บทเสภาสามัคคีเสวก ตอน สามัคคีเสวก l ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2

ตอน วิศวกรรมาและสามัคคเี สวก

ระดับช้ันมัธยมศึกษาปท่ี ๒

พระราชนิพนธใน
พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว

(รชั กาลที่ ๖)



พระราชนิพนธข้นึ
ตามคาํ กราบบงั คมทลู ขอพระราชทานของ

“เจา พระยาธรรมาธกิ รณาธบิ ด”ี
(หมอมราชวงศปุม มาลากลุ )

โดยคร้งั แรกทรงคดิ การแสดงชื่อวา “ระบาํ สามคั คเี สวก” ซึ่งเปน การราํ
ตามเพลงหนา พาทยไมมบี ทรอ ง และตอ มาไดแ ตง บทเสภาขนึ้ ใชขบั
ระหวา งพักการแสดงระบาํ แตละตอน เม่อื คราวเสด็จไปประทบั ท่ี
พระราชวงั สนามจันทร จงั หวัดนครปฐม



แตง ดวยคาํ ประพนั ธประเภทกลอนเสภา

กลอนเสภา เปน กลอนท่ีแตง ขึ้น
เพอ่ื เลา นทิ านเปนทาํ นอง โดยใชกรบั

เปนเคร่ืองประกอบจงั หวะ

แตงดวยคําประพันธป ระเภทกลอนเสภา

แผนผังคําประพันธ
(คําขนึ้ ตน )/

สมั ผัส
ระหวา งบท

แผนผังคําประพันธ

(คาํ ขึน้ ตน )/ อันชาตใิ ดไรศ านตสิ ุขสงบ ตอ งมัวรบราญรอนหาผอนไม

สัมผสั ณ ชาตนิ ัน้ นรชนไมส นใจ ในศิลปะวไิ ลละวาดงาม
ระหวา งบท สัมผสั
ระหวา งบท

แตชาติใดรุงเรอื งเมืองสงบ วางการรบอรพิ ลอนั ลนหลาม

ยอมจาํ นงศิลปาสงา งาม เพ่อื อรามเรืองระยับประดับประดา

แผนผังคําประพันธ

(คาํ ข้นึ ตน )/ ๑. สัมผสั ระหวางวรรคเหมอื นกลอนสุภาพ

๒. จํานวนคําในหน่ึงวรรคอาจมีตั้งแต ๖-๙ คํา

สัมผัส (นิยม ๗-๘ คาํ )
ระหวา งบท





บทเสภาสามคั คีเสวกเปนบทเสภาขนาดสน้ั มี ๔ ตอน ดังน้ี

๑ ตอนท่ี ๑ กิจการแหง พระนนที
๒ ตอนท่ี ๒ กรนี ริ มติ (กะ-รี-นิ-ระ-มดิ )
๓ ตอนที่ ๓ วิศวกรรมา (วิด-สะ-วะ-กัน-มา)
๔ ตอนที่ ๔ สามัคคีเสวก (สา-มกั -ค-ี เส-วก)

ตอนท่ี ๑





ตอนท่ี ๑

กจิ การแหงพระนนที

กลา วถึงพระนนที เปน เทพเสวกของพระอศิ วร เมื่อพระอิศวรเสด็จทีใ่ ด
พระนนทีจะแปลงกายเปน โคอุสภุ ราชพาหนะของพระอศิ วร
ทาํ หนา ท่ดี วยความขยันขันแขง็ เปนตวั อยางของเสวกที่ดี

เมื่อขบั เสภาจบจะเปนการแสดงจับระบํา ตอนพระอศิ วรและพระอมุ า
เสด็จออกใหเหลา เทพเขา เฝา มียกั ษก าลเนมีเขามาไลจับนางฟา
พระนนทีบญั ชาใหเหลาเทพเสวกไลจ ับและลงอาญาตยี ักษแลวขบั ไป
จากนัน้ พระอินทรและจัตุโลกบาล (พระเพลิง พระอรุณ พระยม
และพระกเุ วร) เสด็จเขามาเฝาพระอิศวร

พระอศิ วรกบั พระอมุ าทรงพระนนที

ตอนท่ี ๒

ตอนที่ ๒

กรนี ริ มติ

กลาวสรรเสรญิ พระคเณศ ผเู ปนเทพแหง ศิลปวทิ ยาตา ง ๆ และเปน
ผูสรางชางตระกูลตาง ๆ เพื่อเปนเครือ่ ง
เฉลิมพระยศของพระมหากษตั ริย

เมือ่ ขับเสภาจบกเ็ ปน ระบําเรม่ิ ดวยระบําชาง ๘ ตระกูล
(ชา งประจํา ๘ ทศิ ) ตอมายกั ษกาลเนมีออกมารงั แกชาง พระคเณศ

ตอสแู ละขับไลยักษไ ปได

จากน้ันจงึ มอบชางทง้ั ๘ ใหท า วจตั ุโลกบาล
ไวป ระจําแตละทศิ รา ยมนตสรางพระยาชางเผือก และบัญชาใหห มอ

เฒาจบั ชางและจัดกระบวนแหพ ระยาชางเผือก

ตอนท่ี ๓



ตอนท่ี ๓

วศิ วกรรมา

กลา วสรรเสริญพระวิศวกรรมา เทพแหงงานศิลป
การกอ สรางและงานชา งนานา กลา วถึงความสาํ คญั ของ

ศิลปะของชาติ

การแสดงระบําเร่ิมดว ยพระวิศวกรรมาออกมารายรํา
ตอจากนัน้ นางวจิ ติ เลขาออกมาราํ ทําทาวาดภาพถวาย

หลงั จากน้นั พระรปู การออกมารา ยรําทําทาปนรปู ถวาย
จากนัน้ เปน การแสดงอาวุธตา ง ๆ และจบดวยระบํานพรัตน

ซงึ่ เปนอัญมณที ้งั ๙ ชนิด ซง่ึ ออกมาระบํารําโคม

ตอนท่ี ๔



ตอนที่ ๔

สามัคคีเสวก

กลา วถึงความสมานสามัคคีของหมูร าชเสวก ใหมีความม่นั คง
จงรักภักดี ซื่อตรง ขยันขันแข็งในการทาํ งาน
รักษาเกยี รติของขาราชการ

การแสดงเริม่ ดว ยราชเสวก ๒๘ หมอู อกมาสวนสนาม
หมลู ะ ๑ คู จบแลว ทกุ คนรอ งเพลง
แสดงความจงรกั ภกั ดีพรอมกนั



๏ ประการหนึ่งพงึ คดิ ในจิตมัน่ วา ทรงธรรมเ หมอื นบดิ าบังเกิดหวั

ควรเคารพยําเยงและเกรงกลัว ประโยชนต วั นึกนอยหนอยจะดี

สิ่งหน่งึ ทีเ่ ราควรมีไวในจิตใจคือ พระเจา แผน ดินเปรยี บเสมอื นพอบังเกดิ เกลา
ท่ีเราควรเกรงใจและเคารพนบั ถอื เราตอ งไมเ ห็นแกประโยชนส วนตวั มากเกินไป

๏ ควรนึกวาบรรดาขา พระบาท ลวนเปนราชบรพิ ารพระทรงศรี
เหมือนลูกเรืออยูในกลางหวางวารี จาํ ตองมมี ติ รจติ รสนทิ กนั

ควรนึกวาพวกเรากเ็ ปน ขารบั ใชข องพระเจา แผนดินคนหน่ึงเหมอื นลกู เรือท่ี
อยูในเรอื กลางทะเลจําเปนท่ีจะตอ งมคี วามสามคั คีตอ กนั และกนั

๏ แมลูกเรือเช่ือถอื ผูเ ปน นาย ตอ งมงุ หมายชวยแรงโดยแขง็ ขนั
คอยต้งั ใจฟง บังคบั กปั ปต ัน นาวานน้ั จงึ จะรอดตลอดทะเล

ถา ลูกเรอื เช่อื ฟงกัปตนั กจ็ ะตองชว ยกปั ตนั อยางแข็งขัน
ตอ งตง้ั ใจฟงคาํ สงั่ ของกปั ตนั เรือกจ็ ะรอดไปถงึ จุดหมาย

๏ แมลูกเรอื อวดดมี ที ิฐิ และเริ่มรเิ ฉโกยงุ โยเส
เม่อื คล่นื ลมแรงจัดซัดโซเซ เรือจะเหลร ะยําคว่ําไป

แตถ าลูกเรอื ไมเ ชอ่ื ฟงกปั ตนั และเรมิ่ แตกคอกนั
เวลาคลื่นลมแรงเรือก็จะโคลงเคลง ตอ มาเรือก็จะจม

๏ แมต า งคนตา งเถยี งเก่ยี งแกง แยง นายเรือจะเอาแรงมาแตไ หน

แมไ มถ ือเครงคงตรงวนิ ัย เมื่อถงึ คราวพายใุ หญจ ะครวญคราง

ถาลกู เรอื มวั แตท ะเลาะกนั กปั ตนั กจ็ ะไมมกี ําลงั มาตอสู
ถา ไมเครง ครัดตอ กฎระเบียบเวลาทเี่ กดิ ภยั อะไรข้นึ จะเดอื ดรอน

๏ นายจะสั่งส่งิ ใดไมเขา จิต จะตอ งตดิ ตันใจใหข ดั ขวาง
จะยงุ แลวยงุ เลาไมเ ขาทาง เรือกค็ งอับปางกลางสาคร

กปั ตันสั่งอะไรก็ไมฟง พอถึงเวลากม็ ีขอ ขดั แยง
ตอ มากจ็ ะเกดิ เหตกุ ารณวนุ วายขึ้น ในท่ีสุดเรอื กจ็ ะลมกลางทะเล

๏ ถึงเสวที ่ีเปน ขา ฝาพระบาท ไมค วรขาดความสมคั รสโมสร

ในพระราชสาํ นกั พระภูธร เหมอื นเรือแลน สาครสมุทรไทย

ถึงจะเปนขารับใชข องพระเจา แผนดนิ ก็ไมค วรขาดความสามคั คปี รองดองกนั
เหตุการณใ นพระราชสาํ นกั ก็เปรียบเสมอื นเรือท่ีแลน อยตู ามทะเลมหาสมุทร

๏ เหลาเสวกตกทก่ี ะลาสี ควรคิดถงึ หนาท่นี ัน้ เปน ใหญ
รกั ษาตนเครง คงตรงวินัย สมานใจจงรกั พระจกั รี

เหลา ขา ราชการในราชสาํ นกั กเ็ หมอื นเปน กะลาสี ควรใหค วามสาํ คัญกบั หนา ท่ี
ทตี่ อ งทาํ เปนหลกั ปฏบิ ตั ิตนตามกฎตามระเบยี บวนิ ยั อยา งเครง ครดั
และสามัคคีจงรกั ภกั ดีตอพระเจาแผน ดิน

๏ ไมค วรเลอื กทีร่ กั มกั ทช่ี ัง สามัคคีเปน กาํ ลังพลังศรี

ควรปรองดองในหมรู าชเสวี ใหสมทรี่ วมพระเจา เราองคเ ดยี ว

ไมค วรแยกฝายเลอื กที่จะเคารพเชือ่ ฟง ใคร ควรที่จะสามคั คีปรองดองกนั
ในหมูข าราชการ เพือ่ เปนพลังในการทําความดใี หสมกบั ที่
มพี ระเจา แผน ดนิ พระองคเดียวกนั



คุณคา

๑ ๒

ดา นเนอื้ หา ดา นวรรณศิลป

ความสามคั คีปรองดองทาํ ใหป ระเทศชาตดิ ํารงอยไู ด
บทเสภาสามคั คีเสวก ตอน สามคั คีเสวก กลา วถึงความสามคั คขี อง

ขาราชการวา จะทําใหป ระเทศชาติดาํ รงอยไู ด ขา ราชมีหนา ท่ีจงรักภักดี ไมค ดิ แต
ประโยชนสวนตนและมวี ินยั

๏ ประการหน่ึงพึงคดิ ในจติ ม่ัน วาทรงธรรมเหมือนบดิ าบังเกิดหวั

ควรเคารพยาํ เยงและเกรงกลวั ประโยชนต ัวนกึ นอ ยหนอยจะดี
ควรนึกวาบรรดาขาพระบาท ลวนเปนราชบริพารพระทรงศรี
เหมอื นลกู เรอื อยูในกลางหวางวารี จําตองมมี ิตรจติ รสนิทกนั

การใชภาพพจนเปรียบเทียบ เพื่อแสดงแนวคิดใหเดน ชัด

๏ แมลกู เรือเชอื่ ถอื ผเู ปนนาย ตอ งมุงหมายชวยแรงโดยแขง็ ขัน

คอยต้ังใจฟง บงั คับกปั ปตัน นาวานน้ั จงึ จะรอดตลอดทะเล
แมล ูกเรืออวดดมี ีทฐิ ิ และเริ่มรเิ ฉโกยุงโยเส
เม่อื คลน่ื ลมแรงจดั ซัดโซเซ เรือจะเหลระยําคว่าํ ไป
แมต างคนตา งเถยี งเกี่ยงแกงแยง นายเรอื จะเอาแรงมาแตไ หน
แมไ มถ ือเครงคงตรงวินัย เมื่อถึงคราวพายใุ หญจะครวญคราง

- เปรียบประเทศชาติเปน เรอื ใหญ แลน ไปในมหาสมทุ ร

- กษัตรยิ  เปน กปั ตนั เรือ หรอื นาย
- ขาราชบริพาร เปน กะลาสี ตอ งตัง้ ใจฟง กบั ตันเรือ