กฎหมายแรงงาน-03

แรงงานหญิงหรือลกู จ้างหญิง ย่อมมีสรีระร่างกายอ่อนแอกว่าแรงงานที่เป็ นเพศชายหากให้ทางานบาง
ประเภทอาจเป็ นอนั ตรายต่อสุขภาพอนามยั กฎหมายจึงค้มุ ครองในเร่ืองเวลาและงานบางประเภทไว้ มิให้
นายจ้างให้ลกู จ้างหญิงทางาน โดยเฉพาะหญิงมีครรภ์ กฎหมายจะค้มุ ครองสิทธิให้ไว้เป็ นพิเศษ

แรงงานเดก็ หมายถึง บคุ คลไม่ว่าจะเป็ นหญิงหรือชายที่มีอายุระหว่าง 15-18 ปี ถือว่าเป็ นแรงงานเด็ก
กฎหมายจะค้มุ ครองและกาหนดให้นายจ้างต้องปฏิบตั ิต่อแรงงานเดก็ และข้อจากดั เรื่องเวลา ชนิ ดของงาน
ให้เดก็ ทาไว้ และห้ามมิให้นายจา้ งทาการจ้างเดก็ อายุตา่ กว่า 15 ปี เป็ นลกู จา้ งเดด็ ขาด

แรงงานท่ีเป็ นลูกจ้างหญิง โดยสภาพสรีระทางร่างกายแล้ว ย่อมมีความอ่อนแอกว่าแรงงานที่เป็ นชาย
อยา่ งไรกต็ าม ความถนัดในการทางานของแรงงานหญิงหรอื ลูกจา้ งทเ่ี ป็นหญิง อาจมคี วามถนดั หรอื ความชานาญ
ทแี่ ตกต่างหรอื เหมาะสมกว่าแรงงานลูกจ้างท่ีเป็นชาย เกยี่ วกบั งานประเภทงานพมิ พ์ งานบญั ชี งานดา้ นธุรการ
และในทางตรงกนั ขา้ มมงี านหลายประเภทไมเ่ หมาะสมกบั แรงงานทเี่ ป็นหญิง เชน่ งานทตี่ ้องเดนิ ทางไกลเพ่อื ตดิ ต่อ
ประสานงานตา่ งจงั หวดั งานประเภทตอ้ งใชแ้ รงยก แบกหาม เป็นตน้

ในขณะเดยี วกนั หญงิ อาจตอ้ งมคี รรภ์และคลอดบตุ ร ทาใหไ้ มส่ ามารถปฏบิ ตั ิงานได้ในช่วงระยะเวลาหน่ึง ซึ่งอาจ
เป็นปัญหาในหว้ งเวลาทมี่ งี านเรง่ ด่วนตามทนี่ ายจา้ งวางเป้าหมายไว้

การคมุ้ ครองแรงงานหญงิ มหี ลกั ใหญ่ๆ 2 ประการ ไดแ้ ก่
งานท่ีอาจเป็ นอนั ตรายต่อแรงงานหญิง

ตามทท่ี ราบแลว้ วา่ แรงงานหญงิ คือ เพศทอ่ี อ่ นแอกว่าแรงงานชาย งานบางประเภททนี่ ายจ้างใหล้ ูกจา้ งทา
อาจไม่เหมาะกบั แรงงานหญิง ดงั นนั้ เพอ่ื คุม้ ครองแรงงานหญงิ กฎหมายจงึ ได้กาหนดลกั ษณะของงานประเภททใ่ี ช้
แรงงานหญิงทาแล้วอาจจะเกิดอนั ตราย หรอื ไม่ปลอดภยั ต่อสุขภาพอนามยั ของแรงงานหญิงได้ จึงได้บญั ญัติ
กฎหมายหา้ มไวว้ ่า

ห้ามมิให้นายจา้ งให้ลกู จ้างซึ่งเป็ นหญิงทางานอย่างหน่ึงอยา่ งใด ดงั ต่อไปน้ี
1)งานเหมอื งแรห่ รอื งานก่อสรา้ งทต่ี อ้ งทาใตด้ ิน ใต้น้า ในถ้า ในอุโมงค์ หรอื ปล่องในภูเขา เว้นแต่สภาพของ
การทางานไมเ่ ป็นอนั ตรายต่อสขุ ภาพหรอื รา่ งกายของลกู จา้ ง
2)งานทต่ี อ้ งทาบนนงั ่ รา้ นทส่ี งู กว่าพน้ื ดนิ ตงั้ แตส่ บิ เมตรขน้ึ ไป
3)งานผลติ หรอื ขนส่งวตั ถุระเบิดหรอื วตั ถุไวไฟ เวน้ แต่สภาพของการทางานไมเ่ ป็นอนั ตรายต่อสุขภาพหรอื
รา่ งกายของลูกจา้ ง
4)งานอน่ื ตามทก่ี าหนดในกฎกระทรวงไดอ้ อกมาใชบ้ งั คบั

การค้มุ ครองแรงงานหญิงมีครรภ์
2.1 ห้ามมิให้นายจ้างให้ลกู จ้างมีครรภท์ างานอยา่ งใดอยา่ งหน่ึง ท่ีอาจเป็ นอนั ตรายได้ ดงั น้ี
1)งานเกยี่ วกบั เครอ่ื งจกั รหรอื เครอ่ื งยนต์ทมี่ คี วามสนั ่ สะเทอื น

2)งานขบั เคล่อื นหรอื ตดิ ไปกบั ยานพาหนะ เชน่ งานเกบ็ หรอื ตรวจตวั ๋ โดยสารรถยนต์ประจาทาง
3)งานยก แบก หาบ หาม ทนู ลาก หรอื เป็นของหนกั เกนิ สบิ หา้ กโิ ลกรมั
4)งานทที่ าในเรอื และอยคู่ า้ งแรมในเรอื ซงึ่ หา่ งไกลโรงพยาบาล
5)งานอน่ื ตามทก่ี ฎกระทรวงกาหนดภายหลงั
2.2 ห้ามมิให้นายจา้ งให้ลกู จ้างหญิงมคี รรภท์ างานในเวลาควรพกั ผ่อน ไดแ้ ก่
1)หา้ มทางานลว่ งเวลา หรอื ทางานในวนั หยดุ หรอื ทางานในระหวา่ งเวลา 22.00 นาฬิกาถงึ เวลา 06.00 นาฬกิ า
2)งานจาเป็ นทห่ี ญิงมีครรภ์ทาอยู่ เชน่ ตาแหน่งผบู้ รหิ าร งานวิชาการ งานธุรการ งานการเงนิ งานบญั ชี
นายจา้ งจะใหท้ างานล่วงเวลาในวนั ทางานไดเ้ ทา่ ทไี่ มม่ ผี ลกระทบต่อลกู จา้ ง และต้องไดร้ บั ความยนิ ยอมจากลูกจา้ งนนั้
เป็นคราวๆ ไป

2.3 สิทธิของหญิงมีครรภ์

1)มสี ทิ ธขิ อใหน้ ายจ้างเปลีย่ นงานทท่ี าอย่ชู วั ่ คราวก่อนหรอื หลงั คลอดได้ โดยมีใบรบั รองแพทย์แผนปัจจุบนั
ชนั้ หนึง่ มาแสดงว่าไมส่ ามารถทางานในหน้าทเี่ ดิมต่อไปไดเ้ พราะมผี ลกระทบต่อบุตรในครรภ์ตามใบความเหน็ แพทย์
จงึ ขอเปลยี่ นงานหน้าทเี่ ดมิ เป็นหน้าทอ่ี ่นื ทเ่ี หมาะสมและไม่กระทบต่อบุตรในครรภ์ชวั ่ คราวได้จนกว่าจะคลอดหรือ
หลงั คลอดจนทางานได้ปกติ นายจา้ งตอ้ งพจิ ารณาเปลย่ี นงานทเี่ หมาะสมให้

2)มสี ทิ ธติ ามกฎหมายมใิ หน้ ายจา้ งเลกิ จา้ งเพราะเหตุมคี รรภ์ได้
สทิ ธขิ องหญงิ มคี รรภ์ตามมาตราน้ี เป็นขอ้ หา้ มนายจ้างนนั ่ เอง คือ หา้ มมใิ หน้ ายจา้ งเลกิ จ้างลูกจา้ งซ่งึ เป็น

หญงิ เพราะเหตุมคี รรภ์
3)มสี ทิ ธลิ าเพอ่ื คลอดบตุ ร กฎหมายกาหนดใหล้ ูกจา้ งซงึ่ เป็นหญงิ มคี รรภม์ สี ทิ ธิลาเพ่อื คลอดบุตรครรภ์หน่ึงได้

ไมเ่ กนิ 98 วนั ทงั้ น้ใี หน้ บั รวมวนั หยดุ ทม่ี ใี นระหว่างวนั ลาดว้ ย ซง่ึ วนั ลาเพอ่ื คลอดบุตรน้ใี หห้ มายความรวมถงึ วนั ลาเพ่อื
ตรวจครรภก์ อ่ นคลอดบุตรดว้ ย หมายความว่า หญงิ มคี รรภ์สามารถลาเพอ่ื ตรวจครรภ์ก่อนคลอดบุตรได้ และเม่อื ใกล้
คลอด หรอื ทราบวนั คลอดโดยประมาณการล่วงหน้าแลว้ อาจลาพกั งานก่อนวนั คลอดกไ็ ด้ สทิ ธกิ ารลาเพ่อื คลอดบุตรมี

กาหนดใหล้ าไดไ้ มเ่ กนิ 98 วนั โดยใหน้ บั รวมวนั หยดุ ทม่ี รี ะหว่างวนั ลา

คาว่า เด็ก ในความหมายของกฎหมายคุ้มครองแรงงานทก่ี าลงั ศึกษาน้ีแตกต่างกบั พระราชบญั ญตั ิจดั ตงั้ ศาล
เยาวชนและครอบครวั และวิธพี จิ ารณาคดีเยาวชนและครอบครวั ทใี่ หน้ ิยามคาว่า เดก็ หมายความว่าบุคคลทมี่ อี ายุ
เกนิ เจด็ ปีบรบิ ูรณ์ แต่ไมเ่ กนิ สบิ สป่ี ีบรบิ ูรณ์ และคาว่า เยาวชน หมายความว่าบุคคลทมี่ อี ายุเกินสบิ สป่ี ีบรบิ ูรณ์ แต่ยงั
ไมถ่ งึ สบิ แปดปีบรบิ ูรณ์ กฎหมายฉบบั น้มี งุ่ ทบ่ี ุคคลมอี ายรุ ะหวา่ งเจด็ ปี ถงึ สิบแปดปี บรบิ ูรณ์

ในกฎหมายคมุ้ ครองแรงงาน หรอื พระราชบญั ญตั ิคุ้มครองแรงงาน พ.ศ. 2541 คาว่า เด็ก ทสี่ ามารถใชแ้ รงงาน
เป็นลูกจา้ งไดต้ อ้ งมอี ายไุ มต่ ่ากวา่ 15 ปี และถา้ อายยุ งั ตา่ กว่า 18 ปี กฎหมายคุม้ ครองแรงงานจดั ว่าเป็นแรงงานเดก็
หากอายคุ รบ 18 ปี บริบรู ณ์เมอื่ ใดกฎหมายจดั ว่าบคุ คลนัน้ มิใช่แรงงานเดก็ คอื เป็นแรงงานทวั ่ ไปแลว้

ดังนัน้ แรงงานเด็ก คือแรงงานท่ีมีอายุตัง้ แต่ 15 ปี และยงั ไม่ถึง 18 ปี ซึ่งกฎหมายได้กาหนดเก่ียวกับ

การใชแ้ รงงานเดก็ ไว้ มสี าระสาคญั ใน 3 ประเดน็ ดงั น้ี

1. ขอ้ หา้ มจา้ งหรอื ใชแ้ รงงานเดก็ โดยเดด็ ขาด

2. ขอ้ จากดั ในการจา้ งแรงงานเดก็

3. สทิ ธขิ องแรงงานเดก็

กฎหมายบญั ญตั ไิ วว้ า่ “ห้ามมิให้นายจ้างจ้างเดก็ อายตุ า่ กว่าสิบห้าปี เป็ นลกู จา้ ง” ขอ้ หา้ มน้ีถอื ว่าเป็นการหา้ ม
โดยเดด็ ขาด นายจา้ งใดฝ่าฝืนจา้ งบคุ คลอายนุ อ้ ยกวา่ หรอื ไมถ่ งึ 15 ปีมาเป็นแรงงาน จดั เป็นการกระทาทผ่ี ดิ กฎหมาย
และตอ้ งรบั โทษทางอาญา เน่อื งจากกฎหมายถอื ว่าเดก็ ทอี่ ายตุ ่ากวา่ 15 ปียงั ไม่พรอ้ มเป็นผใู้ ชแ้ รงงาน ทงั้ แรงงานเบา
หรอื แรงงานหนกั

กรณีการจา้ งแรงงานเดก็ หรอื ใชแ้ รงงานเดก็ ทม่ี อี ายตุ งั้ แต่ 15 ปี และยงั ไมถ่ งึ 18 ปี
เม่อื จ้างแรงงานเดก็ นายจ้างต้องปฏิบตั ิตามกฎหมายท่ีกาหนดไว้ดงั นี้

1.1แจง้ การจา้ งลูกจา้ งซง่ึ เป็นเดก็ นนั้ ตอ่ พนกั งานตรวจแรงงานภายใน 15 วนั นบั แตว่ นั ทเ่ี ดก็ นนั้ เขา้ ทางาน
1.2จดั ทาบนั ทกึ สภาพการจา้ งของเดก็ นนั้ ไว้ พรอ้ มบนั ทกึ สภาพการณ์ทม่ี กี ารเปลยี่ นแปลงไปจากเดมิ เกบ็ ไวท้ ่ี
สานกั งานของนายจา้ ง พรอ้ มทจี่ ะใหพ้ นกั งานตรวจแรงงานทาการตรวจดไู ด้
1.3เมอ่ื สน้ิ สดุ การจา้ งหรอื เลกิ จา้ งเดก็ คนนนั้ ตอ้ งแจ้งใหพ้ นักงานตรวจแรงงานทราบภายใน 7 วนั นับตงั้ แต่
วนั ทเี ดก็ ออกจากงาน หากฝ่าฝืนไมป่ ฏบิ ตั ติ ามน้ี จดั เป็นความผดิ
ขอ้ จากดั ของงานให้เดก็ อายตุ า่ กว่า 18 ปี ทางาน มดี งั น้ี
2.1หา้ มมใิ หน้ ายจา้ งใหล้ ูกจา้ งทางานระหวา่ งเวลา 22.00 นาฬิกา ถงึ เวลา 06.00 นาฬิกาในวนั ถดั ไปเวน้ แต่
จะได้รบั อนุญาตจากเจ้าพนักงาน แต่ถ้าเป็นกรณีงานใหเ้ ด็กทาเป็นงานแสดงภาพยนตร์ แสดงละคร หรอื ก ารแสดง
อยา่ งอน่ื ทค่ี ลา้ ยคลงึ กนั ตอ้ งทางานดงั กล่าวกใ็ หท้ าได้ แต่ตอ้ งใหเ้ ดก็ คนนนั้ มเี วลาพกั ผอ่ นพอสมควร
2.2หา้ มมใิ หน้ ายจา้ งใหล้ ูกจา้ งซงึ่ เป็นเดก็ อายตุ ่ากว่าสบิ แปดปีทางานลว่ งเวลาหรอื ทางานในวนั หยดุ

2.3หา้ มมใิ หน้ ายจา้ งใหล้ ูกจา้ งซงึ่ เป็นเดก็ อายุต่ากว่าสบิ แปดปี ทางานอยา่ งหนงึ่ อยา่ งใดดงั ต่อไปน้ี
1)งานหลอม เป่ า หลอ่ หรอื รดี โลหะ
2)งานปัม๊ โลหะ
3)งานเกย่ี วกบั ความรอ้ น ความเยน็ ความสนั ่ สะเทอื น เสยี งและแสงทมี่ รี ะดบั แตกต่างจากปกติ อนั อาจ

เป็นอนั ตรายตามทกี่ าหนดในกฎกระทรวง
4)งานทเี่ กย่ี วกบั สารเคมี ทเ่ี ป็นอนั ตรายตามทก่ี าหนดในกฎกระทรวง
5)งานเกยี่ วกบั จลุ ชวี นั เป็นพษิ ซง่ึ อาจเป็นเช้อื ไวรสั แบคทเี รยี รา หรอื เชอ้ื อน่ื ตามทกี่ าหนดในกฎกระทรวง
6)งานเกยี่ วกบั วตั ถุมพี ษิ วตั ถุระเบดิ วตั ถไุ วไฟ เวน้ แตง่ านในสถานบรกิ าร น้ามนั เชอ้ื เพลงิ
7)งานขบั หรอื บงั คบั รถยกหรอื ปั้นจนั ่
8)งานใชเ้ ลอ่ื ยเดนิ ดว้ ยพลงั งานไฟฟ้าหรอื เครอ่ื งยนต์
9)งานทตี่ อ้ งทาใตด้ นิ ใตน้ ้า ในถ้า ในอโุ มงค์ หรอื ปล่องภูเขาไฟ
10)งานเกย่ี วกบั กมั มนั ตภาพรงั สที กุ ชนดิ
11)งานทาความสะอาดเครอ่ื งจกั ร หรอื เครอ่ื งยนต์ ขณะทเี่ ครอ่ื งจกั รหรอื เครอ่ื งยนต์กาลังทางาน

12)งานทตี่ อ้ งทาบนนงั ่ รา้ นสงู กว่าพน้ื ดนิ ตงั้ แต่สบิ เมตรขน้ึ ไป
13)งานอน่ื ๆ ซงึ่ กฎกระทรวงกาหนดในภายหลงั
2.4หา้ มมใิ หน้ ายจา้ งใหล้ กู จา้ งเดก็ อายุต่ากวา่ สบิ แปดปี ทางานในสถานทบี่ างลกั ษณะทเ่ี ดก็ ไมพ่ งึ สมั ผสั กบั
บรรยากาศ เชน่ โรงฆา่ สตั ว์, สถานทเี่ ลน่ การพนนั และสถานบรกิ ารตามกฎหมายวา่ ดว้ ยสถานบรกิ าร ไดแ้ ก่ สถาน
เตน้ รา สถานทมี่ อี าหาร สรุ า น้าชา หรอื เครอ่ื งด่มื อยา่ งอน่ื จาหน่ายและบรกิ าร โดยมผี บู้ าเรอสาหรบั ปฏบิ ตั ลิ ูกคา้ หรอื
โดยมที สี่ าหรบั พกั ผอ่ นหลบั นอน หรอื มบี รกิ ารนวดใหแ้ ก่ลกู คา้

โรงงานเดก็ นอกจากมสี ทิ ธไิ ดร้ บั คา่ จา้ งจากนายจา้ งแลว้ ยงั มสี ทิ ธติ ามทก่ี ฎหมายกาหนดไว้ ดังน้ี
นายจา้ งต้องจดั ให้ลกู จ้างแรงงานเดก็ มเี วลาพกั

การทางานวนั หน่ึงๆ หรอื ในวนั หนึ่งตอ้ งใหล้ ูกจา้ งแรงงานเด็กมเี วลาพกั วนั หนึ่งต้องไม่น้อยกว่าหนึ่งชวั ่ โมง
หมายความว่า ตอ้ งใหพ้ กั หนึ่งชวั ่ โมงเป็นอย่างน้อยหรอื มากกว่า และในกรณีใหเ้ ด็กทางานตดิ ต่อกนั มาแล้วไม่เกนิ ส่ี
ชวั ่ โมงตอ้ งใหเ้ ดก็ พกั หนง่ึ ชวั ่ โมงเป็นอยา่ งนอ้ ย

ลกู จา้ งแรงงานเดก็ มสี ิทธิได้รบั ค่าจ้างด้วยตนเอง

กฎหมายกาหนดขอ้ หา้ มไว้ มใิ หน้ ายจา้ งจ่ายค่าจา้ งจากการทางานของเด็กใหแ้ ก่บุคคลอน่ื หมายถึงตอ้ งจ่าย
คา่ จา้ งใหก้ บั ตวั เดก็ เทา่ นนั้ เพราะเดก็ เป็นผทู้ าและใชแ้ รงงาน ตลอดจนเมอ่ื เริ่มแรกรบั เดก็ เข้าทางานจะเรยี กรอ้ งหรอื
รบั หลักประกนั ใดๆ จากฝ่ ายลูกจ้างคือจากพ่อแม่ของเดก็ มไิ ด้ รวมถึงในการรบั เข้ามาทางานนายจ้างได้จ่ายเงิน
ล่วงหน้าก่อนเริ่มงาน หรอื ใหป้ ระโยชน์อน่ื ใดแก่บิดา มารดา หรอื ผูป้ กครองของลูกจา้ งเดก็ ไปแล้วจะนามาหกั จาก
คา่ จา้ งซง่ึ ตอ้ งจา่ ยใหแ้ กล่ กู จา้ งเดก็ มไิ ด้

ลกู จ้างแรงงานเดก็ มสี ิทธิได้รบั การพฒั นาและส่งเสริมคณุ ภาพชีวิต

เพอ่ื ประโยชน์ในการพฒั นาและสง่ เสรมิ คุณภาพชวี ิตและการทางาน กฎหมายให้ลูกจา้ งแรงงานเด็กมสี ทิ ธิลา
เพ่อื เขา้ ประชุมสมั มนา รบั การอบรม รบั การฝึก หรือลาเพ่อื การอ่นื ซ่ึงจัดโดยสถานศึกษาหรือหน่วยงานของรฐั
หรอื หน่วยงานเอกชนที่มกี ิจกรรมเพ่อื การศกึ ษาเป็นประโยชน์ ตามท่เี ดก็ ได้แจ้งล่วงหน้าให้นายจ้างทราบ นายจา้ ง
ต้องอนุญาตใหล้ ูกจ้างแรงงานเด็กมสี ทิ ธิได้เขา้ รบั การอบรม แต่ปีหนึ่งต้องไม่เกินสามสบิ วนั และระหว่างลาอบรม
ใหล้ กู จา้ งแรงงานเดก็ ไดร้ บั คา่ จา้ งเทา่ กบั วนั ทางานดว้ ย