ต่อมไร้ท่อ

.ie#.iii. RlI:.;
.is

i.

ระบบตอ่ ...i.มไรท้ อ่

÷iG!๋"$#ะ;g"II.
iii.&ะ× § "#๋;÷÷ "

•32

ระบบต่อมไรท้ ่อ

ระบบต่อมไร้ท่อ

ต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) คื ต่ มที่ ลั่ง ารและไปมีผลต่ เซลล์เป้า มายโดยผ่าน

extracellular fluid เชน่ กระแ เลื ด ( มายถงึ ่า ร้าง ารแล้ ล่ังไปกบั ระบบ มนุ เ ยี นเลื ดเพื่

ไปยังเซลล์ที่ต้ งการ) แต่ ถ้า ลัง ารแล้ ารไ ลไปมีผลต่ เซลล์เป้า มายโดยผ่านท่ เรียก ่า

ต่ มมที ่ (exocrine gland) เชน่ ต่ มน้ำลาย

ตำแหน่งของตอ่ มไร้ทอ่ ในรา่ งกาย

ก'.:(โา* ร÷ ต่อมไพเนียล
\Iต่อมใตส้ มอง_ ไฮโปทาลามสั

1;2ะ3 µตอ่ มพาราไทรอยด์ - $ง.:/่intต่อมไทรอยด์
.
.
ต่อมไทม_ i.
.
.
..

\l

ตับออ่ น i. /←่4; ตอ่ มหมวกไต
.ie?fjf htf.:อันฑะ "\ %๋ะ รังไข่
\

ll ,"

ต่ มไร้ท่ จะ ล่ัง ารท่ีเรียก ่า ฮอร์โมน (hormone) เป็น ารเคมที ่ี ร้างมาจากเซลล์ข งต่ ม

ไรท้ ่ (endocrine cell) และไปมผี ลค บคุมการทำงานข งเซลล์เป้า มายที่ ยู่ ่าง กไป

เสน้ เลือด
ขนส่งไปกบั กระแสเลือด
&ะ.§.SI/i.ji;5l÷:.ฮอร์โมนท่ีถกู สร้างข้ึนตอ่ มไร้ทอ่

เซลลน์ ้ีรบั ไม่ได้เพราะตวั รับ เซลลเ์ ป้าหมาย
ไมจ่ ำเพาะตอ่ ชนดิ ฮอรโ์ มน (traget cell)

ง

i. ✓a 33
.. _ .

ระบบตอ่ มไร้ท่อ

การทำงานข งร่างกายที่ค บคุมโดย ร์โมน รื ารเคมี เรียก chemical control และ
เรยี กกลมุ่ ารเคมีดงั กลา่ ่า chemical messenger รื molecular messenger

ากแบ่งตอ่ มไร้ทอ่ ตามค ามจำเปน็ ามารถแบ่งได้ 2 ประเภท คื

ต่อมไร้ทอ่ ที่รา่ งกายขาดไมไ่ ด้ ต่อมไรท้ ่อทรี่ ่างกายขาดได้
(essential endocrine gland) (non-essential endocrine gland)

ต่ มไทร ยด์ (thyroid gland) ต่ มใต้ ม ง ่ น นา้ (pituitary)
ต่ มไพเนียล (pineal gland)
ต่ มพาราไทร ยด์ (parathyriod gland)
ต่ ม ม กไต ่ นใน (adrenal medulla)
ต่ ม ม กไต ่ นน ก (adrenal cortex)
ไ เ์ ลต ฟแลงเก ร์ าน ์ รงั ไข่ (ovary)
(Islets of Langerhans)
ยู่ท่ตี บั ่ น ณั ฑะ (testis)

ม ง ่ น ไฮโปทาลามั ทำ น้าทเี่ ช่ื มโยงระ ่างระบบต่ มไรท้ ่ และระบบประ าท

t÷6่ะ.ไฮโปทาลามัส

*** Tropic hormones คอื ฮอร์โมนทีไ่ ปมบี ทบาทค บคุมการ ลัง่ ฮอรโ์ มนของต่อมไร้ทอ่ อ่ืน ๆ
34

ระบบตอ่ มไรท้ อ่

ฮอรโ์ มนจากตอ่ มไรท้ ่อ

แ ล่ง รา้ ง ฮอรโ์ มน น้าที่และค าม ำคญั

- กระตุน้ การเจริญเตบิ โตข งกลา้ มเน้ื และ

ต่ มใต้ ม ง ่ น นา้ โกรท รโ์ มน (Growth กระดูก
iไ7.ด8€โน÷i.
~ hormone “GH”) - ค บคุม Metabolism ข งคาร์โบไ เดรต
และไขมนั
ก'i6i.๋-
Follicle stimulating - ในเพ ญิง กระต้นฟ ลลิเคลิ ในรงั ไขใ่ ้
\):กiii. hormone (FSH) เจรญิ เตบิ โต
- ในเพ ชาย กระตุ้นการ ร้าง ุจิ

ZOOM ZOOM - ในเพ ญิง กระตุน้ การตกไข่

Luteinizing hormone - กระตุน้ ค ปั ลเู ทียมใ ้ รา้ ง เ โตรเจน
(LH) และ โพรเจ เต โรน
- ในเพ ชาย กระตุ้นการ รา้ งและ ลัง่ เท -

โท เท โรน

โปรแลคตนิ - กระตุ้นการเจริญข งท่ ผลติ นำ้ นม
(Prolactin) - กระตนุ้ การผลิตนำ้ นม

.

- กระตุ้นการเตบิ โตและการ ร้าง ร์โมน
ะดรีโนค รต์ โิ คโทรฟนิ ข งต่ ม ม กไต ่ นน ก
(adrenocorticotrophin - กระตนุ้ การ ล่ัง ินซูลินจากตบั ่ น

hormone “ACTH”) - กระตุ้นการ ล่งั GH จากต่ มใต้ ม ง ่ น

;.<?µii..ie ร์โมนกระตนุ้ ไทร ยด์ นา้
i (thyroid stimulating
.. hormone “TSH”) - กระตนุ้ ต่ มไทร ยดใ์ ้ ลั่ง ร์โมน
thyroxin
. 4i; ;ะ เ นด ร์ฟิน
(Endorphin) - ช่ ยระงับค ามเจบ็ ป ด ล่ังเมื่ ก
x i?fะkG:i:Iฐ}ํ๋÷÷÷ i. กำลงั กาย รื เมื่ มี ารมณแ์ จ่มใ าจ
ll เรียก า่ ารแ ง่ ค าม ุข

35

แ ล่ง ร้าง ฮอรโ์ มน น้าท่ีและค าม ำคญั

เมลาโนไซต์ (Melanocyte - กระตนุ้ การ ร้างรงค ตั ถุ melanin ใน

stimulating hormone เซลล์

“MSH”) ผิ นัง (ทำใ ้ ีผิ เข้มขนึ้ )

- ลัง่ เม่ื รา่ งกายขาดน้ำ, ค ามเครียด ูง,

ต่ มใต้ ม ง ่ น ลัง แ นติไดยูเรตกิ ร์โมน ค ามดันเลื ด งู น่ ยไต
(antidiuretic hormone “ADH”) - มผี ลใ ้มีการดูดน้ำกลับท่ีท่
(Posterior pituitary gland)
รื าโซเพร ซนิ “ถ้ามี ADH น้ ยมากๆ จะทำใ ้เกดิ โรคเบา
**จริงๆ ไม่ได้ รา้ ง (Vasopressin) จดื (diabetes insipidus) มปี ั า ะ กมา
รโ์ มนเ ง แต่เปน็
มากถงึ ันละ 2.5 ลิตรต่ นั ”
บริเ ณ ลงั รโ์ มนท่ีมา
จากไ โพทาลามั

iii". ะ กซโิ ทซนิ - กระตนุ้ ใ ้กล้ามเนื้ เรียบ ดตั (บรเิ ณ
(oxytocin) มดลูกเ ลาคล ดลูก รื บรเิ ณร บๆ ท่

นำ้ นมเ ลาใ น้ มลูก)

ต่ มไทร ยด์ ร์โมนไทร กซิน - ทำ น้าท่ีค บคมุ กระบ นการเมตาบ ลิซึม
(Thyroid gland) (thyroxine) > ากมนี ้ ยในเดก็ จะเติบโตช้า ผู้ใ ญ่จะ
้ น เฉ่ื ยชา >> ากมีมาก metabolism
i i. .ie แคลซโิ ทนนิ จะ ูง เ งื่ กเย ะ กนิ เท่าไ ร่กไ็ ม่ ้ น
(Calcitonin) ลดระดบั แคลเซียมในกระแ เลื ดโดยนำไป
เกบ็ ไ ้ในกระดกู และฟัน
ยบั ยั้งการดดู ซมึ แคลเซยี มทีล่ ำไ เ้ ล็กและไต
เขา้ กู่ ระแ เลื ด ( ากในเลื ดมแี คลเซียม
งู )

36

แ ล่ง ร้าง ฮอรโ์ มน น้าทีแ่ ละค าม ำคัญ

ต่ มพาราไทร ยด์ - กระตุ้นใ ้มีการเพ่ิมแคลเซียมและ
(Parathyriod gland)
ฟ ฟ รั
i. .ir
พาราท รโ์ มน > ถา้ มรี ะดับแคลเซียมตำ่ เลื ดจะแขง็ ตั ช้า
ต่ มไ เ์ ลต
ข งตบั ่ น (parathormone จะชกั กระตุ้น าจถึงตายได้
(islet of langerhans)
“PTH”) >> ถ้า ล่งั รโ์ มนมากเกินไป จะเพม่ิ
"
แคลเซยี มในเ น้ เลื ด ( ลายกระดกู ใ ไ้ ด้
ii. ÷
แคลเซยี ม แต่จะทำใ ้กระดกู พรนุ )
t.fiต่ม
ม กไต - ลดระดบั นำ้ ตาลในเลื ด โดยไปกระตนุ้ ใ ้มี
(adrenal
gland) การนำกลูโค เข้า ู่เซลล์ (ยกเ น้ เซลล์

:). ินซูลิน ม ง)

*ะไตะ (insulin) - ลดการ ลายไกลโคเจนที่ตบั

- ลดการเปลยี่ นกรด ะมิโน และกลีเซ ร ล

ไปเป็นนำ้ ตาล

- เพิม่ ระดับน้ำตาลในเลื ด โดยกระต้นุ เซลล์

กลูคาก น ตับใ ้ ลายไกลโคเจนมาเป็นกลโู ค

(glucagon) - เปลี่ยนกรด ะมิโน และกลีเซ ร ลมาเป็น

กลโู ค

่ต ม ม กไต ่ นน ก รโ์ มนกลโู คค ร์ติค ยด์ - ค บคมุ metabolism ข งคาร์โบไ เดรต
(adrenal cortex) (Glucocorticoid โดยการระตุ้นการเปลี่ยนคารโ์ บไ เดรต และ
ไกลโคเจนเป็นกลโู ค
hormone) - ยังค บคุม มดลุ ข งเกลื แร่

มเิ นราโลค ทคิ ยด์ - ค บคมุ มดุลข งนำ้ และเกลื แร่ใน

(mineralocorticoid รา่ งกาย เชน่ ัลโด เต โรน (aldosterone)

hormone) ทำ น้าท่ีดูดโซเดียมกลับท่ น่ ยไต

- ทำใ น้ ำ้ ตาลในเลื ดเพม่ิ ขนึ้ และกระตุ้น

ต่ ม ม กไต ่ นใน ะดรีนาลิน (adrenalin) การเตน้ ข ง ั ใจ ทำใ ต้ บ น งต่ ภา ะ
(adrenal medulla) เครยี ด ย่างฉบั พลัน (แบบ า่ ตกใจแล้ ยก

ต้เู ย็นได้ ะไรประมาณน้ี)

น ร์ ะดรนี าลนิ - ล่งั จากเ ้นประ าทซมิ พาเทติก ทำใ ้
(noradrenalin) ค ามดันเลื ด งู ันนัก็ทำใ ้ต บ น งต่
ภา ะเครยี ด ย่างฉับพลันเช่นกนั

37

แ ล่ง ร้าง ฮอรโ์ มน นา้ ท่ีและค าม ำคัญ
ต่ มไทมั
(thymus gland) ไทโมซิน - กระตนุ้ ใ ต้ ่ มไทมั รา้ ง T-
(Thymosin) lymphocyte (T-cell)
?๋ - ร้างภูมคิ ุ้มกนั ใ ้กบั เดก็ แรกเกิด

ัย ะเพ ัณฑะ เท โท เต โรน - ค บคมุ ลกั ณะเกยี่ กบั การเปลย่ี นแปลง
เพ ชาย (testosterone) ข งเพ ชายในช่ ง ยั รนุ่
Yiiif
เ โทรเจน - ร้างจากเซลล์ฟ ลลเิ คิลในรังไข่ ค บคมุ
รังไ ่ข (estrogens) ระบบ ืบพนั ธข์ุ งผู้ ญงิ จะตำ่ ในขณะมี
เพ ญิง ประจำเดื น ทำใ ้ ารมณ์ฉันเฉยี
ะ8''า+ะ่,ะาiง÷iก!ฐํ๋ ÷÷÷
÷ii.iฐiํ.่ ร์โมนโปรเจ เท โรน ร้างจาก ค ร์ปั ลเู ทียม ค บคุมลัก ณะ
. (progesterone) เกีย่ กับการเปล่ยี นแปลงข งรา่ ง กาย
ในช่ ง ัยรุ่น
ต่ มไพเนียล
(pineal gland) เมลาโทนิน ลั่งมากในต นทีแ่ งน้ ย (ในต นท่ีแ ง
(melatonin) ตกกระทบเรตินาในตาน้ ย)
ก.iiie. @:0่ ยับยงั้ การเจริญเติบโตข ง ัย ะ บื พันธุ์
ถา้ ขาดจะทำใ เ้ ดก็ เปน็ น่มุ า เร็ ก ่าปกติ
เกยี่ ข้ งกับนา กิ าชี ิต

- .

Diabetes mellitus (โรคเบา าน) ภา ะทร่ี ะดับน้ำตาลในเลื ด งู ก ่าปกติ (คนปกติ =
90mg/100ml) าจเกดิ เนื่ งจาก 1. ร่างกายขาด insulin 2. เซลล์เปา้ มายไม่ต บ น งต่ insulin

รโ์ มนท่ีกลา่ มาทง้ั มด าจจำแนกตามประเภทข ง ารเคมี เป็น 3 ประเภท คื
1. โปรตีน (peptide hormone) ไดแ้ ก่ LH, FSH, TSH, HCG
2. steroid ไดแ้ ก่ พ ก ร์โมนจากต่ ม น กไตชั้นน ก และ รโ์ มนเพ
3. amine ไดแ้ ก่ thyroxin, adrenaline, nor adrenaline, melatonin

38

ระบบต่อมไรท้ อ่

โรคเบา านเกยี่ ข้ งกบั รโ์ มน Insulin เกิดขน้ึ ได้ 2 กรณี คื

1. ร่างกายไม่ ามารถผลิต Insulin ได้เพียงพ ง่ ผลใ เ้ ซลลไ์ ม่ได้รบั ัญญาณใ ้

ดูดเ านำ้ ตาล กจากเลื ด ในเลื ดจงึ มีปริมาณนำ้ ตาล ูง ามารถรัก าได้โดย

การฉดี Insulin ท่ี กัดไดจ้ ากภายน กร่างกายเข้าไป เส้นเลอื ด

t.S.LS.ii.isางงโมเลกุลนำ้ ตาล A๊

>, Insulin อยูไ่ หน
๘. ทำไมไม่มาบอกใหฉ้ ันดงึ นำ้ ตาล

ฒื๊

/๊ @
ฒู๊

เซลลเ์ ปา้ หมาย
(traget cell)

2. เซลล์ไม่ตอบ นองตอ่ Insulin ในกรณีนี้ ร่างกาย ามารถผลติ Insulin ไดใ้ น

ปริมาณปกติ แตเ่ มื่ มีการ ล่ัง Insulin กไปแล้ เซลล์เปา้ มายไม่ต บ น ง

นนั่ คื ไม่ทำการดูดเ านำ้ ตาล กจากเลื ด ในเลื ดจงึ มีปริมาณน้ำตาล งู

S0/เKงfอฐํ่ งไม!่*→ Insulin

แตงน้ำตาลสงู แล้ว ดงึ ออกจาก . ..
กระแสเลอื ดหน่อยจ้าาาาา
H๋

. .. . :)
..

ผู้ ญิงท่ียา่ งเขา้ ู่ นั ท ง เ โทรเจน จะน้ ย ง่ ผลใ ้ ารมณฉ์ ุนเฉีย งดุ งดิ ได้ง่าย

น กจาก ร์โมนแล้ ยังมี ารเคมีที่ ร้างขึ้นจาก ง่ิ มีชี ิต ทไ่ี ปมผี ลต่ ่งิ มชี ี ิตชนดิ ื่น
เรยี ก า่ ฟโี รโมน ซง่ึ จะมผี ลต่ ิ่งมีชี ติ ชนดิ เดีย กันเ ง าจจะรับจากการ ดู ดม ดูดซึม รื กนิ
เชน่ มดท่เี ดินเปน็ แถ ยา ๆ เพราะตามฟีโรโมนทป่ี ล่ ย กมา

39

แบบฝกึ หดั ระบบต่อมไรท้ ่อ
1. จงเติมชื่อต่อมไร้ท่ี อดคล้องกบั ขอ้ ความดังต่อไปนี้

ลกั ษณะ ตอ่ มไรท้ ่อ

1.1 อยบู่ ริเวณชอ่ งทอ้ ง ร้างฮอรโ์ มนทีท่ ำ น้าที่
ควบคุมระดบั นำ้ ตาลในเลอื ดใ ้อยู่ในระดับปกติ
1.2 ร้างฮอรโ์ มนท่ีเก่ยี วข้องกบั การ ร้าง
ภมู คิ ุ้มกนั ของรา่ งกาย
1.3 รา้ งฮอรโ์ มนทีท่ ำ นา้ ที่ควบคุม มดลุ ของ
แคลเซยี มในเลอื ด
1.4 ถ้า ลัง่ ฮอรโ์ มนมากเกินไปจะมโี อกา เป็นโรค
กระดกู พรุน
1.5 ถา้ ต่อมนีถ้ ูกทำลาย จะทำใ ม้ อี าการปั าวะ
มากและบ่อย
1.6 ไม่ รา้ งฮอร์โมน แต่รับฮอรโ์ มนจาก
ไฮโพทาลามั

2. จงใ ่เครื่อง มายถกู ( / ) นา้ ข้อความทถ่ี ูกตอ้ ง ใ ่เคร่อื ง มายผิด (X) นา้ ข้อความที่ไม่
ถกู ต้อง พร้อมคำอธิบายประกอบ

………2.1 ในกรณีที่คนไข้มีภาวะขาดน้ำตาล อวัยวะที่ต้องทำงานมากขึ้นคือ ตับอ่อนต่อมไทรอยด์
และต่อม มวกไต

………2.2 ถ้าเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นการไ ลของเลือดจากไฮโพทาลามั มายังต่อมใต้ มอง ่วน ลัง
อาจมผี ลทำใ ป้ ั าวะมากและเจือจางได้

………2.3 แร่ธาตทุ ่ีจำเปน็ ท่ี ดุ ำ รบั การเปลี่ยน ภาพจากลกู ออ๊ ดมาเปน็ ตัวกบคอื แคลเซยี ม

………2.4 ในภาวะปกติ เพศ ญิงไม่ ามารถ ร้างฮอรโ์ มนเพศชายได้

………2.5 ฮอร์โมนจากต่อมพาราไทรอยด์มีผลเพิ่มระดับแคลเซียมในเลือด ถ้าต่อมนี้เกิดเนื้องอก
น่าจะมีผลทำใ เ้ กดิ โรคกระดูกพรนุ รือกระดูกบางได้

………2.6 ฮอร์โมนจากไทมั ทำ นา้ ทเี่ ก่ียวข้องกับการ รา้ งภูมคิ ุ้มกนั ของรา่ งกาย

40

..........2.7 ปรมิ าณการ ล่งั เมลาโทนนิ จากตอ่ มไพเนียลจะแปรผกผนั กับชว่ งเวลาที่ได้รบั แ ง ดงั น้ัน
ในฤดูร้อนจึง ลง่ั เมลาโทนินมากกว่าฤดู นาว

………2.8 ต่อมไทรอยด์ ร้างฮอร์โมนที่ทำ น้าที่ควบคุม มดุลของแคลเซียมในเลือดและอัตราเม
แทบอลิซมึ ของร่างกาย

………2.9 ไฮโพทาลามั เป็นแ ล่งผลิตและ ลั่งฮอร์โมนที่มากระตุ้น รือยับยั้งการ ังเคราะ ์
ฮอรโ์ มนของต่อมใต้ มอง ว่ น ลัง

3. จงเตมิ ช่ือฮอร์โมนใ ้ อดคล้องกบั นา้ ท่ีตอ่ ไปนี้

ADH calcitonin TSH endorphin

GH insulin melatonin progesterone

Oxytocin prolactin thyroxine glucocorticoids

…………………3.1 เมือ่ ล่งั ออกมาทำใ ้รู้ ึกมีความ ขุ รือชว่ ยระงบั ความเจบ็ ปวด

…………………3.2 กระตุ้นการบีบตัวของมดลกู และกระตนุ้ ต่อมน้ำนมใ ้ขบั น้ำนมออกมา

…………………3.3 ในเด็ก ากรา่ งกาย รา้ งฮอรโ์ มนนีไ้ ด้น้อย จะทำใ ร้ า่ งกายเต้ียแคระ แขน ขา
ัน้ เจริญเตบิ โตชา้ กวา่ ปกติ และปญั ญาออ่ น

…………………3.4 กระต้นุ การ ะ มแคลเซียมท่ีกระดกู ทำงานรว่ มกับฮอรโ์ มนจากต่อมพารา
ไทรอยด์และวิตามนิ D

…………………3.5 ผปู้ ่วยท่เี ปน็ โรคเบา วานโดยทร่ี ่างกายมีการ ร้างฮอร์โมนน้เี ป็นปกติ แต่
ตัวรบั ผิดปกติจะทำใ ร้ ะดับนำ้ ตาลในเลือด งู

…………………3.6 มี นา้ ที่ควบคมุ เมแทบอลซิ มึ ของคาร์โบไฮเดรต โดยการเปล่ียนโปรตีนกับ
ลิพิดเป็นกลโู ค

…………………3.7 ถา้ ไม่มกี ารปฏิ นธฮิ อร์โมนนี้จะลดลงทำใ ้เย่อื บผุ นังมดลกู ลายตวั

…………………3.8 มี น้าท่ีควบคมุ การดดู กลบั นำ้ ของทอ่ นว่ ยไตและกระตุน้ ใ อ้ ารเ์ ทอรี ดตัว

…………………3.9 เม่ือรา่ งกายขาดไอโอดีนจะ ่งผลใ ้ฮอรโ์ มนนเ้ี พิ่ม งู ข้นึ และมผี ลทำใ ้เปน็
โรคคอพอก

…………………3.10 ทำ น้าท่ียับย้งั การเจรญิ เตบิ โตของอวัยวะ บื พันธ์ุไม่ใ เ้ ติบโตเร็วเกนิ ไป
กอ่ นถึงช่วงวัยเจรญิ พันธุ์ และทำใ ร้ า่ งกายรับร้วู ่าเป็นเวลา กลางวนั รือ
กลางคนื

41