KOLEJNY PUCZ

kraj  |  czas pandemii  |

„Niewydolność naszego systemu jest rują lekko. Osoby starsze chronimy”. „Ja się badaniom lekarskim przez osoby
sztucznie wygenerowana przez obse- bym w to etyki i moralności nie mieszał. chore i podejrzane o zachorowanie”…
syjną izolację SARS2”. „Dzieci powinny Taki jest zadekretowany z góry modus dodaje się pkt 4a: „obowiązek stosowa-
razem hulać. Kwarantannowanie dzieci operandi. Wszyscy traktujemy chorych nia określonych środków profilaktycz-
i izolowanie dzieci bezobjawowych SARS2 jak słoik z ebolą. Dlatego światło nych i zabiegów”.
jest szkodliwe. Należy mówić o tym, musi przyjść od towarzystw naukowych”.
że dla populacji poniżej 60. roku życia „Teraz trudno przekonać wystraszo- Z kolei w uzasadnieniu do owej
ten wirus jest ŁAGODNIEJSZY niż nych, że covid można leczyć normalnie ustawy czytamy: „podejrzaną o zaka-
grypa”. „Brak wiedzy nie może służyć w jednym szpitalu, gdzie będą równo- żenie… może być każda osoba… u któ-
jako usprawiedliwienie dla najbardziej cześnie pacjenci z innymi chorobami. rej nie występują objawy zakażenia…
brutalnych metod powstrzymywania Propaganda udała się”. „The end is near a która mogła mieć, często nieświa-
rozprzestrzeniania się wirusa. Nie (koniec jest bliski). Należy zaakceptować domie, styczność ze źródłem zaka-
mam nic do tego, żeby ktoś, kto się boi, ryzyko i hospitalizować tych chorych żenia. W większości przypadków
trzymał swoje dzieci w domu, chociaż normalnie. MZ nadal nie dostrzega, jak może to w praktyce oznaczać… ogół
uważam, że to szkodliwe”. „Jeśli na- niszczący jest przepis o kwarantannie społeczeństwa”.
tychmiast nie zaczniemy leczyć SARS2 i izolacji bezobjawowego personelu me-
normalnie, bez jednoimiennego izo- dycznego?”. „Przypominam, że Polska Na portalu wPolityce.pl Anna Wie-
lowania, system padnie. Ilość SARS2 jest 3. pod względem ilości łóżek szpi- jak pisze: „Wprawdzie w ustawie nie zo-
jest tak duża, że nie sposób wszystkich talnych na 100 000 mieszkańców. Nie- stało precyzyjnie określone, że chodzi
izolować, oni wymagają normalnego le- udany podział na covid i non-covid po- o szczepienia, ale w terminologii me-
czenia – endoskopii, leczenia arytmii”. kazuje, że można się zatkać, mając jeden dycznej do zabiegów profilaktycznych
„Chory SARS2 – znikąd pomocy, nie ma z najwyższych wskaźników w Europie”. zaliczają się właśnie m.in. szczepienia
miejsc w jednoimiennych, mam takich ochronne. Jeżeli ten zapis przejdzie
chorych. Szpitale III poziomu są prze- „Ilość zidentyfikowanych zaka- przez Senat, będzie to oznaczało, że
ładowane. Zrozumcie, że wytworzony żeń nie ma żadnego znaczenia, liczą bez ustawowego włączania szczepień
został sztuczny tłok!”. „Pamiętajmy się chorzy w ciężkim stanie. System na koronawirusa do kalendarza szcze-
szkody i zgony wywołane lockdownem już jest niewydolny. Kończą się sfery pień obowiązkowych, każdy Polak – bez
m.in. we Włoszech i Nowym Jorku. Mu- covid- i non-covid. Należy zakończyć względu na to, czy jego sytuacja zdro-
simy leczyć tych chorych normalnie, na kwarantannę i izolację personelu bez- wotna kwalifikuje go do zaszczepienia
normalnych oddziałach. Zrozumcie to, objawowego oraz zlikwidować szpitale – może zostać przymuszony przyjąć
błagam @a_niedzielski”. jednoimienne”. „Od dawna to mówię, że szczepionkę. Zapis jest na tyle niepre-
zakażeń jest być może 20 razy tyle, co cyzyjny, że w zasadzie otwiera drogę
„Można założyć, że wiele osób SARS2+ wykrywamy. Teraz jest być może nawet nie tylko do przymusu szczepień, ale do
przez dodatni wynik testu otrzymuje wy- więcej niż 200 000. Wirus jest na każ- każdych innych działań, niekoniecznie
rok. Z powodu braku dostępu do lecze- dym kroku, w każdym oddziale, w każ- uwzględniających wolę i stan zdrowia
nia. Z powodu obsesyjno-kompulsywnej dej rodzinie”. „Tracimy nieodwracalnie czy sytuację pacjenta.
izolacji pacjenta z dodatnim testem!”. „Bo to, co najcenniejsze. Medycyna jest dla
wszyscy mają testy, testy, testy. Stoją go- człowieka. Koledzy lekarze, u podstawy Istnieje duże prawdopodobieństwo,
dzinami w kolejkach, żeby się „wymazać”. jesteśmy humanistami…”. że pierwsze szczepionki na COVID-19
Bo jest „nadkwalifikacja” do hospitaliza- nie będą bezpieczne. Firmy farmaceu-
cji. Bo każdy przeziębiony jest SARS2. BŁĄD USTAWY tyczne starają się skrócić proces prac
Między nimi są różne choroby – cały nad specyfikami, aby trafiły one na ry-
podręcznik interny – z SARS2 i bez W międzyczasie Sejm przyjął ustawę nek jak najszybciej, a to niesie za sobą
SARS2”. „Wąskie gardło to jednoimien- o zwalczaniu covid, która m.in. porząd- duże ryzyko. Część firm wykorzystuje
ność i obsesyjna izolacja SARS2”. „Piszę, kuje chaos w odczytywaniu prawa, w wy- do produkcji szczepionki ciała dzieci za-
żeby normalnie hospitalizować – ostry niku którego policja wymierzyła tysiące bitych w wyniku aborcji, co jest mocno
brzuch na chirurgii, dysfagię na gastro- mandatów za niezasłanianie twarzy, nie wątpliwe pod względem moralnym
logii, zawał na inwazyjnej, pneumonię na mając do tego legalnej podstawy (żadne i etycznym, o konsekwencjach zdrowot-
internie, normalnie – bez jednoimien- pohukiwania nic nie zmienią, podstawy nych nie wspominając. Zwracali na to
ności. Jednoimienność = niewydolność prawnej nie było, gdy prezydent nową uwagę m.in. biskupi. Protestowali prze-
systemu!”. „Wiecie, co oznacza zamknię- ustawę podpisze – podstawa będzie). ciw temu również zwykli obywatele.
cie przedszkoli i młodszych klas? Wie- Ustawa daje rządowi sporo nowych na-
cie, ile lekarzy i lekarek i innego perso- rzędzi,częśćz nichwydajesięoczywista Jest jeszcze kwestia prawa każdego
nelu ma dzieci w tym wieku? Wiecie, że isensowna.Aleznalazłysięteżw niejza- obywatela do świadomej zgody na za-
odpadną kolejne ręce do pracy? No, to się pisy, które budzą niepokój. bieg medyczny, którą najwyraźniej
zastanówcie”. „Przypominam, śmiertel- ustawodawca – świadomie czy nieświa-
ność populacji poniżej 70. roku życia jest W ustawie z 2008 r. wprowadza się domie – zlekceważył. Pozostaje mieć
niska. Dzieci są bezobjawowe lub cho- następujące zmiany: art. 46 pkt 4 otrzy- nadzieję, że na etapie prac w Senacie
muje brzmienie: „obowiązek poddania ten błąd zostanie naprawiony”.

Błąd w Senacie nie został naprawiony.
Ciąg dalszy nastąpi.

| 50 | 2–8.11.2020

[email protected]

Bezpieczne podróże z PKP Intercity
w czasach epidemii

Mimo stanu epidemii Polacy nadal licznie przemieszczają się po kraju. Pociągi PKP
Intercity przez cały ten czas zapewniają pasażerom możliwość odbycia niezbędnych

podróży. Wszystko z zachowaniem wysokich standardów bezpieczeństwa

Tekst powstał we współpracy z partnerem komercyjnym | 3/0720/F O d momentu rozpoczęcia odmrażania gospodarki kontroli biletów odbywa się z zachowaniem bezpiecznego
na wiosnę widoczny stał się sukcesywny przyrost dystansu dzięki wykorzystaniu nowoczesnych terminali
pasażerów w pociągach PKP Intercity. Tradycyjnie zbliżeniowych.
Polacy najchętniej podróżowali w okresie letnim, kiedy to od
początku czerwca do końca sierpnia 2020 r. z usług PKP In- Aby dodatkowo zwiększyć bezpieczeństwo podróży pocią-
tercity skorzystało 8,3 mln pasażerów. Od dnia potwierdzenia gami PKP Intercity, każdy z nich jest dezynfekowany i czysz-
pierwszego przypadku zakażenia koronawirusem w Polsce czony po zakończeniu przejazdu. Od marca do września 2020
do końca września pociągi PKP Intercity przewiozły łącznie wykonano już ponad 225 tys. dezynfekcji.
14 mln osób. Tak duże zaufanie do kolei jest efektem m.in.
wprowadzonych na szeroką skalę zasad w kwestii bezpie- Podróżniczy savoir-vivre
czeństwa obowiązujących na pokładach pociągów.
Poza zasadami bezpieczeństwa przewoźnik dodatkowo przy-
Nowe reguły podróżowania pomina o zasadach kulturalnego podróżowania w czasach
epidemii. W ramach nowej edycji projektu „Strefa kultu-
Obecnie w pociągach PKP Intercity zajęte może być maksymal- ralnego podróżowania” PKP Intercity prezentuje osobom
nie 50 proc. miejsc siedzących. Aby ściśle kontrolować poziom wybierającym pociągi spółki podstawowe zasady podróż-
ich zajętości, 4 czerwca br. PKP Intercity wprowadziły obo- niczego savoir-vivre’u na miarę obecnej sytuacji. Można się
wiązkową rezerwację miejsc we wszystkich kategoriach swo- z nimi zapoznać na ekranach informacyjnych w pociągach
ich pociągów. Oznacza to, że bilety jednorazowe są wydawane i przy kasach:
wyłącznie ze wskazaniem miejsca do siedzenia, a posiadacze 1. Zasłaniajmy usta i nos w czasie całej podróży! Zdrowie
biletów okresowych muszą mieć rezerwację miejsca na kon-
kretne połączenie. Jednocześnie pasażerowie mają możliwość i bezpieczeństwo nas samych, naszych rodzin i współpa-
zajmowaniadowolnychmiejscw obrębieposiadanejklasywa- sażerów zależy od naszej postawy.
gonu, bez względu na wskazane miejsce na zakupionym bilecie. 2. Pamiętajmy o częstym myciu i dezynfekcji rąk.
3. Starajmy się zachowywać bezpieczny dystans od innych
Należy pamiętać także o tym, że na pokładach pociągów pasażerów.
obowiązkowe jest zakrywanie ust i nosa przez całą podróż, 4. Jeżeli kaszlemy lub kichamy, a mamy zdjętą maseczkę, np.
o czym przypominają drużyny konduktorskie w komunika- w czasie konsumpcji, korzystajmy z łokcia.
tach wygłaszanych w trakcie przejazdu oraz podczas kontroli 5. Bądźmy odpowiedzialni. Jeżeli nie czujemy się dobrze,
biletów. Kierownicy pociągów i konduktorzy są wyposażeni rezygnujmy z podróży transportem publicznym.
w środki ochrony indywidualnej i utrzymania higieny oso- Szczególne środki ostrożności oraz nowe zasady podró-
bistej – maseczki FFP2 i rękawiczki ochronne oraz żele do żowania sprawiają, że nawet w tak trudnym okresie można
mycia i dezynfekcji rąk. Ich kontakt z podróżnymi podczas bezpiecznie podróżować koleją.

2–8.11.2020 | 51 |

[email protected]

KRAJ  | Rozmowa |

Świadkowie
życia po śmierci

Analizując relacje osób, które miały bliskie
doświadczenie śmierci, zobaczyłem,
że w szczegółach i zawiłościach

teologicznych są one bardzo spójne z religią
katolicką i objawieniami mistyków

Z ks. Wiktorem Szponarem, autorem książki

„Życie po śmierci”, będącej zapisem pierwszego
w Polsce teologicznego śledztwa dotyczącego śmierci

klinicznej, rozmawia Agnieszka Ponikiewska

Skąd pomysł na teologiczne śledztwo Czy śmierć z punktu widzenia teo- trowstrząsom może do nas wrócić. Autopromocja
dotyczące doświadczenia śmierci? logii, wiary i medycyny to zupełnie Gdybyśmy więc za moment śmierć Fot.archiwum autora
Śmierć jest tematem, przed którym inne zjawiska? przyjęli ustanie bicia serca, musieliby-
raczej się ucieka. We współczesnym śmy mówić o wskrzeszeniu. A wiemy,
świecie mamy kult życia i sprawno- Cały czas towarzyszy nam pytanie, że tak nie jest. Do medycznej zmiany
ści. kiedy tak naprawdę człowiek umiera. definicji doszło pod wpływem rozwoju
Z punktu widzenia teologii śmierć transplantologii. Osobiście jestem
Wiktor Szponar: Rzeczywiście, to chwila odłączenia duszy od ciała. zwolennikiem obecnie przyjętej defi-
śmierć jest tematem tabu. O śmierci Ciało z wielką czcią okadzamy w cza- nicji śmierci, której moment wyznacza
nie rozmawiamy, a jest ona jednym sie mszy św., odprowadzamy na cmen- chwila śmierci mózgu człowieka.
z ważniejszych momentów w całym tarz i grzebiemy. Kościół z ogromnym Rozwój medycyny wpłynął też na
naszym życiu. To moment przeło- szacunkiem traktuje ciało, które było to, że pojawiło się pojęcie śmierci
mowy, jednak nie oznacza on na- świątynią Ducha Świętego. Szacunek klinicznej i bliskiego doświadcza-
szego końca. Z punktu widzenia teo- dla ciała osoby zmarłej występuje nia śmierci – NDE (near-death
logii śmierć jest przejściem. W czasie w każdej kulturze. Ciało zostaje na experience). Ksiądz w swojej książce
mszy św. pogrzebowej modlimy się ziemi, a dusza spotyka się z Bogiem. pisze o tym, że są to bliskie, ale jed-
słowami: „Nasze życie zmienia się, Medycyna patrzy na śmierć inaczej. nak różne zjawiska.
ale nie kończy”. Nic dziwnego, że pła- Do lat 60. XX w. posługiwała się ona Śmierć kliniczna jest zjawiskiem czy-
czemy, jeśli umrze ktoś nam bliski. definicją krążeniowo-oddechową. sto medycznym, to jeden z etapów
Pan Jezus, chociaż jest Bogiem, płakał Człowiek nie oddycha, przestaje bić umierania. Przestaje wtedy bić serce,
nad śmiercią Łazarza, a wiedział, że on jego serce, czyli mamy do czynienia ze nie ma oddechu, ale mózg cały czas
tak naprawdę żyje. Mamy więc prawo śmiercią. Obecnie, w związku z roz- pracuje, więc zgodnie z wykładnią
do wielkich emocji, ale tak naprawdę wojem medycyny, wiemy, że moment medycyny – człowiek żyje. Wtedy go
powinniśmy mieć świadomość, że ży- śmierci wygląda inaczej. W chwili gdy reanimujemy i ratujemy jego życie.
cie prowadzi do naszych narodzin dla przestaje bić serce i nie ma już odde- Śmierć kliniczna to nie jest śmierć
nieba. Każdy z nas powinien intereso- chu, przez bardzo krótki czas funkcjo- człowieka. Bliskie doświadczenie
wać się tym, co będzie nie tylko przez nuje mózg. Dziś człowiek, u którego śmierci, któremu poświęciłem swoją
np. 70–80 lat jego życia, ale przez całą zatrzymała się akcja serca, dzięki re-
wieczność. suscytacji, masażowi serca lub elek-

| 52 | 2–8.11.2020

[email protected]

książkę, to doświadczenie ludzi, któ- po śmierci. Teologiczne śledztwo” się, że czeka nas wyjątkowo trudne
rzy w momencie kryzysu medycz- powstała na podstawie mojej pracy doświadczenie. Co o śmierci mówią
nego, czasem w chwili śmierci kli- magisterskiej. Wydawało mi się, że ci, którzy mieli jej bardzo bliskie do-
nicznej, ale niekoniecznie, zetknęli będzie bardzo ciężko dotrzeć do osób, świadczenie?
się z rzeczywistością pozaziemską. Ci które przeżyły śmierć kliniczną, miały
ludzie doświadczyli rzeczywistości bliskie doświadczenie śmierci i będą Pani, która przyszła na furtę w semi-
eschatologicznej – tego, co nas czeka chciały się tym podzielić. To w końcu narium, w czasie porodu miała silny
po śmierci. Zwracam jednak uwagę, coś niezwykle osobistego. Tymczasem krwotok, którego nie udało się zata-
że nawet w samej nazwie „bliskie do- do mojego seminarium przyszła ko- mować. Uznano ją za zmarłą. Obudziła
świadczenie śmierci” jest ujęty fakt, że bieta z prośbą o weryfikację swojego się pod prześcieradłem w prosekto-
to nie jest prawdziwa śmierć. Z punktu doświadczenia. Kobieta ta przeżyła rium. Sam moment jej „śmierci” był
widzenia teologii u człowieka, który NDE i nie wiedziała, czy może swoją chwilą kryzysu, natomiast później
doświadczył NDE, dusza nie odłączyła osobistą wiarę opierać na tym prze- mówiła o ogromnym spokoju. O tym
się od ciała, a z punktu widzenia medy- życiu. Takich osób jest sporo. Pomy- mówią także inni pacjenci z doświad-
cyny on cały czas żył. Jako teolog nie ślałem, że trzeba zbadać te relacje czeniem NDE. Zaskakujące jest też to,
rozstrzygam sporów między neurolo- w sensie teologicznym. One weszły
gami, kardiologami czy chirurgami, do popkultury i w jakimś sensie stały
którzy mają rozbieżne opinie na te- się elementem naszych wierzeń. Mu-
mat zjawiska bliskiego doświadcze- simy zadać sobie pytanie, czy możemy
nia śmierci. Zajmuję się przeżyciami z tego czerpać, czy możemy budować
ludzi, którzy znaleźli się po drugiej naszą wiarę na podstawie relacji pa-
stronie. cjentów, którzy opowiadają o tym, co
Dotarł ksiądz do osób, które miały widzieli po tamtej stronie.
bliskie doświadczenie śmierci. Wy- Ksiądz spotykał się z osobami,
daje się, że znalezienie takich osób które miały bliskie doświadczenie
jest niemal niemożliwe. śmierci, i badał zebrane dotąd rela-
Liczba osób, które miały takie do- cje. Boimy się śmierci, bo to wielka
świadczenie, jest dużo większa, niż niewiadoma, to tajemnica, z którą
można przypuszczać. Książka „Życie zostajemy zupełnie sami. Obawiamy

ZOSTAŃ W DOMU

i oglądaj

Telewizja

NA POZYCJI NA POZYCJACh dekodery
NA POZYCJI dekoder KAON i Horizon
Mediabox
[email protected] NA POZYCJI
NA POZYCJI

KRAJ  | Rozmowa |

że badając relacje tysięcy pacjentów, swoje przeżycia wyprzeć ze świado- twierdzeniem naszej wiary w życie Reklama | 25/1020/F
którzy mieli bliskie doświadczenie mości jako coś zbyt trudnego i nie- wieczne? Nie ma co ukrywać, że my,
śmierci, widzimy, jak bardzo są one zrozumiałego? katolicy, często mamy z tym prob-
z sobą spójne. Bez względu na świa- lem.
topogląd, narodowość czy kulturę te Jest to intymne doświadczenie, więc
relacje są podobne. Nie ma znaczenia, wiele osób na początku o tym nie Myślę, że nie tylko katolicy mają z tym
czy ktoś jest chrześcijaninem, żydem, mówi. Jednak z czasem to się zmie- problem. Analizując relacje osób,
muzułmaninem, buddystą, ateistą nia. Zupełnie naturalne jest to, że je- które miały bliskie doświadczenie
czy agnostykiem. Wyznawana religia śli doświadczam spotkania z Bogiem, śmierci, zobaczyłem, że w szczegó-
nie wpływa na to, co pacjenci to mam potrzebę dzielenia się tym łach i zawiłościach teologicznych są
w trakcie bliskiego doświadcze-
nia śmierci widzą po tej drugiej Możemy wyróżnić od 8 do 12 one bardzo spójne z religią kato-
stronie. Ich doświadczenia są elementów stałych bliskiego licką i objawieniami mistyków.
spójne z chrześcijańską wizją doświadczenia śmierci. Osoby te po swoim spotkaniu
życia po śmierci. Możemy wyróż- Pacjenci opowiadają m.in. z Bogiem mają też niezwykłe wy-
nić od 8 do 12 elementów stałych o obserwacji swojego ciała czucie teologiczne, chociaż nigdy
bliskiego doświadczenia śmierci. z góry, widzą reanimację, nie studiowali teologii ani filozofii.
Pacjenci opowiadają o obserwacji a nawet wystawianie aktu Rozmawiałem z pacjentem, który
swojego ciała z góry, widzą reani- zgonu. Mówią o świetle, niemal słowo w słowo cytował
mację, swój wypadek, operację, spotkaniu z bliskimi zmarłymi „Sumę teologiczną” św. Tomasza
a nawet wystawianie aktu zgonu. i filmie z życia z Akwinu czy św. Faustynę, któ-
Potem mamy przejście przez rych nigdy wcześniej nie czytał.
ciemny tunel, światło, doświad- z innymi. Ludzie po bliskim doświad- Ten mężczyzna mówił mi, że Pan
czenie miłości, spotkanie z bli- czeniu śmierci nawracają się, czytają Bóg jest bytem prostym, a my je-
skimi zmarłymi i film z życia. Pa- Pismo Święte, modlą się, zaczynają steśmy bytami złożonymi. Okazało
cjenci doświadczają tego, o czym regularnie się spowiadać i przyjmują się, że nigdy wcześniej nie słyszał
wprost mówi teologia katolicka, sakramenty. o św. Tomaszu z Akwinu. Czy
czyli bezpośrednio po śmierci więc NDE jest dowodem na życie
spotykamy się z Bogiem. W ma- Dlatego ksiądz nazywa bliskie do- wieczne i istnienie Pana Boga?
teriałach New Age na ten temat świadczenie śmierci łaską? To byłoby zbyt proste i byłby to
jest mowa o świetlistej postaci. koniec naszej wiary. Mielibyśmy
Jakkolwiek nazwiemy istotę Między innymi. Wiemy, że podczas do czynienia z wiedzą, a nie z wiarą.
spotykaną przez pacjentów, którzy NDE człowiek nie umiera naprawdę, Dowodu w sensie naukowym więc
mieli bliskie doświadczenie śmierci, więc nie dochodzi do odłączenia du- nie mamy, ale zjawisko bliskiego
ten opis jest tożsamy z Jezusem. Osoby szy od ciała. Powstaje pytanie, w jaki doświadczenia śmierci może nas zain-
po takim przeżyciu mówią o uczuciu sposób człowiek mógł obserwować spirować do pogłębiania wiary i życia
bezwarunkowej miłości, spokoju i ak- siebie w chwili „śmierci” i spotkać się sakramentalnego. Nie jesteśmy też
ceptacji. W obecności Boga pacjenci ze swoimi zmarłymi rodzicami i z Bo- w stanie do końca wytłumaczyć tego
doświadczają tzw. filmu z życia i sami giem. Jak to możliwe, skoro jego du- zjawiska. Bo jak wytłumaczyć to, że
dokonują swojego osądu. Ogromny sza nie odłączyła się od ciała? Główny w czasie NDE ktoś spotkał swoich bli-
nacisk położony jest na intencje, ja- wniosek z moich badań jest taki, że skich zmarłych, dowiedział się, kto tak
kimi kierowali się w życiu, oraz na re- mamy do czynienia z nadzwyczajną naprawdę jest jego biologicznym oj-
lacje. Nie jest ważne, jak wielkie czy łaską udzielaną przez Pana Boga. Nie cem lub ze szczegółami opisuje swoją
niezwykłe rzeczy robiliśmy, tylko to, każdy pacjent, który przeżył śmierć operację czy reanimację, posługując
czy mieliśmy czyste intencje. Ważne kliniczną, otrzymuje tę łaskę. się informacjami, do których nie mógł
jest też to, jak budowaliśmy relacje mieć dostępu? Czy więc te wszystkie
w życiu, czym się kierujemy w miłości, Czy relacje osób, które przeżyły bli- fakty mogą nam pomóc uwierzyć w to,
przyjaźni i znajomościach. Liczy się to, skie doświadczenie śmierci, są po- że z chwilą śmierci nasze życie zmienia
czy relacje były interesowne, czy bez- się, ale nie kończy? Odpowiadam zde-
interesowne. Po drugiej stronie liczy cydowanie tak, mogą. Dużym błędem
się miłość bliźniego, dobre uczynki, byłoby jednak to, gdyby ktoś swoją
modlitwa, post, jałmużna, czyli do- wiarę i relację z Panem Bogiem oparł
kładnie to, o czym mówi Pismo Święte. tylko na opowieściach pacjentów po
bliskim doświadczeniu śmierci.
Czy bliskie doświadczenie śmierci
zmieniło życie osób, które go do- Ks. Wiktor Szponar prosi
znały, czy może osoby te starają się osoby, które doświadczyły NDE,

o kontakt pod adresem e-mail:
[email protected]

| 54 | 2–8.11.2020

[email protected]

WIARY

GODNE

MEDIA

ZAMÓW
PRENUMERATĘ

Niedziela z dostawą do domu

dział kolportażu

TEL.: 34 324 36 45

E-MAIL: [email protected]

POCZTĄ: Redakcja Tygodnika Katolickiego „Niedziela”

ul. 3 Maja 12, 42-200 Częstochowa

niedziela.pl to:

tematy, którymi żyje Kościół w Polsce i na świecie
serwisy informacyjne

inspirujące artykuły na temat wiary i duchowości
codziennie nowe materiały multimedialne
szerokie grono odbiorców w mediach
społecznościowych

WIARYGODNA STRONA INTERNETU

niedziela.pl

[email protected]

ŚWIAT  |  Wybory w USA  | jan rokita Fot. Julita Szewczyk

Czterolecie N a krótko przed wyborczym
Trumpa zwycięstwem Donalda Trumpa
sprzed czterech lat John Bolton
W ciągu czteroletniej prezydenckiej mówił w wywiadzie dla „Octavian Re-
kadencji Donald Trump zdecydowanie port”, iż „największym zagrożeniem dla
przyczynił się do okrzepnięcia światowego porządku jest wycofanie się
politycznej podmiotowości Europy USA z pozycji przywódcy świata”. Bol-
Środkowej. I wytworzył rzecz ton miał za niedługi czas zostać doradcą
nowego prezydenta ds. bezpieczeństwa,
w stosunkach międzynarodowych a potem – po serii konfliktów z Trumpem
bezcenną: wspólne – jego śmiertelnym wrogiem. Ale tamta
poczucie misji zapowiedź wybitnego analityka, a zara-
i zaufania zem zawziętego „imperialisty” amerykań-
skiego, była nie tylko oczywistą krytyką
| 56 | 2–8.11.2020 dobiegającej wtedy końca ery Obamy,
naznaczonej niemocą Ameryki w świecie
[email protected] i drastyczną redukcją jej potencjału woj-
skowego. Była także przestrogą przed
tradycyjnymi trendami izolacjonistycz-

nymi, obecnymi od zawsze na prawym
skrzydle Partii Republikańskiej.

„America First”

Wkrótce miało się okazać, że
Trump, nigdy zresztą niezwiązany
blisko ani z partią, ani z jej ideolo-
giczną tradycją, jest prezydentem
niemal całkowicie odpornym na re-

publikańską pokusę izolacjonizmu.
Co prawda za motto swojej global-
nej polityki uznał hasło „America
First”, ale bynajmniej nie w tym
rozumieniu, jakie chciałaby mu

nadać część najbardziej konser-
watywnych i zniechęconych do
świata republikanów. „Ame-
rica First” zaczęło w praktyce
oznaczać, że Waszyngton chce

odtąd deklarować swoje inte-
resy otwarcie i zabiegać o nie
nawet „par force”, bez dbałości
o dyplomatyczną poprawność,
opinie organizacji międzyna-
rodowych czy nawet traktaty,

które – jeśli trzeba – zawsze
przecież można zerwać. Ob-
szerny wykład takiej „unila-

teralnej” strategii Trump dał w mowie Fot. Krzysztof Sitkowski/KPRP
wygłoszonej we wrześniu 2017 r. w nowo-
jorskiej siedzibie ONZ. Zgromadzonym nuklearnych o zasięgu przekraczającym skie technologie cyfrowe, zamykanie
tam reprezentantom rządów całego świata 500 km. Uporczywe spekulacje o możli- chińskich instytucji w Ameryce i usu-
oznajmił, że „Ameryka ma się dobrze, bo wym powrocie do Europy pocisków nu- wanie chińskich studentów, a w końcu
znowu zaczęła wydawać 700 mld dol. na klearnych średniego zasięgu sprawiły, że oskarżeniePekinuo wywołanieglobalnej
zbrojenia”. A także, że każdy rząd powi- Moskwa ostatnio zaczęła się uginać, su- zarazy oraz gesty podkreślające suweren-
nien uznawać interesy swojego kraju za gerując wycofanie do Azji pocisków typu ność Tajwanu. Trump uznał, że Ameryka
„The First”, albowiem centralnym proble- 9M729, choć jeszcze niedawno gorliwie nie może się dalej po prostu przyglądać
mem współczesności jest to, „czy w ogóle przekonywała, iż oskarżenia, jakoby ich nieskrępowanemu wzrostowi potęgi ko-
potrafimy jeszcze być patriotami”. Nie obecność łamała traktat IMF, są wyssane munistycznych Chin, ale musi zacząć (per
bez racji wrogi prezydentowi komentator z amerykańskiego palca. analogiam do sławnej doktryny zimno-
CNN nazwał wówczas tę mowę „wykła- wojennej wobec Sowietów) „powstrzy-
dem globalnego trumpizmu”. Drugi kluczowy zwrot dotyczy Chin. mywać” tę potęgę. Ale to oznaczało gwał-
Wszystko znów zaczęło się od „America towne odwrócenie polityki prowadzonej
Jeśli Boltonowską perspektywę „przy- First”, gdyż Trump jako pierwszy ame- od niemal pół wieku.
wracania globalnego przywództwa” Ame- rykański prezydent odrzucił teorię, iż
ryki uznać za punkt odniesienia, to trzeba geometrycznie rosnący deficyt w han- Trump urządza świat
przyznać, iż w ciągu ostatniego czterole- dlu z Chinami jest czymś na kształt ryn-
cia sporo się wydarzyło. kowego zła koniecznego, wynikającego Te dwa zwroty Trumpa ukształtowały
z przewag konkurencyjnych chińskiej w znacznym stopniu nowy polityczny
Na czoło bez wątpienia wybijają się gospodarki. Już wcześniej zdarzali się li- świat, w którym żyjemy. Za zbrojeniami
dwa wielkie zwroty, jakich Ameryka do- beralni ekonomiści (w Polsce np. Stefan amerykańskimi poszła bowiem dość
konała za sprawą Trumpa. Pierwszy – to Kawalec) przekonujący, iż globalny wolny bezceremonialna presja na sojuszni-
przerwanie trendu jednostronnego roz- handel musi się załamać, jeśli prowadzić ków, aby więcej płacili na swoją obronę.
brojenia, jaki uruchomił Obama, ostro będzie wpraktyce do jednostronnego po- W Europie, zwłaszcza w Niemczech,
redukując wydatki wojskowe. Oszczęd- wszechnego zalewu chińskiego eksportu. interpretowano tę presję jako dowód
ności Obamy na siłach zbrojnych sięg- Ale dopiero Trump, ze swoim kultem su- słabnięcia zaangażowania Ameryki
nęły astronomicznej kwoty 170 mld dol.; werenności narodowej, nie zawahał się w NATO, zwłaszcza gdy Trump pro-
wzrost w ciągu pierwszego trzylecia użyć przeciw Pekinowi najbardziej trady- wokacyjnie stawiał retoryczne pytanie:
Trumpa – 50 mld (dane szwedzkiego cyjnego narzędzia rywalizacji gospodar- „Dlaczegóż mamy ich bronić, skoro oni
SIRI). To co prawda oznacza, że zbroje- czej, jakim zawsze w historii była wojna nie chcą płacić na własną obronę?”. Ale
nia USA wróciły na poziom sprzed ataku celna. Jest logiczną oczywistością, że wy- szantaż Trumpa, z oporami i dąsami, jed-
na Nowy Jork, ale daleko im jeszcze do sokie koszty takiej wojny musi zapłacić nak okazywał się skuteczny, wywołując
tego, o czym mówił Trump jako kandydat ten, kto tanimi towarami zalewa rynki. efekt powolnego przełamywania trendu
do prezydentury. Rzecz ma się podobnie jednostronnego rozbrojenia także wśród
z odwrotem od redukcji liczby żołnierzy. Pekin został więc najpierw mocno amerykańskich sojuszników.
US Army liczy obecnie 480 tys. żołnie- trafiony amerykańskimi cłami, a kiedy
rzy (o 20 tys. więcej niźli w finale Obamy), już się wydawało w końcówce ubiegłego Tym samym sytuacja grożącej od lat
ale trudności rekrutacyjne okazały się roku, że Trump zadowoli się częściowymi 90. XX w. „odwróconej zimnej wojny”,
na tyle poważne, że kampanijne zapo- sukcesami i pójdzie na rozejm, otworzyły czyli perspektywy definitywnie prze-
się kolejne nowe pola konfrontacji. Silna granej przez Zachód rywalizacji z naj-
wiedzi Trumpa o 540-tysięcznej armii presja USA wywierana na cały świat, aby silniejszymi globalnymi autokracjami,
nadal brzmią mało realistycznie. Nawia- wyeliminować z rynku koncern Huawei, dziś już należy do przeszłości. Ko-
sem mówiąc, to jeden, choć nie jedyny, czyli perłę w koronie chińskiej informa- nieczność zaś „trumpistowskiej”, czyli
powód kłopotów z możliwością spełnie- tyki, zaostrzane embargo na amerykań-
nia polskich oczekiwań, gdy idzie o tzw.
wschodnią flankę NATO.

Trump podjął także dwie dużej wagi
decyzje dotyczące umów rozbroje-
niowych z Rosją. Odrzucił propozycję
Kremla przedłużenia umowy New Start
dłużej niż o jeden rok, która pozwoliła Ro-
sjanom po raz pierwszy zdobyć przewagę
w potencjalne nuklearnym (eksperci mó-
wią, że stało się to ok. roku 2014), oraz ze-
rwał umowę INF (zawartą jeszcze przez
Gorbaczowa i Reagana u końca zimnej
wojny), gdy okazało się, iż Kreml nie
przestrzega zakazu lokowania pocisków

2–8.11.2020 | 57 |

[email protected]

ŚWIAT  |  Wybory w USA  |

­suwerennościowej, polityki gospodarczej nie rzecz miała ( jak wiadomo) również to nowe, nawet niewielkie zobowiąza-
wobec komunistycznych Chin zdaje się swój przyczynek polski, jakim stała się nia, zwiększające poczucie bezpieczeń-
uznawać nawet oporna dotąd Unia Eu- żydowsko-arabska konferencja odbyta stwa naszego regionu. Jeszcze tuż przed
ropejska. „Era pojednawczej lub naiwnej w Warszawie, wyraźnie przyspieszająca samymi wyborami posłał do Bukaresztu
Europy dobiegła końca” – przekonuje późniejszy bieg wypadków. sekretarza obrony Marka Espera, aby
unijny komisarz ds. rynku wewnętrz- tam dać Rumunom nową, dziesięcio-
nego Thierry Breton. „I jesteśmy teraz letnią umowę wojskową i promesę na
świadkami nadejścia nowejEuropy, która Polska w optyce przebudowę ich energetyki jądrowej.
jest zdeterminowana, by bronić swych Białego Domu
strategicznych interesów, zaczynając Nie było zatem w naszym regionie spek-
bez wahania od ochrony naszego rynku W Europie Środkowej Trump wykonał takularnychprzełomówaniwielkichi no-
wewnętrznego”. Niezależnie od tego, więcej politycznych gestów, aniżeli zde- wychamerykańskichstrategii,takjakstało
ile w tych deklaracjach jest francuskiej cydowanych posunięć. Największym się to w przypadku Bliskiego Wschodu.
fanfaronady, fakt faktem, że tę „nową Eu- z nich było ostentacyjne wejście Ameryki Jednak w ciągu czteroletniej kadencji
ropę”, którą zapowiada Breton, ukształ- w polsko-chorwacki projekt Trójmorza, Trump zdecydowanie przyczynił się do
tował w znacznej mierze nie kto inny jak który od czasu obecności Trumpa na okrzepnięcia politycznej podmiotowości
Donald Trump. warszawskim szczycie tej inicjatywy Europy Środkowej. I wytworzył rzecz
w 2017 r., z mało ważnej, na poły „rozbi- w stosunkach międzynarodowych bez-
W dwóch regionach świata, tak zu- jackiej” awantury w UE, stał się szacow- cenną: wspólne poczucie misji i zaufania.
pełnie różnych od siebie, ale podobnych nym tzw. formatem międzynarodowym, Oczywiście Trumpowi podobało się
w oczekiwaniu silnego amerykań- to, że Europa Środkowa, a zwłasz-
skiego zaangażowania, Trump
stworzył swoisty system „uprzywi- cza Polska, staje okoniem wobec
lejowanych sojuszników” Ameryki. niemiecko-francuskiej Unii, która
Na Bliskim Wschodzie w tej roli Za sprawą Trumpa Ameryka wobec niego samego od pierwszego
wystąpiły Izrael i Arabia Saudyjska, dnia prezydentury okazywała scep-
w Europie Środkowej zaś – Polska dokonała dwóch wielkich tycyzm, a czasami nawet otwartą
i Rumunia. zwrotów. Pierwszy to przerwanie wrogość. W tej mierze nie przecie-

Co ciekawe, ostentacyjna ule- trendu jednostronnego rał zresztą jakichś nowych ścieżek
głość Trumpa wobec rządu w Je- rozbrojenia, jaki uruchomił w amerykańskiej polityce, ale podą-
rozolimie, tak wyraźnie odmienna żał znanym z najnowszej historii tro-
od taktyki Obamy, nie sprawiła by- pem Busha juniora i jego sekretarza
najmniej, iżby tzw. lobby żydowskie Obama, ostro redukując wydatki obronyRumsfelda,którynapoczątku
w Ameryce, którego symbolicznym
wyrazicielem pozostaje gazeta wojskowe. Drugi kluczowy XXI w. ukuł pojęcia Europy „starej”
„The New York Times”, miało ja- (niewygodnej dla Ameryki) i „nowej”
kieś względy dla tej prezydentury. zwrot dotyczy Chin (tej silnie z Ameryką powiązanej).
Przeciwnie, „Times” był organiza-
torem, a często pomysłodawcą naj- Dla rządów PiS był to spory atut
bardziej radykalnych kroków przeciw polityczny, dający ten komfort,
Trumpowi, łącznie z wymyśloną (czy iż nawet ostre spory z Brukselą,
skonstruowaną?) sławetną „konspi- Berlinem czy Paryżem nie ozna-
racją” w rządzie, która miała uratować do którego aspiruje Berlin i zaczynają czają jeszcze sporu z całym zachod-
Amerykę przed... jej prezydentem. Ale płynąć pieniądze zrynków kapitałowych. nim światem. Ale prawdę mówiąc, ów
Trump dążył wszelkimi sposobami do Przy tej okazji Trump wygłosił 6 lipca komfort bierze się raczej z geopolityki
ustanowienia żydowsko-arabskiej za- niezwykłą mowę na placu Krasińskich, niźli z jakiejś wyjątkowości strategii
pory przed wpływami i ekspansją Iranu. która stała się czymś na kształt ma- PiS. Dokładnie tę samą korzyść czerpał
I trzeba przyznać, że na tym właśnie nifestu ideowego jego prezydentury swego czasu z amerykańskiej polityki
polu odniósł swój największy sukces w globalnym sporze o tradycję, religię postkomunistyczny premier Leszek
dyplomatyczny. Stało się nim niemal i kulturę. „Każdy centymetr cywilizacji Miller, któremu waszyngtońska tak-
pełne pojednanie ortodoksyjnie waha- zachodniej jest wart takiej obrony, jak tyka dywersyfikowania Unii na „starą”
bickiej dynastii saudyjskiej z izraelską powstańcza barykada w Alejach Jerozo- i „nową” otworzyła niezwykłe pole
prawicą premiera Netanjahu. Pojedna- limskich” – mówił. Zapowiadana druga dla suwerennej polityki polskiej i na
nie, które dokonało się wprawdzie jesz- warszawska wizyta przy okazji rocznicy Ukrainie, i wobec debatowanej wtedy
cze nie wprost, ale per procura, czyli IIwojnyświatowejzostałanaglei bezpo- „konstytucji europejskiej”. Ktokolwiek
za pośrednictwem klientów i sojuszni- ważnego powodu odwołana. I choć nie by więc trzymał akurat władzę w Polsce
ków saudyjskich: Emiratów Arabskich, zostałospełnionekluczoweoczekiwanie i ktokolwiek by był prezydentem USA,
Bahrajnu i Sudanu. Dość niespodzia- Warszawy i Bukaresztu, aby w tych dwu gra Białego Domu na podmiotowość
krajach pojawiły się stałe bazy i nowe Europy Środkowej zawsze sprawia, że
duże jednostki armii amerykańskiej, Polska w globalnej polityce trochę przy-
Trump dbał o to, aby podejmować coraz biera na wadze.

| 58 | 2–8.11.2020

[email protected]

świat  | Turcja |

Miękki
szantaż
Erdoğana

Turcja przystąpiła właśnie do realizacji swego planu – zbudowania Wielkiego Turanu,
czyli związku politycznego państw wspólnoty języka tureckiego, który będzie się rozciągał

od Mongolii na wschodzie do Węgier w Europie. Tak twierdzą niektórzy rosyjscy
komentatorzy. Ale nie tylko oni. Czy rzeczywiście tureckie ambicje sięgają tak daleko

Fot. StratosBril/Shutterstock.com Marek Budzisz Czy polityka Recepa Tayyipa 355 tys. żołnierzy, dysponuje m.in.
Erdoğana, odważna i samodzielna, po- 2,62 tys. czołgów i 8,77 tys. wozów pan-
J eśli Europa się nie obudzi, to legająca na budowie koalicji państw re- cernych. Według ostatnich opubliko-
niedługo Turcy znów, po wie- gionu od Malty po Uzbekistan, nie jest wanych przez NATO danych rocznie
kach, znajdą się pod Wiedniem paradoksalnie zbudowana na podobnym wydaje na zbrojenia 19 mld dol., nie-
– powiedział w wywiadzie dla niemie- przekonaniu, że „trzeba brać sprawy we całe 2 proc. swego PKB. Nie tak znowu
ckiego dziennika „Bild” Nikol Paszi- własne ręce”, nie oglądając się przy tym więcej od Polski, bo my na nasze siły
nian, premier Armenii, którego emocje, na zdanie możnych tego świata? zbrojne wydaliśmy w ubiegłym roku
w związku z trwającą wojną z Azerbej- niemal 12 mld dol. Stawiając na rozwój
dżanem, są zrozumiałe. Może tureckie elity wcześniej niźli taniej i rodzimej technologii dronów
inni dostrzegły, że stary porządek od- bojowych, Ankara zbudowała potencjał
A może w tureckiej polityce chodzi chodzi w przeszłość i teraz mocarstwa będący dziś przedmiotem analizy eks-
o coś zupełnie innego? Warto w tym miej- zaabsorbowane swoimi sprawami będą pertów wszystkich państw – a przede
scu odwołać się do pamiętnego wystą- miały zarówno mniej sił, jak i możliwo- wszystkim globalnych graczy. Dlaczego?
pienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego, ści, aby interweniować na dalekich ru- Bo tylko w tym roku przesądziła na swoją
który w Tbilisi, w czasie wojny rosyjsko- bieżach. Może nadchodzi czas regional- korzyść bieg konfliktów w syryjskim
-gruzińskiej, powiedział, że dlatego zor- nych graczy, lokalnych „centrów siły”, Idlibie i w Libii, dwóch kluczowych dla
ganizował przyjazd pięciu prezydentów takich właśnie jak Turcja? Państw, własnych interesów miejscach na mapie.
państw Europy Środkowej do Gruzji, aby które aby osiągnąć pozycję lokalnego
pokazać, że mając odważnych przywód- rozgrywającego, z którego zdaniem mu- W Europie Recep Tayyip Erdoğan
ców i działając razem, państwa naszego szą się liczyć wszyscy, zarówno Rosja, ma opinię niebezpiecznego awantur-
regionu będą w przyszłości się bardziej jak i Stany Zjednoczone, nie potrzebują nika, polityka, za którego rządów demo-
liczyć w Europie, a co najważniejsze, są wielkich sojuszników, a opierając się na kracja w Turcji jest w odwrocie, otwie-
w stanie zatrzymać ekspansję Rosji. własnym potencjale, powinny zadbać rającego coraz to nowsze płaszczyzny
przede wszystkim o swoje interesy. konfliktu w regionie i zwalczającego
bezprawnymi metodami wewnętrzną,
Czy tylko lokalna potęga w tym kurdyjską, opozycję. Te oceny
są w dużej mierze uzasadnione, ale
Turcja, która ma dziś drugą armię lądową przecież nikt rozsądny nie nawołuje,
w NATO, liczącą, według szacunków aby kopiować w stu procentach poli-
ekspertów portalu globalfirepower.com,
tykę Turcji. Jej krytyka nie powinna

2–8.11.2020 | 59 |

[email protected]

świat  | Turcja |

jednak oznaczać ślepoty na ewidentne zasoby gazu, zmieniają zasadniczo sy- Czarnym. Jeśli zaś idzie o testowanie
osiągnięcia. tuację. Jak napisał Burhanettin Duran cierpliwości Stanów Zjednoczonych,
w komentarzu dla prorządowego ture- które już w 2019 r. zapowiedziały sank-
Testowanie Rosji i Ameryki ckiego dziennika „Daily Sabah”, czarno- cje wobec Turcji, jeśli ta zdecydowałaby
morskie odkrycie już zmieniło sytuację się na aktywowanie S-400, to Gurcan
Prześledźmy to na dwóch przykładach geopolityczną regionu. zwraca uwagę, że Ankara sprawdza,
– budowy gazociągu Turecki Potok i za- jak daleko może się posunąć, ale nadal
kupu rosyjskich systemów obrony prze- Wyraźnie było to zresztą widać pod- nie zdecydowała się na uruchomienie
ciwrakietowej S-400. Rosjanie za własne czas niedawnej wizyty prezydenta Ukra- i wprowadzenie do służby rosyjskich
pieniądze (11,4 mld euro) zbudowali ga- iny Wołodymyra Zełenskiego w Stam- systemów. Na razie włącza tylko po-
zociąg przez Morze Czarne, który miał bule. Podpisano w jej trakcie wiele umów szczególne ich elementy, latem radary,
uzupełniać dostawy z wcześniej zbu- owspółpracywojskowej,a politycyukra- teraz rakiety przechwytujące, co zda-
dowanego Błękitnego Potoku. Moskwa ińscy, w tym sam prezydent i minister niem tureckiego dziennikarza może
zdecydowała się na taki krok, bo chciała spraw zagranicznych Dmytro Kułeba, być świadectwem trwających targów
w ten sposób ukarać „za nielojalność” zaczęli mówić o strategicznym sojuszu z Waszyngtonem.
Bułgarię, która wcześniej zablokowała między Ukrainą a Turcją, co skłoniło
South Stream, a Turcja była nie tylko niektórych ukraińskich komentatorów Wejście na Kaukaz
jednym z największych odbiorców ro- do mówienia, że Kijów w swym dążeniu
syjskiego paliwa, lecz także krajem chcą- do budowania ściślejszych związków Warto zaznaczyć, że nie wszystkie
cym się przekształcić w południowo- z NATO orientuje się na Ankarę. elementy polityki tureckiej wzbu-
europejski hub energetyczny, w którym dzają niechęć w gronie sojuszników.
będą się krzyżowały gazo- i ropociągi Jeśli idzie o polityczny wymiar tej wi- Jak zauważa Laurence Broers, ana-
z różnych kierunków. Ponadto rosyj- zyty, to uwagę mediów wzbudziły za- lityk brytyjskiego Chatham House,
skie inwestycje, zwłaszcza w sektorze równo deklaracje prezydenta Erdoğana dostrzeżony przez wszystkich wzrost
energetycznym, zawsze mają kontekst o tym, że Turcja „nigdy nie uzna” anek- zaangażowania Ankary w konflikt
polityczny. Dają temu państwu dogodne sji Krymu, jak i zgoda Ankary na przy- armeńsko-azerski w gruncie rzeczy
narzędzie wywierania nie tylko gospo- stąpienie do budowanej przez Kijów sprowadza się do próby podważenia
darczej presji. Ale jaki jest dziś efekt tej tzw. Platformy Krymskiej, inicjatywy roli Moskwy jako „jedynego gospoda-
rosyjskiej inwestycji, którą uroczyście dyplomatycznej mającej doprowadzić rza” na południowym Kaukazie. Przez
otwierał Władimir Putin? Kto od kogo do deokupacji półwyspu. Komentując ostatnie 30 lat organizatorem rozmów
jest uzależniony i na co zdało się wydanie tę decyzję, prezydent Zełenski powie- pokojowych i gwarantem pokoju w tym
przez Rosjan góry pieniędzy? dział: „Liczymy na poważną rolę Turcji rejonie świata była Federacja Rosyjska,
w tej sprawie. W końcu czy można coś której Turcja rzuciła właśnie, w opinii
Otóż, jak informuje Reuters, jeden rozwiązać bez Turcji w naszym regio- Broersa, na jej własnym terenie wy-
z dwóch rosyjskich gazociągów, który nie? Oczywiście, że nie”. zwanie. Chodzi o to, że jakiekolwiek
dostarcza paliwo do Turcji, po tym, uzgodnienia, które przewidywałyby
jak w maju został na dwa tygodnie za- W czasie, kiedy Zełenski rozma- zaangażowanie się Ankary w misję sta-
mknięty z powodu przeprowadzenia wiał z Erdoğanem o strategicznym bilizacyjną, pokojową czy rozjemczą,
remontu, nadal nie wznowił pracy. partnerstwie i strefie wolnego handlu, nawet na poziomie dyplomatycznym,
Chodzi o Blue Stream, za pomocą któ- której uruchomienie planują obydwa w gruncie rzeczy oznaczają podważe-
rego Rosja pompowała w przeszłości do państwa, Turcy wystrzelili z Synopy, nie status quo, którego elementem jest
Turcji ok. 16 mld m sześc. gazu rocznie. na wybrzeżu Morza Czarnego, rakietę dominująca pozycja Rosji.
Ale ten przestój to nie wszystko. W tym wchodzącą w skład zakupionego przez
roku Turcja już o 70 proc. zmniejszyła nich rosyjskiego systemu S-400. W ten Podobnego zdania jest Russell Mead
zakupy rosyjskiego gazu ziemnego. Po- sposób Turcy, jak napisał Metin Gur- – amerykański profesor zajmujący
wodem są oczywiście ceny. Konkuren- can, dziennikarz portalu Al-Monitor, się stosunkami międzynarodowymi,
cję wygrywa amerykański i dostarczany specjalizującego się w polityce regionu, w przeszłości redaktor periodyku „The
z Kataru gaz skroplony, którego Ankara testują „wytrzymałość Amerykanów”, American Interest”, założonego m.in.
kupuje obecnie gigantyczne ilości. ale nie tylko, bo jednocześnie rzucają przez Zbigniewa Brzezińskiego – który
wyzwanie Rosjanom z tego prostego po- napisał na łamach „The Wall Street
Budowa połączenia gazowego z Ro- wodu, że wystrzelona z takiego miejsca Journal”, że w realiach „polityki siły”
sją, która zablokowała inne opcje, jakie rakieta może osiągnąć Krym. obecna wojna między Azerbejdżanem
Moskwa miała do wyboru, nie przeszko- a Armenią oznacza wyzwanie, które
dziła Turcji dokończyć podobnej inwe- W języku komunikacji strategicznej Turcja rzuciła Federacji Rosyjskiej
stycji z Azerbejdżanem, a intensywne turecka salwa rakietowa wystrzelona w „najprawdopodobniej najsłabszym jej
poszukiwania złóż w szelfie kontynen- w stronę półwyspu akurat tego dnia, punkcie, jakim jest południowy Kaukaz”.
talnym zarówno we wschodnim basenie kiedy do Turcji przybył prezydent
Morza Śródziemnego, jak i na Morzu Ukrainy, jest gestem aż nadto wymow- Natomiast Russell A. Berman, pro-
Czarnym, gdzie niedawno odkryto duże nym. Zdaniem innych komentatorów fesor Uniwersytetu Stanforda i senior
była ona też odpowiedzią na niedawne
rosyjsko-egipskie manewry na Morzu

| 60 | 2–8.11.2020

[email protected]

fellow w Hoover Institute, napisał na Turecki prezydent świadomie dąży Azerbejdżanu, ale warto zwrócić uwagę
łamach amerykańskiego „The Hill”, że też do zaogniania sporów, ale wyłącznie na jeszcze jeden aspekt tego dialogu.
patrząc na konflikt azersko-ormiański ze słabnącymi mocarstwami, którym Otóż Akar, który w przeszłości był szefem
w Górskim Karabachu przez pryzmat może się przeciwstawić i pokazać, że sztabu tureckich sił zbrojnych i dowodził
realnej polityki, nie sposób nie dostrzec, zmienia się układ sił. O Emmanuelu misją pokojową NATO w Kosowie, ale też
że obiektywnie zwraca on Turcję prze- Macronie powiedział niedawno, że jednym z kontyngentów w Afganistanie,
ciw Rosji, co z perspektywy Stanów „potrzebuje opieki psychiatrycznej”. podniósł kwestie powrotu uchodźców do
Zjednoczonych może być doskonałą Dlaczego? Bo polityka Francji odbie- Idlibu oraz uregulowania sytuacji w Li-
okazją do „pojednania z Ankarą, waż- rana jest w świecie muzułmańskim jako bii zgodnie z rezolucją ONZ. Obydwie
nym sojusznikiem z NATO”. histeryczna i będąca świadectwem reli- te sprawy postawione zostały w kontrze
gijnych uprzedzeń. Ta twarda postawa do rosyjskich interesów i w języku syg-
Zaognianie sporów pozwoliła wykreować się Erdoğanowi nalizacji strategicznej komunikat jest
na obrońcę „prześladowanych”, co przy- dość oczywisty – jeśli Moskwa nie ustąpi
Uwadze opinii publicznej nie
umknęła też wyraźna różnica Turecki prezydent świadomie w sprawie Karabachu, to może się
w tonie wypowiedzi wobec Turcji dąży do zaogniania sporów, spodziewać problemów w Libii
w gronie głównych państw Za- ale wyłącznie ze słabnącymi i Syrii.
chodu. O ile Paryż, po tym zresztą mocarstwami, którym może
jak został upokorzony przez Tur- się przeciwstawić i pokazać, Niektóre rosyjskie portale wy-
ków, którzy zmuszając francuskie że zmienia się układ sił. niki tej rozmowy oceniły wręcz
okręty wojenne do opuszczenia O Emmanuelu Macronie jako tureckie ultimatum wobec
wschodniej części Morza Śród- powiedział niedawno, Kremla. I sygnał dotarł, bo nie-
ziemnego, udowodnili, że fran- że „potrzebuje opieki długo potem odbyła się pierwsza
cuska polityka nie opiera się na psychiatrycznej” od wybuchu wojny o Arcach roz-
realnych możliwościach, celuje mowa między prezydentem Turcji
w twardej retoryce antytureckiej, niosło mu popularność w świecie islamu i Putinem. Wiadomo, że mówiono
o tyle postawa Berlina, nie mówiąc – od Bangladeszu, przez Czeczenię, aż do również o Libii i Idlibie.
o Londynie, jest znacznie bardziej Afryki Zachodniej. Ale cel tego zaostrze-
powściągliwa. Premier Boris nia między Paryżem a Ankarą jest poli- W tym kontekście trzeba wi-
Johnson rozmawiał z Erdoğanem tyczny, bo Turcja chciałaby, aby Francja dzieć również ubiegłotygodniowe
już 28 września, następnego dnia wycofała się ze wschodniej części Morza rozmowy wojskowych Turcji i Ka-
po wybuchu starć na azersko- Śródziemnego i nie wtrącała do procesu zachstanu, a także „strategiczny
-ormiańskiej linii rozgraniczenia. pokojowego (kiedy on już nastąpi) mię- alians” Ankary z Pakistanem.
Można zatem powiedzieć, że bry- dzy Armenią i Azerbejdżanem.
tyjskie elity państwowe, tradycyj- Własna droga
nie w większości protureckie, były W rozmowach z Rosją tureccy liderzy
konsultowane już na początku konfliktu. posługują się językiem, który na Kremlu Polityka Erdoğana, zgoda, jest
rozumieją i, jak można przypuszczać, ce- brutalna, prowokacyjna, często
Warto zaznaczyć, że jeśli mówimy nią najbardziej. Agencja Andolu poinfor- uciekająca się do użycia siły, spro-
dziś, że Ankara jest potęgą w zakresie mowała, że po tym jak fiaskiem skończyło wadzająca się do twardego realizowa-
produkcji i wykorzystania bojowych się pierwsze zawieszenie broni w wojnie nia własnych celów, bez oglądania się
dronów uderzeniowych, to trzeba między Armenią a Azerbejdżanem, na zdanie możnych tego świata. Jedno-
pamiętać, iż ich możliwości znacznie turecki minister obrony Hulusi Akar cześnie jest polityką budowania regio-
wzrosły od chwili, kiedy brytyjska firma rozmawiał z Siergiejem Szojgu, swoim nalnych porozumień i sojuszy, do któ-
EDO MBM przekazała Turkom techno- rosyjskim odpowiednikiem. Obserwato- rych wchodzą państwa mające podobne
logię umożliwiającą uzbrojenie dronów rzy zwrócili uwagę na to, że zapowiedział interesy i tak samo oceniające rysujące
Bayraktar w rakiety. Kiedy zaś Francuzi on w razie potrzeby turecką pomoc dla się zagrożenia. Polityką liczenia przede
prężyli we wrześniu muskuły i starali wszystkim na własne siły i własny po-
się wywierać dyplomatyczną presję na tencjał, a dopiero w drugiej kolejności
Turcję, w związku z turecko-greckim na zaoceanicznych sojuszników.
napięciem we wschodniej części Morza Być może nie przyniesie pożąda-
Śródziemnego po odkryciu pokładów nych rezultatów, choć na razie niewiele
węglowodorów u wybrzeży wyspy Ka- wskazuje na to, aby życzenia niektórych
stelorizo, to wspólną turecko-brytyjską polskich obserwatorów, mówiących
odpowiedzią były rozpoczęte 11 wrześ- o „wyrzuceniu Turcji z NATO”, miały
nia manewry morskie, w których wzięły się ziścić. Ale co zrobić, jeśli to tureckie
udział brytyjska fregata HMS Argyll elity prawidłowo odczytały ducha nad-
i turecka TCG Giresun. chodzących czasów i w najbliższych la-
tach w podobny sposób, jak dziś Ankara,
inni będą zabiegać o swe interesy?

2–8.11.2020 | 61 |

[email protected]

OPINIE  |  debata  |

Podczas niedawnego XII Festiwalu Filmowego „Niepokorni Niezłomni Wyklęci”
odbyła się ciekawa debata zatytułowana „Jaka Europa?”. Udział w niej wzięli:
prof. Zdzisław Krasnodębski, socjolog i filozof, prof. David Engels, belgijski filozof
mieszkający w Polsce, prof. Jan Żaryn, historyk, Bronisław Wildstein, pisarz
i publicysta, Lech Majewski, reżyser, poeta i malarz. Debatę poprowadził Jacek
Karnowski, redaktor naczelny tygodnika „Sieci”. Oto zapis jej fragmentów

Laboratorium
alternatywnej Europy

Jacek Karnowski: Tematem panelu nego. Myślenie wyrastające z tradycji, ności. To jest ten „kontrakt”, który od
jest pytanie „Jaka Europa?”. Gdy zasta- z edukacji, z natury rzeczy, z pobytu we Mieszka I do dziś nas konstytuuje w sfe-
nowimy się nad tym pytaniem, to znaj- własnej rodzinie, ma zostać zastąpione rze relacji między jednostką a wspól-
dziemy w nim dwa wątki. Po pierwsze, ideologicznymi formułami, których notą. To jest to rozróżnienie między
jaka jest Europa, a po drugie, jaka być realizacja ma zabezpieczyć przed pój- państwem własnym a państwem ob-
powinna? W tej drugiej sprawie cenną ściem do więzienia. Mówię oczywiście cym, czy to zaborczym, czy tym, które
inspiracją mogą być działania osób na skróty, ale to jest ten kierunek. Do- istniało w okresie PRL; te obce państwa
tu obecnych, prof. Krasnodębskiego kładnie ten sam, który zafundowały Eu- były pozbawione fundamentu wolności
i prof. Engelsa, autorów Preambuły do ropie rewolucja francuska, III Rzesza, i m.in. dlatego je odrzucaliśmy. W sumie
Konstytucji Konfederacji Narodów Eu- bolszewizm. To jest to samo: tworzenie mamy pewnego rodzaju tresurę naro-
ropejskich. To są próby myślenia pro- zjawiska strachu. Bo jeśli prawo stano- dową, która daje nam szansę, byśmy nie
gramowego, próby wyjścia z pułapki. wione ma wypełnić swoją rolę, to musi poddali się i tej tresurze strachu, z którą
Szukanie odpowiedzi na pytanie „co być represyjne. To widzimy na bardzo mierzymy się dzisiaj. By z tej szansy sko-
robić?” jest być może naczelnym zada- wielu przykładach, poczynając od losów rzystać, musimy wymagać od siebie i od
niem naszych czasów. Gdzie widzicie słowa „Murzyn”, a kończąc na szkołach każdego Polaka pracy własnej. Nie ma
nadzieję? katolickich w Wielkiej Brytanii, w któ- innego wyjścia – każda jednostka jest
prof. Jan Żaryn: Prawo stanowione rych nauczyciele muszą uczyć dzieci odpowiedzialna za wspólnotę.
ma w sobie jasną receptę na załatwia- ideologii LGBT, bo w przeciwnym razie
nie spraw, które w imię ideologii mają nie będzie zgody na działalność takich (…) Polacy są normalnym narodem,
być wdrożone. Recepta ta polega na placówek. który ma normalne doświadczenia.
wywołaniu powszechnego strachu. Stworzyliśmy pewien kod norm i nie-
Podkreślam: powszechnego strachu. Wydaje się, że my, Polacy, jesteśmy specjalnie nas interesuje, czy on się
Poprawność polityczna nie jest zja- małą iskierką nadziei dla Europy. Dla- komuś podoba, czy też nie. Jeśli wró-
wiskiem niedefiniowalnym, przepisy czego? Bo nas poddawano różnego ro- cimy do tego zwyczajnego rozsądku, to
prawa stanowionego nie są po to, by dzaju tresurze i tak się składa, że jako damy sobie radę. I mamy sojuszników
były, ale po to, by ludzi przestraszyć, wspólnota narodowa mieliśmy pew- – wskażę tu na francuskie Marsze na
zniechęcić do myślenia autentycz- nego rodzaju wewnętrzną siłę, którą rzecz Rodziny – bo natura zawsze wy-
można nazwać przywiązaniem do wol- grywa z debilnymi ideologiami, nawet

| 62 | 2–8.11.2020

[email protected]

Fot. Jarek Sadkowski określonym, to ma być nasz pułap wol- gdzie rośnie poparcie nie tylko wyjścia
ności, ku któremu zdążamy. ze strefy euro, ale i ze wspólnoty. Mamy
jeżeli są one potwornie krwawe. Natura Zgromadzenie Narodowe we Francji,
jest silniejsza, natura jest zdrowsza. I to Współczesna Europa i jej instytu- mamy VOX w Hiszpanii, czyli takie
jest optymistyczna prawda, którą po- cje, co ważne, została nam ukradziona ruchy, które wyraźnie kontestują stan
winniśmy sobie powtarzać. przez tę ideologię. Bo przecież wspól- obecny. To jednak ciągle jest margines
Bronisław Wildstein: Ideologię, nota europejska powstała po katastrofie polityczny Europy. I dlatego na koniec
o której mówił prof. Żaryn, ja nazywam II wojny światowej jako projekt prze- powiem coś, co może zabrzmieć nieco
ideologią emancypacyjną. W to wcho- zwyciężania wewnętrznych podziałów prowokacyjnie, ale co mówię z pełną
dzi LGBT i inne zjawiska. Kluczem jest i stopniowego organizowania, organicz- odpowiedzialnością. Otóż obecne dzia-
emancypacja. To brzmi bardzo pięknie, nego budowania czegoś nowego. (…) łania Unii Europejskiej prowadzą do
oznacza wyzwalanie, a przecież wszy- kryzysu. Do kryzysu, który zaprzeczy
scy chcieliby być wyzwoleni. Kłopot Zgadzam się z Janem Żarynem, samym fundamentom UE, na różnych
w tym, że gdy głębiej zastanowimy się który mówił, że wszyscy, którzy wyszli poziomach. Do kryzysu, który kreuje
nad praktykami tej ideologii, to okazuje z komunizmu, mają inne doświadcze- takie postawy, które miały zniknąć
się, że ona nas wyzwala na zasadzie kon- nia. To nie dotyczy tylko Polaków, ale w wyniku budowy tego projektu. Na-
sekwentnego obierania cebuli. A wiemy wszystkich, którzy przez to przeszli. rastają przecież wrogości między naro-
przecież, że cebula konsekwentnie To są narody, które na własnej skórze dami, np. między Grekami a Niemcami,
obrana przestaje istnieć. Po drugie, przekonały się, co to znaczy zrealizo- a szerzej między Północą a Południem.
w czasie obierania płaczemy. Człowiek wana utopia. Utopia, która zawsze ma I być może warunkiem tego, by ta Eu-
jest, istnieje, dzięki kulturze. A ta eman- charakter totalitarny, bo przecież to za- ropa na nowo mogła się budować, bę-
cypacja nas usiłuje wyemancypować wsze jest projekt stworzenia zupełnie dzie potrzeba, by ten projekt rozwiązać.
de facto od tradycyjnej kultury, czyli innego, nieznanego nam świata. A po Być może będzie on musiał upaść. I my
od tej, która istniała, która jeszcze ist- to, by taki świat móc stworzyć, trzeba musimy już teraz zacząć myśleć o tym,
nieje, którą znamy. W imię tego, czego kontrolować wszystkie aspekty życia, że Polska być może będzie musiała wy-
jeszcze nie znamy. Mamy być niczym a więc budować system totalny. My to stąpić z Unii Europejskiej, by nie utra-
nieograniczeni żadną tożsamością, od przeżyliśmy, ale nie tylko to. Bo i my, cić niepodległości. W tej chwili mamy
narodowej poczynając, a na płciowej i Węgrzy, i Czesi, Słowacy, przeżyliśmy silne ograniczenia, ale pozwalają one
kończąc. Mamy być bytem bliżej nie- już wcześniej doświadczenie ontolo- nam funkcjonować jako niepodległe
gicznego zagrożenia. Naszych narodów państwo. Próbuje się nam jednak na-
mogło przecież nie być, mogły zostać rzucać rozwiązania, które prowadzą
zniszczone bardzo dosłownie. To się na w zupełnie innym kierunku. Musimy
szczęście nie udało, ale byliśmy na gra- o tym myśleć i musimy pokazywać, jak
nicy. My pamiętamy niemiecką i sowie- naprawdę wygląda Unia Europejska. Bo
cką okupację, Węgrzy pamiętają swoje my żyjemy w świecie propagandy, która
zmagania z Turkami, Czesi byli wpisani fałszuje obraz rzeczywistości w sposób
w niemiecką starą Rzeszę i też musieli niebywały. Nam się wmawia, że Polska
odbudowywać swoją tożsamość. To może się rozwijać dzięki funduszom
jest coś, czego nie ma na zachodzie Eu- strukturalnym Unii Europejskiej. To
ropy. To jest coś, co nas czyni bardziej
sceptycznymi wobec eksperymentów jest nonsens, rola tych funduszy nie
społecznych. (…) jest duża. Co więcej, te fundusze uru-
chamiają również rozmaite zjawiska
Mamy przeciwko sobie dominujące patologiczne. Polacy muszą się o tym
instytucje europejskie. Nic nie wska-
zuje, by te siły chciały się cofnąć przed dowiedzieć, bo bez tego tworzy się
próbą narzucenia nam tego porządku, mentalność żebracza, która stawia nas
który zaprojektowały, a który ma parę przed wyborem: albo cycek zachodniej
poziomów: i ideologiczny, i polityczny, Europy, albo śmierć. Być może da się
i prawny. I który pozwala, by w Niem- tę Unię jeszcze zreformować, ale to, co
czech czy Hiszpanii politycy mieli się dzieje w tej chwili, sygnalizuje nam,
wpływ na nominacje sędziowskie, ale że trzeba raczej twardo przeciwstawić
w Polsce już nie. Narzuca się nam pe- się obecnemu kursowi, zobaczyć, co
wien system, w którym niby możemy będzie dalej. A w sytuacji radykalnego
sobie wybrać, kogo chcemy, ale ten ktoś konfliktu być gotowym również na takie
faktycznie nie będzie mógł rządzić. działania.
Jacek Karnowski: Przyjęcie powiąza-
Czy nasz przykład jest zaraźliwy? nia tzw. praworządności z funduszami
Oczywiście jest. Widzimy narasta- będzie z pewnością oznaczało skokową
jący sprzeciw wobec status quo euro-
pejskiego. Widzimy to we Włoszech,

2–8.11.2020 | 63 |

[email protected]

OPINIE  | debata |

degradację naszej suwerenności, bliską rozpoznać swoje słabości. Jakie one sywni. Musimy też odpowiedzieć na
utraty niepodległości. Czy z tą opinią są? Po pierwsze, jesteśmy zwróceni ku
zgadza się prof. Krasnodębski? Wschodowi. Tam się dobrze czujemy, pytanie, jakiej formy instytucjonalnej
prof. Zdzisław Krasnodębski: Na tam mamy tkankę organizacyjną, tam chcemy, gdzie znajdziemy wspólny mia-
poziomie instytucjonalnym niewiele jeżdżą nasi politycy. Nie rezygnując nownik z tymi narodami, które dzisiaj
możemy zrobić. Możemy pewne rze- z tego, musimy bardziej patrzeć na istnieją, które są takie, a nie inne. Stąd ta
czy osłabiać, modyfikować, możemy Zachód. Po drugie, jesteśmy bardzo Preambuła, o której wspomniał pan re-
proponować poprawki, ale pewnych wsobni, bardzo skoncentrowani na daktor, a która była swego rodzaju pro-
tendencji historycznych nie jesteśmy swoich sprawach. Jeśli mamy przyja- wokacją intelektualną. Wydaje mi się
w stanie zatrzymać. ciół w Belgii czy we Włoszech, to mu- jednak, że powinniśmy pójść znacznie
simy wobec nich prowadzić znacznie dalej. Powinniśmy zadać sobie pytanie,
(…) Na naszych oczach, od czasów bardziej aktywną politykę. By to robić, jak chcielibyśmy zmienić traktaty eu-
traktatu z Maastricht, kształtuje się jakiś musimy się wyzbyć kompleksów. Ta- ropejskie. Jeżeli odrzucamy tę politykę
twór polityczny, bardzo dziwny. Pewnie kie jest też oczekiwanie wobec nas. To imigracyjną, to jak chcielibyśmy uregu-
po części mający charakter imperialny, jest wręcz nasz święty obowiązek wo- lować tę kwestię? A może nie powinni-
chociaż nie klasycznie imperialny. On bec Europy. Po trzecie, jest w nas dużo śmy się bać sformułowania „twierdza
ma też pewną ideologię, stale podlega- lęku, jest w nas klientelizm. Bronisław Europa”? A jeśli te formy życia, które
jącą zmianom. Ta nowa ideologia to jest Wildstein mówił o nabożnym stosunku dzisiaj są preferowane i uznawane za
powtórka z tego, co się działo w Euro- europejskie, nam nie odpowiadają, to
pie już wcześniej, a co powstrzy- Skoro Unii nie da się
mał polski ruch Solidarności. Bo zreformować od wewnątrz, jakich byśmy chcieli? Itd., itd. Mu-
mówimy tu o doświadczeniu ko- Polska i jej partnerzy powinni simy być znacznie aktywniejsi.
munizmu, zapominając być może, budować jakąś formę Jacek Karnowski: Pytanie, co
że komunizm był zjawiskiem za- alternatywnego sojuszu, robić w sytuacji, w której w du-
chodnioeuropejskim. Był częścią pokazując, że współpraca żej części unijnych instytucji, np.
kultury tej części świata, tak jak między narodami rządzonymi w Parlamencie Europejskim,
narodowy socjalizm z czegoś wy- przez konserwatystów jest panuje – jak to ujął prof. Ryszard
niknął. Marks był heglistą. Ow- możliwa. Państwa Grupy Legutko – „kompletne bezprawie”.
szem, to zostało przetworzone Wyszehradzkiej i państwa Jak sobie radzić z problemem na-
i zaszczepione na peryferiach Trójmorza mogą się stać giej przemocy?
przez Lenina i Stalina, ale gdy dziś czymś w rodzaju laboratorium prof. David Engels: Moim zda-
rozglądam się po sali Parlamentu alternatywnej Europy niem Polska ma do odegrania
Europejskiego, to widzę więcej bardzo ważną rolę w tym pro-
komunistów z krajów zachodnich do funduszy europejskich. Nie będzie to cesie. W całej Europie widzimy
niż ze wschodnich. Gdy jeszcze łatwo zmienić, bo przecież nawet dzien- dziś narastający podział na dwie
przed przełomem przyjeżdżaliśmy nikarze konserwatywni zawsze pytają, części sceny politycznej. Z jednej
na zachodnie uniwersytety, to spo- ile dostaniemy. Nasz sukces w Unii mie- strony partie liberalne, politycz-
tykaliśmy tam więcej marksistów rzy się kwotą, która do nas popłynie. Nie nie poprawne, z drugiej rosną
niż u nas, w Polsce. Ten marksizm mówi się o cenie, którą trzeba płacić. siły nacjonalistyczne, prawicowe,
zachodni jakoś się łączył z jego populistyczne. Obie te siły nie
wschodnioeuropejską formą. Gdy Jeśli nie chcemy być tylko podbitą mogą zaproponować właściwych
upadł komunizm na Wschodzie, to prowincją imperium, które nie do rozwiązań. Z jednej strony siły
zniknęli też marksiści klasycznego końca nam odpowiada, choć ma pewne lewicowe, poprawne polityczne,
typu z zachodniego życia intelek- atrakcyjne strony, to musimy ponosić powiększają nasze problemy,
tualnego. Przekształcili się w coś pewien koszt. Musimy też być ofen- z drugiej strony powrót do nacjo-
innego. Gdy upadł komunizm nalistycznych, szowinistycznych
wschodnioeuropejski, François państw narodowych również nie
Furet napisał książkę „Prawdziwy ko- jest dobrym rozwiązaniem dla Eu-
niec rewolucji francuskiej”. Okazuje się, ropy. Europa składa się dziś z 28 państw
że to nie koniec, ale kolejna faza. Mamy należących do Unii i sporej liczby bę-
więc ideologię i mamy imperium, bo dących poza tą organizacją, i powrót
imperium potrzebuje ideologii. I będzie do epoki państw narodowych ozna-
nam tę ideologię narzucać. czałby poddanie większości tych kra-
jów jeszcze silniejszej hegemonii takich
Gdzie jest nadzieja? Nie wiem, to jest państw jak Niemcy, Rosja, Chiny, Stany
walka z przeważającymi siłami wroga. Zjednoczone.
Uważam jednak, że powinniśmy zacząć Potrzebujemy rozwiązań dla naszych
inaczej mówić o sobie. Trochę inaczej problemów, ale rozwiązania nie przyjdą
niż mówił prof. Żaryn. Powinniśmy też z Unii Europejskiej. I dlatego właśnie

| 64 | 2–8.11.2020

[email protected]

myślę, że Polska może odegrać bardzo i w innych miejscach. W tym czasie identyczne ubrania, i jest ta sama zupa
ważną rolę. Polska, razem ze swoimi Polska i cały region staną się swego ro- ideologiczna, która udaje pewnego ro-
partnerami z Grupy Wyszehradzkiej, dzaju schronieniem, w którym będzie dzaju myślenie, a jest jakąś zupą z klus-
a także ze wschodu i południowego bezpiecznie w tym trudnym czasie. To kami, która jest nie wiadomo czym. Bo
wschodu, rozwija kombinację dwóch jednak oznacza, że na Polsce spoczywa to nawet nie jest ideologia. To jest zupa.
bardzo ważnych czynników. Z jednej duża odpowiedzialność. Polska musi W tej zupie pływają różne rybie oczy,
strony widzimy bardzo duże zaanga- spróbować wykorzystać swoją unikalną co się tam wrzuci, to tam pływa. Ale ta
żowanie Polski i Węgier w sprawę cy- pozycję na rzecz budowy nowej formy zupa nie jest zupą europejską, to jest
wilizacji europejskiej, z drugiej strony jednoczenia się Europy. Formy, która zupa światowa.
widzimy, że są to państwa, które nadal po kryzysie stanie się wzorem dla całej
zachowują tradycję i bardziej konser- Europy. Wykładam na różnych uniwersy-
watywne spojrzenie na takie sfery, jak Jacek Karnowski: Może dlatego, pa- tetach, spotykam się z różnymi pro-
historia, rodzina, prawo, demokracja. nie profesorze, tak mocno się nas obija, fesorami, wszyscy mówią podobnym
To bardzo atrakcyjne połączenie, po- żebyśmy nie stali się tym alternatyw- językiem. Mało tego, wszyscy się boją
nieważ nie istnieje ono w tej formie na nym wzorcem. Teraz proszę o zabranie coś powiedzieć, wszyscy się ciągle
zachodzie Europy. I dlatego myślę, że głosu Lecha Majewskiego, wybitnego zastrzegają. To mi przypomina moją
Polska powinna mieć odwagę prowa- reżysera. Na koniec naszej dyskusji młodość w Polsce, gdy ktoś się oglądał
dzenia bardziej ofensywnej polityki będziemy więc mieli perspektywę pięć razy za siebie, zanim powiedział:
zewnętrznej. Skoro Unii Europej- artystyczną. „Słuchaj, tam siedzi taki facet z gazetą,
skiej nie da się zreformować od uważaj więc co mówisz”. Teraz, gdy ktoś
wewnątrz, Polska i jej partnerzy Obecne działania Unii
powinni budować jakąś formę al- Europejskiej prowadzą chce powiedzieć, że Murzyni jakiś
ternatywnego sojuszu, pokazując, do kryzysu. Do kryzysu, sklep obrobili, to się też rozgląda
że współpraca między narodami który zaprzeczy samym z obawą, czy go nie aresztują, nie
rządzonymi przez konserwaty- fundamentom UE. I być może wyrzucą z tej uczelni. Terror po-
stów jest możliwa. Państwa Grupy warunkiem tego, by ta Europa prawności politycznej, który za-
Wyszehradzkiej, państwa Trójmo- na nowo mogła się budować, panował, jest czymś niebywałym.
rza, mogą się stać czymś w rodzaju będzie potrzeba, by ten projekt Niebywałym!
laboratorium alternatywnej Eu- rozwiązać. Być może będzie on
ropy. Z drugiej strony Polska musiał upaść Pływamy w tej zupie i to jest coś
powinna być obecna w polityce negatywnego. Dlatego nie wie-
wewnętrznej swoich zachodnich Lech Majewski: Europa nie istnieje. rzę w żadne istnienie Europy, nie
sąsiadów. Wiemy, że partie kon- Czy mówimy o granicach? Europa wierzę w żadne ideologie, w żadne
serwatywne na zachodzie konty- przestała istnieć. Europa była kiedyś Preambuły, ponieważ to nic nie da.
nentu mają wiele problemów, są zbiorem różnych państw. Jeszcze za Jak można napisać Preambułę do
atakowane przez media, są opisy- mojej młodości, gdy podróżowałem zupy? Rozumiem, że to szlachetny
wane jako formacje skrajnie pra- do mojego wujka do Włoch, mijałem twór, on musi czemuś służyć, mu-
wicowe itd. To jedna z przyczyn, granicę włoską czy austriacką, czy gdy simy stale potwierdzać naszą szla-
które sprawiły, że partie te zostały, podróżowałem później z Włoch do chetność, ale nie można osiodłać
powiedzmy, porwane przez Rosję. Francji, to widziałem ogromne różnice. krowy. Tego się po prostu nie da
Rosja jest bardzo aktywna w Euro- Było inne jedzenie, inaczej się ludzie zrobić.
pie Zachodniej, próbuje używać ubierali, inne były sklepy, inne zwy-
konserwatystów do osiągania swoich czaje, inne godziny otwarcia. To były (…) Trudno jest tu dać jedno-
własnych celów. To kolejne zadanie, różnorodne kraje. Teraz nie ma tych rodną nazwę temu, co się dzieje.
które stoi przed Polską: próba wzmoc- granic, ale jednocześnie wszędzie są Odeszliśmy od podstaw cywiliza-
nienia znaczenia partii konserwatyw- identyczne sklepy, identyczne jedzenie, cji, od piękna. XX wiek zniszczył
nych na Zachodzie, próba przekonania piękno. Piękno zawsze było w histo-
tych formacji do polskiej wizji Europy. rii obrazem prawdy. XX wiek posta-
nowił zniszczyć je, zmasakrować. Te
(…) Podsumowując, możemy powie- wszystkie Picassy, to rozwalanie form,
dzieć, że najbliższe lata, może dwie de- to rozwalanie form muzycznych przez
kady, będą krańcowo trudno dla Europy Schönberga, pięknie, fajnie, to byli
Zachodniej, nie tylko z powodu korona- wielcy twórcy, nie ma co do tego wąt-
wirusa, ale także za sprawą wielu innych pliwości, ale oni pociągnęli za sobą
czynników, które narastają właściwie od
półwiecza. Spodziewam się, że ruchy cały tren beznadziejnie słabych ar-
takie jak francuskie „żółte kamizelki”, tystów, którzy uznali to za doskonałe
pojawią się nie tylko we Francji, ale alibi, żeby rozwalić formę, rozwalić
wszystko. Jeśli człowiek nie obcuje
z pięknem, to jego życie jest nic nie
warte. Bo jedynie piękno jest nam
w stanie dać łaskę.

2–8.11.2020 | 65 |

[email protected]

Historia  |  Zniekształcanie Holokaustu  |

Gdzie leży obóz zagłady

w Treblince?

Metody działania „Nowej polskiej szkoły badań Holocaustu”
to w polskiej historiografii rzecz bezprecedensowa, co najmniej
od lat 50. Tu nie tylko interpretacje przekazów historycznych

często nie mają nic wspólnego z ich rzeczywistą treścią.
Łatwo można wskazać nawet przypadki zmieniania treści
cytowanych źródeł. Inaczej, niż w oryginale, wyglądają tu

nawet mocno podejrzane mapy

Piotr gontarczyk rok wcześniej został deportowany przez o podlaskich chłopów, jak utrzymuje
Sowietów na Syberię za złodziejstwo Gross. Bo obóz w Treblince leżał na
20 lat temu ukazała się książka – autor „Sąsiadów” odpowiedział, że Mazowszu, a nie na terenie Podlasia”
Jana Tomasza Grossa nie nazwał tego człowieka „świadkiem („Wszyscy jesteście złodziejami”, „Rzecz-
„Sąsiedzi”, wedle której naocznym”. Tak nauka poznała pojęcie pospolita” z 8–9 stycznia 2011 r.). Popełni-
polscy mieszkańcy Jedwabnego mieli „świadka nienaocznego”, (obserwatora łem błąd. Stacja kolejowa Treblinka rze-
w lipcu 1941 r., bez udziału Niemców, wydarzenia z odległości 5 tys. km). Taki czywiście znajdowała się na Mazowszu,
wpaść na pomysł – a potem go zreali- poziom polemiki naukowej przypo- w powiecie węgrowskim, ale niemieckie
zować – spalenia w stodole 1,6 tys. ży- mniał mi słynną scenę z „Misia” Barei: obozy – pracy („Treblinka I”) i zagłady
dowskich sąsiadów. Wprawdzie ten opis „Nie mamy pańskiego numerka i co pan („Treblinka II”), które wzięły nazwę od
został później zdezawuowany przez hi- nam zrobi?”. tej stacji kolejowej – leżały kilka kilome-
storyków jako mistyfikacja, ale po całej trów na południe k. wsi Wólka Okrąglik
debacie wokół „Sąsiadów” nie byłem Potwierdzeniem tej trudnej dla w gminie Kosów Lacki powiatu Sokołów
optymistą co do przyszłości badań nad polskiej historii sytuacji była kolejna Podlaski. Czyli nie na Mazowszu, tylko
Holokaustem. Wiedziałem, że przeciw- książka Grossa, wydane w 2011 r. „Złote na Podlasiu. Po moim tekście pierwszy
nicy prawdy są wpływowi i w niewiel- żniwa”. Opierając się na fakcie powo- z naukami zadzwonił kolega (podlasiak)
kim poważaniu mają elementarną rze- jennych poszukiwań w okolicy obozu dr Mariusz Bechta, potem dzwonili i pi-
telność naukową. Szczególnie utkwiła zagłady w Treblince przez okolicz- sali inni. Było jasne, że w tym elemencie
w mojej pamięci ówczesna wymiana nych chłopów (haniebne „wykopki” na krytyki Grossa nie miałem racji. Lekcję
poglądów z samym Grossem. Kiedy cmentarzysku prawie miliona Żydów pokory i geografii zapamiętałem.
napisałem w „Rzeczpospolitej” (Pawła w poszukiwaniu kosztowności), autor
Lisickiego) tekst wykazujący, że jeden formułował generalne opinie na te- Świstak zawija w sreberka
z kluczowych świadków, na których mat stosunku Polaków do Holokaustu.
Gross oparł swoją wizję dramatu w Je- Wydawca książki, krakowskie wydaw- Rozmyślania nad moim błędem odeszły
dwabnem, jest oszustem – bo nie był nictwo Znak, przesłał mi egzemplarz w cień, kiedy oficjalnie już ukazały się
ich obserwatorem ze względu na to, że próbny książki w nadziei, że jako krytyk „Złote żniwa” i wybuchła debata. Kry-
Grossa coś na ten temat napiszę. Prze- tykowałem książkę ostro, a bronił jej
czytałem. Książka okazała się warta tyle, nagle objawiony w Polsce Jan Grabow-
ile całe pisarstwo tego autora, więc za- ski, (nie)znany wówczas z badań Indian
cząłem krytykować. kanadyjskich. Specjalizacja ta chyba
nie dawała życiowych perspektyw,
Jeden z tekstów spuentowałem uwagą skoro autor przerzucił się na „badanie
o owych „kopaczach” z Treblinki: „naj- Holokaustu”.
bardziej adekwatny komentarz, jaki tu
można dodać, to uwaga, że nie chodzi

| 66 | 2–8.11.2020

[email protected]

Pierwsza strona
monografii powiatu
węgrowskiego pióra
Jana Grabowskiego
z uzasadnieniem
wyboru tego terenu
jako obszaru badań
naukowych. Uwagę
zwraca również
intrygujące motto
na górze strony,
które miało ponoć
przyświecać autorowi
przy pisaniu tekstu

Trudno się dziwić. To temat nośny pod wpływem mojej krytyki – Gross na podlaskich chłopów. Jako ten świstak,
i przyciągający uwagę, tak jak w PRL zmienił owych „podlaskich” chłopów co to w znanej reklamie zawija wszystko
historia ruchu robotniczego. Tam też spod Treblinki na „mazowieckich” w sreberka. Kłopot w tym, że jak się
nie trzeba było nic umieć, żeby brylować (s. 18). Byłem zdruzgotany, bo wybitne wszyscy dowiedzą, skąd wziął się ten
opisami strasznej doli robotników w ka- dzieło wielkiego badacza Holokaustu błąd [w książce Jana Tomasza Grossa], to
pitalizmie. Trochę podobnie dzieje się rozeszło się już w tysiącach egzem- znów jakieś oszołomy będą opisywać au-
dziś z obszarem badań nad Holokaustem, plarzy i było za późno na prostowanie tora »Złotych żniw« jako niepoważnego
gdzie niejednokrotnie ideologizacja, mi- sprawy. Postanowiłem publicznie wy- hucpiarza, a wydawanie takich książek,
tologizacja i polityzacja – kosztem pa- jaśnić nieporozumienie i przeprosić. to dla »Znaku« kompletna kompromi-
mięci o ofiarach – bywają utrudnieniem tacja. Może więc, Drodzy Państwo, za-
w demaskowaniu kłamstw i mistyfikacji. 22 lutego 2011 r. na portalu wPoli- stosujemy metodę »na Grossa« i razem,
Znakomicie w tym świecie „badań Ho- tyce.pl opublikowałem „List otwarty do z wielkim namaszczeniem będziemy
lokaustu” odnalazł się Jan Grabowski, wydawnictwa »Znak« i Jana Tomasza publicznie przekonywali, że Treblinka
który na ośmieszającą go krytykę Rado- Grossa”, opisując sprawę i sumując: „No nigdy nie leżała na terenie Podlasia?”.
sława Jóźwiaka z Węgrowa, lokalnego i cóż, stało się. Ja palnąłem głupstwo,
badacza dziejów Żydów w czasie II wojny które Gross przepisał do swojej nowej Odpowiedzi w sprawie mojej pracy
światowej, odpowiedział niedawno re- książki w ramach ostatnich poprawek. jako „świstaka od sreberek” nie było.
ligijno-mistycznymi zaklęciami o „Ho- Moją winę za całą sprawę łagodzi oko- Uznałem, że sprawa Treblinki „na Ma-
locaust distorsion” (zniekształcanie Ho- liczność, że przecież autor mógł spraw- zowszu” jest definitywnie zamknięta.
lokaustu”). Ale wtedy, w 2011 roku, nie dzić wiarygodność moich uwag w atla- Znów nie miałem racji.
znałem publikacji Grabowskiego i nie sach historycznych albo w podstawowej
wiedziałem, kto zacz. literaturze przedmiotu. (…) chciałbym Nowa polska szkoła
geografii Holokaustu
W licznych artykułach i wystąpie- wydawnictwu »Znak« i Janowi Toma-
niach krytykowałem „Złote żniwa” oraz szowi Grossowi publicznie zaoferować Dwa lata temu ukazała się książka „Dalej
generalnie jego obrońców. Na jakimś swoją pomoc w usunięciu skutków jest noc…” pod redakcją prof. Barbary
publicznym spotkaniu sięgnąłem nie po mojej niefrasobliwości. Gotów jestem Engelking i wspomnianego już Jana
swój (próbny) egzemplarz książki, tylko w każdym z wydrukowanych już kilku- Grabowskiego. Nominalnie to mo-
ten oficjalny. Odkryłem, że – zapewne dziesięciu tysięcy egzemplarzy książki nografia losów Żydów w czasie wojny
ręcznie pozamieniać tych mazowieckich

2–8.11.2020 | 67 |

[email protected]

Historia  |  Zniekształcanie Holokaustu  |

w dziewięciu powiatach okupowanej powiecie oświęcimskim – cmentarzem w legendzie mapy małym druczkiem, jak
Polski. W rzeczywistości typowy pasz- narodu żydowskiego” (t. I, s. 387). w umowach bankowych, napisano, że
kwil rojący się od manipulacji czynio- chodzi o obóz pracy, ale taka „sztuczka”
nych w kierunku przypisania Polakom Czytelnik już wie, że to kompletna nie ratuje sytuacji. Obóz pracy też nie le-
współudziału w Holokauście. Pisałem lipa. Ów cmentarz żydowski (podobnie żał w opisywanym przez Grabowskiego
już o tym wielokrotnie w tygodniku jak sam obóz zagłady w Treblince) leży „powiecie węgrowskim”. Obozu zagłady
„Sieci” i przygotowuję o tym większe w sąsiednim powiecie Sokołów Podlaski, w Treblince w ogóle nie ma na mapie. Bo
opracowanie. W trakcie tego pisania nie w „powiecie Węgrów” i wydaje mi się, całość mapy ewidentnie została skon-
znów natknąłem się na problem loka- że Grabowski o tym doskonale wiedział. struowana tak, iż sugeruje czytelnikowi,
lizacji obozu w Treblince. Ale chyba potrzebował ważkiego uzasad- że leżał on w powiecie węgrowskim, tak
nienia dla wybrania na monografię właś- jak życzył sobie w swojej monografii po-
Rzecz dotyczy monografii powiatu nie „powiatu węgrowskiego”. Więc obóz wiatu Jan Grabowski.
węgrowskiego pióra wspomnianego i cmentarz „przeniosły się” w książce z te-
już Jana Grabowskiego. To jeden z kilku renu sąsiedniego powiatu. Nie będę wnikał, czy to fatalny ciąg błę-
„powiatów” w tej książce, które w ogóle dów i pomyłek czy świadome, ordynarne
nie istniały w czasie wojny: węgrowskie To się nazywa nauka manipulowanie historią, w której prze-
wchodziło wtedy w skład większej jed- rabia się nawet mapy. Jeżeli to drugie,
nostki administracyjnej (Kreis-powiat) Ale to nie koniec tej historii. Otóż to mam dla naukowców z PAN ostrze-
ze stolicą w Sokołowie Podlaskim. Dla- w książce „Dalej jest noc…” znajduje się żenie i radę. To nie jest tak, że tubylcy
czego więc autor opisał tylko część tego wiele map, w tym ta dotycząca „powiatu znają historię i geografię Polski tak jak,
terenu? To kwestia hipotez. Chodziło węgrowskiego” i Treblinki. Kształt tych za przeproszeniem, niektórzy specjaliści
chyba o sprawę getta w Sokołowie Pod- szkiców to temat na oddzielny artykuł, od Indian kanadyjskich. Tu trzeba działać
laskim. Istnieje wiele źródeł o fatalnej który wykaże smutną skłonność auto- bardziej finezyjnie. Jak już manipulować,
postawie lokalnej policji żydowskiej rów do zwracania na siebie uwagi nie to z głową, żeby nie było takiego obcia-
i Judenratu, które nie pasują do jednego przez jakość pracy, tylko rozśmiesza- chu jak z tą mapą węgrowskiego. Znik-
zgłównychparadygmatówksiążki(o Po- nie czytelników. Dość powiedzieć, że nął z niej obóz zagłady w Treblince, ale
lakach wydłubujemy wszystko, co naj- na jednej z map umieszczono powiat została kończąca się w przysłowiowych
gorsze i uogólniamy, o Żydach piszemy Bielsk Podlaski ponad 100 km od jego „krzakach” linia kolejowa, przy której
jak najlepiej albo wcale). Z drugiej strony rzeczywistego położenia, na granicy obóz ów się znajdował. Sugeruję jej usu-
Grabowski dysponował aktami powo- Białorusi, bo się komuś Bielsk Podlaski nięcie w następnych wydaniach, bo to
jennej sprawy karnej węgrowskich stra- pomylił z Białą Podlaską. Ten kabaret trochę śmiesznie wygląda.
żaków oskarżonych o udział w niemie- odkładamy na inną okazję. Teraz inte-
ckiej akcji deportacyjnej w Węgrowie resuje nas tylko położenie Treblinki. Po jednym z moich artykułów o tej
(musieli stawić się na miejsce z rozkazu fatalnej książce Instytut Filozofii i Socjo-
niemieckiej żandarmerii, której byli Teoretycznie rzecz jest oczywista: na logii PAN „wezwał” mnie w specjalnym
podporządkowani). Przy dokonywaniu wyrysie „powiatu węgrowskiego” obóz oświadczeniu do „zaprzestania medialnej
nieustannych manipulacji tymi i innymi zagłady i wielkie żydowskie cmenta- kampaniioszczerstwwobeczespołuauto-
aktami, włącznie ze zmienianiem tre- rzysko (prawie 1 mln ofiar) powinny się rów publikacji »Dalej jest noc«”, niedwu-
ści źródeł, Grabowski zbudował obraz, znajdować poza jego granicami. Ale taka znacznie grożąc sądem. Co teraz? Będzie
w którym – to nie żart, to się dzieje na- mapa w widowiskowy sposób podważa- znowu straszenie czy wołamy świstaka
prawdę – to nie niemieckie komando łaby w książce głupstwa wypisywane i zawijamy tę mapę w sreberka?
likwidacyjne, tylko Polacy „odgrywali przez Grabowskiego. Okazało się jed-
zasadniczą rolę w wyniszczeniu miej- nak, że taka „geograficzna przeszkoda” Autor jest pracownikiem IPN, artykuł
scowych Żydów” (t. 1, s. 445). dla naukowców z Centrum odzwierciedla wyłącznie jego poglądy
Badań nad Zagładą Żydów
Ale nie ma co gdybać nad motywa- Polskiej Akademii Nauk
cjami Grabowskiego, skoro on sam tekst to drobnostka. W książce
rozpoczął od takiego uzasadnienia wy- mamy więc na mapie ikonkę
boru opisywanego terenu: „Specyfika obozu (Gwiazda Dawida za
powiatu węgrowskiego, który jest przed- drutami), ale nie w miejscu,
miotem tego studium, ma swoją nazwę, gdzie znajdował się on na-
a jest nią Treblinka. Ta niewielka wio- prawdę, tylko kilka kilome-
ska, położona na północno-wschodnim trów dalej na północ, bezpo-
skraju powiatu węgrowskiego w historii średnio przy stacji kolejowej
światowej stała się tożsama z Holokau- Treblinka. Czyli tutaj też
stem, miejscem, w którym w bestialski obóz został „przeniesiony”
sposób wymordowano prawie milion z terenu powiatu sokołow-
ludzi. W związku z tym powiat węgrow- skiego, gdzie się znajdował,
ski stał się drugim co do wielkości – po do węgrowskiego. Co prawda

| 68 | 2–8.11.2020

[email protected]

FILM TEATR MUZYKA LITERATURA

Fot. Jakub Szapiro O roli, jaką zagrał w serialu
„Król”, marzy każdy aktor.
Michał Żurawski wszedł
na plan, by z Jakubem
Szapirą, bohaterem
powieści Szczepana
Twardocha, wywalczyć
ekranowe zwycięstwo.
Pierwsza runda już
6 listopada w Canal+

Krirnólgewski

2–8.11.2020 | 69 |

[email protected]

JOLANTA GAJDA–ZADWORNA

T o była postać skrojona na jego Fot. Łukasz Bąk
miarę. Jego temperament,
charakter i fizyczność. Na jego był dla nas bardziej punktem wyjścia niż Warto próbować: nowych sytuacji, zadań, Reklama | 11/1020/F
zawodowe, a przede wszystkim życiowe szlakiem, którego kurczowo trzeba się doświadczeń”.
doświadczenia. 40. urodziny, przypada- trzymać – dodaje Matuszyński.
jące 2 lipca 2019 r., Michał Żurawski ob- Zgodnie z tą maksymą chłopak ze Ślą-
chodził w połowie zdjęć do „Króla” – jed- Z taką aparycją ska – który górnikiem zostać nie mógł, ze
nej z największych i zarazem najbardziej względu na wzrost, zdecydował się zda-
wyczekiwanych produkcji ostatnich lat. Nim Michał Żurawski został królem waćnastudiaaktorskiei dostałsiędowar-
Zagrał w niej tytułową rolę. ringu igangsterskiego półświatka, żmud- szawskiej Akademii Teatralnej. Kilka lat
nie i powoli wychodził z drugiego planu później swojemu bratu tę drogę odradzał.
Ciosy i ballady seriali i filmów. Kiedy rozmawialiśmy
w 2014 r., mówił, że na polskim filmo- Wydawało się, że Michał i Piotr daleko
W realia roku 1937 i dopracowany w każ- wym i telewizyjnym rynku pozytywną odeszli od zawodów oraz pasji rodziców
dym detalu filmowy świat wieloetnicznej postacią najczęściej bywa blondyn, i to (mamy lekarza i ojca, który trenował
Warszawy wszedł w kwietniu ubiegłego z jasnymi oczami. – Z moją aparycją do- swego czasu zapasy). Jednak na potrzeby
roku. Spędził w nim blisko sześć miesięcy. stajędozagrania,w najlepszymwypadku, roli w „Królu” już od 2018 r. Michał zaczął
Wcielał się w Jakuba Szapirę – bokser- niejednoznaczne charaktery. Taki jest ostro boksować. – Trenowałem, łapałem
skiego mistrza i gangstera, o którym nie ubek z „Czasu honoru”, ukraiński mili- formę – to było naprawdę bardzo przy-
tylko żydowska ulica śpiewa ballady, cjant z „W ciemności” czy czekista Sri- datne – mówi.
najbardziej zaufanego i skutecznego bielnikow z serialu „1920. Wojna i miłość”
człowieka Kuma Kaplicy (rewelacyjnie – wymieniał. Ponoć autor powieści Szczepan Twar-
zagranego przez Arkadiusza Jakubika; doch od początku widział w tytułowej
w znakomitej obsadzie znaleźli się też Ale reżyserzy widzieli, że „szukał roli właśnie Michała Żurawskiego. Ak-
m.in. Borys Szyc, Andrzej Seweryn, w swoich postaciach – jak w życiu – wielu tor z kolei nie ukrywa, że od pierwszych
Magdalena Boczarska czy Aleksandra wymiarów”. Dostawał więc coraz ciekaw- stron był lekturą zachwycony. Choćby
Konieczna). sze i coraz większe role. Choćby wserialu dlatego, że w bardzo plastyczny, filmowy
Macieja Pieprzycy „Kruk” czy filmie Ewy sposób „Król” opowiada m.in. o etnicz-
Reżyser Jan P. Matuszyński (ten sam, Bukowskiej „53 wojny” (oba z 2018 r.). nych mniejszościach. – Sam do takich
który w 2016 r., mając ledwie 32 lata, zim- należę – podkreśla Żurawski.
petem wszedł do polskiego kina za sprawą W „Karbali” (2015) reżyser Krzysztof
głośnego fabularnego debiutu „Ostatnia Łukaszewicz stworzył osobny wątek Ze strony mamy jest Ślązakiem, dzięki
rodzina”) nakręcił z rozmachem nie serial, z myślą o Michale i jego młodszym bra- rodzicom ojca, pochodzącym zza Buga,
ale filmową opowieść. Złożoną z ośmiu cie. Po raz pierwszy spotkali się wtedy został – jak mówi – krojcokiem, czyli
ponadgodzinnych odcinków, z których przed kamerami we wspólnych scenach. basztardem, mieszanką. Dzięki jednej
każdy ma swój rytm i odrębny charakter. W „Królu” też zagrali braci. z prababek w jego żyłach płynie też ży-
dowska krew. – Czyli jestem stuprocento-
Łączy je historia wzlotu i upadku ży- Nigdy nie mów nigdy wym Polakiem, który chciałby opowiadać
dowskiego gangstera, zarazem gwiazdy historię o naszym kraju takim, jaki był na-
boksu w przedwojennej Warszawie. Przy Sześć lat temu, jeszcze przed popular- prawdę, a nie takim, jaki się stał po 1945 r.
czym Szapiro nie jest typową pierwszo- nością, jaką przyniósł mu m.in. zwycięski – podsumowuje.
planową postacią. Reżyser zauważa, że udział w programie „Azja Express” (2018),
trzon filmowej opowieści, stanowi nie tyle Żurawski powtarzał: „Nigdy nie mów ni- Bohater, którego zagrał, to człowiek
akcja, ile „podróż w emocje, lęki i radości gdy. Nie wiadomo, co się może zdarzyć. twardy, bezwzględny I brutalny. Zdolny
bohatera”. do zbrodni, ale też miłości i lojalności.
– Taka postać – podkreśla – to marzenie
W tle jest też „cień nadchodzącej apo- każdego aktora.
kalipsy i gdzieś w tym wszystkim odbi-
jająca się nasza współczesność” oraz
książkowy pierwowzór. – Od którego
miejscami mocno odeszliśmy i który

| 70 | 2–8.11.2020

[email protected]

Numer 1

wśród opiniotwórczych
stacji radiowych w 2020 roku

wg Instytutu Monitorowania Mediów

Najważniejsze słowa
padają o 8:02 w RMF FM

1 201 000

słuchaczy
Gość Radia Zet

421 000 281 000

słuchaczy słuchaczy
Salon Polityczny Gość Poranka

Trójki (Tok FM 7:45)

Robert Mazurek
zapraszam o 8:02

Źródło: Radio Track, Kantar Polska, 01-06.2020, audytorium średniego kwadransa (kwadrans z audycją), dni powszednie, wszyscy 15-75 lat

[email protected]

Między stościami Wszystkich Świętych, które
niebem obchodzimy 1 listopada, a Zaduszkami
a piekłem (zwanymi też Dniem Zadusznym czy
Świętem Zmarłych), kiedy to nie tylko
JOLANTA GAJDA-ZADWORNA W tym wyjątkowym czasie wspominamy naszych bliskich, lecz
– stawiającym tak wiele również – co jest jednym z kluczowych
R eżyser i scenarzysta Michał pytań, często bez odpowiedzi, przekazów filmu – możemy im pomóc.
Kondrat podjął próbę znale- ale też przewartościowującym
zienia odpowiedzi na pytanie, Małgorzata Kożuchowska przy-
co nas czeka na końcu ludzkiej egzysten- stanowiska, a wielu znaje, że wcześniej nie słyszała o Ste-
cji. Przypominając postaci najbardziej konfrontującym zbyt szybko fanii Fulli Horak – dociekliwej, wątpią-
znanych mistyków – w tym Fulli Horak cej, niezwykle inteligentnej kobiecie
(którą w filmie zagrała Małgorzata Ko- z tym, co ostateczne – na urodzonej w 1909 r. w Tarnopolu, wy-
żuchowska), św. Faustyny Kowalskiej ekrany wchodzi film kształconej we Lwowie (studiowała
(bohaterki poprzedniego fabularyzowa- filozofię, skończyła konserwatorium),
nego dokumentu – „Miłość i miłosier- „Czyściec”. Życie dopisuje która ze zdeklarowanej agnostyczki
dzie”), św. Stanisława Papczyńskiego czy nowe konteksty do zawartej stała się jedną z najgłośniejszych pol-
wreszcie św. ojca Pio – zaprosił widzów skich mistyczek.
do refleksji nad ostatecznością. w nim refleksji
– Film „Czyściec” Michała Kondrata
Już na etapie powstawania filmu aktorzy biorący udział w projekcie. Po- bardzo mnie poruszył – zapewnia ak-
z tym tematem zostali skonfrontowani prosiliśmy ich, by podzielili się swoimi torka. – Uporządkował wiedzę, którą
przemyśleniami tuż przed tak ważnymi już miałam, ale pozwolił też dowiedzieć
w polskiej tradycji świętami. się wielu nowych rzeczy. […] Fulla
Horak, bohaterka, którą gram i której
„Czyściec”, choć nie wprost, przypo- fragmenty książki „Święta Pani” towa-
mina istotę podziału między uroczy- rzyszą nam podczas całego filmu w for-
mie voice overów, to niezwykła i prak-
tycznie nieznana postać. Pozostawiła
nam konkretne wskazówki co do tego,
czego potrzebują dusze po śmierci i jak
możemy pomóc im jeszcze tu na ziemi,
za życia. To film o sile przebaczenia,
miłosierdziu i nadziei życia wiecznego
w szczęściu.

Kożuchowska przywołuje rodzinną
tradycję wspominania zmarłych
z najbliższej familii, ale też dalszych
krewnych i przyjaciół. – Zwyczajem
było odwiedzenie cmentarza i udział

| 72 | 2–8.11.2020

[email protected]

we mszy świętej. Moi rodzice starali się dokończonymi rozmowami, sprawami, choć najtrudniejszych. I co dla mnie
nas uwrażliwić na to, by w tym czasie kiedy odchodzi bliska osoba. W takich ważne, to czyste katharsis.
móc przystąpić do komunii świętej momentach przypominam sobie, jak
właśnie w intencji dusz bliskich nam ważne jest znajdowanie czasu na pro- Marcin Kwaśny, który w fabularyzo-
zmarłych – podkreśla. ces wybaczania, nawet jeśli druga wanych fragmentach „Czyśćca” gra ro-
osoba nie jest na to gotowa. Jak ważne dzinnego oprawcę, zapewnia: – Cieszę
– Odkąd dojrzałam na tyle, by śmierć jest również wybaczanie samemu so- się z udziału w tym filmie ze względu na
przestała być dla mnie pojęciem od- bie, w codzienności. temat i wagę poruszanego problemu.
ległym czy nawet w pewnym sensie Metafizyka w kinie, i to na ogół wypa-
abstrakcyjnym, szczególnie ważna Ida Nowakowska, którą kojarzymy czona, zdarza się już tylko w horrorach.
wydawała mi się pamięć w modlitwie z dynamiką telewizyjnej rozrywki, A tu dokument fabularyzowany, a więc
za tych, za których, podejrzewałam, przy okazji udziału w filmie Michała film podparty wiedzą konkretnych lu-
nikt lub niewielu się modli – wspo- Kondrata dzieli się m.in. takim wspo- dzi, którzy się na tym znają, plus sceny
mina. – Mam na myśli ludzi samotnych mnieniem: – Moja babcia przekazała odgrywane przez znakomitych kolegów
lub otwarcie deklarujących brak wiary. mamie, a mama mnie, zwyczaj, że czas i koleżanki po fachu, na dodatek w re-
Czułam, że to mój obowiązek. Tak też Zaduszek jest przede wszystkim cza- żyserii Michała Kondrata, który od lat
robię do dziś. Jeśli nie mam możliwości sem modlitwy za zmarłych i refleksji zajmuje się tematyką z pogranicza reli-
pojechać na groby swoich krewnych, nad sensem życia i śmierci, że wyrzuty gii, metafizyki i wiary.
zapalam symboliczny znicz na cmen- sumienia i nasze winy pozostawione
tarzu w Warszawie i modlę się za nich. w sercach innych to przedsionek pie- Niezależnie od udziału wfilmie „Czyś-
kła. A niebo to wieczna czystość serca. ciec” Zaduszki były dla niego modlitwą
Kamila Kamińska, w poprzednim Modlitwa daje nam i tym, którzy ode- za zmarłych. Zwraca przy tym uwagę na
filmie Michała Kondrata wcielająca szli, szansę. to, że: – Ci, którzy są w piekle, nie potrze-
się w postać św. Faustyny, a tym ra- bują już naszej modlitwy, tym bardziej
zem grająca współczesną postać, do- Jest jeszcze niezwykle ważna kwe- nie potrzebują jej ci, którzy są już w nie-
świadczoną złem przez bliską osobę, stia przebaczenia. – Blisko grobu bie. I tu pojawia się czyściec, gdzie we-
mówi: – Zaduszki to co roku dla mnie mojego taty, wśród grobów ludzi za- dług mistyków, takich jak Maria Simma,
czas modlitwy za zmarłych, bycia w ro- służonych, są też groby byłych esbe- ojciec Pio czy siostra Faustyna, dusze
dzinnym gronie, odwiedzania cmen- ków, którzy dopuścili się zła. Są często poddane są oczyszczeniu w ogniu po to,
tarza, zapalenia lampek nie tylko na ogromne, zbudowane z drogiego ka- by mogły kiedyś godnie wejść do nieba.
grobach bliskich, lecz i opuszczonych. mienia, na nich wielkie bukiety plasti- A więc mają zbawienie zapewnione, ale
W dzieciństwie ten czas kojarzył mi się kowych kwiatów, nierzadko bez znaku męki czyśćcowe muszą być ich udzia-
z kolorowymi od zniczy cmentarzami krzyża. Starałam się ich nie dostrzegać. łem ze względu na bożą sprawiedliwość.
i pańską skórką. Teraz bardziej z pa- Przerażały mnie. W tym roku pierwszy Same sobie nie mogą już pomóc, ale to
miętaniem o najbliższych i wspomi- raz pomodlę się za wszystkich, którym my, żyjący, możemy im pomóc w skró-
naniem tych, którzy odeszli. Doświad- jeszcze nie umiem wybaczyć, i za ich ceniu tych mąk naszą modlitwą czy za-
czyłam również w mojej rodzinie, jak dzieci, za łaskę zrozumienia wybacze- mówieniem mszy w ich intencji.
ważna jest modlitwa za zmarłych. Daje nia i o to, aby każdy zły czy zagubiony
duszom pokój. I zmarłym, i – w co wie- człowiek zrozumiał zło, które popełnił, Jako ważną dla niego przy tym te-
rzę – nam żyjącym. żeby miał siłę przyznać się przed sobą macie lekturę aktor wymienia książkę
do tego zła i zadośćuczynieniem oczyś- Marii Simmy „O duszach czyśćcowych”.
W filmie „Czyściec” za sprawą jej po- cić swoje serce. – Okazuje się, że cierpienie tu, na ziemi,
staci pojawił się temat przebaczenia. jest niewspółmierne z tym w czyśćcu.
– Gram kobietę, która żyła w związku Jednocześnie Ida Nowakowska Trzy dni cierpienia tu to tak jakby go-
małżeńskim z alkoholikiem. Kiedy podkreśla: – Staram się nie oceniać dzina cierpienia w czyśćcu, więc może
umarł, modli się za jego duszę. Ta mi- lepiej zadbać o higienę naszej duszy już
nihistoria jest ukazana w sposób bar- ludzi, tylko siebie. Siebie oceniam od teraz? – pyta retorycznie.
dzo skrótowy. W naszej wyobraźni surowo. Człowiek jest złożony i tylko
towarzyszyło jej cierpienie związane Pan Bóg wie, co się dzieje w zakamar- Nawiedzanie cmentarzy, z powodu
ze znoszeniem przemocy, potem cier- kach jego duszy i ma prawo ocenić go pandemii rozpoczęte w tym roku już
pienie po stracie czy wręcz rozpacz- ostatecznie. w połowie października, nieograni-
liwa złość. Jednak przebaczenie ma czane jak w poprzednich latach eks-
ogromną siłę uwalniającą spokój. Jeśli Mateusz Dobies zauważa, że Za- pansywną promocją przedświątecznych
nie udało nam się pojednać z drugim duszki to właściwie jedyny dzień z cy-
człowiekiem za życia, mamy szansę klu świątecznych dni, który jest tak zakupów, jaka już by się zaczynała, skon-
uczynić to po śmierci. To daje nadzieję osobisty. – Pozostałe, choć nie bez frontowane dodatkowo z medialnymi
– dodaje. – Mogę sobie jednak jedynie znaczenia, są dość uniwersalne. To ten doniesieniami dotyczącymi zresztą nie
wyobrażać, jak trudne musi być życie dzień narzuca nam refleksję. Zmusza tylko COVID-19, być może otwiera nam
z niewypowiedzianymi słowami, nie- do przypomnienia i postawienia pytań właśnie przestrzeń na szerszą i bardziej
o sens. Sens egzystencji, o sens mię- wnikliwą refleksję nad tym, co jest, było
dzyludzkich relacji. Pytań prostych, i będzie.

2–8.11.2020 | 73 |

[email protected]

3 miłości

Geje tańczą
poloneza

„ K obietyzablokowałyPoznań. po kolejnych przegranych przez totalną Robert Tekieli
Centrum sparaliżowane. opozycję wyborach obserwujemy znów
Motornicza bije brawo. próbę obalenia demokratycznie wybra- Pocieszam się, że z Kościołem w Pol-
Geje tańczą poloneza” – oto poezja ty- nej władzy. Ciamajdan Diduszki był sce nie wygrał ani Bismarck, ani car, ani
tułów „GW”. Na TikToku „zuzia” pod ha- śmieszny. Ale PiS już nie rozśmieszyły Hitler, ani Stalin czy Jaruzelski. Ale co
słem „Strajk kobiet” symuluje obrazowo, czarne parasolki. będzie z rządem? Piszę to w czwar-
że zjada fragmenty nienarodzonego tek. Niedziela ma być dniem jakichś
dziecka wyrywane z jego ciała szczyp- Kiedyś zszokowany oglądałem film rozstrzygnięć.
cami w czasie aborcji. Zaatakowanego z Chile, na którym wyjące, szczekające,
w czasie protestu księdza bito w brzuch obnażające się feministki pluły w twa- Ludzie idą na „pokojowe protesty”,
i głowę. W Wołominie chłopak ochra- rze i ocierały o trzymających się pod krzycząc: „To jest wojna”. Poseł Nitras
niający kościół został zlinczowany przez ręce, modlących się na różańcu mło- fizycznie atakuje posła ZP. Chcą puczu.
tłum, w którym obecni byli posłowie dych mężczyzn chroniących własnymi „Wyłączyć PiS” – Kramek, Lempart
Lewicy i PO. Na ulicach polskich miast ciałami katolicką katedrę przed profa- jedna sprawa. „Sorry, ale mamy rząd do
kilkuletnie dzieci walczące o aborcję. nacją. A dziś patrzę na sto sprofanowa- obalenia”. Pogubione nastolatki są tylko
W Warszawie ośmiolatka trzyma tek- nych polskich kościołów. Tabu zostało ślepym narzędziem tej „wojny”. Po-
turę z życzeniem „Wypie…dalać”. W Ło- złamane. Sacrum zbezczeszczone. Od módlmy się za tych ludzi, pogubionych
dzi bombelek dzierży plakat: „Wojna”. 15 lat wiedziałem, że i u nas to się stanie. i rozpaczliwie szukających miłości.
16-latki z hasłem: „Jesteśmy córkami Ale i tak przeżyłem szok.
czarownic, których nie spalicie”, aktorka Mój nastoletni syn powiedział, że na
warszawskiego teatru na 6. chyba piętrze Ucharakteryzowany na mędrca pre- ulice wychodzą młodzi sfrustrowani
ogłasza, że wychowuje swą dwuletnią zes Twittera Jack Dorsey przyznaje, rządami PiS. Mówicie: to obcy protest,
dziś córkę na czarownicę. Pan Poziomka że nie ma ustandaryzowanej praktyki inspirowany i sterowany przez obcych.
opowiada, jak to dziewuchy ze swoimi oznaczania lub usuwania tweetów. Ale uczestniczą w nim Polacy.
„rycerzami w rurkach” zbulwersowane Również Facebook, Google i Wikipedia
pytały, co ma na myśli, mówiąc do nich, pompują w kolejne roczniki odbiorców Jeden z internautów wzywa: „Na-
że są wnukami cenzorów z ulicy Mysiej rewolucyjne treści. Młodzież nie ma mawiajcie księży, by używali dzwonów
w Warszawie. Jerzy Sawka, publicysta szans, jest skazana na chrystianofobię. kościelnych. Jest dużo ludzi niezaanga-
utrzymywanej przez fundusz Sorosa żowanych społecznie, którzy są gotowi
„GW”, opublikował odezwę do narodu: Polska ulica pokazuje, kim jeste- bronić swojego kościoła, ale nie wiedzą,
„Dziewczyny, zajebcie ch…ja”. śmy w swej istocie jako naród. Jedynie że jest atakowany. Musimy wrócić do
2 proc. Polaków ma osobistą relację starych sprawdzonych sposobów. Poza
Stało się tak, że kibole Legii War- z Chrystusem. PRL nas przemielił, tym dobry dzwon zagłuszy wrzaski le-
szawa z „żylety” śpiewają pieśni reli- w III RP przez 30 lat rewolucja kultu- wactwa”. Ale to dziś już nie wystarczy,
gijne pod kościołami, a przyszła elita rowa wchodziła po cichu do szkół i na bo geje tańczą poloneza. Sytuacja jest
uczelnie. Stosunek do aborcji to tylko w naszej historii bezprecedensowa.
z warszawskich uczelni wykrzykuje czubek góry lodowej. Jesteśmy zse- Kultura wygrywa z polskością. Od-
wulgaryzmy i wszczyna burdy. Rektor kularyzowanym społeczeństwem. Na powiedź może być już tylko duchowa.
Uniwersytetu Wrocławskiego przygo- ulicach o „prawo wyboru” walczą rów- Zginiemy bez nowych świętych, bez
tował dla studentów poradnik, co robić nież katolicy. W kwestii obrony życia zakonów zdolnych na powrót zasilić
w przypadku zatrzymania przez poli- jesteśmy 13-procentową mniejszoś- chrześcijaństwem naszą cywilizację.
cję oraz listę prawników gotowych ich cią. Kobiety chcą decydować o swoim
wspierać. Prezydent Krakowa zakazał ciele. I dobrze, ale dziecko to nie jest Trzeba rzucić to wszystko. Zabrać się
straży miejskiej ochrony kościołów twoje ciało, ma inne DNA – jednak za siebie, formować młodzież. Bo Słowo
i obiektów sakralnych przed aktami dziś w emocjach żadne argumenty nie stało się ciałem i zawsze jest nadzieja.
wandalizmu… działają. Bez ogólnopolskiej, kilkulet-
niej akcji informacyjno-edukacyjnej
Oczywiście, mamy do czynienia zaryzykowano aborcję na żądanie. Kon-
z przygotowaną od miesięcy akcją. Rok frontacja była oczywistością.

| 74 | 2–8.11.2020

[email protected]

popKULTURA Wojna CYWILIZACJI POPKULTURA

Na przekór polskim dziewuchom Platforma streamingowa HBO GO dodała
w USA przełom w branży beauty. do swojej oferty film „Małe kobietki”. To
Modelka z zespołem Downa po raz pierwszy została twarzą siódma z kolei adaptacja filmowa powieści Louisy May Alcott
znanej marki kosmetyków. Gwiazda Instagrama, 24-letnia z 1868 r. Opowiada o losach czterech sióstr z czasów wojny
Grace Strobel, napisała na swoim profilu: „Osoby niepełno- secesyjnej, które wychowuje samotnie matka. Po wyjeździe
sprawne, tak jak ja, ojca na front rodzina
bardzo często czują znalazła się w trudnej
się niewidzialne. sytuacji materialnej,
Dlatego zostałam a siostry starają się
influencerką, by pomóc matce, podej-
móc uzmysławiać mując różne prace.
ludziom wartość Dziewczynami zaj-
każdego czło- muje się co jakiś czas
wieka”. Zwolennicy ciocia, którą zagrała
aborcji na życzenie Meryl Streep. Film
wyraźnie nie są na- jest piękną opowieścią
stawieni przyjaźnie do niepełnosprawnej mniejszości obda- o miłości i życiowej odwadze, a także o zwyczajnych ludzkich
rzonej genem inności. I nie o kobietach z wykrzywionymi problemach. Obraz mówi nam uniwersalną prawdę: każdy
nienawiścią twarzami mówi Grace Strobel: „Patrzą w nasze z nas musi radzić sobie z własnymi ograniczeniami w podąża-
twarze i serca i widzą piękno w każdym z nas”. Instagramerka niu za marzeniami i życiowym spełnieniem. Film dostał sześć
puentuje swą wypowiedź tak: „Być nieustraszonym. Być nominacji do Oscara i dwie do Złotych Globów.
silnym, aby stanąć w obronie innych. I czuć się pięknie we „Małe kobietki”, reż. Greta Gerwig, melodramat, USA,
własnej skórze”. Zapraszamy do Polski, Grace.
premiera w kinach 24 grudnia 2019

popKULTURA Do kin wszedł „Tajemniczy ogród”, czyli Na tej samej platformie pojawił się właś- POPKULTURA
film na podstawie znanej wszystkim książki nie film z ubiegłego roku „Ślicznotki”.
o tym samym tytule. Jest w nim ogromna posiadłość i mur, Traktuje o amerykańskich podrzędnych striptizerkach prosty- POPKULTURA
jest tajemnica i bezpański pies, jest osierocona dziewczynka tutkach, które zdobyły majątek dzięki klientom z Wall Street
Mary i jej ciągle itd., itp. Film ma gwiaz-
nieobecny wuj. dorską obsadę. Jest
Oraz przykuty do wulgarny i nie wnosi
łóżka, ciężko chory niczego, no może poza
syn wuja o imie- długimi, giętkimi no-
niu Colin. Czyli gami Jennifer Lopez.
wszystko wydaje Jak pisze jedna z mi-
się jak w książce. łych, zachwyconych
I tu można odro- pań recenzentek: „Po-
binę pomarudzić, kazano w końcu głos
że przemiana bo- kobiet, striptizerek, nie
robiąc z żadnej ofiary czy seksownej femme fatale”. W końcu
haterów na lepsze w filmie jest nie tak spektakularna jak dla obyczajowych rewolucjonistów prostytucja to zawód jak
w książce. W niej przechodzą oni wewnętrzną metamor- każdy inny i trzeba ją promować, bo dziś każdy oświecony
fozę. Mary z rozkapryszonej córki bogaczy staje się bardzo człowiek wie, że seks mężczyzny z kobietą, dla dobra Matki
ciepłą, dobrą i pokorną, choć dalej zadziorną, dziewczynką Ziemi, nie powinien nigdy owocować potomstwem. C’nie?
z charakterem. Podobnie jest z Colinem. W filmie ta klu- „Ślicznotki”, reż. Lorene Scafaria, komedia kryminalna,
czowa dla nowożytnej sztuki od czasów Szekspira figura
dojrzewania wśród perypetii nie została wymalowana dosta- USA, premiera kinowa wrzesień 2019
tecznie wyraziście. Jednak film jest wart zobaczenia choćby
ze względu na fenomenalną grę aktorską oraz przepiękne No i na koniec nasz mały covidowy smu-
zdjęcia. W Mary Lennox wciela się genialna w tej roli Dixie teczek. W tym roku nie zobaczymy ani
Egerickx. Jej wuja zagrał z kolei jeden z najlepszych aktorów Reese Witherspoon w „Legalnej blondynce 3”, ani obrazu
na świecie Colin Firth. W polskiej wersji językowej Mary „Pogromcy duchów. Dziedzictwo”, ani „Listów do M. 4”, ani
dubbinguje znana wszystkim naszym dzieciakom piosen- „Magnezji”. Nie wiadomo też co z Jamesem Bondem. Miejmy
karka Roksana Węgiel. nadzieję, że producenci nie wykorzystają lockdownu do kom-
puterowej przeróbki agenta 007 na agentkę 007 lub na osobę
„Tajemniczy ogród”, niezdecydowanie pośrednią.
reż. Marc Munden, dramat/familijny/fantasy, Francja/
Robert Tekieli, Polskie Radio
Wielka Brytania, premiera w Polsce 16 października

2–8.11.2020 | 75 |

[email protected]

Nie jest to sequel rozmowami ojca i córki. Coppola oczy-
„Między słowami” wiście tylko udaje, że robi film według
ogranego schematu. Łamie go ostatecz-
Internet którego nie zna, co upodabnia ją do ta- nie w finale, ale jednocześnie nie daje
kich nowojorskich filmowców z żydow- nam tego, co w „Na lodzie” mogło być
W szystkie składniki tego skiej liberalnej inteligencji jak Woody najciekawsze. Laura oczekująca więk-
dania są smakowite: So- Allen czy Noah Baumbach, którzy rów- szej uwagi od męża i wspierana przy tym
fia Coppola, Bill Murray nież nie wychodzą z kamerą poza własne przez ojca bawidamka, który kobiety
i Nowy Jork. Nie ma Scarlett Johans- środowisko. traktował instrumentalnie przez całe
son, ale jest za to równie intrygująca życie? Jest to doskonały dramaturgicz-
Rashida Jones. Do tego dochodzi wie- Film „Na lodzie” jest osadzony w wyż- nie punkt wyjścia.
loletnie oczekiwanie kinomanów, że szych sferach nowojorskich elit finan-
duet stojący za wspaniałym „Między sowych, mieszkających w apartamen- Mam jednak wrażenie, że Coppola
słowami” (2003) się reaktywuje. Dla- cie w SoHo. Laura (Rashida Jones) jest porzuca uniwersalizm tej historii na
czego więc nie dostaliśmy filmowego pisarką, która stara się stworzyć nową rzecz własnej autoterapii. Jest w tym fil-
dania o choćby zbliżonym smaku do powieść i pogodzić to z macierzyń- mie zabawna scena, gdy policja zatrzy-
oscarowego dzieła Sofii Coppoli? stwem. Jej mąż Dean (Marlon Wayans) muje alfa romeo ze śledzącymi Deana
to wiecznie zapracowany korpoludek, Felixem i Laurą w środku. Nieprzy-
„Między słowami” było filmem o po- coraz rzadziej przebywający w domu. jemna sytuacja szybko zamienia się
szukiwaniu miłości w morzu samot- Laura zaczyna podejrzewać, że Dean w przyjacielską, gdy Felix przekonuje
ności, symbolizowanej przez sterylne może ją zdradzać z piękną współpra- policjanta, iż zna jego ojca. Kończy się
Tokio. „Na lodzie”, który ma premierę cowniczką Fioną (Jessica Henwick). na tym, że policja pcha włoski samo-
od razu w streamingu, jest również opo- Jej obawy podkręca bogaty i ekscen- chód naszych bohaterów. Cóż, Sofia
wieścią o poszukiwaniu miłości. Tyle że tryczny ojciec Felix (Bill Murray), który nieraz musiała widzieć, jak jej tata cza-
już w małżeństwie. Coppola nie udaje o zdradach wie wszystko. Całe życie był ruje policję jako ten od „Ojca chrzest-
kogoś, kim nie jest. Jest białą, uprzywile- bawidamkiem, playboyem i hedonistą, nego”. Takie sceny są najlepszą częścią
jowaną córką wielkiego Francisa Forda a teraz rozbija się po Nowym Jorku za- „Na lodzie”. Coppola wie, jak wydobyć
i stała się najważniejszą po ojcu częścią bytkowym alfa romeo. Co znamienne, z Murraya coś więcej niż tylko bycie
filmowego klanu Coppolów. Opowiada psującym się alfa romeo, ale wciąż ro- Billem Murrayem, czyli ukochanym
o środowisku, które zna i rozumie. „So- biącym wrażenie na Manhattanie. gościem z „Ghostbusters” i „Dnia świ-
mewhere” i „Bling Ring” rozgrywały się staka”. To ona, wraz z Wesem Ander-
w środowisku hollywoodzkich celebry- Laura i Felix rozpoczynają własne sonem, reaktywowała jego karierę 17
tów, „Maria Antonina” było spojrzeniem śledztwo, które zaprowadzi ich nawet lat temu. Problem w tym, że poza tymi
na rewolucję oczami arystokratki. Rów- na rajskie plaże Meksyku. Coppola krótkimi scenami perełkami „Na lo-
nież w obrazie „Na pokuszenie” Coppola rozciąga „Na lodzie” między komedię dzie” nie oferuje nam dużo więcej niż
zanurzyła się w elegancki świat dobrze sytuacyjną (chowanie się z lornetkami przeciętna włoska czy francuska ko-
wychowanych kobiet z internatu. To w krzakach etc.) i komedię obyczajową, media pomyłek. Ten film jest uroczy,
największy atut tej reżyserki. Ona wypełnioną egzystencjalno-miłosnymi elegancki i momentami zabawny, ale
nie chce się mądrzyć na temat świata, nie wchodzi na egzystencjalny poziom
„Między słowami”.

Może jednak za wiele wymagamy
od filmu Coppoli z Billem Murrayem?
Może nagrodzone Oscarem za scena-
riusz „Między słowami” to po prostu
inny rodzaj kina? Jeżeli chcecie poczuć
lekkość „Na lodzie” i upajać się zaraźli-
wym wyluzowaniem Billa Murraya, to
zapomnijcie o najważniejszym filmie
Coppoli i po prostu przygotujcie się na
niezobowiązującą komedię, uroczą jak
czerwone alfa romeo. Komedię wycho-
dzącą od klanu Coppolów rzecz jasna,
więc naznaczoną specyficznym stylem
tej włoskiej filmowej familii.

„Na lodzie”, reż.: Sofia Coppola.

Film dostępny na Apple TV

| 76 | 2–8.11.2020

[email protected]

publicysta,
krytyk filmowy

Brawurowy
serial o szachach

W zalewie przeciętnych albo zupełnie kuriozal- Internet
nych produkcji Netflixa („Rewolucja” to ostatni
przykład) zdarzają się takie perełki jak „Gambit bajce. Beth trafiła do sierocińca w latach 50., gdy na porządku
królowej”. Oparta na książce Waltera Tevisa („Bilardzista, dziennym było faszerowanie psychotropami nawet dzieci. Od
„Kolor pieniędzy”) siedmioodcinkowa opowieść przypomina dzieciństwa dziewczyna jest od nich uzależniona.
najlepsze miniseriale innego giganta streamingu, czyli HBO,
które przyzwyczaiło nas, że stawia na jakość, a nie ilość pro- „Gambit królowej” nie tylko przykuwa do fotela przez
dukcji. Serial o szachach może być ciekawy? „Pionek”, „Mor- świetnie nakręcone pojedynki szachowe i zjawiskową rolę
dercza rozgrywka”, „Szachowe dzieciństwo”, a w zeszłym roku Taylor-Joy. Frankowi udaje się uchwycić klimat małego
polska „Ukryta prawda” – filmy o szachach niespecjalnie nas amerykańskiego miasteczka w przededniu rewolucji poko-
rozpieszczały. „Gambit królowej” to jednak brawurowa pro- lenia ’68. Poruszająca jest też relacja szukającej matczynego
dukcja, którą w swoje ręce wziął znakomity scenarzysta Scott wzoru Beth z jej przybraną matką Almą, która straciła własne
Frank, autor m.in. „Co z oczu, to z serca”, „Raportu mniejszo- dziecko, a niedługo po adopcji Beth porzucił ją mąż. Obie
ści” i przede wszystkim nominowanego do Oscara „Logana”. są zagubionymi i potłuczonymi kobietami. Beth odkrywa
swoją kobiecość, Alma zaś jest w momencie straty sensu ży-
Beth Harmon (Isla Johnson) w wieku ośmiu lat trafia do sie- cia. Jedna nie może pokonać uzależnienia od leków, druga
rocińca. Nie może się odnaleźć w grupie rówieśników. Ma tylko wpadła w alkoholizm.
jedną przyjaciółkę (Moses Ingram), która zastępuje jej trochę
siostrę, a trochę matkę. Przypadkowo trafia na woźnego (Bill W Almę przekonująco się wciela Marianne Heller, która
Camp), który uczy ją w piwnicy grać w szachy. Mężczyzna szybko wyreżyserowała w ostatnich latach dwa przejmujące filmy:
zdaje sobie sprawę, że ma do czynienia z geniuszem. W liceum „Cóż za piękny dzień” oraz „Czy mi kiedyś wybaczysz?”. Obie
Beth zostaje adoptowana przez małżeństwo z Kentucky i szybko kobiety przemierzają Amerykę, pokonując kolejnych męż-
znajduje sposób na realizowanie swoich pasji. No, ale akcja dzieje czyzn, aż trafiają na rosyjskiego arcymistrza o prawdziwie
się we wczesnych latach 60. XX w., gdy rewolucja emancypacji pokerowej twarzy. To pierwsza tak znacząca rola Marcina
kobiet dopiero raczkowała, więc nastoletnia Beth (magnetyczna Dorocińskiego w światowym kinie. Nie jest to rola wielka (po-
Anya Taylor-Joy), startując w kolejnych turniejach, musi się sta- jawia się dopiero w czwartym odcinku), ale zapada w pamięć.
rać o wiele mocniej. Jest jedyną kobietą w bardzo męskiej dyscy- Jego Wasilij Borgow to radziecka maszyna do upokarzania
plinie sportu. Trafia jednak na kilku młodych mężczyzn, którzy Amerykanów. Nie taka jak Iwan Drago i komiksowi Rosjanie
nie tylko jej nie dyskryminują, lecz pomagają stać się jeszcze w antysowieckim kinie ery reaganowskiej. Jest w nim jednak
lepsząszachistką.Niewszystkoukładasięjakw hollywoodzkiej rosyjska tajemnica, którą Polacy w Hollywood grają znako-
micie. „Gambit królowej” to dla mnie największe odkrycie
serialowe ostatnich miesięcy.

„Gambit królowej” dostępny na Netflixie

2–8.11.2020 | 77 |

[email protected]

Zdrowie  |  Medycyna po COVID-19  |

Czy potwierdzone
terapie komórkowe

to przyszłość?

W alka z pandemią zmusza Problemy ochrony zdrowia w czasie pandemii COVID-19
do refleksji. Środowiska zepchnęły na dalszy plan nie tylko inne tematy medyczne,
medyczne mimo trudnego lecz także dyskusję o przyszłości medycyny w ogóle. Coraz
okresu podejmują debatę na temat tera- częściej padają jednak pytania o to, co się dzieje i będzie
pii komórkowych, szczególnie ważnych działo z pacjentami, których dostęp do opieki zdrowotnej
z perspektywy pacjenta. Dlaczego? Po- jest dziś ograniczony okolicznościami, w jakich się znaleźli
nieważ mogą stanowić przyszłość me-
Fot. nateriay prasowe dycyny i odpowiedź na wyzwania, jakim korzystaniem komórek pochodzących jest ugruntowaną praktyką medyczną”
dotąd trudno było sprostać. od pacjenta lub dawcy”. Polegają one na – informuje CAT, dodając, że praktyka
wykorzystaniu ludzkich komórek do ta jest regulowana w Unii Europejskiej
W kwietniu 2020 r. Komitet ds. Te- regeneracji uszkodzonych tkanek lub jako produkt leczniczy. Komitet zwraca
rapii Zaawansowanych (CAT), działa- narządów pacjenta. Metoda ta różni się przy tym uwagę na konieczność zapew-
jący przy Europejskiej Agencji Leków, od przeszczepów tym, że korzysta się nienia bezpieczeństwa przy stosowaniu
opublikował stanowisko ostrzegające w niej z wyizolowanych, oczyszczonych terapii komórkowej.
przed niepotwierdzonymi terapiami i czasem zmodyfikowanych komórek
komórkowymi. Ostrzeżenie CAT jest posiadających wewnętrzny potencjał Temat podjęły niedawno polskie
reakcją na promowanie niepotwier- do regeneracji uszkodzonych tkanek. instytucje, promując akcję uświada-
dzonych terapii komórkowych jako Pierwsze, pionierskie w skali świata, miającą społeczeństwo w zakresie
leków na wiele schorzeń, w tym raka, próby transplantacji szpiku u dzieci wykorzystania terapii komórkowej.
chorób sercowo-naczyniowych, auty- miały miejsce w Polsce (we Lwowie) Kampania „Moc komórek – wybie-
zmu, porażenia mózgowego, dystrofii w latach 30. ubiegłego wieku. Wykorzy- rajmy potwierdzone terapie komór-
mięśniowej i utraty wzroku przez osoby stanie krwi i komórek do przeszczepów kowe” została zorganizowana przez
prywatne, firmy i szpitale. Instytut Komunikacji Zdrowotnej.

Czym są terapie komórkowe?

W swoim stanowisku CAT wyjaśnia:
„Terapie komórkowe to zabiegi z wy-

| 78 | 2–8.11.2020

[email protected]

Celem kampanii – poza podjęciem sze- temat w szerszej debacie i umożliwić pa- – Bazując na danych przedstawionych
rokiej debaty publicznej – jest przede cjentom dostęp do sprawdzonej wiedzy w raporcie oraz polskich regulacjach
wszystkim edukacja pacjentów w za- tak, by świadomie i aktywnie brali udział w tym zakresie, także uwzględnionych
kresie możliwości, jakie niesie leczenie w procesie leczenia − w sytuacji gdy tera- we wspomnianym stanowisku EMA, ist-
komórkami macierzystymi oraz zapre- pie komórkowe zaczynają stanowić dla nieje uzasadniona potrzeba publicznej
zentowanie różnic między sprawdzo- nich jedną z uzasadnionych możliwości debaty oraz pokazania faktycznej sytu-
nym leczeniem a marzeniami i mrzon- terapeutycznych – mówi Kalina Gier- acji z perspektywy lekarzy praktyków
kami, które coraz częściej „sprzedają” blińska, prezes Instytutu Komunikacji oraz pacjentów, jak również wskazanie
zrozpaczonym pacjentom nieodpowie- Zdrowotnej, biorąca udział w debacie. rzetelnych publikacji badań i ich wy-
dzialne osoby lub firmy. ników, a także przekazania informacji
Komitet ds. Terapii Zaawansowa- pacjentom, którzy muszą wiedzieć za-
Moc komórek nych zwraca uwagę na nieuregulowane równo o możliwościach, jak i ogranicze-
prawem terapie, które jednocześnie nie niach terapii komórkowych – dodaje
Pierwszym krokiem w kierunku roz- mają żadnego potwierdzenia klinicz- Kalina Gierblińska.
poczęcia dyskusji publicznej była de- nego ani merytorycznego, prowadząc
bata zorganizowana 7 października do niewielkich, a często żadnych efek- Jak najwięcej informacji
br. w Warszawie. Eksperci rozmawiali tów terapeutycznych, przede wszyst-
o możliwościach i ograniczeniach tera- kim budujących złudne nadzieje wśród Terapia komórkowa ma szansę stać się
pii komórkowych, prawnych i etycz- pacjentów. przyszłością medycyny. Kiedy skoń-
nych dylematach oraz zasadności sto- czy się pandemia i na nowo rozgorzeje
sowania eksperymentalnych terapii – Należy pamiętać, że pacjent, aby debata o ochronie zdrowia – jej jakości
komórkowych w chorobach nieule- mógł podjąć decyzję o skorzystaniu i możliwościach, zapewne znów usły-
czalnych. Kluczowym problemem z tego rodzaju ścieżki leczenia, potrze- szymy o innowacyjnych rozwiązaniach
w tym kontekście jest bowiem sam ter- buje rzetelnych i jasnych informacji mających ratować życie pacjentów. Eu-
min terapii komórkowych, który może o przebiegu terapii, korzyściach, ale ropejska Agencja Leków zaleca, aby
oznaczać dwie skrajnie różne metody. i ograniczeniach z nią związanych. Po- pacjenci rozważający terapię komór-
nadto ważne jest, aby pacjent był świa- kową zasięgali informacji dotyczącej
Jedną z nich jest stosowanie prepa- domy swoich praw i aktywnie uczest- korzyści i zagrożeń związanych z tego
ratów zawierających w wysokim stop- niczył w procesie leczenia – podkreśla typu terapią u lekarza prowadzącego,
niu (nawet 95 proc. i więcej) komórki Stanisław Maćkowiak, prezes Federacji a w razie wątpliwości kontaktowali się
mezenchymalne MSC, wytwarzane Pacjentów Polskich, która jest patro- bezpośrednio z właściwym organem
w laboratorium, kontrolowane przez nem honorowym kampanii „Moc ko- krajowym lub z EMA.
wiele tygodni pod kątem jakości oraz mórek”. Ekspert zwraca także uwagę
czystości. na to, że osoba chora upatruje w każdej Organizatorzy i partnerzy kampanii
terapii szans na wyleczenie lub poprawę „Moc komórek” uważają, że to właś-
Po drugiej stronie mamy natomiast jakości życia. Niepotwierdzone terapie nie na środowisku naukowym i me-
mieszaninę różnego rodzaju komórek, to nic innego, jak tylko złudne nadzieje, dycznym spoczywa ciężar szerzenia
które w żaden sposób z macierzystymi którymi mamieni są pacjenci. rzetelnych informacji i budowania
nie są związane. Ich pozyskiwanie od- świadomości wśród pacjentów. Dla-
bywa się na zasadzie ekstrakcji i odwi- Bądź czujny! tego zachęcają do odwiedzenia strony
rowania, a przede wszystkim nie jest www.mockomorek.pl.
poddawane żadnym badaniom spraw- Potwierdzona terapia komórkowa ma
dzającym jakość. zwykle charakter medycznego eks- (mc)
perymentu leczniczego, a stosowane
Ponadto istnieją ośrodki, które nie preparaty zawierają w bardzo wysokim
określają rodzaju ani ilości komórek stopniu lub wyłącznie komórki mezen-
macierzystych w pozyskanym prepara- chymalne, których jakość potwierdzona
cie, a więc stosowany pod nazwą „terapii jest certyfikatem. Wówczas preparat
komórkowej” produkt może zawierać posiada status produktu leczniczego
zaledwie kilka procent komórek macie- terapii zaawansowanej. Każdorazowo
rzystych, ale równie dobrze nie musi ich terapia komórkowa musi być zatwier-
mieć wcale. dzona przez Komisję Bioetyczną.

Jak oddzielić ziarno Osoba poddawana terapii komórkami
od plew? macierzystymi musi zostać poinformo-
wana o możliwych szansach powodzenia
– Jest wiele obszarów w dziedzinie i ryzykach. Tego rodzaju terapie pro-
ochrony zdrowia, które wymagają mery- ponowane są wyłącznie w przypadku,
torycznej dyskusji. Terapie komórkowe kiedy rzetelnie można ocenić korzyści
należą do jednej z nich. Warto podjąć ten płynące z zastosowania takiej metody.

2–8.11.2020 | 79 |

[email protected]

zdrowie  | kosmetyki |

Pamiętaj! Kosmetyki, które
kupujesz na choroby skóry,
nie muszą być wyszukane.
Najważniejsze, aby były
kupione w aptece, pochodziły
z dobrego źródła, były prze-
znaczone do skóry wrażliwej,
atopowej, alergicznej.

Chroń
swoją skórę

I ch pochodzenie nie jest wciąż Anna raciniewska U dziecka obciążonego genetycznie Reklama | 18/0920/F
wyjaśnione, tymczasem choroby AZS może być wywołany kontaktem
skóry dotykają coraz więcej lu- Idzie zima. Nawet jeśli z tzw. czynnikiem prowokującym.
dzi. W Polsce pacjentów z problemami okaże się równie łagodna Najczęściej są to alergeny (pokarmowe
skórnymi jest już ponad 5 mln. Najczęś- i wziewne), ale także substancje draż-
ciej występującym schorzeniem jest co zeszłoroczna, wraz niące skórę np. w kosmetykach. Objawy
łuszczyca, z którą boryka się 3 proc. pol- z sezonem grzewczym może nasilić przebyta infekcja czy stres.
skiego społeczeństwa. Niewiele mniej, zaczną się pojawiać Choroba ma trudny przebieg: świąd
bo 2 proc. Polaków – w tym aż dwojgu u nas objawy suchej skóry. skóry powoduje duże rozdrażnienie,
na 10 dzieci – towarzyszy atopowe za- Większość z nas poradzi kłopoty ze snem, problemy z koncen-
palenie skóry. sobie z tym problemem, tracją, które znowu nasilają stres i two-
stosując nawilżające rzy się zamknięte koło.
Te choroby nie są chorobami zakaź- kosmetyki. Są jednak osoby,
nymi, nawet w zaostrzonej fazie. Mimo dla których ten czas jest Dlatego niezwykle ważne jest, aby
wielu lat badań wciąż nie do końca ro- szczególnie trudny, to okres poza farmakoterapią przepisaną przez
zumiemy, skąd się biorą. Na szczęście dermatologa także w fazach wycisze-
coraz lepiej umiemy sobie radzić z ich nasilenia choroby nia choroby nieustannie pielęgnować
objawami. skórę.

Atopowe zapalenie Pielęgnacja ta oznacza uważną obser-
skóry (AZS) wację i eliminowanie z życia czynników,
na które skóra jest wrażliwa,, a także do-
Najczęściej dotyczy dzieci. Jednak starczania jej substancji łagodzących.
nie każdy z niego ostatecznie wyrasta
i czasem pacjent boryka się z chorobą Rodzice dzieci z AZS stają przed wiel-
do końca życia. W poszczególnych kim wyzwaniem. Już ubieranie dziecka
etapach rozwojowych obserwuje się z nadwrażliwą skórą to trudny wybór:
różne objawy choroby. Tym, co je od tkaniny, po przeszycia, przez bar-
wszystkie łączy, to konieczność spe- wniki, aż do detergentów, w których bę-
cjalnej troski o skórę, niezależnie od dziemy prać. Nawet decyzja o długości
wieku. rękawka to dylemat wyboru pomiędzy
ochroną skóry a ryzykiem przegrzania,
| 80 | 2–8.11.2020 które również ją podrażni.

[email protected]

Silny wpływ na AZS ma dieta pa- nich kosmetyków nie tylko zmywa draż- słych spotykają problemy, np. odmowa
cjenta. Niemal połowa małych ato- niące skórę pot i alergeny, lecz dzięki zatrudnienia. To zastanawiające, gdyż
pików ma jakąś alergię pokarmową. zawartości emolientów łagodzi świąd dziś postęp medycyny nie tylko pozwala
Eliminując z diety pokarmy alergi- i stany zapalne, działa regenerująco, leczyć i wyciszać chorobę, lecz również
zujące, możemy wpłynąć na objawy zmiękcza, natłuszcza i nawilża skórę. nie istnieją żadne obawy do co możliwo-
skórne, łagodząc ich występowanie. ści zakażenia łuszczycą.
W przypadku maluszków najlepszym Łuszczyca
rozwiązaniem jest karmienie piersią. Aby zmniejszać objawy choroby,
Kolejne kroki w rozszerzaniu diety Naukowcy podejrzewają, że wystą- możemy się przyjrzeć swojemu
rodzic dziecka z alergią pokarmową pienie łuszczycy bywa sprowokowane menu. Zdaniem dietetyków warto
powinien konsultować z alergologiem. nieprawidłowością układu odpornoś- wzbogacić swoją dietę o ryby i oleje
Jednak nie tylko w eliminacji szkodzą- ciowego. Niektóre przypadki są uwa- roślinne, zawierające nienasycone
cych produktów jest rada. Warto rów- runkowane genetycznie. Podczas gdy kwasy tłuszczowe omega-3 oraz wita-
nież świadomie do menu wprowadzić skóra zdrowego człowieka złuszcza się minę D. Jednocześnie wskazane jest
produkty bogate we flawonoidy działa- raz na miesiąc, u chorego na łuszczycę usunięcie z tej diety pokarmów aler-
jące przeciwzapalnie, które zawarte są ten cykl w tym samym czasie może wy- gizujących. Świąd sprawia, że trudno
w kolorowych warzywach i owocach, stąpić nawet ośmiokrotnie. Te zabu- jest powstrzymać się przed drapa-
a także pokarmy zawierające kwasy rzenia prowadzą do stanu zapalnego niem, jednak stosowanie kosmetyków
tłuszczowe omega-3. Naukowcy zale- skóry, na której pojawiają się grudki z emolientami nawilży skórę i ułatwi
cają także probiotyki uszczelniające pokryte srebrzystą łuską. Choroba ata- nieuleganie pokusie drapania. Warto
ścianki jelit, by zapobiec reakcjom kuje zwykle łokcie, kolana, owłosioną również chronić skórę przed skale-
alergicznym. skórę głowy, potrafi też zająć większą czeniami i otarciami, aby ograniczyć
powierzchnię ciała. stany zapalne. Unikanie słońca i prze-
Kiedyś pacjentom z AZS zalecano grzania także zmniejszy podrażnienie.
rzadszą kąpiel, aby mydło nie wysuszało Chorzy na łuszczycę są w naszym Płukanki do włosów z naparem z szał-
skóry, zwiększając podrażnienia. Dziś społeczeństwie stygmatyzowani. wii i rozmarynku przyniosą ulgę przy
wiemy, że kąpiel z dodatkiem odpowied- Najtrudniej mają dzieci, ale i doro- łuszczycy skóry głowy.
wyrób medyczny
POLDERMIN®
Fot. Shuterstock
z aStpoepcojpwarlzyisemtzynzcaazcnpzyaolkneryneidemomionsctkehónrrosyny,wyłunsskiezócrnzyaycwoąsióliżbeagjązceymą

POLDERMIN® hydro

zawiera ß-glukan, ksylitol i ekstrakt z nasion lnu:1
■ łagodzi odczucie swędzenia
■ zmniejsza łuszczenie się skóry
■ łagodzi podrażnienia
■ zapobiega rozwojowi szkodliwej

mikroflory na powierzchni skóry

1. Etykieta/opis produktu

POH/548/07/10/2020

[email protected]

kuchnia  |  moje smaki  | Jamie Oliver osobowość kulinarna

Siedem sposobów na 120 dań

P arę miesięcy temu, gdy pandemia zatrzymała ziemniak, papryka, krewetki,
w domach miliony ludzi, pisaliśmy o kulinarnych biała ryba, cały kurczak,
sposobach radzenia sobie z lockdownem. Jednym grzyby, stek, wieprzowina.
z tych, którzy bardzo szybko zareagowali na przytłaczającą
sytuację zamknięcia, był Jamie Oliver. Popularny w świecie Każdy z tych produktów
brytyjski kucharz, autor licznych programów i książek ku- stał się w najnowszej książce
linarnych, błyskawicznie nagrał program wpisany w nowe Olivera składnikiem siedmiu
czasy i ich obostrzenia. Pokazał w nim domowo-kulinarną dań. Spójrzmy, jak to wygląda
odsłonę życia telewizyjnej osobowości oraz propagatora na przykładzie papryki. Jamie
zdrowego, smacznego i rodzinnego gotowania (Jamie proponuje: kurczaka podwój-
mieszka w Essex z żoną Jools i pięciorgiem dzieci). nie paprykowego, papryki
w orientalnej glazurze, pie-
Teraz do polskich czytelników trafia książka „7 sposobów. czoną paprykę z krewetkami
Łatwe pomysły na każdy dzień tygodnia” (Wyd. Insignis). i chorizo, zapiekankę z pa-
I znów Jamie Oliver prezentuje się w niej przede wszystkim pryką i kurczakiem jalfrezi,
jako kulinarny praktyk. Ceniący oczywiście kreatywność, ziemniaczane łódeczki z pa-
ale też dbający o prostotę działań oraz ich skuteczność. Jego pryką, faszerowaną czerwoną paprykę
motto to minimum wysiłku, maksimum smaku. oraz fajitę z opiekaną papryką.

W przepisach na ponad 120 dań wykorzystał 18 skład- Są w książce przepisy na dania gotowe w 10 minut oraz
ników, po które najchętniej sięgają ludzie robiący zakupy „ jednogarnkowe cuda”. Są „potrawy klasyczne i nostalgiczne”.
nie tylko w Wielkiej Brytanii. Sprawdził, że do koszyków Trzy czwarte propozycji dotyczy codziennych posiłków,
trafiają regularnie: brokuł, kalafior, awokado, pierś z kur- reszta to coś specjalnego na weekendy i wyjątkowe okazje.
czaka, kiełbasa, filet z łososia, batat, bakłażan, jajka, mięso,

Sałatka z pieczonym Przepis pochodzi z najnowszej książki Jamiego Olivera „7 sposobów” wydanej przez Insignis Media © Jamie Oliver Enterprises Ltd (2020 7 Ways).
bakłażanem

2 PORCJE  |  55 MINUT
Składniki:
2 bakłażany (po 250 g), 1 pęczek mięty (30 g), 20 g mig-
dałów ze skórką, 1 cytryna, 1 łyżka płynnego miodu, oliwa
z pierwszego tłoczenia, 8 oliwek w różnych kolorach (z pest-
kami), 40 g fety, 100 g miksu sałat.

Kalorie Tłuszcze Tłuszcze.Nasycone Białka Węglowodany Cukier Sól Błonnik

340 kcal 24,1 g 5,3 g 9g 25,1 g 15,7 g 0,8 g 9,3 g

Wykonanie: Rozgrzej piekarnik do 180°C. Połóż całe bakła-
żany bezpośrednio na ruszcie i piecz ok. 50 min, aż zrobią
się miękkie i soczyste.
Oberwij najmniejsze listki mięty i odłóż. Pozostałe listki wrzuć Przepisy zawierają maksimum osiem składników. Pod
do moździerza, wsyp migdały i utłucz razem. Przełóż pastę do propozycją każdego z dań znajduje się tabelka z informa-
miseczki, dodaj drobno startą skórkę z cytryny i wyciśnięty cjami żywieniowymi. Jest też w książce kilka słów o tym, co
z niej sok oraz miód i dwie łyżki oliwy z pierwszego tłocze- znaczy zdrowo jeść. Są kulinarne podpowiedzi ( jak bazowa
nia. Wydryluj oliwki, porwij je na mniejsze kawałki, dorzuć piątka w spiżarce, czyli „oliwa do smażenia i gotowania,
do moździerza razem z pokruszoną fetą. Wszystko starannie oliwa z pierwszego tłoczenia do dressingów i skrapiania,
wymieszaj i dopraw do smaku pieprzem. Rozdziel liście sałat czerwony ocet winny do nadawania marynatom, sosom
i listki mięty na talerze. Przekrój upieczone bakłażany wzdłuż i dressingom kwaskowatego smaku, no i rzecz jasna: sól
na pół, połóż je na liściach i posmaruj pysznym dressingiem. morska i czarny pieprz do przyprawiania”). Przede wszyst-
Sałatka jest pyszna na ciepło (serwuj od razu) i na zimno. kim są jednak inspirujące i zachęcające, do własnych dzia-
łań w kuchni, sprawdzone przepisy.

Jolanta Gajda-Zadworna

| 82 | 2–8.11.2020

[email protected]

Słodko-słony WILCZYM OKIEM

Szmaciak Lot
na flaczki tranzytem

anna monickaFot. archiwum autorki, Shuterstock PRZEMYSŁAW BARSZCZ

„P rawdziwi” grzybiarze zakipią pewnie gniewem, K iedy o tej porze roku zatrzyma się na chwilę
że przecież ich babcie ten grzyb zbierały od i przysłucha odgłosom dobiegającym z ciem-
dawna, smażyły i wszyscy się następnego dnia nego jesiennego nieba, co jakiś czas można do-
budzili cali i zdrowi, ale ja nikogo nie będę namawiać do słyszeć cichy, lecz wyraźny, wysoki skwir: „csjiii…”. To głos
zbierania szmaciaka. Powiem tylko, że jest niesamowity, droździków Turdus iliacus, niewielkich ptaków z rodziny
a w tym roku wysyp był i wciąż trwa, bo pogoda wybitnie drozdów, nieco mniejszych od spokrewnionych z nimi,
sprzyja grzybom – ziemia jest nawilżona, dni są piękne, powszechniejszych u nas kosów, drozdów śpiewaków
a noce ciepłe. Jak ktoś się boi, niech poprzestanie na kape- i kwiczołów.
luszach, ale warto poszukać na spacerze czegoś całkowicie
innego. Droździki (to nie zdrobnienie, lecz nazwa gatunkowa)
to ptaki Północy, w Polsce gnieżdżące się bardzo nie-
Pierwszego dostałam w prezencie od przyjaciół – mię- licznie w rejonach północno-wschodnich. Zasadniczym
dzy kapeluszami w tej przesyłce z lasu leżał on: ni to kala- rejonem ich lęgów, skąd przybywają wędrujące ptaki,
fior, ni to gąbka z greckiej wyspy Symi. Coś, po co pewnie jest Skandynawia i Syberia. Tam, w północnych lasach
sama bym się nie schyliła, narobiłabym za to dużo fotek, iglastych i borealnych brzezinach, zakładają gniazda i tam
żeby uwiecznić dziwadełko. Z wyglądu i w dotyku grzyb przychodzą na świat ich młode. Kiedy nadchodzi jesień
przypominał chrząstkę, miał też ładny miodowoburszty- i dzień się skraca, wyruszają na wędrówkę na południe
nowy kolor. Widząc mój zdziwiony wzrok, znajomi od razu i zachód Europy oraz na wybrzeża północnej Afryki.
uprzedzili, że takie okazy jeszcze kilka lat temu były pod Niekiedy zdarza się, że niewielkie stadka decydują się
ochroną, ale teraz, chociaż rzadkie, można już je zbierać. spędzić zimę w naszym kraju, zdecydowana większość
leci jednak dalej.
Nazw ludowych mają wiele, ale najczęstsze to szmaciak
gałęzisty (rzeczywiście z daleka wygląda jak ciśnięta w kąt Skrzydła i wierzch ciała droździków są brązowawe, lecz
pognieciona koszula) albo siedzuń sosnowy, bo najczęściej ogólnie ich upierzenie jest żywe i ładne: wyróżniają się
rośnie w mieszanych lasach z dużą liczbą sosen. Można nakrapianą piersią i brzuchem, rdzawopomarańczowymi
nim nafaszerować pierogi, dodać do bigosu, usmażyć jak plamami podskrzydłowymi, kontrastową, jasną brwią
kotlet. i paskiem, przypominającym jasny wąs. Dnie podczas
migracji spędzają droździki, odpoczywając i nie afiszując
W czasach gdy nauka wciąż szuka leków „wiecznej mło- swojej obecności. Dla nabrania sił żerują, wyszukując
dości”, szmaciak jest cennym łupem nie tylko ze względu ostatnich owadów i pozostałych na krzewach i drzewach
na swój orzechowy smak. Ma właściwości przeciwrakowe, nasion i owoców. Czasem zdarza się, że te ptaki z mało za-
obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi, jest silnym ludnionej Północy zatrzymują się na dzienny odpoczynek
antyoksydantem, a zawarte w nim beta-glukany pobudzają w sąsiedztwie ludzi i nie okazując strachu, pozwalają na
do walki nasz system immunologiczny. interesujące obserwacje. Później ruszają w dalszą drogę
– nocą, by uniknąć drapieżników.
Krótko mówiąc – jeśli znajdziecie w lesie taką gąbkę
– pomyślcie, czy nie skorzystać z tego daru natury. Zrywa Nasz kraj jest jednym z etapów ich migracji podniebną
się toto bardzo ostrożnie, żeby nie uszkodzić rośliny. autostradą, korytarzem ekologicznym, którym lecą,
Najlepiej, żeby jedna czwarta została w ziemi i dalej się a także w którym odpoczywają i żerują – jak w autostra-
rozmnażała. Jak go przyrządzić? Trzeba delikatnie umyć dowych miejscach obsługi podróżnych.
w zimnej wodzie na sicie, jeśli jest zapiaszczony, pomo-
czyć w lodowatej wodzie z solą. Wysuszyć i podsmażyć Kiedy więc wsłuchamy się w pozorną pustkę czarnego
na patelni z cebulką. A potem dodawać do kapuśniaku, nieba, przekonamy się, że gdzieś obok nas, pomimo że nie
krupniku, jajecznicy, farszów. Znajomi robią szmaciaka zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, tętni różnorodne ży-
jak flaczki. Muszę spróbować. cie, o którym świadczy głos droździka, dobiegający gdzieś
z ciemnych przestworzy.
[email protected]
2–8.11.2020 | 83 |

na koniec  | felietony |

Wojciech RESZCZYŃSKI

Epidemia, zło

M am nadzieję, że zastali pań- komunistycznej milicji, ale dla zrewol- www.wojciechreszczynski.pl
stwo groby swoich bliskich towanej lewackiej młodzieży, wychowa-
w stanie nienaruszonym. nej jako dzieci III RP, która w Kościele bluźnierstw i obrazy uczuć religijnych.
Idzie bowiem kolejna fala antychrześ- widzi poważną życiową przeszkodę Są też wyjątkowo liberalne w stosunku
cijańskiej, antyreligijnej, antykościel- i żąda aborcji na życzenie. Jej zdaniem do sprawców ulicznych zajść podczas
nej i w sumie antypolskiej fali, której Kościół, który wymaga przestrzegania antyrządowych manifestacji, a za ta-
współczesne, najbliższe początki to rok Dekalogu, zabiera im wolność i oso- kie uznają protesty wobec ostatniego
1945. Każdy wizerunek krzyża – czy to biste prawa. Poza tym Kościół, tak im wyroku Trybunału Konstytucyjnego,
na murze, czy na kamieniu – może wy- wmówiono, to pedofilia, choć grzeszni instytucji nieuznawanej za legalną
wołać agresję. ludzie Kościoła są na ostatnim miejscu przez wielu obecnych sędziów. Nawet
w tej ponurej statystyce, gdyż przodują publiczne nawoływania do mordowania
Narzucony Polsce obcy sowiecki murarze i dalej inne zawody, w tym księży pozostają bez reakcji organów
ustrój przyniósł walkę z polskością na nauczyciele. ścigania.
każdym froncie, a szczególnie w sfe-
rze chrześcijańskiej tradycji i kultury. Starsi mieszkańcy Kraśnika Fabrycz- A jeszcze słyszymy okrzyki „Dym
Gdyby zliczyć zdewastowane groby, fi- nego pamiętają zapewne wydarzenie w kościołach!”, skandowane przez an-
gurki i płyty nagrobne na naszych cmen- z czerwca 1959 r., mieszkańcy Zielonej tyklerykalną barbarię. Mogą być za-
tarzach, byłyby to dziesiątki tysięcy Góry zamieszki 30 maja 1960 r. albo powiedzią wydarzeń, które w różnych
aktów wandalizmu, podyktowanego rok później mieszkańcy Torunia, czy okresach miały już miejsce. „Kto pod-
chuligaństwem, ale także satanistyczną w 1963 r. Przemyśla, kiedy tysiące ludzi pala kościoły? – pytał w swojej książce
i ideologiczną nienawiścią do Kościoła, starły się z milicją w obronie katolickiej „Walka z Kościołem wczoraj i dziś”
która mogła swobodnie docierać do sła- wiary. Każdy pochód w tej intencji był prof. Jerzy Robert Nowak. To dzięki
bych i prymitywnych umysłów dzięki bezwzględnie tępiony przez milicję niemu znamy dane z 1996 r. Doszło
oficjalnej edukacji i nauce. I kiedy sły- i ZOMO. Trzeba też przypomnieć roz- wtedy do 861 profanacji cmentarzy. Są
szymy dziś, że czegoś takiego jeszcze nie pędzoną brutalnie pałami manifestację też liczne przykłady podpaleń kościo-
było, że nie było takiej agresji w stosunku milenijną w obronie Kościoła i prymasa łów w 1995 r. One nie płonęły na skutek
do Kościoła katolickiego, bicia księży, Polski 24 czerwca 1966 r. zwarcia instalacji, bo płonęły zawsze
przerywania mszy św., profanacji koś- w nocy, z piątku na sobotę. Uprzejmie
ciołów, malowania wulgarnych napisów Mijają lata i okazuje się, że dawni proszę władze kościelne o jakieś dane
na ich murach, na cmentarnych nagrob- komunistyczni oprawcy dochowali na ten temat. Ile kościołów spłonęło
kach itd., to mówią to głównie ci, którzy się swoich kontynuatorów, podłych w czasach III RP? To ważne, gdyż me-
pewnie nie pamiętają innych wydarzeń naśladowców-prześladowców. Urban dia zawsze pomijały te fakty. A płonęły
z historii powojennej Polski. Dlatego gdy triumfuje, bo jest taka młodzież, która bardzo często zabytkowe, najstarsze,
słyszymy wezwania Polaków do obrony wsłuchuje się w jego antykatolickie, an- drewniane kościoły. Tylko na ziemi
kościołów, warto wiedzieć, że już to kie- typolskie i klasycznie sowieckie nihili- lubuskiej w latach 1995–1996 spłonęło
dyś przerabialiśmy. styczne fobie i nadal walczy z Kościo- doszczętnie pięć zabytkowych kościo-
łem. W tym dziele III RP okazała się tak łów. Dodam jeszcze, że od roku 1990 do
W 1960 r. w Nowej Hucie doszło do samo wyrodna jak komunistyczna PRL. 1995 zamordowano w Polsce 10 księży.
wielkiegoprotestuw obroniekatolickiej W nienawiści do Kościoła, katolickiej Tu też cisza.
wiary. Manifestację brutalnie stłumiła wiary i patriotyzmu dawną „Trybunę
milicja, a 110 osób oskarżono o udział Ludu” zastąpiła „Gazeta Wyborcza”, Wkrótce trzeba będzie wezwać
w zajściach i skazano na więzienie od a komunistyczne elity doczekały się li- obrońców życia, Kościoła, wiary kato-
pół roku do pięciu lat. Oczywiście poza beralnych lumpenelit prześcigających lickiej, przywiązanych do Dekalogu,
Nową Hutą i Krakowem nikt o tym nie się w antychrześcijańskim szaleństwie do wielkiej manifestacji w obronie
wiedział, a szczególnie o tym, że w wy- w mediach, sztuce, kinie, literaturze, naszej cywilizacji. Ale to będzie czas
niku pobicia i postrzałów zmarło w szpi- kabaretach. po epidemii, która dziś jakby wspierała
talach 17 osób. A miejscowi domagali się siły zła.
tylko wolności wyznawania religii. Dlatego obrońcy wiary znowu ota-
czają ochronnym kordonem świątynie
Popatrzmy, gdzie jesteśmy dziś. Koś- przed współczesnymi barbarzyńcami.
ciół staje się największą przeszkodą nie Muszą to robić, tym bardziej że pol-
dla służb porządkowych, jak dawniej skie sądy okazują się głuche na akty

| 84 | 2–8.11.2020

[email protected]

Demokrata z dorobkiem

T am trzeba sobie zasłużyć, żeby zdobyć dziennikarzem telewizyjnym, czytającym co-
prawo do udziału w debacie publicznej. dziennie wiadomości w NBC – precyzował.
To właśnie jeden z ważnych elementów
prawdziwej demokracji. Dopiero w Ameryce – Pokażę ci to na realnym przykładzie. Jest
taki dziennikarz, który przez kilka lat prowa-
poczułem jej szeroki, swobodny powiew – mój dził główny program informacyjny w lewicowej
stary przyjaciel zaczął snuć swoją opowieść, kiedy CNN. Robił to poprawnie, ale niczym się nie wy-
spotkaliśmy się po jego dwuletnim pobycie w No-
różniał. Zyskał sławę, kiedy wyleciał za mobbing
wym Jorku, w firmie zajmującej się produkcją i zbyt natarczywe zaloty do koleżanek z pracy.
gier komputerowych. Po trwającej jakiś czas aferze powoli zaczął się
– Objawy tego są szczególnie widoczne w chwi- wykruszać ze zbiorowej pamięci Amerykanów.
lach napięć politycznych – kontynuował. – Jak Jerzy Aż któregoś dnia jego szczęśliwa bomba poszła
to się dzieje od kilku miesięcy w związku z pre- Jachowicz w górę. Policja złapała go, gdy pijany spowodował

zydencką kampanią wyborczą. Spory publiczne kolizję na autostradzie. W Polsce zostałby aresz-
prowadzone przez polityków są bezpardonowe Aktywnie towany i solidnie ukarany przez sąd, ale nie w Ameryce,
włączają się w te kłótnie znane postaci świata publicznego, gdzie jest prawdziwa demokracja. Kilka miesięcy później
zarówno sympatycy demokratów, jak i zwolennicy repub- dopadły go jakieś służby fiskalne. Do tej pory jest jednak
likanów – wyjaśniał.
nadal wolny. I to jest właśnie dorobek, który pozwala mu
– Ale żeby taki głos był słyszalny, zwrócił uwagę szerszej na Twitterze publicznie obrażać szefa Partii Republikań-
opinii, jej autor winien być rozpoznawalny. Aby tak się stało, skiej: „Hey, George, czujesz, już jak ci się pod dupą pali?
musi się zasłużyć czymś wyjątkowym. Nie wystarczy bycie Wyp…ć” – zacytował.
popularnym aktorem czy piosenkarzem, mającym autory- – Wyobrażasz to sobie w polskiej zapyziałej demokracji?
tet w środowisku naukowym profesorem uniwersytetu, – zapytał.

Co mnie przeraża

Mam dużo czasu

R zeczywiście w moim wieku mam bardzo dużo czasu sama sobie wybrałam. Mówieniem poezji
na podsumowywanie swojego życia, na to, co się pod- starałam się uczestniczyć w uroczystoś-
czas 87 lat wydarzyło, co przeżyłam. ciach. Pamięć mam dobrą, straciłam nie-
Jestem z tzw. pokolenia przedwojennego. Moja babcia mó- stety wzrok. Felietony zawsze nagrywam.
wiła: silne pokolenie. Urodziłam się w 1933 r. W pewnej świa- Są one przepisywane i wysyłane w nie-
domości przeżyłam II wojnę światową, potem już w pełni świa- pojętym dla mnie internecie. Jestem
domie okupację i Powstanie Warszawskie. Wygnanie i powrót wdzięczna panom redaktorom „Sieci”,
do Warszawy, której nie było. Jak wszyscy, odbudowywałam ją którzy zechcieli mnie do publikowania
jako studentka. Przeżyłam PRL, zimę stulecia, stan wojenny. felietonów zaprosić. Zawsze nagrywam
Mogę się pochwalić, że pracowałam w tzw. drugim obiegu.
Przyczyniałam się do tego, by powstawała prawdziwa, wolna je z pewnym zażenowaniem. Odzwier- Katarzyna
prasa. Miałam też wielkie szczęście i zaszczyt być zaproszona ciedlają one moje życie oraz przeżycia Łaniewska
przez księdza Jerzego Popiełuszkę do kościoła, w którym ak-
torzy brali udział w mszach świętych. To była dla mnie wielka i może ostatnio stają się coraz mniej ra-
odmiana i połączenie się z Kościołem. Służyłam, jak tylko mo- dosne? Dziękuję czytelnikom, że chcą
głam, słowem. Byłam z trzyosobową ekipą w 460 miejscowoś- mnie czytać i z grzeczności mi jeszcze nie podziękowali.
ciach w Polsce z koncertami – mszami za ojczyznę. Ten czas
zawsze wspominam, pomimo że był tragiczny i zły, a dla mnie Teraz mam przed sobą kolejne nieprzewidziane dolegli-
przypieczętowany półrocznym więzieniem mojego męża. wości. Musiałam zrezygnować z mszy smoleńskich. Nie by-
łam na ostatniej. Przez 11 lat były tylko trzy takie przypadki.
Przeżyłam też przejście w inną epokę. Stanęłam po prawicowej Zawsze służyłam głosem i pamięcią, której Bóg mi nie zabrał
stronie i starałam się jej służyć. Za działalność w drugim obiegu – wiersze mówię z pamięci. Spotkało mnie też wiele dobrego,
zostałam odznaczona przez śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego. o czym pisałam. Myślałam, że nic złego mnie już nie spotka.
I do tej pory jestem po właściwej stronie, po stronie PiS, którą Spotkało… Tak jak nas wszystkich. Bardzo się boję pandemii,
bo strasznie się rozszerza. Wszyscy jesteśmy nią dotknięci
[email protected] i odczuwamy jej skutki. To mnie przeraża!

2–8.11.2020 | 85 |

na koniec  | felietony |

Bądź sobą – przeczytaj

Dziecko jak nerka?

„M oje ciało należy do mnie”. Bez wąt- Potrafisz mówić. Zatem tak naprawdę czego
pienia. Możesz zatem sobie kazać się domagasz? Prawa do bezkarnego mordo-
wyciąć migdałki, powiększyć biust wania? Wszak odebraliśmy sobie to prawo,
czy odessać tłuszcz. Rób z nim, co tylko zechcesz. biorąc na dożywotni garnuszek nawet najbar-
Masz wolną wolę i za to odpowiadasz. Ale dzie- dziej zwyrodniałych morderców, gwałcicieli,
cko w twoim łonie nie jest twoim ciałem. To tylko sadystów. Wskaż winę swojego dziecka, wskaż
depozyt. Nie można go usunąć jak wątrobę czy jeden powód, aby domagać się dla niego naj-
chorą nerkę. To nie jest narośl ani rak. Jeśli żyje, wyższego wymiaru kary?
to znaczy, że ma wolę życia. „Je…ć kler!”. To twoja mowa miłości. Nigdy,
Podejmując akt prokreacyjny, ryzykujesz, jak
w najodważniejszych wyobrażeniach, nie za-
wszystkie kobiety na świecie, że urodzisz dziecko świtała mi myśl, że polskie kobiety, dziewczyny
niekiedy mocno odbiegające od twoich oczeki- mogą tak nisko upaść, mogą z takim upodoba-
wań. I to ryzyko jest wpisane w nasze człowie- niem taplać się w rynsztoku. Nienawiść do Try-
czeństwo. Tak jak śmierć rodziców, współmał- bunału Konstytucyjnego, ale nade wszystko do
żonka. Twoje ciało należy do ciebie także wtedy, PiS i już bez ogródek do Kaczora przerodziła
gdy decydujesz się na seks. Ciało dziecka nie jest Aleksander się w nienawiść do nienarodzonych. Te kobiety
twoim ciałem. Może mieć inną grupę Nalaskowski
nie chwycą za kostki brukowe, bo są
tak głęboko poniżej, że do bruku nie
krwi, inny kolor oczu, inną płeć, inne dosięgną. Jest za wysoko. Głębiej
zdolności i inne wady. To zupełnie jest już tylko piekło. Nie to zmyślone
osobny byt, którego nie można sobie Jak rozumiem – zabijać wolno, przez Boya niemal sto lat temu „pie-
tak po prostu nie chcieć. kło kobiet”, ale to zwykłe, które bez
„Nie chcę patrzeć na śmierć i męki ale tak, aby tego nie oglądać?

swojego dziecka”. Zapewne dlatego le- Tak działali tyrani wątpienia istnieje.
piej je zabić, gdy się tego nie ogląda? Jest pandemia, dzieciaki nie chodzą
Bezpiecznie, ze znieczuleniem albo do szkoły, podlegają nauce zdalnej, to
pod narkozą. Jak rozumiem – zabijać znaczy uczą się pozornie, fasadowo
wolno, ale tak, aby tego nie oglądać? Tak działali tyrani. Tak albo w ogóle się nie uczą. Nauczyciele znów mają wakacje.
działał Hitler, Stalin, Pol Pot czy Krstić w Bośni. Wydawali Wiem, wiem „ciężko pracują”, „pełnią misję” i z „troską myślą
rozkazy, decydowali o śmierci tysięcy ludzi, których nie wi- o…”. Znam to na pamięć. Taka „szkoła” jest na wskroś demorali-
dzieli, których egzekucje były im obojętne. Osobliwe założe- zująca.Poubiegłorocznychstrajkach,wiosennymzatrzymaniu
nie etyczne. Tak naprawdę to boisz się, że dziecko przeżyje po- toobecnebynajmniejnieprzysparzamłodzieżywiedzy.Rosną
ród i skończy się beztroska, wygodne życie i wieczna młodość. roczniki leniwych, niesamodzielnych, zdemoralizowanych
„Usunięcie, przerwanie, aborcja etc.”. Historia zna takie i niedouczonych leserów. Za kilka, kilkanaście lat będą z nich
eufemizmy. Niewygodnych się załatwiało, eliminowało czy tacy sami fachowcy jak z wielu ich nauczycieli „misjonarze”.
likwidowało. To tak dla wygody, aby nie mówić o zabijaniu, Będąrządzić,leczyć,skazywaćiuniewinniać,uczyćizyskiwać
aby nie psuć sobie dobrego samopoczucia. Wystarczy od- stopnie naukowe. Jeżeli na to wszystko nałożymy ten obecny
powiedzieć na dwa pytania, aby zrozumieć, czego chcą te stan, to, co oglądają, co słyszą, czego się uczą od ulicy, z trybun
rozwrzeszczane i bluzgające kobiety. Pytanie pierwsze – czy sejmowych i mediów – tę rzeczywistość pełną relatywizmu,
to coś (płód, zlepek komórek, zygota, embrion – uwielbiają te obskuranctwai zwyczajnejdojmującejniewiedzy–tomusimy
nazwy) w twoim brzuchu żyje, czy jest tylko martwym obiek- uwierzyć,żemamykryzysedukacyjny,coniejesttajemnicą.Ale
tem? Jeśli nie żyje i ciąża jest martwa albo jest to kamień ner- do drzwi stuka ten poważny, rzec by można ostateczny – który
kowy, to bez problemu możesz się zgłosić na specjalistyczny bez cienia wątpliwości, ale i bez nadziei na lepsze nazwać by
oddział i to załatwić. Tak się robi. Jeśli zaś to coś żyje, to jak można potwornym kryzysem cywilizacyjnym. Jeśli już teraz,
nazywamy odbieranie życia? Nazwij to! Nie boj się słów. natychmiastniewyprowadzimykontry,tobędziemyprzegrani.
Wszak bez problemu krzyczysz „wyp…lać”, „je…ać”, „ku…wy”. Już przegraliśmy?

Nowe wydanie w kioskach!

| 86 | 2–8.11.2020 www.wSieciHistorii.pl

[email protected]

Przez ŚWietlik Z życia
Kościoła
Same kity
relacjonuje
Z apaśnik, bokser i, jak to się
dziś pisze, osobowość telewi- 1. Ojciec Święty zaapelował do Polaków, by szanowali ludzkie życie.
zyjna – Marcin Najman w ze- Franciszek przypomniał, że św. Jan Paweł II zawsze wzywał do
szłym tygodniu pojechał bronić Jas- ochrony życia ludzkiego od poczęcia aż do naturalnej śmierci. Pod-
nej Góry. W bojowym nastroju, ale kreślił: „Proszę Boga, aby obudził w sercach wszystkich szacunek
nie oszukujmy się, że jeden Najman dla życia naszych braci, zwłaszcza najsłabszych i bezbronnych, i dał
na całą tę ukochaną przez „Gazetę siłę tym, którzy je przyjmują i troszczą się o nie, także wtedy, gdy
Wyborczą” Antifę starczy, przeszedł wymaga to heroicznej miłości”.
się po klasztorze i okolicach. Okazało
się, że zrobił go w trąbę TVN, który Wiktor 2. Mamy też bardzo potrzebny głos Episkopatu. „Wzywamy
triumfalnie ogłosił, że tłum w słusz- wszystkich do podjęcia rzeczowego dialogu społecznego, do
nym gniewie szturmuje bramy klasz- Świetlik wyrażania poglądów bez użycia przemocy i do poszanowania
godności każdego człowieka” – napisali biskupi w Apelu Rady
toru. Okazało się, że bramy owszem Stałej KEP. Duchowni proszą również wszystkich wierzących
szturmuje, ale wiatr i niesione z Częstochowy zarazki o post, jałmużnę i modlitwę o pokój społeczny, w intencji ochrony
i smog, a po ludziach ani widu, ani słychu. Jaka lekcja płynie życia, zakończenia trwającego kryzysu, a także o ustanie rozwija-
z lekcji, którą odebrał nasz sympatyczny łamignat? Żadna. jącej się pandemii. Warto poznać cały ten dokument.
Wszyscy dalej będziemy wierzyć w brednie produkowane
3. Dla wszystkich wierzących to niezwykle bolesne. Na na-
przez media, a ci, którzy je produkują, sami będą wierzyć szych oczach agresywne feministki i środowiska je wspierające
w te własne produkcje. zakłócają msze św., dewastują i profanują świątynie i pomniki.
Spór stary co najmniej jak pisemna forma filozofii Tym bardziej ważny jest apel organizatorów Różańca do Granic
został rozstrzygnięty. Empiria poniosła klęskę. Klęskę Nieba: „W obliczu wydarzeń, które mają miejsce w naszym kraju,
definitywną i ostateczną. Wygrały narracje, małe bizne- jesteśmy przekonani, że wspólna modlitwa i pokuta są teraz
siki, frakcje, kolesiostwo, polityczna poprawność. To one konieczne. Dlatego tym bardziej prosimy o włączenie się do przy-
ustalają dziś, co jest, a w sidła dają złapać się nawet ich gotowywanego wydarzenia Różaniec do Granic Nieba – Wydarze-
przeciwnicy. Weźmy taką sektę antymaseczkowców, nie. Druga edycja modlitewnego zrywu narodowego zaplanowana
do której niestety należy paru kolegów, i to z różnych jest na dni 1–8 listopada 2020 r.”. Słowa bł. Jerzego Popiełuszki:
stron politycznych. Nie trzeba być w gruncie rzeczy ani „Zło, dobrem zwyciężaj” są niezwykle aktualne.
lekarzem, ani meteorologiem, żeby zrozumieć, że jak
ktoś kichnie lub prychnie, to kawałek materiału na us- 4. Od 3 do 11 listopada o godz. 15.00 w Kaplicy Cudownego
tach zatrzyma choć trochę tego, co wydziela się z jego Obrazu na Jasnej Górze odprawiana będzie nowenna w inten-
szanownych dróg oddechowych. Ależ nie, czy maseczki cji narodowego pojednania. W związku z limitem miejsc paulini
są zgodne z konstytucją, a czy pobłogosławił je przed zapraszają do łączności duchowej i uczestnictwa w modlitwie za
śmiercią Bronisław Geremek, czy mają atesty uznane pośrednictwem mediów.
przez „Gazetę Wyborczą”? W dyskusji chętnie brały
udział obie strony. 5. Kościół w Polsce będzie miał nową błogosławioną. Papież za-
Nie wiem, i nic mnie to nie obchodzi, co w tej sprawie twierdził dekret uznający cud za wstawiennictwem Matki Elżbiety
ma do powiedzenia niejaki prof. Simon, gwiazda liberal- Róży Czackiej, opiekunki niewidomych, założycielki Towarzystwa
nych mediów, przekonująca, że pójście na cmentarz we Opieki nad Ociemniałymi i Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek
Wszystkich Świętych to covidowa zbrodnia, ale wzięcie Służebnic Krzyża, którego charyzmatem jest służba ludziom
udziału w wesołej, antyrządowej demonstracji połączo- niewidomym i wynagradzanie za duchową ślepotę świata.
nej z dyskoteką to bezpieczeństwo już pełne. Pal diabli
demonstracje, ale Simon powołuje się na swój profesorski 2–8.11.2020 | 87 |
warsztat.

Prawda nie istnieje, hulaj dusza piekła nie ma – zapewne
stwierdzają ludzie wyganiający młodzież na ulice, zniechę-
cający do maseczek, wręcz twierdzący, że wirus nie istnieje
– jak popularny „prawicowy” bloger. Jestem przekonany, że
diabeł jednak istnieje, podobnie jak piekło, a wy o ich istnie-
niu się przekonacie– w perspektywie dziejowej – całkiem
niebawem.

[email protected]

na koniec  | Rysuje Jerzy Wasiukiewicz

| 88 | 2–8.11.2020 TRENDY i OWĘDY

[email protected] Strzeżcie się
agentur

Z amieszki na ulicach naszych miast
były przygotowywane od dawna.
Można
śmiało uznać, że
Polska jest pępkiem
świata. Interesują
się nami wszyscy.
Niemcy, Rosjanie,
Chińczycy, USA,
Izrael, Soros, ci od
447, ale też prasa na
Jamajce. Ślą tu pienią-

dze, werbują agentów Ryszard
czy nawet, jak niejaki Makowski

Kramek w ramach
Otwartego Dialogu,
podsuwają scenariusze rozmontowania
państwa.

Od kiedy dobra zmiana przejęła władzę,
usiłowano wywrócić demokrację przez
„ulice i zagranicę”. Pucz w grudniu 2016 r.
wyglądał groźnie. Działań nie zaniechano
i wreszcie udało się zmanipulować grupę
prężną, czyli młodzież z gimbazą włącznie.
Pretekst się nawinął sam. Aborcja zawsze
była tematem zapalnym i mamy to, co
mamy. Tak paskudnej i odrażającej „re-
wolty” świat nie widział. Bluzgi, profanacja
mszy, mazanie po kościołach, faszystowski
symbol na maskach, rozwrzeszczane na-
stolatki, ujawnianie prywatnych adresów,
burdy pod domami polityków. Wszelkie
zombie wypełzły z okazji Halloween.

Trudno jednak zrozumieć obecne wła-
dze. Wybory prezydenckie zostały wy-
grane ledwo, ledwo. Opozycja bezsprzecz-
nie zwarła szyki. Zamiast wyciągnąć z tego
wnioski i uporządkować przede wszystkim
rynek fake mediów, wzięto się za zwie-
rzątka futerkowe i ruszono w TK ustawę
leżącą tam parę ładnych lat. Marszałek
Józef Piłsudski przestrzegał: Strzeżcie
się agentur.

Mam taki osobisty zgryz. 6 listopada
ukazuje się moja płyta „Marsz, marsz Nie-
podległa”. Teksty tchną dumą z tej naszej
Niepodległej. Mam nadzieję, że nie będą
za bardzo kontrastowały ze stanem rze-
czywistym.

Michał Korsun prezentuje:
Niskobiałkowa dieta Yachiry

Z tamtej strony…

C hyba jeden z najmoc- Leszek Długosz
niejszych, a subtelnie
dotkliwych tekstów
w „tej sprawie”. Odwrócenie
kierunku. Prosty, genialny za-
bieg. To „tamta strona”, patrząc
na nas, mówi ku nam. Jakże
oczywiste i przejmujące roz-
poznajemy wyznanie: „Tak się
nie chce być kimś innym, niż
się było”…

Bolesław Leśmian (1877–1937)

***
Po co tyle świec nade mną, tyle twarzy?
Ciału memu nic już złego się nie zdarzy.

Wycinki z przeszłości Wszyscy stoją, a ja jeden tylko leżę –
Żal nieszczery, a umierać trzeba szczerze.
D ziś to oczywistość. W najnowocześniejszych sa-
mochodach sam pojazd wymusza ich zapięcie. Ale Leżę właśnie zapatrzony w wieńców liście
w grudniu 1960 r. tygodnik „Motor” donosił, że Uroczyście – wiekuiście – osobiście
„Szwecja pierwsza wprowadziła obowiązek używania pasów
bezpieczeństwa”. Redakcja pytała na okładce: „Kto będzie Śmierć, co ścichła, znów zaczyna w głowie szumieć
następny?”. Lecz rozumiem, że nie trzeba nic rozumieć…

Autor artykułu zachęcał: „Uważam, że nasz przemysł po- Tak mi ciężko zaznajamiać się z mogiłą,
winien pójść śladem Szwedów i montować pasy jako seryjne Tak się nie chce być czymś innym, niż się było!
wyposażenie zarówno samochodów osobowych, jak też i cię-
żarowych.Oczywiście,gdyktośzamierzauderzaćz prędkością CENNIK OKRES PRENUMERATY
120 km/godz. o betonowy mur, temu żadne pasy nie pomogą. PRENUMERAT*
Pamiętajmy jednak o wynikach szwedzkich doświadczeń 3 miesiące 6 miesięcy 12 miesięcy

–  80% wypadków zdarza SIECI 75 zł 139 zł 245 zł
się przy prędkości poni-
żej 50 km/godz. W każ- wSIECI HISTORII – 29 zł (3 wydania) 54 zł (6 wydań)
dym z nich pasy uratowa-
łyby życie”. p akiet SIECI – 158 zł (w tym 3 wydania 280 zł (w tym 6 wydań
i wSIECI HISTORII wSIECI HISTORII) wSIECI HISTORII)
I to mniej więcej po-
zostaje aktualne. Nie- *dane do przelewu w stopce redakcyjnej
którym przydałyby się
jeszcze pasy na rozum, 2–8.11.2020 | 89 |
bo niestety wariatów
drogowych, agresyw-
nych bandytów wciąż
spotykamy bardzo czę-
sto.

(mk)

[email protected]

na koniec  | felieton |

Od A do Zybertowicz

Wojna na tekturze

Po raz pierwszy tak wyraźnie niepokojąco poczułam zburzenie
skupienia i wyciszenia, które ta świątynia zawsze mi dawała

J est późne popołudnie, ponie- długo to potrwa? W pewnym sensie Każdy nietypowy szelest i stukot Autopromocja | Reklama 1/1020/F
działek, 26 października w War- przestały obowiązywać reguły ru- drzwi powoduje wśród uczestników
szawie. Idę do kościoła na placu chu drogowego. Światła nie regulują nabożeństwa odruch rozglądania się,
Zbawiciela na nabożeństwo różańcowe. ruchu samochodów i przechodze- czy przypadkiem coś niedobrego za
Tradycja uczestnictwa w październiko- nia pieszych przez jezdnię. Na razie chwilę się wydarzy. W pewnym mo-
wych modlitwach w mojej rodzinie trwa wszyscy są ostrożni, ale gdy docho- mencie szybkim krokiem przemiesz-
od pokoleń. cza się po kościele dziewczyna, nie
dzę do przejścia przez jezdnię, ma z sobą tektury, ale dziwnie się za-
Z pewnej rutyny wybija mnie uświa- niespodziewanie auto wjeżdża chowuje, wykonuje nietypowe gesty
domienie sobie, że z reguły o tej porze na chodnik, przemykając nie- przed księdzem w konfesjonale. Nikt
na uliczce, którą idę, ruch pieszy nie bezpiecznie blisko mnie. Kie- nie wchodzi z nią w interakcję, opusz-
bywa tak intensywny. Widzę sporo rowca inaczej nie wydobyłby się cza świątynię. Uświadamiam sobie, że
przemieszczających się kobiet wpa- z ronda. Popędził, jakby potwor- jakiś niepokój wywołuje para przecha-
trzonych w smartfony. Kojarzę, że nie się spieszył, jakby bez względu dzająca się po bocznych nawach. Za-
to pewnie efekt zapowiedzi paraliżu na wszystko musiał gdzieś dotrzeć. chowują się tak, jakby byli w muzeum
kraju przez działaczki ze Strajku Ko- Może ktoś z jego bliskich potrzebuje sztuki. Komentują, popijają wodę
biet. Nie mylę się. Rondo przy placu pomocy, pomyślałam. Ma sprawę nie- z plastikowej butelki, rozglądają się.
Unii Lubelskiej już stoi. Patrzę na cierpiącą zwłoki? Mógł mnie potrącić. Nie czują żadnej niestosowności, że na
zegarek, bo gdy zbyt późno wyjdę, Miałam szczęście. ołtarzu wystawiony jest Najświętszy
podjeżdżam tramwajem. Tym razem Ulica Marszałkowska nienatural- Sakrament i trwa modlitwa. W końcu
ta opcja odpada. Na ul. Puławskiej nie się zaludnia, przybywa młodzieży. też wychodzą. Po raz pierwszy tak
tramwaje stoją nieruchomo, jeden za Nie wyszłam na spacer, spieszę się i za wyraźnie niepokojąco poczułam zbu-
drugim. Myślę: gdzie się kończy ten bardzo nie mogę się temu wszystkiemu rzenie skupienia i wyciszenia, które ta
sznur? Ale jaki sens ma to pytanie, uważniej przyglądać. Mimo to uderza świątynia zawsze mi dawała.
sama nie wiem. mnie liczba osób niosących kawałki
tektury. Mniejsze lub większe, nie- Podnoszę się z ławki i, wychodząc,
W sumie jest dość spokojnie. Sa- które to płachty niedbale wyszarpane napotykam wzrokiem podstarzałego
mochody nie trąbią. Kierowcy cze- z kartonu. Młodzi taszczą tektury pod faceta w czarnym podkoszulku z wy-
kają cierpliwie, choć na twarzach nie- pachą. Niektórzy jednak niosą je tak, pchanym biustem, w obcisłych legin-
których z nich widać dezorientację: aby napisy umieszczone na karto- sach okrytych tiulem. Nikt z wycho-
nach było widać. Mnogość wulgary- dzących go nie zaczepia. Chociaż ma
zmów poraża. Przekleństw nie brak minę, jakby sam nie bardzo wiedział,
również w strzępkach rozmów, które czego w tym miejscu chce. Żadnej tek-
słyszę. W pierwszym odruchu w mej tury nie trzyma.
głowie przemyka takie, w sumie bardzo
smutne, skojarzenie: z tymi kartonami Jestem na zewnątrz. Pierwsze sko-
wyglądają… niczym bezdomni. Jakby jarzenie: karnawał w czasach zarazy.
spoza naszego wspólnego, polskiego Pełno młodzieży w dobrych humo-
domu… rach. Młode dziewczyny i chłopacy
Jestem już w kościele. Ksiądz mówi w maskach pędzą na hulajnogach tam
głównie do garstki dzieci. Ciekawie i z powrotem po torowisku tramwajo-
opowiada o historii modlitwy „Pod wym. Mają rozwiane włosy, beztrosko,
Twoją obronę”. Na odmawianiu ró- na swój sposób malowniczo.
żańca trudno mi się skupić. Patrząc
Męczy mnie pytanie: ku czemu pro-
na innych, sądzę, że nie tylko mnie. wadzi przekaz na tekturze?

Katarzyna Zybertowicz

| 90 | 2–8.11.2020

[email protected]

Sieć Przyjaciół

Sieć Przyjaciół zapewnia dostęp
do cyfrowej wersji tygodnika Sieci,

magazynu wSieci Historii
i artykułów PREMIUM  w portalu wPolityce.pl

Jacek Karnowski Marzena Nykiel

Redaktor naczelny tygodnika Sieci Redaktor naczelna portalu wPolityce.pl

e-Prenumerata

50teraz %

tanIeJ!

nowość!
dostęp do treści premium 

W Portalu

KUP TERAZ: www.SiecPrzyjaciol.pl

[email protected]

[email protected]