları rahatlatmasından olsa F-102 uçağının kokpitinde çıkan yangında, uçak Ayaş kö-
gerek,) bugün de özellikle savaş pilotları yüceltilip idea- yünün üstüne düşmesin diye atlamaktan imtina edip uçağı
lize edilmektedir. Ölüm korkusunu yenmiş Japon savaşçı yerleşim yerlerinin dışına yönlendirmişti. Çakılmak üze-
(Samurai) geleneğinin devamı olan kamikaze pilotları da reyken geç atladığı ve paraşütü tam açılmadığı için bel
hava şövalyeleri idi... kemiği kırılmış ve vücudunda yanıklar oluşmuş, uzun süre

990

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

komada kalmıştı... Bu kahraman pilotun dedesi İrfan Bey, Tuğg. Tarık Gökeri, 1970’li yıllarda Ankara Mürted’de
yeni doğan oğlunun adını Mustafa Kemal koymak istemiş- (Akıncı) 4. Ana Jet Üs Komutanlığı döneminde bir efsane
ti. Nüfus müdürü bunun için Atatürk’ten izin alması gerek- idi. Lâkabı, süper insan gücüne sahip ve ses hızında uça-
tiğini söyleyince Ankara’nın yolunu tutmuş; Atatürk de oğ- bilen çizgi roman kahramanı ‘Kaptan Marvel’ idi. Komu-
lunun subay olması şartıyla buna izin vermişti. Sonradan tanlık makamında kurt köpeği ile otururdu…
hem subay hem de pilot olan ve 1953 yılında Arifiye’de
geçirdiği uçuş kazasına şehit düşen Mustafa Kemal Kutlu, Şener Koltuk: Hava
şövalye pilot Ütğm. Gürol Kutlu’nun babasıdır. Kuvvetlerinde gö-
rev yaparken Kıbrıs
Türk şövalye pilotlar: Si- Barış Harekâtına
nop Amerikan radarında katıldı. İniş takı-
askerlik yaptıktan son- mı arızası olan bir
ra Türkiye’de yerleşip F-104 uçuşunda
evlenen kripto uzmanı komutanın telsiz-
Stuart Kline’ın ‘Türk le atlaması emrine
Havacılık Kronolojisi’ karşın gövde üzeri
başlıklı kitabındaki ‘ef- indi. Tamir süreci tamamlanan bu uçağın test uçuşunu
sane’ Türk havacıları bizzat yaptı. Binbaşı rütbesiyle emekli oldu ve TAİ’de F-16
listesinde; Vecihi Hür- test pilotluğuna başladı. 521 uçağın ilk uçuş testlerini sıfır
kuş, Enver Akoğlu, Tarık pilotaj hatasıyla tamamlayarak bir dünya rekoru kırdı…
Gökeri, (Deli) Tahir Ma-
ner, Sabiha Gökçen ve Talip Demirkol yer almaktadır... Bugünkü dünyadan şövalyelik izleri: Rus Hava Kuvvetle-
Kanaatimizce Hava Kuvvetlerimizde görev yapmış başka rinin SU-27 tipi uçaklarla oluşturduğu aerobatik timin adı
efsaneler de vardır. Bizim bilmediğimiz ve anımsayama- ‘Russian Knights’, Singapur Hava Kuvvetlerininki ‘Black
dıklarımıza haksızlık olsa da; Zeki Doğan, Erol Akıncı, Knights’, Kanada’nınki ise ‘Red Knights’dır. (knight: şö-
Lütfü Akdemir, Lütfü Gündoğan, Gürol Kutlu, Şener Kol- valye). Star Wars filmlerinde işlenen uzay savaşlarının
tuk gibi isimleri tarihe not düşürmek ve kadirşinaslık adına popüler kültür fenomeni haline gelmiş şövalyeleri ise
zikretmeliyiz… Jedi Knights’dır. Amerikan Ordusunun West Point Aske-
ri Akademisi’nin lâkabı ve maskotu da ‘Kara Şövalye’dir
Zeki Doğan, Büyük Taarruz’da süvari yüzbaşı olarak sa- (Black Knight). Sivil dünyanın da kahramanlara ihtiyacı
vaşırken bir şarapnelle parçalanan karnından bağırsakları olduğu gerçeğinden hareketle, eskiden sadece savaşçı
çıkmasına rağmen savaşmaya devam etmişti. Sonradan süvarilere verilen şövalye unvan ve nişanları artık Fransa,
orgeneral rütbesine kadar yükseldi ve ilk Hava Kuvvetleri İngiltere ve Hollanda gibi ülkelerde üstün başarı ve kah-
Komutanı oldu. ramanlıklar gösteren sivillere (kutup kâşiflerine, politikacı-
lara, bilim adamlarına, sanatçılara, vs.) de verilmektedir.
Korg. Enver Akoğlu,
1920 yılında askeri lise Sivil Şövalyeler
öğrencisiyken İngilizlerin Şövalyelik sadece silâhşörlerin ya da kahraman pilotların
İstanbul’u işgal etmeleri sıfatı değildir. Bugünün dünyasında kişisel hırslarını bir
üzerine Anadolu’ya ka- yana bırakıp bilim, sanat, siyaset ve insani değerler için
çarak Kurtuluş Savaşında özverili mücadelelere giren, toplumsal yararlar uğrunda
piyade asteğmen olarak risk alan ve başarılı olan insanları da tanımlar…
savaşmış ve İstiklâl Ma- Bir demet sivil şövalye: Jeanne d’Arc, Florence Nightin-
dalyası kazanmıştı. 1924 gale, Dr. Albert Schweitzer, Abraham Lincoln, Martin
yılında Fransa’ya tayya- Luther King, Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, Chesly
recilik eğitimine gönde- B. Sullenberger… Türkiye’den: Gazi M. Kemal Atatürk,
rildiğinde, daha önce hiç Mehmet Akif Ersoy, Hasan Tahsin İlkkurşun, Halide Edip
görmediği ve eğitimini Adıvar, Hasan Ali Yücel, Nuri Demirağ, Vecihi Hürkuş, İs-
almadığı bir uçağı çalış- mail Hakkı Tonguç (Köy Enstitüleri), Muhsin Ertuğrul, Afi-
tırıp uçurması Fransızları fe Jale (tiyatro), Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu- Feride
çok şaşırtmıştı. Pilotluk karakteri (köy öğretmeni), Uğur Mumcu (gazeteci), Gaffar
başarıları nedeniyle birçok yabancı ülkeden nişanlar aldı. Okkan (polis), Recep Yazıcıoğlu (vali), Dr. Üstün Ezer (Lö-
Balıkesir’de üs komutanı iken, NATO denetlemesine ge- sev), Türkan Saylan (Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği),
len Amerikalı subayların küstah tutum ve konuşmalarına Hayrettin Karaca (Tema), vs…
kızıp önlerindeki masayı devirdiği anlatılır. İri yapılı ve
güçlü bir kişi olduğu için lâkabı ‘Ayı’ olan Akoğlu, sert Hazırlayan: Muzaffer Çetingüç. 1.5.2017 www.airkule.com.
ama babacan bir komutandı. Farklı askeri uçaklarda 4.500
saatten fazla uçuş yaptı. 1957 yılında emekli olduktan
sonra THY Genel Müdürü oldu...

991

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Normobarik Hipoksi Eğitim Cihazı

Uçucularda hipoksi eğitiminin amacı; uçucuların kişisel
hipoksi semptomlarını emniyetli yer koşullarında tanıya-
rak, uçuşta hipoksi maruziyetinde önceden öğrenilmiş
olan bu semptomları fark edip erken müdahale ile kurtar-
ma işlemlerini yapmasıdır. Havacılıkta hipoksi simulasyo-
nu hipobarik çember uçuşları ya da normobarik hipoksi
cihazları ile yapılmaktadır.

Normobarik Hipoksi Eğitim Cihazı 3. Uçuş simulatörüne entegre bir hipoksi eğitim cihazı
olarak da kullanılabilir. Tam hareketli veya sabit uçuş si-
mülatörleriyle entegre edilerek aynı anda 2 ayrı uçucunun
eğitim alması sağlanabilir. Uçuş profilleri operatör ya da
uçuş simülatörünün kendi yazılımı tarafından ayarlanabi-
lir.
Hipoksi eğitiminde hipobarik çember ile normobarik hi-
poksi cihazı kombine edilerek de kullanılabilir. Normoba-
rik hipoksi eğitim cihazının hipobarik çember içerisinde
kullanımı ile, hipobarik çemberde çok daha düşük irtifa-
larda eğitim verilebilir. Bu yöntem, hipobarik çember oda-
sının risklerinden uzak durmayı da sağlamış olur.
Normobarik hipoksi eğitim sistemleri, kullanım kolaylığı,
eğitim etkinliği, güvenlik ve maliyet etkinliği bakımından
hipobarik çemberin önüne geçmektedir. Sistem herhangi
bir oksijen tüpüne ihtiyaç duymadığı için eğitim süresi için
bir sınır söz konusu değildir. Eğitim profili, video ve USB
bilgisayar bağlantısı üzerinden rahatlıkla bir operatör tara-
fından kontrol edilebilir.

Bu cihaz üç eğitim kapasitesini birleştirir: Hipobarik çemberin kurulumu ve işletimi pahalı iken
1. Aynı anda birden fazla kişinin eğitim alabildiği bu bil- normobarik hipoksi cihazının daha ucuzdur. Hipobarik
gisayarlı nörokognitif eğitim sisteminde, eğitim esnasında çember uçuşlarında %0,1 - %1 arasında dekompresyon
otomatik video kaydı alınabilmekte ve eğitim sonunda hastalığı ve çok daha sıklıkla barotravma riski vardır. Ay-
basılı rapor verilebilmektedir. Eğitim profilleri ve kogni- rıca hipobarik çember için özel bina gereksinimi vardır.
tif testler tamamen kullanıcıya göre özelleştirilebilmekte, Normobarik hipoksi cihazının eksiği ise kabin patlaması
eğitim gören kişinin fizyolojik parametreleri merkezi veri- eğitimi verilememesidir.
tabanına kaydedilebilmektedir.
2. Bu sistem sayesinde uçucular havacılık tıbbı eğitim mer- Hazırlayan: Dr. Nazım ATA. (USAEM Eskişehir)
kezlerine gelmek zorunda kalmamakta, cihazın taşınması
çok kolay olduğu için uçucuların görev yaptığı birliklerde
de kullanılabilmektedir. Düşük bir ağırlığa sahip olduğu
için ticari hava yolları ile uçucuların uzaktaki görev böl-
gelerine kolaylıkla gönderilebilir.

992

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Türkiye’nin uçak gemisine ihtiyacı var mı, amaç nedir?

Üzerinde insanlı ya da insa- deniz mili uzaklıktaki Adriyatik’te bırakalım askeri müdahaleyi,
nız sabit kanatlı ya da döner soydaşlarımız ve akrabalarımız için bir tahliye operasyonu bile
kanatlı taktik hava vasıtası yapamadığımız zaman ortaya çıktı. Benzer durum 17 Ağustos
taşıyan ve bu yeteneği gerek 1999 Marmara depreminde yaşandı. Yabancı donanmalar afet
ateş gücü ve gerekse keşif, sonrası, tahliye ve insani yardım için ülkemize sıra sıra LHD ve
gözetleme ve karakol mak- LPD’lerini gönderirken biz seyrettik.
satları ile deniz harekatının 1963 kanlı Noel’inde Kıbrıs’ta büyük bir katliam yaşanmıştı. O
tüm şekillerinde kullanmaya dönem değil 600 mil, 75 mil öteye gidecek tek çıkarma gemimiz
muktedir savaş gemisi, uçak bile yoktu. Rumlar Türkleri katlederken, Deniz Kuvvetleri çaresiz
gemisidir. Çok çeşitleri var- şekilde adaya nasıl güç intikal ettireceğini tartışıyordu. 1974 yı-
dır. Bu platformlar yelpazesinde en uç örneği Amerikan Donan- lına kadar 10 yıl beklediler. Türkiye’nin periferisi yalnızca kendi
masının Nimitz sınıfı uçak gemisi temsil eder. 100 bin tonluk toprakları ve sınırları değil. Gitgide küçülen dünyada Türk va-
üzerinde 75 savaş av bombardıman uçağı taşıyan, 5000 kişi ile tandaşlarının gitmediği ülke kalmadı. Oluşabilecek herhangi bir
işleyen 15 milyar dolarlık nükleer bir platformdur. Günlük ile- kriz durumunda insanlarımızın kurtarılması, tahliyesi geminin
tim maliyeti 2 milyon dolardır. 11 gemilik bu güç ABD’ye son önemini ortaya koyuyor. Geçmiş dönemlerde bunun zorluğunu
70 yıldır küresel hegemonya olmanın yolunu açmıştır. Atlantik Arnavutluk, Lübnan ve Libya’dan vatandaşlarımızı tahliye eder-
sistem istediği yer ve zamanda seçtiği kurbanlarına bu gemiler ken yaşadık. Mesela Arnavutluk’tan vatandaşlarımızı firkateynle
sayesinde saldırmaktadır. Güç intikalinin en uç örneğidir. Uçak- kurtarmak zorunda kaldık. Bu gibi sebeplerden dolayı yapılacak
ların iniş ve kalkışı 350 metrelik düz bir güverte üzerinde yapılır. geminin barış zamanı yapacağı katkı savaş zamanı yapacağı kat-
Bu nedenle Amerikalılar uçak gemilerine “flat top - üstü düz” kıdan çok daha fazla olacaktır.
derler. Yelpazenin en alt ucunda ise üzerinde taşıdığı uçakların
kalkış ve inişini düz güverteden katapultla/yakalama kancası (tail GELECEĞİN OMURGASI Bu gemi ve ge-
hook) gibi zor sistemler yerine dikine iniş kalkış /VSTOL) ya da
ski jump denen eğimli güverteden kaldıran ve inişte de dikine lecekte tedarik
inen uçaklarla gerçekleştiren gemiler vardır. Örneğin Türkiye’nin edilmesi gereken
İspanyol lisansı ile inşasına devam ettiği TCG Anadolu, “Çok ikinci gemi, Türk
Maksatlı Amfibi Hücum Gemisi ya da Havuzlu Helikopter Ge- Deniz Kuvvetlerinin
misi- LHD” sınıfında olduğu halde bir nevi uçak gemisidir. 28 21’nci yüzyıldaki
bin tonluk 232 metre uzunluğundaki bu gemi, 6 adet dikine inen gelişiminin omur-
ve kalkan F-35B, 4 adet Atak Helikopteri, 8 adet Orta Yük Nak- gasını oluşturacak-
liye Helikopteri, 2 adet Seahawk Genel Maksat Helikopteri ve tır. 21‘nci yüzyılda
2 adet İnsansız Hava Aracı taşıyabilecektir. Yani Türkiye yakın Türkiye bu coğrafyada tutunabilmek istiyorsa kesinlikle güçlü ve
gelecekte zaten bir nevi uçak gemisine sahip olacaktır. Dünya- caydırıcı bir donanmaya sahip olmalıdır. Bu kapsamda geminin
da 193 ülkenin sadece 70’inin donanması var. 13 devletin de Atlantik ve Hint Okyanuslarında yani Anadolu yarımadasının
uçak gemisi ya da LHA/LHD’si var. (ABD, Çin, Rusya, İngiltere periferisinde kullanılacak olmasının hedeflenmesi son derece
ve Fransa, Hindistan, İspanya, İtalya, Tayland, Brezilya, Japonya, doğrudur. 2009 yılı öncesinde TBMM’deki milletvekillerimiz da-
Avustralya, Güney Kore) hil, kaç kişi bugün olduğu gibi Türk Donanmasının Hint Okya-
NEDEN UÇAK GEMİSİ TÜRKİYE İÇİN İHTİYAÇ? nusunda sürekli fırkateyn dolaştıracağını tahmin ederdi? Bugün
kaç kişi, Ortadoğu, Balkanlar, Asya ve Afrika’da yaşayan Türk-
Baştan şu tespiti ya- lerin ya da Türk işçilerin gelecekteki bir krizde muharip tahliye
palım. Eğer deniz harekatı ile tahliye edilmesi gerekebileceğini hayal ediyor? (Geç-
coğrafyasında yaşı- mişte yaşananlar muharip olmayan tahliyelerdi.) Ya da beklenen
yorsanız; ekonomi- İstanbul depreminde veya 43 milyon vatandaşımızın yaşadığı 28
niz ulaştırma ortamı sahil ilimizden birinde meydana gelebilecek doğal afetlerde triaj
olarak denize bağım- kontrolü ile aynı anda 3000 kişiye acil hastane işlevi görebilecek
lı olarak büyüyorsa; ve çok sayıda iş makinesini deniz üzerinden her tip küçük deniz
nüfusunuz 90 milyon aracıyla birlikte sahile intikal ettirebilecek bu geminin faydalarını
bandına yaklaşıyorsa; düşünebiliyor?
Milli geliriniz 800 milyar doları aşıyorsa; jeopolitik bir çekim
merkeziyseniz canlı bir organizmanın büyümesi gibi yeni hedef DENİZCİLEŞMENİN OMURGASI
ve yeteneklere odaklanırsınız. Bu yöneliş doğaldır. Hele kendi Bu gemi, tüm dünya 21’nci yüzyılda denizlere yönelirken
dilinizi konuşan insanlar devletin desteğinde dünyanın her yeri- Türkiye’nin bu yönelişteki yerini belirleyecek en önemli araçla-
ne dağılmış ve uzak diyarlarda yatırım ve iş yapıyorlarsa; akraba rından birisi olacaktır. Türkler kürekten yelkene 100 yıl geç geç-
ve soydaş topluluklarınız kriz ve savaş anlarında Ankara’yı arı- ti. 19 ve 20 nci yüzyıllarda sanayi devrimini ıskaladı. Türklerin
yorsa devletin gücünün bir şekilde uzak alanlara iletilmesi ihtiya- denizlere ve okyanuslara erişimini dolayısıyla deniz uygarlığı-
cı ortaya çıkar. Bu siyaset üstü bir yöneliştir. Öyle de olmalıdır. na erişimini engelleyecek emperyalist tuzaklara düşmememiz
Cumhuriyet Donanmasının uçak gemisine sahip olma hedefi gerekir. Parlamentoda temsil edilip, denizcileşmeyi hükümet
İspanya ve İtalya örneklerinde olduğu gibi soğuk savaş sonrası programına koyan tek bir siyasi partimizin olmamasına rağmen,
kuvvet planlamasına alındı. Deniz Kuvvetleri bu hedefi baltala- 21’nci yüzyılda mutlaka denizcileşmeliyiz. Bu ülkü, Anadolu’da
mak isteyecek dış ve iç baskı gruplarına karşı uçak gemisi adını tutunabilmenin gereğidir. Osmanlı bu gerçeği cehaleti nedeniyle
kullanmadı ve komuta kontrol gemisi adıyla bu gemiye sahip göremediğinden yok oldu. Denizcileşmenin lokomotifi de dünya
olma hedefini her zaman canlı tutuldu. Zaman içinde proje, heli- tarihinde de yaşandığı üzere donanmalardır. Denizcileşmenin
kopter taşıyan LPD tipi bir gemiye ve daha sonra F 35 projesinde lokomotifi durdurulmamalıdır. Uçak gemisi hedefi lokomotifin
dikine kalkış ve iniş yapabilen uçak modelinin (F 35B) mevcudi- ta kendisidir.
yeti nedeni ile LHD’ye dönüştü.
Bu tip bir gemiye ihtiyaç, Yugoslavya parçalanıp, Bosna’da on- Yazan: Em. Amiral Cem Gürdeniz,
binlerce soydaşımız katledilirken İstanbul’dan kuş uçuşu 600 (www.cockpitaero.com) Aydınlık Gazetesi

993

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇUŞ KAZALARI

Kapadokya’da balon kazası Kalabalığın üzerine drone düştü

14 Mart 2017 günü 15 Temmuz 2017
sabah saatlerinde günü “Demokra-
kalkan 3 sıcak si ve Milli Birlik
hava balonunun, Günü” etkin-
ani başlayan kar likleri kapsamında
yağışı ve sert rüzgâr TBMM’de
nedeniyle Ürgüp gerçekleştirilen
İlçesi Sofular programda
Köyü yakınlarına Cumhurbaşkanı
sert iniş yapması sonucu yolcuların çeşitli yerlerinden Recep Tayyip Erdoğan’ın konuşma yaptığı sırada kalabalığın
yaralandığı bildirildi. Aralarında Çinli ve Avrupalı turis- üzerine drone düştü. Erdoğan’ın konuşmasını takip eden
tlerin çoğunlukta olduğu 3 sıcak hava balonundaki toplam 7 kişi yaralandı. 2 kişi ambulansla tedavi edilmek üzere
45 kişiden 41’i yaralandı, 32 kişi taburcu edildi, 9 kişide Hacettepe Üniversitesi Hastanesine götürülürken, 5 kişi
ise kırık ve çıkıklar bulunduğu belirtildi. 44 yaşındaki Çinli de ayakta tedavi edildi. Yaralıların durumunun iyi olduğu
turist Xulın Yın’ın tedavisinin yoğun bakımda devam ettiği, öğrenildi.
hayati tehlikesinin bulunduğu ve 15 gün kadar uçuş izni
verilemeyeceği öğrenildi.
Myanmar’da askeri kargo uçağı denize düştü,
Çarşamba’da pilot adayının Cessna kazası 120 ölü

24 Mart 2017 günü 7 Haziran 2017
saat 10.30’da, günü Myanmar’da
Samsun Çarşamba Yangon’dan
Havalimanı’na havalanıp güney
iniş sırasında şehri Myeik isti-
Uzaytem’e ait kametine giden
Cessna 172 tipi tek askeri uçak, yerel
motorlu uçak kaza saatle 13.35’te (TSİ 09.05) Andaman Denizi’ne düştü. 14
yaptı. 19 Mayıs mürettebat ve 106 asker ve aile bireylerinden (12’si çocuk)
Üniversitesi Havacılık ve Uzay Teknolojileri Araştırma kurtulan olmadı. Bölgede Muson yağmurları vardı ve 18
ve Uygulama Merkezinde (Uzaytem) eğitim gören pilot bin feet irtifada uçmakta iken uçakla irtibat kesilmişti. Çin
adayı Ecenaz Kalyoncu, yalnız uçuşunun ikinci iniş den- yapımı Shaanxi Y-8 F-200 tipi 4 motorlu turboprop kargo
emesinde uçağın pervanesini piste sürttü, ardından uçak
takla attı. Kazadan hafif yaralı kurtulan Kalyoncu, hastan- uçağı geçtiğimiz 3 ay
eye götürüldü. Kırım sonrasında yangın ihtimaline karşı önce envantere katılmıştı
uçağa köpük sıkmak üzere giden itfaiye aracının da takla ve toplam 809 saat uçuşu
atması sonucu da ARFF memuru Ömer Pat ve Mustafa Arıcı vardı. Myanmar askeri
yaralandı. havacılığının uçuş emni-
yeti performansının kötü
olduğu bilinmekte.

İzmir’de yangın söndürme helikopteri suya düştü ABD’de askeri tanker uçağı C-130 düştü

2 Temmuz 2017 günü sabah saat 06’da Gümüldür’deki 11 Temmuz 2017 günü Marine deniz piyadelerini taşıyan
orman yangınına müdahale etmek amacıyla Tahtalı KC-130 Herkül tipi yakıt ikmal uçağının düşmesi sonucu ilk
Barajı’ndan su ikmali yapmaya çalışan yangın söndürme belirlemelere göre 16 Amerikan askeri öldü. Düşüş nedeni
helikopteri suya düştü. Helikopterin “Bambi” olarak henüz belirlenemeyen uçağın enkazı Mississippi eyaletine
adlandırılan tankının su içerisinde bir cisme takılması so- Leflore kasabası yakınlarındaki soya fasulyesi tarlasında 8
nucu yaşanan kazada can kaybı olmadı. Sudan çıkan 5 km alana yayıldı. Uçak, askerlerle birlikte çeşitli silahlar ve
personelin 1’i hafif yaralı olarak baraj görevlileri tarafından mühimmat taşımaktaydı.
kurtarıldı.

994

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

UÇUŞ KAZALARI

Avustralya’da küçük uçak kazası, 5 ölü Japonya’da Kurtarma helikopteri düştü, 3 ölü

21 Şubat 2017 günü Melbourne kentinde küçük yolcu uçağı Nagano bölgesinde 9
bir Alışveriş Merkezi’nin üzerine düştü, 5 kişi hayatını kay- kişiyi taşıyan bir kur-
betti. Charter seferleri yapan ve Essendon Havaalanı’ndan, tarma helikopteri henüz
Tazmanya’nın Kral Adası’na gitmek için havalanan uçakta belirlenemeyen bir ned-
ilk belirlemelere göre motor arızası vardı. İlk belirlemelere enle karla kaplı dağlık
göre, AVM’de çalışan ve müşteri olarak bulunan kişilerin alana düştü. İçinde 7
zarar görmediğini ancak pilot da dahil olmak üzere uçakta itfaiye eri, 1 pilot ve 1
bulunan 5 kişinin öldüğünü açıkladı. mühendisin bulunduğu
helikopterin eğitim uçuşu sırasında düştüğü, en az 3 kişinin
Avustralya’da Amerikan askeri uçağı denize düştü hayatını kaybettiği, 2 kişinin baygın halde bulunduğu ve 4
kişiden haber alınamadığı kaydedildi.
ABD donanmasının
sıklıkla kullandığı, uçak İrlanda’da helikopter kazası
gemilerine helikopter
gibi iniş-kalkış yapabilen Sahil güvenliğine ait
MV-22 Osprey tipi ask- Sikorsky S-92 tipi he-
eri uçak, Avustralya’nın likopter 14 Mart 2017
Queensland eyaletin- gece saat 01.00 sularında
de Shoalwater Körfezi County Mayo bölgesinde
yakınlarında USS Ron- denize düştü. 1 kişinin
ald Reagan uçak gemisine iniş yapmaya çalışırken denize kurtarıldığı, diğer 3 kişiyi
düştü. Kazada 23 deniz piyadesi kurtarılırken, 3 kişi ise arama çalışmalarının de-
kayboldu. ABD donanması, bir süre devam ettirdiği kayıp vam ettiği bildirildi.
3 kişiyi arama çalışmalarını daha sonra sonlandırdı. Japon-
ya Savunma Bakanı Itsunori Onodera, ABD’den, kazanın Suriye uçağı Hatay’da düştü
nedenine dair tatmin edici açıklama yapana dek Osprey’in
Japon sahasındaki uçuşlarını durdurmasını istedi. 4 Mart 2017 akşam
saatlerinde Suriye Hava
Cessna binanın üzerine düştü Kuvvetlerine ait Rus
yapımı Mig-21 tipi bir
28 Şubat 2017 günü saat savaş uçağı Hatay’ın 8
13’de ABD’nin Massa- km batısında Yaylacık
chusetts eyaletinde Es- bölgesi Fatikli Mahallesi’ne düştü. Ekipler 9 saatlik
sex County, Methuen çalışmanın ardından paraşütle atlayan albay rütbesindeki
şehrinde klasik bir pilot Mehmet Sufhan’ı enkazın yaklaşık 40 km uzağında bit-
SONEX tipi uçak iniş kin halde buldu. 56 yaşındaki pilot Hatay Devlet Hastanesi
için yaklaşma sırasında Beyin Cerrahi Servisi’ne kaldırıldı ve sağlık durumu iyi. Pi-
havaalanına 1 mil me- lotun İdlib kırsalını vurmak için Lazkiye’den havalandığı,
safedeki bir binanın Maarrat Mirin kasabası
çatısına düştü. Kazada 73 yaşındaki pilot Alan Lavender kırsalında muhal-
hayatını kaybetti. Lavender, deneysel uçuş ve 2. Dünya ifler (Özgür Suriye
Savaşı uçaklarına duyduğu tutku ile tanınmaktaydı. 1999 Ordusu’na bağlı Ah-
yılında meydana gelen bir başka kazada, yine bir küçük rar El Şam) tarafından
uçak kalkış sonrası aynı 9 no’lu binanın üzerine düşmüştü. vurduğu öğrenildi.
Nisan ayında ‘casus-
İtalya’da ambulans helikopteri düştü luk’ ve ‘sınır ihlali’
suçlamasıyla tutuklandı.
Agusta Westland AW139
tipi ambulans helikop- Dernek notu: İki önemli husus dikkati çekiyor: 1. Uçak
ter İtalya’da Milano’nun alçak irtifadayken vurulduktan sonra pilot hemen atlıyor,
kuzeydoğusunda bulu- ama uçak 40 km daha uçmaya devam ediyor. Bu tip
nan Nambino dağında uçakların motor gücü olmadan 40 km süzülmesi müm-
çığ düşmesi sonucu kün değildir. Yani muhtemelen uçak vurulmasına rağmen
mahsur kalan 2 dağcıyı motorları durmamıştı; dolayısıyla pilot paniklemeseydi,
kurtarma görevine çıktı. uçağı üssüne kadar götürüp indirebilecekti. 2. Pilotun 56
Yoğun kar fırtınası sürerken havalanan helikopter, 5 Mart yaşında olması. Bu yaşa kadar geri hizmet pilotu olarak
2017 günü saat 15.30 sıralarında 2.650 metre yükseklikte uçuş mümkündür ama böyle muharip görevlerde daha
zirveye yakın bölgede düştü. Helikopter pilotu, doktor ve genç pilotlar uçar. Bunun anlamı, Suriye Hava K’nin pilot
diğer 4 yolcu kazadan yaralı olarak kurtuldu. sıkıntısı çekiyor olabileceğidir… (M.Ç.)

995

UÇUŞ KAZALARI 2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Güney Sudan’da yolcu uçağı düştü OLMAMIŞ KAZALAR

(Near Miss)

20 Mart 2017 günü başkent Juda’dan havalanan South Okyanus üzerinde motoru duran uçak
Supreme Airlines uçağı, ülkenin kuzeybatısındaki Wau
kasabasındaki havalimanına inerken düşen ve alev alan 30 Ocak 2017 günü 197 yolcusuyla Colorado/Denver-
uçaktaki 44 yolcu ve 5 mürettebattan ölen olmadığı, 14 Frankfurt uçuşunu yapan Lufthansa’ya ait B747-400 tipi
kişinin yaralandığı açıklandı. uçak Atlantik üstünde bir motorunda yağ basıncı arızası
yaşadı. Pilotlar arızayı gideremeyince, bu motoru kapata-
Zimbabwe’de küçük uçak kazası, 6 ölü rak devre dışı bıraktı.3 motorla Atlantiği 5,5 saatte geçen
pilotların Frankfurt’a indi, ancak pilotların neden en yakın
27 Mart 2017 günü Beira’dan noktaya iniş yapmadığı tartışma konusu oldu.
Multare’ye gitmekte olan Eta Air
Charter şirketine ait Britten-Nor- Uçuşta kapısı açılan uçak
man BN-2 tipi çift motor pervaneli
uçak, Manica’daki Vumba dağına 11 Ağustos 2017
çarptı. Kazada Mozambik Ulaştırma günü ABD’de
Bakanı’nın kardeşinin de aralarında Maine’den
bulunduğu 6 kişi hayatını kaybetti. Boston’a gitmek
Kaza sırasında kötü hava koşulları üzere havala-
rapor edildi. nan Cape Air’e
ait Cessna 402
Kolombiya’da askeri uçak düştü, 8 ölü tipi uçağın kabin
kapısı kalkıştan
1 Mayıs 2017 günü yerel bir süre sonra
saatle 17.00’de Cessna Cara- açıldı. Uçakta bulunan 9 yolcu alçak irtifada olduğu için
van tipi küçük bir askeri na- etkilenmedi. Uçak Logan Uluslararası Havalimanına acil
kliye uçağının Manjui Dağına iniş yaptı.
düşmesi sonucu uçaktaki 4
asker ve 4 sivilden kurtulan YER KAZALARI
olmadı. Melgar kentin- den Bogota’nın kuzeyindeki
Guaymaral askeri üssüne gitmek üzere havalanan
uçağın düşüş nedeni açıklanmadı.

Cezayir’de helikopter kazası AHL apronunda tanker çarpışması

“Tassili Airlines” şirketine ait ABD yapımı Bell 206 tipi 3 Mayıs 2017
helikopter ülkenin batısındaki Ed-Dekakine bölgesinde gece saat 23.15
henüz belirlenemeyen bir nedenden dolayı düştü. Biri pilot sıralarında
4 kişi yaşamını yitirdi. Bir demir yolunun fotoğrafını çek- Atatürk
mek ve haritasını çizmek amacıyla havalandığı belirtilen Havalimanı
helikopterde, pilotun yanı sıra 2 fotoğrafçı ile bir de harita apronunda,
uzmanı bulunmaktaydı. uçaklara yakıt
veren tanker, sey-
Uçak plaja acil indi, 2 ölü ir halinde iken
212 numaralı
2 Ağustos 2017 günü körükteki uçağa
Portekiz’in başkenti konteynırları yüklemede kullanılacak olan High Lader
Lizbon’un 30 kilo- aracına çarptı. Tankerinin hortumu delindi; yakıt aprona
metre güneyindeki dökülmeye başlayınca durum DHMİ İtfayesine haber ver-
Caparica plajına acil ildi. Olay yerine gelen 2 itfaiye aracı yakıt sızan alanı ta-
inen uçak, sahilde- zyikli su tuttu.
ki 50 yaşındaki bir erkekle 8 yaşındaki bir kız çocuğunu
öldürdü, çok sayıda insan yaralandı.

996

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER

100 yaşında kadın pilot Alkolik pilot cezalandırıldı

II. Dünya Savaşı’nda pilotluk ya- Kanada Toronto merke-
pan Mary Ellis, İngiliz Ordusunun zli Sunwing Havayolları
jestiyle 2017 yılında 100. yaşında pilotu Slovakya uyruklu
hiç unutamayacağı bir uçuş yaşadı. Miroslav Gronych (37),
Savaşta kullandığı uçaklardan havala- 31 Aralık 2016 günü
nan iki Spitfire’dan çift kişilik olanında otel odasında bir votka
Ellis de yer aldı. Pilotun uçağın kon- şişesini içtikten sonra,
trolünü bıraktığı Ellis ‘Harika, Harika’ diye sevinç çığlıkları attı. Calgary’den Regina’ya
uçması gerektiğini hatırladı. Sabah gene alkol alarak 1 saat
60 yaşında astronot gecikmeyle uçağa yetişti; ama ceketini asmakta, konuşmakta
ve yürümekte zorlandığı, sonra da koltuğunda baygın gibi
İtalyan paraşütçü, pilot, dalgıç, elektronik uyuduğu görüldü. Polis, kanındaki alkol miktarının yasal
ve uzay mühendisi Paulo Nespoli, 2017 sınırın 3 kat fazlası olduğunu rapor etti. Avukatı pilotun
yılı Temmuz ayında Kazakistan’daki alkol bağımlısı olduğunu ancak tedaviye başladığını bildirdi.
Baykonur üssünden Soyuz aracıyla Soruşturma sonunda, uçak bakım ve kontrolüne sahip ola-
Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderildi. mamaktan suçlu bulundu ve tutuklandı. 2017 Mart ayındaki
5 aylık ISS görevine katılan 60 yaşındaki duruşmada gözyaşı dökerek özür dileyen, utandığını ve
Nespoli, daha önce 2 kez uzay görevler- pişmanlık duyduğunu belirten pilot için savcı; 105 insanın
inde bulunmuştu ve bu 3. uçuşuyla en hayatını riske attığı gerekçesiyle 1 yıl hapis cezası istedi. Pilo-
yaşlı astronot unvanının sahibi oldu. (John tun lisansı da iptal edildi.
Glenn’in 77 yaşındaki 9 günlük uzay
uçuşu ayrı bir kategoridir.) Peş peşe iki pilotun kalp krizinden ölümü

Pilotun garip tavırları Eski TALPA

ABD’de 11 Şubat 2017 başkanı, THY ka-
günü Texas Austin-
Bergstrom havaalanında ptan pilotu Gür-
Austin-San Francis-
co seferini yapmaya can Mantı (63)
hazırlanan United Air-
lines uçağının yolcuları, 13 Haziran 2017
pilotun tuhaf tavırları
karşısında şaşkınlık yaşadı. Adı açıklanmayan kadın pilotun günü uçuş için
alkollü olduğu ve uçağa geç geldiği söylendi. Üzerinde beyz-
bol şapkası ve tişört vardı. Üniforma giymeyen pilot, “Özür geldiği Atatürk
dilerim, geç kaldım; boşanıyorum da” dedi ve yolculara bu
şekilde uçmasında bir sakınca olup olmadığını sordu. Randy Havalimanında
Reiss adlı bir yolcuya göre, yolcular gülüşerek onay verdiler.
Ancak pilot daha sonra anonslarına devam edince uçaktaki kalp krizi
hava değişti. “Kime oy verdiğiniz önemli değil. Ben ikisine
de vermedim. Trump da Clinton da yalancı. Şimdi susacağım geçirerek vefat etti. 18 Haziran 2017 günü de Pegasus
ve uçuşa geçeceğiz. Uçağı yardımcı pilot kullanacak. Merak
etmeyin o bir erkek” şeklinde anons yapınca, 20 kadar yolcu Havayolları’nda görevli kaptan pilot Ümit Erdizer (58) Sabi-
güvenliklerinden endişe ettiklerini söyleyerek uçağı terk etti.
Pilotun akıl sağlığının yerinde olmadığını söyleyen bazı yol- ha Gökçen Havalimanında kalp krizi geçirerek hayata veda
cular çığlık attı ve “Güvenliği çağırın” diye bağırdı. Bunun
üzerine pilot ve kabin ekibi değiştirildi ve uçak 1,5 saatlik etti. Edizer, daha önce bypass ameliyatı geçirdiği için uçuştan
gecikmeyle havalandı. Görevden alınmasını takiben biraz aklı
başına gelmiş olsa gerek ki, ağladığı ve özür dilediği gözlendi. ayrılmıştı ve simülatör öğretmenliği yapmakta idi...
United Airlines, yolculardan özür diledi.
Sabah Gazetesinin Haberi: Havacılık Tıbbı Derneği Başkanı
Yorum: Bu kadın pilot ya çok akıllı ve cesur; her şeyi göze alıp Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç, pilotlarda kanser ve kalp krizi
‘Kral çıplak’ diyebilen bir protestocu, şirkette veya sistemde geçirme ihtimalinin yaş gruplarına göre toplumla aynı ortala-
gördüğü haksızlıklara isyan noktasına gelmiş biri; ya da (daha malara sahip olduğunu belirterek, “Pilotlarda daha çok kanser
büyük olasılık) manik atak içindeki bir hasta. Üçüncü olasılık, ve kalp hastalığı oluyor ifadeleri şehir efsanesi” dedi.
boşanma sürecinde ‘kafası bozuk’ veya alkol / uyuşturucu et-
kisinde ‘kafası iyi’ bir hatun kişi... Şişman pilotun uçuşu durduruldu

İspanya’nın Benalmade-
na kentinde yasayan
Mark Sampson’un pilot-
luk lisansı askıya alındı.
Helikopter pilotu olan
ve 138 kiloya çıkan
Sampson, 4 haftada 27
kilo verme sözü verdi
ve İngiltere’de bir vakfa
veremediği kilolar kadar para bağısında bulunmayı vaadetti.

997

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER

Başörtülü pilot adayı elendi diye Andreas Lubitz’in babası,
oğlunun adını temize çıkarmaya çalışıyor
kurulan komplo teorileri
24 Mart 2015 günü Barcelona’dan Düsseldorf’’a gitme-
Yeni Şafak gaze- kte olan Germanwings A320 uçağını Fransız Alp’lerine
tesinin haber- kasıtlı olarak düşürerek 150 kişinin ölümüne sebebi-
ine göre, Hava yet veren ikinci pilot A. Lubitz’in babası Guenter Lu-
Harp Okulu’na bitz, intiharı gerektirecek hiçbir şey olmadığını id-
müracaat eden dia etti. Olayın 2. yıl dönümünde Berlin’de yaptığı
ilk başörtülü basın toplantısında, kesin bir kanıt bulunmadığını ve
pilot adayı soruşturmanın tam olmadığını söyledi…
Rümeysa Sena
Özdemir, haksız Pilot koltuğunda çocuklar
yere elendiğini savunarak 2 emekli askeri eğitmen hakkında
dava açtı. Hükümetin bazı üniversitelerden askeri okullara
yatay geçiş hakkı tanımasıyla Hava Harp Okulu’na müracaat
eden ilk başörtülü öğrenci 22 yaşındaki Rümeysa Sena Öz-
demir, Fırat Üniversitesi’nde Mekatronik Mühendisliği 3’üncü
sınıf öğrencisiyken, 15 Ekim 2016’de mülakatlara girdi. Milas
Hava Meydan Komutanlığı’nda 1 ay eğitim aldı. 3 ayrı hocay-
la uçan Özdemir, 8’inci sortide normalde yalnız uçuş kontrolü
alan M.K. ile uçmak zorunda kaldı. M.K’nın zayıf verdiği genç
kız, son uçuşta diğer öğretmen L.K ile uçtu. L.K’nın hava sisli
olmasına rağmen Rümeysa’ya uçuş yaptırdığı, hataya zorladığı
iddia edildi. Rümeysa, M.K’nın ‘sen bu işi yapamazsın’
diye psikolojik baskı kurduğunu söyledi. Hava Kuvvetleri
Komutanlığı’na gönderdiği dilekçeye cevap alamayan Öz-
demir, Elazığ Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda
bulundu. Rümeysa’dan sonra başvuran Merve Gürbüz’ün
hakkıyla uçmasına olanak tanındı...(Yeni Şafak)

Dernek Yorumu: Bu adayın başörtülü diye elendiği konu-
sunda kurulan komplo teorileri çelişkilerle dolu ve masa
başı senaryolarına dayandırılmış. Hava Kuvvetlerinde her yıl
başvuran yüzlerce pilot adayı seçme uçuşlarında yeteneksi-
zlik, uçuş disiplinsizliği, kusma, sağlık, vs. nedenlerle elenir.
Bunların altında kasıt aranmadığı gibi türbanlı kız öğrencinin
elenmesine de bu gözle bakmak gerekir. Çünkü aynı
sınavlardan başarıyla geçen başörtülü başka bir öğrencinin
olması bunun kanıtıdır.

ABD’de düşen uçağın pilotunu timsah yedi 29 Temmuz 2017 günü yetimlere yardım derneğinin
düzenlediği etkinliğin parçası olarak, Cezayir-
Florida eyaletinin su- Setif uçuşunda 2 çocuk kokpite alındı. Kaptanın
lak Everglades bölges- koltuğuna oturan 10 yaşındaki çocuk uçuşun ortasında
inde düşen tek mo- kumandaları ele aldı. Cezayir kanalı “Al Bilad TV”
torlu Cessna 152 tipi tarafından yayınlanan raporda, kaptan çocuğun uçağı
uçakta bulunan kişinin idare edebildiğini belirtti. Kaptan çocuk için, “çok disi-
bedenini bir timsah plinli, sakin ve özenli. Eminim iyi bir pilot olacak “dedi.
yedi. 2 Temmuz 2017 Ancak olay, sivil havacılık yönetmeliklerine aykırı bu-
günü kaybolan tek lundu. Resimlere ve videolar ortaya çıktıktan sonra,
motorlu uçağın yeri 3 olayla ilgili soruşturma başlatılırken, sorumlu pilotlar
gün sonra bir helikop- görevden alındı.
ter ekibi tarafından
belirlenirken enkazın
yakınlarında bir insan
bedeni yiyen timsah
görüldü.

998

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER

Türkiye Uzay Ajansı Kuruluyor Atatürk havalimanında
rekor yolcu ve iniş-kalkış sayıları
Türkiye Uzay Ajansı kurulması ve Uzaya Yöne-
lik Faaliyetlerin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 2017 Temmuz ayında tarihi rekorlar kırıldı. Temmuz
Tasarısı TBMM’ye sunuldu. Ulaştırma, Denizcilik ve ayında AHL’ye iniş-kalkış yapan uçak sayısı: 43.323
Haberleşme Bakanlığı’nın hazırladığı tasarı, Türkiye’nin (günde 1.397, her dakikada 1 uçak); içhat yolcu:
uzay ve havacılık teknolojileri alanında temel politika 1.918,726, dışhat yolcu sayısı: 4.139,977 , toplam:
ve stratejilerinin belirlenmesini, bu alanda dışa bağımlı 6.053,703 (günde 195 bin yolcu)
olmayan rekabetçi bir sanayi geliştirilmesini, ilgili ku- Dernek Notu: Bu rekor sayıları övünmek için değil
rum ve kuruluşların koordine edilmesini amaçlıyor. üzülmek içindir. Her dakikada bir uçağın indiği veya
Okyanuslar ve kutuplarla ilgili araştırmaların yapılması kalktığı bir havalimanında, 24 saat devam eden bu
da Türkiye Uzay Ajansı’nın görev alanında yer alacak. trafiği yönetmek durumunda olan kule personelinin yor-
Basında “Türk NASA’sı” olarak adlandırılan Türk Uzay gunluk, dikkatsizlik veya koordinasyon bozukluğu so-
Ajansı’nın kurulması yönündeki çalışmalar yıllar önce nucu ortaya çıkabilecek en küçük bir hatası, yüzlerce
Bülent Ecevit hükümeti döneminde başlatılmış, ancak insanın yaşamına mal olabilir. Çevresi yoğun yerleşim
sonuçlandırılamamıştı. alanlarıyla dolu bir havaalanında bazen kazaların
havada gerçekleşme olasılığı da dikkate alındığında
Bursa’da Gökmen Uzay Merkezi kuruluyor kayıpların maddi ve manevi boyutları çok artabilir…

23 Ağustos 2017 günü Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın Uçakta yılan paniği

19 Mart 2017 günü Alaska’nın Aniak kentinden Anchor-
age kentine yapılan uçuş sırasında pilot, uçakta kayıp bir
yılan olduğunu ve nerede bulunduğunun bilinmediğini
anons edince yolcular panikledi. Uykulu şekilde bir
kenarda bekleyen beyaz yılanı bir çocuk yolcu etti. 1
metreden uzun olan yılanın zehirsiz olduğu ve uçağa
izinsiz sokulduğunu anlaşıldı; yılan çöp poşetinde
yolculuğuna devam etti.

Gökmen Projesi kapsamında Avrupa’nın en iyi dünyada ise Transit yolcuya “uyuma kapsülü”
ilk 5 uzay ve havacılık merkezinden birisi olacak Gökmen
Uzay Havacılık ve Eğitim Merkezi’nin (GUHEM) temeli İzmir Ekonomi Üniversi-
Başbakan Yardımcısı Fikri Işık’ın da katıldığı törenle atıldı. tesi (İEÜ) Güzel Sanatlar ve
13 bin m2 alanda Zeplin şeklinde bir mimariye sahip ola- Tasarım Fakültesi Endüstriyel
cak GUHEM, Türkiye’nin uzay temalı ilk eğitim merkezi Tasarım Bölümü Öğrencisi
olacak. Fikri Işık, “ABD’de uzay ve havacılık alanında Ece Mercan, havaalanları
çalışan insan sayısı 260 bin, Rusya’da 240 bin, Çin’de 50 için uyuma kapsülü geliştirdi.
bin, İngiltere, Fransa gibi ülkelerde 30 bin, İran’da 3 bin Özellikle uzun bekleyişlerde,
civarında. Türkiye’de maalesef bu sayı binin altında. Çağ seyahat edenler “Napport” adı
uzay çağı...” Maliyeti 125 milyon TL olan projeye TÜBİTAK verilen uyku kapsülünü uyu-
60 milyon lira destek vermiş durumda. mak, çalışmak ya da giyinmek için kullanabilecek. Uçak
yolculuklarının aktarmalarında 1-4 saat arasında bekleme
süresi olabildiği, bu sürede dinlenmek veya çalışmak
isteyenlere özel bir alan oluşturmak amaçlanmakta.
Havaalanından ayrılmak istemeyenler bir alternatif olarak
uyku kapsülünü kullanabilecek. Uyuma kapsülünde
uçağın kalkış saati sesli olarak ikaz ediliyor. (CNN Türk)

999

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER

Uçak gürültüsü şeker hastalığı yapıyor Nijerya Kralı için uçağa binmeden önce kötü
ruhların kovulması ayini yapıldı
İsviçre Kamu
Sağlığı Enstitüsü Nijerya Kralı Adeyeye Eni-
tarafından tan Ogunwusi, 12 Temmuz
yapılan 2017 günü Kanada’nın On-
araştırmada, torio şehrine hareketinden
havalimanına önce danışmanlarından biri
yakın oturmanın tarafından uçağın korido-
diyabet riskini runda küçük bir ayin düzen-
%86 oranında lendi. Geleneksel kıyafetler
artırdığı tespit edildi. Buna göre uçakların çıkardığı yük- giyen ve aynı zamanda ka-
sek desibelli ses, metabolizmayı yavaşlatıyor. Bu durum bilenin büyücüsü olduğu da
ise kan şekerinin yükselmesine yol açıyor. öğrenilen bir kişi, kötü ruhları
kovmak için ayin yaptı.
Pilotlar sintine boşaltan gemiyi ihbar etti
ABD Hava K’de fizyolojik nedenli
22 Nisan 2017 günü F-18 kazaları
İstanbul Atatürk
ve Sabiha Gökçen Son 10 yılda 4
Havalimanlarına F-18 Hornet savaş
iniş-kalkış yapan uçağı pilotunun
pilotlar, Marmara ölüm nedeninin
ve Karadeniz üz- “Oksijen sistemi
erinde sintine(atık) ve başka temel sis-
boşaltan bir gemiyi temlerdeki arızaya
Hava Trafik Kon- bağlı olarak ortaya
trol Kulesi’ne bildirdiler. Kızgınlıkları ses tonlarına yansıyan çıkan fizyolojik
pilotların ihbarı üzerine ilgili gemiyle ilgili araştırma başlatıldı. durumlar” olduğunu açıkladı. Boeing tarafından yapılan
F-18 Hornet’leri kullanan pilotlar oksijensizlik, mide
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2016 yılının ilk yarısında 19 bulantısı, göz kararması, kendinden geçme ve vertigo
gemiye toplam 500 bin lira ceza uygulandı. Kocaeli Belediye- gibi etkilere maruz kalıyor. ABD ordusundaki 4 pilot
si ise geçtiğimiz yıl İzmit Körfezi’ne dökülen yüzey sularındaki bu nedenlerden hayatını kaybederken, bir eğitim uçağı
incelemeler ve denetimler sonucunda 14 gemiye toplam 884 olan T-45’lerde de benzeri sorunlar yaşandığı, 100 ka-
bin 520 TL ceza kesti. 2016 Şubat ayında Muğla’nın Fethiye dar eğitim pilotunun oksijen sistemlerindeki sorun ned-
İlçesi açıklarında denize sintine bırakarak kirleten Hollanda eniyle bu uçakları kullanmak istemediği belirtiliyor.
bayraklı ‘Deo Volente’ isimli gemiye 60 bin lira para cezası ke- ABD ordusunun bu şikâyetler üzerine 2017 Mart ayında
sildi. 2016 Kasım ayında Antalya Limanı’nda denizi kirlettiği soruşturma açtığı ifade ediliyor. (Sabah)
tespit edilen Panama bayraklı ABM Discovery isimli kuru yük
gemisine de 106 bin 634 lira idari para cezası verildi. Dernek Yorumu: ABD’yi eleştirmemiz için bin tane
sebep var. Ama bu bilimsel yaklaşımlarına da şapka
Sintine nedir?: Geminin makine ve kazanlarının bulunduğu çıkarılır. Belki yüksek özgüven ve bilimsel araştırmaların
bölümünün zemininin altında yer alan, gemi içinden sızan önünü açmak içindir; bizde olsa, “orduyu zafiyet içinde
sularla makine ile kazan dairelerinden akan yağ yakıtlarının göstermek gibi anlaşılır” diye suskun kalınan konularda
toplandığı en alt kısımda biriken atıklar. şeffaf davranabiliyorlar. Sonuçta da, sadece bu uçakları
üreten ve kullananlar değil, “üstüne vazife olmayanlar”
Türbulans’ta 20 yolcu yaralandı da düşünüyor, fikrini söylüyor ve geçerli önlemler üre-
tiliyor...
1 Mayıs 2017 günü
Rusya’dan Tayland’ın Saudia Airlines’da açık giysi yasağı
başkenti Bangkok’a giden
Aeroflot Havayolları Yolcular için çıkarılan kıyafet talimatına göre çok ince/çok dar
uçağında yaşanan türbu- ve kolsuz kıyafetler, bacakları açıkta bırakan diz üstü etekler
lans nedeniyle en az 20 ve şortlar (erkekler de dahil) uçağa kabul edilmeyecek.
yolcunun ciddi şekilde
yaralandı. Bangkok’a inişten 1 saat önce gerçekleşen olay-
da, emniyet kemeri bağlı olmayan bazı yolcuların uçağın
içinde savrulması yüzünden vücutlarının çeşitli yerlerinde

kırıklar, iç kanama ve bilinç kaybı olduğu öğrenildi.

1000

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER

KURALDIŞI (İtaatsiz) YOLCU HABERLERİ

Uluslararası Hava Taşımacılık Birliği (IATA) verilerine 4. Yolcuyu sürükleyerek uçaktan indirdiler
göre kuraldışı yolcu olayları 2007-2015 arasındaki 9 yılda
49.084 (yılda 5.400), 2015 yılında ise 10.854 sayısına
erişmiştir. Bu sayılara göre oranlar sırasıyla 1.600 ve 1.200
uçuşta 1’dir. Çeşitli müeyyidelere ve katı önlemlere karşın
artışın olası nedenleri araştırılabilir; ya ‘ben nesli’nin
etkinleştiği çağımızda narsist, antisosyal, alkolik insan
sayısı çoğalmakta veya uçuş ve yolcu sayılarının artışıyla
paralel biçimde izafi bir olay sayısı artışı görülmektedir…

1. THY uçağında hırsızlık 9 Nisan 2017 günü Chicago’dan Louisville’e gitmek
için uçağa binen yolculara, fazla bilet satılan 4 yolcu-
3 Şubat 29017 günü saat 19.30’da AHL’de Dubai seferi için nun 800 dolar tazminatı karşılığı gönüllü olarak uçak-
yolcu alımına başlayan THY’nin Boeing 777 tipi uçağında tan inmesi önerilmiş, kabul eden gönüllü çıkmayınca
Çinli L.J. isimli yolcu, Fransa uyruklu Sara Belabbes’in bilgisayar tarafından belirlenen 4 yolcu uçaktan indi-
çantasını çaldı. Durumu fark eden Belabbes hemen kabin rilmek istenmişti. O’Hare Uluslararası Havalimanı’nda
ekibine bildirdi. Uçağa gelen polis Çinli ve Fransız yolcuyu United Airlines uçağında yaşanan olayda Vietnam asıllı
sorgulamak üzere götürdü. Uçak 2 saat rötarla kalktı. Amerikan vatandaşı Dr. David Dao’nun, kurada adının
çıkmasını kabul etmediği için yerde sürüklenerek ve
2. Kadın yolcu uçakta agresif tepkiler gösterdi darp edilerek zorla indirilme görüntüleri sosyal medy-
ada yayınlandıktan sonra, “skandal” nedeniyle United
Colorado Denver CEO’su özür diledi. Ancak Dr. Dao şirketi mahkemeye
Havalimanı’na verdi. Boykota kadar varan protestolar oldu. Şirketin his-
inen uçakta bir seleri %4,4 değer kaybetti…
kadın yolcu
küfürlere başladı.
İnmek için sırada
bekleyen insanları
umursamayan
kadın kızgınlıktan
lanetler yağdırdı.
“Daha hızlı
hareket edin,
sakat değilsiniz” diye bağıran kadın, kendisini sakinleştirmeye
çalışan ve uçakta çocuklar olduğunu söyleyenlere “ağrısı
olduğunu, vajinasında tümörler olduğunu, hastaneye
gittiğini” haykırmaya başladı. Sonunda kabin ekibi devr-
eye girerek, güvenliği çağıracağını bildirdi. Kadının alkollü
olduğu bildirildi.

3. Hintli milletvekili uçakta kabin amirini dövdü

23 Mart 2017 günü Air India uçağıyla Pune’dan Yeni Delhi’ye Şirketlerin Overbook gerekçesi: Birçok büyük havay-
yapılan seferde, business class bileti olduğu halde ekonomi olu şirketi koltuk sayısından fazla bilet satmakta. Ned-
sınıfına oturtulmasına tepki gösteren Ravindra Gaikwad eni, son dakika rezervasyon iptalleri yüzünden o uçuşa
isimli milletvekili, kabin amiri ile ateşli bir tartışmaya girdi. yeni müşteri bulamamaları ve koltukların boş kalması
Başbakana şikâyet edeceğini bildirdikten sonra da ayağından yüzünden (yılda 50 milyon $) zarara uğramaları... Bu
çıkardığı terlikle kabin amirine 25 kez vurdu. yüzden şirketler risk alarak fazla bilet satıyor; eğer rez-
ervasyon iptali olmayıp tüm biletli yolcular gelirse, fazla
yolculardan özür dileyip 1-2 saat sonraki uçuşta up-
grade (business koltuğu), tazminat, ya da başka bir uçuş
için bedava bilet öneriliyor. Bu olaydaki hata, işlemin
yolcular uçağa alındıktan sonra yapılması olmuştur;
boarding aşamasında yapılsa rezalet çıkmayabilirdi…
(Uğur Cebeci / Hürriyet).

1001

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

HABERLER KURALDIŞI (İtaatsiz) YOLCU HABERLERİ

5. Agresif kabin memuru 8. Uçakta yangın çıkaran yolcuya 9,5 yıl hapis

Amerikan 2015 yılında İngiltere’nin Birmingham şehrinden Mısır’a
Havayolları’nda giden Monarch Havayolları uçağının tuvaletinde sigara
bir kabin me- içerken yangın çıkaran 46 yaşındaki Cox soyadlı yol-
muru, pusetiyle cuya 9,5 yıl hapis cezası verildi.
ikiz bebeklerini
taşıyan bir kadını 9. Arka kapıyı açmaya çalışan yolcu yüzünden divert
itince kadınla
tartışma başladı. Jamaika-Toronto seferini yapan Air Canada uçağında
21 Nisan 2017 Brandon Michael Courneyea isimli bir yolcu bir anda
günü kaydedi- ayağa kalkarak bağırmaya başladı, uçak mutfağından
len görüntül- aldığı bir cezveyi kabin görevlilerine doğru savurdu ve
erde kadının arka kapıyı açmaya çalıştı. 16 Mayıs 2017 günü yaşanan
gözyaşları içerisinde kaldığı, memurun kendisine tepki olayda uçak ABD’nin Orlando Havaalanı’na zorunlu
gösteren ve ismini soran bir yolcunun üzerine yürüdüğü, iniş yaptı.
yolcunun “Hadi vur bana” diye bağırdığı, görevlilerden biri
kadını ittiği görülmekte. Görüntü facebook’ta yayınlanınca 10. Malezya uçağında bir akıl hastası
olay ortaya çıktı ve görevlinin işine son verildi.

6. Türk travesti uçakta soyundu

1 Mayıs 2017 sabahı Brüksel Havayolları’na ait uçakla 31 Mayıs 2017
Brüksel’den bindiği Milano uçağında tuvalette soyunan günü, Melbourne-
Efe Bal isimli travesti, çıplak bir şekilde yerine oturdu. Kuala Lumpur sefer-
Etrafını saran hosteslere, “Terörist değilim, bomba yok. ini yapan Malezya
Amacım İtalyan devletinin fahişe haklarını tanıması ve Havayolları uçağında
haklarını vermesi” dedi. Milano Havaalanı’na acil iniş kokpit kapısını zorla-
yapan Efe Bal, havaalanı polis ofisinde ifade verdiği yarak bomba patlatmakla tehdit eden ve içeriye girm-
sırada çıplak şekilde koşmaya başlayarak bagaj bekleme eye çalışan 25 yaşındaki Sri Lanka’lı bir yolcu yüzünden
salonunda eylemini 4 saat daha sürdürdü. uçak Melbourne’e geri döndü. Apronda güvenli bir
bölgeye çekilen uçakta daha önce yolcular tarafından
7. Hindistan’da sarhoş VIP uçağa alınmadı bağlanarak etkisiz hale getirilen korsan Avustralya
polisi tarafından tutuklandı. Akıl hastası olduğu bildi-
Gucerat Eyaleti Başbakan Yardımcısı Nitin Patel’in oğlu, rilen yolcunun seyahatten önce Melbourne Psikiyatri
Yunanistan’a gidecek Qatar Airways uçağına binecek- Hastanesi’nden taburcu edildiği öğrenildi.
ken engellendi. Uçağa körkütük sarhoş gelen genç adam,
havayolu personeli ile kavga etmeğe başladı. Yanında 11. Sarhoş yolcu yüzünden divert
karısı ve kızı ile sabah çok erken saatte gelen Jaimin Pa-
tel, Ahmedabad-AMD Uluslararası Havalimanı’na gelir 5 Haziran 2017 günü Thomas Cook uçağındaki yüzlerce
gelmez yürüyecek halde olmadığı için tekerlekli sanda- İskoç tatilci, sarhoş bir yolcunun tuvalette sigara içmesi
lyeye alındı. Ancak check-in işlemleri sırasında havayolu yüzünden Dalaman yerine Sofya’ya indi. Uçakta çıkan
görevlisi tarafından uçağa binmesi engellendi. Yürürlük- kargaşa kavgaya dönüşünce kaptan iniş kararı verdi.
te olan Gucarat eyalet yasasına göre, alkollü içeceklerin Uçağa gelen polis 5 kişiyi tutukladı. Ailesi Bulgar polisi
imalatı, depolanması, satış ve tüketimi yasak. tarafından tutuklanan 11 yaşındaki bir çocuğa bakmak
kabin ekiplerin kaldı. Uçak 3,5 saat sonra kalkabildi.

1002

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

TIBBİ KULE UÇUŞTA TIBBİ OLAYLAR

1. Baloncu kalp krizi geçirdi, yolcu öldü 6. Kalp krizi geçiren yolcu kurtarılamadı

18 Şubat 2017 günü Delta Havayolları’nın Amsterdam-Atlanta seferini yapan Air-
Kapadokya’da sıcak bus A330-300 tipi uçağında rahatsızlanan 88 yaşındaki yol-
hava balonunun sert cu kabin ekibinin müdahalesine rağmen hayatını kaybetti.
iniş yapması sonrası Eşiyle birlikte seyahat eden yolcu uçuşun 3.saatinde
bir turist sepetten fenalaşınca ilk müdahaleyi kabin ekibi yaptı. Kalp krizi
düştü. Olay yerine geçirdiği anlaşılan yolcu için pilotlar Shannon Havalimanı’na
gelen sağlık ekipleri tıbbi acil durum bildirdi ve iniş izni istedi. Uçak iner inmez
tarafından Kapa- kalp krizi geçiren yolcu ambulansa alınmasına rağmen
dokya Hastanesine kurtarılamadığı açıklandı.
kaldırılan Danima-
rka uyruklu Jensen Benny Karl (54) yapılan tüm müda- 7. Kadın yolcunun ölümü
halelere rağmen yaşamını yitirdi. Kazanın pilotun kalp krizi
geçirmesi sonucu meydana geldiği sanılıyor. Londra Heathrow Havaalanı’ndan 13 Mayıs 2017 günü
kalkan AC849 sefer sayılı Air Canada’nın Boeing 777 u
2. Kaptan uçuşta hastalandı çağında bir kadın yolcunun fenalaşması üzerine pilot-
lar tıbbi acil durum bildirdiler. Kabin memurları yaşlı
Amsterdam- New York uçuşunu yapan KL-643 sefer kadın yolcuya ilk müdahaleyi yaparken uçak da Shannon
sayılı KLM Boeing 747-400 tipi uçağın pilotu havada Havalimanına yönlendirildi. Air Canada uçağının sorunsuz
rahatsızlandı. Kanada St. John’nun 330nm kuzeyinde ve inişinin ardından ambulans ve sağlık ekipleri gelerek kadın
36 000 feet’de seyreden uçağın ikinci pilotu emergency yolcuyu uçaktan indirdiler. Ancak yapılan kontrolde yaşlı
deklare etti ve uçak St. John şehrine divert etti. Kaptan has- kadının hayatını kaybetmiş olduğu anlaşıldı.
taneye kaldırılırdı.
8. Hülya Koçyiğit’e uçuş yasağı
3. Panik atak geçiren yolcu
Akciğer kanseri tanısıyla ABD’de
13 Mart 2017 günü saat 15.15’de Türk Hava Yolları’nın ameliyat olan ünlü aktrist Hül-
İstanbul-Köln seferini yapacak olan Airbus 320 tipi uçağı ya Koçyiğit’e, başarılı geçen
bir yolcunun “panik atak krizi” geçirmesi üzerine kalkış için ameliyatından sonra 15 gün
bulunduğu pist başından geri dönmek zorunda kaldı. Uçak süreyle uçakla seyahat yasağı
yolcuyu indirdikten sonra gecikmeli olarak havalandı. getirildi.

4. THY uçağı, hastalanan yolcu için 9. Şeker koması
Varşova’ya divert etti
4 Ağustos 2017 saat 07.00’de Atatürk Havalimanından
19 Mart 2017 günü İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan İzmir’e kalkmak üzere olan Boeing 777 tipi THY uçağı,
saat14.45’te 343 yolcusu ile Houston’a kalkan Boeing 777- bir yolcunun şeker komasına girmesi üzerine geri döndü.
300 ER tipi yolcu uçağı Polonya hava sahası üzerindeyken, Sağlık görevlileri rahatsızlanan yolcuyu alarak ambulansla
bir yolcunun rahatsızlanması üzerine saat 17.45 sıralarında hastaneye götürdü.
Varşova Havalimanı’na indi. Ambulansa alınan yolcu
hastaneye götürülürken, uçak yaklaşık 3 saat 15 dakika 10. Şeker komasından ölüm
gecikme ile havalandı.
17 Ağustos 2017 günü THY’nin Port Louis-İstanbul sefer-
5. Havada doğum ini yapan uçağında bulunan Hollandalı yolcu Ramduelarie
Ramavadh (68) şeker komasına girdi. İlk müdahaleyi kabin
7 Nisan 2017 günü görevlileri yaptı, ancak yolcu kurtarılamadı. Airbus A330
THY’nin Gine-Burkina tipi uçak 04.25’de Atatürk Havalimanı’na indi.
Faso-İstanbul seferini
yapan uçağında Gine 11. Kabin ekiplerinin başarılı tıbbi müdahaleleri
asıllı Fransız vatandaşı
18 yaşındaki Nafi Diaby Türk Hava Yolları ekipleri iki ayrı olayda 10 bin metrede hayat
13 bin metre yüksek- kurtardılar. Soluk borusuna plastik bir parça kaçtığı için nefes-
likte doğum yaptı. 28 siz kalan 1.5 yaşındaki Çınar bebeği 10 bin metrede müdahale
haftalık hamile yolcunun eden Tuğçe Özdemir bebeğin hayatta kalmasını sağladı. THY
doğum sancıları çektiğini kabin görevlisi Burak Yaprak ise bir yolcuyu boğulmaktan
gören kabin ekibi uçuş kurtardı. İki kabin görevlisi de Heimlich manevrası yöntemi-
sırasında yaptığı mü- yle iki yolcunun hayata dönmesini sağladılar.
dahaleyle doğumu
gerçekleştirdi. Uçak geri 12. Dublin’e acil iniş
döndü, anne ve Kadiju
ismi verilen bebek has- 21 Ağustos 2017 günü THY’nin Boeing 777-300 tipi uçağı
taneye gönderildi. 78 yaşındaki bir erkek yolcunun rahatsızlanması üzerine
Dublin’e acil iniş yaptı.

1003

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

THY HABERLERİ

THY’den ‘Fly Good Feel Good’ ve ‘Flying Doctor’ Hizmeti

bek ve çocuklarla uçuş, uçuş sırasında beslenme,
hamilelikte uçak seyahati, jetlag’in etkilerini azaltma,
uçuş sırasında burun ve kulak tıkanıklığının önlen-
mesi, uçuş sırasında yapılabilecek egzersizler gibi
farklı konu başlıklarında tavsiyeler içeriyor. İlerleyen
dönemlerde, bu videolara yenileri eklenecek ve uçuş
deneyiminin tüm aşamalarına ilişkin benzersiz tüy-
olara bu çatı altında yer verilecek.

Türk Hava Yolları’nın yeni projesi Fly Good Feel FLYING DOCTOR: Fly Good Feel Good uygulaması
Good; yolcuların her açıdan rahat bir seyahat kapsamında Flying Doctor uygulaması da hayata
geçirmesi için uçuş öncesinde, uçuş sırasında ve geçirildi. Gönüllülük esasına dayalı olan uygulamada
uçuş sonrasında yapılması gerekenleri bir çatı altında diplomalarıyla sisteme kaydolan tıp doktorları seya-
topluyor. hatlerinden mil kazanacak ve uçuş esnasında dok-
tor ihtiyacı doğduğunda uçakta olan Flying Doctor
Projede uçuş öncesi hazırlıktan kabin egzersizlerine, sistemine kayıtlı doktorlardan direkt destek istenebi-
uyku düzeninden yoga ve meditasyona kadar uçak lecek. Projede ele alınan konular, yolcuların sadece
seyahatini olumlu yönde etkileyecek pek çok konuda uçuş esnasında değil seyahatlerinin tamamında ihti-
yolculara rehberlik ediliyor. Her bir konu, Dr. Halit yaç duyabileceği detayları içeriyor. Bu sebeple, proje
Yerebakan öncülüğünde alanında uzman kişilerce oluşturulurken bilgilerin her an ulaşılabilir olmasına
ele alınıyor ve yolcuların uçuş deneyimine yönelik özen gösterildi. Projeye özel bir web sitesi, sosyal
öneriler detaylı bir şekilde anlatılıyor. medya hesapları ve Türk Hava Yolları özel yolcu sa-
lonu Lounge İstanbul’da Fly Good Feel Good köşesi
Projenin ilk aşamasında, Uçak İçi Eğlence Sistemi hazırlandı.
üzerinden ulaşılabilecek 9 bilgilendirici video; be-
Dernek Yorumu: Sevinçle karşılanacak bir yeni-
lik; böyle bir ihtiyaç vardı, dolayısıyla bir boşluğu
dolduracağı anlaşılıyor. Hayırlı olsun. Sağlık
sorunları olan yolcular için de, uçağa binme öncesi
PortClinic’e başvuran yolculara havacılık tıbbı konu-
sunda eğitimi olan hekimlerin destek vermesi gerekir.
Umarız bir yenilenme de oradan gelir...

THY Türkiye’nin 3. büyük şirketi

“Türkiye’nin En Büyük 500 Özel Şirketi”
araştırmasının sonuçlarını açıklayan Capital Der-
gisi, 2016’da Türkiye’nin 500 devi arasında ilk
3’ün; 34.8 milyar TL ciro ile TÜPRAŞ, 30.8 milyar
TL ciro ile Petrol Ofisi ve 29.4 milyar TL ciro ile
THY olduğunu açıkladı. Aslında sadece geçtiğimiz
yıl değil, son 5 yıldır bu üç dev zirvedeki pozisyo-
nunu istikrarlı bir şekilde koruyor.

1004

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Uçuş Doktoru Köşesi

Soru-1: Hocam benim sizden özel ders talebim var. Bir terapi se-
ansı gibi internet üzerinden canlı görüşme talep ediyorum. Ya da
size gelip yüz yüze görüşmek istiyorum. Ben pilot seçim sürecinde
DLR-1 sınavlarını geçtim ve mülâkat (DLR-2) aşamasındayım. Ki-
tabınızda birçok noktada pilot seçim süreçlerinde tecrübeleriniz
olduğunu fark ettim. Forumlarda gezerek THY mülâkatlarında so-
rulmuş psikolojiyi tartmaya yönelik yaklaşık 70 adet soru çıkarttım.
Bunları kendimce cevapladım. Sizden talebim, bu soruları birlikte
analiz etmemiz, nasıl yanıtlar vermemin daha uygun olacağı ko-
nusunda bana ipuçları vermenizdir. İkincisi de, mülakat havasında
bir görüşme yapıp yine eksiklerimi bulmamda yardımcı olmanız.
Mülakat provası diyebiliriz kısaca yani.

Yanıt-1: Bu teklif pek etik görünmüyor. Yani benden, sına-
vı geçmek için nasıl bir imaj çizilmesi, hangi cevapların iyi
karşılanacağı, hangilerinin ters tepeceği konusunda tüyo-
lar vermemi istiyorsunuz gibi algıladım. Hepimizin önceli-
ğimizin uçuş emniyeti olması gerekir, adayların düşünsel,
duygusal ve davranışsal bozuklukları varsa ve bunlar pro-
fesyonel uçuculuğa engelse, muayenelerde ortaya çıkarı-
lıp kişinin uçuş ortamından uzaklaştırılması herkes için iyi
olur. Bu, kuramsal olarak hem binlerce havayolu yolcusu-
nun ve hem de bizzat kişinin kendi yaşamlarını kurtarmış
olmak anlamına gelebilir. Kişiye ‘kendini farklı gösterme
(rol yapma) usulleri öğreterek sistemi kandırmak doğru ol-
maz’ diye düşünüyorum... Parasal bir avantaj karşılığı özel
ders, seans gibi şeyler mümkün değil…

Soru-2: Kesinlikle size katılıyorum, öncelik uçuş emniyetidir, bundan yana hiç bir şüphe
yok, ancak benim şu konuda tereddütlerim var; mülâkatlar 30-40 dakika civarında sü-
rüyor. Bu süre zarfında kendimi doğru şekilde anlatmanın yollarını arıyorum. Mülâkatı
gerçekleştiren ekip 1 Alman psikolog, 1 insan kaynakları uzmanı ile 1 de Türk pilot olmak
üzere 3 kişilik profesyonel bir ekip. Beden dilinizden burun hareketlerinize kadar her şey
inceleniyor, yani aldatmaya çalışmak, aday için kuyusunu kazmak gibi bir şey olur. Altını
dolduramayacağım yani gerçekçiliği olmayan tek bir cümle bu mülâkatta muhtemelen
beni elemeye yeterli olacaktır. Bu yüzden yalan, dolan, rol yapma tavırlarından kaçın-
mam gerektiğinin farkındayım. Tabii ki bende insanların hayatını riske atmak istemem,
evet bu işi istiyorum ancak bu hiç kimsenin hayatından daha değerli değil. Öncelikle
30-40 dakikalık süre içerisinde yanlış anlaşılmalara mahal vermemeliyim. Çıkarttığım 70
soru bundan ötürüdür. Mesela “stresli bir anını anlat” sorusu var, ne anlatırsam ters teper
bilemiyorum. Benim niyetim kendimi mümkün olduğunca iyi tanımak. Bunun sonucun-
da varsa düzeltilebilir eksiklerim, bunları profesyonel biriyle düzeltip mülakat ekibini
şüpheye düşürmemek. Bunun dışında uçuşa engel özellikler taşıyorsam, elenmekten memnuniyet duyarım. Bu süreçte
havacılığa karşı güvenim kesinlikle kat kat arttı, her şirket aynı uygulamaları yapıyor mu emin değilim ama THY ile
uçtuğum zaman bileceğim ki, zorlu aşamaları geçmiş fiziksel ve psikolojik dayanıklılığı fazla belirli yeteneklere sahip
kişiler tarafından kumanda ediliyor uçak. Yanlış bir hazırlık içindeysem lütfen düzeltin...

Yanıt-2: “İllâ ki pilot olayım, sağlığım, psikolojim iyi olmasa da ben bu çıtayı aşayım” diye düşünmemeniz ve “bir soru-
num varsa, başkalarının yaşamını riske sokmaya hakkım yok” manâsındaki cümleleriniz çok olumlu. Havası için, zevki
veya maddi yönü için riskleri göz ardı ederek şartları zorlayanlar olmuştur... Sonuç olarak sevdiğiniz bir işi elde etmek
için çaba ve mücadele etmenize ve asılmanıza saygı duyuyorum. Trikler peşinde olmamanıza sevindim. Mülâkatta
“kendiniz gibi” olmanızı öneririm, yani abartılı tavırları ve rol yapmayı doğru bulmam. Şüphesiz ki, mülâkat komisyon-
ları ilahi adalet dağıtan merciler değil, bazen yanlış algılama, hissi davranma veya omnipotens tuzağına düşme ihtimali
söz konusu olabiliyor...

1005

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Uçuş Doktoru Köşesi

Soru-3: Hocam kurul mülâkatımı başarıyla tamamladım. Windshear (rüzgâr kırılması) nedir, CRM nedir gibi soruları cevapla-
dım. Ancak “neden pilot olmak istiyorsun?” sorusuna mülâkat ekibinin tavırlarından ve yüz ifadesinden anladığım kadarıyla
tatmin edici cevap veremedim. Galiba cevabımı beğenmediler. Pilotluk, çocukluktan gelen, yıllardır aşığı olduğum bir şey
değil. Mantık çerçevesinde baktığımda, sevebileceğim, yaparken mutlu olabileceğim, prestijli ve saygın bir meslek. Maddi
imkânları iyi. Kaptan pilot olmamam için hiç bir sebep yok. Böyle bir iş olarak görüyorum ve bu doğrultuda cevapladım soru-
yu. Ama nedense tatmin olmayan tepkiler aldım. Pilotluğun dezavantajları da soruldu, streslerle nasıl baş edeceksin denildi.
Bu işi çok istiyorum bunları bilerek buradayım dedim. Belki de bu cümleler biraz kurtardı beni… Neyi eksik yapıyorum acaba,
atladığım ya da vurgulamadığım önemli bir nokta mı var?

Yanıt-3: Mülâkatı yapan psikolog ve tecrübeli pilotlar, karşısındaki adayla-
rın ruh sağlığı, bilgi düzeyi, zekâsı, psikomotor performansı, lisanı ve mes-
leki yetenekleri ortanın üstünde, hatta çok iyi olsun isterler. Ama bunlarla
birlikte havacılık motivasyonu da yüksek olsun diye bakarlar. Sizin olaya
mantık çerçevesinde bakıp, prestij, ekonomi, vs. söz etmeniz onlara yavan
gelmiş olabilir. Çünkü havacılık sadece iyi para kazandıran, prestijli bir
meslek değil, aynı zamanda stresli ve riskli bir iştir. Böyle işlerde yüksek
motivasyon stresleri yenmeyi kolaylaştırır...
Yanıtlayan: M.Çetingüç

Soru-4: 2 sene önce pnömotoraks geçirdim; soldan 1, sağdan 3 kere ve sağdan 1 kapalı ameliyat oldum. Bu nedenle uçağa bin-
meye korkuyorum, ama binmek istiyorum. 8 ay boyunca vücut geliştirmeye gittim, psikolojik etkilerini atlatmak için. Okuduğum
makaleler yaptığım araştırmalar hep muallakta ve kafada soru işaretleri bırakıyor. Sizden öğrenmek istediğim, mevzuat hakkında;
bu durumda uçağa binmem için doktor raporu mu gerekiyor, havayolu şirketine bildirim mi yapmalıyım, ya da bu şekilde binip
sürprizlere açık mı olmalıyım?

Yanıt-4: Bül, bleb ve kist gibi içerisinde hapsedilmiş hava bulunduran
kaviteler, doğal olarak (Boyle gaz kanunu gereği) tırmanışta yani basınç
azalmalarında genişleme eğilimindedirler. Bu tür kavitelerin öncelikle bü-
yüklüğü ve solunum yolu ile hava bağlantılarının olup olmadığı değerlen-
dirilmelidir. Hava bağlantısı bulunmayan kavitelerin uçak kabin basıncı
altında (seyir irtifasında, yaklaşık 8 bin feet) %30 civarında genişler. Bül-
ler, çapı 1 cm’nin üzerindeki akciğer dokusunun genişlemeleridir. Boyutu
ufak ve hava bağlantısı varsa, (yüksek performanslı uçak pilotları hariç)
kısıtlamasız uçulabilir. Pnömotoraks sonrası hava yolculuğu için 6 hafta ve
daha uzun süre rekürrens olmaması ve radyolojik olarak tam rezolüsyon
durumunda güvenle seyahat edilebileceği kabul edilmektedir. Sonuç olarak bül, bleb ve geçirilmiş pnömotoraks durumları uçuş için
bir miktar risk barındırmasına rağmen belli şartlarda güvenle hava seyahati yapılabilecek durumlardır. Kabin patlaması ya da kabin
basınç kaybı gibi çok nadir rastlanabilecek bir durumun gerçekleşmesinde dahi bülü olan birisinde pnömotoraks gelişmesinin ga-
rantisi yoktur. Bu kadar düşük ihtimalli bir risk için hava yolu seyahatinin nimetlerinden uzak kalmaya değmeyeceği kanaatindeyiz.
Yanıtlayan: Dr. Savaş İlbasmış Hava ve Uzay Hekimliği Uzmanı, Fizyolog. USAEM. Eskişehir

Orhangazi Mah. Küme Sok. Hisarpark. Park-2/C ESKİŞEHİR Tel: 0222 3240098

1006

Bir Film ... 2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

ANADOLU KARTALLARI

Senaryo benzerlik- önemli olduğunun altı çizilmiştir.)
leri dikkate alındı- 3. (Çağatay Ulusoy’un canlandırdığı) Tğm. Ahmet Onur, iyi
ğında Top Gun’ın geçen bir uçuş sonrası arkasına bakmadan keyifle uçak ba-
yerli versiyonu şından ayrılırken, (Engin Altan Düzyatan’ın canlandırdığı) öğ-
olarak da nitelen- retmeni Bnb. Kemal Tanaçan sertçe; “Sen 1 saat uçasın diye
dirilebilecek 2011 o uçağın bakımına bütün gün emek harcayan teknisyene bir
yılı Ömer Vargı teşekkür etmeyecek misin?” diye fırçalar ve ertesi günkü uçu-
yapımı film. Türk şunu keser. (Bu da ekip çalışmasıyla ilgili ikinci derstir.)
Hava Kuvvetlerinin 4. Tğm. Ahmet, ilk kez yalnız uçuşa çıkacağı gün babasının
100’ncü kuruluş kalp krizi nedeniyle hastaneye kaldırıldığını öğrenir, buna
yıldönümü anısına rağmen uçuşunu başarıyla tamamlar. İndiğinde ıslatılarak
çekilmiştir. Hava kutlanır, ancak o sırada babasının öldüğü haberi gelir. Son-
Kuvvetlerinde pi- raki uçuşlarında dalgınlaşır, hatalar yapmaya başlar, 2 kez
lotların öğrencilik kırmızı alır. Uçuştan ayrılma aşamasındayken filo komutanı,
devresinden başla- Ahmet’in, annesini yalnız bırakmamak için uçuştan ayrılmayı
yıp Türk Yıldızları düşündüğünü öğrenir. Anneyi üsse davet eder; havacılık felse-
akrobasi timine ka- fesiyle ilgili sohbette sonra, “Ey ana, eğer oğlun bir asuman aş-
dar olan süreçteki kına tutulmuşsa, bırak uçsun!” mottosunu göstererek bu krizi
acı tatlı serüvenleri iyi yönetir ve çözer. (Yani, ülke savunması için yapılan askeri
işleniyor. Eskişehir havacılık faaliyeti özveri gerektirdiği gibi, özel yaşamla ilgili
Hava Hastanesin- konulardan daha öndedir. ‘Show must go on!’ gibi…)
deki sağlık mua- 5. Çok yetenekli bir pilot olan Ahmet, (Fransa, İtalya ve Hol-
yeneleri, alçak basınç odası, atlama sandalyesi ve santrifüj landa Hava Kuvvetlerinin katıldığı ve Konya’da yapılan) ‘Ana-
cihazındaki testleri, Çiğli’deki zorlu uçuş eğitimleri, kustuğu dolu Kartalları’ ortak hava tatbikatında F-4 ile uçmaktadır.
için uçuştan ayrılanlar, aşklar, teğet geçen kazalar, vs… Tüm Bu kez sevgilisiyle olan sorunları yüzünden kafa karışıklığı
oyuncuların performansları çok başarılıdır… içindedir ve hatalar yapar; arkadaşının uçağına çarpmaktan
Filmde havacılık tıbbı, uçuş psikolojisi, kazalarda insan faktö- kıl payı kurtulur. Filo Komutanı yeniden devreye girer; ‘her
rü ve CRM’i ilgilendiren konularda güzel mesajlar var. Bizim uçuşu ilk uçuş’ gibi görmesi, kişisel sorunlarını havaya taşı-
tespit edebildiklerimiz aşağıda özetlenmiştir: mayıp yerde bırakması gibi uyarı ve nasihatlerde bulunur. (Bu
1. Pilot seçimi sürecinde sağlık kontrolleri çok önemlidir. Tam da uçuşta konsantrasyonun yaşamsal önemiyle ilgili bir me-
sağlıklı olduğu belirlenen adayların bile havacılığa özel fiz- sajdır.)
yolojik zorlanmalara (hipoksi, vertigo, G kuvvetleri) ne kadar 6. Sonra F-16 ile uçarken motora kuş girer, Bnb. Tanaçan düş-
dayanıklı oldukları test edilmelidir. (Eskişehir Hava Hastane- mekte olan uçaktan atlamasını telsizde defalarca bağırarak
sinde yapılan budur.) emreder; ama Ahmet uçağı kurtarmak için risk alır, cesaretini
2. T-37 uçaklarındaki uçuş eğitiminde kustuğu için yer sınıfı- ve ustalığını ortaya koyarak uçağı hasarsız indirmeyi başa-
na ayrılan pilot adayları hüzün ve hayâl kırıklığı yaşar. Film- rır. Hava K. Komutanı (Ediz Hun) tarafından ödüllendirilir…
de Tunç karakteri, bunun ‘oyunda yanarak oyun dışı kalmak’ (Burada, uçağıyla bütünleşen pilotların, onu kaybetmemek
gibi bir şey olduğunu ağlayarak söyler. Ancak Tunç sonra to- ve ülkenin milli servetini korumak için canı pahasına yaptığı
parlanır ve arkadaşlarını teselli eden kişi olur. Böylece uçuş fedakârlık örneklenmiştir. Zaten afişte filmin ikinci adı olarak,
motivasyonunun çocukça ve patolojik bir saplantı olmaması ‘Vatan Kanatlarımın Altında’ ifadesi vardır. Filmdeki hamaset
gerektiği, oyuncakları elinden alınan çocuklar gibi küsmenin ve milliyetçilik sahnelerinden rahatsız olanların Top Gun ve
doğru olmadığı ve havacılığın bir takım oyunu olduğu mesajı benzeri Amerikan filmlerine bakmalarını öneriyoruz.)
verilmiştir. Sonra hava kontrolörü sınıfına ayrılan Tunç, kri- 7. Filmin her bölümünde, aklı havada / kanı kaynayan genç
tik uçuşlarda arkadaşlarına yerden yaşamsal destekler vererek pilotları hem eğitecek, hem kontrol altında tutacak ve hem de
bunu kanıtlar… (Filmde havacılığın, sadece pilotların yaptığı rol modeli olacak nitelikli öğretmen ve liderlere gereksinim
tekil bir iş olmadığının ve zincirin tüm halkalarının ayrı ayrı olduğu anlatılmaktadır…

Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç

1007

Bir Hava Aracı 2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

1008 JETPACK

İnsanoğlu her zaman göklerde özgürce uçabilmeyi hayâl et-
miş, ama uçaklar bu anlamda hiçbir zaman yeterli olmamış-
tır. Önce bilim-kurgu ve aksiyon filmlerinde havada çok daha
özgür olma isteğimize cevap veren hayali araçlar tasarlandı;
sonra motorlu ve motorsuz “wingsuit”ler ile uçuşlar gerçekleş-
tirildi. Şimdi de “jetpack” olarak hayatımıza girmeye başladı.
1965’te James Bond’un Thunderball filminde Sean Connery’nin
bir jetpack ile uçması sinemaseverlerin aklına bu fikri kazıyan
sahnelerden biri olmuştu. Bugün çok sayıda firma en verim-
li jetpack’i üretmek için birbiriyle yarışırken, ABD merkezli
‘Jetpack Aviation’ firması, 2017 Nisan ayında ticari kullanıma
yönelik jetpack satışına başlayacağını duyurdu. 250 bin $ fiyat
etiketiyle ön satışlarına başlanan JB-10 dakikada 305 metre
yüksekliğe ulaşabiliyor, dikey iniş ve kalkış yapabiliyor, 200
kilometre hıza ulaşabiliyor ve havada 10 dakika kalabiliyor.
JB-10 ilk aşamada sadece ‘eğitimli’ müşterilere satılacak. 40
yıldır bu teknoloji üzerinde çalışan firma jetpack’lerin henüz
herkesin kullanacağı kadar güvenli olmadığını düşünüyor. Bu
firma 1984 Los Angeles Yaz Olimpiyatları’nı bir teknolojik
gövde gösterisine çevirerek, açılışta bir pilotu jetpack’le olim-
piyat stadına indirmişti.

30-40 yıllık bir geç-
mişi olan jetpack
teknolojisinin bugü-
ne kadar kullanıma
sunulmamasının 2
önemli sebebi, gü-
venlik ve verimlilik.
‘Jetpack Internati-
onal’ isimli ABD’li
üretici 1000’in üze-
rinde başarılı uçuş
gerçekleştirdi. Fir-
manın ürettiği H202
model jetpack’ler
350 metre yüksek-
liğe çıkıp saatte
130 kilometre hıza
ulaşabiliyor. Ancak
sadece 33 saniye havada kalabiliyor. Yeni Zelanda merkezli
‘Martin Aircraft’ da 34 yıllık çalışmanın sonunda ilk ticari jet-
pack’ini 200 bin $ fiyatla 2017 yılında piyasaya sürecek.

Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç

Bir Uçak ... 2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

ORBİS

Ticari hiçbir yönü olmayan, tamamen yardım amaçlı bu ‘hastane uçağı’ dünyada tek. Uçak gönüllülük esasına göre, 25 göz
doktoru ve uçuş ekibi tarafından uçuruluyor. Hayatını göz hastalıkları ile savaşa adayan Dr. David Paton, 1930 Baltimore
doğumlu; Orbis projesini 1970 yılında hayata geçirdi. Orbis’in ilk uçağı 1982 yılında United Havayolları tarafından hedi-
ye edilen 4 motorlu DC-8 idi. Daha sonra bu uçağı Çin’de Changping’teki Havacılık Müzesi’ne hediye edip,1991 yılında
DC-10 uçağa geçtiler. 2016 yılında da Fedex yeni jenerasyon bir MD-10 uçağını bağışladı. MD-10’un periyodik bakımları
yardımseverler tarafından karşılanıyor. Orbis’e tüm malzeme akışı FedEx, pilotlar ve teknik ekip ise United Havayolları tara-
fından ücretsiz sağlanıyor. ORBIS Göz Hastanesi uçağından indiği havalimanlarında konaklama ücreti alınmadığı gibi, yakıt
şirketleri MD-10’a ücretsiz yakıt veriyor. Projenin başlangıç yılı 1982’den bu yana tüm dünyada 80 bin hastanın ücretsiz
tedavi edilmesini sağladı.

1009

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Bir Portre ...

MELANİE ASTLES

Dünyanın başka yerlerinde olduğu gibi Uçuşu sonsuz bir aşk olarak niteliyor ve
Fransa’da da havacılık erkek egemen bir havalanan bir uçağı görmenin kendisini
dünyadır ve sivil havacılıktaki kadınla- mutluluktan ağlattığını söylüyor. “Erkek
rın oranı da %7 kadardır. arkadaşı yok, çocuk sahibi olmak da is-
1982 doğumlu Melanie Astles, Fransa’da temiyor, çünkü bunların uçuş rüyasını
5 kez akrobasi şampiyonu olmuş ve ilk bitireceğini” düşünüyor.
kadın Red Bull pilotu. Ailesinin başka
mesleklere yönlendirmek istemesine Kaynak: http://www.mirror.co.uk/news/uk-news/
karşı çıkarak pilot olmuş, hem de en uç red-bull-air-races-only-8609772
noktada uçacak şekilde…

1010

Bir Roman ... 2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

MADDE - 22

Yazan: Joseph Heller, Çevirmen: Niran Elçi. İthaki Yay. tulmaz karakterleri ile doldurulmuştur. Bilgisayar sistemi
İstanbul, 2017. Orjinal Adı: Catch-22 arızası nedeni ile ordudaki ilk gününde binbaşı olan hava
filosu kumandanı Binbaşı, onunla görüşmek isteyenleri
Joseph Heller 1923’te Brooklyn’de doğdu. II. Dünya sadece odasında olmadığı saatlerde odasında kabul ede-
Savaşı’nda Amerikan Hava Kuvvetleri’ne bombardıman bilmektedir. Sürekli işleri karıştıran memur Minderbinder,
pilotu olarak görev aldı. Başka romanları da bulunmakla acımasız bir karaborsacıdır ve Almanlarla yaptığı sözleş-
birlikte en çok bilinen ve kült haline gelen eseri Catch-22 me gereği kar elde ettiğinde kendi hava filosunun bom-
‘dir. Roman 1961’de ilk kez basıldığında büyük ses getir- balanmasını sağlamaktadır. Doktor Daneeka, Amerika’da
di. Kitabı ilginç ve çekici hale getiren şey, savaşa dair tüm güzel bir yaşamı varken bir hatalar silsilesi sonucunda
kahramanlık öykülerinin, milliyetçi değerlerin bir yana kendisini filoda bulmuştur ve kendi haline üzülmekten
itilmesi ve savaşın getirdiği trajikomik bürokratik mantık- diğer insanların sorunlarını dinleyememektedir. Üstelik
sızlığın öne çıkarılması idi. bir evrak hatası sonucu sistemde ölmüş görünmektedir
Romanın başkahramanı Yossarian, 2. Dünya Savaşı sıra- ve halen yaşadığını eşi de dâhil hiç kimseyi ikna edeme-
sında küçük bir İtalyan adası olan Pianosa’da konuşlan- mektedir. Mudd, Yossarian’ın filosundaki “ölü asker” dir.
mış filodaki bir ABD Hava Kuvvetleri
bombardıman pilotudur. Hava filo- Kâğıt üstünde filoya katılmadan he-
su, pilotlara belirli bir uçuş görevini men önce öldüğü için hiçbir zaman
tamamladıklarında evlerine dönme filonun resmi parçası olamamıştır, bu
sözü vermiştir, ancak doldurulması nedenle de hiç kimse eşyalarını filo-
gereken görev sayısı sürekli artırıl- dan çıkarıp ailesine teslim edemez.
makta olduğu için hiç kimse filodan Madde 22’nin absürd ve gerçeküs-
ayrılamamıştır. Pilotlar üzerinde, terfi tücü bir roman olarak mizah unsur-
almak isteyen üstleri kadar bürokratik ları ile okuru içine çekiyor. Ancak
kuralların da baskısı bulunmaktadır. sayfalar arasında bir anda tüm olan
Yossarian savaşı kendisini öldürmek bitenin öldürücü biçimde gerçek ol-
isteyen milyonlarca insan olduğu duğunu seziyorsunuz ve tokat yemiş
şeklinde kişisel olarak yorumlamak- gibi hissediyorsunuz.
tadır. Görev sayısını tamamlamanın Madde 22 bir savaş romanı olmaktan
mümkün olmadığını fark eder ve ziyade modern dünyadaki bürokrasi
hastanede hastalık bahanesiyle uzun ve otoritenin saçmalığı hakkındadır.
zamanlar geçirmeye başlar. Bir süre Otorite karşıtı mesajları nedeniy-
sonra, akıl hastalığı yaşayan bir as- le bir kült haline gelen roman, aynı
kerin görevinin sonlandırılacağını zamanda İngilizce ’ye “catch-22 du-
fark eder. Hava Kuvvetleri yönetme- rumu” deyimini kazandırmıştır. Bir
liğinde bir askerin delice davrandığı sorunun çözümünün, sorunun ana
takdirde savaş görevinden muaf tu- bileşenleri tarafından engellendi-
tulabileceği yazılıdır. Bunun için tek ği durumlara “catch-22” adı verilir.
yapması gereken muafiyet için başvurmasıdır. Ancak 22. Örneğin zaman darlığı nedeniyle
Madde, insanın gerçek ve yakın tehlike karşısında kendi zaman yönetimi geliştirme teknikleri üzerine bir kitabı
güvenliği için endişelenmesinin zihnin rasyonel bir süreci okuyamamak gibi… Pilot delidir ve uçuştan men edile-
olduğunu belirtir. Yani kişi bu muafiyet için talepte bulu- bilir. Tek yapması gereken uçuştan men edilmesini talep
nursa, tehlikeyi sezecek kadar aklı başında demektir ve etmektir ve bunu yapar yapmaz, deli olmadığı anlaşılır
akıl hastalığı yoktur… ve başka görevlerde uçması gerekir. Tehlikeli başka gö-
Madde-22’nin her sayfasında savaşın anlamsızlığı ve pa- revlerde uçması için deli olması gerekir, aklı başında olsa
radokslar mizahi bir dille sunuluyor. Romanın kahramanı uçmaz; ama aklı başındaysa uçmak zorundadır. Uçarsa
bombardıman pilotu Yossarian’ın duruşu da diğer savaş deli demektir ve uçmak zorunda değildir; ama uçmak is-
romanı kahramanlarından oldukça farklı. B-25 pilotu temiyorsa aklı başındadır ve uçmak zorundadır. Madde
olan Yossarian bir kahraman ya da kurban değil, bürokra- 22 son derece basittir ve pilotu bir kısır döngüye sokar.
si karşısında umudun simgesi… Savaşın insanlıktan uzak, Madde-22 içinden çıkılmaz bir mantığı simgeler.
mekanik yapısından çıkıp özgürlüğünü kazanabilmek Bombardıman pilotlarının yaşamlarından kesitler sunan,
için hayata sıkı sıkı tutunmaya çalışıyor. farklı, akılda kalacak ve zihninizde paradokslar yaratacak
Roman birbirine paralel seyreden ve her birisi bürokrasi- bir roman okumak istiyorsanız Madde 22’yi tavsiye ederiz.
nin paradokslarına örnek olan birkaç öykü birden sunu-
yor. Roman, uygunsuz durumların ve acayipliklerin unu- Özetleyen: Doç. Dr. Gökben Hızlı Sayar.
Üsküdar Üniversitesi, Psikiyatri Uzmanı

1011

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Bir Film ... UZAY YOLCULARI (Passengers)

2016 yılı ABD yapımı bilim kurgu filmi. Yönetmen: Mor- şey iyi gitmektedir. Bir gün teknik arıza yüzünden değil
ten Tyldum (Senaryo: Jon Spaihts) Başrol oyuncuları: Chris Jim’in müdahalesiyle uyandığını barmen Arthur’dan öğ-
Pratt (Jim Preston), Jennifer Lawrence (Aurora Dunn), Mic- rendiğinde müthiş öfkelenir, sinir krizi geçirir, Jim’i yum-
hael Sheen (Arthur), Laurence Fishburne (Gus Manouso). ruklar. Yaşamını adadığı Homestead-II hayali, Jim’in yal-
nızlıktan kurtulmak için kendisini uyandırması yüzünden
bitmiştir; önlerinde daha 89 yıllık yol vardır ve gezegene
varamadan yaşlanarak bu gemide ölecektir… (Ama teorik
olarak, geminin bu çok yüksek hızında her 12 yılda sade-
ce 9 yaş alınmaktadır; yani %25 avantaj söz konusudur.
Eğer o sırada 30 yaşındaysalar, geçecek 89 dünya yılını
67 yılda tamamlayacakları ve 97 yaşına kadar yaşarlarsa
gezegeni görme ihtimallerinin olduğu speküle edilmiştir.
Dahası, eğer varış tarihine kadar 4 yıllık uyku periyodları
plânlanırsa bu kadar yaşlanmadan oraya varabilecekleri
gibi matematik hesaplamalar yapılmıştır.)
Bu sırada gemide bazı arızalar baş gösterir; bilgisayarlar
bozulmakta, yapay yerçekimi kaybolmakta, basınç arıza-
ları ve yangınlar olmaktadır. Geminin tecrübeli navigas-
yoncusu Gus da arıza sonucu erken uyandırılır. Teknik so-
runu gidermeye çalışırken Gus hastalanır ve ölür. Jim bir
teknik adam olarak Aurora’nın da yardımıyla gemi dışına
çıkarak sorunu çözer; ama bu sırada gemiyle bağlantısı
kopar, Aurora onu güçlükle kurtarır, ölümden döndürür,
aşkları pekişir…

Kıssadan hisse: Eğer önce Jim, sonra Aurora ve navigas-
yoncu uyanmamış olsaydı, gemideki 5 bin yolcu ve 284
mürettebat uyku sırasında bu arızalara müdahale etme
şansı bulamadan öleceklerdi ve bu büyük sefer gerçek-
leşemeyecekti… Bizim kültürümüzde buna “Her işte bir
hayır vardır” denir. Amerikan kültüründe bunun karşılığını
bilmesek de, dolaylı mesajlar; kaderimizi elinde tuttuğunu
ve Dünyayı kurtardığını sürekli işleyen ABD’nin gene ay-
nısını yaptığı görülüyor…

Öykü: Avalon adlı uzay gemisi, Homestead-II adında çok Filmdeki semboloji:
uzak bir gezegende koloni oluşturmak üzere fırlatılmış- Avalon: Kral Arthur’un elma bahçeleriyle ünlü cennet gibi
tır. 120 yıl sürecek olan yolculukta 258 mürettebat ve 5 kutsal masal adasının adı filmde uzay gemisine verilmiştir.
bin yolcu, hiberne edilmiştir. Böylece yemeden içmeden, Homestead: Göç eden insanların oluşturduğu yeni yer-
sıkılmadan ve yaşlanmadan 120 seneyi özel kapsüllerde leşim yeri; çiftlik evi ve yanındaki müştemilât binaları.
uyuyarak geçirecekler, 2136 yılında yeni gezegende yeni Muhtemelen Dünya, insanoğlunun ilk yerleşkesi olarak
bir toplum kuracaklardır. Ama seyahatin 30’uncu yılında, Homestead-I kabul ediliyor olsa gerek ki, bu gezegene
uzay gemisinde teknik bir sorun olur ve teknisyen/tamirci Homestead-II adı verilmiştir.
Jim Preston uyandırılma işlemine maruz kalır. Koca gemi-
de yapayalnızdır, sadece bir barmen olan android Arthur
ile konuşabilmektedir. 1 yıl geçmiştir, içinde yalnızlık hissi
dayanılmaz haldedir; içkiyi arttırır, özbakımını ihmal eder,
saçı sakalı uzar, depresyona girer. Bir gün kendisini uzay
boşluğuna bırakarak ölmeyi düşünür, son anda vaz ge-
çer... Bu arada özel kapsüllerinde uyumakta olan yolcular
arasından güzel bir kadın ilgisini çeker, sesli ve görüntülü
özgeçmişine baktığında çok sempatik gelir. Uzun iç çatış-
malardan sonra teknik bir arıza süsü vererek onu uyandırır.
Aurora Dunn bir gazeteci yazardır; yeni gezegen serüve-
nini kitaplaştırma hevesindedir. Aralarında aşk başlar, her

1012

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Aurora: ‘Uyuyan Güzel’ masalında, büyücünün bedduası Uzay doktoru (Autodoc): Passengers filminde uzay ge-
uyarınca eline iğne battığı için 100 yıl uyumaya mahkûm misinin navigasyoncusu Gus’da denge bozukluğu ve kan
edilen kralın kızının adı. Masalda prenses ile birlikte tüm kusması başlar. Daha önce Prometheus filmindekinin çok
halk da uyumaktaydı; filmde Aurora ile birlikte tüm kolo- benzeri cam bir kapsül içine yerleştirilen hastada 3-5 sa-
ni ahalisi 120 yıl boyunca uyutulmaya programlanmıştı. niyelik bir tarama sonunda 628 tane tıbbi problem tespit
Masalda prenses, yakışıklı bir prens alnından öptüğünde edilir. Tedavisi için talimat verildiğinde, metalik bir ses,
büyünün bozulmasıyla uyanırken, filmde yakışıklı teknis- hastanın iyi olamayacağını ve kısa sürede öleceğini söyler;
yenin bilgisayara ayar vermesiyle uyanmakta… sadece acılarını dindirmekte işe yarayacak birkaç tane hap
Arthur: Senaristin filmdeki android barmenin adını Arthur verir…
koymasının, İngiltere’nin kurucusu Kral Arthur ile dolaylı
bir ilgisi olabilir mi bilmiyoruz; başka bir ince atıf yapılmış
olabilir.

Yalnızlık: Jim, kendisini Daha sonraki günlerden birinde, tamir için gemi dışında
intiharın eşiğine getiren çok zorlu müdahaleler yapan uzay aracının teknisye-
yalnızlık ve kapalı kal- ni Jim, basınç, oksijen ve ısı azalması problemleri yaşar,
ma psikolojisine 1 yıl ölüm sınırında Aurora tarafından kurtarılır. Otodoktor
dayandıktan sonra, dış kapsülüne konulduğunda bilgisayar Jim’in fiziken öldüğü-
görünüşünden aşık ol- nü rapor eder, her şeye karşın tedavi talimatı verildiğinde
duğu bir kadın yolcuyu ise eşzamanlı olarak karotis’ten enjeksiyon yapan problar,
kendisine arkadaşlık et- ağız-burun bölgesine inen oksijen maskesi ve kalbe veri-
mek üzere uyandırma- len elektrik şokları ile saniyeler içinde Jim’i canlandırır...
sıyla sonuçlanır.
Jim’in yalanı ortaya çık- Yapay yerçekimi: Uzay gemisinin yaşam bölmesine da-
tığında hayallerini kay- irevi hareket verilerek yapay yerçekimi oluşturulmuştur.
beden ve sinir krizleri geçiren Aurora bir süre içe kapanır, Bu sistemin bozulduğu bir anda, havuzda yüzmekte olan
Jim ile ilişkiyi bitirir. Bu, 120 yıl uzaktaki bir gezegende Aurora, bir anda su kitlesiyle birlikte havuzdan havalan-
koloni kurmak üzere hiberne edilerek gönderilen Aurora mış, yüzme çabalarına karşın suyun dışına çıkamayarak
için serüvenin bitmesi, yazacağı kitabı yazamaması anla- boğulmanın eşiğine gelmişti.
mına gelmekteydi. Yaptığını gizlemeye çalışan Jim de bü-
yük suçluluk duygularıyla aşkı arasında sıkışıp kalmıştır. Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç
Onu rahatlatan sözler, yaşlı navigasyoncu Gus’dan gelir:
Boğulmak üzere olan insan birine tutunmak içgüdüsüy-
le bazen onu da aşağı çekebilir… Ancak bu sırada uzay
gemisinin arıza yapması, kendileriyle birlikte gemideki 5
bin kişinin ölmesi ve misyonun sonuçsuz kalması olasılığı,
Jim ile birlikte büyük mücadele başlatmalarını gerektirir ve
bunu başarırlar. Onlar artık gezegene gidemeyeceklerdir,
ama büyük bir iş başarmışlardır ve onlar sayesinde uzak
gezegende koloni kurma projesi kurtarılmıştır. Bu teselli
onlara yeter; zaten aralarındaki aşkın büyüklüğü de yaşa-
malarına anlam katmaktadır…

1013

2 0 1 7 Eylül S a y ı : 3 1

Bir Pilot ... RED BARON (Manfred von Richthofen)
(Bir psikolojik tahlil / psiko-otopsi denemesi)

2 Mayıs 1892 tarihinde bugünkü Polonya’da doğdu. 26 Temmuz 1917’de bir hava muharebesinde başından ciddi
yaşında (21 Nisan 1918 günü) savaşta vurularak öldüğü yara aldı; kısmi körlük ve vertigo yaşamasına rağmen bir
zaman Alman Hava Kuvvetlerindeki rütbesi Süvari Yüz- süre sonra bilinci yerine geldi ve uçağını indirebildi. Sonra
başı idi. 1911-1918 yılları arasındaki başarılarıyla efsanevi bir dizi ameliyatlar geçirdi; doktorların yer görevine almak
bir pilot olarak iz bıraktı. 1. Dünya Savaşı tarihinde özel istemelerine itiraz ederek tekrar uçuşa döndü. Ama uçuş
bir yere sahip, cesur, maharetli ve tecrübeli olduğu kadar, sonrası artan baş ağrıları ve bulantılar, daha da önemlisi
karizmatik ve şövalye tipi bir pilottu; Alman gençleri için huy/mizaç değişimleri başladı. Bu süreçte taslağını hazır-
kült kahraman ve rol modeliydi. Müttefik Hava Kuvvetle- ladığı otobiyografisinde kullandığı aşağılayıcı, küstah ve
rine ait 80’den fazla uçak düşürmüş, 100’den fazla düş- kibirli ifadeler şaşırtıcıydı (Frontal Lop Sendromu?). 1918
man havacısını öldürmüştü. Fransızların Diable Rouge Nisan ayındaki son uçuşunda, düşman bölgesine aşırı sü-
(Kızıl Şeytan), İngilizlerin Red Knight (Kızıl Şövalye) veya ratle ve gereğinden fazla alçalması, ayrıca hedefe tam fik-
Red Baron şeklinde hitabetmeleri, uçağının kırmızı renk- se olamaması yüzünden vuruldu. Ölümüyle sonuçlanan
te oluşundandı. Karşılaştığı düşman uçaklarını önce dü- bu uçuştaki muhakeme hatalarının beyin yaralanmasıyla
elloya davet eder, adil bir çarpışmadan sonra düşürürdü. ilgili olduğunda fikir birliği vardır. Ayrıca, önlemleri göz
Bu yüzden düşmanları tarafından hem korkulur, hem de ardı etmesinin kümülatif savaş stresinden kaynaklandığı
saygı duyulurdu. Kırmızıya boyadığı Fokker DR-1 modeli da öne sürülmüştür.
triplane uçağını gören bazı düşman pilotlarının, onunla Bu görüşlere ek olarak bi-
çarpışmaktan korkarak uçaklarını yere çaktıkları gibi şehir zim yorumumuz; düşmana
efsaneleri türetilmişti. Başarıları büyük propaganda malze- ölümcül darbeler vurup çok
mesi ve psikolojik savaş aracı olarak kullanılırken, ölümü- sayıda uçak düşürerek alkış
nün de Alman halkı üzerinde büyük moral çöküntüsü ya- alan Richthofen’in, agresif
ratacağından korkulmaktaydı. ‘Düşmanın korkulu rüyası’ dürtülerini deşarj etmekten
gibi abartılı bir propaganda malzemesi haline getirilmesi, ve bunu savaşın meşru ko-
karşıt tepki olarak Richthofen’in aleyhine işleyen bir süre- şullarında yapmaktan elde
ci başlatmış, onu düşmanın hedef tahtasına yerleştirmişti. ettiği tatmini, yaralanmasını
İngiliz ve Fransız Hava Kuvvetlerinin başarılı pilotları bu takip eden aylarda yaşaya-
yüceltmelerden ileri derecede rahatsız olup rekabet ve mamasının da önemli olduğudur. Belki de premorbid kişi-
ulusalcılık hisleriyle daha hırslı hale gelmişler; o’nu ‘indi- liğinde var olan yoğun agresif dürtüler, savaşta çok adam
renlere’ verilmek üzere ödüller konulmuştu… öldürmekle baskılanmış, bunu yapamadığı dönemde ise
su yüzüne çıkarak başka alanlarda agresyon gösterme-
sine yol açmıştı… 26 yaşındayken “yaşayan efsane” ol-
mak, taşınması hiç de kolay olmayan bir yüktür. Savaşın
Almanya’nın aleyhine seyrettiği dönemde, herkesin ken-
disinden ‘daha fazlasını’ beklediği sırada bunu sağlamak
için aşırı risklere girmiş olması akla uygun gelir. Otobiyog-
rafisinde kullandığı kaba ifadeler ise frontal hasarla olduğu
kadar, düşmanın korkulu rüyası olma tatminini kaybetme-
si sonucu, hostil dürtülerin sözel plâna taşınmasıyla ilgili
olabileceğini düşündürmektedir.

Son uçuşunda nasıl vuruldu-
ğu konusu net değildir; yerden
Avustralya uçaksavarlarından
açılan bir ateşle mi, yoksa İngiliz
Hava K’de görevli Kanadalı pilot
Yzb. Arthur Brown tarafından mı
vurulduğu tartışmalıdır. Göğüs
kafesinden ve kalbinden vurula-
rak fazla acı çekmeden öldüğü,
bu haliyle bile uçağını araziye
indirebildiği anlatılmıştır.
Ölümünü takiben Yzb. Manfred Von Richthofen için
Fransa’da düşman kuvvetler tarafından görkemli bir cena-
ze töreni yapıldı. Soylu bir aileden geldiği ve sportmence
savaştığı için asil ve centilmen bir pilot olarak cenazesi-
ne hürmet gösterildi; müttefik ülke filolarından birinden
gelen ve üzerinde “Yiğit ve Saygın Düşmanımıza” yazılı
çelenk çok anlamlıydı.

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç

1014