พระองค์เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภช

พระราชปิ โยรส
ในพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระองค์เจ้าอรุ ุพงษ์รัชสมโภช
ผ้เู ป็ นดงั ธารพระกร

BY ....SUNEE MUMBANSAO

พระองคเ์ จา้ อรุ ุพงษร์ ชั สมโภช
พระบุคลานุสรณ์แห่งวทิ ยาลยั อาชวี ศกึ ษาเพชรบุรี

* สนุ ยี ์ มมุ บา้ นเซา่

พระองคเ์ จา้ อุรพุ งษร์ ชั สมโภช ประสตู เิ ม่อื วนั อาทิตย์ เดือน ๑๑ ข้นึ ๔ ค่า ปี มะเส็ง เบญจ
ศก จ.ศ. ๑๒๕๕ ตรงกบั วนั ท่ี ๑๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ ทรงเป็ นพระราชโอรสลาดบั ที่ ๗๕ ใน
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู ัว กบั เจา้ จอมมารดาเลื่อน (นิยะวานนท)์ โดยมพี ระเชษฐ
ภคนิ ี คอื พระองคเ์ จา้ หญงิ ลวาดวรองค์ แตส่ น้ิ พระชนมเ์ มอ่ื พระชนั ษาได้ ๑ ปี (ซง่ึ นบั เป็นลาดบั
ท่ี ๗๑ ในพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั และท่ี ๑ ของเจา้ จอมมารดาเลอ่ื น)

พระองคเ์ จา้ อุรุพงษร์ ัชสมโภช เป็นพระราชปิโยรสทไ่ี ดร้ บั ใชใ้ กลช้ ดิ กบั พระราชบดิ า ทรง
โปรดให้ตามเสด็จมาต้งั แต่ยงั ทรงพระเยาว์ เพราะนอกจากไดร้ ับพระเมตตาท่ีทรงเป็ นลูกองค์เล็ก
ของพระราชบิดาแลว้ ยงั ทรงมีพระรูปโฉมงดงามน่ารัก พระกิริยามารยาทและพระอธั ยาศยั ละมุน
ละม่อม ทรงแคล่วคล่องวอ่ งไว รู้ใจ ทนั ใจ และถูกใจ จึงเป็นท่ีโปรดปรานของสมเด็จพระราชบิดา
ไดต้ ามเสด็จรับใชไ้ ปในทุกหนแห่งที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัวเสด็จ แมใ้ นคราวที่
เสด็จยงั เพชรบุรี พระองคเ์ จา้ อุรุพงษร์ ัชสมโภชก็ไดโ้ ดยเสด็จติดตามมาดว้ ยเสมอ และโปรดท่ีจะลง
วา่ ยน้าเล่นในแมน่ ้าเพชร เม่ือคราวเสด็จประพาสตน้ คร้ังที่ ๒ พ.ศ. ๒๔๙๙ และ เสดจ็ ประพาสยโุ รป
คร้ังที่ ๒ พ.ศ. ๒๔๕๐ พระองคก์ ไ็ ดต้ ามเสด็จสมเด็จพระบรมชนกนาถไปดว้ ยท้งั ๒ คร้ัง ดงั ปรากฏ
เป็นหลกั ฐานในพระราชนิพนธ์ไกลบา้ น ท่ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ ัวไดท้ รงมีพระ
ราชหัตถเลขา พระราชทานมายงั สมเด็จ เจา้ ฟ้านิภานภดล กรมขุนอู่ทองเขตขตั ติยนารี เมื่อคราที่
พระองคเ์ สด็จประพาสยโุ รป มีขอ้ ความที่ทรงรับสัง่ เล่าถึงพระองคเ์ จา้ อรุ ุพงษฯ์ อยเู่ สมอ

“........คนอ่ืนๆ ท่ีมาดว้ ยกนั อว้ นข้ึนทุกคน อุรุพงษเ์ ห็นจะย่ิงกวา่ เพ่ือน แกม้ เป็นกระติก เพราะแก
ลงมืออว้ นมาเสียแตอ่ ยใู่ นเรือแลว้ มาถึงที่น่ีเขา้ แกม้ แดง.........”

“........พ่อตาน้าพริก ขาดน้าตาล ใชน้ ้าตาลกรวดแทน ช่างประดกั ประเดิดเสียจริงๆ แกอ้ ยา่ งไรมนั
ก็ปร่าอยนู่ ้นั เอง ถา้ เป็นท่ีบางกอกก็โทษถึงไม่เสวย ไดอ้ ินเวนตย์ าลกู แอปเปอล อร่อยดีมาก ควรจะ
พากลบั เขา้ ไปถึงบางกอกได้ กินกนั อร่อยดี แต่เสือพริกอุรุพงษไ์ ม่ใคร่พอ อยากแต่จะเผด็ ให้มาก
อยา่ งเดียว..........”

หนา้ 1

เม่ือพระองคเ์ จา้ อุรุพงษฯ์ ทรงเจริญวยั ท่ีตอ้ งเสดจ็ ไปทรงศึกษาต่อตา่ งประเทศ เช่นเดียวกบั
พระราชโอรสพระองคอ์ ่ืน กท็ รงใหเ้ วน้ เสีย ดว้ ยเหตุผลที่วา่ ทรง”ติด”พระบรมชนกนาถเกินกว่าท่ีจะ
ทรงจากไปนานๆได้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกลา้ ฯ ให้สร้างพระ
ตาหนักพระราชทานให้ประทบั อยู่ใกลๆ้ และให้จา้ งครูชาวต่างชาติเขา้ มาสอนหนังสือถึงในพระ
ตาหนกั แทนที่จะตอ้ งเสดจ็ ไปศึกษายงั ตา่ งประเทศ

พระองค์เจา้ อุรุพงษ์รัชสมโภช ได้โดยเสด็จตดิ ตามพระราชบิดามาประพาสยงั จงั หวดั
เพชรบรุ หี ลายคราว แมข้ ณะทรงประชวรครงั้ สุดทา้ ย กย็ งั เตรยี มการทจ่ี ะตามเสดจ็ ดว้ ย พระองค์
เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภชทรงเร่ิมมพี ระอาการประชวรภายในพระอุทร(ท้อง) ตงั้ แต่วนั ท่ี ๘ เดือน
สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๕๒ และพระอาการหนักข้นึ จนคณะแพทย์ฝรงั่ ตดั สนิ ใจผ่าตดั เม่อื วนั ท่ี ๑๙
กนั ยายน พ.ศ. ๒๔๕๒

ท่ีจริงแลว้ พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงประสบกบั ความโทมนสั พระทยั ที่
ตอ้ งสูญเสียพระราชโอรส-ธิดามาหลายคร้ังหลายหน แต่สาหรับพระองค์เจา้ อุรุพงษ์ฯน้นั พระองค์
ทรงปริวติ กและหดหู่พระทยั มาก แมจ้ ะทรงห่วงใยดูแลโดยมีคณะแพทยห์ ลวงท้งั ไทยและฝร่ังถวาย
การรักษาและพยาบาลอย่างเขม้ แข็งเตม็ ความสามารถ แต่พระอาการของพระองค์เจา้ อุรุพงษ์ฯก็ยงั
ไม่ทุเลาลง ทรงมพี ระราชหตั ถเลขาไปถงึ พระราชชายาเจา้ ดารารศั มี ซ่งึ ประทบั อยู่ทเ่ี ชยี งใหม่
ตอนหน่ึงวา่

วนั ที่ ๑๑ สิงหาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๘

ดารา

“........หมู่น้ีกาลงั วนุ่ ดว้ ยเร่ืองชายอุรุพงศฯ์ เจ็บ เร่ืองจะเป็นไสต้ นั เป็นหนองอยา่ งลกู โต วนั
แรกและวนั ที่สองตกใจมาก คะเนวา่ จะตอ้ งถึงตดั ถึงผ่า ถา้ ไม่ไดเ้ ห็นตวั อย่างผทู้ ี่รอดมาเป็ นหลาย
คน คงจะไม่เตรียมตวั ท่ีจะยอม นี่ทาใหเ้ ตรียมตวั ยอมไดท้ นั ที มีขอ้ วิตกอยแู่ ตห่ วั ใจอ่อน พอต้งั ตน้
เป็นข้ึนกห็ อบรวนเสียแลว้ .....

...วนั แรกปรอทข้ึนถึง ๑๐๔ ขาเหยยี ดไม่ไดท้ ้งั สองขา นอนตะแคงก็ไม่ได้ ปวดจนเหง่ือ
แตก หายใจหอบเหนื่อยเสมอ วนั ท่ีสองต้งั แต่บ่ายมา ปรอท ๑๐๓ ออกจะเช่ือม แต่ขาพอเหยียด
ออกไดบ้ า้ ง ในจวนรุ่งวนั ที่ ๒ น้ี ไดห้ ลบั วนั ที่ ๓ ปรอทลดลงอยู่ ๑๐๐ ถว้ น ๑๐๐ เศษ ๒ ค่อย
คลายปวด รู้สึกหิว พอกินน้าซุบไดเ้ ล็กนอ้ ย ขาเหยียดคล่องข้ึน แต่ทอ้ งแขง็ คงอยู่ ..การท่ีลูกเจ็บ

หนา้ 2

คราวน้ีไดค้ วามเดือดร้อนเตม็ ท่ี เพราะยงั เหลืออยูด่ ว้ ยคนเดียวเท่าน้นั นอกน้นั ก็ต่างคนต่างแยกกนั
ไปแลว้ ...”

(พระบรมนามาภิไธย) จุฬาลงกรณ์ ป.ร.

พระอาการประชวรของพระองคเ์ จา้ อุรุพงษร์ ัชสมโภช เป็ นอยู่ประมาณร่วมเดือน ทว่าใน
ทา้ ยท่ีสุด การก็เป็นไปอย่างที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัวทรงหวาดวิตก พระอาการ
ประชวรของพระองค์เจา้ อุรุพงษฯ์ หนกั ข้ึน จนพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ วั ทรงยอม
ให้คณะแพทยฝ์ รั่ง ๔ นาย คือหมอไรเตอร์ หมอเบอเกอ หมอไฮเอด หมอปัวส์ ถวายการผา่ ตดั เมื่อ
วนั ท่ี ๑๙ กนั ยายน ๒๔๕๒ ดงั ความในพระราชหตั ถเลขาท่ีมีไปถึง เจา้ พระยายมราช (ป้ัน สุขมุ )

วนดุสิต

วนั ที่ ๑๘ ก.ย. รัตนโกสินทรศก ๑๒๘

เจา้ พระยายมราช

ชายอุรุพงษน์ ้นั จะตอ้ งออปเรชน่ั หมอทหารซ่ึงมุ่งหมายไวว้ ่าจะเรียกมาคนหน่ึงแต่ก่อนได้
ความวา่ ไม่อยู่แลว้ จีงไดป้ ฤกษากบั หมอไรเตอร เห็นว่าควรจะใช้ ๔ คน คือหมอไรเตอร หมอเบอ
เกอ หมอไฮเอด หมอปัวส์ ได้สั่งไปทางกระทรวงวงั แล้วแต่พาลจะไม่ไวใ้ จ กลวั เขาจะไปทาง
ราชการโยๆ เยๆ เสีย ขอใหช้ ่วยติดตามหมอไฮเอดมาในเวลาพรุ่งน้ีเชา้ ๔ โมง จะไดป้ ฤกษากบั หมอ
๓ คน ขอ้ ที่เขด็ น้นั เพราะวนั น้ีวา่ จะเปิ ดประตูน้าสาหรับให้ชายอุรุพงษม์ าก็เปล่าท้งั น้นั หาไดเ้ ปิ ดไม่
เหนจ็ เหน่ือยบอบช้ามาก

สยามินทร์

วนั รุ่งข้นึ ๒๐ กนั ยายน ๒๔๕๒ ซ่ึงตรงกบั วนั คลา้ ยวนั พระราชสมภพของพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระองคเ์ จา้ อุรุพงษร์ ัชสมโภชก็สิ้นพระชนม์

การสูญเสยี ครงั้ น้ี นาความโทมนัสยงิ่ นักมาสู่พระองค์ เพราะพระราชโอรสท่ีทรงสนิท
เสน่หาและทรงรกั ยงิ่ มาสน้ิ พระชนมใ์ นวนั คลา้ ยวนั พระราชสมภพของพระองคเ์ อง ทาใหพ้ ระองค์
ทรงเสยี พระราชหฤทยั มาก ทรงมพี ระราชโทรเลขในเวลาตอ่ มา ไปยงั พระราชชายาเจา้ ดารารัศมี

(สาเนาพระราชโทรเลข)

หนา้ 3

กรุงเทพฯ

วนั ท่ี ๒๔ กนั ยายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๘

เจา้ ดารารัศมี เชียงใหม่

ดว้ ยความเศร้าโศกเสียใจ จึงหมดความท่ีจะบอกข่าวชายอุรุพงษต์ ายต้งั แต่วนั ที่ ๒๐
เป็นฝี ในไส้ จะทนอย่ใู นกรุงเทพฯ ไม่ไหว ดว้ ยรู้สึกไม่สบายมาก จึงจะออกไปพกั อยเู่ พชร สบาย
จึงจะกลบั

สยามินทร์

การที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยู่หัวได้เสด็จแปรพระราชฐานมาเพชรบุรีน้ัน
เพราะทรงราลึกถึงพระองค์เจ้าอุรุพงษ์ฯที่โปรดตามเสด็จมาเพชรบุรีหลายคร้ัง ในช่วงเวลาน้ัน
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัว ไดท้ รงโปรดเกลา้ ฯให้จดั ซ้ือที่ดินบริเวณริมแม่น้าเพชร
เขตตาบลบา้ นปื นดว้ ยพระราชทรัพยส์ ่วนพระองค์ไวแ้ ลว้ โดยมีพระราชประสงค์จะจดั สร้างพระ
ราชนิเวศน์ไวเ้ ป็ นท่ีประทบั ในฤดูฝน โดยในการเสด็จคร้ังน้ีไดม้ ีรับส่ังให้สร้างสะพานขา้ มแม่น้า
เพชรทางทิศใตข้ องพระราชวงั บา้ นปื น เพ่ือเป็นสาธารณประโยชน์และเป็นเคร่ืองระลึกถึงพระองค์
เจา้ อุรุพงษ์ฯ พระราชทานนามว่า สะพานอุรุพงษ์ โดยให้ช่างชาวยุโรปแกะสลกั หินอ่อนเป็ นรูป
พระองคเ์ จา้ อุรุพงษฯ์ ในชุดสากลคร่ึงองค์ และแกะสลกั หินอ่อนเป็นรูปพระอรุณสุริยเทพสารถีซ่ึง
เป็นตราประจาพระองคเ์ จา้ อุรุพงษฯ์ เพื่อประดิษฐานที่พนกั สะพานท้งั สองขา้ ง สาหรบั พระอนุสรณ์
แห่งพระองคเ์ จ้าอุรุพงษ์รชั สมโภชในกรุงเทพมหานครนัน้ โปรดเกลา้ ฯใหส้ ร้างสะพานอุรุพงษ์
ขา้ มคลองที่ขนานกบั ถนนเพชรบุรี (เก่า) ซ่ึงแตก่ ่อนน้นั ยงั ไม่มีถนนอยา่ งทุกวนั น้ี พนกั สะพานสอง
ขา้ งมีพระรูปป้ันหินอ่อนของพระองคเ์ จา้ อุรุพงษฯ์ คลา้ ยกบั ท่ีจงั หวดั เพชรบุรี ปัจจุบนั น้ีแมจ้ ะไม่มี
สะพานน้ีแลว้ บริเวณน้นั กย็ งั คงเรียกแยกอุรุพงษ์ และซอย อรุ ุพงษ์ อยู่

แมเ้ วลาจะผา่ นไปนานนบั เดือนนบั ปี พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ยงั ทรงอาลยั
รักถึงพระราชปิ โยรสพระองค์น้ีมิเวน้ วาย เมื่อทรงแปรพระราชฐานมาเพชรบุรีคร้ังหลงั สุด ในปี
พ.ศ.๒๔๕๓ (ร.ศ. ๑๒๙) เพ่ือทรงวางพระฤกษก์ ารก่อสร้างพระราชนิเวศน์บา้ นปื น ทรงราลึกถึง
พระองค์เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภช จึงโปรดเกลา้ ให้จดั งานบาเพ็ญพระราชกุศลเนื่องในวนั ครบรอบ
สิ้นพระชนม์เของพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภชข้ึน ตามจันทรคติในวนั ท่ี ๙
กนั ยายน ร.ศ.๑๒๙ ณ พลบั พลาที่ประทบั ในพระราชวงั บา้ นปื น โดยมีพระราชพิธีบาเพญ็ พระกุศล

หนา้ 4

ในเวลากลางวนั กลางคืนมีการสมโภช มีมหรสพ จุดพลุ ตะไล ไฟพะเนียง มีการแสดงและ
การละเลน่ มากมาย

หลงั จากทพ่ี ระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั เสดจ็ กลบั จากเพชรบุรี วนั ท่ี ๑๑
กนั ยายน ๒๔๕๓ ได้เดือนเศษ พระองค์ทรงประชวรดว้ ยพระโรควกั กะ(ไต)พกิ าร เม่อื วนั ท่ี ๑๖
ตุลาคม ๒๔๕๓ และพระอาการเร่มิ หนักข้นึ จนเป็นเหตุให้สวรรคตในคืนวนั ท่ี ๒๓ ตุลาคม
๒๔๕๓ เวลา ๒ ยาม ๔๕ นาที (๐๐.๔๕ น.) เพยี งปีเศษนบั จากทพ่ี ระองคเ์ จา้ อุรุพงษ์รชั สมโภช
สน้ิ พระชนม์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั ก็เสด็จสู่สวรรคาลยั ซ่ึงพระองคค์ งไดเ้ สดจ็
ไปพบกบั พระราชปิโยรสบนสรวงสวรรคแ์ น่นอน

ในส่วนของตึกอุรุพงษ์ ท่ีวิทยาลัยอาชีวศึกษาเพชรบุรีนัน้ ถือเป็นอนุ สรณ์ราลึกถึง
พระองคเ์ จา้ อุรุพงษ์รชั สมโภช ทม่ี คี วามเป็นมาต่อเน่ืองกบั ความอาลยั รกั ทพ่ี ระบาทเสมเด็จพระ
จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั ทรงมีต่อพระราชปิโยรสพระองค์น้ี เพราะตึกน้ีสร้างข้ึนดว้ ยเงินทุนท่ี
ขา้ ราชการและนกั เรียนในโรงเรียนมหาดเล็กหลวงไดโ้ ดยเสด็จพระราชกุศลในงานออกพระเมรุ
พระศพของพระองค์เจ้าอุรุพงษร์ ัชสมโภช นาข้ึนทูลเกลา้ ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้
เจา้ อยู่หวั เป็นเงิน ๘,๕๑๓ บาท ทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯรับไวเ้ ป็นกองทุนเพ่ือส่งเสริมการอาชีพ
และการหตั ถกรรมของชาวเพชรบุรี และโปรดเกลา้ ฯใหก้ รมพระคลงั ขา้ งท่ีใชเ้ งินน้ีเป็นทุนประเดิม
จดั หาผลประโยชน์ไดอ้ ีก ๑,๑๓๖๙.๐๕ บาท รวมเป็ นเงิน ๑๙,๙๐๙.๐๕ สตางค์ ตึกหลงั น้ีไดส้ ร้าง
เสร็จในปี พ.ศ. ๒๔๘๒ ซ่ึงในกาลต่อมา ไดม้ ีการร้ือถอน ปรับปรุงและก่อสร้างสะพานอุรุพงษ์ท่ี
ขา้ มแม่น้าเพชรระหว่างฝั่งบา้ นปื นไปยงั ฝ่ังตน้ มะม่วงหลายคร้ัง พระรูปหินอ่อนท่ีพนักสะพานท้งั
สองข้าง ได้อันตรธานไปคราวหน่ึง ต่อมาเม่ือได้พบพระรูปน้ีอีกคร้ัง จึงมีการมอบให้วิทยาลยั
อาชีวศึกษาเพชรบุรี เพื่อประดิษฐานใวด้ ้านหน้าตึกอุรุพงษ์ ในปัจจุบันจึงมีพระรูปหินอ่อนท่ี
แกะสลกั เป็นรูปพระองค์เจ้าอรุพงษ์ฯ และรูปอรุณสุรยิ เทพสารถี เป็นเคร่อื งระลึกถงึ ความรกั
ความอาลยั ของลน้ เกลา้ ฯพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั ทท่ี รงมตี ่อพระเจา้ ลูกยาเธอ
พระองค์เจ้าอุรุพงษ์รัชสมโภชอย่างมิลืมเลือน ประดิษฐานไว้ให้เป็นศิริมงคลแก่ วิทยาลัย
อาชีวศึกษาเพชรบุรีสืบมา

..............................................................................................................................

หนา้ 5

อ้างอิง
จลุ ลดา ภกั ดภี มู นิ ทร.์ เลาะวงั . กรุงเทพฯ :โชคชยั เทเวศน์, ๒๕๓๕.
บุญมี พบิ ูลยส์ มบตั ิ .พระราชปิโยรส ร.๕ ทม่ี อี นุสรณ์ในเมอื งเพชร. พระปิ ยมหาราชกบั

เมืองเพชร. เพชรบุรี : เพชรภูมกิ ารพมิ พ์ ,๒๕๔๒.
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั . พระราชนิพนธไ์ กลบา้ น. กรุงเทพฯ : องคก์ ารคา้

คุรสุ ภา, ๒๕๑๕
สำเนำพระรำชหัตถเลขำส่วนพระองค์ พระบำทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้ำเจ้ำอย่หู วั ถงึ เจ้ำพระยำ

ยมรำช (ป้ัน สุขมุ ). ออนไลน์ : http://pradub-sukhum.com/Yomaraj.html. คน้ เม่ือวนั ที่ ๑๙ พฤษภาคม
๒๕๕๙.
เสยย์ เกดิ เจรญิ . “พระพทุ ธเจา้ หลวงกบั เมอื งเพชรบุร”ี . พระปิ ยมหำรำชกบั เมืองเพชร. เพชรบุรี :
เพชรภมู ิการพิมพ์ ,๒๕๔๒.

หนา้ 6

หนา้ 7