Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 20

AĞUSTOS Sayı: 20

AIRCREW TRAINING

SYSTEMS

ULTIMATEThe
Introducing…

DISORIENTATION TRAINER

For more info visit GYRO IPT3 eFOV
etcAircrewTraining.com
GYRO INTEGRATED PHYSIOLOGICAL TRAINER,
GENERATION 3, EXTENDED FIELD OF VIEW

Disorientation Training
Civil Aviation

FNPT Capability
Multi-seat configuration

Ağustos Sayı: 20 Havacılık Tıbbı Bülteni 20. sayısına ulaştı.
İlk on sayıyı 1. Cilt, 11-15. sayıları 2. Cilt olarak
F-22 uçaklarında hipoksi……………………….……… 392 toplamıştık; 16-20. sayılar da 3. Cilt olarak kitap-
Uzay uçuşlarında göz bozuklukları……………….…….. 392 lıklarımızın raflarındaki yerini alacak. 2006 yılında
Uzayda Disoryantasyon …………………………..…… 393 ilk sayısı çıktığında, Derneğimizin böyle bir yayın
Yüksek G’nin mizaca etkisi……………………...….….. 393 gerçekleştirmiş olmasının sevincini ve gururunu ya-
Ticari pilotlarda inkapasitasyon oranı…..…….….…..…. 393 şamıştık Ama bir taraftan da mütevazı Dernek bütçe-
Cumhurbaşkanının kulak rahatsızlığı……………….…... 394 siyle böyle bir işi uzun soluklu götürüp götüremeye-
Havacılık Kardiyolojisi muayene algoritması……….…..... 395 ceğimizin kaygılarını hissetmiştik. İşte 6 seneyi aşan
Sivil pilotlarda göz muayenesi algoritması………….….... 399 bir süredir kesintisiz ve sayfa sayısını arttırarak yayı-
Havacıların oruçlu olması………………………….…… 400 nını sürdüren bir dergi var elimizde. Bu dergi ülke-
Solaklık ve uçuş becerisi……………………………….. 401 mizde ilk ve tektir; havacılık tıbbının tüm konularında yüzlerce bilimsel
Hava ambulansları………………………………......…. 404 yazı, çeviri, haber, yorum, duyuru, resim… 16-20. sayılarla üyelerimiz
Durum muhakemesi ve kaybı……………………..……. 405 ciltlemeyi kendileri yapabilsinler diye isteyenlere 3. Cilt kapağını üc-
Spatial Disorientation…………………………….....….. 407 retsiz olarak göndereceğiz. Yeni üyelerimiz ise eski sayıları ciltli olarak
Viral hepatit……………………………………….…… 411 edinmek isterlerse, her cilt için 60 TL gibi bir bağış karşılığı kendilerine
Alerjik rinit………………………………………..…… 411 postalayacağız.
And Dağları kazası……………………………...…....… 412
Bir portre: Prof. Dr. Üner Tan………………….....……… 426 * * *
Bir portre: Neil Armstrong……………………...………. 427
Kitap Tanıtımı…………………………………….…… 428 Ramazan ayları uçuş kazası olasılığı yüzünden kaygı duyduğu-
Havacılık Terminolojisi…………………….……….….. 430 muz bir dönem oluyor. Özellikle 16-17 saat açlık ve susuzluk demek
Bülten 16-20. Sayılar İndeksi…………….……………. 434 olan yaz oruçlarında uyku düzensizliği, dehidrasyon, hipoglisemi, hi-
potansiyon vs. nedeniyle dikkat, refleks, koordinasyon, güç-dayanıklılık
ve psikolojik denge problemleri ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucu ola-
rak trafik kazalarında belirgin artış görülmekte olduğuna dair raporlar
yayınlanmaktadır. Neyse ki bugüne kadar sebebi oruç tutmak olan bir
uçuş kazası raporuna rastlanmamış olmakla birlikte, bu olasılık Rama-
zan aylarında dikkate alınmalıdır. Biz Dernek olarak bu konuda uçu-
cuların, hava trafik ve teknik personelin dikkatini çekmeyi görev bildik.
Son 4 yıldır hem Bülten’de, hem de www.airkule.com sitesinde yazılar
yazdık. İlginçtir, Ramazan ayında trafik kazalarının arttığını Fas, Um-
man, Yemen, S.Arabistan, B.Arap Emirlikleri gibi koyu Müslüman ül-
kelerin gazeteleri bile rahatça haber yapabilirken, biz dinimize hiçbir
saygısız ifade kullanmadan konuyu gündeme getirdiğimiz için, hakaret
boyutuna varan eleştiriler aldık… Bu yıl da Ramazan ayı münasebetiyle
aynı konuyu işleyen bir yazıyı Airkule sitesinde yayınladığımız biçimiy-
le bu sayımızda da okuyabileceksiniz.

Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç

391

Ağustos S A Y I : 2 0

F-22 UÇAKLARINDA HİPOKSİ 10 KAT FAZLA

F 22 uçak pilotlarında kabul edilemez boyutlarda hipoksi ve
benzeri olaylar üzerine, ABD Temsilciler Meclisinden ve Sena-
todan birer üye imzasıyla hazırlanan rapor, Hava K. bütçeden
sorumlu bir generalin (Edward L. Bolton) yazısına dayandırıl-
makta. Bu uçaklarda kullanılan basınçlı göğüs yeleklerinin po-
tansiyel tehlike yarattığına vurgu yapılan raporda, bu yeleklerin
hipobarik çember ve santrifüj eğitim cihazlarında da kullanıl-
dığı; pilotların solunumunu zorlaştırdığının ve yeterli oksijen
alımını engellediğinin belirlendiği yazıldı. Ayrıca solunum ha-
vası taşıyan hortum ve konektörlerinin kaçak yapma olasılığı
üzerinde de durulmakta. Hipoksiye bağlı uçuş olaylarında şim-
diye kadar ölümlü ve yaralanmalı kaza olmaması sevindirici
olmakla birlikte, konu üzerinde ABD Deniz Kuvvetlerinin ve
NASA’nın da araştırmaları devam etmekte.
Not: F-22 uçağının fiyatı 338.8 milyon $

Kaynak: Brian Everstine. (Air Force Times – 14.6.2012) (http://www.airforcetimes.com/news/2012/06/air-force-f-22-raptor-lawmakers-
recognize-troubles-061412w/)
Çeviri: M. Çetingüç

Uzun Süreli Uzay Uçuşları Sonrası
Astronotlarda Göz Küresi Bozuklukları

NASA Uzay Tıbbı Araştırma Merkezi’nde yapılan çalışmada,

uzun süreli uzay seferinden dönen 7 astronotta göz bulguları

değerlendirmiş; 300 astronotun ise uçuş sırasındaki görsel de-

ğişikliklerle ilgili bir ankete verdikleri cevaplar esas alınmıştır.

Gerek uzun uçuş öncesi, gerekse sonrasında 7 astronotta sik-

loplejik ve manifest refraksiyon (ilaçlı ve ilaçsız optik kırma

değerleri) ölçülmüş, göz arkası fotoğrafları çekilmiştir. 6 ast-

ronota uçuş sonrası OCT (optik koherens tomografi) ve MRI

(manyetik rezonans) tetkikleri, dördüne ise lomber ponksiyon

yapılmıştır. Altı ay süren uzay uçuşu dönüşünde 7 astronotta

şu göz bulguları belirlenmiştir:

Optik disk ödemi (5 kişi), Göz küresi düzleşmesi (5 kişi), Göz

arkasında koroid tabakada katlantılar (5 kişi), Retinada ‘cotton

wool’ spotları (3 kişi), Sinir lifi tabakası kalınlaşması (6 kişi),

Yakın görmede bozulma (5 kişi). Yakın görmelerinde bozul-

ma olanlarda bir ya da iki gözünde +0.50 ile +1.75 arasında

hipermetropik yönde kayma tespit edilmiştir. Bu 5 gözde man-

yetik rezonansta düzleşme tespit edilmiştir. Uçuş sonrası disk

ödemi tespit edilen 4 kişide 60., 19., 12. ve 57. gün yapılan

lomber ponksiyonda beyin-omurilik sıvısı basınçları, sırasıyla

22, 21, 28 ve 28.5 cm H2O olarak bulunmuştur.
Şekil: Bir astronotta sağ (OD) ve sol (OS) gözde tespit edilen uçuş 300 astronotta yapılan uçuş sonrası anketler, kısa uçuşlarda
öncesi ve uçuş sonrası görme sinir başındaki değişiklikler.
%29 ve uzun uçuşlarda %60 astronotun uzak ve yakın görme-
Uçuş sonrası her iki görme siniri başında ödem görülüyor.
lerinde bozukluk geliştiğini ortaya çıkartmıştır. Bu semptomla-

rın bir bölümü uçuştan yıllar sonra da sebat etmiştir.
Sonuç: Araştırmacılar, tespit edilen optik sinir ve görsel deği-

şikliklerin uzamış mikrograviteye maruz kalma sonucunda beyin sıvı dolaşımındaki değişikliklere bağlı olabileceğini öne sürmüşler-

dir.

Kaynak: Thomas H. Mader, et al: Optic disc edema, globe flattening, choroidal folds, and hyperopic shifts observed in astronauts after
long-duration space flight. Ophthalmology 2011;118:2058–69.
Çeviri: Prof. Dr. Sarper Karaküçük (Erciyes Ü. Tıp Fak. Kayseri)

392

Ağustos S A Y I : 2 0

SHUTTLE UZAY PROGRAMI
SD ÇALIŞMASI SONUÇLARI

Space Shuttle Programı uçuş ekibinden 77 kişi, uzay uçuşlarında yaşadıkları dizoryantas-
yon (SD) ve illüzyonlarla ilgili olarak değerlendirildi. Sonuçlar:
- Genç astronotların SD oranları yaşlılara göre 2 kat fazla çıkmıştır.
- Uçuş tecrübesi arttıkça SD semptomları azalmaktadır.
- Uzun uçuşlarda SD oranı %38, kısa uçuşlarda %24 bulunmuştur.
- Uzayda (yerçekimsizlik ortamında) baş hareketleri yapmanın, Dünyaya (+ 1G) dönüş-
teki adaptasyonu hızlandırabileceği görüşü doğrulanmamıştır. Uzayda baş hareketi yapan-
ların SD oranı %38, yapmayanların %15 bulunmuştur.

Kaynak: Small RL, Oman CM, Jones TD. Space Shuttle flight crew spatial orientation survey
results. Aviat Space Environ Med 2012; 83:383-7.
Çeviri: Dr. M. Çetingüç

YÜKSEK Gz’NİN MİZACA ETKİSİ

Pozitif akselerasyonun fizyolojik etkileri iyi bilinmektedir; ama mizaç üzerine olan enerji,
canlılık, gerginlik ve keyif etkileri üzerinde yapılmış araştırma yoktur. Polonya’da yapılan
bu çalışmada, UWIST Mood Adjective Check List (UMACL) kullanılarak; santrifüj uçu-
şundan 2 saat ve 2 dakika önce, 2 dakika ve 30 dakika sonra değerlendirme yapılmıştır.
Sonuçlar şöyledir:
- Enerji ve canlılık, +GZ’den 2 dak. önce artışa geçip, 30 dak sonrasına kadar yüksek
kalmaktadır.
- Gerginlik, 2 saat önceden itibaren artmaya başlamakta, uçuştan 2 dak önce iyice
artmakta ve uçuş bitimi düşmektedir.
- Santrifüj uçuşunun zevk düzeyi üzerine bir etkisi olmamaktadır.

Kaynak: Biernacki MP, Jankowski KS, Kowalczuk K, Lewkowicz R, Dereń M. +Gz Centrifugation and Mood. Aviat Space Environ
Med 2012; 83:136-9.
Çeviri: Dr. M. Çetingüç

Ticari Havayolu Pilotlarında
Yıllık Tıbbi İnkapasitasyon Oranı

İngiltere’de sivil havayolu pilotlarının tıbbi inkapasitasyon olayları listelendi. 2004 yılı
itibariyle İngiltere’de CPL ve ATPL sahibi ve 1. Sınıf tıbbi sertifikasyon muayenesine tâbi
16,145 pilot bulunmakta idi. O yıl 36 inkapasitasyon olgusu belirlendi. Olguların yarısı
kardiyak ve serebrovasküler hastalıklardı ve 4’ü uçuşta ölmüştü. Geri kalan olguların bü-
yük bölümü psikiyatrik durumlardı. Sonuçlar:
- Yıllık tıbbi inkapasitasyon oranı %0.25 olup, makul sayılabilecek olan bu rakam, tek
pilotlu uçuşlarda sorun olabileceğine işaret etmektedir.
- Pilotların yaşı önemli bir unsurdur. Çünkü 60’lı yaşlardaki erkek pilotların inkapasitas-
yon oranı, 40’lı yaşlardakilerin 5 katı kadar fazladır.
- Pilotların tıbbi değerlendirmelerinde kalp-damar hastalıkları ile psikiyatrik durumları-
na önem verilmelidir.

Kaynak: Evans S, Radcliffe S-A. The annual incapacitation rate of commercial pilots. Aviat Space Environ Med 2012; 83:42-9.
Çeviri: Dr. M. Çetingüç

393

Ağustos S A Y I : 2 0

Cumhurbaşkanının Kulak Rahatsızlığı

2006 yılında Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Tunus ziyareti sı- İ. Hızalan ile yapılan söyleşi bağlamında Cumhurbaşkanının
rasında uçuşta kulak rahatsızlığı (barotravma) yaşamış; 2008 uçuş hekimlerince değerlendirilmesi gereği vurgulanmıştı.
Aralık ayında (Kurban bayramında) da Cumhurbaşkanı olarak Barotravma nedir?
Diyarbakır’a gidecekken aynı nedenle uçuşu kısıtlanmıştı. Aka- Nezleli durumlarda geniz, boğaz ve burunda oluşan mükoza
binde Irak’a ve Kayseri’ye de gidememiş; Moskova, Kazan, Filis- ödemi, bu bölgelere açılan sinüs ağızlarını ve orta kulakla bağ-
tin gezileri de iptal edilmişti. 2009 yılı Ocak ayının ikinci yarı- lantılı Östaki kanallarını daraltır veya tıkayabilir. Uçağın irtifa
sında tedavisi tamamlanan Cumhurbaşkanı, Mısır, S.Arabistan, almasıyla azalan dış basınç yüzünden sinüs ve orta kulaklardaki
Afrika, İran, Irak gezilerine uçakla gidebildi. O tarihlerdeki gaze- hava genişler, bu kanallar yoluyla kısmen tahliye olur. İniş aşa-
te ve dergilere olay şu şekilde yansımıştı: masında dış basınç arttığı için sinüs ve orta kulaklara tekrar hava
1. “Diplomaside Gül’ün kulağı”: Prof. Dr. Mehmet Ömür’ün ya- girerek basınç dengelemesi yapması gerekirken, ödem nedeniy-
zısı. (Newsweek-Türkiye-23.12. 2008) le bu mümkün olamayabilir (orta kulak barotravması). Hafif
durumlarda konuşma, esneme, çiğneme, yutkunma hareketleri
veya burun delikleri kapatılıp geniz basıncı arttırılarak (Valsalva
manevrası) basınç eşitlenebilir; burun damlalarıyla kanallar açı-
labilir; özel kulak tıkaçlarıyla (EarPlanes) korunma sağlanabilir.
Ama ödemin fazla olduğu hallerde şiddetli sinüs ve kulak ağrı-
larına, hattâ kulak zarı yırtılmalarına kadar varan rahatsızlıklar
ortaya çıkar. Aynı süreçte barotravma iç kulağa da uzanabilir (iç
kulak barotravması) ve denge sorunlarına yol açabilir. Bazen de
iç kulak yarım daire kanallarındaki sıvıların ani hareketi şiddetli
baş dönmesi yaratabilir (alternobarik vertigo); bu durumda bir
yolcunun kalkıp yürüyebilmesi ya da bir pilotun uçağa kumanda

Setomneusiçmümkün olamaz (inkapasitasyon).

2006 yılında kulak ameliyatı geçiren, 2008 yılında ilaç tedavileri
gören Cumhurbaşkanımız, 2009 yılı başından beri uçakla yaptı-
ğı seyahatlerde sorun yaşamamakta idi. Ancak bu sene Haziran
ayındaki Kayseri uçuşunda tekrar rahatsızlandığı, Letonya ve Lit-
vanya ziyaretlerinin de iptal edildiği haberleri geldi. 22 Ağustos
2012 günü ise Kırgızistan seyahatinden acilen geri dönmek zo-
runda kalması ve Hacettepe Ü. Tıp Fakültesinde 5+5 gün yata-
rak tedavi görmesi, bu rahatsızlığın nüksettiğini göstermektedir.
Belki içkulaktaki yapısal bazı sorunların, gelişen enfeksiyon ve
dolaşım bozukluklarının durumu daha da zorlaştırmış olduğu
da speküle edilebilir. Ani işitme kaybı, seslerde yankılanma,
baş dönmesi, bulantı, nistagmus gibi belirtilerle seyreden bu
rahatsızlığın Meniere Sendromu olabileceği de basına yansımış
bulunuyor. Sonuçta sağ ortakulak barotravmasıyla başlayıp, her
iki içkulağı etkileyen basınç artışına (travmatik endolenfatik hid-
rops?) dönüşen durumun uygulanmakta olan etkin tedavilerle
düzeldiği anlaşılmaktadır. Ancak şimdilik kaydıyla 2 ay uçuş
yasağı getirildiği de öğrenilmiştir.
Devlet adamlarının rahatsızlıkları, ülke adına yapılması gereken
çalışmaları aksattığı için, olayın bireysel boyutu aşan yanları da
vardır. Bu bağlamda Cumhurbaşkanımıza acil şifalar dilerken,
Havacılık Tıbbı Derneği olarak (her ne kadar Hacettepe’de çok
emin ellerde olduğu bilgisiyle müsterih olsak da) uçuş doktorlu-
ğu eğitimi ve deneyimi olan KBB uzmanlarından konsültasyon
alınmasının yerinde olacağını değerlendiriyoruz.

2. “Östaki borusu diplomasiyi tıkadı: Tunus ziyareti sırasında Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
kulak rahatsızlığı artan Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’e Başkent Not: Bu yazı Airkule sitesinde 27.8.2012 tarihinde
Hastanesi’ndeki ilk teşhis kulak zarında yırtılma olduğu yönün- yayınlanmıştır.
deydi. Üstelik iç kulakta fistül oluşmuştu. Basınç travmasını
atlatmanın ve sağlıklı bir operasyon geçirmenin yolu GATA’yı
işaret ediyordu. Çünkü Ankara’da hiperbarik oksijen tedavisi-
nin yapıldığı ve basınç odalarının olduğu tek hastane burasıydı.
GATA’da gerçekleştirilen operasyonla Gül’ün kulak zarındaki
yırtık ve iç kulağındaki fistül tedavi edildi.” (Aksiyon-27.3.2006)
3. “Yeni uçak Gül’ün kulağını zorlamayacak: THY’nin Cumhur-
başkanı için satın aldığı Gulfstream G-550 tipi uzun menzilli iş
jeti 29 bin ft irtifaya kadar kabin içinde deniz seviyesi basıncı-
nı sağladığı için alçalmada kulak ağrısı yaşanmayacak. Mevcut
ATA ve GAP uçakları da fizyolojik anlamda oldukça konforlu:
27 bin ft irtifada kabin içini 1,200 ft; 40 bin ft’te ise 5,500 ft’te tu-
tabilmekte. Airbus A319-ANA uçağında ise normal yolcu uçak-
ları standardında kabin basınçlaması bulunmakta...” (Hürriyet
/ Kokpit-21.12.2008) Tolga Özbek imzalı bu yazının sonunda
Havacılık Tıbbı Derneğinden Doç. Dr. M. Çetingüç ve Prof. Dr.

394

Ağustos S A Y I : 2 0

HAVACILIK KARDİYOLOJİSİNDE
SİVİL UÇUCU MUAYENESİ ALGORİTMASI

HİPERTANSİYON: * Minör trigliserid yüksekliği, diyet, ancak tam bir klinik, biyokimyasal,
* Koroner risk faktörle- kilo ve alkol kısıtlaması ile düşürüle- elektro/ ekokardiyografik ve sintigra-
ri (sigara, obezite, aile bilir, fik değerlendirme gerekebilir,
anamnezi, lipit anor- * Tek pilotlu görevlerde risk belirlen- * Sol ana ve üç damar hastalığı uçuşa
mallikleri vs.) gözden meli ve düzenli kardiyolojik inceleme engeldir,
geçirilmelidir. Atlanmış ve egzersiz EKG’si yapılmalıdır. * Tek veya iki damar hastalığında: Ko-
ve önemsenmemiş hi- EKG: roner anjiografide (KAG) <% 30 lez-
pertansiyon ciddi so- yon, ventrikülografi normalse, Sınıf 1
nuçlar doğurabilir, Minör repola- OML verilebilir,
rizasyon ano- * Egzersiz EKG/sintigrafide miyokard
* Sekonder HT araştırılmalı ve HT malileri: iskemisi olmamalıdır,
komplikasyonları incelenmelidir, *Uçuşta * Minör damarda lümen obstrüksi-
* Sistolik kan basıncı >140 mmHg asemptoma- yonu >%30, fakat <%50 ise subjektif
ve/veya Diastolik kan basıncı >90 tik erkeklerin veya objektif iskemi bulgusu yoksa ve
mmHg ise hipertansiyon tanısı konur. %2-3’ünde ventrikülografi normalse tolere edile-
Hem sistolik hem diastolik basınçlar ST, T dalga- bilir.
en az 2 defa aralıklı ölçüm ve takip larında repolarizasyon anomalisi sık Angina pektoris:
yapılmalıdır, görülür. İleri yaşla birlikte ayırıcı ta- * Tüm nedenlerde ilaçtan bağımsız
* Beyaz gömlek hipertansiyonuna pi- nıda semptom sınırlı egzersiz EKG’si olarak uçamaz,
lotlarda sık rastlandığı unutulmamalı- yapılması gerekebilir. * Sebebi şüpheli göğüs ağrısı varsa;
dır, Egzersiz EKG’si: gerekirse stres testleri ve diğer neden-
* Doğru tanı ve komplikasyon aran- * Rutin değildir, risk faktörleri ile bir- ler araştırılmalıdır.
ması (göz dibi değişiklikleri, LV hi- likte tanı değeri vardır, Miyokard infarktüsü: Aşağıdaki şartla-
pertrofisi, kalp tepe atımı yer deği- * Standart semptom sınırlı Bruce pro- rın sağlanması ile multipilot görevler-
şikliği ve S4) için detaylı inceleme tokolü uygulanmalıdır. Yalancı pozi- de (Sınıf 1 OML) uçuş verilebilir:
faydalıdır. 24 saatlik ambulatuar kan tiflik, hipertansif hastalarda sık görü- * Rezidüel LV fonksiyonu ve koroner
basıncı takibi gerekebilir. lür, anatomi, plak stabilizasyonu araştırıl-
Hipertansiyon tedavisi: * Negatif eforlu EKG tek pilot görevler malıdır,
* İlaçsız tedavi ile bazen tansiyon için yeterli olmayabilir; risk faktörleri * Major epikardiyal arterlerde <%30
kontrol edilebilir: İdeal vücut ağırlığı, yüksek ise ileri koroner görüntüleme lezyon varlığında 5 yıllık prognoz için
alkol ve sodyum alımı azaltılması, dü- gerekebilir. kısıtlı sınıf 1 OML sertifikasyonu ile
zenli egzersiz yapılması vb. MİNOR KORONER ARTER HASTA- izin verilebilir,
* Kullanılabilecek ilaçlar: Beta blo- LIĞI: * 6 ay uçuş men verildikten sonra;
kerler (propanolol, atenolol), loop di- * Asemptomatik minör KAH için mul- 1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de
üretiği olmayan ilaçlar ve kombinas- tipilotlu görevler ile sınırlama gerek- Stage IV veya sintigrafi iskemi olma-
yonları; ACE inhibitörleri, Ca kanal tirebilir, malı,
blokerleri (amlodipin, nifedipin, ve- * Semptomla sınırlı egzersiz 2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol-
rapamil, diltiazem) ve diüretik kom- EKG’sinde Stage IV tamamlamalı, mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir),
binasyonları; AT1 reseptör blokerleri. * LVEF’si >%50 olmalı, diskinezi ve 3. 24 saatlik takipte malign aritmi ol-
* Kullanılmaması gereken ilaçlar: Me- akinezi olmamalı; (hipokinezi tolere
tildopa, klonidin, rezerpin, prazosin. edilebilir),
* Tedavi plânlaması ve ayarlanması * Major epikardiyal arterde > %30 ve
süresince uçuş kısıtlanmalı veya mul- minör damarlarda> %50 den fazla
tipilot kısıtlaması düşünülmelidir. darlıklar
LİPİD BOZUKLUKLARI: olmamalıdır,
* Lipit bozukluğu tedavisi gerekebilir; * Hiperlipidemi, HT gibi risk faktörle-
tedavi sürecinde uçuş verilebilir, rine uygun önlem alınmalıdır,
* Kardiyovasküler risk ve ailesel hi- * Her 6 ayda veya yılda bir egzersiz
perlipidemiler araştırılmalıdır, EKG’si gerekebilir,
* Çoğunlukla sertifikalar multipilot
görevlerle sınırlama gerektirebilir (Sı-
nıf 1 OML),
* Egzersize bağlı miyokard iskemisi
tüm uçuş sertifikaları için engeldir,
* Sınıf 2 OSL için de stres testlerinde
kalp iskemisi kabul edilemez.
KORONER ARTER HASTALIĞI:
* Tanı konmuş KAH’da sertifika için
dikkat edilmelidir,
* Anjiyografik veriler altın standarttır;

395

Ağustos S A Y I : 2 0

mamalı, Stage IV veya sintigrafi normal olmalı, VALVULER KAPAK HASTALIĞI:
4. Koroner anjiografide, infarkttan 2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- Romatizmal mitral stenoz ve/veya
uzak damarda >%30 lezyon veya is- mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), yetmezlik:
kemi olmamalı, 3. 24 saatlik takipte malign aritmi ol- * AF, senkop, pulmoner ödem ve em-
5. Risk faktörlerine karşı uygun önlem mamalı, boli riski sebebiyle uçuş verilemez,
alınmalı, 4. Yeni koroner anjiografide iyi çalı- * Hafif MD (MVA >2.0 cm2) olanlar
6. Yılda bir egzersiz EKG/sintigrafisi şan açık greftler görülmeli, greftlen- sinüs ritminde ise, Sınıf 2 OSL düşü-
ve en fazla 5 yıl içinde KAG gereke- memiş damarda >%30 lezyon ve is- nülebilir.
bilir, kemi olmamalı ve herhangi bir greftte Mitral yetmezlik/prolapsusu:
7. Koroner anjiografi yapılmamışsa, veya anastomozunda > %30 lezyon * Atipik göğüs ağrısı, atriyal ve ventri-
ventriküler iskemi yoksa, Sınıf 2 OSL bulunmamalı, küler ritm bozuklukları olabilir,
ile sınırlanır. 5. Risk faktörlerine karşi uygun önlem * Holter, EKO, egzersiz EKG gerekli
PTCA ve Stent: alınmalı, olabilir,
6. Yılda bir egzersiz EKG/sintigrafisi * Serebral emboli, korda rüptürü ve
Asemptomatik, stentli ve stentsiz ve gerekirse en fazla 5 yıl içinde KAG ani kardiyak ölüm riski fazladır,
PTCA girişiminden en az 6 ay geçici yapılmalı, * İzole midsistolik klik sesi kısıtlama
uçuş men verilir. Bu süre sonunda; 7. Sertifika multipilot görevlerle sınır- gerektirmez,
1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de lıdır (Sınıf 1 OML), * MY ile birlikte prolapsus-multipilot
Stage IV veya sintigrafi normal olmalı, 8. İskemi yoksa, Sınıf 2 OSL ile uça- (Sınıf 1 OML) gerektirir,
2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- bilir, * LVIDd/s: >60/41 mm, LA: 45 mm
mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), AORT ANEVRİZMASI: ise, uçuş verilemez,
3. 24 saatlik takipte malign aritmi ol- * Sistolik fonksiyonda azalma, AF ve
mamalı, * Torakal aort anevrizmaları cerrahi MY birlikteliğinde Warfarin kullanımı
4. Yeni (en az 6 aylık) KAG’de, ilgili yapılsın ya da yapılmasın uçamaz. gerektirdiğinde uçuş verilemez,
damarda >%30 lezyon veya iskemi ICAO-Manuel of Civil Aviat. Med. * Önemli MY ve TİA anamnezi varsa
olmamalı, Doc 8984,AN/895 3rd Edit 2012’de uçuş verilemez,
5. Risk faktörlerine karşi uygun önlem yayınlanan listeye göre; Torakal aort * LV çapları normal ve Bruce IV (+):
alınmalı, anevrizmaları 4-5 cm aralığında ise Sınıf 1 OML ile uçuş verilebilir,
6. Yılda bir egzersiz EKG/sintigrafisi OML kısıtlamalı uçuş verilebilir; >5 * Romatizmal olmayan hafif-orta MY
ve gerekirse en fazla 5 yıl içinde KAG cm ise sertifikasyon reddini gerektirir. Sınıf 2 OSL verilebilir,
yapılmalı, * Abdominal aorta anevrizması cerra- * Masum üfürümler uçuşa engel de-
7. Sertifika multipilot görevlerle sınırlı hiden sonra normotensif ve egzersiz ğildir,
(Sınıf 1 OML) tutulmalı, EKG’si negatif ise her yıl kontrol şar- Aort kapak hastalığı:
8. Koroner anjiografi yapılamıyorsa, tıyla Sınıf 2 sertifika verilebilir. * Bicuspid aort kapak: Darlık (VTI <2
iskemi yoksa, Sınıf 2 OSL ile sınırlanır. * İnfra-renal abdominal aort anevriz- m/sn), yetersizlik hafif ise uçuş verile-
ması 6 aylık USG taraması ile AMS bilir,
Koroner By-pass: onayı ile kısıtlamalı Sınıf 1 ve 2 sertifi- * Aort kök dilatasyon 3.8-4.0 cm ise:
kasyon düşünülebilir, Sınıf 1 OML, Sınıf 2 OSL ve yıllık takip
Operasyondan en az 6 ay sonra, aşa- * Cerrahiden sonra asendan aorta gerekir,
ğıdaki şartlarda uçuş verilebilir: çapı <4 cm ve abdominal aorta çapı * Aort çapi 4-5 cm ise takip gerektirir,
1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de <5 cm ise, Sınıf 2 OSL düşünülebilir; Sınıf 1 OML ile izlenebilir, >5 cm ise
* Hafif aort ve mitral yetersizlik, uçuş uçuş men verilir.
için kabul edilebilir. Aort darlığı:
PERİFERİK ARTER HASTALIĞI: * Yıllık takip gerektirir,
* Tanı konulmuşsa diğer arter hasta- * Hafif darlık (<2.0 m/sn), kapak deje-
lıkları incelenmelidir, nerasyonu(-): Sınıf 1 OML ile izlene-
* Koroner anjiografi yoksa, en az Bru- bilir,
ce III yapabiliyorsa, Sınıf 2 OSL düşü- * Bruce IV’ü tamamlamalı; LVH IVS
nülebilir, <11 mm ve dilatasyon olmamalı,
* Dobutamin ve Adenozin stres testle- * TİA olmamalı,
ri de kabul edilebilir. * Periferik emboli olmadan, akım hızı
3.0 m/sn ve istirahat EKG ve Ekosun-
da başka anomali yoksa, Sınıf 2 OSL

396

Ağustos S A Y I : 2 0

uygundur. PERİKARDİT: Stage IV veya sintigrafi, gerekirse KAG
Aort Yetersizliği: yapılmalı,
Aort kök dilatasyonu yoksa, hafif aort Altta yatan nedene ve klinik duruma 2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol-
yetersizliği uçuşa uygundur, ancak bağlı olarak karar verilir; mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir),
yıllık kontrol gerekir, 1. Akut benign aseptik perikardit’de, IVS <2.0 cm olmalı,
* Bruce IV tamamlanmalı, iyileşmeden 3-6 ay sonra yapılan de- 3. 24 saatlik takipte malign aritmi ol-
* Aort çapi >4.0 ve LVIDd >= 60 ğerlendirme sonucuna göre uçuş ve- mamalıdır,
mm ise uçamaz (<60 mm ise, Sınıf rilebilir, 4. Uzun veya kısa süreli ventriküler
1 OML), 2. Egzersiz EKG Bruce IV sorunsuz ta- taşikardi, baş dönmesi, senkop veya
* LVIDd artışı LVIDs ile beraber değil- mamlamalı, IVS >2.5 cm varsa uçuş men gerekir,
se Sınıf 2 OSL olabilir. 3. Normal kapak fonksiyonu, LVEF > 5. Bu değerlendirme Sınıf 2 ‘ye de
Kapak Cerrahisi: %50, diskinezi, akinezi olmamalı; (hi- uygulanır. Bu şartların tam olarak sağ-
* Mekanik kapaklar: Uçuş verilemez, pokinezi tolere edilebilir), lanamaması gene de Sınıf 2 OSL ile
* Doku kapaklar: Mitral kapaklar için 4. Holterde aritmi olmamalı, uyumlu olabilir.
uygun değil, aort kapak için uygula- 5. Non-invaziv testlerde şüphe varsa RİTİM İLETİ BOZUKLUKLARI:
nabiliyor, koroner anjiografi yapılmalı, Atrial ve Ventriküler Rremature
* Aortik pozisyonda homogreft, Car- 6. Yıllık takip gerektirir,
pentier Edwards, Hancock vb. biopro- 7. Sertifika: En az 2 yıl multipilot (Sınıf Atımlar:
tez kapaklar 1 OML) verilmeli, sonrasında 6 ayda 1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de
düşünülebilir. bir takip edilmelidir; nüks edebilir, ya- Stage IV veya sintigrafi, gerekirse ko-
* Doku kapaklar ve kapak replasmanı/ kın takip gerektirir. roner anjio,
tamir operasyonu sonrası; Konstrüktif perikardit: 2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol-
1. Egzersiz EKG Bruce IV sorunsuz ta- * Uçuş men gerektirir. mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir),
mamlamalı, * Perikardiyektomi yapılmışsa negatif, IVS <2.0 cm olmalı,
2. Normal kapak fonksiyonu, LVEF ancak hasta sinüs ritminde olması ve 3. 24 saatlik takipte multiform, coup-
>%50, diskinezi, akinezi olmamalı; yukarıdaki şartlar yerine getirilmiş ise let ve VT varsa ileri tetkik gerekebilir;
(hipokinezi tolere edilebilir), Sınıf 1 OML düşünülebilir. 4. Ventriküler ekstra atımların 24 saat
3. KAH, CABG olmamalı, * Yıllık takip gerekir. toplam QRS sayısı <% 2 olmalı (>%2
4. Sistemik emboli anamnezi olma- KARDİYOMİYOPATİLER: ise OML gerekebilir),
malı, Dilate kardiyomiyopati: 5. Beta blokerler, verapamil ve digok-
5. Ritim bozukluğu olmamalı, * Sol ve/veya sağ ventrikülü tutan sin dışında ilaçlara izin verilmez,
6. Yıllık takip yapılmalı, DKMP; Uçuş men gerektirir; 6. Periyodik takip gerekir,
7. Sertifika: Multipilot (Sınıf 1OML) 1. Egzersiz EKG Bruce IV sorunsuz ta- 7. Bu şartlar negatifse, Sınıf 1 OML ve
8. Floppy mitral kapak rekonstrüksi- mamlamalı, Sınıf 2 OSL uçuş verilebilir,
yonu, LAA rezeksiyonu olursa düşü- 2. Normal kapak fonksiyonu, LVEF 8. Bu değerlendirme Sınıf 2’ye uygu-
nülebilir, >%50, diskinezi, akinezi olmamalı; lanmaz.
9. Aort valvotomi: Uçuş verilmez, (hipokinezi tolere edilebilir), Atriyal Fibrilasyon varlığı uçuş men
* Yukarıda sıralanan durumlardan bi- 3. Holterde maling aritmi olmamalı, gerektirir;
risi varsa, Sınıf 2 OSL uygulanmalıdır. 4. Noninvazif testlerde şüphe varsa 1. Altta yatan neden varsa araştırılma-
VENÖZ TROMBOEMBOLİ ve koroner anjiografi yapılmalı, lıdır,
ANTİKOAGULASYON: 5. Yıllık takip gerektirir, 2. Paroksismal ve kronik AF olan bir
* Tam bir inceleme gerekir, tanı kesin- 6. Sertifika: Minör sol ventrikül dis- pilota 60 yaşından sonra Sınıf 1 serti-
se tedavi bitimine kadar uçuş men, fonksiyonunda en az 2 yıl (Sınıf 2 fika verilmez,
* PAB <30 mmHg olmalı, OSL) verilmelidir. 3. İlaç olarak sotalol, beta blokerler,
* İlk 2 yıl için Sınıf 1 OML, sonrasında Hipertrofik kardiyomiyopati: verapamil ve digital kullanılabilir,
6 ayda bir takip gerektirir, * Minör izole asimetrik septal hipert- 4. Sınıf 1 (kinidin, flekainid) ve 3 (ami-
* Warfarin vb ilaçlar: Uçuşla bağdaş- rofi de; Diğer Eko bulguları, ailede ani odaron, disopiramid) grup antiaritmik
maz, Aspirin kullanımı uçuşa engel ölüm hikâyesi ve senkop yoksa, Sınıf ilaçlar uçucularda kullanılamaz.
değildir. 1 OML verilebilir, 5. Sekonder bir neden yoksa, tek bir
MİYOKARDİT: * Tanı konulduktan sonra ritm bozuk- AF atağından sonra Sınıf 1 OML için;
İyileşmeden en az 6 ay sonra yapılan luğu, senkop, serebral emboli ve ani * İstirahat EKG normal olmalı, AF var-
değerlendirme sonucuna göre uçuş kardiyak ölüm riski sebebiyle sertifika sa hız kontrolü sağlanmalı, SR sonra
verilir: verilemez, değerlendirme, (istirahatte <90, eg-
1. Egzersiz EKG Bruce IV sorunsun ta- * Sınıf 1 OML ile uçuş verilebilmesi zersizde >220 atım/dk), SR döndükten
mamlamalı, için; sonra değerlendirmeye alınacaktır)
2. Normal kapak fonksiyonu, LVEF 1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de * Semptom sınırlı egzersiz EKG’de
>%50, diskinezi, akinezi olmamalı; Stage IV veya sintigrafi, gerekirse ko-
(hipokinezi tolere edilebilir), roner anjio,
3. Holterde malign aritmi olmamalı, * LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol-
4. Sistemik emboli anamnezi olma- mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir);
malı,
5. Yıllık takip gerektirir,
6. Sertifika: Birkaç yıl multipilot (Sınıf
1 OML) kısıtlaması önerilir,
7. Viral miyokarditte aylar yıllar için-
de DKMP gelişebilir.

397

Ağustos S A Y I : 2 0

LA <4.5 cm olmalı, 24 ay kısıtlı sertifika ile izlenmelidir. düzeltmeden
* 4 hafta aralıklı 3 defa 48 saatlik Aksesuar yolla birlikte AVRT veya sonra Sınıf 1 OML verilebilir,
Holter’de AF ve duraklamalar tespit PAF tüm uçuşlar verilemez, * Secundum tipi defekt: QP/QS <1.5,
edilmemeli; AF varsa ve/veya kısa RR AV tam blok: sağ basınçlar normal ve aritmi yoksa
aralığı >2.5 sn ise uçuş verilmez, 1. Derece AV blok: Benigndir; Sınıf 1 OML,
* Ventriküler aritmiler ve aberan atım- * 0,20 sn üzeri PR aralığı olan aday- * Sinüs venozus tipi defekt: Defekt
lar toplam QRS sayısının %2’sini geç- lar, Atropinle/egzersizle PR<0.20 sn küçükse, malign aritmi yoksa Sınıf 1
memeli, ise, Sınıf 1 sertifikasyon düşünülebilir, OML verilir.
* AF egzersizle provoke oluyorsa pa- * Birlikte eksen sapması ile dal bloğu VSD
roksismal form gibi değerlendirilir, varsa Holter ve EPS gerekir. * Cerrahi öncesinde ve sonrasında
* 2 yıl OML kısıtlaması sonrası tam Asemptomatik Mobitz Tip I: Uykuda kardiyomegali yoksa QP/QS <1.5 ise,
bir Sınıf 1 sertifikasyon, bu süre için- normal olabilir, ama periyodu kısa ol- Pulmoner hipertansiyon yoksa Sınıf 1
de kaydedilmiş bir AF atağı olmaması malı. Sertifika için; OML.
şartıyla verilebilir, 1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de Pulmoner stenoz
* 2 ve daha fazla ataktan sonra test- Stage IV veya sintigrafi, gerekirse KAG * Supravalvuler tip stenozda uçuş ve-
ler negatifse, izleme kaydıyla Sınıf 1 yapılmalı, rilmez; ancak infundibuler tip uygun
OML verilebilir, 2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- olabilir,
* Yılda 2 kez 24 saatlik Holter yapıl- mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), * Hafif derecede gradiyent, RV hipert-
malı, AF tekrarlarsa yeniden değerlen- 3. Holter’de önemli aritmi olmamalı rofisi yoksa Sınıf 1 OML verilebilir,
dirilmeli, (kısa periyodlu tip I hariç) * Yıllık takip gerekir.
* Şartlar sağlanmışsa Sınıf 1 OML için 4. Sınıf 1 OML ile uçabilir, periyodik PDA
6 ayda bir takip, yılda en az 2 kez ri- kontrol gerektirir, negatifse Sınıf 2 * Shunt küçükse, PAB normalse ve
tim Holteri yapılmalıdır. OSL verilebilir, birlikte anomali yoksa, Sınıf 1 OML,
6. Atrial flutter ve atrial taşikardi varsa 5. EPS; normal aralıkta iletim hızları Aort Koarktasyonu
uçamaz; ancak ablasyon yapılırsa 6 olmalı, 12 yaşından önce düzeltilmişse; isti-
ay sonra onay verilebilir. Mobitz Tip II: Uçuş verilemez. rahatte ve egzersizle normotansif ise
Sinüs Nodu Arresti ve Sinoatrial blok: DAL BLOKLARI: Sınıf 1 sertifikasyon için uygundur. 12
* Yüksek vagal tonusla ilişkili olabilir, yaşından sonra düzeltilmişse Sınıf 1
* Şu şartlarda sertifika düşünülebilir: Sağ dal bloğu: OML verilebilir.
1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de * İnkomplet sağ dal bloğunda uçuş QT uzaması
Stage IV veya sintigrafi, gerekirse KAG verilebilir, * >550 msn, VT ve ani ölüm riski ne-
yapılmalı, * Tam sağ dal bloğu: İlk muayenede deniyle sertifikasyon verilmez.
2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- >40 yaş ise 12 ay OML; stabil seyre- İMPLANTE EDİLEBİLEN AYGITLAR:
mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), derse 1 yıl sonra kaldırılabilir.
3. Holter’de önemli aritmi olmamalı, Sol dal bloğu: * Pacemaker takılmasından 3 ay sonra
duraklama <2.5 sn olmalı, * Semptom sınırlı egzersiz EKG’de Sınıf 1 OML için başka bir diskalifiye
4. Elektrofizyolojik çalışma yapılmış- Stage IV veya sintigrafi, gerekirse KAG edici neden yoktur; aşağıdaki husus-
sa normal SNRT ve ileti olmalı, yapılmalı, lar göz önünde bulundurulmalıdır:
5. Sertifika Sınıf 1 OML gerektirebilir, * LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- 1. Bipolar elektrod sistemi kullanılma-
periyodik kontrol, negatifse Sınıf 2 mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), lı,
OSL. * 24 saatlik takipte malign aritmi ol- 2. PACE bağımlı olmamalı,
Paroksismal Supra Ventriküler Taşi- mamalı, 3. Bruce IV sorunsuz tamamlamalı,
kardi (SVT): * EPS’de HV aralığı < 70 msn olmalı, 4. Eko normal olmalı,
* Sertifika için en az 3 yıl Sınıf 1 OML, 5. Holter’de asemptomatik taşiaritmi
* AVNRT ve AVRT RF ablasyon son- sonra stabil ise OML kaldırılabilir, olmamalı,
rası verilebilir, * Yıllık takip gerekir. 6. PACE kontrolü ve 6 ayda bir Holter
* İstirahat EKG’sinde WPWS varsa LAFB ve LPFB: gerektirebilir,
sertifika için: * İzole ve stabilse ilerlemez, 7. Yeni görevler: Sınıf 1 OML, negatif-
1. Semptom sınırlı egzersiz EKG’de * Sekonder olmadığı gösterilmelidir, se Sınıf 2 OSL’dir.
Stage IV veya sintigrafi, gerekirse KAG KONJENİTAL KALP HASTALIKLARI: * Antitaşikardi pacemaker ve AICD’ler
yapılmalı, ASD uçuş men gerektirir.
2. LVEF >%50, diskinezi, akinezi ol- * Ostium primum tipi defekt: Defekt Referans: JAR FCL-3 ve ICAO Manual
mamalı; (hipokinezi tolere edilebilir), küçükse (QP/QS <1,5) veya cerrahi of Civil Avation Medicine (3rd Editi-
3. Devam etmekte olan bir çarpıntı on-2012)
anamnezi olmamalı, Hazırlayan: Dr. Vedat ERTUNÇ.
4. Holter’de önemli aritmi olmamalı, Doğan Hastanesi Kardiyoloji Uzmanı
5. EPS (elektro fizyolojik çalışma) ya-
pılmışsa en az 6 ay geçici uçuş men
verilmeli,
6. Sertifika Sınıf 1 OML, periyodik
kontrol, negatifse Sınıf 2 OSL, en az

398

Ağustos S A Y I : 2 0

SİVİL PİLOT ADAYLARINDA SİVİL PİLOT
GÖZ MUAYENESİ ALGORİTMASI PERİYODİK GÖZ
MUAYENESİ
1. Sivil havacılık sağlık kurallarına elverişlilik kararı verilebilir. Her iki ALGORİTMASI
göre Sınıf 1 ve Sınıf 2 sağlık sertifikası göz arasındaki refraksiyon kusuru far-
alacak adaylarda; kı, Sınıf 1 için 2 dioptriyi, Sınıf 2 için 3 Periyodik muayenelerde pilot adayla-
a) Göz veya eklentilerinin fonksiyon- dioptriyi geçmemelidir. rının başlangıç muayenesinden farklı
larında, konjenital ya da edinsel, akut 5. Astigmatizma: Sınıf 1 için değerler 2 olarak, aşağıdaki hastalıklarda da el-
ya da kronik herhangi bir anormallik, verişlilik kararı verilebilir:
görevlerini kolaylıkla uygulamalarını
engelleyecek aktif patolojik bir durum 1. Refraktif bozukluklar (kırma kusur-
olmamalıdır, ları): Altta yatan bir patoloji yoksa ve
b) Göz cerrahisine ya da göz travması- optimal düzeltme sağlanabiliyorsa,
Sınıf 1 için -6 dioptriden daha büyük
na bağlı sekel olmamalıdır. dioptriyi, Sınıf 2 için 3 dioptriyi geç- miyopik bozukluklarda elverişlilik ka-
2. Görme keskinliği: Sınıf 1 için dü- memelidir. rarı verilebilir. Her iki göz arasındaki
zeltmeli ya da düzeltmesiz her bir göz- 6. Keratokonus: Sınıf 1 için elenme ne- refraksiyon kusuru farkı, Sınıf 1 için
de 6/9 (0,7) veya üzeri ve her iki gözde deni iken, Sınıf 2 için görme keskinliği 2 dioptriden, Sınıf 2 için 3 dioptriden
6/6 (1,0) veya üzeri; Sınıf 2 için görme kriterlerini karşılıyorsa elverişlilik ka- daha büyük ise; altta yatan bir pato-
keskinliği düzeltmeli ya da düzeltme- rarı verilebilir. loji olmaması ve optimal düzeltmenin
siz her bir gözde 6/12 (0,5) veya üzeri 7. Diplopi (Çift görme): Kabul edile- sağlanması şartı ile elverişlilik kararı
ve her iki gözde 6/6 (1,0) veya üzeri mez. verilebilir. Tek bir gözün görmesinde
olmalıdır. 8. Oküler kas fonksiyon bozuklukları: azalma olursa, (altta yatan patoloji
3. Ambliyopi (göz tembelliği): Tembel Ayrıntılı bir değerlendirmeyi takiben uçuşa engel değilse) Sınıf 2 için elve-
gözde görme keskinliği 6/18 (0,3) veya gerekli şartları taşıyorsa elverişlilik ka- rişlilik kararı verilebilir.
üzeri ve sağlam gözde 6/6 (1,0) veya rarı verilebilir. 2. Astigmatizma: Altta yatan bir pato-
üzeri olmak şartıyla Sınıf 2 için elveriş- 9. Görme alanı anomalisi: Olmamalı- loji yoksa ve optimal düzeltme sağla-
lilik kararı verilebilir. dır; ancak binoküler görme alanı nor- nabiliyorsa, Sınıf 1 için 2 dioptriden,
4. Refraktif bozukluklar (kırma kusur- malse ve altta yatan patoloji uçuşa en- Sınıf 2 için 3 dioptriden daha büyük
ları): “Altta yatan bir patoloji yoksa ve gel değilse elverişlilik kararı verilebilir. bozukluklarda elverişlilik kararı veri-
optimal düzeltme sağlanabiliyorsa”, 10. Kontakt lens ve gözlükler: Görme lebilir.
Sınıf 1 için +5 ile -6 dioptri arasında; ile ilgili gereklilikler, düzeltici gözlük 3. Keratokonus: Sınıf 1 için görme kes-
Sınıf 2 için +5 ile -8 dioptri arasında ve lenslerle sağlanabiliyorsa havacı- kinliği kriterlerini karşılıyorsa elverişli-
lığa uygun kontakt lens ve gözlükler lik kararı verilebilir.
kullanılabilir. Düzeltici tek bir gözlüğe 4. Katarakt cerrahisi: 3 ay sonra elve-
müsaade edilir. Kontakt lens kullanıla- rişlilik kararı verilebilir.
caksa monofokal, renksiz ve uzak gö-
rüş için olmalı, ortokeratolojik lensler 5. Retina ve
kullanılmamalıdır. Yedek bir gözlük glokom cer-
taşınmalıdır. rahisi: Sınıf 1
11. Refraktif cerrahi: Aşağıdaki şartlar için başarılı
karşılanıyorsa 3-12 ay sonra uçuşa el- bir cerrahiden
verişlilik kararı verilebilir. 6 ay sonra el-
a) Ameliyat öncesi Sınıf 1 için +5 ile -6 verişlilik kararı
dioptri arasında olmalı, Sınıf 2 için +5 verilebilir
ile -8 dioptri arasında olmalı, 6. Santral gö-
b) Ameliyat sonrası komplikasyon ge- rüş bozukluğu:
lişmemiş olmalı, Tek bir gözün santral görüşünde bo-
c) Işık duyarlılığı normal olmalı, zukluk varsa,
d) Kontrast duyarlılık bozulmamış ol- - binoküler görme alanı normalse,
malıdır. - altta yatan patoloji uçuşa engel de-
12. Katarakt cerrahisi: 3 ay sonra elve- ğilse,
rişlilik kararı verilebilir. - uçuş testinde başarılı olursa; Sınıf 1
13. Retina ve glokom cerrahisi: Sınıf için OML kısıtlaması ile elverişlilik ka-
1 için elenme nedeni iken, Sınıf 2’de rarı verilebilir.
başarılı bir cerrahiden 6 ay sonra el-
verişlilik kararı verilebilir. Retina lazer Kaynaklar
tedavisi yapılmış olanlarda Sınıf 1 ve 1. JAR FCL-3: Madde 3.215, 3.220,
Sınıf 2 için elverişlilik kararı verilebilir. 3.225, 3.335, 3.340, 3.345
14. Renk körlüğü: 2. JAR FCL-3: Appendix 12 Subpart
Sınıf 1 için elenme nedeni iken, Sınıf B ve C; Appendix 13 Subpart B ve C;
2’de sadece gündüz uçuşları için elve- Appendix 14 Subpart B ve C
rişlilik kararı verilebilir.

399

Ağustos S A Y I : 2 0

HAVACILARIN ORUÇLU OLMASI

Ramazan ayı boyunca ev, iş ve araç kilerine dair örnekleri bazı İslam ülke- Oruç kısıtlamasını; spor hekimleri müsa-
kazalarında artış olduğu bilinmektedir. lerinden vermek belki daha ikna edici bakaya çıkacak sporculara, öğretmenler
Uzun yaz günlerinde 16 saat aç ve su- olabilir: S.Arabistan’dan, Yemen’den, sınava girecek öğrencilere, ilâhiyatçılar
suz (sigara tiryakileri için nikotinsiz) kal- Fas’tan, Umman’dan ve Birleşik Arap kritik işler yapan herkese yapmaktadır-
manın vücudunu ve beynini etkilemedi- Emirlikleri’nden gelen yazılarda, Rama- lar. Açık kalp ameliyatı yapacak bir dok-
ğini samimi olarak söyleyenler var; ama zan ayında trafik kazalarının belirgin torun oruçlu olması ne kadar yanlışsa;
bu sübjektif his ne kadar doğrudur? Oru- şekilde arttığı dürüstçe ifade ediliyor. günde 4 bacak uçuş yapan bir pilotun,
cun manevî hazzıyla etkilenmediğini Sabahın erken saatlerinde sahura kalk- yüzlerce hava trafiğini yöneten bir kont-
düşünenler de mutlaka sinsi fiziksel ve manın uyku düzenini bozup gün boyu rolörün, ya da uçağa ameliyat eder gibi
zihinsel zafiyetler içinde olabilirler. En sersemlik yaratabileceği; yorgunluk, teknik müdahalede bulunan bir perso-
başta vücudun yeterli sıvı alamamasına baş ağrısı, baygınlık hissi, konsantras- nelin oruçlu kafayla bu işleri yapması
bağlı dehidrasyon; ilâveten kan şekeri yon azalması ve karar verme hataları- da o kadar yanlıştır diye düşünüyoruz.
düşmesine bağlı hipoglisemi durumları- nın “ölümcül bir kokteyle” dönüşebile- Bunun dini bir vecibeye karşı çıkmak
nın bir dizi performans kaybı belirtileri- ceği bu yazılarda açıkça vurgulanıyor gibi çarpıtılarak algılanması ve yandan
ne yol açacağı kesindir. Kan basıncında (2,3,4,5). Hele ki diyabet, astım, ülser, vuruşlar yapılması, konunun özünü kay-
düşme, reaksiyon zamanında uzama, depresyon, kalp-tansiyon hastalıkları vs. bettirir. Fas’ta Ulaştırma Bakanı pilotla-
kas gücünde azalma, koordineli hare- olan kişilerin oruç nedeniyle sağlık ve rın oruç tutmamaları gerektiğini açıkça
ketlerde, görme keskinliğinde, dikkat performans durumlarının daha da kö- ifade ederken (6), bizde her konuda söy-
ve bellekte bozulmalar mutlaka az veya tüleşeceğini tahmin etmek için doktor leyecek sözü olan bazı yöneticilerin bu
çok ortaya çıkacaktır. Tahammülsüzlük, olmaya gerek yoktur. konuya gelince sessiz kalmaları, zımnen
sinirlilik ve tepkisel davranışlar da açık Bu seneki ramazan ayında Mısır’da Ez- görev başında oruç tutmayı destekledik-
veya örtülü biçimde kendilerini gös- her Üniversitesi İslami Araştırma Aka- leri (ya da buna göz yumdukları) anla-
terecektir... Bu nedenle kritik görevler demisi, aşırı sıcak bölgelerde oruç tu- mına geliyor. Uçuş emniyeti adına çıkıp
yapan, masum insanların yaşam sorum- tulamayabileceği yönünde fetva verdi. da bu konuda laik birkaç söz söyleyecek
luluğunu taşıyan kişilerin görev harici Konuyla ilgili açıklama Üniversitenin bir yetkili yok mudur? Dünyada sebebi
günlerde oruç tutmaları, profesyonellik İslami Araştırma Akademisi Üyesi Ha- oruca bağlı performans kaybı olan ilk
adına da, dinimizce de doğru olandır. mid Ebu Talib tarafından yapıldı. Talib, kazanın bizden çıkmamasını temenni
Bugüne kadar resmi sebebi ‘pilotun “Böyle durumlarda oruç tutmayabilir. ediyoruz...
oruçlu olmasına’ bağlanmış bir uçuş Ramazan ayında bir bölgede sıcaklar Kaynaklar:
kazası raporu yoktur. Bu sevindirici bir artar ve oruç tutmak zor bir hal alırsa, o 1. Gerry Gibb, Geoff Roberts. Aviation
bilgidir; ancak şu iki kaza öyküsünde- gün oruç bozulup başka bir günde kaza risk management response post fatal
ki şüpheli unsurlar dikkat çekicidir: İlki edilebilir” diye konuştu. accident. http://asasi.org/papers/2012/
29 Temmuz 2010 günü Pakistan’da Air Oruç ibadetinin amacının insan hayatı- Aviation%20Risk%20Management%20
Blue Havayollarına ait Airbus 321 tipi nı tehlikeye sokmak olmadığını kayde- Response%20Post%20Fatal%20Acci-
yolcu uçağının İslamabad yakınlarında den Talib, fırın işçileri gibi ağır işlerde dent%20-%20Gerry%20Gibb.pdf
tepelere çarpması, uçaktaki 152 kişinin çalışanların Ramazan ayında oruç tut- 2. Yemen Observer. Traffic accidents
ölmesi olayıdır. 62 yaşındaki Kaptanın mayıp, oruç tutmanın daha kolay olaca- on the rise in Ramadan (Sep 25, 2007)
hipertansiyon, diyabet ve kalp hastası ğı zamanlarda kaza yapmalarının caiz ( h t t p : / / w w w. y o b s e r v e r . c o m / f r o n t -
olduğu, dindar bir kişi olarak tanındığı, olduğunu belirtti. page/10012991.html)
yasak olmasına rağmen sakal bıraktığı, Sudan İslam Fıkıh Akademisi de Rama- 3. The View From Fez: Moroccon News
kazadan önceki gün Berat kandili oldu- zan ayında sıcaklığın artması sonucu # 29 (Dec 20, 2006). http://riadzany.
ğu için gece ibadet edip uykusuz kaldığı, oruç tutmanın zorlaştığı Sudan’ın başlı- blogspot.com/2006/12/moroccan-
muhtemelen o gün oruçlu olduğu... gibi ca liman şehri olan Port Sudan ve civar news-briefs-29.html
bilgiler basında yer almıştı. İkinci olay, şehirlerinde oruç tutmamanın caiz oldu- 4. Gulfnews. (July 21, 2012) http://gulf-
3 Ağustos 2011 günü Endonezya’da dü- ğu fetvasını verdi. Port Sudan’da sıcak- news.com/news/gulf/oman/two-killed-
şen ve 10 kişinin öldüğü Bell-412 heli- ların 50 dereceye ulaştığına ve sıcaklık in-oman-road-accident-1.1051814
kopteri kazasıdır. Kaza Ramazan ayında nedeniyle bölgeden başka şehirlere göç 5. Colin Simpson. The National. Jul
olmuştu ve pilot muhtemelen oruçlu idi başladığına dikkati çeken Akademi, 11, 2012. Driver beware: why Rama-
(1). Her iki olayda da pilotların oruç- yetkili makamlara bölgedeki camilere dan makes UAE roads deadlier. http://
lu oldukları da, kazaların oruca bağlı elektrik ve kamu hizmeti verilmesi çağ- www.thenational.ae/news/uae-news/
performans kaybıyla alâkalı olduğu da rısında bulunmuştu. driver-beware-why-ramadan-makes-
kesin değildir. Ama özellikle karayolla- Biz Ramazan ayında görev günlerinde uae-roads-deadlier
rında Ramazan ayı boyunca belirgin bi- kokpit, kule ve teknik ekiplerin oruç tut- 6 . h t t p : / / r i a d z a n y. b l o g s p o t .
çimde artan kazalara bakılarak, oruçlu mamaları, bunu görev dışı günlere erte- com/2006/12/moroccan-news-
sürücülerde görülen psikomotor perfor- lemeleri gerektiğini yıllardır söylüyoruz. briefs-29.html
mans bozukluğunun pilotlarda da görül- Bir uçuş doktoru olarak bu uyarımızı, Hazırlayan: Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç
memesi için bir neden olmadığı üzerin- operatör performansını şu veya bu ölçü-
de düşünülmelidir. de azaltan tüm unsurlara (katı diyet, al-
Oruç tutmanın kazalar üzerindeki et- kol, sigara, yorgunluk, uykusuzluk, ağır
spor, stres, jet-lag, vs) karşı da yıllardır
yapmaktayız.

400

Ağustos S A Y I : 2 0

SOLAKLIK UÇUŞ BECERİSİNİ ETKİLER Mİ?

Bazı insanların sol ellerini kullanmaları bu düzenlemeler solak insanların alet %15’i, mimarların %13’ü; zekâ bölüm-
tarih boyunca yadırganmıştır. Musevi kullanmasını zorlaştırmakta, belki de leri yüksek (IQ:140) insanların %20’si
din kitaplarında tanrı sağlak farz edil- bu zorlanmalar yüzünden bilinen veya solaktır (9,13); ama toplumdaki solak-
miş; Hıristiyanlıkta da, Müslümanlıkta bilinmeyen sakarlıklar ve küçük/büyük ların oranı %10’dur. Navratilova, Seles,
da sağlaklık kutsanmıştır (4). Şeytanın kazalar olmakta, fatura solaklığa kesil- İvaniseviç, Steeb, Stich, Forget, Muster,
solak resmedilmesi, iyilik meleklerinin mektedir. Solakların bazıları sol el bile- Orantes, Volkov, Laver, Tanner, Villas,
sağda yer alması ve ibadet ritüellerin- ğini çengel gibi büküp kalemin ucu say- Connors, McEnroe, Nadal gibi solak
de sağ tarafa öncelik verilmesi hemen fanın altını gösterecek şekilde yazarlar. tenisçilerin dikkat çekici başarıları, so-
bütün dinlerin ortak tutumudur. Batı Bunun nörolojik bazı nedenleri olmakla lakların beyinlerinde belirli merkezlerin
dillerinde sol anlamına gelen “sinister, birlikte, soldan sağa yazarken yazdıkla- yerleşimleri ve yakınlığının beceri ve
left, gauche, zurde, bongo, manchini” rını görememelerine karşı geliştirdikleri süratlerini arttırmasıyla ilgili olsa gerek-
gibi sözcükler aynı zamanda; uğursuz, bir tarz olarak da açıklanmaktadır (16). tir. Ayrıca, sağlak ve solak tenisçilerin
günahkâr, kötülük saçan, güçsüz ve Sağlakların yaşamını kolaylaştırıp solak- ya da boksörlerin rakiplerinin %90’dan
beceriksiz anlamına da gelmektedir. larınkini zorlaştıran bu tür araç-gereç fazlası sağlaklar olduğu için, oyunda
Türkçe’de de “sol yanından kalkmak” uyumsuzluğundan daha önemlisi, so- sağlaklara göre taktik becerileri fazladır.
terslik ifadesidir; “sol el pis, sağ el cici” laklara karşı uygulanan aşağılama tutu- Bu nedenle bir solak sağlakla oynarken
kabul edilir. mudur. Bazı kültürlerde solakların daha zorlanmaz, ama bir sağlak solakla oy-
Sağlak-egemen bir dünyada yaşadık- sakar, beceriksiz ve huysuz oldukları narken ters vuruşlara karşı geliştirilmiş
ları için binlerce yıldır görünür veya üzerinde neredeyse fikir birliği vardır. alışkanlık repertuarı yetersizliği nede-
görünmez baskılara uğrayan solaklar, Eğer bazı solaklar gerçekten de huysuz niyle daha çok şaşırabilir (13).
sağlak üreticiler tarafından hâkim gru- ve beceriksiz ise, bunun nedenini top- Ünlü solaklar
bun ergonomisine uygun biçimde imal lumsal baskılarda aramak gerekir. Or- ABD Başkanlarından J.Garfield,
edilmiş eşyaları kullanırken zorlandılar, han Veli de bir şiirinde sol eline “acemi H.Truman, G.Ford, G.Bush, R. Reagan,
ya da bunları kullanamadılar. Örneğin elim, zavallı elim...” der. B.Clinton ve B. Obama ile başkan aday-
solak bir insanın soldan sağa olan yazı Solakların öne çıktığı durumlar larından Ross Perot solaktırlar. Küba li-
sistemine kendini uydurması oldukça Solaklar arasındaki alkolik, sigara tir- deri F.Castro, İsrail Başbakanı Netanya-
zordur. Dershane koltuklarının yazı yakisi, şizofreni, kekeme, geri zekâlı, hu; tarihteki büyük devlet adamlarından
yazma kolçakları da sağlaklara uygun epileptik, otistik, dislektik, diyabetikler; Sezar, Napolyon ve İskender; büyük bi-
biçimde sağa yerleştirilmiştir. Keza, saat ülseratif kolit, Crohn, göğüs kanseri, lim adamlarından B.Franklin, İ.Newton
kurma pimi, otomobil vites kolu ve gaz Alzheimer, alerjik ve immün hastalıklar ve A.Einstein de solaktırlar. Solaklara
pedalı, fotoğraf makinesi deklanşörü vs. daha fazla; suç işleme ve kaza yapma atfedilen bir dizi olumsuzluğun en bi-
sağda bulunur. Konserve açacağı, tirbu- oranlarının da daha yüksek olduğunun linen örnekleri Karın Deşen Jack ve
şon, tornavida sıkma yönü, orak, cezve, gösterildiği yazılar vardır. Solak kadın- Boston Canavarı’dır. Buna karşılık so-
makas, bilgisayar mouse’i, T cetveli, di- ların daha erken menopoza girdikleri, lakların iftihar listesindeki sanatçılar
kiş makinesi, tabanca emniyet manda- solakların yaşam sürelerinin 5-9 yıl ka- oldukça geniş bir liste oluşturur: Mic-
lı, tüfek kurma kolu, golf sopası (club), dar daha kısa olduğu da öne sürülmüş- helangelo, Leonardo Da Vinci, Rafael,
bowling topu parmak delikleri, beyzbol tür (1,2,4,5,7,9,11,13). Solak olan Bill A.Dürer, P.Klee, P.Picasso, İ.Newton,
eldiveni, balık bıçağı, bebek kaşığı, tor- Clinton’ın ciddi alerjileri, GW.Bush’un Mark Twain, J.S. Bach, Beethoven, Mo-
na tezgâhı, müzik aletlerinin tel dizimi Graves hastalığı vardı (13). Kanada’da zart, Paul Mc Chartney, Ringo Starr, Bob
hep sağlaklara göre yapılmıştır. Diş he- 1.896 öğrencinin katılımıyla yapılan bir Dylan, Jimmy Hendrix, Sting, Cole Por-
kimlerinin fotöyleri sağdan müdahaleye araştırmada, 2 yıllık periyoda motorlu ter, Oprah Winfrey, C.Chaplin, Danny
uygun biçimde dizayn edilmiştir. Diş araç kazalarında ve tıbbi yardım gerek- Kaye, Dick Van Dyke, Diane Keaton,
çekimine ve diğer tedavilere yarayan tiren yaralanmalarda solakların daha Whoppy Goldberg, Robert Redford,
aparatlar da bu şekildedir (16). önde olduğu görülmüştür (14).
Bazı ülkelerde solaklar için kullanım eş- Buna karşılık solakların bazı motor iş-
yası üretip satan mağazalar var ise de, levlerdeki beceri ve süratlerinin fazla,
ihtiyacı karşıladığı söylenemez. Bütün reaksiyon zamanlarının kısa ve spor
başarılarının yüksek olduğu da be-
lirlenmiştir (2). İncil’de (Judes 20:16)
Benjamite’nin ordusunda 700 seçme
solak nişancı bulunduğu ve bunların
saç kılına bile yaptıkları taş atışlarının
boşa gitmediği anlatılır (4). Yüzmede
Mark Spitz; futbolda Pele, Maradona,
Platini ve Gullit’in sportif başarıları-
nın solak oluşlarıyla bağlantısı şüpheli
karşılanabilir; çünkü bu sporlarda çok
başarılı olmuş sağlak sporcular sayı
ve oran olarak çok daha fazladır. Ama
tenis, eskrim ve boks solakların motor
becerilerindeki bazı üstünlükleri belir-
gin olarak ortaya koyan spor dallarıdır.
Oscar de la Hoya ve Rock Balboa, efsa-
nevi solak boksörlerdi (13). Teniste çok
başarılı solakların oranı, toplumdaki
solakların genel oranından fazladır. Ba-
şarılı tenisçilerin %16’sı, müzisyenlerin

401

Ağustos S A Y I : 2 0

Steve Mc Queen, Judy Garland, Gre- ça-kılıç-çekiç-makas-raket kullanmada oranı daha fazladır. Bu durum, binlerce
ta Garbo, Arşak Palabıyıkyan, Marilyn veya fırlatma hareketlerinde sağ elleri- yıldır solaklara karşı uygulanan sosyal
Monroe, Rock Hudson, Peter Fonda, ni tercih ederler. Konuşma (Broca) ve baskının kalkması, solak doğan çocuk-
Kim Novak, Michael Landon, Robert de işitileni anlama (Wernicke) merkezleri ların el tercihlerine hoşgörü gösterilme-
Niro, Tom Cruise, Bruce Willis, Jodie de solda olduğu için bu insanlarda dil siyle ilgili olmalıdır. Halen bu baskının
Foster, Julia Roberts, Demi Moore, Ni- yeteneği daha gelişkindir; sözcük yazı- devam ettiği toplumlarda çocukların so-
cole Kidman, Goldie Hawn, Ben Stiller, lışlarını ve formüllerini öğrenme, prob- lak oluşlarından utandırılmaları, sağla-
Phil Collins, Ricky Martin, George Mic- lem çözme, mantıklı düşünme ve ince rını kullanmaya zorlanmaları nedeniyle
hael, Jay Leno, JP. Gaultier, Uri Geller, motor hareketleri becerileri fazladır (2). kekemelik, içe kapanıklık ve bazı ruhsal
Cole Parker, Ryan O’neal, Paul McCart- Beynin fiziksel işlevleri açısından bakıl- rahatsızlıkların arttığı, toplumdaki am-
ney, Rex Harrison, Marcel Marceau, dığında, kol ve bacakların hareketlerin- bideksterlerin oranının da suni biçimde
Paul Klee, Kim Novak, Judy Garland, den sorumlu parietal alanlardaki motor yükseldiği speküle edilebilir. İnsanlar-
Britanya veliahtı Prens Charles, General merkezlerin yerleşimi vücuda göre çap- da doğal solakların el tercihi değişikliği
Colin Powell, Bill Gates... raz konumdadır. Yani sağ kol ve baca- için zorlama yapılmazsa sağlak-solak
Ülkemizden solaklar listesine giren ğın hareket kumandaları ve hisleri sol yüzdelerinin eşit olacağı varsayılmak-
ünlülerden bazıları; Arif Sağ, Cengiz beyinden, sol kol ve bacağınkiler sağ tadır. Hayvanlar dünyasında köpekler-
Çandar, Gülse Birsel, Derya Baykal, beyinden gelir. Beynin sol tarafını tutan de ve şempanzelerdeki oranlar insanlar
Levent Ülgen, Halit Ergenç, Ali Poy- kanama veya damar tıkanıklığı durum- gibi, çoğu sağlak; kutup ayılarının hepsi
razoğlu, Hamdi Alkan, Bedri Baykam, larında sağ kol ve bacak felci yanında solak, kedilerde sağ ve sol tercihi eşittir
Göksel Baktagir, Mustafa Sandal, Rafet konuşma da bozulur (Broca afazisi). (6,13).
El Roman, “tecavüzcü” lâkaplı sinema Sağ beyin kanaması geçiren solaklarda Havacılıkta solaklık
oyuncusu Coşkun Göğen, karikatürist ise sol taraf felç olur ama konuşmaları Solakların uçuş becerilerinin daha mı az
Hasan Kaçan, Ulaştırma Bakanı Binali bozulmaz. Motor merkezleri iki hemis- olduğu ve sağlaklara göre dizayn edil-
Yıldırım, yazar Gündüz Vassaf solaklar fere yayılmış olan ambidekster insanlar miş kokpitte uçmanın performanslarını
listesinde yer almaktadır... her iki el, ayak ve gözünü de aynı bece- ne düzeyde etkileyeceği merak edilmiş-
Beyin fonksiyonel anatomo-fizyolojisi riklilikte kullanabilirler ve bunların se- tir. Kokpitte pilotun gaz kolunu (thrott-
rebrovasküler hastalıkları daha karışık le), sviçleri, bazı gösterge düğmelerini
Beyinde bazı işlevlerin merkezi sağ, ba- semptomlarla kliniğe yansır. ve direksiyonu (yoke) kontrol ederken
zıları sol hemisferde yerleşik bulunur. Sağ veya sol hemisferden hangisinin sağ veya sol elini kullanması fazla bir
Beynin içyapısı dış görünüşü gibi si- baskın olarak gelişip kişinin solak veya zorluk yaratmaz. Ancak İngiltere’de (ve
metrik değildir. 17. Yüzyılda Pascal, sağlak olacağının mekanizması tam bağlılarında) direksiyonu sağda, vitesi
insanda iki tür beyin bulunduğunu, sol bilinmemektedir. Fetüs gelişiminin bir solda bir araç kiralayan ve bu aracı sol-
beynin geometrik-matematiksel-somut aşamasındaki testosteron salgı fazlalığı- dan akan bir trafikte kullanmaya çalışan
düşünce ile, sağ beynin ise sezgilerle nın, motor korteksin sağ beyinde yerleş- bir sürücünün zorlandığı gibi; solak bir
ilgili olduğunu ileri sürmüştü. Bugünkü mesine ve bunun da solaklık yönünde pilotun da sağlaklara göre düzenlenmiş
bilgilere göre de; sağ beynin dominant bir değişime yol açabileceği ileri sürül- bir kokpitte zorlanacağı tahmin edilebi-
olduğu solak insanlarda sezgiler, sa- müştür. Ayrıca 40 yaş üzerinde gebe lir.
nat-müzik-nükte yetenekleri, ses-koku- kalınması, gebelik süresince yaşana Zorluk alanları: Askeri uçaklarda levye
görüş gibi duyular; yüzleri hatırlama travmalar, düşük doğum ağırlığı ve do- (center stick) üzerindeki butonlar sağ
belleği, puzzle tipi bilmece çözme, ğum öncesi fetüs beyninin bir süre oksi- el başparmağının açısına göre yapıldı-
mors alfabesi kodlaması, geometri, ha- jensiz kalması gibi unsurların da solak- ğı için sol elle bu butonları kullanmak
rita okuma gibi uzaysal düşüncelerle il- lıkta etkili olabileceği düşünülmektedir imkânsızdır. Airbus-320, 330, 340,
gili işlevler daha iyidir (1). Sağlak insan- (2,6,7,13,14). 380, Cirrus gibi uçakların sağ koltukla-
larda ise dil yeteneği gelişkindir; sözcük İstatistikler rında oturan solak (ve sol koltukların-
yazılışlarını ve formülleri öğrenme, Solakların toplumdaki genel oranı %10
problem çözme, mantıklı düşünme, hi- olarak kabul edilir. Ayrıntılı istatistikler-
tabet ve ince motor hareket becerileri de sağlaklar %70-80, solaklar %6-10,
fazladır. iki elliler %12 civarındadır (2,3,9,10).
Sol beyin yarımküresi baskın olan sağlak Almanya’da ilkokul öğrencileri arasın-
insanlar ise geometrik-matematiksel-so- da sol elleriyle yazan kızların %6.9;
mut düşüncede ve sağ göz, kol, bacak erkek çocukların %9.5 oranında olduğu
becerilerinde öndedir. Tüfek atışların- belirlenmiştir (15). Türkiye’de yapılan
da, anahtar deliği, mikroskop ve dürbün bir araştırmada solaklar %5.5; sağlak-
bakışlarında sağ gözlerini kullanırlar; lar %66.1; iki elliler %29.4 oranında
topa sağ ayaklarıyla vurur, kalem-fır- bulunmuştur (8). Ülkemizden başka
bir araştırmada sol el tercihi %9, sağ el
tercihi %91 olarak belirlenmiştir (12).
İşitme keskinliğinde de sağlakların sağ,
solakların sol kulaklarını daha çok ter-
cih ettikleri anlaşılmıştır. Sağlaklarda
%65 sağ göz üstünlüğü, solaklarda ise
%57 oranında sol göz tercihi belirlen-
miştir (12).
Erkeklerde solaklık kadınlara göre daha
sıktır. Ayrıca solaklığa kültürel hoşgörü
gösteren (taraf değişimi için baskı ya-
pılmayan) gelişmiş ülkelerde solaklık

402

Ağustos S A Y I : 2 0

da oturan sağlak) pilotların side-stick’e belerini de katarak), side-stick bulunan rak;
kumanda vermesinde (özellikle ince Airbus uçaklarında sol koltukta uçarken 1. Solak pilotların sağlaklara göre di-
manipulasyonlarda) çok maharetli ola- başlangıçta bir süre zorlandıklarını, zayn edilmiş kokpitte beceriksiz ol-
mayacağı, saniyelerin önemli olduğu ama sonra uyum sağladıklarını; bunun madıkları, uzun yıllardır askeri ve sivil
kritik/acil uçuş durumlarında bu zafi- performans azaltıcı bir unsur olmadığını uçuş deneyimleriyle kanıtlanmıştır.
yetin kazalara katkıda bulunabileceği belirtmişlerdir. 2. Solak pilotların sağ ellerini kullanma-
varsayılabilir. Ters el uyumu ve becerisi nasıl ya uyum sağlamalarında, yani beceri
1930 yılında Bauer’in uçuş başarısızlık- kazanılıyor? transferinde ayna nöronlar rol almakta-
ları listesinde solaklığa da olumsuz bir dır.
unsur olarak yer verilmiş; 1941’de Dr. Sağlak bir insanın sağ kolunu bir kazada 3. Her şeye rağmen sağ kokpitte solak
R.Greene, solaklığı uçuşa kabul edil- kaybettiğini veya sağ felç geçirdiği için pilotun özellikle uçuşun kritik safhala-
meme kriterleri arasına almıştır. 1959’a beraberinde konuşma yeteneğini de yi- rında zorlanabileceği olasılığı dikkatler-
gelindiğinde, Norveç’te Gerhardt, solak tirdiğini varsayalım. Bu kişinin bir süre den uzak tutulmamalıdır.
pilotların uçuşta herhangi bir zorlukla sonra sol eliyle, yazma da dahil pek
karşılaşmadıklarını, tersine uçuşu öğ- çok işini yapabildiği, yavaş yavaş ko- Hazırlayan: Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç
renme yetersizliği olan birçok sağlak pi- nuşmaya başladığı klinik olarak bilinir. Kaynaklar:
lotun bulunduğunu rapor etmiştir. Daha Hattâ iki kolunu da kaybeden insanlar 1. Aggleton JP, Kentridge RW, Neave
sonraki başka çalışmalarda da solakları ayaklarıyla yazı yazma, resim yapma NJ. Evidence for longevity differences
temize çıkaran sonuçlar elde edilmişse ve yemek yeme becerilerini kazanabi- between left handed and right handed
de, kokpit dizaynının sağlaklara göre lir. Bunun nörolojik izahı “Aynalama” men: an archival study on cricketers. J
oluşunun uçuş eğitiminin başlangıç mekanizmasıdır. Yani beynin bir işlevi- Epidemiol Community Health, 1993.
aşamasında bir yadırgama yarattığı vur- ni yürüten bölgenin hasarı durumunda, Vol.47(3): 206-9
gulanmaktadır (2). ayna nöronlar joker gibi devreye girerek 2. Crowley JS. Cerebral laterality and
ABD Kara Kuvvetleri döner kanat pilot bu işlevi üstlenilebilmektedir. handedness in aviation: performance
adayları üzerinde yapılan bir araştır- Ayna nöronlar empati, taklitçilik, rol and selection implications. USAF School
mada, temel alet eğitimi periyodunda modeli olma, dil öğrenme, alışkanlık of Aerospace Medicine. Brooks AFB, TX.
sağlaklar lehine bir fark görülmüş, fa- kazanma ve sürü davranışı gibi tutum- 1989
kat sonraki periyotlarda solaklarla sağ- ların anlaşılmasında önemlidir. Sürekli 3. Crowley JS, McAnulty M. Handedness
lakların başarı düzeyi eşitlenmiştir (3). aynalanan his ve davranışlar öğrenilir, as a predictor of success in helicopter pi-
F-16 uçağında sağa yerleştirilmiş kenar pekiştirilir; beyindeki nöron yapı deği- lot training. Society of U.S. Army Flight
levyesi de solaklar için bir dezavantaj şimleriyle (nöroplastisite) biyolojik ve Surgeons. 990 s.10-11. 1990
gibi görünmekle birlikte, tıpkı solakların kimyasal yoldan kalıcı nitelik kazanabi- 4. Jersild AT. Çocuk Psikolojisi. Çeviren:
otomobillerde sağa yerleştirilmiş vites lir ve sonunda otomatik şemalara dönü- Gülseren Günçe. Ankara Ü. Eğitim Fak.
ve gaz pedalına alışmaları gibi, bir süre şebilir. Yay. 1976. No:62 s.173-76
sonra sağ side-stick’e intibak edilmek- Sonuç 5. Leidy LE. Early age at menopau-
tedir. Ayrıca solakların sağlarını kulla- Bugünkü bilgiler ışığında ne sağ-beyin se among left-handed women. Obstet
nabilme becerileri, sağlakların sollarını daha üstün, ne de sağlaklar daha mak- Gynecol. 1990. Vol.76 (6):1111-14
kullanabilmelerinden daha üstün görül- buldür. Solaklar binlerce yıldır, “sol 6. Tan Ü. El tercihinde kedi-insan benzer-
mektedir (2). Hindistan Hava Kuvvetle- ayaklarına zorla sağ pabuç giydirilmiş liği. Cumhuriyet Bilim Teknik Sayı:255,
rinde yapılan bir çalışmada, solaklığın gibi” bir rahatsızlık içinde olmalarına 1992
askeri kokpitteki pilotlara bir dezavantaj rağmen, hemen her alanda becerilerini 7. Tan Ü. İnsan eşsiz bir varlık mı? Cum-
getirmediği ve pilot seçiminde solaklara kanıtlamışlardır. Gerçek bir öyküden huriyet Bilim Teknik, Sayı:267, 1992
karşı bir önyargı bulunmadığı belirlen- yararlanılarak çevrilen “Sol Ayağım” 8. Tan Ü. Ülkemizde el tercihi dağılımı.
miştir (11). (My Left Foot) filminin kahramanı Dani- Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:276, 1992
İlk doğan veya en büyük erkek çocuk el Day Lewis, doğuştan felçli bir insanın 9. Yazgan Y. Solakların Bilimsel Yükse-
olmakla, başarılı/seçkin askeri jet pilo- sol ayağını kullanarak yazı yazma, re- lişi. Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:286,
tu olmak arasındaki bağlantı bilinmek- sim yapma gibi becerilerini canlandırır- 1992
tedir. Ancak uzaya çıkan astronotlar ken bir anlamda sağlakların dünyasında 10. Yaltkaya K. Bazı insanlar neden so-
arasında solakların beklenenden fazla solakların durumunu da anımsatmakta- laktır? Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayı:427
olması, solakların havacılıktaki başarı- dır. (27.5.1995)
larını destekleyen bir bilgidir. Apollo- Solakların uçuş etkinliklerinde kendile- 11. Pipraiya R, Chowdhary S. Role of
Mercury ekibinin %25-40’inın solak, rine ters gelecek biçimde düzenlenmiş handedness in flying performance. Ind J
bunların da %90’inın en büyük erkek kokpitlerde bile sağlaklarla eşit perfor- Aerospace Med 50 (2): 20-31, 2006
çocuk oluşu dikkate değer bir gözlem- mans göstermeleri havacılık bakış açı- 12. Gündoğan NÜ, Yazıcı AC, Ögüs E,
dir. sıyla anlamlı bir bulgudur. Sonuç ola- Şimşek A. El tercihi ile dominant göz ara-
Tarafımızdan yapılan küçük ölçekli bir sındaki ilişkinin farklı yöntemlerle ince-
sözel anket çalışmasında, ankete katılan lendiği orijinal bir çalışma. Türkiye Kli-
(hepsi de sağlak) havayolu pilotu arka- nikleri J Med Sci 2007, 27:155-163
daşlarımız (önceki askeri pilotluk tecrü- 13. Amanda Onion. The left-handed ad-
vantage. Abc NEWS (Feb 17, 2005)
14. Coren S. Left-handedness and acci-
dent-related injury risk. Am J Public He-
alth 1989; 79:1040-41
15. Peters M. Incidence of left-handed
writers and the inverted writing position
in a sample of 2194 German elemen-
tary school children. Neuropsychologia.
1986;24(3):429-33.
16. Fincher J. “Lefties; The origins & con-
sequences of being left-handed. ” Perigee
Books, New York 1980

403

Ağustos S A Y I : 2 0

HAVA AMBULANSLARIN
30.786 SAATLİK PERFORMANSI

göz önüne alındığında, hava ambu-
lans hizmetine Avrupa’ya göre geç
başlandığını bildiren yetkililer, “Ül-
kemizin, gelişme hızı, hizmet kalite-
sindeki artış, operasyonların sıklığı ve
zorluk derecelerindeki artış göz önün-
de bulundurulduğunda bölge ve ulus-
lararası düzeyde önümüzdeki 5 yıl
içinde bu alanda lider olması beklen-
mekte ve çalışmalar bu yönde devam
ettirilmektedir” ifadesini kullandı.

Gece görüşlü helikopterler gelecek

Türkiye’de sağlık sistemindeki dönü- güldürdü. Yetkililer, sivil havacılıkla yapılan or-
şümün en önemli ve dikkati çeken Hizmete girdiği süre içinde uçaklarla tak çalışma ile gece uçuşunun tüm
parçalarından olan hava ambulansları, taşınan organ nakli sayısı 208, heli- ülke genelinde başlatılması çalışması-
yaşamla ölüm arasındaki zamana karşi kopterlerle de 84’ü buldu. Filoda yer nın yürütüldüğünü belirterek, şunları
verilen mücadelede yüzlerce hastanın alan hava ambulanslarında hizmete kaydetti:
hayatını kurtardı. girdiği tarihten bu yana 30 bin 786 “Gece görüş özellikli helikopter alımı
Sağlık Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri saatlik uçuşlarda toplam 14 bin 682 için şartnamelerin ve ihale hazırlık sü-
Genel Müdürlüğü kontrolündeki hava hasta taşındı. reçlerinin tamamlanması, helikopter
ambulansı filosunda yer alan helikop- ambulans sayısının 2 katına çıkması,
ter ambulanslar, 28 Ekim 2008 tarihin- Uluslararası operasyonlar özellikleri sebebiyle deniz taşıtların-
de ilk uçuşa başladı. Ankara, İstanbul, dan, zorlu coğrafi şartlarda özel ope-
İzmir, Erzurum, Diyarbakır, Kayseri, Yurtdışı görevlerinde de hava am- rasyonların yapılması, tüm ülke gene-
Antalya, Çanakkale, Bursa, Afyon, bulanslarla Türkiye’ye 150 hasta linde heliport sayılarının arttırılması,
Konya, Adana, Samsun, Trabzon ve nakli gerçekleştirildi. Avrupa, Orta- deniz ambulansların önümüzdeki yıl-
Van olmak üzere 15 ilde konuşlandırı- doğu ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri başında tüm sahil şeritlerinde hizmete
lan 17 helikopter ambulansla, bugüne ve Afrika’yı kapsayan geniş bir ağda başlaması ve hava ambulanslar ile en-
kadar 23 bin 786 saatlik uçuşla 12 bin hizmet veren Sağlık Bakanlığı, Türki- tegre olarak hizmet vermesi hazırlık-
226 hasta taşındı. ye Cumhuriyeti tarihinin en uzun sü- larının tamamlanması ile Avrupa’nın
Ankara’da konuşlandırılan ve 6 Nisan reli ve uzun menzilli hava ambulans en etkin, hızlı ve güvenilir ağına sahip
2010 tarihinde uçuşa başlayan 2 uçak operasyonunu da yakın bir zamanda, olmakla kalmayıp, bölge ülkelerde bu
ambulansla da zamanla yarışta önemli Orta Amerika ülkesi olan Trinidad and hizmetin öncüsü ve eğitmeni olma ça-
operasyonlar gerçekleştirildi. Jet mo- Tobago’da gerçekleştirdi. Bu ülkede lışmalarımız mevcut.
torlu olan uçak ambulans ile 4 bin 7 beyin kanaması geçiren Türk turizmci Tüm ambulanslarımızda kara, hava ve
saatlik uçuşla bin 532 hasta, turbop- Zafer Tunç (47), ailesinin başvurusu deniz telemedicine-telemetri sistemle-
rob uçakla da 2 bin 993 saatlik uçuşla üzerine, Sağlık Bakanlığı’nın ambu- rinin ön çalışması tamamlandı ve 1 yıl
924 hasta taşındı. lans uçağı ile 35 saatlik uçuş operas- içinde uygulamaya geçilecek. Ambu-
Acil müdahale gerektiren her türlü yonuyla, Türkiye’ye nakledildi. lanslarımızın içindeki tüm teçhizat ge-
kaza, hastalık, patlama, terör olayla- rektiğinde uzman hekimler tarafından
rı, Birleşmiş Milletler ve NATO görev Avrupa’da paralı, Türkiye’de ücretsiz uzaktan kullanılarak hastaya, hastane-
bölgelerinde hizmet veren, Türk va- ye ulaşana kadar ileri tetkik, ilaçlar ve
tandaşları, ileri tetkik ve tedavisi sür- Yetkililer, Avrupa’da yaygın olarak müdahaleler yapılabilecek, hasta ile
dürülmez hastaların tedavi amaçlı bir kullanılan bu hizmetin özel sigorta ilgili tüm veriler anlık olarak gerekli
üst sağlık kuruluşuna nakli, nadir gö- kapsamında olduğunu, ülkemizde ise tüm merkezler ile paylaşılabilecek.
rülen hastalıklarda kullanılması elzem “sosyal devlet” anlayışı ile ücretsiz Sonuç olarak, dünyanın en etkin, pro-
olan ilaçların hastaya ulaştırılmasında olarak verildiğini belirtti. fesyonel, hızlı müdahale gücüne sahip
adeta “hızır gibi” yetişen hava ambu- Hizmet ağı, hizmet verilen bölgelerin acil sağlık hizmeti sağlayan ve bunu
lansları, organ nakillerinde de yüzleri coğrafi konumları ve diğer unsurlar bedelsiz yapan tek ülke ve kurumu
olabileceğiz.”

404

Ağustos S A Y I : 2 0

DURUM MUHAKEMESİ ve KAYBI

Durum muhake- lan bir kavramdır. Bu farkındalığın Belirli üç boyutlu uzayı anlaması iyi
mesi (Situational bozulması, LSA (Loss of Situational olan birinin uzaysal farkındalığı da
Awareness - SA), Awareness; Durum Muhakemesi fazladır. Mevcut durumun zihinsel
birçok farklı fak- Kaybı) olarak isimlendirilir. resmini kazanmak önemlidir; çünkü
törün birleşimin- Endsley SA’in 3 farklı seviyesini bu yetenekle pilot veya operatör ola-
den oluşan, “her- açıklamıştır: sı durumları daha kolay tahmin ede-
hangi bir zaman Seviye 1: Algılama. İlk basamak, bilir ve uçağa daha rahat kumanda
aralığında uçağı konumun, çevreyle ilgili durumun edebilir. Wickens, pilot için önemli
etkileyen faktör- algılanması. olan ve pilotun zihinsel resmi için 6
Dr. Levent ŞENOL leri algılama, an- Seviye 2: Kavrama. Kavrama ilk se- farklı değişken açıklamıştır:
lama ve tahmin verely (algılamayı), tüm elemanların a. Pitch
etme yeteneğidir.” kavranması ile genişletir. Birleştirme, b. Roll
Genel kabul gören ilk tanımı End- yorumlama, saklama ile geliştirir. c. Yaw
sley (1988) yapmıştır: “SA, herhangi Seviye 3: Yansıtma. Diğer seviyeler- d. İrtifa
bir zaman aralığında etrafına göre den dersler üretmek ve sonuçlar çi- e. Uçuş paterninden sapma
pilotun iç dünyasıdır.” Bunlar uçak karmak ve bunları gelecek olaylara f. Uçuş paternindeki pozisyon.
kumandalarından, pencere dışın- ve aktivitelere yansıtmaktır. Bu değişkenler hakkında bilgi veren
daki görünümden ve onun duyula-
rından kaynaklanmaktadır. Bireysel Uzaysal Farkındalık (Spatial uçuş aletleri pilotun ve operatörün
beceriler, eğitim, tecrübe, hedefler Awareness-SA): Bu SA’in sadece bir uzaysal farkındalık sağlaması için
ve iş yüküne cevap verme yeteneği, komponentidir. SA’in diğer kompo- önemli katkıda bulunmaktadır.
kişinin SA kalitesini belirler. End- nentleri sistem farkındalığı ve görev
sley 1995 yılında tanımını geniş- farkındalığıdır. Her bir komponent SD (Spatial Disorientation): Genel
letmiş ve ilk kez üç farklı seviyeye gerçek dünyayı kapsamaktadır. olarak insanlar uzaysal oryantasyon
ayırmıştır. SA “karmaşık görevlerle Bu nedenle SA belli çevrede, üç bo- sağlamak için yeryüzüne adapte ol-
ilgili verilen müteakip kararlarda ve yutlu uzayda belirli cisimlerin loka- muşlardır. Uçuşun üç boyutlu orta-
performanslarda birincil temeli ve lizasyonunun farkındalığı demektir. mı için dizayn edilmediklerinden ve
dinamik sistemler sağlamaktadır. En Örneğin düşman hedeflerini ve dost vücut sistemlerine yabancı oldukla-
alt seviyede pilot konuyla ilgili bil- kuvvetlerin olası lokalizasyonlarını rından duyusal çatismalar ile illüz-
giye ihtiyaç duyar, sonra bu bilgiyle bilmek için SA önemli bir araçtır. yonlar kaçınılmaz olarak karşımıza
hedefte bulunan amaçlar arasında çıkmaktadır. Bu nedenle uzaysal or-
bağlantı kurar ve en üst seviyede
gelecek olayları tahmin eder; sis-
tem ve olaylar bu şekilde anlaşılır.
Vidulich 1995 yılında SA’i “o anki
durumun ve etkilerinin, pilotun kav-
rama yeteneğiyle anlaşılması” ola-
rak tanımlamıştır. Jaslow 1998’de
uçağın uzaysal lokalizasyonu (po-
zisyon, irtifa), çevrenin farkında
olunması (arazinin özellikleri, hava
durumu), iletişimi anlama (kokpit
ekibi ve trafik kontrolörüyle), göster-
gelerin doğru okunması, bozuk olan
kontrol ve göstergeler hakkında bilgi
sahibi olma, şeklinde açıklamıştır.
Bu tanımlama SA’e daha geniş bir
bakış açısıyla bakılmasını sağlamak
yanında, dizoryantasyon’un (SD),
SA’in bir parçası olduğunu da vur-
gulamıştır; çünkü SD sadece uçağın
uzaysal konumu hakkındaki yanılgı-
ları kapsamaktadır. SA ise, SD’yi de
kapsayan üst başlıktır. SA (uzaysal
farkındalık), Türkçemizde “Durum
Muhakemesi” olarak da karşılık bu-

405

Ağustos S A Y I : 2 0

yantasyon bazen zor ve elde edilmesi rikan Hava Kuvvetlerine ait bir F-16 ’si bu gruptadır. Pilot bilinçli olarak
imkansız olabilmektedir (Antunano, uçağı, gece görüş gözlüğü kullanıla- SD’ye girişi algılamakta fakat bunu
2003). Üç duyusal sistem denge sağ- rak atış yapılan bir eğitim sortisinde SD’ye bağlamamakta, sıklıkla alet
lanması ve nerede ve nasıl oryante ol- kaza kırıma uğramıştır. Yüksek irtifa- hatasını öne sürmektedirler. En çok
duğumuzu anlamak için gerekli olan dan bombardıman çalışması agresif bilinen örnek Graveyard spini’dir. Bu-
önemli bilgiyi sağlamaktadırlar. bir manevra gerektirir; uçak dik bir rada pilot iç kulak ile göstergeler ara-
a. Vizüel sistem: Gözler optik bilgiye açıyla yaklaşır ve yüksek bir açıyla sındaki uyumsuzluğu fark eder. Hangi
dayanarak pozisyon ve hareketi algı- tırmanış gerçekleştirir. Kaza Araştır- duyusal sisteme inanacağına karar
lar. ma Dairesi manevra sırasında pilo- vermesi gerekmektedir. Eğer iç kula-
b. Vestibüler sistem: İç kulakta bulu- tun irtifayı belirleyememesi üzerinde ğına inanırsa, uçak yeryüzüne kadar
nan denge organları lineer ve açısal durmuştur. Diğer ilave faktörler ise; spin atabilir ve yere çakılır.
akselerasyonu algılar ve postür ve ha- tecrübe yetersizliği, dikkat dağılması, Tip 3: Bu grup SD inkapasitasyon ti-
reketi destekler. görsel taramada bozulmalar, kontrast pidir. En az görülen, bilinen ve anla-
c. Somatik sistem: Ciltteki, kaslardaki, ve aydınlanma problemleridir. Aynı şılandır. Örnek Giant Hand illüzyo-
eklemlerdeki sinirler ile işitme yolu yıl F-15 E uçağıyla benzer bir kaza nudur. Bazen pilotlar uçağı bir tarafa
boyunca, pozisyonu ve yerçekimine gerçekleşmiştir. Gece görüş gözlü- kumanda edemediklerini, fakat diğer
bağlı hareketi, his ve sesi algılar. ğüyle bombardıman eğitimi sırasında, yönlere rahatça kumanda edebildik-
Uçuşta uzaysal oryantasyonu sağla- aydınlanmanın az olduğu bir ortam- lerini hissederler. Sanki bir devin eli
mak zordur, çünkü üç farklı duyusal da yine irtifa hatasından dolayı uçak kendilerini o yönde kumanda verme-
sistem büyüklük, yön ve frekans ola- kaza kırıma uğramıştır. Kaza Araştır- sini zorlaştırmaktadır. Önerilen ön-
rak değişkenlik göstermektedir. Her- ma Dairesi, kazanın hedef yüksekliği- lemler kontrollerden ellerin çekilmesi
hangi bir farklılık veya uyuşmazlık nin tam olarak hesaplanamamasından ve kol hareketleriyle değil de parmak-
duyusal çatışma ortaya çıkartmakta ve kaynaklandığı şeklinde rapor vermiş-
illüzyonlar veya SD’ye neden olmak- tir. 2011 yılında Almanya’da düşen larla hareketin tekrarlanmasıdır. Bu
tadır. İyi uzaysal oryantasyon duyusal A-10 C uçağı pilotu kötü hava koşul- durumlarda yapılan incelemelerde
bilgileri etkili algılamaya, birleştirme ları nedeniyle SD’ye girmiş, çok alçak teknik herhangi bir sorun bulunama-
ve yorumlamaya dayanmaktadır. İşin irtifaya kadar alçalan pilot 600 feet’te maktadır.
özü, yeterli ve uygun karşı önlemlerin atlayarak ciddi şekilde yaralanmıştır. Her bir tip SD, pilotu farklı yolla etki-
alınmasıdır. 1990-1999 yılları arasında Amerikan ler ve her pilot uçuştan önce bunları
SD, “dünya yüzeyi ve yerçekimi gibi Hava Kuvvetlerinde SD’ye bağlı top- mutlaka tamamen anlamış olmalıdır.
koordineli bir sistemde pozisyonun, lam 36 A Sınıfı kaza meydana gelmiş- Hazırlayan: Dr. Levent ŞENOL (Uçu-
hareketin veya uçağın/pilotun tutu- tir. Toplam maddi zarar 557 milyon $ cu Sağlığı Araştırma ve Eğitim Merke-
munun doğru bir şekilde algılanma- olup, daha önemlisi 44 uçucu ölmüş- zi, Eskişehir)
sındaki kusurdur.” İlave olarak, pi- tür. Uçak kaybı, pilot kaybı ve yeni pi- Kaynaklar:
lotun kendi pozisyonunu, hareketini lot yetiştirilmesi için gerekli harcama 1. Newman DG. Aviation Research
veya uçağa göre tutumunu, veya ken- düşünüldüğünde bu çok muazzam and Analysis Report – B2007/0063
di uçağının bir başka uçağa göre du- ekonomik kayıp demektir. 1992-2000 Final, 2007
rumunu algılamadaki hataları, SD’nin arasında, Amerikan Hava Kuvvetle- 2. Gibb R, Ercoline B, Scharff L. Spa-
geniş tanımını kapsamaktadır. Pilotun ri A Sınıfı kazalarının %20,2’si SD tial disorientation: decades of pilot
doğal, görsel referanslarını hızlı bir nedenli iken; Kara Kuvvetlerinde fatalities. Aviat Space Environ Med
şekilde bozan herhangi bir durum bu oran %27, Deniz Kuvvetlerinde 2011; 82:1 – 8.
SD’ye neden olabilmektedir. Pilotun %26’dır. Diğer taraftan 1972-2000 3. Uhlarik J, Comerford DA. A Review
tecrübesine veya ustalığına bakılmak- periyodunda Amerikan Hava Kuvvet- of Situation Awareness Literature Re-
sızın duyusal illüzyonlar, göstergeler lerinde A Sınıfı kazaları toplamda 100 levant to Pilot Surveillance Functions,
ve pilotun uçak hareketleri ilgili algı- bin uçuş saatinde 1972’de 2,5 kaza- Office of Aerospace Medicine Was-
larını farklı kılmaktadır. dan, 2002’de 1 kazaya gerileme kay- hington, Final Report, 2002
Havacılığın erken dönemlerindeki dedilmiştir. Ama SD oranlarına bakıl- 4. Stanton NA. Situational awareness
hava operasyonlarında SD yaygın dığında, sadece 0,5’ten 0,25’e azalma and safety. Safety Science 2001;39:
bir problemdi. Uçakta pilotlara bilgi olduğu ve son 15 senedir de sabit kal- 189-204.
sunan görsel aletlerdeki gelişmelere, dığı görülmektedir. Bu nedenle SD,
kalite kontrol ve uçak bakım onarım- hala insan kaynaklı uçak kazalarının
larındaki gelişmelere rağmen kazalar tek en yaygın nedeni olarak Kabul
devam etmektedir. Bunların nedeni, edilmektedir.
örneğin gece görüş gözlüğü gibi yeni Yayınlar SD’yi üçe ayırmaktadır:
teknolojilerdir. Hava operasyonları Tip 1: Tüm A sınıfı SD kazalarının
artık daha önceleri mümkün olmayan %80’i Tip 1 ve fark edilmeyendir. Pi-
ortamlarda ve şartlarda gerçekleştiril- lotlar SD’nin gelişimini bilinçleri açık
mektedir. olmasına karşın algılayamamakta ve
Yaklaşık olarak kazaların %33’ü bu durum sıklıkla cross-check sırasın-
SD’dir ve ölüm oranları %100’e ka- da görülmektedir.
dar varmaktadır. 2009 yılında Ame- Tip 2: A sınıfı SD kazalarının %20

406

Ağustos S A Y I : 2 0

Spatial Disorientation:
Pilot ölümlerinin onlarca yılı

“The day the music died” adlı şarkıda, 3 sındaki farklar duyusal illüzyonlara yol masını içeriyordu. Kaza İnceleme Kurulu,
Şubat 1959 günü bir uçak kazasında ölen açabilir.” kazanın ve can kaybının oluşmasına pilo-
Big Bopper grubu sanatçılarına vurgu ya- SD’de birden çok hissi yanılgının birlik- tun manevra sırasında irtifaını tam olarak
pılır. Bir konsere gitmek için kiralanan kü- te olabileceğini not etmek gerekir. Uzay belirleyememesinin yol açtığına karar ver-
çük uçağın 21 yaşındaki pilotu 17 saatlik ortamında ya da havadaki konumumuzla di. Kurul, sınırlı uçuş tecrübesi, dikkatin
bir yorgunluk durumundaydı. Gece yarısı ilgili algılarımız görme ve denge hissi- bir yere yoğunlaşması, görsel problemler
12.30’da tek motorlu Beechcraft hava- nin kullanımıyla oluşur. (Görmenin payı ve aydınlatmanın ve kontrastın yetersiz-
landığında kar fırtınası vardı. Acemi pilot %80.) SD uzun yıllar sadece bir vestibü- liği yüzünden arazinin özelliklerinin fark
yeni dizayn edilmiş irtifa göstergesiyle ler illüzyon kapsamında düşünülmüştür. edilememesi gibi bazı başka etkenler de
uğraşırken vertigo oldu. Tipi içinde görsel 1992’de Gillingham’ın Journal of Vestibu- belirledi. Pilot, kontrastı azaltan, kesinliği
referanslarını kaybetti, uçağın tırmanışta lar Research de yayınlanan makalesi mi- düşüren ve görüş alanını daraltan bir gece
olduğunu varsayarak verdiği alçalma ku- henk taşı niteliğindedir. SD’nin oynadığı görüş aleti olan NVG kullanıyordu. Dola-
mandası, kendisiyle birlikte üç müzisye- rol açık olmasına rağmen sonuç raporla- yısıyla görsel oryantasyon, irtifa tayini ve
nin ölümüne neden oldu. rında SD’ye bağlanmayan birçok örnek yere yakınlıkla ilgili ipuçlarını fark etme-
ABD Hava Kuvvetleri Uçuş Emniyet Mer- kaza vardır. ABD. Deniz Havacılık Gü- si zorlaşmıştı. SD’yle olan açık ilişkisine
kezinde görevli uçuş doktoru ve amatör venlik Dairesi’nin yayınladığı 1990’dan rağmen, Kurul bu olayda SD’yi bir sebep
pilot olan Dr. Albay McNaughton, 1984 2008’e kadar kazaların sebepleri arasında veya etken olarak tanımlamadı.
yılında askeri filolarda kullanılmak üze- ilk sırada SD bulunmaktadır ve “görsel il- Bir ay sonra, iki F-15E pilotunun ölümü-
re bir video hazırladı. Videonun başlığı lüzyonlar” dördüncü sırada yer almıştır. ne ve değeri 55 milyon $ olan bir uçağın
“Spatial Disorientation - Hâlâ Katil!” idi. Görüş, proprioseptif ve vestibüler sistem- kaybına yol açan benzer bir kaza oldu.
Aradan yaklaşık 30 yıl geçmesine kar- lerinin birbirleriyle ilişkisi, bir pilotun or- Pilotlar NVG taktıkları ve yüksek irtifada
şın havacılık camiası hâlâ SD kaynaklı yantasyonu açısından çok önemlidir. atış yaptıkları bir gece eğitimi uçuşunday-
problemlerle karşılaşmakta ve SD sorunu Belki de SD’nin çok sık rastlanır oluşu, dılar. O gece aydınlatma düşük olarak
bir tehdit olmaya devam etmekte. Eğitim havacılık camiasının bu tehdide karşı du- tanımlanmıştı ve pilotlar ayırıcı özelliği
programları ve teknolojideki ciddi iyi- yarsızlık ve aldırmazlık oluşmasına sebep olmayan bir arazide irtifalarını gerçekte
leştirmelere rağmen SD ile ilgili kazalar olmuştur ve hattâ SD’nin “yapılan işin olduğundan daha yüksek olarak algıla-
meydana gelmeye devam etmektedir ve maliyeti-kabulü gereken normal sonucu” mışlardı. Kaza İnceleme Kurulunun be-
yaşanan SD olgularının sıkça görülen tip- olarak görülmesine bile yol açmıştır. SD lirlediği ana faktör, hedef yüksekliğinin
leri yıllar boyunca büyük ölçüde değişme- bütün hava aracı kazalarının %25-33’nde yanlış hesaplanmasıydı. Kurul 5 tane de
miştir. etkili olmuştur ve bu kazaların çoğu katkıda bulunan faktör belirlemişti; ama
SD, Benton tarafından şöyle tanımlanmış- ölümlüdür. Pilot kontrolünde yere çarp- SD yine bunlar arasında yoktu. 2008 yı-
tır: “Pilotun yeryüzünde bulunduğu koor- ma (CFIT), kontrol kaybı (LOC), kötü hava lında pilotun başarılı bir şekilde atlayıp
dinata ve yerçekimine göre uçağın veya uçuşlarında ve durum farkındalığının kay- hayatta kaldığı SD kaynaklı bir F-16 ka-
kendisinin pozisyonunu, hareketini veya bolmasında (LSA) etkisi düşünüldüğünde, zası oldu. Tecrübeli pilot, Florida açıkla-
yüksekliğini yanlış algılamasıdır.’’ ABD SD’nin gerçek payı üçte birden bile yük- rında bir NVG eğitimi gece uçuşundaydı.
Hava K. Alet Uçuşu Prosedürleri Kılavu- sek olabilir. Kurul bu kez kazanın sebebinin, sınırlı
zu’ndaki tanım şöyledir: “Uçağın kontrol 2009 yılında, bir gece eğitim sortisi sıra- ufku olan ve ayırıcı özelliği olmayan bir
ve performans göstergelerindeki paramet- sında 21 milyon $ değerinde bir F-16 uça- araziye bağlı çevre koşullarının aşırı ma-
relerin herhangi birinin yanlış algılanması ğında gece görüş gözlüğü (NVGs) takan nevra ile birleşmesi sonucu gelişen SD
sonucu, göstergelerin verileriyle pilotun pilot, yüksek irtifada atış yaparken yere olduğuna karar verdi.
uçak hareketleriyle ilgili hissettikleri ara- çakıldı. Bu agresif manevra, pilotun yere SD’nin Eksik ve Hatalı Raporlanması
dik bir açıyla alçalmasını, ordinansı bırak- Hatalı ve eksik raporlamanın nedenlerin-
masını ve sonra da yüksek G’lerle tırman- den birisi, kanıt bulma güçlüğüdür. Yük-
sek ölüm oranı nedeniyle, kaza öncesi
pilotun ne düşündüğü, hissettiği ve yap-
maya çalıştığını belirlemek çok zordur.
Pilot davranışı, çevrenin algılanmasına,
karar süreçlerine ve uçağa kumanda eder-
ken etkisi altında olduğu yanlış hislere
bağlıdır. Bu duyusal-algısal-bilişsel süreç-
te, pilot da öldü ise yorum yapmak son
derece zordur.
SD’nin hatalı ve eksik raporlanmasındaki
başka bir neden, incelemecilerin duyu-
sal-algısal-bilişsel insani unsurları rapora
dahil etmedeki dirençleridir. Kurul üyeleri
pilotun fizyolojik ve psikolojik handikap-
larını birincil etken olarak kabul etme-
yebilirler. Böylece, pilotlar da SD’ye hak
ettiği önemi vermeyerek farkındalık ka-
zanamamakta ve sonuçta ölüm spiraline
girmektedirler. SD’nin nihai raporlarda
yer almaması, SD’nin kazalardaki rolü-
nün marjinalize olmasına sebep olmak-
tadır. Nuttall ve Sanford’un 1959 tarihli

407

Ağustos S A Y I : 2 0

anketi, çoğu pilotun SD’yi bir sorun ola- ihtimali olan pilotların 30 yaşında, 10 yıl SD’dir; bunlardan %50’si gece olmuş ve
rak görmediğini ortaya koydu. Bu oldukça ve 1500 saat tecrübeli savaş uçağı pilotla- toplam can kaybının %64’üne sebep ol-
eski tarihli referans olabilir, ama maalesef rı olabileceği görüldü. SD’nin toplam ka- muştur.
bugün hala aynı düşünce yapısının bir- zaların %6’sıyla ve toplam can kaybının - 2004: 1997’den 2002’ye kadar ABD De-
çok uçuş örgütünde hâkim olduğu göz %11’iyle ilişkili olduğu anlaşıldı. niz Kuvvetleri 120 adet sabit kanatlı uçak
önüne alındığında ciddi bir sorunu işaret - 1971: 1958’den 1967’ye kadar dünya kazası yaşamıştır. Bunlardan 22’si (%18)
etmektedir. Örneğin, 2003 tarihli bir ça- çapında turbo jet uçuşlarında yaklaşma ve SD bağlantılıdır ve 23 can ve 475 milyon
lışma 711 İngiliz uçucudan %75’inin hiç iniş sırasında 35 kaza oldu ve bu kazaların $ maddi kayba yol açmıştır. Döner kanat-
SD yaşamadığını veya çok küçük bir SD 27’sinde (%77) görsel algılama problem- lı uçaklarda %29 oranında SD bağlantılı
tecrübesi yaşadığını belirlemiştir. Yani ya- leri etken oldu. kaza olmuştur ve bunlar 35 can kaybına
şanan SD’lerin fark edilmemesi veya itiraf - 1995: USAF 1980-1989 arası olan 356 ve 118 milyon $ mal kaybına yol açmıştır.
edilmemesi olgusu ile karşı karşıyayız… kazadan 270’inde durum farkındalığının - 2006: 1990 ve 2004 yılları arasında
SD Araştırması kaybının (LSA/SD) sebep olduğuna karar USAF’de yaşanan toplam kazaların %11’i
2010 yılında, bir araştırmacı 1947’den verdi. Bu kazalarda 437 can kaybı ve 2,05 SD’ye bağlanmıştır ve gece yaşanan ka-
günümüze SD’nin kazalardaki rolünü milyar $ maddi kayıp oldu. 1980’li yıllar- zaların %23’ünde SD bir etkendir. Can
ortaya koyan 25 araştırmayı ve pilotların da F16 uçakları orantısız bir biçimde fazla kaybı yüzdeleri açısından sonuçlar çok
SD deneyimlerini anlattıkları anketleri kaybedildi. LSA/SD’ye yol açan etkenler; vurucudur; çünkü gece olan kazaların
gözden geçirdi. Birçok ülkeden ve çeşit- dikkatin bir yere yoğunlaşması (%61), %57’sinde neden SD’dir ve %81 oranında
li araştırmaların ortak olarak en vurucu görüş kısıtlılığı (%30-40), görsel illüzyon can kaybına sebep olmuştur.
özelliği, SD oranının azalmamasıydı. Ör- (%20-30) ve aşırı güven (%10-14). - 2007: Bir Avustralya SD güvenlik rapo-
neğin, 2008 tarihli bir NATO raporuna - 1998: 1987-1995 yılları arası ABD Or- ru, bir pilotun uçuş kariyeri boyunca SD
göre, İngiltere’de SD unsurlu kazaların dusu helikopter verilerine göre, bütün A, yaşayama olasılığını %90-100 olarak be-
oranı 1983’den 1992’ye kadar %25 iken, B, ve C sınıfı kazaların %30’unda (toplam lirtmiştir; üstelik SD ilişkili kazaların oranı
1993’den 2002’e kadar %33’e yükselmiş- 970) SD etkeni belirlenmiş ve SD vakala- %6-32 arasıdır ve uçuş kazalarındaki can
tir. rının %62’si gece olmuştur. kaybının %15-26’sı SD sebeplidir.
Konunun önemini vurgulayan aşağıdaki - 2000: USAF 1994’den 1998’e kadar - 2009: 2000-2007 arası periyottaki
liste SD’nin uçuştaki rolünü belgelemek- olası A sınıfı 148 kazadan 18’inde (%12) ABD Deniz K. verileri, toplam kazaların
tedir: SD’yi ana etken olarak göstermiştir. Ve- %10’unun SD bağlantılı olduğunu ve can
- 1947: ABD Deniz Kuvvetleri pilotların- riler daha genişletilmiş bir SD tanımıyla kaynının %40’ina sebep olduğunu; 18 ka-
dan toplam 67 kişi görsel yanılsama de- tekrar incelendiğinde SD unsurlu kazala- zadan 13’ünün gece gerçekleştiğini gös-
neyimlerini rapor ettiler ve bunları görsel, rın oranı %27’ye çıkmıştır. termektedir.
görsel olmayan, çelisen algılamalar, dis- - 2002: 1991-2000 arası USAF verilerine - 2009: 1991’den 2002’ye kadar olan
sosiyatif ve duygusal olarak sınıflandırdı- göre; SD deneyimi olan 2582 pilot üze- USAF kazalarında pilotun fark etmediği
lar. Görsel yanılsama sınıflandırmaların- rinde yapılan anket sonuçları: En sık rast- SD, 82 can kaybına ve 1,9 milyar $ mal
da ışıkların karıştırılması, derinlik algısı, lanan 7 yanılsama; Leans %76, ufuk kay- kaybına yol açmıştır, USAF’e yıllık olarak
“gece karası” ve yer/su üstünde irtifa al- bı %69, meyilli ufuk %66, Coriolis %61, 100 milyon dolara mal olmuştur.
gılama vardı. Toplam uçuş saatine ve tec- Black-Hole yaklaşma %58, yanlış irtifa - 2010: 1999-2009 arası incelenen USAF
rübeye bağlı olmaksızın, bu yanılsamalar işaretleri %50 ve pitch-up illusion %44. verilerine göre, SD’nin toplam kazaların
olabilmekteydi. SD bu süre içinde 1,4 milyar $ maddi ve %11’inde ve can kayıplarının %42’sin-
- 1959: ABD’nin Avrupa’da görev yapan 60 can kaybına sebep olmuştur. de önemli bir rol oynadığı belirlenmiştir.
685 pilotuna bir anket uygulandı: 1954- - 2002: ABD Deniz Kuvvetleri 2001’de 19 Ölümcül SD kazalarından %65’i savaş
1956 arasındaki kazaların %4’ünün SD adet A sınıfı kaza yaşamıştır. Bunlardan uçaklarında gerçekleşmiştir.
ile ilişkili olduğu; ancak toplam ölümlerin %26’nın sebebi SD olarak belirlenmiş ve - 2010: USAF, SD kazalarının son 20
%14’ünün SD’ye bağlı olduğu belirlendi. SD toplam can kaybının %50’sine neden yılda çok değişmediğini raporlamıştır:
- 1971: 1958-1968 arasındaki USAF ka- olmuştur. 1990’dan 1999’a kadar SD toplam ka-
zaları değerlendirildi ve SD’den etkilenme - 2003: 1990’dan 2000’e ABD Deniz Kuv- zaların %14’üne ve toplam can kayıpla-
vetleri A sınıfı kazaların %20’sinde sebep rının %30’una sebep olurken, 2000’den

408

Ağustos S A Y I : 2 0

2009’a kadar bu oran toplam kazalarda • Kara delik yanılgısı: 1974’de, Ameri- gemisinden fırlatma ile havalandıktan kısa
%11 ve toplam can kayıplarında %26’dır. kan Samoası’nda, Pago Pago Uluslararası bir süre sonra suya düşmüştü. Alçak bulut-
Yaklaşık 10 yıl önce, askeri havacılıkta Havaalanında, Pan American World Ha- lu, çok karanlık bir gecede gemiden hava-
SD araştırmalarıyla ilgili bir dalgalanma vayollarına ait Boeing 707’nin kalkış pisti landıktan sonra suyun yüzeyinden 224 ft
oldu. Bu konuda sayısız makale yazıldı. yakınında düşmesinde kara delik yanılgısı yüksekte olan pilot, kumandaya tırmanış
ABD Deniz Kuvvetleri Havacılık güvenliği etken oldu. Uçaktaki 101 kişiden sadece sırasında ileri doğru basınç uygulamış ve
uzmanı Wechgelaer, Navy kaza verilerini 5’i sağ kurtuldu. Kaptan pilot 17.414 uçuş uçak suya doğru aşağı bir vektörle hızlan-
incelediğinde; 1) SD’nin eksik raporlandı- saati olan tecrübeli bir pilottu ve alet uçu- mıştı. Uçak tahrip oldu ve pilotun uçaktan
ğı, 2) SD kazalarının daha ölümcül olduğu, şundan görerek uçuşa geçti; ancak, kısıtlı atlama çabası başarılı olmadı.
3) SD kazalarının azalmadığı, 4) SD kaza- görüş, yetersiz ölçme aletleri ve ekibin Yeni teknolojinin SD tehdidini ortadan kal-
larının pilotun deneyimine bağlı olmadığı diğer üyelerinin iniş açısını fark etmemesi dırmadığını kabul etmek gerekiyor. Birçok
– bütün pilotların bunu yaşayabileceği, 5) yüzünden aşırı dik iniş açısını düzelteme- çalışmanın ve yakın zamanda olan SD ka-
SD kazalarının milyonlarca dolara mal ol- di (Black Hole Approach). 1997’de Kore zalarının da ortaya koyduğu gibi, gelişmiş
duğu, 6) SD’ye bağlı mali kayba göre buna Havayollarına ait bir Boeing 747 A.B. Won avionikler, head-up display’ler ve glass
verilen önemin çok az olduğu sonuçlarına Guam Uluslararası Havaalanı’na bir gece cockpit’ler SD kazalarını azaltmamıştır.
vardı. inişi yaparken, pistten 6,1 km (3,3 nm) Aslında Rupert’in söylediği gibi, “Teknolo-
2003’de Savunma Bakanı Donald Rums- önce yere çakıldı, uçaktaki 228 kişi öldü#. ji, bir anlamda, uçakta SD’ye sebep olan
feld, önlenebilir kazaların azaltılması ve 60 milyon dolarlık uçak, neredeyse 9 bin problemin parçası olmuştur”. Yeni tekno-
kaza oranının %50 azaltılması için çalış- uçuş saati olan, Seul’den Guam’a 8 kez uç- loji SD’yi engellememiş, sadece oluşan
ma başlattı. 2009 tarihli isabetli bir rapor- muş ve 1 ay önce aynı uçuşu bir 747 ile hataların tipini değiştirmiştir. Bunun bir ör-
da, SD eğitiminin 70 yıl öncesinden farklı yapmış tecrübeli bir pilot tarafından kulla- neği de NVG’lerdir. Gece görüş gözlükleri
olmadığını ve verilen eğitimin SD’nin yol nılıyordu. NTSB kazayı yetersiz bilgilendir- geceyi tam olarak gündüze çeviremediği
açtığı mali kayıpla orantısız olduğunu söy- me ve uçuş aletleri prosedürüne bağladı; gibi, periferal görüşün büyük ölçüde azal-
lediler. ancak, pilotun görsel olarak yaklaşması masına yol açar.
Sonuç olarak, birçok araştırmacının ça- gerekiyordu ve o karanlık ve yağmurlu Araştırma ve Eğitim
balarına rağmen SD, pilotları öldürmeye gecede suyun ve dağlık arazinin üzerin- Nuttall ve Sanford 50 yıl önce, koruma ön-
devam ediyor. Hiçbir pilotun SD’ye karşı den “kara delik” olarak bilinen alana girdi. lemlerinin iki ana alana yönelmesi gerekti-
bağışık olmadığı bilinmelidir. Uzun ve ince pist hafif yukarı eğimliydi ve ğini belirtmiştir: araştırma ve eğitim. Görsel
SD Kazaları ve Gelişmiş Teknoloji ile karanlık gece yüzünden eğer pilot görsel ve vestibüler SD’nin değişik uçuş koşulları
İlişkileri olarak doğrudan yaklaşmayı denediyse de, altındaki etkileşiminin ve günümüz tekno-
• Su ortamında SD: 1941’de, San Juan çevre ve pist şartlarının birleşmesi sonucu, lojisinin/göstergelerinin bu koşullar altında
Körfezi’nde alacakaranlıkta suya iniş yap- kısa yaklaşma yanılsamasına kapılıp, piste SD’yi nasıl etkilediğinin daha iyi anlaşıla-
maya çalışan Pan American Havayollarına varmadan iniş yapmış olabilir. bilmesi, anlatılabilmesi ve belgelenebilme-
ait bir “uçan bot”un pilotu suya çok alçak • Somatogravik yanılsama veya kara gece si için araştırma yapılması gerekmektedir.
bir burun dalışı yaptı; 2 kişi öldü ve uçak kalkış yanılsaması: 1958’de, Northwest Spatial oryantasyonun pilota iletilmesi,
tahrip oldu. Pilotun 11.284 uçuş saati vardı insan-sistem arayüzü için alternatif yollar
ancak yine de uçuşun kritik bir evresinde Havayollarına ait bir Douglas DC-6B, konusunda ek araştırmalar yapılmalıdır.
çevresini yanlış algıladı. Büyük bir ola- Minneapolis’den kalktıktan kısa bir süre Güvenli oryantasyon kavramının %80’ini
sılıkla pilot yumuşak su yüzeyinden çok sonra düştü ve uçak tahrip oldu; neyse ki oluşturan görüşün zaten maksimize olduğu
yüksekte olduğu yanılgısını yaşadı ve ge- can kaybı olmadı. Görsel gece kalkışı, uça- açıkça belgelenmiştir. Dokunsal yöntem,
reksiz bir alçalma gerçekleştirdi. 2006’da ğın çok yükseldiği yanılgısına sebep oldu pilotun “dikkatini çekmek” konusunda
tecrübeli bir kabin ekibi ve 5 yolcu, karan- dolayısıyla pilot uçağı alçalttı. Bu somatog- çok umut vermiştir. Örneğin pilotun giydi-
lık bir gecede suyun üzerindeki bir petrol ravik yanılsama, yükselme ile birlikte hız- ği dokunsal bir yelek, pilota “hafif vuruş”
platformuna inmeye çalışırken hayatlarını lanmanın vestibüler olarak yanlış algılan- baskısı uygulayarak oryantasyonu sağlar.
kaybetti. Pilotlar, ufku ve arazi özellikleri masıdır ve görsel referanslar olamadığında Maalesef politika ve fon kaynakları, ABD
olmayan bir çevrede, zor bir görsel yak- artar. Aslında pilot kalkış sırasında gayet askeri pilotlarında uygulamaya geçilmesini
laşma yaparken görsel algılama ve oryan- emniyetli bir tırmanış açısıyla uçmuştur engellemiştir.
tasyon sorunu yaşadılar. Bu trajik kaza ve ancak vestibüler yanılsama ve görsel re- Araştırmalar aynı zamanda, pist işaretleri
benzeri Kuzey Denizi helikopter kazaları, feransların olmaması gereksiz yere alçal- ve ışıklandırması gibi, çevrenin insan yapısı
görüşün azaldığı durumlarda pilotlara gör- masına sebep olmuştur. 2001’de, Deniz yönlerinin nasıl geliştirilebileceğine odak-
sel olarak yardımcı olmak üzere, helipad Kuvvetleri’ne ait yüksek performanslı bir lanmalıdır. Örneğin, Kuzey Denizi’nde
ışıklandırma yapılarının geliştirilmesi için jet savaş uçağı olan F/A-18 Hornet, uçak zorlayıcı ve düşük görüş şartlarında olan
araştırmalar başlatılmasına yol açtı. yüksek sayıdaki helikopter kazaları yüzün-
• Kısıtlı görüş olan çevre ve şaşırtıcı vesti- den araştırma başlatılmıştır. Bir seri helipad
büler girdi: Yukarıda anlatılan 2008 tarihli aydınlatma yapılandırması yoluyla, pilotla-
F-16 kazası, 1999’daki trajik ve çok bili- rın platformlara inişleri sırasında, değişik
nen John F Kennedy Jr, karısı ve eltisinin
kazası ile benzerlikler taşımaktadır. JFK Jr.
yetkili pilot değildi ancak benzer bir rota-
da daha önce gece görsel kurallara (VFR)
uygun olarak uçmuştu; ancak kaza gecesi
ufuk çizgisi yoktu ve hava şartları görüşü
büyük ölçüde engelliyordu. Dolayısıyla
vestibüler yanılgılarını engelleyecek görsel
referanslar yoktu; sonuçta Doğu Sahili’nde
SD kaynaklı suya çakılma yaşandı. Bu kaza
“Gece VFR’i” kavramındaki çelişkiyi de or-
taya koydu ve pilotlar araç yetkisi olmadan
gece uçuşu yapmanın sakınca, risk ve teh-
likelerini daha iyi anladılar.

409

Ağustos S A Y I : 2 0

renk ve şekillerin mesafe ve derinlik algı- kurtulabilmeyi vurgulamışlardır. üzerindeki algılama/kavrama ihtiyacını
larına yardımcı olduğu anlaşılmıştır. Şu anda var olan uçuş simülatörleri her arttırmıştır ve bu da SD riskini arttırmıştır.
Son olarak, simülatör eğitim tecrübesinin ne kadar bazı SD senaryolarını içerse Örneğin görsel kargaşa, görsel yakalama,
ve genel eğitim protokollerinin daha da de, hem donanım hem de yazılım sınır- bilişsel tünel ve görev doygunluğu gibi
geliştirilmesi için araştırma desteği gerek- ları yüzünden pilotlar için gerçekçi SD riskler SD’nin oluşmasına yardımcı fak-
mektedir; çünkü pilotlara alıştırma/eğitim tecrübelerini yaratamamaktadır. Mevcut törlerdir. Kaska eklenen göstergeler (Head
yoluyla ulaşabiliriz. SD eğitimin etkinliği- simülatörlerin sınırlarına rağmen, SD’nin Up Display-HUD) görme imkânını art-
ni destekleyen birçok eski araştırma mev- etkilerini fark ettirmekte yardımcı olabile- tırdıkça, bir pilotun oryantasyon sistemi,
cuttur. 1997’de Braithwaite İngiliz heli- ceklerini gösteren çalışmalar vardır. Bles duyumsama-kavrama-algılama ile görsel,
kopter pilotları için uçuş sırasında yapılan raporunda, hizmetteki simülatörlerde bir proprioseptif ve vestibüler girdiler arasın-
SD gösterileri, bunların mali etkinliği ve SD eğitim ekibinin yardımlarıyla gelişti- daki uyumsuzluk yüzünden bozulabilir.
pilotlar tarafından kabulü konusunda ça- rilen senaryolar kullanılarak yapılan yer Sonucu sadece “pilotaj hatası” olarak mı
lışma yayınlamıştır. Daha yakın bir tarihte eğitim örnekleri vermiştir. Bu kurgulanan düşünmeliyiz yoksa insanın fizyolojik ve
Ercoline, önceki 5 yılda yapılan bütün SD senaryolar, pilotları farkında olmadıkları psikolojik sınırlarını açıkça kabul edip, bir
önleme çalışmalarını içeren, “SD’ye Karşı bir SD durumuna sokmuştur. Grimshaw kaza olasılığını azaltmaya mı çalışmalıyız?
Önlemler Araştırma Programı: Özet Rapo- 2010’da İngiliz Hava Kuvvetleri’nin dö- Çok sayıdaki veriye ve daha önce yapılan
ru” (Aralık 2005) yazmıştır. Raporunda, ner kanat eğitimlerinde, fark edilmeyen araştırmalara dayanarak, 3 öneri sunuyo-
SD’ye karşı alınan önlemlerin 12 uçağın, SD’nin genellikle belli görevlerde ve si- ruz ve bunlardan ikisi eğitime kaynak ay-
20 uçuş ekibinin ve yaklaşık 500 milyon müle edilen koşullarda oluştuğunu gös- rılmasına yoğunlaşıyor:
$ kurtarılmasını sağladığı sonucuna var- termiştir (yüksek iş yükü, kokpitteki dikkat 1. Simülatör eğitimi konusunda SD araştır-
mıştır. dağıtıcı unsurlar, beklenmedik / kötüleşen malarına kaynak ayrılması.
Eğitimde 3 yol izlenebilir: 1) SD’ye özel hava koşulları veya alışılmadık iniş ortam- 2. SD özellikle simülatörlerin donanım ve
simülatörler, 2) SD’nin oluştuğu senaryo- ları gibi). yazılımının daha da geliştirilmesi ve eği-
larla eğitim için hizmet içi uçuş simüla- 2009’da Walker, Owens ve Muth adlı uz- tim müfredat programı hazırlanması.
törleri, ve 3) uçuş sırasında SD gösterileri. manlar tarafından yapılan bir anket, sade- 3. Kaza araştırma sürecini değiştirerek,
Biz SD simülatörlerine, SD’ye özel senar- ce görsel simülatörlerin senaryo kaynaklı SD’yi etki eden bir faktör olarak daha iyi
yolar öğretebilen eğitim gereçlerine, aynı eğitimler yoluyla SD’nin önlenmesinde incelemek; sınıflandırma sistemlerindeki
zamanda geleneksel alet ve acil yardım etkili olabileceğini bulmuştur. Pilotlar, gü- görsel ve vestibüler disoryantasyonu ayı-
eğitimine odaklanacağız. Bir SD simüla- venli ve simüle edilen bir ortamda, çoklu ran yaklaşımı değiştirmek; araştırmacıla-
törü, bilinen hareket işaretlerini ve/veya ve gerçekçi (görsel ve harekete dayanan) ra SD’nin operasyonel tanımı konusunda
SD yanılsamalarında bulunan düşük gö- SD yanılsamaları yaşamalıdır. Bu durum, eğitim vermek.
rüş şartlarını yaratabileceği gibi, aynı anda pilotun bunu ilk defa bir uçakta yaşamsın- Eğer SD, Savunma Bakanlığı önderliğinde
uçağın operasyon görevi sırasında oluşan dan çok daha iyidir. harcama bütçesinde “bütçe ayrılmayan”
işyükü ortamı yaratabilir. Bu simülatörler- 2009’da olan F-16 ve F-15E kazalarına kategorisinden “bütçe ayrılan” katego-
deki gelişmiş yazılım, pilotların gece ve dönersek, eğitim büyük olasılıkla SD’ye risine geçirilmezse, SD kazaları kabul
alçak irtifa uçuşu gibi genelde SD’ye yol yol açan şartların fark edilmesini sağ- edilemeyecek kadar yüksek oranlarda
açan senaryoları gerçekten deneyimleme- layabilirdi. Bu kazalarda, zor bir sorti devam edecek ve pilotların can kaybına
lerini sağlar. sırasında düşük ışıklandırma ve düşük yol açacaktır. Havacılık geleceğimizde
USAF, SD özellikli simülatörleri geniş ola- kontrast, NVG ve yorgunlukla birleşmişti. bir değişiklik yaratmak için bu konuya ay-
rak araştırmıştır ve böyle aletlere duyulan Bu şartların hepsi yüksek uygunluktaki si- rılmış fona ihtiyaç vardır; nispeten küçük
ihtiyacı ve etkinliklerini ortaya koymuştur. mülatörlerle sağlanabilecek ve eğitimi ya- bir oranda (özellikle kazaların maliyeti ile
1996’da, 2005’de, ve 2009’da (Knight ve pılabilecek niteliktedir. Eğer gerçek uçuş kıyaslandığında) yapılacak bir yatırım SD
Ercoline, Şubat 2009), deneyimli pilotlar görevinden önce bu tehlikeli senaryolar bağlantılı kazaların oranını düşürebilir.
SD özellikli simülatör çalışmalarına katıl- simülatörde tekrar tekrar deneyimlenebil- Diğer ülkeler zaten şimdiden bu konuya
mışlardır ve bu simülatörlerin pilotların seydi, kaza riski büyük oranda azalırdı. para ayırmaktadırlar. Avrupa’daki havacı-
SD durumlarını öğrenmelerine, tanıma- Maalesef pilotlarımızı gerçekte yaşaya- lık kuruluşları SD’yi ciddi bir tehdit olarak
larına ve kurtulmalarına nasıl yardımcı cakları deneyim konusunda yeteri kadar görmekte ve SD kazalarını önlemek için
olduğu konusundaki sonuçlar olumlu- hazırlamıyoruz. Bu durum, özellikle gece aktif olarak adımlar atmaktadırlar. ABD,
dur. Maalesef, bu yeni aletlerin uçuş uçuşlarının artan sayısı ve pilotların başa Avrupa’nın yolundan gitmelidir. Onlarca
eğitim programları için satın alınması ve çikmak zorunda kaldıkları yeni kokpit senedir devam eden pilot ölümleri, kaza
kurulması tamamen başarısız olmuştur. konfigurasyonu düşünüldüğünde daha da istatistikleri ve inceleme raporları SD’nin
Geçtiğimiz 5 yıl içinde bir SD eğiticisi- kaygı vericidir. tehlikesini ortaya koymuştur; kanıtlar
nin alınması, “daha önemli operasyon” Özet ve Öneriler açıkça ortadadır ve çözümler bilinmekte-
gerekleri yüzünden, gerekli ödeneği ala- Büyük kuruluşları güvenlik adına mali dir. SD’yi durdurmanın zamanı gelmiştir.
mamıştır. USAF’da yeni bir SD eğitimcisi kaynak konusunda değişiklik yapmaya Kaynak: Gibb R, Ercoline B, Scharff L.
konusundaki talep, geçtiğimiz 30 senedir ikna etmek, çoğunlukla yatırıma geri dö- Spatial disorientation: decades of pilot
kayıtlıdır. Buna karşılık, Hindistan Hava nüşü olmayan “fedakâr bir çaba” olarak fatalities. Aviat Space Environ Med 2011;
Kuvvetleri 2004’de bir SD özellikli eğiti- düşünülür. Ancak SD için durum böyle 82:717-24.
cisi almış ve değerlendirmiştir; Baijal et al. değildir. Örneğin USAF’da 10 yıllık or- Çeviri: Dr. Serdar Özil. Uçuş Dr. Anadolu
anket uygulanan pilotların %90-97’sinin talama kaza oranı 100.000 uçuş saatin- Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek Okulu
eğitimi “iyiyle mükemmel arası” bulmuş de 1,29’dur; ya da başka bir deyişle her
ve “aletlere güveni” ve SD durumlarından 77.519 uçuş saatinde bir kazadır. 2009 Dr. Serdar Özil
eğitim yılında kaza oranı 0,8 olmuştur.
2009 eğitim yılındaki 6 can kaybından
3’ünü SD kazaları oluşturmaktadır. Dola-
yısıyla SD’nin önlenmesine kaynak ayrıl-
ması fedakârlıktan çok daha ötedir.
SD konusunda, yeni gösterge teknolojile-
rinin kendi başına kazaları engelleyeceği
düşüncesi yanlıştır. Gelişmiş savaş uçağı
kokpitleri ve kask göstergeleri, pilotlar

410

Ağustos S A Y I : 2 0

UÇUŞ DOKTORU KÖŞESİ

Viral Hepatit

SORU-1: Bir pilot “viral hepatit hastalığı” ge-
çirirse tedavisini takiben uçuş hayatına devam
edebilir mi?
CEVAP:
Hepatit A: Genellikle çocukluk döneminde
geçirilir ve iyi seyirlidir. Ancak bazı hastalarda
safra sistemi ile ilgili patolojiler ortaya çıkabi-
lir. Hepatit A çok düşük bir olasılıkla fulminan
hepatit denilen ciddi bir karaciğer hasarı ile
giden tipe ya da kronik forma dönüşebilir.
Hepatit B: Akut ya da kronik seyir gösteren bir karaciğer hastalığıdır. Akut formunda 4–8
hafta içerisinde hissedilmeden iyileşebildiği gibi kronik forma da dönüşebilir. 6 aydan
fazla sürede bir kişinin kanında ve karaciğerinde tespit edilirse artık kronikleşmiş sayılır.
Hastalığın kronikleşmesi, ortaya çıkarabileceği sonuçlar açısından takip edilmesi gere-
ken bir durumdur. Çünkü kronikleşmiş hepatit B hastalığı siroz veya karaciğer kanserine
sebep olabilir. Hastalığın seyrinde kronikleşme olasılığı bakımından çocuklar daha risk-
li grupta görünmektedir. Çünkü yenidoğana doğum sırasında bulaşan hepatit B’nin kronikleşme olasılığı %90’dır. 1–5
yaş arasında alınan hepatitin kronikleşme olasılığı %30’dur. 5 yaşından sonra ise bu rakam %7’lere geriler. Ülkemizdeki
taşıyıcılık oranı %3-7 arasındadır.
Hepatit C: Çoğu zaman akut başlangıçlı olmakla birlikte, hastalığı geçiren kişilerin yaklaşık %85’inde hastalık kronik
hepatit’e dönüşür; bu hastaların %20’sinde siroz ortaya çıkar.
Hepatit A, B ve C hastalığının akut safhasındaki tedaviyi takiben tam bir klinik iyileşme gerçekleşir ve karaciğer fonk-
siyon testleri normal olarak değerlendirilirse uçuşa elverişlilik kararı verilebilir. Ancak Hepatit B ve C kronikleştiğinde
elverişsiz olarak değerlendirilir.

Alerjik Rinit

SORU-2: Benim, özellikle bahar ve yaz aylarında ortaya çıkan polenler nedeni
ile sıkça tekrarlayan, alerjik rinit hastalığım var. Bu dönemlerde günde bir kez
kullandığım ve kullanınca şikâyetlerimin tamamen geçtiği antihistaminik ilaç-
larım var. Bu hastalık pilot olmama engel midir?
CEVAP: Sivil havacılık sağlık kurallarına göre Sınıf 1 ve Sınıf 2 sağlık sertifika
adaylarında görevlerini kolaylıkla uygulamalarını engelleyecek kulak, burun,
sinüs ve boğazın (oral kavite, dişler ve larinks dahil) fonksiyonlarında konje-
nital ya da edinsel, akut ya da kronik herhangi bir anormallik, aktif patolojik
bir durum, bu bölgenin cerrahisine ya da travmasına bağlı sekel olmamalıdır.
KBB muayenesinde, nazal kavitede total ya da subtotal bir obstruksiyon varsa
ya da nazal hastalık nedeni ile tekrarlayan barotravma öyküsü mevcutsa elve-
rişsizlik kararı verilir. Alerjik rinit ya da başka bir nazal hastalık nedeni ile kro-
nik ilaç kullanımı varsa yine elverişsizlik kararı gerekir. Periyodik olarak siste-
mik steroid ya da antihistaminik ilaç kullanımı da elverişsizlik kararı gerektirir.

Hazırlayan: Dr. Nazım Ata. Hava ve Uzay Hek.Uzm.

Eskişehir Asker Hastanesi-USAEM
Kaynaklar:

- JAR-FCL 3.230

- JAA Manual of Civil Aviation Medicine, Dr. Nazım Ata
Chapter 14, Otorhinolaryngology

411

Ağustos S A Y I : 2 0

And Dağları Kazası - 72 Günlük Mücadele

YAŞAMAK İÇİN üzerinde olmasına rağmen, varış noktasına yaklaştığını düşüne-
Şimdi gözlerinizi kapatın lütfen! Düşü- rek bulut içinden iniş için alçalmaya başlar ve çok kısa süre son-
nün: İnsan eti yiyebilir misiniz? ra 4.200 metrelik rakımda zirveye çarpar. Arama ve kurtarma
Ne! Ölmüş bir insan eti…? İğrenç! Hattâ çalışmaları sonuçsuz kalır. Ancak bu andan sonra geride kalan
ölmüş bir arkadaşınızı? kimi yaralı 27 kişi için hayatta kalma mücadelesi başlar. Uçağın
İrkildiniz mi? Mideniz, kalbiniz, beyni- enkazı barınak olarak kullanılır, çikolata parçaları ile açlık, şarap
niz… Hiç de kabul edilebilir değil! yudumları ile susuzluk giderilmeye çalışılır. Paraların yakılması
Hala gözleriniz faltaşı gibi açılmadı ise; ile ısınır kimi zaman vücutlar. Kalabalıkta yalnızlık, karamsar-
yine düşünün: lıkta umut, ölüm korkusu ile hayatta kalma arzusu, asla ile belki
Buz gibi hava; Yok, olmaz! Karla kaplı, kardeşliği, insanlık duyguları ile insanlıktan uzaklaşmanın iki-
bembeyaz bir dağ? Hayır, yine de olası lemleri… Hayatta birbirine tezat duyguların aslında birbirine ne
değil! kadar da yakın olduklarının algısı… Acayipliklerin ne de normal
Kaybolmuşsunuz. Yardım gelmesi olabildiği… 72 gün boyunca devam eden kıyasıya bir mücadele
imkânsız. Kurtulma şansınız yok? Olmaz ve insanoğlunun yapamayacağının olmadığının ya da isterse ya-
canım olmaz! pabileceğinin tekrar tekrar kanıtı.
Ya bir uçak kazasından kurtulan birkaç kişiden biri iseniz? Ne Bu kazada hayatlarını kaybedenler için, zor şartlarda yaşamına
ilgisi var; ama öyle ama böyle! devam etmeye çalışan o kazazedeler için, aileleri ve sevenleri
Ya yardım gelirse! Ya sizi bulurlarsa! Yaşamak için?... için, bekleyenler ve beklenenler için, unuttuğumuz duyguları
1974 yılında Piers Paul Read tarafından yazılmış “Alive: The hatırlamak için, neler yapabileceğimizi, neler başarabileceğimi-
Story of the Andes Survivors” adlı kitaptan esinlenerek, 1993 zi umut etmek için... Bu gerçek olayın ya kitabını okumanızı ya
yılında, Frank Marshall’ın yönetmenliğinde çekilmiş “Alive: The da filmini seyretmenizi, ikisini de yapamayacak iseniz 5 dakika-
Miracle of the Andes” adlı filmin en etkileyici sahnesinden arta nızı onlara (http://www.viven.com.uy/571/eng/default.asp) ayır-
kalanlar… İliklerimin çekildiğini hissettim filmi seyrederken. manızı isteyeceğim sizden. Onların yerinde olsaydık; yaşamak
Gerçek bir hikâye: 1972 yılı sonbaharında, Uruguay Hava için…?
Kuvvetleri’ne ait çift motorlu Fairchild FH-227D tipi yolcu uça- Hazırlayan: Dr. Kerem Erkalp. (Aneztezi Uzm. Bağcılar Eğitim
ğı, içinde bir rugby takımının da olduğu 45 kişi ile Uruguay’dan Araştırma Hastanesi Anestezi ve Reanimasyon Klinik Şef Yard.)
Şili’ye gitmek için havalanır. Uçağın pilotu daha And Dağları’nın

Flight 571 - And Dağları Kazası Kronolojisi

12 Ekim 1972: Uruguay Hava Kuvvet- kar yığınına oturdu. İlk anda 12 kişi, o bir vadide atlı köylüleri gördüler; ateş
lerine ait Fairchild F-227 tipi uçak “Old gece 3 kişi, ertesi gün İkinci pilot ve bir yakarak, bağırarak kendilerini belli edip
Christians” Rugby takımının oyuncularını kadın daha öldü. Kazanın ayın 13’üne ge- yardım istediler. Arjantinli köylüler lisan
müsabaka için Şili’nin Santiago şehrine len bir Cuma günü oluşu, sonradan “On anlaşmazlığına rağmen ertesi gün gele-
götürmek üzere Montevideo’dan hava- üçüncü Cuma” uğursuzluğuyla ilişkilen- cekleri manâsında bir şeyler söylediler.
landı. Fırtına yüzünden Arjantin’in Men- dirildi… Geceleri dondurucu soğuktan 72. Gün (22-23 Aralık 1972): Sağ ka-
doza Havaalanına inmek zorunda kaldı. (-370C) korunmak için uçağın izolasyon lan 16 kazazede kötü hava yüzünden
Uçakta 45 kişi vardı. malzemelerinden ve battaniyelerinden helikopterlerle iki partide alındı. Santi-
13 Ekim 1972: Öğleden sonra tekrar kal- yararlandılar ve birbirlerine sarılarak uyu- ago’daki hastanelerde, dağ (irtifa) hasta-
kan uçağın pilotu, And Dağları üzerin- dular. Su ihtiyaçlarını kar eriterek karşı- lığı, dehidrasyon, beslenme bozukluğu,
deyken, Şili’nin Curico şehri üzerinde ladılar. Çikolata, çerez ve şaraptan ibaret iskorpüt, donma ve kırık tedavileri gördü-
olduğunu varsayarak (gerçekte 55 mil yiyecek-içecek stokları tükenmeye başla- ler. Kurtulanlardan Nando Parrado 40 kg
uzakta idi) kuleden iniş izni istedi; alçal- dı. Bavulların deri kısımlarını kemirenler kaybetmişti. Daha sonra basın karşısına
maya başladı, ama bulut içinde uçarken oldu. çıkarıldıklarında, nasıl hayatta kaldıkları,
(SA kaybına uğrayarak) bir tepeye çarptı. 2. Gün: Düşen uçağı arama çalışmala- ne yedikleri sorulduğunda, arkadaşlarının
4.200 metrede çarpma nedeniyle kanat- rı başladı, küçük bir uçak “sizi gördüm” etlerini yediklerini söylemeye utandılar;
ları kopan uçak sürüklendikten sonra bir manasında kanat sallayarak geçmesine peynir yediklerini söyleyerek geçiştirdi-
rağmen sonuç çıkmadı. Uçağın beyaz ler. Gerçeğin ortaya çıkmasıyla ahlâki
olması, karda görülmesini engellemişti. 1 ve dînî tartışmalar oldu. Katolik kilisesi
hafta sonra arama çalışmalarına son veril- kazazedeleri günahkâr ilân etti. Santiago
di. Kazazedeler pilli bir radyodan bu kötü gazetesi ön sayfa manşetten kazazedeleri
haberi duydular. Kanibalizm (yamyamlık) ile suçladı…
Uykuda düşen bir çığdan 8 kişi öldü. Kazadan 20 sene sonrası:
9. ve sonraki günler: Açlık dayanılmaz
hale gelince, ölen arkadaşlarının etlerini Bu dramatik olay, in-
yeme fikri tartışıldı, şiddetle karşı çıkan- sanın bir dilemmasını
lar oldu ise de 2 saat sonunda kabul edil- göstermekte; içinde,
di. Uçağın kuyruk parçasına kadar gidip “Ben orada olsay-
oradan yiyecek, batarya, radyo, yalıtım dım ne yapardım?”
malzemeleri getirdiler. Dağda buldukları sorusunu barındır-
bazı bitkileri de yediler. 17. gün düşen maktadır. Bu öykü
bir çığda 8 kişi birden öldü. Arada tek tek bağlamında kendi-
ölümler olmaktaydı. Kar körlüğüne karşı siyle yüzleşen insan,
uçağın camından gözlük yaptılar… Yaş açlık gibi en temel
günü kutlamalarını ihmal etmemelerine ihtiyacının giderile-
rağmen günler çok zor geçmekteydi. Yar- mediği bir durumda,
dım arayışı için girişimlerde bulunanlar hayvani güdülerinin ortaya çıkabileceği-
oldu ama ümitsizce geri döndüler. Soğuk, ni; karnı tokken ürettiği fikir ve felsefeler-
gıdasızlık ve oksijen azlığı yüzünden ha- le zıt davranışlar sergileyebileceğini fark
reket etmek bile çok zordu... ederek anksiyete yaşamaktadır.
60. Gün: Her şeyi göze alarak yola çıkan Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
2 kişi, 12 gün sonra nehrin karşısındaki

412

Ağustos S A Y I : 2 0

UÇUŞ KAZALARI

Suriye F-4 uçağımızı düşürdü Hakkari’de helikopter kazası, 5 şehit
22 Haziran 2012 günü saat
10.30’da 7. Ana Jet Üs’den 22 Temmuz 2012 günü saat 16.55 sıralarında Yüksekova
(Malatya-Erhaç) kalkan 173. İlçesi’nin sınır kesimindeki Dağlıca Taburu’nda Jandarma Genel
Filoya ait RF-4E Fantom uça- Komutanlığına ait S-70 Sikorsky tipi bir kargo helikopteri Deryan
ğı 11.58’de Suriye uçaksavar- Tepe’ye inişe geçtiği esnada düştü. İniş yerinde uzaktan kuman-
larından açılan ateş sonucu dalı mayın olması ihtimali nedeniyle pilotun (J. Bnb. Kürşat Celal
(Hatay’ın güneyinde, Lazkiye Konukçu) başka yere iniş plânladığı, buradaki yamaçta ise heli-
sahilinden 8 mil açıkta) denize kopterin güç kaybına uğrayarak 200 metre kadar aşağı kaydığı,
düştü. Dışişleri Bakanı Ahmet bu sırada yangın çıkmaması için motoru durdurduğu açıklandı.
Davutoğlu, uçağın ulusal radar PKK tarafından düşürüldüğü iddiaları kesin bir dille yalanlandı.
test uçuşu yaptığını; başka kay- Kaza sonucunda 5 personel şehit oldu, 7 personel yaralandı.
naklar ise Kıbrıs Rum Kesimi Şehitlerin isimleri: Tğm. Nuri Akman, Asb. Ahmet Çağlar, Uzm.
tarafından Doğu Akdeniz’de Çvş. Muhamed Şahin, Uzm.Çvş. Muharrem Saygun, Uzm.Çvş.
yapılmakta olan petrol arama Regaip Şahin. (Vatan)
çalışmaları için gözcü görevi
Akrobasi pilotunun kazası
yaptığını bildirdi. Suriye, uçağın sınırdan 10 km içeri girdiği için 29 Temmuz 2012 günü Hezarfen Ha-
vurulduğunu kabul ederek özür diledi ve denizdeki arama kur- vaalanında akrobasi uçuşu yapan tec-
tarma çalışmalarına katıldı. Askeri yetkililer, silâhsız ve tek ola- rübeli pilot Murat Öztürk kaza geçir-
rak uçan uçağın Suriye karasuları dışında, uluslar arası sularda di. Kendisine ait Pits modeli uçağında
(sahilden 13 mil açıkta) iken vurulduğunu; barış zamanında sınır kontrolü kaybederek yere çarptı. Am-
tecavüzü durumlarında bile bir uçağın vurulmasının en son çare bulansla Bakırköy Devlet Hastanesine
olduğunu; uçağın önce yerden uyarılması, sonra önleme uçakları kaldırıldı. Ağır yaralanması olmadığı
tarafından taciz edilerek uzaklaşmaya veya inmeye zorlanması,
ancak düşmanca bir saldırı ve ateş etmesi durumunda karşı ateş öğrenilen M. Öztürk’ü ilk ziyaret eden, diğer bir akrobasi pilotu
açılması kuralının geçerli olduğunu belirttiler. Bazı kaynaklar olan Ali İsmet Öztürk oldu. (www.airkule.com)
Türk uçağının karasularından sadece 1 km içeri girmiş olduğunu,
uçağın muhtemelen vurulduğu sıradaki hızı ile düşünceye kadar Köyceğiz’de yangın helikopteri kazası
Suriye karasularında daha içerilere mesafe aldığını söylediler. 11 Ağustos 2012 günü
Sınır komşuluğu olan ülke uçaklarının uçuşlarında bazen kasıt- Köyceğiz’de ormanlık alan-
sız ihlâller olabildiği, bunun nota vermek gibi mekanizmalarla da çıkan yangına müdaha-
halledildiği; Suriye’nin yakın geçmişte İsrail uçaklarının Esat’ın le ederken Otmanlar Köyü
sarayının üzerinden geçmesine bile tepki vermediğini, ancak içe- Şeytan Deresi mevkiinde
rideki muhalefete gözdağı vermek yanında, NATO, ABD veya soğutma çalışmaları sırasın-
Türkiye’den Suriye’ye olası savaş senaryolarına tepki koymak da Kamof tipi yangın sön-
için bu hamleyi yaptığı şeklinde yorumlar oldu. Uçağın, yeni ku- dürme helikopteri düştü. 3’ü
rulan Rus yapımı uçaksavar füze sistemiyle (SA-11) vurulmasının Rus ikisi Türk 5 kişi yaşamı-
da ayrı bir anlamı olduğu vurgulandı. (Suriye füze ile değil uçak-
savar ile vurulduğunu ileri sürdü.) Türkiye’yi bazı savaş senaryo- nı kaybetti. Ölenlerin isimleri: Em. Plt. Bnb. Atıf Ateşok, Orman
ları içine çekmek amacıyla bir tezgâh kurulduğu da iddia edildi. Muhafaza Me. Orhan Çelik, Rus pilotlar Alexander Gavrilov,
Türk hava sahasının Suriye sivil uçaklarına kapatılmasının çok Nikolay Atepalikhin ve Sergey Khorokhorin. Karadan soğutma
etkili bir yaptırım olacağı söylendi… çalışmalarını sürdüren söndürme ekibinin şefi Umut Şahan,
Hava K’deki sloganı “Yalnız, silâhsız ve korkusuz” olan RF-4E helikopterin alçaktan uçtuğunu fark ederek telsizle, “Alçaktan
keşif uçağının pilotları Yzb. Gökhan Ertan ile Tğm. Hasan Hü- uçuyorsun, yüksel” uyarısında bulundu. Bu uyarının ardından
seyin Aksoy’un uçaktan atlamış olup Suriye’nin elinde olabile- yangın bölgesine su bırakan helikopter, boşalan “bambi”yi (su
ceği ümit edilmekle birlikte, cenazelerinin Nautilus sualtı arama atılan hazne) doldurmak için en yakın su havuzuna gitti ve suyu
gemisi tarafından olaydan 14 gün sonra çıkarılmasıyla şehit ol- aldıktan sonra tekrar aynı bölgeye geldi. Helikopter yangın böl-
dukları kesinleşti. Amerikan gemisi bazı arızaları bahane ederek gesine su bıraktı ancak bambi bir ağaca takıldı. Pilot yükselmeye
uçak enkazını çıkarmadan bölgeden ayrıldı. Bu durum olayın ay- çalıştıysa da helikopter birkaç saniye içinde kayalık alana düşe-
dınlanmasını zorlaştırdı; ayrıca bazı komplo teorilerine de zemin rek infilak etti. (Habertürk)
yarattı. Yzb. G. Ertan’ın Türkiye’nin astronot adaylarından biri
olduğu gazetelerde yazıldı… Hindistan’da 2 helikopter havada çarpıştı
Suriye 23 yıl önce, 21 Ekim 1989’da, Tapu Kadastro Genel Hindistan Hava Kuvvetlerine ait Mi-17 tipinde eğitim uçuşu ya-
Müdürlüğü’ne ait BN-2A-3 Islander tipi çift motorlu bir uçağı- pan 2 helikopter, ülkenin batısındaki Gujarat eyaletinde kalkıştan
mızı düşürmüştü. Kadastro çalışmaları yapmak üzere kalktıktan kısa süre sonra havada çarpıştı. Çarpışma sonucu 6 askerin öldü-
sonra Suriye Hava Kuvvetleri’ne ait 2 Mig-21 savaş uçağı tara- ğü açıklandı. (www.airporthaber.com)
fından ateş açılarak düşürülen uçakta görevli pilotlar Talat Gen-
cer ve Faik Aytan ile teknisyenler Yusuf Gören, Selahattin Çelik
ve Fikri Köşker şehit olmuştu. Olay sonrasında Suriye yetkilileri
uçağın 20 km. sınır ihlâli yaptığını iddia etmiş, ancak 1 yıl sonra
Türkiye’ye ailelere verilmek ve düşürülen uçak için 3 milyon 430
bin $ tazminat ödemişti.

413

Ağustos S A Y I : 2 0

UÇUŞ KAZALARI

Marmara Ereğlisi’nde Cirrus düştü Pakistan’da helikopter düştü
12 Ağustos 2012 günü
Büyükçekmece’deki He- Pakistan’ın kuzeyindeki Sakardu’da
zarfen Havaalanı’ndan (10 Temmuz 2012 günü) test uçuşu
Edremit’e gitmek üze- yapan Mi-17 tipi bir askeri helikop-
re kalkan tek motor- terin teknik arıza nedeniyle düşmesi
lu SR22 tescilli ’Cirrus’ sonucu 3 pilotun öldüğü bildirildi.
tipi pervaneli uçak, saat
14.20’de Tekirdağ-Mar- Brunei Sultanlığında helikopter kazası
mara Ereğlisi’nin 2,5 mil Brunei başkenti Bender Seri
açıklarında denize düştü. Begavan’a giden Bell-212 tipi
Kazaya, olay sırasındaki askeri helikopterin, 20 Temmuz
şiddetli yağış ve fırtınalı 2012 günü geç saatlerde Ulu Be-
lait bölgesinde düşmesi sonucu
havada yıldırım çarpmasının neden olduğu belirlendi. Pilot Hik- 10 kişi öldü, 2 yaralı 2 de kayıp
met Aral ile Türkiye’nin ilk kadın iş uçağı pilotu Lisa Şener öldü.
Prestige Group sinemalarının kurucusu ve sahibi olan Lisa Şener, olduğu bildirildi. Düşen helikopterde ölenlerin çoğu, eğitimden
uçuşu, dünyaya bir çocuk getirmek ve yeniden doğmak kadar evlerine dönen subay adayları idi. (www.airporthaber.com)
sevdiğini söylemekteydi… Bir gün önce babası ölmüştü ve aile-
si kötü haberi Cunda adasına vardığında söylemeyi plânlamakta Uçan Titanik düştü, 45 kişi öldü
idi. Babasıyla aynı gün toprağa verildi… ‘Düşmeyi engelleyen sis-
Cirrus, Amerika’da yeni jenerasyon uçaklar içerisinde yıllık satış tem’ gibi birçok özelliği
ortalaması en yüksek uçak olarak biliniyor. 3 model üretilen uça- bulunan ve ‘Uçan Titanik’
ğın bu sınıftaki diğer uçaklardan en belirgin farkı; gerektiğinde olarak adlandırılan Suhoy
kokpit arkasındaki roketin ateşlemesiyle bir paraşütün açılması Superjet-100 uçağı, 9 Mayıs
ve uçağı emniyetle yere indirmesi. Ayrıca, gövdesinin kompo- 2012 günü Endonezya’da
sit uzay teknolojisiyle üretilmesi ve uçuş esnasında çevresindeki Cakarta’nın güneyinde için-
uçakları kontrol edebilmesini sağlayan ‘lsquo; Traffic Awereness’ deki 48 kişiyle düştü. Uçak-
sisteminin bulunması da bu uçağa ait ayrıcalıklar arasında. (Va- taki yolcuların çoğunluğunu
tan) havayolu şirketlerinin üst dü-
zey yöneticileri oluşturuyor-
Nijerya’da feci kaza; kiliseye çarpan uçak ve 163 ölü du. Ayrıca 4’ü mürettebat 8
3 Haziran 2012 günü Nijerya’nın Lagos kentinden başkent Rus, bir Fransız ve bir ABD’li
Abuja’ya kalkan bir yolcu uçağı havalandıktan kısa süre sonra gazeteci de tanıtım için uça-
Murtala Muhammed Havaalanı’nın yakınında (Iju mahallesinde
2 katlı bir kilise binasına çarptı. Hindistan firması olan Dana Air’e ğa binmişti.
ait MD83 tipi uçakta bulunan 146 yolcu ve 6 mürettebat toplam Uçağın dağa çakılması sabotaj ihtimalini akıllara getirdi. Çünkü
153 kişiden kurtulan olmadı. Uçağın çarptığı bina ve çevredeki Rusya, rakiplerine göre %25 ucuz olan bu uçakla birçok şirketin
yerleşim yerlerinde de en az 10 kişinin öldüğü, 50’den fazla kişi- en büyük rakibi haline gelecekti. 1,4 milyar dolar harcanarak 10
nin yaralandığı bildirildi. Düşmeden önce Mayday çağrısı yapan yıldan beri üzerinde çalışılan ve ilk uçuşunu 2008 yılında yapan
uçağın her iki motoruna da kuş girdiği iddia edildi. Afrika’nın en bu kısa-orta menzilli Superjet-100’ün düşmesi imkânsıza yakın
büyük petrol üreticisi olan Nijerya’da 1992’den beri 7 önemli görülüyordu. Cakarta’daki Salak Dağı’na çarpan uçağın sistem-
uçak kazası meydana geldi. (www.airporthaber.com) lerinin dağı fark etmeme ihtimalinin sıfır olduğu açıklandı. Rus
askeri istihbaratı (GRU), uçağın çarptığı dağda bir Amerikan Üssü
Kolombia’da helikopter kazası, 13 ölü bulunduğunu, uçağın düşmeden önce tüm elektronik sistemleri-
Kolombiya Hava Kuvvetlerine ait bir helikopter, 30 Nisan 2012 nin devre dışı kaldığını ve kazanın aslında ABD tarafından ticari
günü ülkenin kuzeyinde düştü ve 13 kişi öldü. Nakliye görevi ya- rekabet amaçlı yapılan bir sabotaj olduğunu iddia etti.
pan helikopterde ölenlerin yedisinin asker, altısının polis olduğu Fly-by-wire sistemiyle donatılan uçakta yolcuların basınç prob-
açıklandı. lemi yaşamaması için kişiye özel hava sistemi yapıldı. Sadece
21 saniyede kişinin vücuduna uygun bir pozisyon alan koltuklar
İtalya’da helikopter kazasında ölüm yok kullanıldı. 35 milyon dolardan 123 sipariş alan şirketin bu kaza-
İtalya’nın nın ardından sıkıntı yaşama ihtimali var. (Hürriyet, www.airkule.
kuzey ba- com)
tısındaki
Lombardi- Kanada’da 2 küçük uçak havada çarpıştı, 5 kişi öldü
ya Bölge- 12 Mayıs 2012 günü Kanada’nın Saskatchewan eyaletinde iki
si’ndeki EC küçük uçağın havada çarpışması sonucu 5 kişi yaşamını yitirdi.
Regina’dan La Ronge’a gitmekte olan uçakta bir kadın ve bir er-
145 tipi helikopter düştü. Kazaya helikopter pervanesinin elektrik kek bulunuyordu. Piper PA-28 olduğu belirlenen diğer uçak ise
tellerinden birinin çarpmasının neden olduğu sanılıyor. Sondrio Calgary’den St. Brieux’a gidiyor ve bu uçakta da 3 erkek yolcu
kenti yakınlarındaki Morbegno bölgesindeki ormanlık alanda vardı. İki uçak Saskatoon’un kuzeydoğusunda çarpıştı. Kaza so-
kontrolden çıkan ‘118 servis helikopterinin’ pilotu ve teknisyeni nucu göle düşen uçaklarda ölenlerin cesetleri çıkarıldı. (www.
kazayı küçük yaralarla atlattı. (DHA) turkishny.com)

414

Ağustos S A Y I : 2 0

UÇUŞ KAZALARI

Nepal’de düşen uçakta 15 ölü Bosna’da paraşütçüleri taşıyan uçak kazası
20 Mayıs 2012 günü Bosna-Hersek’in Banja Luka şehri yakınla-
rında Zalujani Havaalanında Cessna tipi küçük bir uçak düştü.
Bosna-Hersek polisi, düştüğünde yangın çıkan uçakta bulunan
ikisi hoca, üçü öğrenci olmak üzere 5 paraşütçünün öldüğünü
açıkladı. (www.gercekgundem.com)

14 Mayıs 2012 günü Nepal’in kuzeyinde Dornier-228 tipi uçak Ukrayna’da paraşütçüleri taşıyan uçak çakıldı
Himalaya Dağlarında başkent Katmandu’nun 200 km. kuzeyba- 10 Haziran 2012 günü 16 paraşütçü
tısındaki Jomson Havaalanı’na inişi sırasında düştü. Uçak infi- ve 3 mürettebatla Ukrayna’nın baş-
lak etmedi, yangın da çıkmadı, bu nedenle 6 kişi mucize eseri kenti Kiev’in 30 km. batısında Bo-
sağ kurtuldu. Agri Havayolları’na ait uçakta bulunan 16’sı Hint- rodyanka Havaalanına inişe geçen
li, 18 yolcu ve 3 mürettebattan 15’i öldü. Yolculardan 13’ünün Let L-410 tipi küçük uçak çakıldı.
Nepal’in kuzeyindeki bir kutsal mekâna giden hacı adayları ol- Şiddetli yağmur ve kuvvetli rüzgâr
duğu bildirildi. Jomson Havaalanı, dünyanın en tehlikeli alan- nedeniyle acil iniş izni isteyen uçak
larından birisi olup, Annapurna Dağı eteklerinde, 2680 metre
yükseklikte bulunuyor. (Habertürk) yere çarptı. 5 kişi öldü, 13 kişi de yaralandı. L-410 tipi uçaklar
1960’lı yıllardan itibaren Çekoslovakya’da imal edilmekte, halen
İtalya’da küçük uçak kazası, baba-oğul öldü serviste olan 1.100 uçak var. (http://www.rt.com/news/dead-uk-
İtalya’nın Taranto kentinde küçük bir uçak düştü. 40 yaşındaki raine-plane-landing-535/)
mühendis Pietro DellaCorte ve 15 yaşındaki oğlu Mattia’nın için-
de bulunduğu ultralight uçak, özel bir piste yaklaştığı sırada Tor- Rus uçağı 12 yolcu ve bir pilot ile kayboldu
ricella yakınlarındaki kırsal alana düştü. Görgü tanıkları uçağın Rusya’nın Ural bölgesinde izinsiz havalanan küçük bir yolcu
yere çakıldıktan sonra alev aldığını anlattı. (Milliyet) uçağı radardan kayboldu. İçinde biri pilot 13 kişinin bulunduğu
tek motorlu Antonov An-2 model uçaktan 11 Haziran pazartesi
Almanya’da kuçük uçak kazaları gecesinden itibaren haber gelmedi. Uçağın gecenin geç saatle-
1. Karlsruhe kentinin Rheinstetten semtinde 30 Mayıs 2012 akşa- rinde küçük bir madencilik kenti olan Serov’dan havalandığı,
mı tek motorlu bir uçak havalandıktan hemen sonra düştü. Alev sonra da radarlardan kaybolduğu; uçağı orman yangınlarını sön-
topuna dönen uçakta bulunan 73 yaşındaki pilot ve gezi için dürmek için kiralayan sahibinin olaydan haberi olmadığı bildiril-
uçakta bulunan 13 yaşında kız çocuğu, 17 yaşındaki ağabeyi ve di. Moscow Times gazetesi, tarım alanlarında kullanılan uçağın
47 yaşındaki babası kazada hayatını kaybetti. hafta sonu bölgeye balık avlamaya gelen alkollü kişilerce kaçırıl-
2. Coburg kentinde Piper PA-28 tipi küçük uçak, 6 Ağustos 2012 mış olabileceğini duyurdu. (Sabah)
günü sabah saatlerinde Steinrücken havaalanından kalktıktan
kısa süre sonra ormanlık bir alana düştü. Uçakta yangın çıktı; Brezilya’da düşen uçakta 8 ölü
kadın pilotla birlikte 3 yolcu öldü. (www.airporthaber.com) 28 Temmuz 2012 günü Brezilya’nın güneyinde Minas Gerais
3. Quakenbruck Planör pistinden havalanan 17 yaşındaki bayan bölgesine düşen bir gıda firmasına ait Beechcraft B-200 tipi kü-
pilot ilk uçuşunda bir eve çarparak öldü. Alkol ve uyuşturucu çük uçakta bulunan firma üst düzey yetkilisi 8 kişi öldü. (www.
ihtimali üzerinde durulan kazada planörün düşmeden önce ha- airporthaber.com)
vada daireler çizdiği gözlendi. (Vatan)
Endonezya’da askeri uçak evlerin üzerine düştü
Pakistan’da 2 askeri uçak çarpıştı, 4 pilot öldü Eğitim görevi yapan Fokker-27 tipi pervaneli uçak başkent
Pakistan’ın kuzeybatısın- Jakarta’nın doğusunda Rajawali yerleşim bölgesinde Halim Per-
da Hava Kuvvetlerine ait 2 danakusuma Askeri Havalimanı yakınlarında düştü, 6 kişi öldü.
eğitim uçağı havada çarpış- Ölü sayısına kaza sırasında evlerinde bulunan kişilerin dahil olup
tı, 4 pilot öldü. Haybertah- olmadığı henüz netlik kazanmadı. Uçakta eğitmen ve öğrenci-
tunva eyaletinin Novşera lerden oluşan 7 kişi bulunuyordu. Endonezya’da bu seneki bir
kentindeki üsten havalanan uçak kazasında 45; 2009’da düşen bir uçakta da 24 kişi ölmüştü.
Mushak tipi uçaklardan biri Hava ulaşımına oldukça bağımlı olan Endonezya’da uçuş güven-
yerleşim bölgesinde düştüğü liği çok düşük seviyelerde. (www.airkule.com)
için bazıları ağır 8 kişinin de
Rusya’da küçük uçak kazası
yaralandığı bildirildi. (www.airkule.com) Rusya’nın merkez bölgelerinden Riazan’da Il-103 tip küçük yol-
cu uçak düştü. Uçakta bulunan yolculardan biri çocuk 3 kişi ya-
Fransa’da Gulfstream inişte düştü şamını yitirdi. 22 Temmuz 2012 günü meydana gelen kazanın
11 Temmuz 2012 günü nedeni bilinmiyor.
Fransa’nın güneyinde Toulon
ile Marsilya arasında yer alan Afganistan’da askeri helikopter kazası
Castellet Havalimanı’na iniş 17 Ağustos 2012 günü Afganistan’ın güneyinde NATO’ya ait bir
için alçalan Gulfstream-IV helikopterin düşmesi sonucu 7’si NATO askeri 11 kişi öldü. Ulus-
tipi özel jet belirlenemeyen lararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF), ölen askerlerden 3’ünün
Amerikalı, 3’ünün Afgan güvenlik görevlisi ve birinin de Afgan
bir nedenle yere çakıldı. İkiye bölünerek alev alan uçakta bulunan sivil tercüman olduğunu, diğer 4 askerin uyruğunun ise henüz
24 ile 60 yaşlarındaki 2 erkek ve 30 yaşındaki bir kadın, toplam 3 belirlenemediğini açıkladı.
Amerikan vatandaşı hayatını kaybetti. (www.airkule.com)

415

Ağustos S A Y I : 2 0

UÇUŞ KAZALARI

Rusya’da tarım uçağı pilotu bayan arkadaşını gezdirir- ğuna çarparak uçağın 12 metre sola kaymasına neden
ken düştü oldu. Küçük uçakta 18 yolcu bulunmakta idi; olayda
19 Ağustos 2012 günü Moskova saatiyle 18.50 sırala- yaralanan olmadı. (www.airporthaber.com)
rında küçük bir tarım uçağı, turizm tatil köyü “Belaya
Gora” yakınlarında düştü. Çevredeki insanlardan zarar TGS çalışanının parmağı koptu
gören olmazken, pilot yaşamını yitirdi, yolcu ise yaralı 14 Mayıs 2012 günü İstanbul-Toronto seferini yapmaya
olarak kurtuldu. Normalde tarım işleri için kullanılması hazırlanan THY uçağına yükleme yapan Soner Çorbacı
gerekirken, pilotun uçağı kadın arkadaşını gezdirmek adlı TGS yer çalışanı, bir parmağını araca kaptırdı. Sıkı-
için kullandığı ortaya çıktı. (www.airkule.com) şan parmağının koptuğu öğrenilen işçi TEM Hospital’e
kaldırıldı. Çorbacı’nın, takılması zorunlu olduğu halde
Sudan’da düşen uçakta 31 ölü iş eldivenini takmadığı ve ihmalin kendisinden kay-
Müslümanların yaşadığı Kuzey Sudan’da dün bir bay- naklandığını kabul ettiği açıklandı. (www.airporthaber.
ramlaşma törenine gitmek için havalanan hükümet de- com)
legasyonunu taşıyan uçak Güney Sudan ile sınır böl-
gesinde bulunan Talodi dağı üzerinde uçarken düştü. Gana’da uçak minibüse çarptı
Kazada aralarında Güney Sudan Din İşleri Bakanı Gazi Nijerya’nın ticari mer-
el Sadık ve Sudan Barış ve Adalet Partisi üyesi Makki kezi Lagos’tan kalkan
Baleyalı’nın da olduğu 31 yolcunun tamamı öldü. Ka- ve Gana’nın başkenti
zanın Sudan ikiye bölünmeden önce şiddetli çatışma- Akra’nın Kotoka Uluslara-
ların yaşandığı sınır bölgesinde olması akıllara “Acaba rası Havaalanına iniş yap-
uçak düşürüldü mü” sorusunu getirdi. Ancak şimdilik mak isteyen Boeing 727
Sudan’ın resmi haber ajansı SUNA, kazanın olumsuz tipi (Allied Air’e ait) bir
hava koşulları nedeniyle gerçekleşmiş olabileceği açık-
laması yapıyor. Uçakta bir bakan, 25 hükümet delegesi kargo uçağı, 2 Haziran 2012 günü akşam saat 19’da
ve 5 mürettebat bulunmakta idi. Uçağın iki kez inmeyi fren sistemi arızası nedeniyle çitleri yıkıp pist dışına çık-
denemiş, ancak başaramamış olduğu öğrenildi. (Sabah) tı ve otoyolda içi yolcu dolu bir minibüsle çarpıştı. Yet-
kililer, minibüsteki 10 kişinin öldüğünü, 4 kişilik müret-
Kenya’da safari uçağı düştü, 4 ölü tebatın sağ olarak kurtulduğunu ve havaalanı kliniğinde
tedavi gördüğü söyledi. (BBC Türkçe, Habertürk)
Kenya’nın ünlü safari bölgesi Masai Mara’da küçük
uçak düştü. L-410 tipi turboprop uçakta 5’i Alman, 4’ü Sunexpress’in iki uçağı İsveç’te çarpıştı
Amerikalı, 2’si Çek 11 turistin bulunduğu, kazada Al- 1 Temmuz 2012 günü yerel saatle 09.10 sıralarında İz-
man turistlerle birlikte 2 pilotun öldüğünü açıkladı. mir-Stockholm/Arlanda seferini tamamlayıp park pozis-
yonuna gitmekte olan TC-SNM isimli uçak ile, yan ta-
YER KAZALARI rafında park pozisyonunda bekleyen, Antalya-Arlanda
seferini yapmış olan TC-SUO isimli uçak park alanında
Chicago O’Hare Havaalanında çarpışma çarpıştı. Uçakların kanat ucu ve kuyruk bölgelerinde
31 Mayıs 2012 hasarlar meydana geldi. Uçakların ikisi da uçamaz hale
günü Amerikan Eag- geldi. Yolculardan ve mürettebattan yaralanan olmadı.
le Havayolları’nın (www.airporthaber.com)
Embraer-140 tipi
yolcu uçağı, Spring- THY eğitim uçağı faciadan döndü
field-Chicago sefe- 13 Temmuz 2012 günü öğle saatlerinde Çorlu

rini yaptıktan sonra taksi yolundan geçerek park nok- Havalimanı’nda eği-
tasına gitti. Bu sırada Japonya merkezli Eva Air Cargo tim uçuşu yapan THY
Havayolları’na ait B747 tipi uçak, Embraer’in kuyru- Akademi’ye ait Cessna
172 tipi uçak sert iniş
nedeniyle pist dışına
çıktı. Metrelerce toprak
zemine sağ kanadını sürterek ilerleyen ve yatarak du-
rabilen uçakta şans eseri pilotların burnu kanamazken,
yardıma koşan bir teknisyenin ayağı kırıldı. (www.air-
porthaber.com)

416

Ağustos S A Y I : 2 0

OLMAMIŞ KAZALAR Paraşütçülerle uçağın tehlikeli yakınlaşması!
14 Temmuz 2012 günü Esenboğa Havalimanı’na yaklaş-
Rus uçağı pist dışına çıktı mak için alçalan THY uçağının pilotu, uçağın yaklaşık 200
5 Mayıs 2012 gecesi Rusya’nın Şeremetyevo Havaalanın- metre sağında 4 kişilik paraşütçü grubunu fark etti. 9 bin
da saat 21:30 sıralarında meydana gelen olayda, Dnepro- feet yükseklikte bir anda uçağın metrelerce yakınında pa-
petrovsk-Moskova seferini yapan Embraer-145 tipi yolcu raşütçüleri gören kaptan pilot durumu kuleye iletti. Ayaş
uçağı iniş sırasında olumsuz hava koşulları yüzünden pis- yakınlarında serbest yamaç paraşütü atlayıcılarının bulun-
tin 50 metre dışında çıktı. Uçakta bulunan 20 yolcudan duğunun tespit edilmesi üzerine polis bu bölgeye gitti. Ge-
yaralanan olmadı. Şiddetli rüzgâr ve fırtına nedeniyle aynı reğinden fazla yükseğe çıktıkları için hava trafiğini tehlike-
havaalanına 8 uçak iniş yapamadı. (www.airporthaber. ye atan paraşütçü grup polis sorgusunda, yasak olmayan
com) bölgede yamaç paraşütü ile uçtuklarını ve iddia edildiği
THY uçağı Uganda’ya zorunlu iniş yaptı kadar yüksekten uçmadıklarını öne sürdü.
Johannesburg’a gitmek üzere 250 yolcusuyla 12 Mayıs Öte yandan AirportHaber’e gelen bir başka bilgiye göre,
2012 günü saat 01.00’de İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan bu olaydan kısa süre sonra 5 bin feet’te uçan bir hava am-
kalkan TK 5840 sefer sayılı yolcu uçağı, motorundaki arı- bulans helikopterinin de 5 paraşütçüyü uçuş emniyetini
za nedeniyle Uganda’nın Entebbe Havaalanı’na sorunsuz riske edecek irtifada gördüğü kaydedildi. (www.airport-
olarak indi. haber.com)
THY uçağı kuş sürüsüne daldı THY uçağında kabin basıncı kaybı olayı
11 Haziran 2012 günü İstanbul-Budapeşte seferini yapan
THY’ye ait A321 tipi yolcu uçağı, Budapeşte Ferenc Liszt 14 Temmuz 2012 günü İstanbul-Köln seferini yapan Boe-
Havalimanı hava sahasında kuş sürüsüne çarpti; ancak ing 737-800 tipi THY uçağı Köln Havalimanı’na iniş için
uçak başarıyla indi ve hiçbir yolcu yaralanmadı. 140 yol- alçaldığı sırada kabin basıncı aniden düştü. Uçaktaki ok-
cusu olan uçağın motorlarından biri arızalandı ve bakıma sijen maskeleri bir anda açılınca yolcular arasında kısa sü-
alındı. (www.airporthaber.com) reli panik oldu. 77 yolcusu bulunan uçağın kaptan pilotu
THY uçağına kuş çarptı Köln Havalimanı kulesi ile temasa geçerek acil iniş için
izin istedi. THY uçağı bir kaç dakika sonra inişini sorunsuz
11 Temmuz 2012 günü İs- gerçekleştirdi. (www.airporthaber.com)
tanbul-Belgrad seferini ya- Türbulans paniği
pan Airbus 319 tipi ‘Salihli’ Londra’ya gitmek üzere Washington’dan kalkan, Boeing
isimli THY uçağına Atatürk 757 tipi 50 yolcu taşıyan United Airlines uçağı, Atlantik
Havalimanı’ndan kalkışından üzerindeyken bir anda yaklaşık 6 bin metre irtifa kaybetti.
sonra kuş çarptı. 12 bin feet’te yaşanan olaydan sonra kap- Yolcuların büyük korku yaşadığı uçak, Kanada’nın Newfo-
tan pilot, uçuşu riske etmeyecek bir durum olduğuna karar undland kentindeki St John’s Havalimanı’na acil iniş yap-
vererek uçuşa devam etti. Uçak sorunsuz şekilde Belgrad’a mak zorunda kaldı. (Hürriyet)
indi. Burada teknik ekip tarafından yapılan kontrollerde, Seabird kanadını deniz fenerine çarptı
uçağın burun kısmındaki radomda 30 cm2 ebadında çök-
me tespit edildi. (www.airporthaber.com) Seabird’ün Bodrum-Çeşme uça-
Kuş çarpan uçağın burnu açıldı ğının kanadının kalkış sırasında
Iberia Havayolları’na ait A340-300 tipi deniz fenerine çarptığı öğrenildi.
yolcu uçağı, Madrid-San Juan seferini (Sabah)
yapmak üzere havalandığı sırada bir ak- Etihad’da kabin basıncı kaybı olayı
babaya çarptı. Çarpmanın ardından uça- 20 Ağustos 2012 günü 250 yolcusuyla Paris’ten Abu
ğın burnunda büyük ölçüde delik mey- Dabi’ye gitmek için havalanan Etihad Havayolları’na ait
dana gelirken, uçak 1 saat 10 dakika bu şekilde uçarak 7 Airbus 340-600 tipi yolcu uçağının Türkiye hava saha-
bin feet yüksekliğe ulaştıktan Madrid’e geri döndü. (www. sındayken kabin basıncı sistemi devre dışı kaldı. Uçağın
airporthaber.com) kaptan pilotu Atatürk Havalimanı Hava Trafik Kontrol
Atlas uçağına yıldırım çarptı Kulesi’yle irtibata geçerek acil iniş için izin istedi. Uçak
Atlasjet Havayolları’nın Ki- DHMİ’ne bağlı itfaiye ve ambulans araçlarının hazır ola-
şinev-Antalya seferini yapan rak beklediği piste 02.35’de başarılı bir şekilde iniş gerçek-
Airbus 321 uçağına Antalya leştirdi. (www.airporthaber.com)
Havalimanı’na iniş yaptıktan
kısa süre sonra yıldırım isabet
etti. 18 Mayıs 2012 gecesi saat
23.30’da park yerine çok yakın bir noktada uçağın sol
kanadına isabet eden yıldırım nedeniyle uçağın lastikleri
patladı. Uçakta 210 yolcu bulunmakta idi; herhangi bir
yaralanma olmadı. (www.airkule.com)

417

Ağustos S A Y I : 2 0

John Travolta’nın evi - Brad Pitt’in uçağı Havalimanlarında görev yapan 9 bin 26 özel güvenlikçiye de
ilk kez çıplak elle arama yetkisi getiriliyor. Yeni dönemde hava-
Ünlü sinema sa- limanlarında üst araması konusunda imtiyazlı ya da ayrıcalıklı
natçısı John Tra- zümre olmayacak; savcı ve hâkimler dahil herkes aranabilecek.
volta aynı zaman- Kanunun TBMM’den geçmesinden sonra polis havalimanların-
da profesyonel dan kademeli olarak çekilecek. Havalimanlarının iç ve dış gü-
bir pilot. FAA ka- venliği büyük ölçüde özel güvenlik şirketlerine devredilecek.
yıtlarında tek ve (Bugün)
çok motorlu uçak
pilotu sertifikala- Kalp krizi geçiren Amerikalı yolcu İran’da tedaviye alındı
rı olduğu yazılı. Birleşik Arap Emirlikleri’nin Emirates Havayolları’na ait Dubai-
1954 doğumlu Seattle seferini yapan uçakta kalp krizi geçiren 52 yaşındaki bir
Amerikalı sanat- Amerikalı yolcu, İran’daki hastaneye kaldırıldı.
çının Grease, İran İSNA ajansının haberine göre, Dubai-Seattle seferini yapan
Saturday Night uçak İran hava sahasındayken ABD’li yolcu rahatsızlandı. Pilot,
Fever, Pulp Fiction, Mad City gibi onlarca filmi ve ayrıca şarkıcı uçağı Tahran İmam Humeyni Havaalanına indirdi ve hasta yolcu
olarak albümleri var. Oğlu Jeff, 2009 yılında Kawasaki hastalı- bir hastaneye götürüldü. İran’daki ABD çıkarlarını gözeten İsviç-
ğından ölmüştü. re Büyükelçiliği olayla ilgili yorum yapmadı.
Önceki yıllarda Daytona’da uçaklarını da park ettiği bir evi olan
Travolta, komşularının uçak gürültüsünden şikâyetleri yüzün- İranlı yolcu THY uçağında öldü
den buradan taşınmak zorunda kalmıştı. Şimdiki evi Florida, THY’nin Los Angeles-İstan-
Ocala’da meskûn olmayan bir bölgede bulunmakta. Evin çatı- bul seferini yapan B777 tipi
sında kule işlevi gören bir bölüm ve eve bağlantılı 1,4 mil uzun- yolcu uçağında bulunan İran
luğunda bir pist mevcut. Evin önünde ise biri Gulfstream, diğeri uyruklu Zeitun Nakhaste
Boeing 707 B tipi (79), L. Angeles’tan havalan-
iki uçak park et- dıktan 3 saat sonra uykuda
miş durumda. kalp krizi geçirdi. Uçakta bu-
B707, Qantas lunan doktorun ve kabin eki-
Havayollarının
vintage uçağı. binin müdahalelerine rağmen kurtarılamadı. (www.airporthaber.
Evinden çıkıp com)
otomobiline biner
gibi kokpite geçip Ölen yolcuyla 9 saat yolculuk
birkaç dakikada İsveçli Lena Petterson adlı kadın yolcu, Kenya Havayolları’na
havalanabilmekte ait uçak ile Hollanda Amsterdam’daki Schiphol Havaalanı’ndan
(Fly-in Home)… Tanzanya’ya doğru yola çıktı. Ancak kısa bir süre sonra yanın-
Bu arada Brad Pitt daki erkek yolcu mürettebattın müdahalesine rağmen kalp kri-
ile Angelina Jolie’nin Güney Fransa’daki evlerinde bir helikop- zinden hayatını kaybetti. Petterson yerinin değiştirilmesini istedi
ter pisti olduğu; 1,6 milyon $ değerindeki helikopterin Angelina ancak boş koltuk olmadığı gerekçesiyle talebi karşılanmadı. İs-
tarafından nişanlısı Brad’e Cannes’a rahat seyahat edebilsin diye veçli kadın, bir battaniyeye sarılı ölen yolcu ile birlikte 9 saat
hediye edildiği de medyaya yansımıştı. Tanzanya’ya kadar yolculuk etmek zorunda kaldı. İsveç’e dön-
dükten sonra havayolu şirketini şikâyet eden ve tazminat isteyen
Hava polisi uygulaması başlıyor Lena Petterson’a Kenya Hava Yolları, biletinin yarı fiyatı olan 5
ABD, İsrail ve İngiltere’nin ardından “hava polisi” uygulaması bin İsveç kronu (570 avro) vermeyi teklif etti, ayrıca özür diledi.
Türkiye’de de hayata geçirilecek. Bu ülkeler, riskli ülkelere yapı- (Sabah)
lan seferlerde uçak kaçırılması ve hava korsanlarına karşı silahlı
polis görevlendiriyor. 11 Eylül saldırılarından sonra Amerika, THY kaptan pilotu Burak Yaman kalp krizinden öldü
İngiltere ve İsrail Türkiye’den yapılacak dış hat uçuşlarında si- 6 yıldır THY’de kaptan pilot olarak görev yapan Burak Yaman,
lahlı polis bulundurulmasını istemiş; ancak Milli Sivil Havacılık 13 Mayıs 2012 günü Beylikdüzü’ndeki evinde kalp krizi geçi-
Güvenlik Kurulu bu talebi, “Türkiye’deki havalimanlarında alı- rerek yaşamını kaybetti. Hava Harp Okulu 1995 yılı mezunu
nan güvenlik önlemleri en üst seviyede; hiçbir yolcu uçağa silah, olan Yaman, Üsteğmen rütbesiyle Hava Kuvvetlerinden ayrıldık-
bıçak, patlayıcı vs. madde sokamaz” diyerek reddetmişti.
Ulaştırma ve İçişleri Bakanlıkları “Sivil Havacılık Güvenliği Ka- tan sonra THY’de göreve başladı. Gani
nunu” tasarısı hazırladı. SHGM koordinesinde hazırlanan tasarı Müjde’nin ağabeyinin damadı olan Ya-
havaalanlarında yeni uygulamalar getiriyor. Her yolcunun bilet man, 38 yaşında, evli ve iki çocuk ba-
parasına yansıtılacak 1 ya da 2 TL güvenlik parası ile havali- basıydı. Cenaze namazı Fatih Camiinde
manlarına X-Ray, tomografi vb. güvenlik ekipmanları alınacak. kılındı, Hasdal mezarlığında defnedildi.
Uçuşlarda görev alacak polislerin masrafları havayolu şirketle- (Sabah, Focushaber.com)
rince karşılanacak. Emniyet Gn. Md’lüğü, hava polisi için 100 Dernek notu: Pilotumuza rahmet dili-
personel görevlendirecek. Yeni uygulama ile özel güvenlikçile- yoruz. Ancak böylesine yaşamsal bir
rin refakatinde özel eğitimli köpekler bagajların uçağa yüklen- sağlık sorununun periyodik sağlık kont-
mesinden önce tüm valizleri tek tek koklayacak; bomba ve uyuş- rollerinde fark edilmemiş olmasına da
turucu madde arayacak. hayret ediyoruz. Tıpta böylesine hiçbir
ön belirti vermeden ani gelen enfarktüs olaylarına rastlandığı
bilinir ama gene de acaba muayenelerde atlanmış bazı küçük
semptomlar olup olmadığını da merak ediyoruz. Hava K’den
üsteğmen rütbesiyle ayrılması, muhtemelen bir sağlık sorununa
bağlı olmalıdır. Son muayene kayıtlarının incelenmesini bekli-
yoruz. Böylesi bir kriz uçuş sırasında olsaydı büyük bir felâkete
dönüşebilirdi…

418

Ağustos S A Y I : 2 0

Emirates uçağında erken doğum sorunları olduğu öğrenilen bir erkek yolcu yüzünden uçak di-
35 yaşında bir Filipinli kadın, Emirates Havayollarının Dubai’den vert etti. 138 yolculu uçakta, bir anda oturduğu yerden kalkarak
Manila’ya uçuşu sırasında doğum yaptı. Uçağın tuvaletinde ger- agresif tavırlar sergileyen ve üzerinde bulunan bombayı patla-
çekleşen erken doğuma iki hemşire yardım etti. Gebeliğin 27. tacağını söyleyen yolcu, kendini tuvalete kilitledi. Jacksonville
haftasında doğan bebeğin adı; uçağın uçuş kodu olan EK... üzerinde kabin memurlarının bütün uyarılarına rağmen bir türlü
(ntvmsnbc) tuvaletten çıkmayan yolcu iniş sırasında çıktı ve gözaltına alındı.
Uçağın Orlando’ya varması 3 saat rötarlı oldu. (http://avherald.
Germanwings uçağında doğum sancıları com/h?article=450e03e5&opt=0)
31 Mayıs 2012 günü Moskova’nın Vunukova Havaalanı’nda 21 6. Emirates Havayolları’na ait Jakarta-Dubai seferini yapa-
yaşındaki hamile Alman kadın Lisa Haarmann’in Moskova-Köln cak olan Boeing 777-300 tipi yolcu uçağı kalkışından bir süre
uçağına binmesinin ardından doğum sancıları başladı. Doğumun sonra 40 yaşındaki bir erkek yolcunun göğüs ağrısı şikâyeti üze-
yaklaştığını anlayan Alman anne kendini tuvalete kapattı. Hava- rine Hindistan’ın Chennai kentine acil iniş yaptı. Yolcuya ilk
lanmaya hazırlanan uçağın seferi durdurulurken sağlık ekipleri müdahaleyi kabin ekibi yaptı. Ancak ağrının geçmemesi üzerine
olay yerine çağrıldı. Uçaktan güçlükle indirilen hamile kadın kalp krizinden şüphelenilerek kaptan pilot acil iniş kararı aldı.
hastaneye yetiştirilmek isterken yolda doğum yaptı, ama bebek Hastaneye götürülen yolcuda mide problemi tespit edildi. Uçak
kurtarılamadı. (www.airporthaber.com) 2.5 saat gecikme ile Jakarta’ya ulaştı.
7. Türk Hava Yolları’na ait A320 tipi yolcu uçağında bir
Uçak divert olayları yolcunun kalp krizi geçirmesi nedeniyle uçak Budapeşte’ye iniş
yaptı. Berlin Tegel Havalimanı’ndan havalandıktan 1 saat sonra
yedek meydana iniş yapan “Ürgüp” uçağından indirilen hasta
yolcu hastaneye kaldırılırken, 135 yolcusu bulunan uçak 1.30
saat rötarla 10 Haziran 2012 günü öğle saat 12:40’da İstanbul’a
geldi. (www.airporthaber.com)
8. İngiltere’nin Manchester kentinden Mallorca’ya giden Mo-
narch Havayolları’na ait uçakta şakalaşan iki yolcudan birinin
arkadaşının çakmak aleviyle saçının tutuşması üzerine uçak
Gatwick Havaalanı’na acil iniş yaptı. 212 yolcunun bulunduğu
Airbus 321 tipi uçakta bekârlar partisine katılmak için seyahat
eden yolculardan, bu şakayla uçağın acil inmesine neden olan
24 yaşındaki genç tutuklandı. (www.airporthaber.com)

1. Kenya’nın başkenti Nairobi’den İstanbul’a gelmek üze- Kabin memuruna saldıran yolcular yüzünden divert olayı
re 14 Mayıs 2012 günü havalanan TK608 sefer sayılı THY’ye ait 12 Haziran 2012 günü Frank-
Boeing 737-800 tipi uçaktaki bir yolcu aniden rahatsızlandı. Ka- furt-Ankara seferini yapan Su-
bin ekipleri ilk müdahaleyi yaptı ancak yeterli olmayınca kaptan nexpress şirketinin Boeing 737-
pilot en yakın havaalanına (Sudan’in Hartum kentine) zorunlu 800 tipi uçağında 2 yolcu erkek
iniş yaptı. Sağlık durumunun iyi olduğuna dair bilgi verilince kabin memuruna saldırdı, uçak
THY uçağı hasta yolcuyu da alarak seferine devam etti. Romanya’nın başkenti Bükreş’e
2. 14 Mayıs 2012 günü Brüksel-İstanbul uçuşu için kalkan zorunlu iniş yaptı. Kavgaya karı-
Boeing 737-800 tipi THY uçağına kalp krizi geçiren bir yolcu ne- şan 2 yolcu önce gözaltına alın-
deniyle kaptan pilot Münih Havaalanı’na indi. Durumunun ciddi
olduğu öğrenilen yolcu ambulansla hastaneye kaldırıldı. THY dı, sonra güvenlik güçleri eşliğinde uçuşa devam etti; ancak uçuş
uçağı sonra İstanbul’a hareket etti. (www.airporthaber.com) 4 saat 45 dakika gecikmeli olarak tamamlanabildi. Kavgada ya-
3. Birleşik Arap Emirlikleri’nin Emirates Havayolları’na ait ralanan kabin görevlisinin ayakta tedavisi yapıldı. (www.airkule.
Dubai-Seattle seferini yapan uçakta kalp krizi geçiren 52 yaşın- com)
daki bir Amerikalı yolcu, İran’daki hastaneye kaldırıldı.
İran İSNA ajansının haberine göre, Dubai-Seattle seferini yapan Eşek şakası yüzünden acil iniş
uçak İran hava sahasındayken ABD’li yolcu rahatsızlandı. Pilot, THY’nin Kahramanmaraş-İstanbul seferini yapan uçağında bir
uçağı Tahran İmam Humeyni Havaalanına indirdi ve hasta yolcu yolcunun yaptığı tatsız şaka, yüzden fazla insanı mağdur etti. 27
bir hastaneye götürüldü. İran’daki ABD çıkarlarını gözeten İsviç- Haziran 2012 günü uçağın tuvaletini kullanan bir yolcu, aynaya
re Büyükelçiliği olayla ilgili yorum yapmadı. mavi renkli bir kalemle “Bom” yazıldığını görünce kabin ekibine
4. Aeroflot Havayolları’nın St. Petersburg-Semerkant sefe- haber verdi. Hostesler durumu kaptan pilota, kaptan da Ankara
rini yapan Boeing-747 tipi yolcu uçağında 24 Mayıs 2012 günü Esenboğa Havalimanı kulesine bildirdi ve “acil” iniş istedi. İçin-
2 kalp krizi olayı meydana geldi: Uçak Kazakistan sınırlarına gir- de 120 yolcu bulunan uçak piste indikten sonra aprona çekil-
diği sırada Özbekistan vatandaşı olduğu belirtilen 22 yaşında- di. Bomba imha uzmanları detektör köpekler eşliğinde uçakta
ki genç kalp krizi geçirdi. Uçağın pilotu en yakın meydan olan bomba aradı. Yaklaşık 2 saat süren çalışmalar sonunda uçakta
Kazakistan’ın Aktöbe Havaalanı’na iniş yaptı. Gencin ambulans- herhangi bir patlayıcı maddenin olmadığı tespit edildi. Bu arada
la hastaneye götürüldüğü sırada uçakta bulunan 51 yaşındaki bir çağırılan Çubuk Cumhuriyet Savcılığı, pilot ve kabin ekibinin ifa-
diğer Özbek yolcu da kalp krizi geçirdi ve olay yerinde hayatını delerini aldıktan sonra yolcuların daha fazla mağdur olmaması
kaybetti. (Cihan Haber Ajansı) için uçağın seferine devam etmesi talimatı verdi. (Aslında yol-
5. 8 Haziran 2012 günü AirTran Havayolları’na ait At- culardan el yazısı örnekleri alınması gerekiyordu). Uçak 4 saat
lanta-Orlando seferini yapan B 737-700 tipi uçakta psikolojik rötarla İstanbul’a inebildi. (Bugün, Milliyet)

419

Ağustos S A Y I : 2 0

Ucuzcu şirket Ryanair tek pilotla uçacak Pegasus, reklâmda hostesleri cinsel obje olarak kullanıyor
Dünyanın en kârlı havayolu şir- Pegasus
keti Ryanair’in CEO’su O’Leary: Havayolları’nın kabin
“Kazandığımız parayı nereye ko- memurlarını cinsel
yacağımızı bilemiyoruz” dedi. obje olarak çağrıştı-
Başarının sırrı: Düşük maaşlar, ran reklâmı incitici
kamu parasını küçük havaalan- bulundu.‘Yolculuk
larına yatırmak ve her türlü hiz- bu güzellerle daha
meti para karşılığında yapmak. güzel. Her biri ayrı
güzel, her güzel ayrı
O’Leary, Ryanair’in İrlanda ekonomisinden daha iyi durumda bir dil’, ‘flypgs.com’a
olduğunu söyledi. Tam 18 yıldır Avrupa’da diğer tüm havayolu girin dillere destan
şirketlerine zor günler yaşatan Ryanair’in 2011 kârı 503 milyon; güzellerle birlikte
borsa kapitalizasyonu 6 milyar euro. Bu, Air France-KLM’in 6, uçun’ sloganları
EasyJet’in kârının 2 katına eşit. Yılda 75.8 milyon yolcu taşıyan,
dünyanın en ucuz havayolu şirketi olan Ryanair’de ortalama bilet kullanılarak hazırlanan viral reklamda farklı ülkelerden kadınlar
fiyatı vergiler hariç 45 euro iken, EasyJet’in ortalama bilet fiyatı kullanılıyor. Geçtiğimiz yıllarda Axe markasının kabin memurla-
71; Air France-KLM’in ise 250 euro. Başarının sırlarından birisi, rını cinsel obje gibi gösterdiği reklamlarından sonra bu reklama
bağlantısız, direk ve kısa mesafe uçuşlar. Bu sayede uçağın do- Pegasus’un Facebook’taki resmi sayfasından da tepkiler geliyor.
luluğu garantilenmiş oluyor. Ryanair bugün Avrupa’da bin 500 (www.airporthaber.com)
destinasyona uçuyor. İkinci önemli unsur, tek tip uçak kullan-
mak ve bu sayede yer operasyonlarında standartlaşma sağlamak. Pegasus uçağının oksijen maskeleri düştü
Ryanair genellikle Boeing 737-300 kullanıyor. Üçüncü önemli 19 Haziran 2012 günü 189 yolcu-
unsur, business class ve koltuk rezervasyonu uygulamasını kal- su ile Amsterdam-Antalya seferini
dırmak; yiyecek-içecek servisini ücretli hale getirmek. Uçakların yapan Pegasus Havayolları’na ait
temizlik işini azaltmak için, koltukların sırtlarında yer alan cepler Boeing 737-800 tipi uçakta kabin-
bile kaldırılmış durumda. Biletler sadece internetten satın alını- deki oksijen maskeleri açıldı. Kok-
yor; kayıt için 6, kredi kartı ödemesinde 6 euro daha alınıyor; pit ekibi olay üzerine Amsterdam’a
bilet iptalinde 2 euro ödeniyor. Sonuçta 21 euro olan Paris-Roma geri dönme kararı aldı. Pegasus
uçuşu, 36 euroya çıkıyor. Herkesten önce uçağa binmek ve en uçağı kalkışından 47 dakika sonra
iyi yeri kapmak isteyenler 5 euro fazladan veriyor. Kabine alına-
bilecek çanta boyutu, diğer havayolu şirketlerine oranla 10 cm Amsterdam Havalimanı’na iniş yaptı. Uçak 12 saatlik gecikmeyle
daha küçük. Yolcular 15-25 kilo ağırlığındaki bavullarını bagaja Antalya seferini yapabildi. (www.airkule.com)
veriyorlar. Büyük bagajlara fazladan 60 euro ödeniyor. Yeni bir Ünal Başusta’yı kaybettik
uygulama da şöyle: Yolcular bavullarını çek-in işlemi sırasında Airkule sitesi köşe yazarlarından ve Tourism&Aviation sitesi ku-
teslim etmeyip, uçağa kadar kendileri götürecek. Uçak indiğinde rucu ve yöneticisi Ünal Başusta, 5 Mayıs 2012 günü Antalya’da
de yine bavullarını uçağın yanından kendileri alacaklar. Böylece kalp krizi sonucu vefat etmiştir. Hava Kuvvetlerinde pilotaj eği-
bir uçak için 5 yerine sadece 1 bagaj taşıyıcısı istihdam edilecek. timinden ayrılıp radar subayı olarak 4 yıl görev yaptıktan sonra
Pilotların yıllık çalışma süresi 850 saat. Yasal olarak en fazla çalış- ABD’de hava-bakım teknolojisi eğitimi ve özel pilot lisansı aldı.
ma sınırı 900 saat olarak belirlenmiş durumda. British Airways’de 1973-2001 yılları arasında 28 yıl Delta Havayollarında teknik-
ise pilotların yıllık çalışma saati sadece 350. Pilotların maaşları bakım-avionik görevlerinde bulundu. Kelimenin tam anlamıyla
da sektör geneline kıyasla en düşük seviyede. İşe ilk giren 4 bin “tecrübeli ve bilgili havacı” niteliklerine sahip, dürüst ve namus-
euro maaş alırken, daha deneyimliler ayda 7-10 bin euro arasın- lu bir insandı; adam gibi adamdı. Sivil Havacılık Akademisi’nin
da gelire sahip. kurucu üyelerindendi. Düşüncelerini lâfı dolandırmadan söyler,
Bu arada şirket için çalışan 8.500 kişinin, büyük bir bölümü ma- icraata geçilmesi için özveriden kaçınmazdı. Airkule sitesindeki
aşını buradan almıyor. Pilotların %72’si, hosteslerin %61’i Crew- köşesinde yazdığı kaza yorumları unutulmayacaktır.
link ve Brookfield Aviation gibi aracı kurumlarda çalışıyorlar.
Uçuş saati üzerinden ücretlendirilen bu kişilere, uçuş iptal edil- Anadolu Üniversitesi SMS Çalıştayı düzenledi
diğinde hiçbir ödeme yapılmıyor. Taşeron kullanmak Ryanair’e
esneklik sağlıyor. Şirket bu sayede yoğun olmayan dönemlerde 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde düzenlenen ‘Havaaracı Bakım
çalışan sayısını azaltabiliyor; izinlerin ücretsiz olmasını sağlaya- Kuruluşlarında Emniyet Yönetim Sistemi Uygulamalarına Geçiş
biliyor. Ryanair’de hosteslerin ve kabin görevlilerin aldığı aylık Sürecinin Analiz Edilmesi” Çalıştayına sektörün teknik temsilci-
maaş bin 300 euro’yu geçmiyor. Bunun yanı sıra, uçakta giye- leri katıldı. Açılışını Rektör Prof.Dr. Davut Aydın’ın yaptığı, Ulaş-
cekleri formalar için 30 euro kira ödüyorlar. Yemek ve zorunlu tırma Bakanlığı Sivil Havacılık Gn.Md. Bilal Ekşi ve yardımcısı
eğitim için de 300 euro ödüyorlar. Haydar Yalçın’ın da birer konuşma ile önemini vurguladıkları
O’Leary bir süre önce yaptığı açıklamada, yolcu uçaklarında bir- Çalıştay’da koordinatörlüğü Yard.Doç. Ender Gerede yaptı. Tüm
den fazla pilotun yerine bir pilotun yeteceğini belirtmişti. “Bir havayolu şirketlerinin ve SHGM’nin teknik temsilcilerinin katı-
pilot yeter, geri kalan isi nasıl olsa bilgisayar yapıyor” diyen Mic-
hael O’Leary, acil durumlarda kokpite çağrılacak bir hostesin pi-
lota yardım edebileceğini savunuyor. (Dünya)

420

Ağustos S A Y I : 2 0

lımıyla Emniyet Yönetimi Sistemi (Safety Management System- Emniyet kemeri bağlamama inadı uçaktan indirtti
SMS) üzerinde yapılan oturumları yönetti. Çalıştay öncesinde Alaska Havayolları uçağında 3 yaşındaki bir çocuk emniyet ke-
Üniversitenin yeni kurulan ünitesi Havacılık ve Uzay Tıbbı Uy- merini bağlamama inadı yüzünden babasıyla birlikte uçaktan in-
gulama ve Araştırma Merkezi de takdim edildi. Merkez Md. Doç. dirildi. ABD’nin Seattle kentinde yaşanan olayda çocuğun babası
Dr. Muzaffer Çetingüç tarafından yapılan takdimde, sivil uçucu- Mark Yancha, mürettebatın oğluna aşırı tepki gösterdiğini söyler-
ların (asker meslektaşları gibi) uygulamalı fizyolojik eğitim alarak ken, havayolu şirketi yetkilileri de bunun bir güvenlik meselesi
uçuş emniyetinin yükseltileceği açıklandı. olduğunu belirtti. (Vatan)

Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Tıbbı Merkezi Hastanesi Uçakta radyoaktif madde paniği
Uzun yıllardır Anadolu Üniversitesi İsviçre’de yayımlanan Tages-Anzeiger gazetesinde yer alan bir
Hastanesi (Mavi Hastane) olarak hiz- habere göre, İsviçre’nin ulusal havayolu “Swiss International Air
met veren hastanenin adı ve işlevi de- Lines”a (SWISS) ait bir yolcu uçağında radyoaktif kargo yüzünden
ğişti. 2011 yılında Üniversitede kurulan gecikme yaşandı. Mayıs ayı sonunda Londra’dan kalkacak olan
Havacılık ve Uzay Tıbbı Uygulama ve Airbus A320 tipi uçağı bekleyen yolcuları için geçilen anonsta,
Araştırma Merkezine bağlı olarak ve “bagajdaki radyoaktif kargoyla ilgili resmi evrakın tamamlanma-
aynı isim altında faaliyete başlayacak ması” gerekçe gösterildi. Anons üzerine, yolcuların büyük bö-
olan hastane, her zamanki işlevleri ya- lümü radyoaktif madde taşıyan uçakta seyahat etmekten dolayı
nında sivil havacılık uçuş ekiplerinin rahatsız oldu. Belgeler gelmeyince uçak kargosuz kalktı, ancak
muayenelerini de yapacak. Hastaneye bazı yolcu uçaklarında radyoaktif madde taşındığı da ortaya
bitişik olarak kurulacak Fizyolojik Eği- çıkmış oldu. Gazete, sızması halinde insan hayatı için tehlikeli
tim Merkezi simülatör cihazlarının tes- olduğu bilinen radyoaktif maddelerin yolcuların bindiği uçakta
taşınmasında etik ihlali olup olmadığını ele aldı. SWISS yetkilile-
liminden itibaren de tüm sivil uçuş ekiplerinin hipoksi, vertigo, ri, uygulamanın dünyanın her yerinde geçerli olduğunu açıkladı.
gece görüş eğitimleri de burada yapılacak. Bugüne kadar sivil Buna göre, tüm yolcu uçaklarında özellikle tıbbi müdahaleler-
pilot seçim prosedüründe bulunmayan psikomotor test cihazları- de kullanılan radyoaktif içerikli küçük kargoların taşınma işlemi
nın kullanımına da geçilecek. özel paketleme şartıyla yerine getiriliyor. TALPA Başkanı Gürcan
Mantı: “Bütün uluslararası havayolu şirketleri gerekli kural ve
Havacılıkta en güvensiz iki ülke; Kongo ve Rusya tedbirlere uyarak tehlikeli madde taşıyabilir” dedi. (Milliyet)
Rusya’da 2010 yılında 24 olan kaza sayısının 2011’de 34’e yük-
seldiği, kazaların büyük çoğunluğunun personel hatalarından THY uçağına lazer tacizi
kaynaklandığı, soruşturmaların sonuçlarına göre %80 oranında Ercan-İstanbul seferini yapan THY
uçak personelinin suçlu bulunduğu bildirildi. Pilotların ve kabin uçağı Atatürk Havalimanı’na iniş
ekiplerinin yeterli eğitim almadıklarını, uçuş eğitimi verilen okul- yapmak için 22 Haziran 2012
larda yeterli sayıda hoca ve ekipmanın da olmadığını savunan gecesi saat 22.00 sıralarında
yetkili, Rusya’nın Kongo Cumhuriyeti ile birlikte uçuş güvenliği Florya üzerinden alçalmaya baş-
açısından dünyanın en tehlikeli ülkelerinden biri olduğu eleş- ladığı sırada İstanbul Büyükşehir
tirisi getirdi. Rusya’da uçuş güvenliği ile ilgili kural ihlâllerinin Belediyesi’ne ait sosyal tesisler-
2011’de %16 artarak 144 bine ulaştığı açıklandı. Uluslararası den lazer tutulduğunu fark eden
Hava Taşımacılığı Kurumu (IATA) raporuna göre Rusya ve diğer
Sovyet ülkelerinde yaşanan ihlâller dünya ortalamasından 13 kat kaptan pilot durumu Atatürk Hava Trafik Kontrol kulesine bil-
daha fazla. (www.airporthaber.com) dirdi. Polis ekipleri lazer magandalarını yakalamak için çalışma
başlattı.
El Kaide’nin intihar saldırısı önlendi
El Kaide’nin Yemen kolunun, liderleri Usame Bin Ladin’in öl- Lazer saldırısı pilotta görme kaybı yarattı
dürülmesinin birinci yıl dönümü yaklaşırken bir Amerikan yolcu ABD merkezli havayolu şirketi JetBlue’ya ait bir uçak 80 yolcu-
uçağına planlandığı intihar saldırısı engellendi. Amerikalı yetki- suyla Syracuse’dan New York’a gitmek üzere havalandı. Uçak
lilerin ele geçirdiği yeni bombanın, yolcunun iç çamaşırında da JFK Havalimanı’na 11 kilometre yaklaştığı sırada pilot bir anda
kullanılabilecek şekilde tasarlandığı, metal içermediği ve rahat- gözünü alan yoğun lazer ışığıyla neye uğradığını şaşırdı. Her iki
lıkla havaalanındaki detektörlerden geçebilecek şekilde olduğu gözünde de görme kaybı yaşayan pilot, durumu hemen kuleye
belirtildi. (www.airporthaber.com) bildirdi ve birkaç dakika içinde güvenli olarak inebildi. Sağlık
uzmanları tarafından karşılanan pilotun gözlerinin zarar gördü-
Gemide kalp krizinden ölmedi, uçak kazasında öldü ğü belirlendi. FBI ve FAA soruşturma açtı. Geçen yıl uçakların
5 Mayıs 2012 günü, Kruvaziyer turuyla Karayipler’e balayına gi- kokpitlerine 3.600, bu yıl ise 1.500 lazer saldırısı yapıldı. İki yıl
den 29 yaşında Panayotis Brinidis isimli bir Rum gemide kalp önce Avustralya’da bir pilotun gözüne lazer tutarak geçici körlü-
krizi geçirdi. Uçakla St. Martin adasına götürülerek ilk müdaha- ğe neden olan Türk genci İrfan Bozan ömür boyu hapis cezasıyla
lesi yapılan şahsın, durumunun ciddi olması nedeniyle küçük yargılanmıştı. (Milliyet)
bir ambulans uçakla Martinik’e götürülmek istendi. Ancak uçak
kalkışından kısa süre sonra, Karayipler’de denize düştü. Yapılan Alkollü bayan pilot işten atıldı
arama-kurtarma çalışmaları sonrasında Birinidis ve uçağın pilo- Avustralya’nın Qantas Havayollarında görevli bayan pilot, hava-
tunun cansız bedenlerine ulaşıldı. (Sabah) lanmadan önce garip davranışlarının gözlenmesi üzerine kabin
ekipleri tarafından ihbar edildi. Polis tarafından uygulanan test-
te aşırı alkollü olduğunun belirlenmesi üzerine görevden alındı.
Daha sonra işten de çıkartılan pilotun uçuracağı Boeing 767 tipi
uçakta 254 yolcu bulunmakta idi. (Habertürk)

421

Ağustos S A Y I : 2 0

Sabiha Gökçen Havaalanından çıldırmışlık manzaraları Türk yolcuya taciz suçlaması
Mustafa Mutlu yazıyor: “…Fotoğrafta ABD’de bir Türk vatandaşı, Phoenix-New Jersey seferi-
gördüğünüz koca döner bıçağı, yine ni yapan United Airlines uçağında yanındaki koltukta
kasapların bağırsak çekmek için kullan- uyuyan kadın yolcuyu taciz ettiği gerekçesiyle gözaltına
dığı kancalı bıçak, sustalı çakı, ustura, alındı. Savcılığın iddiasına göre, 20 Ağustos 2012 gece-
gerçeğe çok yakın oyuncak tabanca, si gerçekleşen olayda, B.A., pencere kenarındaki koltukta
gerçek tabanca mermileri ve çok sayı- uyuyan kadın yolcunun göğüs ve bacaklarını elledi. Uyan-
dığında yanındaki yolcunun bir elini gömleğinin içinde,
da irili-ufaklı çakı, makas, tornavida ve hatta mala; birinci diğerini de eteğinin altında bulan kadının ifadesine göre,
kontrolden geçmiş! Cebimizde unuttuğumuz bir madeni nefes nefese olan B.A. kendisinden onu öpmesini istedi.
para için bizi defalarca metal detektöründen geçiren gü- Kadının bu durumu uçuş personeline bildirmesinin ardın-
venlikçi arkadaşlar, bu öldürücü aletlerin yolcu salonuna dan uçakta gözaltına alındı, iner inmez de federal poli-
sokulmasında hiçbir sakınca görmemiş... Bunları taşı- se teslim edildi. Ayaklarından kelepçelenen B.A., polise
yanlar, ikinci güvenlik kontrolünde yakayı ele vermişler! verdiği ifadede, “Ona dokundum ama bunu yapmam için
Allah’tan yakalanmışlar... Düşünsenize; yanında o koca beni zorladı” diyerek kendini savundu. Ancak mahkeme
bıçağı taşıyan adam uçakta bir sinir krizi geçirse, yüzlerce savcının 250 bin $ para ve ömürboyu hapis cezası istemiy-
yolcunun ve mürettebatın hayatı tehlikede... le başladı. (Hürriyet, Vatan)

Leylek sürüsü uçuşları aksattı

Peki; aletleri ele geçiren güvenlikçi arkadaşlar, bu akıl al- 26 Ağustos 2012 günü Atatürk Havalimanında uçuşlar
maz işe kalkışan yolcular hakkında nasıl bir uygulamaya bir süre aksadı. Sebebi sonbaharın başlangıcının ilânına
gitmiş? Kendilerine sordum. Aldığım yanıt, “Malzemelere benzer mevsimsel bir leylek göçü ayini idi. Gökyüzünde
el koyup, yolcuları uçaklarına gönderdik” oldu! Fotoğraf- binlerce leylek İstanbul’a ve yaza veda seremonisini AHL
lara iyi bakın: Çünkü bu fotoğraflar, toplumsal delirmiş- üzerinde yapmayı tercih edince uçuşlar kilitlendi.
lik hâlimizin en önemli kanıtıdır! Hangi sağlıklı beyin,
yanında yarım metrelik bir döner bıçağıyla, oyuncak da Kalp krizinden ölüm
olsa tabancayla, sustalı çakıyla, bağırsak çekme aletiyle ve 1 Eylül 2012 günü sabah erken saatlerde Hatay’dan
usturayla uçağa binmeye kalkışır? Ve hangi sağlıklı beyin, İstanbul’a kalkan THY uçağında 78 yaşındaki Muhammed
bu olası suç aletlerine el koyup, o yolcuları serbest bırakır? Rabic isimli bir yolcu şiddetli göğüs ağrısı yaşadı. Kalp
Bu aletleri taşıyanların amacı uçakta bir eylem yapmaksa, krizi geçirdiği anlaşılan yolcuya kabin ekibi ve yolcular
durum zaten vahim... Yok, cahilliklerinden bunlarla uça- arasındaki bir doktor müdahale etmesine rağmen kurtarı-
ğa binmeye kalkışmışlarsa o zaman ortada inanılmaz bir lamadı. (Hürriyet)
“akıl sağlığı” sorunu var demektir... Lütfen başınızı iki eli-
nizin arasına alıp düşünün: Kimlerle yolculuk yapıyoruz?
Bu ülkede kimlerle yaşıyoruz? Hayatlarımız nasıl incecik
pamuk ipliklerine bağlı?...” (Vatan-15.8.2012)

422

Ağustos S A Y I : 2 0

THY’de İş Yavaşlatma, Grev ve İşten Çıkarmalar…

Türk Havayolları pilot, kabin memuru ve teknik personelinden Yani havacılık sektöründe grev yapmak bir nevi vatan hainliği…
bazıları, havacılık işkoluna grev yasağı getiren yasa (“Köle ya- Peki ne olacaktı? Grev denilen eylem olmadan sendika yaptı-
sası”) teklifini protesto etmek amacıyla iş yavaşlatma ve göre- rım gücünü nereden alacak? Birçok ülkede havacılık çalışanları
ve gelmeme eylemi yaptılar. 29 Mayıs 2012 gününden itibaren hakları için greve gidiyor. Doğal olarak grevin getirdiği sonuçlar
Hava-İş Sendikası öncülüğünde yapılan bu eylem sonrası THY da etkisini hissettiriyor. İşler aksıyor, yolcu havaalanında peri-
bu grev yüzünden 179 uçak seferinin iptal edildiğini, 100 bin şan oluyor, işveren zarara uğruyor, işçiler ağır bedeller ödüyor.
yolcunun mağdur olduğunu, zararın 2 milyon $ bulduğunu Çünkü grev demokratik toplumlarda üretenin en güçlü silahı…
açıkladı (THY işten çıkarmaları haklı göstermek için bu rakamı Bunu işçinin elinden almak, ya da kimi sektörde serbest bırak-
abarttığı iddia edildi). Seferi yapılamayan uçak yolcuları otellere mak kiminde yasaklamak, hangi demokrasi anlayışıyla bağdaşır?
yerleştirildi. Bazı uçuşlar Sky Havayollarından kiralanan 3 uçak Şunu görmek gerekiyor: THY’de olanlar bir başlangıçtır. Ürete-
ile gerçekleştirildi. Hostes eksikliğini gidermek için teknisyenlere nin hakkını gaspeden anlayış yerleşmiştir ve kimsenin gözünün
görev verildi. Eğitimleri bitmemiş hostes adaylarına da alelacele yaşına bakmadan yayılacaktır. Emeğe yönelik bu türden operas-
sertifika verilip göreve gönderildiler. Teknisyenlerden greve ka- yonlar benzer biçimlerde diğer sektörlere de sirayet edecektir…
tılanların boşluğunu doldurmak için ise görev süreleri 36 saate O halde gelinen durumu özetle değerlendirecek olursak, THY
kadar uzatıldı. (Bunlar şüphesiz uçuş emniyeti riskleriydi.) AKP işçilerinin ödediği bedel büyüktür. Şu andan sonra verilecek mü-
Milletvekili Metin Külünk’ün teklifi üzerine ivedi çıkarılan bir cadele çok daha geniş satıhta ve çok daha etkili olarak yaygın-
yasa ile sivil havacılık çalışanlarının grev hakkı yasaklandı. THY laşmalıdır. Göründüğü kadarıyla bu boyutta bir eylemliliğe karar
yönetimi 305 personelin iş akitlerini feshetti. Hava-İş sendikası vermek, organize olmak ve sonuca gitmek Hava-İş’in boyunu
mağdur personele her tür desteğin verileceğini, ILO’nun devrede aşar. Konuyu “THY işçilerinin meselesi” boyutuna indirgemek
olduğunu söyledi. İşten çıkarılan bazı personel pişmanlık dilek- ve Hava-İş Sendikasından tek başına bir şeyler yapmasını bekle-
çeleri, bazıları da hastalık raporu ibraz ettilerse de yönetim tara- mek, gelecek daha büyük tehlikeyi görmezden gelmek, yaşanan
fından kabul görmedi. THY’nin resmi sitesi hack’lendi… gelişmeyi sektörel temele indirgemek demektir. Halbuki bu gidiş
Güvenlik komisyonunda alınan “AHL’da her türlü eylem ya- sendikasızlaştırmaya giden yolun ya da en hafifinden sendikayı
saklanmıştır” kararının tebliğinden sonra da eylemlerine devam tabela sendikası haline getirerek etkisizleştirmenin habercisi de-
edeceklerini belirten Hava-İş Bşk. Atilay Ayçin, polisin gözaltına ğil midir?” (www.airkule.com)
alınma ve zor kullanma ihtimaline de rest çekerek, “Buyursun-
lar gelsinler biz buradayız” diyerek yanıt verdi. THY’nı protesto Can Ataklı yazıyor:
eden grup, “We are Turkish Airlines and You Are Fired. Just be- Vicdansızlığın bu kadarına da pes. “Türk
cause you defended your basic rights. Brutally Yours” (Biz Türk Hava Yolları’nda oynanan oyunu ve hem
Hava Yollarıyız ve Sen Kovuldun. Sadece sosyal haklarını savun- “intikam” hem de “yandaşa yer açma”
duğun için) yazılı t-shirt ve şapkalar giydi. Türk Hava Yolları’nın amaçlı işten atma operasyonunu daha
Globally Yours (Dünya sizin) sloganını ise Brutally Yours (Acı- önce yazmıştım. “İnsanları açlıkla terbiye
masızlık-Vahşilik Sizin) şeklinde değiştirdi. etmeye” kalkan bir zihniyetin demokra-
silerde yeri olmaz. “Yeni Türkiye” artık
İbrahim Köktener yazıyor: öyle bir Türkiye ne yazık ki.
“Türkiye’de son on yılda yaşananlar,
kapitalizmin kuramcılarına bile “pes” Ancak THY’nin başına çöreklendirilen yönetimin “kindar” tav-
dedirtecek cinsten. İşverenin çıkarlarını rı öyle bir vicdansızlığa da yol açmış ki, insanı insan olmaktan
gözetmek için üretilen anti demokratik, utandırıyor. Bazı gazetelerde yayınlandı ama “nefret” bir uygu-
“orijinal fikirler” gerçekten çok ileri (!) lama olduğu için tekrar yazmak istiyorum.
boyutlarda… İşte basit bir örnek: Stratejik THY’nin telefon mesajlarıyla işten çıkardığı hosteslerden üçü
sektörmüş, grev büyük zarara yol açar- bundan habersiz uzun uçuşlara çikiyorlar. Biri New York’a, biri
mış, yolcular perişan olurmuş, turizm bal- Los Angeles’a biri de Singapur’a uçuyor. İnip de telefonlarını
talanırmış, ekonomi ciddi kayıp yaşarmış. açtıklarında “İşinize son verilmiştir” mesajı ile karşılaşıyorlar.
Sonra? İşte sonrası çok önemli. THY’nin “apronda deve kesen”

423

Ağustos S A Y I : 2 0

zihniyetinin “acımasız- vicdansız” kararı ile karşılaşıyorlar. “Bu mesaj atmak suretiyle işten atılan personelin durumu tekrar de-
kişiler işten atılmışlardır, bu nedenle görevleri bitmiştir, dönüş ğerlendirilmelidir. Dünyada personeliyle kavgalı olup motive
için uçağa alınmasınlar.” Los Angeles’tasınız, işinize son ve- edemeyen hiçbir kuruluş başarılı olamaz. THY üst yönetimine
rilmiş, “ekiple birlikte geri dönemezsin” deniliyor. Bu nasıl bir tavsiyem, dâhi havacı Herb Kelleher’ın kurduğu Southwest ile
ahlâktır, nasıl vicdandır? Bunları geçelim, kendi iş yasalarımıza ilgili kitaplar okumaları ve bilgilenmelidir. Zira Kelleher der ki,
uyar mı? “Türkiye’nin dünya çapındaki yıldızı” işte bu çaptaki “Bizde müşteri değil personel önce gelir, çünkü personel mut-
ve vicdandaki adamlar tarafından yönetiliyor. Peki o hostesler suzsa zaten müşteriyi de bir şekilde mutsuz kılacaktır.” (Ak-
nasıl geri döndü? İkisi için pilotlar araya girmiş de pas bilet veril- şam-17.6.2012)
miş, yolcu gibi uçağa binip dönmüşler. Birine ise bu hak da ta-
nınmamış, diğer personel aralarında para toplayıp bilet almışlar. Fatih Altaylı yazıyor:
THY’de basın işlerine bakan zat ise açıklama yapmış. “Bizim THY’de bir vicdan hatası
haberimiz yok” demiş. Sonra eklemiş “Ama zaten o kişiler yolcu
olarak geri dönmüşler. Sorun yok.” Yahu hiç mi utanma olmaz.” “…Türk Hava Yolları çalışanları,
(13.6.2012-Vatan) haklarının ortadan kaldırılmasına
tepki olarak bütün medeni ülke-
Tolga Turgut yazıyor: lerde ve ileri demokrasilerde oldu-
THY, Hava-İş düellosu nereye kadar? ğu gibi bir eylem yaptı. Bir gün işi
yavaşlattılar. THY yönetiminin bu
“…Hatırlanacağı üzere bu husu- eyleme tepkisi sert oldu ve eyle-
su ‘Grev hakkı medeniyet ölçü- me katılanlardan bazılarını, hangi kritere göre olduğunu kimse
südür’ başlığıyla yorumlayarak, bilmiyor ama işten attılar. 305 kişinin işine son verdiler. Hem
dünyadan örneklerle ana hatları- de tazminatsız, ihbarsız. Gerekçeleri ise “maddi”ydi. THY yö-
na dikkat çekmeye çalışmıştık... netiminin açıkladığına göre bu eylemin Türk Hava Yılları’na
Bu süreçte TBMM, havacılık iş faturası 2 milyon dolar olmuştu. THY bunu hoş göremezdi ve
kolunun grev yapamayacağına kovdu kendisine yıllarca hizmet etmiş insanları… THY Yöne-
dair çağ dışı olan yasayı onayla- tim Kurulu Başkanı Hamdi Topçu, atılan 305 kişinin durumuna
dı… Havayolu ve sendika ilişkisi tüm dünyada iki tarafın halat üzüldüğünü, bu kişilerin geri alınması için yönetim kuruluna
çekme yarışı gibidir. ‘Filler kavga ederken otlar ezilir, fakat filler öneri götüreceğini söylemişti. Yönetim kurulu başkanı derse bu
sevişirse otlar daha fazla ezilir’. Hava-İş Sendikası Başkanı, 20 çalışanlar geri alınır diye umutlandık... Hamdi Topçu gerçekten
yıldır grev yapmadıklarını belirterek artık bıçağın kemiğe da- konuyu yönetim kuruluna götürmüş ve atılan 305 kişinin geri
yandığının altını çizerken, insan haklı olarak yıllardır THY’den alınıp alınmayacağı konusunda 7 kişilik yönetim kurulunda bir
erken emekli edilen hatta tuhaf sebeplerle işten çıkarılan bin- oylama yapılmış. Bildiğiniz gibi karar “Ret” çıktı. Yani yönetim
lerce üye için neden bir tepki vermediklerini merak ediyor. Her kurulu “Bunlar geri alınmasın” dedi. Peki sizce bu karar yönetim
ne kadar grev hakkının medeniyet ölçüsü olduğunu düşünsem kurulunda kaç oya karşı kaç oyla alındı? Herhalde en kötümse-
de hiçbir sendikanın gaddarca ve haince bir kurumu yıprat- riniz bile “6-1” diyordur değil mi? Yönetim kurulu üyelerinden
masını, küresel konjonktürden uzakta taleplerde bulunmasını bir teki bile “geri alalım” diye oy kullanmamış...”
doğru bulmuyorum... Haklı veya haksız olarak telefonla ya da

THY’DEN RAKAMLAR

THY Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Topçu’nun verdiği bilgi- nınki 68 saat. Yıllık uçuş süresi limiti 1.000 saat olmakla birlik-
lere göre, THY’nin 15.586 çalışani var. Bunların 2.397’ü pilot, te THY’de ortalama uçuş süresi yılda 800-900 saat. Bir önceki
5.587‘si kabin memuru. Maaşlar: Kabin memurları net olarak uçuş süresinin 2 katı dinlenme veriliyor. Uzun uçuşlarda uçuş
4.338 TL, kabin amirleri 5.499 TL, ikinci pilotlar 13.169 TL, kü- personelinin dinlenme süresi 36 saat.
çük uçakların pilotları 20.808 TL, büyük uçakların (A340, B777) SHGM’nin yayınladığı bilgilere göre Türkiye’de 15 havayolu iş-
pilotları 24.129 TL alıyorlar. Uçuş süresini aşanlara ek ödeme letmesi var. Bunlar 347 uçak, 61 bin koltuk kapasitesine sahip.
yapılıyor. 2012 yılı Ocak-Mayıs ayları arasında iç hatlarda 5.9 milyon,
Haftalık uçuş görev süresi 56 saat, uçuş süresi 30 saat olarak dış hatlarda 8.2 milyon, toplam 14.1 milyon yolcu taşınmış.
belirlenmiş. THY’nin iç hatlarda toplam yolcu taşımasında payı %49, dış
Pilotların aylık uçuş süresi ortalama 75 saat, kabin memurları- hatlarda %42 oranında. (Vatan-7 Haz.2012)

THY gümüş Stevie ödülü aldı

Türk Hava Yolları, 2012 Stevie Uluslararası İş Ödülleri tarafından Gümüş
Stevie Ödülü’ne layık görüldü… THY, son yıllarda yakalanan başarının asıl
sahibi olan çalışanlarına, teşekkürünün bir ifadesi olarak, filosundaki bir
Boeing 737-800 uçağını, çalışanlarının yaklaşık 17 bin fotoğrafıyla süsle-
mişti. Lansmanın ardından uçak, yurtiçinde ve yurtdışında, 1 yıl süreyle
birçok destinasyona uçarak bu özel projeyi milyonlarca göstermişti. 3.200
başvurunun yapıldığı Stevie Uluslararası İş Ödülleri’nde ödül alan şirketle-
ri, bu yıl çeşitli ülkelerden 300’den fazla yöneticiden oluşan bir jüri heyeti
belirledi. Ödüller, 15 Ekim 2012 tarihinde Güney Kore’nin başkenti Seul’de Ritz-Carlton Hotel’de düzenlenecek gala
ile sahiplerine takdim edilecek. (www.airkule.com)

424

Ağustos S A Y I : 2 0

THY’nin Yabancı Pilotlarının
Karalamalarına Ifalpa’dan Red

Danimarka’nın Politiken Gazetesi, 12 Aralık 2011 tarihinde
THY’de görev yapan 13 Danimarkalı pilotun Türk pilotlar için,
“eğitimleri yetersiz, kurallara uymuyorlar ve İngilizceleri kötü”
iddialarını manşetten vererek yayınlamıştı. Danimarkalı pilotların
iddialarına ilişkin Uluslar arası Pilotlar Derneği IFALPA Başkan
Yardımcısı Francis Nardy, TALPA Başkanı Gürcan Mantı ile birlik-
te bir basın açıklaması yaptı. Nardy; “Danimarkalı pilot arkadaşla-
rın bu açıklamaları son derece talihsiz ve asılsızdır. Böyle bir şey
söz konusu olamaz. Çünkü pilotların İngilizce yeterliliği Uluslar
arası kurallarla ve sınavlarla belirlenir. Zaten ICAO’nun belirlediği
şartlarda ve uluslararası sınavlarda başarı elde edemeyen pilotlar
uçuşa çıkamaz. Hangi amaca hizmet etmek için yapıldığı belirsiz.
THY’ye yönelik bu iddialar iftiradır ve insafsızlıktır” dedi. “Ben de
buraya THY uçağı ile geldim. Benim güvenim sonsuz. Bu konuda
TALPA ile aynı fikirdeyiz. Onların izlediği yolun doğru olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim” dedi.
Türk pilotlara yönelik bu iddiaların kanına dokunduğunu belirten TALPA Başkanı Gürcan Mantı ise, “Ben TALPA Başkanlığı’na sırf bu
iddialar nedeniyle aday oldum. Başkan seçildikten sonra da Danimarkalı pilotların derneği ile görüştüm ve açıkçası bizden kaçtılar,
cevap veremediler. Daha sonra IFALPA ile temasa geçtim. Kendisi özellikle bu açıklamayı Türkiye’de yapmak istedi” dedi.

THY’nin Avantacı Gazetecileri
Can Ataklı yazıyor:
“THY çalışanları haklarını aramaya kalk- biniş işlemleri hızla yapılıyor, kimileri bir üst sınıfa aktarılıyor,
tılar, şiddetli bir tepki ile karşılaştılar. bagaj fazlalıklarına aldırış edilmiyor, izzet ikram görüyorlar. İşte
Önce sektöre grev yasağı geldi, ardından bu kartlarla THY yönetimine bağlanan gazeteciler de övgüden
birçok kişi işinden atıldı. başka bir şey yazamıyorlar.
Herhalde dikkatinizi çekmiştir, özellikle Hep merak ederdim, gazetecilere bu kartlar nasıl verilir diye.
yandaş kesimdeki pek çok yazar THY Elite Card denilen bu kartlar THY ile çok uçan ve genellikle
olayında çalışanların değil şirketin yanın- Business veya First Class uçan yolculara veriliyor. Bu gazete-
da yer aldı. Kimileri daha kurnaz davra- cilerin hangileri acaba “çok uçtukları ve mil kazandıkları için”
bu kartları almaya hak kazanıyor. 30 küsur yıllık gazeteciyim.
narak THY çalışanlarından hiç söz etmeden, başka konular üze- Neredeyse her hafta bir yere uçuyorum, ama bu kartları almaya
rinden THY güzellemeleri yazdılar. hak kazanacak mile erişemiyorum bir türlü. Birkaç yıllık yandaş
THY nasıl bir dünya devi olmuş, herkes parmak ısırıyormuş, şir- gazeteciler ise bakıyorum ellerindeki kartlarla THY yönetimi ta-
ketin başındaki kişiler nasıl da nitelikliymişler, nasıl da gecelerini rafından pamuklar içinde ağırlanıyor.
gündüzlerine katıyorlarmış. Döktürdüler de döktürdüler. Demek ki böyle olunca, bol yağlı ballı yazılar yazmak da görev
Hepsi bir kart uğruna bunların. THY bunlara birer kart veriyor. kabul ediliyor.” (Vatan-7 Haz.2012)
Gazeteciler bu kartlarla ayrı kapıdan giriyorlar havaalanlarına,

THY Skytrax Ödüllerini Topladı
THY, havayolu ve havaalanı sektöründe ürün ve hizmet kalitesini denet-
leyen; havacılık sektörünün “Oscar”ı kabul edilen “Skytrax Dünya Hava-
cılık” ödüllerinde “Avrupa’nın En İyi Havayolu” ödülü dahil olmak üzere
3 dalda ödül aldı. 100 değişik ülkeden 18 milyona yakın havayolu yol-
cusunun oyları ile verilen Skytrax ödüllerinde THY geçen yıl olduğu gibi
bu yıl da “Avrupa’nın En İyi Havayolu” seçildi. Ödüller 12 Temmuz 2012
tarihinde Farnborough Havacılık Fuarı’nda Skytrax CEO’su Edward Plais-
ted tarafından THY Genel Müdürü Doç. Dr. Temel Kotil’e takdim edildi.
4 yıldızlı havayolu olan Türk Hava Yolları, uzun uçuşlarda Business Class
yolculara ‘Flying Chef’ hizmeti sunan ilk havayollarından biri. THY’nin
geçmiş yıllardaki ödülleri:
- 2010 yılında Skytrax tarafından “Dünyadaki En İyi Ekonomi Sınıfı İkram”
ödülü,
- 2011 yılında Skyscanner tarafından “En İyi İkram” ödülü,
- 2011 yılında Skytrax tarafından “Avrupa’nın En İyi Havayolu”, Com-
fort Class koltuğunda “En İyi Premium Ekonomi Koltuğu” ve “Güney
Avrupa’nın En İyi Havayolu”.
Skytrex’in “Dünyanın En İyi Havayolu” ödülü ise, ikinci kez Qatar
Airways’e gitti. Ayrıca “Ortadoğu’nun En İyi Havayolu” ödülünü de 7. kez aldı.
Dernek Yorumu: Havacılık Tıbbı Derneği olarak THY’yi, böylesine fon ayırmakla sağlanabilecek konfor ve ikram nitelikleriyle temayüz etmesi yeri-
ne, “En Emniyetli Havayolu Şirketleri” listesinde görmeyi tercih ederiz.

425

Ağustos S A Y I : 2 0

Prof. Dr. Üner TAN yılları arasında Karadeniz Teknik, 2002-2004 yılları arasında da Çuku-
rova Üniversitesi’nde görev yaptıktan sonra 2004 yılında emekli oldu.
Biyografisi: 1 Ma- Çalışma konuları: Spinal motor sistem, kas iğcikleri, beyin korteksi fiz-
yıs 1937 tarihinde yoloji ve farmakolojisi, epilepsi fizyoloji ve farmakolojisi; insan, kedi ve
Ordu’nun Ünye ilçe- sıçanlarda asimetrik beyin, sekse bağlı farklılıklar ve motor asimetri; yeni
sinde doğdu. 1956 yı- doğanlarda beyin gelişimi, refleksler; kadın-erkek farkları, beyin büyük-
lında Ege Üniversitesi lüğü ve hormonlarla ilişkileri, parmak uzunluk oranları; el tercihi ve el
Tıp Fakültesi’ne girdi. becerisi... Çocukluk döneminde iki bacak (bipedal) yürüyüşüne geçme-
Eğitiminin üçüncü yı- yip el ve ayak üzerinde (kuadrupedal) yürüyen 19-34 yaş arasındaki 5
lında Almanya’da Go- kardeş üzerinde yaptığı bilimsel araştırmalar bilim çevrelerinde büyük
ettingen Üniversitesi ilgi ile karşılanmıştır. Diğer belirtileri, konuşma bozukluğu (kendi arala-
Tıp Fakültesine gide- rında ilkel konuşma) ve zekâ geriliği olan tablo dünya literatürüne “Üner
rek tıp eğitimini bura- Tan Sendromu” olarak geçmiştir.
da tamamladı. Bu sü- Üyelikleri: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) asli üyeliği, Amerikan
reçte eş zamanlı olarak Nöropsikoloji Akademisi profesyonel üyeliliği, Dünya İnovasyon Vakfı
Max-Planck Araştırma (WIF) danışman üyeliği, IJN (International Journal of Neuroscience) edi-
Enstitüsü’nde fizyoloji törlüğü...
doktorası yaptı. 1966 Aldığı ödüller: TÜBİTAK Teşvik Ödülü (1973), Eczacıbaşı Tıp Bilim Ödü-
yılında bu eğitimini tamamladıktan sonra 1969’da Türkiye’ye dönerek lü (1975), Dorothea Morton Nörolojik Bilimler Birincilik Ödülü (1980),
Hacettepe Üniversitesi’nde akademik kariyerine başladı. 1973 yılında James Heineman NATO Araştırma Ödülü (1980), TÜBİTAK Bilim Ödülü
Fizyoloji doçenti oldu. Aynı yıl askerlik hizmeti için Eskişehir Hava Has- (1986), Albert Einstein Vakfı Bilim Ödülü (1986), ABD Ömürboyu Başarı
tanesine atandı. Burada Fizyolojik Eğitim Merkezinde eğitmen ve kurs Ödülü (1987), Sedat Simavi Tıp Ödülü (1988), Nobel Barış ve Bilim Ma-
hocası olarak görev yaptı. Bu dönemde yaptığı çeviri, “Uçak Ekibi İçin dalyası (1991), ABD Altın Akademi Yaşam Boyu Başarı Ödülü (1992),
Hava Tababeti El Kitabı” başlığıyla yayınlandı. 1975 yılında Erzurum Dünya Yeni Buluşlar Vakfı Ödülü (2002).
Atatürk Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. 1977 yılında profesör oldu.
1999 yılına kadar Atatürk Üniversitesinde çalışan Prof. Tan, 1999-2002

Üner Tan Hoca ile Röportaj

Soru-1: Yedek subay- Soru-3: Uçuş tabipliği kursu için Merkeze dı. Postrotarik nistagmusları gösteriyordum.
lığınızı fizyoloji do- gelen doktor kursiyerlere öğretmenlik yap- Bir de alçak basınç odası vardı. Pilotlar ka-
çenti olarak 1974-75 tığınız süreçte kursiyerlerle ilişkiniz nasıldı? palı odaya alınıyor, oksijen maskesi takılı-
yıllarında Eskişehir Askeri hiyerarşi kaynaklı sorun yaşadınız yor ve basınç sürekli düşürülüyordu. Belli
Hava Hastanesi Fiz- mı? bir yükseklikte maske çıkarılıyor, gerisin
yolojik Eğitim Merke- Cevap: İlişkilerimiz son derece iyi idi, as- geriye sayması isteniyor ve kaç dakika da-
zinde yaptınız. Yanlış keri hiyerarşiyi hissetmedim. Derslerimde yanabildiği ölçülüyordu.
adrese atandığınızı disiplin ve saygı hâkimdi. Onlardan gör-
düşündünüz mü, son- düğüm sevgi ve saygıyı sivil üniversitelerde Soru-6: Havacılık tıbbı alanında bir kitap
radan fikrinizde deği- görmedim. hazırlamayı Komutanlık mı önerdi, yoksa
kendiniz mi istediniz?
şiklik oldu mu? Soru 4: Hava Hastanesi’ndeki göreviniz es- Cevap: Havacılık tıbbı alanında bir eser bı-
nasında unutmadığınız bir anınız var mı? rakmak benim kendi arzumdu.
Cevap: Eskişehir’de bir Fizyolojik Eğitim Cevap: Hastane Başhekimi İlhan Cankat
Merkezi olduğunu bilmiyordum. Kurrada paşa beni sabahları arabasına alır, hali- Soru-7: Havacılık tıbbının uçuş emniyeti
Eskişehir Hava Hastanesi çıktığında üzül- mi hatırımı sorardı. Bu da beni çok mutlu üzerindeki rolü hakkındaki kanaatiniz ne-
düm. Orada çalışmaya başladıktan sonra ne ederdi. Ancak hastaneye geldikten sonra dir? Bu konuda genç uçuş doktorlarına ve
kadar isabetli bir atama olduğunu düşün- beni çağırtır ve neden geç kaldığımı sorar- uçuculara tavsiyeleriniz var mıdır?
düm. Tam benim yerimdi. Her şey çok il- dı. Aslında ben kendisi ile birlikte 8:15’te Cevap: Havacılık tıbbı, özellikle uçuş fiz-
ginçti. Yeni şeyler öğrendim. Mesai saatleri gelmiş olurdum. Arabasında gayet iyi dav- yolojisi ve uçuş psikolojisi dersleri, uçuş
içerisinde pilotlar ve doktorlara dersler an- ranır, fakat sonra pür ciddi beni sorgulardı. emniyeti yönünden mutlaka işlenmesi gere-
lattım, geceleri ise makale yazdım. Bu süre- Bu durumu asla kavrayamazdım. Bu fırça- ken konulardır. Genç uçuş doktorlarına, hiç
de bir de havacılık tıbbı kitabı hazırladım. lamalardan bıktığım bir gün, “erken gelip kimsenin etkisi altında kalmadan, uçuşla il-
çay mı içmemi yoksa geç gelip çalışmamı gili fizyolojik, tıbbi ve psikolojik konulara
Soru-2: Daha önce akademik hayatınız bo- mı istersiniz” diye sordum. Komutan da önemle eğilmelerini ve uçuculara bu bilgi-
yunca havacılık tıbbı alanında çalışmalar/ “erken gel çay iç” demişti. Bense geç kalıp leri ciddi biçimde işlemelerini, fiziksel ve
araştırmalar yapmış mıydınız? havacılık tıbbı alanında bir eser bırakmak psikolojik olarak dayanıklı, alkolden uzak
Cevap: Daha önce havacılık tıbbı alanın- istedim. Nitekim sonraları onunla karşılaş- pilotlar yetiştirmek için çaba harcamalarını;
da çalışmalarım olmamıştı. Derslerde de mamak için yolumu değiştirdim. Ayrılırken pilot seçiminde de ailevi sorunları olmayan
bu konuya hiç değinmemiştim. Orada de benim için ayrılış yemeği düzenledi ve veya bu sorunların kolaylıkla üstesinden ge-
verdiğim derslerle bu konuyu da öğrenmiş Hava Hastanesinin hizmet plaketini verdi, lebilecek olan, diğer taraftan hızlı bilgi iş-
oldum. Pilotlara uçuş fizyolojisi ve uçuş çok sevindim. Oradan çok mutlu ayrıldım. lem yapabilen beyinlere sahip kişileri tercih
psikolojisi dersleri verdim; beyin, denge etmelerini öneririm.
sistemi, uçucu vertigosu derslerini anlattım. Soru-5: Görev yaptığınız dönemde Merkez-
Pilotlar son derece saygılı idi. Alçak basınç de hangi cihazlar vardı? Hazırlayan: Dr. Nazım Ata. Hava ve Uzay
odası uçuşlarına eşlik edip, vertigo eğitim Cevap: Dershanede Barany sandalyesi var- Hekimliği Uzmanı. Eskişehir Asker Hast.
cihazında pilotlar üzerinde araştırmalar USAEM.
yaptım.

426

Ağustos S A Y I : 2 0

Neil Armstrong

Ay’a ilk ayak basan insan ünvanı sahibi dan başının dönmediğini; birçok başka Ekibin çok yetenekli, ama psikolojik yön-
N. Armstrong 25 Ağustos 2012 günü 82 ‘American Hero’ gibi, siyasete atılmayı, den biraz zayıf halkasının Edwin Aldrin
yaşında öldü. Ölümünden 3 hafta önce başkanlık yarışına girmeyi ve şöhretini olduğu söylenir. Aldrin, “Return to Earth”
kalp ameliyatı geçirmişti ve operasyon paraya çevirmeyi düşünmediğini; bunun başlıklı otobiyografisinde Dünyaya dönü-
sonrası komplikasyonlar nedeniyle haya- psikolojik bir denge gerektirdiğini… söy- şünden sonraki alkol ve depresyonla mü-
tını kaybettiği açıklandı. lüyor. S. Devrim ayrıca gölgedeki diğer cadelesini anlattı. Ailevi sorunlar yaşadı.
5 Ağustos 1930’da Wapakoneta, Ohio’da kahraman olan Michael Collins’e dikkat Ay’da bir topluluk kurma gibi düşünce-
doğmuş; sivil pilot olarak Navy’de ve çekiyor; Ay’a kadar gidip Ay’a inmeden leri ve mistik eğilimleriyle gündeme gel-
NASA’da görev yapmış, 1958 yılında geri dönmeyi kabul etmenin erdeminden di. Aldrin, lâkabı olan ‘Buzz’ sözcüğünü
uzay programı için seçilmişti. 1965-66 söz ediyor. (Hürriyet İK-2.9.2012). 1988 yılında yasal ismi yaptı. Komedyen
yıllarındaki Gemini Projesi kapsamın- Ay’a iniş aracı olan Eagle’ın geri dönüş Ali G ile birlikte bir gösteriye çıktı. Çizgi
da (Gemini-8 ile) ilk kez uzaya gitti. 20 sırasında motorunun çalışmama riski film kahramanı Homer Simpson ile uzaya
Temmuz 1969 günü Apollo-11’in Eag- vardı. Bir belgesel çekiminde, eğer bu çıkmasını konu eden bir bölümde oynadı
le aracıyla Ay’a (Sessizlik Denizi; Sea of aksilik olup Ay’dan kalkış yapamamaları ve kendisine ‘Deep Space Homer’ adını
Tranquility) ayak basan ilk insan oldu. durumunda ne yapacakları sorulduğunda verdi. Komplo teorileri yazarı Bart Sibrel’i,
Ay’a indiğinde söylediği, “Bu benim için Aldrin, “Oksijenimiz tükeninceye kadar ayda yürümediği, yalancı olduğu itham-
küçük bir adım, ama insanlık için dev bir çözüm üretmeye çalışacaktık, sonra da ları üzerine yumrukladı... Bu tutumlarıyla
adım” (That’s one small step for a man, teslim olup uykuya dalmayı kararlaştır- ABD’nin uzay çalışmalarının ciddiyetine
one giant leap for mankind) sözleriyle ta- mıştık…” demişti. Nitekim Eagle’da bir bir parça gölge düşürdü. N. Armstong
rihe geçti. Ay’da Edwin Aldrin ile birlikte kablonun yerinden çıktığını gördüler; E. ise alçakgönüllülüğünü ömrü boyunca
2,5 saat kalan Armstrong, 1971 yılında Aldrin hep yanında taşıdığı bir tükenmez korudu; misyonunu bilimsel çalışmalarla
NASA’dan ayrılarak 1979’a kadar Cincin- kalemin ucu ile bu küçük ama çok kritik tamamladı.
nati Üniversitesi’nde uzay mühendisliği tamiratı yaptı. Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
bölümünde profesör olarak görev yaptı;
1985-1986 yıllarında Uluslararası Uzay
Komisyonu’nda çalıştı.
Dünyanın çeşitli ülkelerindeki tutucu
kesimler, Armstrong ve Aldrin’in aslında
Ay’a inmediğini, bunun koca bir yalan ol-
duğunu; bazıları da Armstrong’un Ay’da
ezan sesi duyduğunu, sonradan Müslü-
man olduğunu yazıp söylediler. Gene bir
komplo teorisi olarak, Ay’daki yürüyüşle-
rin de kaydedildiği Apollo-11 orijinal ka-
sedinin yok edildiğini iddia ettiler…
Gazeteci Serdar Devrim N. Armstrong’u
“Ay’ın aydınlık yüzü” olarak niteliyor.
En çaresiz durumlarda bile soğukkanlı-
lığını ve analiz yeteneğini kaybetmediği
için “Ice Commander” lâkabı takıldığını;
o kendisini ‘beyaz çoraplı, eski moda bir
mühendis’ olarak tanımlasa da, aslında
çok başarılı bir mühendis, gözü kara ve
tecrübeli bir pilot olduğunu yazıyor. 20.
Yüzyılın en parlak yıldızlarından birisi
olmasına rağmen, şöhret patlamasın-

427

Ağustos S A Y I : 2 0

Spatial Disorientation in Aviation.

Fred H. Previc, William R. Ercoine.

American Institute of Aeronautics and Astronautics, Inc., 2004

2004 yılına gelinceye kadar Spatial Disorientation’u (SD) ayrıntılarıyla irdeleyen ve
başlığı bu olan bir kitap yoktu. Bunun nedenlerinden birisi, uçucu vertigosu konusun-
da çalışma yapan araştırmacı sayısının yetersiz olmasıydı. Halbuki askeri havacılıktaki
ölümlü uçak kazalarının %20’sinin nedeni SD’dir. Sivil havacılık kazalarında da payı
fazladır. En bilinen örneği ABD Başkanlarından John F. Kennedy’nin oğlu ve eşinin bu
nedenle geçirdikleri kazada ölmeleridir. Kendi alanında bir ilk olan kitap 11 bölüm ve
576 sayfadan oluşmakta. Yazarlar kitaptaki bölümleri hazırlarken kendi deneyimlerin-
den ve araştırmalarındaki bulgulardan yararlanmışlardır.
Kitap, uçucu vertigosunun ilk tariflendiği dönemdeki tarihsel bakış açısı ile başlamak-
tadır. Diğer bölümlerde uzaysal oryantasyonun nörolojik, fizyolojik ve psikolojik me-
kanizmalarından, insanın uçağın yönünü, pozisyonunu ve hareketini nasıl algılaya-
bildiğinden ve vestibüler fizyolojide bahsedilmektedir. SD’nin görsel illüzyonlarla ve
psikolojik unsurlarla ilişkisi de örnekleriyle açıklanmaktadır. Daha sonraki bölümlerde
uçağın hareketleriyle uçuş aletleri arasındaki ilişkiye ve vertigo eğitim/simülatör ci-
hazlarının SD eğitimindeki rolüne değinilmiştir. Son bölümde ise gelecekte yapılacak
araştırma ve geliştirme faaliyetleri için faydalı olabilecek görüşler açıklanmıştır.
Kitabın amazon.com’daki fiyatı 105$.

Hazırlayan: Dr. Nazım Ata. (Eskişehir Asker Hastanesi-USAEM)

Yaşlı Bir Av Pilotundan Anılar, Sohbetler.

Em.Hv. Pl.Yb. Necati ARTAN.

Hava Basımevi ve Neşriyat Md. Etimesgut Ankara, 2009

Yazar kitabında 35 yıllık havacılık serüvenini anekdotlar ve bol resimli küçük öykülerle
anlatıyor. Bursa Emir Sultan mahallesinde geçen çocukluğundan aklında kalan manza-
ralardan birisi; 5. Tayyare Alayı Şehitliğine zaman zaman atlı top arabalarının getirdiği
bayrağa sarılı şehit tabutları, kortejde cenaze marşı ile yürüyen mavi giysili havacıların
çelik bakışları imiş. O mitolojik kahramanlar içinde zihnine kazınan en önemli kişi,
hakkında kahramanlık hikâyelerini dinlediği efsanevi pilot Bnb. Enver Akoğlu, onun
âdeta rol modeli olmuş. O zamanlar, yıllar sonra pilot olup General E. Akoğlu’nun
kolunda akrotim uçuşu yapacağını hayâl bile edemiyormuş. Bu motivasyonla 1950 yı-
lında Eskişehir Hava Okulunda T-6 uçaklarında pilotaj eğitimine başlamış. Zorlu uçuş
eğitiminde çok sert olan hocası, hata yaptığında lövyeyi bacaklarını morartacak kadar
sert vurur, gözlerinden yaş gelir, ama gene de uçuş aşkı dinmezmiş. Bu üzüntülü za-
manlarında C. Sıtkı Tarancı’nın şiirinde yaptığı küçük bir değişiklikle teselli bulduğunu
anlatıyor: “…Ve gönül tanrısına der ki,/ Pervam yok verdiğin elemden/ Her mihnet
kabulüm/ Yeter ki gün eksilmesin penceremden” (Yeter ki lövye çıkmasın elimden…)
Kitabın sonraki bölümlerinde, 1952 yılında pilot çıkıp ilk birliği Merzifon’a atanması,
Spitfire uçaklarındaki coşkulu uçuşları, sert inişlerde uçağın G kuvveti yüzünden “kü-
tür-kütür” sesler çıkarması, dalıştan çıkan bir uçağın yüksek G nedeniyle havada parça-
lanıp arkadaşının şehit olması… Enver Akoğlu’nun Üs K. olduğu Balıkesir’e atanıp ilk
kez T-33 jet uçaklarıyla tanışması, İstanbul üzerinde 29 Ekim törenlerinde alçak uçuş
yapması, Balıkesir Orduevinin izbe salonunda (zıkkımhâne) şarkılı, içkili bekâr gece-
leri; bir uçuşunda deniz üstünde paraşütle atlaması… Amerika’da kurs görüp Ankara-
Mürted Üssünde ilk F-102 filo komutanı olması; Diyarbakır’a atanması; 1965 yılında Merzifon’da kurulan akrotim filolarında
komutanlık yapması… hoş ve samimi bir dille anlatılmakta. Kitap ticari olmayıp, piyasada satışı yapılmamakta, sadece havacı
dostlara dağıtılmaktadır.

Hazırlayan: Dr. M.Çetingüç

428

Ağustos S A Y I : 2 0

Bana kadınlığımı hissettir Sayın Bernard
Uçak okyanusu geçerken korkunç bir türbulansa girer, sarsılır, Uçuş İşletme Başkanı sabah brifinginde önceki gece herhangi
kanadın biri kopar, herkes dehşet içindedir… Bir kadın panikle bir olay olup olmadığını sorar? Uçuş harekât müdürü söz ala-
yerinden fırlar, en ön sıralara gider ve bağırmaya başlar; rak, “Efendim dün akşam Zürih’ten gelen uçağımızda maalesef
- Ölmek için çok gencim, öleceksem hayatımın son birkaç da- yolcularımızdan Sayın Bernard vefat etmiştir” diye rapor verir.
kikasında kadınlığımı yaşamak istiyorum, bugüne kadar bazı Oysa gerçekte ölen Saint Bernard cinsi köpektir ve mesajda Sn.
avantür ilişkilerim oldu ama hiçbirinde kadınlığımı hissedeme- Bernard diye yazılmıştır. (O.Gazi Baykal’dan)
dim, bana bunu hissettirecek bir erkek var mı?
- Uçakta bir sessizlik olur, arka sıradan bir yakışıklı ayağa kal- Patron
kar; Hostes, uçakla Vatikan’a giden Papa’ya sormuş:
- Ben varım, der, sana kadınlığını hissettireceğim! - Viski, cin, şarap… Ne emredersiniz?
Uzun boylu, parlak siyah saçlı, mavi gözlü genç yavaş adım- - Kaç metrede uçuyoruz kızım?
larla kadına doğru ilerler, bu sırada gömleğinin düğmelerini tek - 10 bin metredeyiz peder!
tek açmaktadır. Kadının rüyalarındaki erkeğe benzeyen genç - O halde sen bana su getir kızım, patrona çok yakınız, ayıp
bu sırada gömleğini yavaşça çıkarır, çok seksi biçimde kadına olur…
uzatır ve bağırır;
- Ütüle şunu!

Fitness programı
Listede uçağa biniş kapısı olarak 211 gösterilmektedir; bütün yolcular oldukça uzak olan bu kapıya el bagajlarıyla giderler. Bir süre
sonra bir anons duyulur;
- 570 sefer sayılı uçağın yolcuları lütfen 377 no’lu kapıya gidiniz!
Uçağın kalkış saati de yaklaştığı için yolcular telaşla havaalanının diğer ucundaki 377 no’lu kapıya giderler. Ancak oradaki görevliler
özür dileyerek kapının değiştiğini ve uçağın 211’den kalkacağını söylerler. Yolcular bu değişikliklere sinirlenmekle birlikte söylene
söylene koşar adım 211’e vardıklarında bir anons daha yapılır:
- Xxxx Havayollarının Fitness Programına katıldığınız için teşekkürler…

429

Ağustos S A Y I : 2 0

Havacılık Terminolojisi...

1. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 1 Airman Medical Certificate) Armstrong Hattı: Basınçlı elbise gibi koruyucu teçhizat yoksa,
Ticari veya havayolu (airline) pilotu (CPL, ATPL) tıbbi lisansı. vücut sıvılarının kaynamaya başladığı sınır: 63 bin ft irtifaya
40 yaş altında yılda bir, 40-60 yaş arası 6 ayda bir muayeneye tekabül eder; dış basınç 47 mmHg’dır.
tâbidirler. ASRS: (Aviation Safety Reporting System) Uçuş ve yer
2. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 2 Airman Medical Certificate) ekiplerinin hatalı durumları güvenilir biçimde (kendilerinin afişe
PPL, helikopter, planör, balon, navigatör, uçuş mühendisi tıbbi edilmeyeceklerinden ve cezalandırılmayacaklarından emin
lisansı. Yılda bir muayeneye tâbidirler. olarak) rapor etmeleri, bu bilgilerin analizi ve sonuçta uçuş
3. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 3 Airman Medical Certificate) emniyeti için kullanılmasıdır. (İngiltere’deki karşılığı: CHIRP)
Hava trafik kontrolör (ATC) tıbbi lisansı. 40 yaşına kadar 3 yılda ATC: (Air Trafic Control) Hava Trafik Kontrol.
bir, sonra 2 yılda bir muayene olurlar. ATPL: (Airline Transport Pilot Licence) Yolcu taşımacılığı yapan
61 Kategori: (Part 61) FAA’in özel pilotlar ve uçuş öğretmenleri havayollarında uçan pilot lisansı. En az 21 yaşında olmak, 1.
kategorisi. Sınıf sağlık sertifikası almak şartı vardır.
91 Kategori: (Part 91) Genel havacılık kategorisi. Attitude Indicator: (AI) Durum cayrosu. Uçağın ufka göre
121 Kategori (Part 121) Sivil havacılıkta havayolu işletmelerinin durumunu gösteren cayroskopik gösterge.
uçuşları. Daha büyük uçaklarla, 30’dan fazla sayıda yolcu AWACS: (Airborne Warning and Control System) Havadan
taşıyarak, uzun menzilli uçulan ve yoğun hava trafiği olan erken uyarı ve kontrol sistemi.
meydanlara inilerek yapılan uçuşlar. B Sınıfı uçak kazaları: (Class B mishaps) ABD ordusunda,
133 Kategori: (Part 133) Helikopter uçuşları kategorisi. personelin kalıcı veya kısmî sakatlanmasına ya da 3 veya daha
135 Kategori: (Part 135) 30 kişiden az koltuğu olan küçük fazla kişinin hastanelik olmasına yol açan, uçağın 200 bin ile 1
uçaklarla yapılan bölgesel havayolu taşımacılığı kategorisi. milyon $ arası hasarına mal olan kazalar.
5 M: (Machine, Medium, Manner, Mission, Man) Uçuş Barany Chair: Vertigo simulasyonu için kullanılan döner
kazalarında payı olan faktörler (Uçak, Ortam, Usul, Görev, sandalye.
İnsan). Barodontalji: (Aerodontalji) Uçucu personelde, uçak
60 Yaş Kuralı: FAA’nın1959 yılında koyduğu kural: 60. yaş yolcularında, dalgıçlarda, alçak ve yüksek basınç odası
gününe gelen pilotların 10’dan fazla yolcu taşıyan ticari operatörlerinde görülen, irtifa değişikliğine bağlı ortaya çıkan,
havayolu uçaklarında görev almalarına getirilen yasak. Ticari basınç farkından kaynaklanan, çene bölgesi ve dişlerde
uçuşlarda 60-64 yaş arası pilotlar solo uçamaz; diğer pilotun 60 meydana gelen ağrı.
yaş altı olması ve OML’li olmaması gerekir. 65 yaş üstü pilotlar Barosinüzitis: (Aerosinüzitis) İrtifa değişikliğine bağlı ortaya
ticari havacılıkta görev alamaz, uçuş öğretmeni olamaz. çıkan basınç farkının, sinüs kanallarının tıkalı olmasından dolayı
A/B: (After Burner) Gaz türbin motorlu uçaklarda gücü arttırmak eşitlenememesi sonucu sinüslerde meydana gelen ağrılı tablo.
için egzos bölgesine ilâve yakıt püskürten sistem. Barotravma: Barometrik basınç değişikliği sonucu, içinde hava
A Sınıfı uçak kazaları: (Class A mishaps) ABD ordusunda, yaşam bulunan organlardaki gaz genişlemesine bağlı mekanik etkiler.
kaybı veya kalıcı sakatlanma ile sonuçlanan, bir uçağın külli Bends: Dekompresyon hastalığının büyük eklemlerde hava
hasarına veya 1 milyon $’dan fazla zarara mal olan kazalar. kabarcıklarının oluşmasıyla (bubble formasyonu) ortaya çıkan ve
Aerobik Egzersiz: Hücrenin enerji ihtiyacını oksijenden eklem ağrılarına yol açan şekli.
sağladığı, kasların uzatılmış zaman aralıklarıyla orta düzeyli Beyaz gürültü: Başka gürültülerin yalıtımı amacıyla kullanılan
zorlanmasından başlayan ve yüksek kalp atım oranının dalga, rüzgâr, kuş sesi veya hafif müzikler.
korunduğu yürüyüş, bisiklet, yüzme vb. gibi egzersiz tipi. Black-out: Pozitif (+) G sırasında retina oksijenizasyonunun
Aeroembolism: Hava embolisi. azalmasına bağlı oluşan görüş kararması.
Aeromedical Evacuation: Hasta ve yaralıların hava vasıtalarıyla Black-hole approach illusion: Ay ve yıldız ışıklarının olmadığı,
taşınması. coğrafi referans noktalarının görülemeyeceği kadar karanlık
AGSM: (Anti-G Straining Maneuver) Pozitif G’ye karşı göğüs gece şartlarında, ya da su üzerine yapılan son yaklaşma ve
ve karın kaslarını germe, zorlu nefes tutma biçiminde yapılan inişlerde, pist ışıklarının kayıyor gibi, pistin yukarı eğimliymiş
manevra. gibi göründüğü (up-slope) yanılgılardır. Pilot dik yaklaştığını
Aileron: Uçaklarda yanal dengeyi kurmakta kullanılan sanıp, dalış açısını azaltarak piste uzun oturabilir.
kanatların arka dış tarafındaki kısım. Brace Pozisyonu: Acil iniş veya uçağın düşme durumlarında
Air Sickness: Uçak tutması. kafa ve omurgayı korumak için başın kollar arasına alınıp
Akselerasyon: Birim zaman içindeki hızın değişim miktarı. dizlerin üstüne eğilme pozisyonu.
A-Loc: (Almost Loss of Consciousness) Düşük G kuvvetlerinde Brown-out: Kumluk bir yere inen helikopterin pal rüzgârının
görülebilen sinsi bilinç kaybı. yarattığı toz bulutundan kaynaklı dış görüş kaybı ve
ALPA: (The Air Line Pilots Association, International) Dünyanın dizoryantasyon durumu.
en büyük Havayolları Pilotları Derneği. C Sınıfı uçak kazaları: (Class C mishaps) ABD ordusunda,
Alternobarik Vertigo: Dış basıncın ani değişimiyle endolenf personelin sadece işgücü kaybına yol açacak kadarlık bir
hareketliliğine bağlı ortaya çıkan vertigo. yaralanma ile sonuçlanan ve 20-200 bin $ üzerine çıkmayan
AME: (Authorised Medical Examiner; Aviation Medical boyutta zarara mal olan kazalar.
Examiner) Uçucu muayenesi yapmaya yetkilendirilmiş hekim; CAMI: (Civil Aerospace Medical Institute) FAA’e bağlı Sivil
uçuş doktoru. Hava-Uzay Hekimliği Enstitüsü. (Oklahoma)
Anaerobik Egzersiz: Hücrenin enerji ihtiyacını oksijenden CFIT: (Controlled Flight Into Terrain) Uçağın pilot kontrolünde
bağımsız olarak sağladığı, kısa süreli yüksek güç elde etmek için (pilotta bilinç kaybı vs. olmadan), ama dikkat dağılması,
yapılan ağırlık kaldırma, sprint koşu, yüzme, zıplama, vb. gibi oryantasyon kaybı, büyülenme gibi nedenlerle (LSA), göz göre
egzersizler. göre çakılması.
Anti-G Suit: Pozitif G kuvvetlerinden koruyan, karın ve bacakları CHIRP: (Confidential Human Factors Incident Reporting
saran hava keseleriyle işlev gören korunma elbisesi. Programme) Uçuş ve yer ekiplerinin hatalı durumları

430

Ağustos S A Y I : 2 0

Havacılık Terminolojisi...

güvenilir biçimde (kendilerinin afişe edilmeyeceklerinden ve kanadın kaldırma etkisini arttırıp azaltmayı sağlayan parçalar.
cezalandırılmayacaklarından emin olarak) rapor etmeleri, bu Fleet: Filo
bilgilerin analizi ve sonuçta uçuş emniyeti için kullanılmasıdır. Flicker Vertigo: Helikopter palinin dönüşü sırasında güneş veya
Denizcilikte de kullanılmakta olan bu kavramın ABD’deki başka ışıkların periyodik olarak dakikada 4-20 defa kesintili
karşılığı: ASRS’dir. olarak göze gelmesiyle tetiklenen bulantı, kusma, baş dönmesi,
Chokes: Dekompresyon hastalığının akciğer formu olup, göğüs oryantasyon bozukluğu ve konvulsif nöbet.
boşluğunda ortaya çıkan gaz kabarcıklarının neden olduğu kuru Flight Surgeon: Uçuş doktoru.
öksürük, göğüs baskısı ve boğulma hissi. Fly by Wire: Uçakların manuel kumandalar yerine elektronik
Coriolis İlüzyon: Sabit açısal hareketlerde 20 sn. sonra dönüş sistemler yardımıyla yönetilmesi.
yönüne uyan yarım daire kanalı içindeki endolenf sıvısının FoF: (Fear of Flying) Uçuş korkusu.
hareketi dengelenir. Artık dönüşü algılamayan pilot bu sırada Frenzel Manevrası: Burun ve glottis kapalı iken ağız ve boğaz
aşağı, yukarı veya yana bakmak şeklinde bir baş hareketi yaptığı tabanının kasılması yoluyla östaki kanalını açmaya çalışan
takdirde, hareketin yapıldığı eksendeki endolenf sıvısı akışa Valsalva versiyonu manevra.
geçer. O kanalın kupulasının bükülmesi sonucu, pilotta uçağın GCA: (Ground Controlled Approach) Kötü hava şartlarında
pozisyonuyla ilgisiz, yanlış bir pozisyon algısı doğar ve pilot pilota, telsiz vasıtasıyla emniyetli bir yaklaşma ve iniş sağlaması
dizoryante olur; tono atıyor gibi illüzyona girer, dış görüş de için mesafe ve irtifa bilgilerini veren yer istasyonu.
yoksa pilotun uçağı kurtarmak (!) için verdiği ters kumandalar Glass Cockpit: Uçuş aletlerinin (mekanik değil) elektronik
çakılmanın başlangıcı olur. özellikte olduğu ve gerektiğinde bir monitöre aktarılabilme
CPL: (Commercial Pilot Licence) Ticari pilot lisansı. En az 18 özelliği olan kokpitler. (Kokpit borda panelindeki göstergelerin
yaşında olmak, 1. Sınıf sağlık sertifikası almak şartı vardır. ayrı ayrı aletler biçiminde değil, bir monitör üzerinde görüntü
Combat Edge: (Combined Advanced Technology Enhanced şeklinde yansıtılır. Böylece, örneğin bir uçuş simülatörünün
Design G Ensemble) ABD Hava Kuvvetlerinde geliştirilmiş olan gösterge paneli farklı uçak tiplerine göre değiştirilebilecek
pozitif basınçlı solunum anti-G sisteminin adı. Pozitif basınçlı tarzda kolaylık sağlanabilmektedir.)
solunum, göğüs karşı basınçlı yelek ve tam kaplamalı anti-G suit G-Loc: (G induced Loss of Consciousness) Yüksek ve süreli
hep birlikte kullanılır. Sistem + 4G’de çalışmaya başlar. G kuvvetlerine bağlı olarak kanın beyinden aşağı dokulara
CRM: (Crew Resources Management) Uçuş ekibinin gerek kaymasına ve beyin hipoksisine bağlı bilinç kaybı. Pilot
birbirleriyle ve gerekse diğer uçaklarla ve yer ile olan iletişim bu süreçte konvulsion geçirir ve kumandaları 30-90 sn.
ve işbirliği sorunlarının yönetimi. Bir varyasyonu da MRM’dir kaybedebilir.
(Maintenance Resource Management).
Dekompresyon Hastalığı: Dış basıncın ani azalması sonucu azot Good Samaritan Laws: Uçakta hastalanan yolculara yapılan bir
gazının kan ve dokularda hava kabarcıkları biçiminde ortaya tıbbi müdahalede kasti ihmal veya büyük bir hata yoksa, ceza
çıkmasına bağlı hastalıklar; Vurgun; Caisson Hastalığı. davası açılmasını engelleyen yasa.
Diversion: Hava muhalefeti, sağlık sorunu vb. nedenlerle farklı GPWS: (Ground Proximity Warning System) Yere çarpmayı
bir meydana acil iniş yapılması. önleyici radarla çalışan sesle ikaz sistemi.
Ear Block: İrtifa değişikliğine bağlı ortaya çıkan basınç farkının GPS: (Global Positioning System) Yerdeki bir noktanın
eşitlenememesi sonucu özellikle inişte meydana gelen kulak koordinatlarını uydudan belirleme sistemi.
tıkanıklığı. Graveyard Spin: Virile giren uçağın yarım daire kanalları
Ear Muffs: Gürültüden koruyucu kulaklıklar. içindeki endolenf sıvısında yarattığı ters yönde akım 20 sn.
EarPlanes: Barotravmaya karşı koruyucu kulak tıkaçları. sonra durur ve kupula dik duruma geçer; pilot artık dönüş hissi
Earplug: Gürültüden koruyan kulak tıkacı. almaz olur. Ancak virilden çıkış kumandası verildiğinde (kendi
EASA: (European Aviation Safety Agency) Avrupa Havacılık ekseninde dönen çocukların dönüşü durdurmasında olduğu
Güvenliği Ajansı. 8 Nisan 2012 tarihinden itibaren JAR’ın yerini gibi) endolenfin ters yöne hareketiyle (pilot düz uçuşta olduğu
almıştır. Avrupa Birliği ülkelerinin üye olabildiği EASA içinde halde) ters yönde virile girdiği algısına kapılır. Dış görüş yoksa,
Türkiye yoktur. pilot gereksiz yere ters kumanda vererek uçağı tekrar virile
Ebolizm: Yüksek irtifada, basınç azalması nedeniyle düşük sokup “mezarlık virili” teriminin tanımladığı biçimde çakılır.
ısılarda biyolojik sıvıların kaynaması. (Bkz. Armstrong Hattı.) Gray-out: Gri (flu) görüş. Yüksek G kuvvetleri altında retina kan
ECAC: (European Civil Aviation Conference) Avrupa Sivil akımının azalmasına bağlı olarak renk görüşünün azalması,
Havacılık Konferansı. çevrenin gri tonlarında görülmesi.
Elevatör: Uçağın kuyruk kısmında aşağı yukarı oynayan, sağ ve Hangover: Alkol mahmurluğu, akşamdan kalma hali.
sol olmak üzere iki parçadan oluşan yatay kuyruğun parçası. Hay Fever: Saman nezlesi, alerjik rinit.
EPT: (Effective Performance Time) Hipoksik koşullarda bireyin HBOT: Hiperbarik oksijen tedavisi.
etkili performans süresi (Bkz: TUC). Heimlich Manevrası: Boğazın bir şeyle tıkanması, boğulma ve
ER Uçuşları: (EROPS: Extended Range Operations) Uzun nefes alamama durumlarında, hasta kişinin göbek üstünden
menzilli uçuşlar. göğsüne doğru önden veya arkadan baskı yaparak nefesi açma
ESAM: (Europian Society of Aerospace Medicine) Avrupa Hava yardımı.
Uzay Hekimliği Birliği. Hence: Durum cayrosu düz uçuş gösterdiği halde, pilot kendini
FAA (Federal Aviation Administration) Amerikan Ulusal yatışta hissediyorsa, vücudunu hayalindeki his yanılgısına
Havacılık Dairesi. uygun şekilde bükmesi.
FDM: (Flight Data Monitoring) Uçuş verilerini analiz ederek Hiperventilasyon: Solunum sayı ve/veya derinliğinde artma.
havayolu şirketlerinin olası riskleri önceden tespit eden ve Hipoksi: Beyin ve göz başta olmak üzere dokulara yeterli
önlem alınmasını sağlayan erken uyarı sistemi. oksijen gitmemesi.
Flap: Kanatların altında yer alan, arkaya ve aşağı doğru hareket HUD: (Head up Display) F-16 uçağındaki gibi, kanopi camına
eden, iniş ve kalkış esnasında kanat kesitini uzatıp kısaltarak dijital olarak yansıtılmış uçuş bilgileri göstergesi.

431

Ağustos S A Y I : 2 0

Havacılık Terminolojisi...

Hyperbaric Chamber: Hiperbarik tedavinin yapıldığı yüksek Sopite Sendromu)
basınç odası. Mulder Yasası: Yarım daire kanallarının saniyede 2,5 dereceden
Hypobaric Chamber: Hipoksi ve dekompresyon deneylerinin daha az yatış ve dönüşleri algılayamaması.
yapıldığı düşük basınç odası. NASA: (National Aeronautics and Space Administration)
JAA: (Joint Aviation Authorities) Avrupa Birleşik Havacılık ABD’nin uzay programı çalışmalarından sorumlu olan Ulusal
Otoritesi. 8 Nisan 2012 tarihinde kendini feshetmiş ve yetkilerini Havacılık ve Uzay Dairesi.
EASA’ya devretmiştir. Neikuan P6 noktası: Acupressure yöntemiyle baskı
JAR: (Joint Aviation Requirements) Avrupa Birleşik Havacılık uygulandığında uçak tutmasını önlediği söylenen el bileği iç
Otoritesi Talimatları (FCL-3 bölümü tıbbi konuları içerir). yüzündeki nokta.
Just Culture: Adil Kültür. Kasıtlı olmayan hatalar dürüstçe itiraf Nesbit’s Paradox: Tütündeki nikotin (adrenalin ve noradrenalin
edildiğinde cezalandırılmamalı; ders çıkarma aracı olarak salgısını arttırarak) fizyolojik kamçılanma (arousal) yaratır. Bu
yararlanılmalıdır. durum, sigara içiminden sonra yaşanan relaksasyon hissi ile
IATA: (International Air Transport Association) Uluslararası Hava çelişkilidir.
Taşımacılığı Birliği. N-Loc: (Near Loss of Consciousness) Düşük G kuvvetlerinde
ICAO: (International Civil Aviation Organization) Uluslararası görülebilen sinsi, kısmi bilinç kaybı.
Sivil Havacılık Örgütü. NOTAM: (Notice to Airman) Hava trafiğine kapalı uçuş yolları
IFALPA: (The International Federation of Air Line Pilots’ gibi yenilik ve değişiklikleri içeren bildiri.
Associations) Uluslararası Havayolları Pilotları Dernekleri Notech: Teknik dışı özellikler/konular.
Federasyonu. Oksijen Paradoksu: Hipoksi sonrası oksijen verildiğinde,
IFR: (Instrument Flight Rules) Aletle uçuş kuralları. paradoksal olarak gözlenen senkop.
ILS: (Instrument Landing System) Görerek alçalma ve iniş Okülogiral İllüzyon: Uçak sağa-sola açısal hareket halindeyken,
yapılamayan durumlarda aletle hassas iniş yaklaşması ve hareketin yavaşlaması veya durması durumunda objelerin ters
alçalması yaptıran yer sistemi. yöne hareket ediyormuş gibi görünmesi.
Iron-man Sendromu: “Ben her türlü yorgunluk ve uykusuzluğa Okülogravik İllüzyon: (Somatogravik, Elevator illüzyon)
karşı dayanıklıyım” kompleksi. Uçağın tırmanış veya dalış hareketi sırasında, göz kürelerinin
Jet lag: Meridyenler ve zaman dilimleri geçilerek yapılan atalet kuvveti nedeniyle ters yönde minimal hareketi, uçağın
kıtalar arası uçak yolculuğu sonrası zaman farkından doğan olduğundan fazla tırmanış veya dalışta olduğu yanılgısına neden
semptomlar bütünü. olur. Ayrıca lineer akselerasyon ve deselerasyon (ani hızlanma /
Kabin Patlaması: Ani kabin basıncı kaybı. Kanopi, kapı ve kapak yavaşlama) sırasında da yalancı tırmanış ve dalış hisleri oluşur.
arızaları sonucu kabin içi basıncın ani olarak azalması. Kokpit Pilot bu illüzyona kanarak gereksiz düzeltme (!) kumandaları
veya kabinde patlama sesi, duman (toz ve su buharı) oluşur, vererek uçağı yere çakabilir veya perdövitese (stall) sokabilir.
delik büyükse dışarı doğru uçuşmalar, gaz genişlemelerine bağlı OML: (Operational Multipilot Limitation) Çoklu pilot
dekompresyon hastalıkları ortaya çıkabilir. sınırlandırması. ATPL sahibi bir pilotun 1. Sınıf sağlık sertifikası
Kon ve Rod Hücreleri: Kon’lar retina merkezinde, fovea gereklerine tam olarak uymadığı, ancak görev yapamaz duruma
çevresinde yoğunlaşmış olup kuvvetli ışığı algılayan; Rod’lar gelme riskinin de kabul edilebilir limitler içinde değerlendirildiği
ise retina periferinde yoğunlaşmış, zayıf ışıklı nesneleri ve rengi durumlarda uygulanan bir karardır. Solo olmamak şartıyla
algılayan hücrelerdir. kaptan olarak da uçabilir; ancak diğer pilotun OML’li olmaması,
LANTIRN: (Low Attitude Navigation and Targeting InfraRed tipte intibaklı ve 60 yaşın altında olması koşulu aranır.
for Night) Uçakların gece şartlarında düşük irtifada görev OSL: (Operational Safety Pilot Limitation) Emniyet pilotu
yapabilmesini sağlayan sistem. sınırlandırması. Class 2’de uygulanır. Uçağı yöneten pilotun
Leans: Yarım daire kanallarının algılama eşiğinin altında (2,50/ (PIC) görevini yapamaz hale gelmesi durumunda kumandaları
sn.) bir yatış yapıldığında, yatış algılanmaz. Durum fark edilip almak amacıyla kabinde bulunan pilota ait sınırlandırma.
düz uçuşa geçildiğinde, bu defa uçak ters yöne yatmış gibi Otokinezis: Karanlık ortamda sabit zayıf ışıklara bir süre fiske
hissedilir; pilot vücudunu yana eğer (hence). olunduğunda ışık kaynağının hareket ediyor gibi görünmesi
LOC: (Loss of Control) Pilotun uçağa kumanda edememesi, illüzyonu.
kontrolü kaybetmesi. Parabolic Flight: Yerçekimsizlik yaratmak üzere büyük uçakların
LOFT: (Line Oriented Flight Training) Hat uçuşlarına odaklı uçuş tırmanıp sonra serbest düşüş uçuşu.
eğitimi. PIC: (Pilot in Command) Uçağı yöneten/ kullanan (mesul) pilot.
LOSA: (Line Operations Safety Audit) Hat Uçuşlarına Odaklı SPIC: (Student pilot-in-command)
Emniyet Denetimi. Pitch up/down: Uçağın burun aşağı - burun yukarı yunuslama
LSA: (Loss of Situational Awareness) Durum muhakemesinin ve hareketleri.
farkındalığın kaybı. PPL: (Private Pilot Licence) Hususi (özel) pilot lisansı. En az 17
Mandelbaum Etkisi: Gece, sis gibi zayıf görüşün veya yaşında olmak, 1.veya 2. Sınıf tıbbi sertifikası almak şartı vardır.
gökyüzü, bulut, deniz gibi monoton görüntülerin olduğu uçuş Üst yaş sınırı yoktur.
şartlarında pilotların gözlerini yakına odaklama eğilimi. Bu Proprioceptive Sistem: İnsanın hareketlerini ve vücut
süreçte pilot kokpit camına veya uçak içine baktığı için dışarıyı pozisyonunu belirleyebilmesini sağlayan derin duyu. Cilt ve
gözlememekten doğan sorunlarla karşılaşabilir. eklemlerdeki duyu hücreleri tarafından sağlanır.
MCC: (Multi Crew Coordination) Uçakta çoklu ekip Psyche up: Bir iş veya görev (uçuş) için kendini psikolojik olarak
koordinasyonu. hazır hissetme.
MedEvac: (Medical Evacuation) Hava yoluyla hasta taşınması. Push-Pull Effect: Lövyenin ileri itilerek (push) göreceli –G
Microgravity: Yerçekimsizlik; ”Zero G”. maruziyeti sonrasında, birden lövyenin çekilerek (pull) +G’ye
Motion Sickness: Hareket hastalığı, taşıt/uçak tutması. (Bak: maruz kalma sonucu, görece düşük +G seviyelerinde gray out

432

Ağustos S A Y I : 2 0

Havacılık Terminolojisi...

veya G-Loc olma. uyum hali.
RAPCON: (Radar Approach Control) Kontrol sahası içerisinde SPIC: (Student pilot-in-command)
(10 nm) her türlü radar hizmet faaliyetlerini düzenleyen SSP: (State Safety Programme) Devlet Emniyet Programı.
istasyon. Stall: (Perdövites) Uçağın yeterli hıza ve güce erişmeden
Rekompresyon: Dekompresyon hastalığında hastanın tekrar tırmanış kumandası verildiğinde havada tutunamayarak
basınçlı ortama alınması. düşmesi.
Roll: Uçağın uzun ekseni üzerinde yapmış olduğu sağa-sola TACAN: (Tactical Air Navigation System) Askeri uçakların
yatış ve tono hareketleri. seçilen istasyona mesafe ve doğrultusunu veren seyrüsefer
Rudder Pedal: Dikey stabilizelere kumanda ederek yaw yardımcısı.
hareketini yapmayı sağlayan pedal. TALPA: (Türkiye Airline Pilots’ Association) Türkiye Havayolları
SACA: İşletmelerin kendi uçaklarına yaptıkları ramp Pilotları Derneği.
denetlemesi. TASSA: Türkiye Kabin Memurları Derneği.
SAFA: (Safety Assessment of Foreign Aircraft) Yabancı hava TATCA: Türkiye Hava Trafik Kontrolörleri Derneği.
araçlarına yapılan ramp denetlemesi Telemedicine: Uçak ile aşağıdaki bir hastane gibi, farklı
SANA: (Safety Assessment of National Aircraft) Yerli hava yerler arasında klinik bilgi, grafik, ses ve video görüntülerini
araçlarına yapılan ramp denetlemesi göndermek için telekomünikasyon teknolojilerinin kullanılması.
SAR: (Search And Rescue) Arama Kurtarma. TEM: (Threat and Error Management) Tehdit ve Hata Yönetimi.
Salutogenic Reaction: Uzay, kutup gibi zorlu koşullarda Tono: Uçağın kendi etrafında (sağa veya sola) 360 derece
bulunan bazı insanların artan tahammül, azim, yaratıcılık ve döndürülmesi.
azalan depresif durumları. Toynbee Manevrası: Burun kanatları parmakla sıkılırken
SCUBA Diving: (Self Contained Underwater Breathing yutkunarak östaki kanalını açmaya ve ear block’u gidermeye
Apparatus) Özel bir dalış ekipmanı ile yapılan dalış. çalışan Valsalva versiyonu manevra.
SD: (Spatial Disorientation) Uzaysal oryantasyon kaybı; TRTO: (Typa Rating Training Organization) Tip Eğitim
“vertigo.” Organizasyonu.
SHEL: (Software, Hardware, Environment, Liveware) Kazalarda TUC: (Time of Useful Consciousness) Faydalanılabilir bilinç
insan faktörünün kavramsal modeli. Yazılım, Uçak, Uçuş zamanı. İrtifa ile paralel olarak artan hipoksi durumunda
ortamı, İnsan. bilinçliliğin korunabildiği zaman süresi. (Bkz. EPT)
Shift Lag: Vardiya değişimi sendromu. Günlük uyku ve uyanıklık Tunnel Vision: Pilot üzerindeki +G kuvveti arttıkça retina
ritminin tersine dönmesine (sirkadiyen ritmin kaymasına) bağlı periferik kan akımının azalması sonucu görüş daralması;
semptomlar bütünü. çevrenin dürbünden görünür gibi algılanması.
Side Stick: Bazı uçaklarda (F-16, Airbus) pilotun sağ yan Türbulans: Belli yüksekliklerde ani ve değişken hava akımlarının
tarafında bulunan pitch ve roll kumanda kolu. oluşturduğu ve uçaklarda şiddetli sarsıntı ile belirgin düşüşlere
Situational Awareness (SA): Durum muhakemesi, farkındalık. neden olan düzensizlik.
Skydiving: Uçaktan paraşütle serbest atlayış. Valsalva Manevrası: Burun kanatları parmaklarla kapatılıp
Slot: Gelen ve giden uçak sayısının saat dilimlerine eşit olarak ıkınma ve zorlu nefes verme hareketi yapılarak, tıkalı olan
dağıtılarak uçuşların düzenlenmesi işlemi. östaki kanalının açılıp orta kulağa bir miktar hava girmesini
SMS: (Safety Management System) Emniyet Yönetimi Sistemi. sağlayan manevra.
SODA: (Statement of Demonstrated Ability) Uçuşa engel Vestibül: İç kulakta bulunan ve vücudun dengesini sağlamaya
tıbbi bir durumu olmasına karşın, stabil ve ilerleyici olmadığı yardımcı olan organ. Koklea, üç yarım daire kanalı, utrikulus ve
değerlendirilerek, FAA tarafından verilen özel uçuş izni. sakkulus’dan oluşur.
Somatogiral İlüzyon: Açısal hızlanma esnasında kişinin Vertigo: Vestibüler illüzyonlar nedeniyle uzaysal oryantasyonun
hızlanma hareketinin aksi yönde hareket ediyormuş gibi bozulması durumunu tanımlayan terim. (Bkz. SD)
hissetmesi. VFR: (Visual Flight Rules) Görerek uçuş kuralları.
Somatogravik İlüzyon: İvmelenme ya da yavaşlama sırasındaki Vortex: (Wake turbulance) Öndeki uçağın kanat uçlarının
yalancı dalış-tırmanış hissi. yarattığı düzensiz hava akımı (vortex: girdap, wake: uçak izi).
SOP’s:(Standard Operational Procedures) Standart İşletim/ Waiver: Kurallara göre uçuşu tıbbi nedenle kesilmesi gereken
Harekât Usulleri. Farklı kişilerin uçuşlarında tektip hareket pilota yetkili kurul tarafından kontrollü uçuş verilmesi.
sağlanması için pilotun, uçuşu daha önceden çerçevesi çizilmiş Weighlessness: Uzayda ağırlıksızlık.
usullerde yapması. White out: Kar, tipi gibi nedenlerle, ya da helikopter palinin
Sopite Sendromu: Uçak tutması hastalığında uyarıcı bir hareketi karları havalandırması yüzünden dış görüşün bembeyaz oluşu.
takiben, bulantı-kusma, uyuşukluk, uyku hali, apati, depresyon, Workload: İş yükü, İşbâ. Pilotun kokpitte aynı anda birçok
asosyallik, içe kapanma belirtileri. kumanda, bilgi akışı, emir, meteoroloji vs. ile uğraşarak uçuşa
Space Asthenia: Uzay adamlarında görülen fiziksel ve zihinsel konsantrasyonunu kaybetmesi.
zayıflık, psikolojik dengesizlik ve uyku bozukluğu tablosu. Yaw: Uçağın yatay düzlemde yaptığı kayış hareketi.
Space Sickness: Uzay tutması. Yerçekimsizliğe bağlı olarak Yoke: Uçağın yarı simit şeklinde dümeni.
gelişen bulantı, kusma, apati hali. Yüzde 1 Kuralı: Bir pilotun kalp krizi felç, nöbet gibi nedenlerle
Spatial Disorientation (SD): Uçucu vertigosu. Pilotun vestibüler, uçuşta inkapasite olma ihtimali 1 yılda %1’den fazla ise, uçuşa
görsel veya proprioceptive yanılgılar, ya da durum farkındalığını uygunluğunun onaylanmaması gerektiği kuralı. Bir çeşit ‘risk
kaybetmesi sonucu yön, pozisyon ve hareket algısını yanlış eşiği’ olan bu kuralın %2 olarak değiştirilmesi tartışılmaktadır.
değerlendirmesi; geçici illüzyon yaşantıları. ZULU: Dünyadaki tüm uçuşlarda kullanılan standart zaman
Spatial Orientation: Uzaysal oryantasyon; pilotun uçağın (Eskiden GMT idi).
havadaki yön, hareket ve pozisyonunu doğru algıladığı, mekâna

433

BÜLTEN 16-20 İNDEKSİ Ağustos S A Y I : 2 0

Konu Sayfa

Alerjik Rinit Zorunlu Alkol testi 411
Alfa-1-Antitripsin Eksikliği Alkollü pilot olayları 234
Alkol kullanımı Pilotlarda alkol limiti 235
254, 421
Anadolu Ü. Hvc.Uz. Tıb.Mrk. Kitap tanıtımı 373
Astronot adayı kişiliği Kabin patlaması 255, 305, 420, 421
Ant dağları Kazası - 1972 İrtifa dalgıçlarında 366
Bel-Sırt-Boyun Ağrıları 412
Black Hole Approach İnsülin tedavisi ve uçuş 328, 331
Böbrek taşları Coğrafi disor., yanlış inişler, SA Kaybı 409
Crohn Hastalığı Hasta yolcular yüzünden 363, 378
CRM Havacılık reklamlarında 276
Dekompresyon Kalbe etkisi 297
250,274
Dikkat Eksikliği-Hiperaktivite İrtifada, uzayda
Diyabet Travmatik optik nöropatide 355
Dizoryantasyon Fotorefraktif keratektomi 319
Divert olayları Lazer ameliyatı 368
Etik Muayene Algoritması 364, 405, 408, 428
G kuvvetleri 292,340,342,378, 419
Giant Hand Sendromu Yolcuların sorunları 251, 420
Görme Problemleri Uçucularda uçuş kısıtlaması 272, 307
406
Gösteri uçuşu kazaları Türkiyede ilk 224, 392
Gürültü Normobarik 333
Hamilelik F-22 pilotlarında 241
Uzayda etki kaybı 373
Hava ambulanslar Antidepresan kullanım izni 399
Hava Polisi Uçuş emniyetine etkileri 336,413
Hava Trafik Kontrolörleri 341, 342,
Hepatit HFACS 225
Hipobarik Çember Dağcılıkta, Sporcularda 373
Hipoksi Görme değişiklikleri 340, 380, 404
Fizyolojik bozukluklar 418
İlaçlar İrtifa dalgıçları 255,341,355
Saldırganlar 411
İnkapasitasyon Uçakta seks fantezileri 372
İnsan Faktörü 324
İrtifa Hastalığı Uzun QT intervali 392
Muayene Algoritması 225
İtaatsiz yolcular 362
313
John Travolta 393
Kabin Basıncı Kaybı 243
Kardiyolojik problemler 267
224
240
355
291,340,381,383, 419
291, 340,
418
417, 420
358

434

Konu Ağustos S A Y I : 2 0 Sayfa

Kuş Olayları Uçakta bulaşma tehlikesi 417, 422
Kızamık Cumhurbaşkanımızda 225
KBB Sorunları Taciz olayları 394
Lazer ışınları 322, 383
MARS Auralı 226
Migren 360
Multiple Skleroz Hipoglisemi 236
Neil Armstrong 427
Narkolepsi Paranoid kontrolör 224
Oruçlu uçmak Otistik pilot 336, 400
Osteojenik Sarkoma Çıldıran pilot, manik hostes 371
Psikiyatrik bozukluklar Uyuşturucu kullanımı 355
Yüksek G - mizaca etkisi 358
Ryan Air 381
Seyahat ishalleri 8, 10, 11. Oturumlar 342,380-81,
Sivil Havacılık Akademisi 393
Skytrax Ödülleri Uçak tutmasında 420
Solaklık Brezilya’da, Almanya’da 266
Sopite Sendromu 222, 304
Telemedicine Emergency Medical Kit 295, 425
Tiroid kanseri Defibrilatör 401
Travmatik optik nöropati İstatistikler 281
Türbulans olayları 306
Tüberküloz İsrail Hv.K. pilot adaylarında 268
Uçak içi tıbbi aciller En emniyetli şirketler listesi 333
Uçuş Em.Yönetim Sistemi-SMS 379, 292, 417
Uçak tutması Moebus Raporu 306
Gösteri uçuşlarında 232
Uçuş Emniyeti Kuş olayları 233
Yoga tedavisi 265
Uçuş Görev Süreleri 280
Uçuş kazaları Türkiye Uzay Kurumu 266
Astronot aday kişilik profili 231, 344, 352, 421
Uçuş korkusu Uzay seyahatleri 326
Üner Tan Göz Bozuklukları 230
Uzay SD 336, 413
250,339
Ülseratif kolit Uçuşta risk 382
Vasovagal Presenkop Astronotun ölümünde 426
Venöz Tromboemboli Yaşanmış olaylar 253
Vertigo Helikopterde, bel ağrısı 366
Kazalardaki rolü 341
Vibrasyon Uçuş görev süreleri 392
YORGUNLUK Kafein sakızı 393
Enerji içecekleri 275
Ölçümü, Yorgunlukmetre 308
278
225
265, 355
331
227
229
270
321
356, 357

435

Duyurular Ağustos S A Y I : 2 0

EUROCONTROL Yeni Üyelerimiz
Just Culture Conference –
Istanbul, Sept 20-21, 2012. Dr. Turhan Keçeli

60th International Congress of Aviation and Space İstanbul Ü. Tıp Fak. 1981 mezunu. Ba-
Medicine (ICASM) kırköy RSHH’de uzmanlık eğitimi. Ha-
len Beykoz Paşabahçe Devlet Hast. Nö-
Sept 16-20, 2012 roloji Uzmanı.
Melbourne, Australia.
www.iaasm.org Dr. Ahmet Barış Dirim

Civil Aviation Medical Association’s (CAMA) GATA Tıp Fak. 1988 mezunu. Uçuş
doktoru. Esenboğa 112 Uçak Ambulans
Annual Scientific Meeting. Servisinde görevli.
Oct 4-6, 2012.
San Diego Marriott La Jolla, Dr. Hürriyet Çetinok
La Jolla, CA.
Ankara Ü. Tıp Fak. 2000 yılı mezunu.
ECAM

3rd European Conference in Aerospace Medicine: Me- Üyelikten Ayrılanlar
dicine in the Extreme Environment. Nov 9-11, 2012.
Sheraton Skyline Hotel, Heathrow, London, UK. www. Hem. Erşah Aksa
esam.aero

Aviation Health Conference (IATA)

Oct 2-3, 2012. Sheraton Skyline Hotel, He-
athrow, London, UK

Aerospace Medical Association 84th Annual Scientific Kuleye teşekkür öpücüğü
Meeting.

May 12-16, 2013 Sheraton Hotel, Chicago.
www.asma.org/meeting/

436