กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา

กาพย์เรื่อง พระไชยสุริยา

กาพย์พระไชยสุริยา

ประวัติผู้แต่ง

สุนทรภู่ เกิดในสมัยรัชกาลที่ 1 แห่งกรุง
รัตนโกสินทร์ เมื่อวันจันทร์ เดือน 8ขึ้น 1 ค่ำ ปี
มะเมีย จุลศักราช 1148 ตรงกับวันที่ 26 มิถุนายน
พ.ศ. 2329 บิดาเป็นชาวบ้านกร่ำ เมืองแกลง
มารดาเป็นชาวเมืองไม่ปรากฎ ต่อมา บิดามารดาได้
หย่าร้างกัน มารดามีสามีใหม่ สุนทรภู่จึงได้ไปอาศัย
กับมารดา และ ได้เล่าเรียนในวัด ศรีสุดาราม

กาพย์พระไชยสุริยา

ความเป็นมา
กาพย์พระไชยสุริยา เป็นแบบเรียนที่สุนทรภู่แต่งขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3

แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จุดประสงค์เพื่อถวายพระอักษรแด่พระโอรสในพระบาท
สมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและเจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี พระอัครชายา คือ
เจ้าฟ้าชายกลางแล้วเจ้าฟ้าปิ๋ว ในการศึกษากาพย์พระไชยสุริยา ผู้เรียนจะได้
เรียนรู้เกี่ยวกับลักษณะการแต่งคำประพันธ์ประเภทกาพย์ ได้แก่ กาพย์
ยานี11 กาพย์ฉบัง16 และกาพย์สุรางคนางค์28

กาพย์ยานี 11 ลักษณะคำประพันธ์

กาพย์ยานี ได้ชื่อว่ายานี 11 เพราะ จำนวนพยางค์ใน 2 วรรค หรือ 1 บรรทัด รวมได้ 11 พยางค์
1 บท มี 4 วรรค วรรคหน้า 5 พยางค์ วรรคหลัง 6 พยางค์

สัมผัสระหว่างวรรค ใน 1 บท มีสัมผัส 2 คู่ สังเกตจากแผนผังและตัวอย่าง
สัมผัสระหว่างบท พยางค์สุดท้ายของบทต้น สัมผัสกับพยางค์สุดท้ายของวรรคที่ 2 ของบทถัดไป

ตัวอย่างกาพย์ยานี ๑๑

๏ สาธุสะจะขอไหว้ พระศรีไตรสะระณา
พ่อแม่แลครูบา เทวะดาในราศี
เข้ามาต่อ ก กา มี
๏ ข้าเจ้าเอา ก ข ดีมิดีอย่าตรีชา
แก้ไขในเท่านี้

กาพย์ฉบัง ๑๖ วรรครับ ๑ บท มี ๓ วรรค คือ
บทที่ ๑ -วรรคแรก (วรรคสดับ) มี ๖ คำ
วรรคสดับ -วรรคที่สอง (วรรครับ) มี ๔ คำ
วรรคส่ง บทที่ ๒ -วรรคที่ ๓ (วรรคส่ง) มี ๖ คำ
รวมทั้งหมด ๑๖ คำ จึงเรียกฉบัง ๑๖

ตัวอย่างกาพย์ฉบัง ๑๖

๏ ขึ้นกงจงจำสำคัญ ทั้งกนปนกัน
รำพันมิ่งไม้ในดง ตลิงปลิงปริงประยงค์
๏ ไกรกร่างยางยูงสูงระหง หล่นเกลื่อนเถื่อนทาง
คันทรงส่งกลิ่นฝิ่นฝาง เหมือนอย่างนางเชิญ
๏ มะม่วงพวงพลองช้องนาง
กินพลางเดินพลางหว่างเนิน
๏ เห็นกวางย่างเยื้องชำเลืองเดิน
พระแสงสำอางข้างเคียง

กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ แผนผังกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

บทหนึ่งมี ๗ วรรคขึ้นต้นด้วยวรรครับ ต่อด้วยวรรครองและวรรคส่งแล้วขึ้นต้น ด้วยวรรคสดับ – รับ – รอง – ส่ง ตาม
ลำดับ รวม ๗ วรรค เป็น ๑ บท แต่ละวรรคมี ๔ คำ ๑ บทมี ๗ วรรค รวม ๒๘ คำ จึง เรียกว่ากาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

ตัวอย่างกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

ก กา ว่าปน ๏ ขึ้นใหม่ใน กน
เอ็นดูภูธร ระคนกันไป
มณฑลต้นไทร มานอนในไพร
แทนไพชยนต์สถาน

จุดประสงค์การแต่ง

๑. แต่งเพื่อใช้เป็นแบบเรียนถวายพระอักษร
๒. เรื่องกาพย์พระไชยสุริยานี้แต่งขึ้นเพื่อเป็นแบบเรียนใช้

สอนเรื่องการสะกดคำและการใช้ถ้อยคำแก่พระโอรส
ในพระบรมวงศานุวงศ์ โดยเรียงตามลำดับมาตรา
ตัวสะกดคือ แม่ ก กา แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด
แม่กบ แม่กม แม่เกย

เรื่องย่อ

มีกษัตริย์พระองค์หนึ่งมีพระนามว่าไชยสุริยาครองเมืองสาวัตถี มีพระ
มเหสีทรงพระนามว่าสุมาลี ครอบครองบ้านเมืองด้วยความผาสุก ต่อ
มาข้าราชการ เสนาอำมาตย์ประพฤติตนไม่ถูกต้องตามทำนองคลอง
ธรรม จึงเกิดเหตุอาเพศ เกิดน้ำป่าไหลท่วมเมือง ผีป่าอาละวาด ทำให้
ชาวเมืองล้มตายจำนวนมาก พระไชยสุริยากับพระมเหสีจึงลงเรือ
สำเภาแต่ก็ถูกพายุพัดจนเรือแตก พระไชยสุริยาและมเหสีขึ้นฝั่งได้
พระอินทร์จึงเสด็จมาสั่งสอนธรรมะให้ ทั้งสองพระองค์ปฏิบัติตาม
ธรรมจึงเสด็จไปสู่สวรรค์

คุณค่าของวรรณคดี

คุณค่าด้านการสอนภาษาไทย

กาพย์พระไชยสุริยาเป็นเเบบสอนอ่านคำเทียบที่มีคุณค่าด้านการสอนภาษาไทย
สุนทรภู่เเต่งกาพย์เรื่องพระไชยสุริยาเพื่อเป็นเเบบเรียนสอนอ่านให้แก่เด็กๆ ได้อย่างมีหลัก
วิชา โดยศึกษาจำนวนคำที่มีใช้อยู่ในมาตราเเม่ ก.กา เเละมาตรมีตัวสะกดเเม่ต่างๆ เเล้วจึงนำ
คำเหล่านั้นมาผูกขึ้นเป็นเรื่องราวนิทานได้อย่างน่าอัศจรรย์ โดยมีพระไชยสุริยาเเละพระนาง
สุมาลีเป็นตัวละครสำคัญ นับเป็นวิธีการเขียนเเบบเรียนโดยใช้วงศัพท์ที่เหมาะกับวัยของเด็ก

ที่ถูกต้อง

คุณค่าด้านวรรณศิลป์

วรรณกรรมของสุนทภู่เป็นวรรณกรรมเพื่อการอ่านเขียน
ขึ้นเพื่อให้ผู้อ่าน อ่านเเล้วได้รับความเพลินตามยุคสมัยที่มีผู้
อ่านออกเขียนได้มากขึ้น เเละตามรสนิยมของผู้อ่าน ซึ่งเป็น
"ตลาด" ของสุนทรภู่ นั้นคือ ความบันเทิงง่ายๆ ไม่ลึกซึ้งจน
เสียเวลาคิดนานๆ เเต่พอใจจะเสพทุกอย่างที่แปลกใหม่ มีสี
สันเเละสะเทือนอารมณ์อย่างง่ายๆ ดังนั้นการนำเสนอเนื้อหา
ในกาพย์พระไชยสุริยาของสุนทรภู่ จึงมีความงามหลากหลาย

คุณค่าด้านสังคม

วรรณคดีคือ กระจกเงาสะท้อนภาพสังคม ดังนั้นวรรณกรรมที่ผู้เขียนบันทึกไว้จะ
มีความเป็นจริงทางสังคมสอดเเทรกอยู่ส่วนหนึ่ง หรือได้รัยอิทธิพลจากสังคม สิ่ง
เเวดล้อม เเละระบบวัฒนธรรมรอบตัว หรือต้องการจะเเสดงอุดมคติ หรือสิ่งที่กวี
คิดว่าน่าจะมีในสังคม ดังนั้นความรู้สึกนึกคิดของตัวละครจึงมักจะสะท้อนความคิด
ของผู้เเต่งที่ต้องการจะให้กระทบใจหรือสบอารมณ์ของคนอ่านด้วย สุนทรภู่เเต่

งกาพย์พระไชยสุริยาโดยเเสดงคุณค่าด้านสังคมหลายประการ

แนวคิด

เรื่องกาพย์พระไชยสุริยา คือ ธรรมะมีความสำคัญต่อสังคม บ้าน
เมืองจะล่มจมวิบัติ ถ้าคนที่ปฎิบัตหน้าที่หลักในสังคมเสื่อมศีล
ธรรม ดังจะเห็นได้จากเหตุการณ์ร้ายเเรงที่เกิดขึ้นกับเมืองสาวัต

ถี เนื่องจากคนปฏิบัติหน้าที่หลักในสังคมนั้น ไม่ยึดมั่นในศีลธรรม
มีพฤติกรรมที่ผิดทำนองคลองธรรมอาทิเช่น พวกข้าเฝ้า