βιολογία γενικής γ΄λυκείου

ΒΙΟΛΟΓΙΑ γ΄ λυκείου
γενικής
περιλαμβάνει:
Πολίτης Κώστας
• Θεωρία
• Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
• Ερωτήσεις Σωστού – Λάθους
• Ερωτήσεις κρίσεως
• Βασικές έννοιες ανά κεφάλαιο
• Ασκήσεις

1

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το παρόν βιβλίο , αποτελεί το απότελεσμα μιας πολυετούς προσπάθειας που είχε σαν στόχο
να συμπεριλάβει στο περιεχόμενό του , όλα εκείνα τα στοιχεία που θα το κάνουν ένα
χρήσιμο και πρακτικό βοηθό για τη σωστή προετοιμασία ενός υποψηφίου.
Προσπάθησα να εντάξω τόσο θέματα πρακτικής φύσης ,όσο και θέματα θεωρίας που χρίζουν
μιας πιο προσεκτικής ματιάς και προσοχής από την πλευρά του υποψηφίου,ώστε να
εφοδιαστεί με όσα περισσότερα δεδομένα και πληροφορίες.
Εύχομαι να επιτελέσει το σκοπό της δημιουργίας του και μέσα από αυτό ,πολλοί υποψήφιοι
να χαμογελάσουν και να χαρούν την είσοδό τους στη σχολή της επιθυμίας τους.
Καλή υπομονή , επιμονή και με πνεύμα θετικής στάσης να πετύχετε τους στόχους σας.

Κώστας Πολίτης

3

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Άνθρωπος και Υγεία

1.1 Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου.............................................................3
1.2 Μικροοργανισμοί..................................................................................................................... 11
1.2.1 Κατηγορίες παθογόνων μικροοργανισμών……………………………………………………………. 14
1.2.2 Μετάδοση και αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών............................................ 32
1.3 Μηχανισμοί άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού - Βασικές αρχές ανοσίας............................ 43
1.3.1 Μηχανισμοί μη ειδικής άμυνας............................................................................................ 45
1.3.2 Μηχανισμοί ειδικής άμυνας - Ανοσία................................................................................... 59
1.3.3 Προβλήματα στη δράση του ανοσοβιολογικού συστήματος.................................................. 75
1.3.4 Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοβιολογικής Ανεπάρκειας (AIDS)................................................. 85
1.4 Καρκίνος................................................................................................................................. 97
1.5 Ουσίες που προκαλούν εθισμό.............................................................................................. 101
Eρωτήσεις κρίσεως ……………………………………………………………………………….……………..109
Λυμένες Ασκήσεις- Διαγράμματα …………………………………………………………….……………….147
Άλυτες Ασκήσεις- Διαγράμματα ……………………………………………………………………………….189

2 .Άνθρωπος και Περιβάλλον

2.1 Η έννοια του οικοσυστήματος................................................................................................ 198
2.1.1 Χαρακτηριστικά οικοσυστημάτων........................................................................................ 209
2.2 Ροή ενέργειας....................................................................................................................... 218
2.2.1Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα........................................................................... 218
2.2.2 Τροφικές πυραμίδες και τροφικά επίπεδα........................................................................... 220
2.3 Βιογεωχημικοί κύκλοι............................................................................................................ 230
2.3.1 Ο κύκλος του άνθρακα....................................................................................................... 230
2.3.2 Ο κύκλος του αζώτου......................................................................................................... 242
2.3.3 Ο κύκλος του νερού........................................................................................................... 254
2.4.3 Ερημοποίηση...................................................................................................................... 262
2.4.4 Ρύπανση............................................................................................................................. 270
Eρωτήσεις κρίσεως …………………………………….……………………………………………………....291
Λυμένες Ασκήσεις- Διαγράμματα …………………………………………………………………………….347
Άλυτες Ασκήσεις- Διαγράμματα …………………………………………………………..………………….367

5

3 Εξέλιξη
3.1 Εισαγωγή.............................................................................................................................. 380
3.1.1 Ταξινόμηση των οργανισμών και εξέλιξη……………………………………………………………. 381
3.1.2 Η θεωρία του Λαμάρκ........................................................................................................ 386
3.1.3 Η θεωρία της φυσικής επιλογής......................................................................................... 387
3.1.4 Μερικές χρήσιμες αποσαφηνίσεις στη θεωρία της φυσικής επιλογής................................ 390
3.1.5 Η φυσική επιλογή εν δράσει.............................................................................................. 390
3.1.6 Σύγκριση της θεωρίας του Λαμάρκ με τη θεωρία του Δαρβίνου.......................................... 392
3.2 Η σύγχρονη σύνθεση............................................................................................................ 404
3.2.1 Οι παράγοντες που διαμορφώνουν την εξελικτική πορεία.................................................. 405
3.3 Τι είναι η φυλογένεση και από πούαντλούμε σχετικά στοιχεία................................................ 410
3.4 Η εξέλιξη του ανθρώπου...................................................................................................... 414
3.4.1 Το γενεαλογικό μας δέντρο................................................................................................ 414
3.4.2 Η εμφάνιση των Θηλαστικών και των Πρωτευόντων........................................................... 415
3.4.3 Τα χαρακτηριστικά των Πρωτευόντων................................................................................ 416
3.4.4 Η εξέλιξη των Πρωτευόντων.............................................................................................. 417
3.4.5 Η εμφάνιση των Ανθρωπιδών............................................................................................ 418
3.4.6 Οι πρώτοι άνθρωποι........................................................................................................... 419
3.4.7 Η ποικιλομορφία στους ανθρώπινους πληθυσμούς........................................................... 420
Eρωτήσεις κρίσεως …………………………………………………………………………………….………..427
Φυλλογενετικά Δέντρα ………………………………………………………………………………………….466

6

7

8

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

1

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

2

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ
ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

3

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

1. ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

1. Τι ορίζουμε ως ομοιόσταση;

Ο άνθρωπος, αν και ζει σε ένα περιβάλλον που συνεχώς μεταβάλλεται, διαθέτει μηχανισμούς που
διατηρούν σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον, εξασφαλίζοντας έτσι την εύρυθμη λειτουργία του
οργανισμού και επομένως την επιβίωσή του.
Η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος
(θερμοκρασία, συγκεντρώσεις διάφορων συστατικών κτλ.), παρά τις εξωτερικές μεταβολές,
ονομάζεται ομοιόσταση.

2. Ποια παραδείγματα ομοιοστατικών μηχανισμών του ανθρώπινου οργανισμού γνωρίζετε;

Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν ομοιοστατικοί μηχανισμοί που ρυθμίζουν:
• τη θερμοκρασία του σώματος (δέρμα),
• τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα,
• το pH του αίματος, που πρέπει να είναι σταθερό στο 7,4,
• τα επίπεδα του CΟ2 στο αίμα.
• επίσης στη συνέχεια θα μελετήσουμε έναν ιδιαίτερο ομοιοστατικό μηχανισμό (ανοσοβιολογικό
σύστημα) του ανθρώπου με τον οποίο γίνεται η αναγνώριση και η εξουδετέρωση των παθογόνων
μικροοργανισμών.

3. Πώς ρυθμίζεται η θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος στους 36,6 oC;

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ομοιοστατικού μηχανισμού στον άνθρωπο είναι ο
μηχανισμός ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος στους 36,6 °C. Πιο συγκεκριμένα, στην
περίπτωση που βρεθούμε σε ένα χώρο με θερμοκρασία μεγαλύτερη από τους 36,6 °C, η θερμότητα
που φθάνει συνεχώς από το περιβάλλον στο σώμα μας τείνει να προκαλέσει αύξηση της
θερμοκρασίας του.
Ωστόσο η αύξηση αυτή δε συμβαίνει,εξαιτίας μιας σειράς διαδοχικών αντιδράσεων στις οποίες
κύριο ρόλο παίζει ο εγκέφαλος.
Αρχικά οι θερμοϋποδοχείς του δέρματός μας,δηλαδή τα ειδικά νευρικά σωμάτια που ανιχνεύουν τις
μεταβολές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, «ειδοποιούν» τον εγκέφαλο για την αύξηση της
θερμοκρασίας με μηνύματα που αποστέλλουν στο κέντρο των γενικών αισθήσεων του εγκεφάλου.
Στη συνέχεια το ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας,με μηνύματα που αποστέλλει στους
ιδρωτοποιούς αδένες και στα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος, προκαλεί έκκριση ιδρώτα και
διαστολή των αγγείων αντίστοιχα.
Ο συνδυασμός αυτών των δύο αντιδράσεων συμβάλλει στη διατήρηση της θερμοκρασίας του
σώματός μας με τον εξής τρόπο: τα αγγεία που έχουν διασταλεί φέρουν μεγάλες ποσότητες αίματος
προς την επιφάνεια του δέρματος,η οποία όμως έχει ψυχθεί λόγω της εξάτμισης του ιδρώτα. Αυτό
έχει ως αποτέλεσμα το αίμα που φθάνει στα αιμοφόρα αγγεία του δέρματος να ψύχεται και
επιστρέφοντας με την κυκλοφορία στο εσωτερικό του οργανισμού μας να αποτρέπει την αύξηση της
θερμοκρασίας του.

4

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ

Έστω ότι βρισκόμαστε σε χώρο με θερμοκρασία μεγαλύτερη από αυτή του ανθρώπινου σώματος.
Α) Με ποιον τρόπο αντιλαμβάνεται ο οργανισμός αυτή τη μεταβολή της θερμοκρασίας;
Β) Ποιες αντιδράσεις εκπορεύονται από τον εγκέφαλο, προκειμένου να αποτραπεί η αύξηση
της θερμοκρασίας του σώματος;

Α) Όταν βρεθούμε σε θερμοκρασία μεγαλύτερη από εκείνη του σώματος (36,6 οC), τότε η αύξηση
της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος ανιχνεύεται από τους θερμοϋποδοχείς, δηλαδή τα ειδικά
νευρικά κύτταρα του δέρματος και αυτά στέλνουν μήνυμα στο κέντρο των γενικών αισθήσεων του
εγκεφάλου «ειδοποιώντας» τον για την αύξηση της θερμοκρασίας.

Β) Το κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας του εγκεφάλου δίνει εντολές σε δύο όργανα: τους
ιδρωτοποιούς αδένες του δέρματος και τα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος. Οι ιδρωτοποιοί
αδένες εκκρίνουν ιδρώτα ο οποίος εξατμίζεται ψύχοντας την επιφάνεια του δέρματος, ενώ τα
αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται μεταφέροντας το αίμα πιο κοντά στο δέρμα που έχει κρυώσει
προηγουμένως. Έτσι ψύχεται και το αίμα το οποίο καθώς επιστρέφει στο εσωτερικό του σώματος, το
ψύχει και αυτό αποτρέποντας την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.

 Σχόλιο 1: Πρέπει βέβαια να έχουμε υπόψη ότι η ομοιόσταση προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο
εύρος μεταβολών καθώς και συγκεκριμένη χρονική διάρκεια μεταβολών, για να μπορεί να
λειτουργήσει. Έτσι, ένας υψηλός και για μεγάλο χρονικό διάστημα πυρετός, π.χ. 42°C, δεν μπορεί
να αποκατασταθεί από την ομοιόσταση.

 Σχόλιο 2: (η φυσιολογική αυτή θερμοκρασία των 36,6° C διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο
ανάλογα με την δραστηριότητα, την ώρα της ημέρας κ.λπ)

 Σχόλιο 3: Κάθε ομοιοστατικός μηχανισμός, διαθέτει τρία (3) κύρια συστήματα για να επιτυγχάνει
την ομοιόσταση: τους υποδοχείς, το κέντρο ελέγχου, και τα εκτελεστικά όργανα. Οι υποδοχείς
(συνήθως νευρικά σωμάτια-κύτταρα) αντιλαμβάνονται τις αλλαγές στο εσωτερικό ή το
εξωτερικό περιβάλλον του οργανισμού, το κέντρο ελέγχου (που είναι ένα τμήμα του εγκεφάλου ή
ένας ενδοκρινής αδένας) καθορίζει το είδος της μεταβολής που πρέπει να επέλθει για να
διατηρηθεί η ομοιόσταση και τα εκτελεστικά όργανα (π.χ. μύες) λαμβάνουν την εντολή από το
κέντρο ελέγχου και αντιδρούν κατάλληλα.

 Σχόλιο 4: Στην πτώση της θερμοκρασίας συμβάλλουν και οι τρίχες που βρίσκονται κοντά στην
επιφάνεια του δέρματος και έτσι διευκολύνουν την αποβολή θερμότητας στο εξωτερικό
περιβάλλον.

 Σχόλιο 5: Όταν βρεθούμε σε θερμοκρασία περιβάλλοντος πιο χαμηλή εκείνης του σώματός μας,
τότε πάλι οι θερμοϋποδοχείς στέλνουν μήνυμα στο ειδικό κέντρο αισθήσεων του εγκεφάλου και
αυτό με την σειρά του στα εκτελεστικά όργανα. Η διαφορά εδώ τώρα είναι ότι δεν έχουμε
έκκριση ιδρώτα και τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται (εισέρχονται βαθύτερα στο δέρμα)
προκειμένου να αποφευχθεί η απώλεια θερμότητας από το αίμα. Οι τρίχες του δέρματός μας
ορθώνονται με αποτέλεσμα το παγιδευμένο στρώμα αέρα εμποδίζει την επαφή του κρύου αέρα
με το δέρμα.
Επιπλέον παρατηρείται και το τρέμουλο καθώς κατά τις μυϊκές συσπάσεις διασπάται το
γλυκογόνο των μυών σε γλυκόζη και παράγεται η επιθυμητή θερμότητα.

5

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣH ΚΡΙΣΕΩΣ
Ο Δημοσθένης περίμενε στη στάση το λεωφορείο για να πάει στο σχολείο του, φορώντας ένα
λεπτό βαμβακερό μπλουζάκι, παρόλο που η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ήταν αρκετά
χαμηλή. Ξαφνικά άρχισε να τρέμει. Προσπάθησε να εξηγήσεις γιατί.
Το ρίγος (τρέμουλο) οφείλεται στην ακούσια σύσπαση μυών. Για να πραγματοποιηθούν οι
συσπάσεις αυτές χρειάζεται ενέργεια, η οποία προέρχεται από τη διάσπαση μορίων γλυκόζης
(κυτταρική αναπνοή). Ένα μέρος της ενέργειας που ελευθερώνεται από τη διάσπαση της γλυκόζης
χρησιμοποιείται για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του κυττάρου (μυϊκή συστολή) ενώ το
μεγαλύτερο μέρος εκλύεται με τη μορφή θερμότητας.
Ο οργανισμός του Δημοσθένη λειτούργησε ως εξής: Θερμοϋποδοχείς του δέρματος, δηλαδή τα
ειδικά νευρικά σωμάτια που ανιχνεύουν τις μεταβολές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος,
«ειδοποίησαν» τον εγκέφαλο για την μείωση της θερμοκρασίας με μηνύματα που απέστειλαν στο
κέντρο των γενικών αισθήσεων του εγκεφάλου. Στη συνέχεια το ειδικό κέντρο ρύθμισης της
θερμοκρασίας του εγκεφάλου, απέστειλε μηνύματα στους μύες οι οποίοι συσπάστηκαν. Ταυτόχρονα
όμως απελευθερώθηκε θερμότητα η οποία απέτρεψε τη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος.

4. Τι ονομάζεται ασθένεια και πώς μπορεί να προκληθεί ;
Κάθε διαταραχή της ομοιόστασης μπορεί να προκαλέσει την εκδήλωση διάφορων ασθενειών.
Τέτοιες διαταραχές μπορεί να οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς, σε ακραίες μεταβολές
των περιβαλλοντικών συνθηκών (θερμοκρασία, ακτινοβολίες, διαθεσιμότητα οξυγόνου), ενώ συχνά
είναι απόρροια του τρόπου ζωής (κάπνισμα,αλκοόλ κτλ.).

5. Τι μπορεί να συμβεί όταν η ομοιόσταση δεν αποκατασταθεί;
Όταν διαταράσσεται η ομοιόσταση, ο οργανισμός αντιδρά για να την αποκαταστήσει. Η αδυναμία
αποκατάστασης της ομοιόστασης μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη του οργανισμού,
ακόμη και στο θάνατο.

6

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

7

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

1. Ο άνθρωπος διαθέτει μηχανισμούς:
α. για να διατηρείται σταθερή η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα,
β. για να διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία του,
γ. για να προσαρμόζεται στις αλλαγές του περιβάλλοντος,
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

2. Προϋπόθεση για την επιβίωση ενός οργανισμού είναι:
α. το ρΗ του αίματος να παραμένει σταθερό στο 4,7,
β. τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στα κύτταρα να παραμένουν σταθερά,
γ. να διαθέτει μηχανισμούς που διατηρούν σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

3. Στη ρύθμιση της θερμοκρασίας:
α. οι θερμοϋποδοχείς «ειδοποιούν» τον εγκέφαλο,
β. τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου διαστέλλονται,
γ. η έκκριση του ιδρώτα ανεβάζει τη θερμοκρασία του σώματος.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

4. Στη θερμορρύθμιση κύριο ρόλο διαδραματίζουν: β. ο εγκέφαλος,
α. οι θερμούποδοχείς, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. τα αιμοφόρα αγγεία με τους ιδρωτοποιούς αδένες.

5. Στη θερμορρύθμιση κύριο ρόλο έχει ο εγκέφαλος, διότι:
α. δέχεται μηνύματα από τους θερμούποδοχείς,
β. στέλνει «απάντηση» στα αιμοφόρα αγγεία και στους ιδρωτοποιούς αδένες,
γ. διαθέτει το κέντρο των γενικών αισθήσεων.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

6. Η έκκριση του ιδρώτα από τους ιδρωτοποιούς αδένες έχει ως αποτέλεσμα:

α. τη μείωση της θερμοκρασίας του δέρματος, β. την αύξηση της θερμοκρασίας,

τη διαστολή των αιμοφόρων αγγείων του δέρματος, δ. την ενεργοποίηση του εγκεφάλου.

7. Η διαστολή των αιμοφόρων αγγείων του δέρματος έχει ως αποτέλεσμα:

α. την έκκριση του ιδρώτα, β. το αίμα που φθάνει εκεί να ψύχεται,

γ. το αίμα να μεταφέρεται στο εσωτερικό του οργανισμού δ. να φτάνει μεγάλη ποσότητα αίματος

στο δέρμα.

8

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

8. Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν ομοιοστατικοί μηχανισμοί που ρυθμίζουν :

α. τη θερμοκρασία του οργανισμού, β. τη συγκέντρωση του CO2 στο αίμα,

γ. τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

9. Σταθερή θερμοκρασία στο εσωτερικό του ανθρώπινου οργανισμού επιτυγχάνεται:

α. με τη βοήθεια θερμοϋποδοχέων, β. μετη βοήθεια του εγκεφάλου,

γ. με την έκκριση ιδρώτα και τη διαστολή των δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

αιμοφόρων αγγείων του δέρματος

10. Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιλαμβάνεται την αύξηση τής θερμοκρασίας του εξωτερικού
περιβάλλοντος με τη συνεργασία :

α. ιδρωτοποιών αδένων και εγκεφάλου, β. αιμοφόρων αγγείων και εγκεφάλου,

γ. θερμούποδοχέων και εγκεφάλου, δ. τα β και γ είναι σωστά.

11. Ο ανθρώπινος οργανισμός αντιδρά στην αύξηση της θερμοκρασίας του εξωτερικού περιβάλλοντος

α. στέλνοντας μηνύματα στους ιδρωτοποιούς αδένες του δέρματος β. με τον εγκέφαλο,

γ. στέλνοντας μηνύματα στα αιμοφόρα αγγεία του δέρματος, δ. όλα τα παραπάνω.

12. Το ρΗ του ανθρώπινου οργανισμού διατηρείται σταθερό στο:

α. 7,4 β. 5,6 γ.4,7 δ. 6,5

13. Οι θερμοϋποδοχείς είναι: β. ειδικά νευρικά σωμάτια του δέρματος,
α. κύτταρα των αγγείων του δέρματος, δ. τα α και β είναι σωστά.
γ. ειδικά μυικά κύτταρα,

14. Ασθένεια είναι:
α. το αποτέλεσμα της παροδικής διαταραχής της ομοιόστασης,
β. μόνιμη διαταραχή της ομοιόστασης,
γ. η ικανότητατου οργανισμού να διατηρεί σταθερή την κατάστασή του,
δ. η δράση των παθογόνων μικροοργανισμών.

15. Διαταραχή στην ομοιόσταση προκαλείται από:

α. τους παθογόνους μικροοργανισμούς, β.το αλκοόλ,

γ. το κάπνισμα, δ. όλα τα παραπάνω.

16. Iδιαίτερο ομοιοστατικό μηχανισμό αποτελεί:

α. το δέρμα, β. το ανοσοβιολογικό σύστημα,

γ. ο εγκέφαλος, δ. η θερμορρύθμιση.

9

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ - ΛΑΘΟΥΣ

1. Ομοιόσταση είναι η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον.
2. Κύριο ρόλο στη θερμορρύθμιση διαδραματίζει ο εγκέφαλος.
3. Η έκκριση ιδρώτα από τους ιδρωτοποιούς αδένες έχει ως αποτέλεσμα την ψύξη του δέρματος.
4. Ασθένεια είναι το αποτέλεσμα της παροδικής διαταραχής της ομοιόστασης.
5. Οταν διαταράοσεται η ομοιόσταση, ο οργανισμός αντιδρά για να την αποκαταστήσει.
6. Η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα δε ρυθμίζεται ομοιοστατικά.
7. Ο εγκέφαλος δέχεται μηνύματα από τους θερμούποδοχείς για την αύξηση της θερμoκρασίας τoυ

εξωτερικoύ περιβάλλοντος.
8. Αποτέλεσμα της διαστολής των αγγείων είναι η ψύξη της επιφάνειας του δέρματος.
9. Οι ιδρωτoπoιoί αδέvες λαμβάνoυv μηvύματα από τo ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας

του εγκεφάλου για έκκριση ιδρώτα.
10. H αvαγvώριση και η εξoυδετέρωση των παθoγόνωv μικρooργανισμών επιτυγχάνονται με τη

βοήθεια του ανοσοβιολογικού συστήματος.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗΣ

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι μετους όρους της στήλης ΙΙ.

στήλη Ι στήλη ΙΙ

Α. Ομοιόσταση 1. Κέντρο γενικών αισθήσεων

Β. Δέρμα 2. Εξουδετέρωση παθογόνων μικροοργανισμών

Γ. Θερμοϋποδοχείς 3. Ειδικά νευρικά σωμάτια

Δ. Ανοσοβιολογικό σύστημα 4. Θερμοκρασία του σώματος

Ε. Εγκέφαλος 5. Διατήρηση σταθερότητας στο εσωτερικό περιβάλλον

2. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι μετους όρους της στήλης ΙΙ.

στήλη Ι στήλη ΙΙ

Α. Δέρμα 1. Παθογόνοι μικροοργανισμοί

Β. Ακαραίες μεταβολές συνθηκών 2. Ιδρωτοποιοί αδένες

Γ. Έκκριση ιδρώτα 3. Θερμορρύθμιση

Δ. Ανοσοβιολογικό σύστημα 4. Διαταραχή της ομοιόστασης

10

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

11

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

6. Πότε ένας οργανισμός χαρακτηρίζεται ως μικρόβιο ή μικροοργανισμός;

Γενικά, ως μικροοργανισμοί ή μικρόβια χαρακτηρίζονται εκείνοι οι οργανισμοί τους οποίους δεν
μπορούμε να διακρίνουμε με γυμνό μάτι, γιατί έχουν μέγεθος μικρότερο από 0,1 mm.

Σχόλιο : Το φυσιολογικό ανθρώπινο μάτι μπορεί να παρατηρήσει αντικείμενα μεγέθους μέχρι
0,1mm. Κάτω από αυτό το μέγεθος, για να παρατηρηθεί ένα μικρόβιο από το ανθρώπινο μάτι
απαιτείται όργανο παρατήρησης (π.χ μικροσκόπιο).
Αυτό το μέγεθος αποτελεί το όριο της διακριτικής ικανότητας του ανθρώπινου ματιού.

7. Σε ποιο περιβάλλον μπορεί να ζήσει ένας μικροοργανισμός;

Πολλοί από τους μικροοργανισμούς,όπως για παράδειγμα τα νιτροποιητικά βακτήρια, περνούν όλη
τη ζωή τους στο φυσικό περιβάλλον. Άλλοι, προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν,
περνούν ένα μέρος ή ολόκληρη τη ζωή τους στο εσωτερικό κάποιου άλλου οργανισμού.

Σχόλιο : Μικρόβια δεν υπάρχουν μόνο στο έδαφος αλλά και στο νερό ή στον αέρα

8. Πότε ένας οργανισμός χαρακτηρίζεται ως παράσιτο και πότε ως ξενιστής;

Άλλοι μικροοργανισμοοί, προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, περνούν ένα μέρος ή
ολόκληρη τη ζωή τους στο εσωτερικό κάποιου άλλου οργανισμού. Οι μικροοργανισμοί αυτοί
χαρακτηρίζονται ως παράσιτα και ο οργανισμός που τους «φιλοξενεί» ως ξενιστής.

9. Ποιοι μικροοργανισμοί ονομάζονται παθογόνοι;

Μερικοί ωστόσο από τους μικροοργανισμούς που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή τους
μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές στην υγεία του. Οι μικροοργανισμοί αυτοί ονομάζονται
παθογόνοι.
Οι περισσότεροι όμως μικροοργανισμοί όχι μόνο δεν είναι βλαβεροί για τον άνθρωπο, αλλά
αντίθετα είναι χρήσιμοι ή και απαραίτητοι, καθώς συμμετέχουν σε σημαντικές διεργασίες (όπως η
αποικοδόμηση της νεκρής οργανικής ύλης) ή χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την παραγωγή
ουσιών χρήσιμων σε διάφορους τομείς (π.χ.υγεία, διατροφή κτλ.).

10. Να αναφέρετε περιπτώσεις χρήσιμων μικροοργανισμών.

1 Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί όχι μόνο δεν είναι βλαβεροί για τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα
είναι χρήσιμοι ή και απαραίτητοι, καθώς συμμετέχουν σε σημαντικές διεργασίες (όπως η
αποικοδόμηση της νεκρής οργανικής ύλης) ή χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την
παραγωγή ουσιών χρήσιμων σε διάφορους τομείς (π.χ. υγεία, διατροφή κτλ.).

2 Μικροοργανισμοί, όπως το βακτήριο Escherichia coli που ζει στο έντερο, όταν βρίσκονται σε
μικρό αριθμό και δε μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς και όργανα, αποτελούν φυσιολογική

12

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

μικροχλωρίδα για τον άνθρωπο, είτε διότι παράγουν χρήσιμες χημικές ουσίες τις οποίες ο
άνθρωπος δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του (π.χ. βιταμίνη Κ από την E. coli) είτε διότι
συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού.

3 Οι παραγωγοί είναι οι οργανισμοί που φωτοσυνθέτουν, έχουν δηλαδή την ικανότητα να
δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και να την αξιοποιούν για την παραγωγή γλυκόζης και άλλων
υδατανθράκων από απλά ανόργανα μόρια (διοξείδιο του άνθρακα και νερό). Στους παραγωγούς,
υπάγονται και τα κυανοβακτήρια.

4 Στους αποικοδομητές ανήκουν τα βακτήρια του εδάφους και οι μύκητες που τρέφονται με τη
νεκρή οργανική ύλη (φύλλα, καρπούς, απεκκρίσεις, τρίχες, σώματα νεκρών οργανισμών). Οι
αποικοδομητές παίζουν σπουδαίο ρόλο στη λειτουργία του οικοσυστήματος, καθώς μετατρέπουν
την οργανική ύλη σε ανόργανη, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εκ νέου από τους φυτικούς
οργανισμούς.

5 Η διαδικασία της αζωτοδέσμευσης μετατρέπει το ατμοσφαιρικό άζωτο σε μορφές αξιοποιήσιμες
από τους παραγωγούς. Η βιολογική αζωτοδέσμευση πραγματοποιείται από ελεύθερους ή
συμβιωτικούς μικροοργανισμούς. Σημαντικότερα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια είναι αυτά που ζουν
συμβιωτικά στις ρίζες των ψυχανθών (όπως είναι το τριφύλλι, η μπιζελιά, η φασολιά, η φακή, η
σόγια) σε ειδικά εξογκώματα (φυμάτια). Αυτά τα βακτήρια έχουν την ικανότητα να δεσμεύουν το
ατμοσφαιρικό άζωτο και να το μετατρέπουν σε νιτρικά ιόντα, τα οποία μπορούν να
απορροφηθούν από τα ψυχανθή. Η βιολογική αζωτοδέσμευση κατέχει το 90%της συνολικής
αζωτοδέσμευσης.

11. Ποιους ονομάζουμε δυνητικά παθογόνους μικροοργανισμούς; Πότε αυτοί εκδηλώνουν
την παθογόνο δράση τους;

Άλλοι μικροοργανισμοί, όπως το βακτήριο Escherichia coli που ζει στο έντερο, όταν βρίσκονται σε
μικρό αριθμό και δε μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς και όργανα, αποτελούν φυσιολογική
μικροχλωρίδα για τον άνθρωπο, είτε διότι παράγουν χρήσιμες χημικές ουσίες τις οποίες ο
άνθρωπος δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του (π.χ. βιταμίνη Κ από την Ε. coli) είτε διότι συμβάλλουν
στην άμυνα του οργανισμού.
Αν όμως, για κάποιο λόγο, αυξηθούν (π.χ. επειδή ο ξενιστής παρουσιάζει μειωμένη αντίσταση) ή
βρεθούν σε άλλους ιστούς, τότε προκαλούν την εκδήλωση ασθενειών. Οι μικροοργανισμοί αυτοί
χαρακτηρίζονται ως δυνητικά παθογόνοι.

13

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

1.2.1 Κατηγορίες παθογόνων μικροοργανισμών

12. Σε ποιες κατηγορίες οργανισμών ανήκουν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί;

Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορεί να είναι ευκαρυωτικοί, προκαρυωτικοί ή ιοί.
Στους ευκαρυωτικούς ανήκουν τα πρωτόζωα και οι μύκητες, ενώ στους προκαρυωτικούς τα
βακτήρια. Οι ιοί αποτελούν ακυτταρικές,μη αυτοτελείς μορφές ζωής.

13. Τι είναι τα πρωτόζωα ;Να αναφέρετε τους τρόπους κίνησης των πρωτοζώων και τρόπους
αναπαραγωγής.
Τα πρωτόζωα είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Τα περισσότερα αναπαράγονται
μονογονικά με διχοτόμηση. Κινούνται είτε σχηματίζοντας ψευδοπόδια (αμοιβάδα) είτε με τις
βλεφαρίδες ή τα μαστίγια που διαθέτουν περνά στο πεπτικό

14. Ποια παθογόνα πρωτόζωα γνωρίζετε ;

Από τα παθογόνα πρωτόζωα είναι σκόπιμο να αναφερθούν το πλασμώδιο (μεταδίδεται από τα
κουνούπια και προκαλεί ελονοσία), το τρυπανόσωμα (μεταδίδεται από τη μύγα τσετσέ και προκαλεί
την ασθένεια του ύπνου), η ιστολυτική αμοιβάδα (προκαλεί αμοιβαδοειδή δυσεντερία), το
τοξόπλασμα (μεταδίδεται από τα κατοικίδια ζώα, προσβάλλει βασικά όργανα όπως τους πνεύμονες,
το ήπαρ και το σπλήνα και προκαλεί αποβολές στις εγκύους).

Να θυμάσαι:

Παθογόνο πρωτόζωο Ασθένεια που προκαλεί Τρόπος Μετάδοσης στον άνθρωπο

Πλασμώδιο ελονοσία κουνούπι
Τρυπανόσωμα ασθένεια του ύπνου μύγα τσε-τσε
Ιστολυτική Αμοιβάδα μολυσμένη τροφή και νερό
αμοιβαδοειδή δυσεντερία
Τοξόπλασμα κατοικίδια ζώα
αποβολές στις εγκύους και
βλάβες σε βασικά όργανα
όπως πνεύμονες, ήπαρ,
σπλήνα

15. Τι είναι οι μύκητες;
Οι μύκητες είναι ευκαρυωτικοί μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι οργανισμοί.
Οι περισσότεροι μύκητες αποτελούνται από απλούστερες νηματοειδείς δομές, τις υφές.
Οι μύκητες παρασιτούν σε ζωντανούς οργανισμούς ή ζουν ελεύθεροι στο έδαφος,στο νερό, στον
αέρα, στα τρόφιμα. Είναι ετερότροφοι οργανισμοί.

16. Πώς πολλαπλασιάζονται οι μύκητες;

Πολλοί από αυτούς αναπαράγονται μονογονικά με απλή διχοτόμηση, ενώ άλλοι αναπαράγονται με
εκβλάστηση. Σ’ αυτούς τους τελευταίους σχηματίζεται σε κάποιο σημείο του αρχικού κυττάρου ένα

14

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

εξόγκωμα, το εκβλάστημα, το οποίο, όταν αναπτυχθεί αρκετά, είτε παραμένει ενωμένο με το γονικό
οργανισμό είτε αποκόβεται από αυτόν και ζει πλέον ως αυτοτελής οργανισμός.

17. Να αναφέρετε δύο παθογόνους μύκητες και τις ασθένειες που προκαλούν στον
άνθρωπο.

Τα νοσήματα που προκαλούνται στον άνθρωπο από παθογόνους μύκητες ονομάζονται μυκητιάσεις.
Η Candida albicans (κάντιντα η λευκάζουσα), ανάλογα με το όργανο που προσβάλλει, μπορεί να
προκαλέσει πνευμονική καντιντίαση, κολπίτιδα, στοματίτιδα.
Τα δερματόφυτα αποτελούν μια ειδική κατηγορία μυκήτων που προσβάλλουν το δέρμα, ιδιαίτερα
το τριχωτό μέρος της κεφαλής, αλλά και τις μεσοδακτύλιες περιοχές των ποδιών προκαλώντας
ερυθρότητα και έντονο κνησμό.

18. Τι είναι τα βακτήρια ( προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί ) ; Tι σχήμα μπορεί να έχει ένα
βακτήριο;

Τα βακτήρια είναι προκαρυωτικοί οργανισμοί, δηλαδή δε διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα. Συνήθως
σχηματίζουν αθροίσματα, τις αποικίες. Το σχήμα τους μπορεί να είναι ελικοειδές (σπειρύλλια),
σφαιρικό (κόκκοι) ή ραβδοειδές (βάκιλοι).

19. Ποια είναι η κυτταρική δομή ενός βακτηρίου;

Ορισμένα βακτήρια διαθέτουν και ένα επιπλέον περίβλημα, την κάψα. Δεν έχουν μεμβρανώδη
οργανίδια, έχουν όμως ριβοσώματα στα οποία γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών τους.
Το γενετικό τους υλικό (DNA) βρίσκεται κατά κανόνα σε μια συγκεκριμένη περιοχή,που ονομάζεται
πυρηνική περιοχή (πυρηνοειδές).
Συχνά διαθέτουν, επιπλέον, μικρότερα μόρια γενετικού υλικού, τα πλασμίδια. Η πλασματική τους
μεμβράνη περιβάλλεται από κυτταρικό τοίχωμα.

Χαρακτηριστικά βακτηρίων

Δεν έχουν Έχουν Μπορεί να έχουν
• Κυτταρικό τοίχωμα • Κάψα
• Οργανωμένο πυρήνα
• Ελεύθερα ριβοσώματα • Μαστίγια
(προκαρυωτικοί οργανισμοί) • Βλεφαρίδες
• Οργανίδια • Πυρηνοειδές ή πυρηνική
περιοχή (όπου εντοπίζεται
το γενετικό τους υλικό)

15

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

20. Πως αναπαράγονται τα βακτήρια;

Τα βακτήρια αναπαράγονται κυρίως μονογονικά με απλή διχοτόμηση. Η αναπαραγωγή τους διαρκεί
μικρό χρονικό διάστημα. Ορισμένα βακτήρια, σε ευνοϊκές γι’αυτά συνθήκες, διαιρούνται κάθε
20 λεπτά.

Σχόλιο : Τα βακτήρια πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς (σε ευνοϊκές συνθήκες κάθε
20min), και μέσα σε μία μέρα μπορούν να γίνουν τρισεκατομμύρια! Στην πραγματικότητα όμως,
ποτέ δεν φτάνουν αυτούς τους απίστευτους αριθμούς διότι εξαντλείται η τροφή αλλά και
συσσωρεύονται τοξικές ουσίες από τα ίδια τα βακτήρια με αποτέλεσμα να αναστέλλεται ο
πολλαπλασιαμός τους. Επιπλέον, στο σώμα μας τα παθογόνα βακτήρια αντιμετωπίζονται από τους
αμυντικούς μηχανισμούς και έτσι σταματά η εξάπλωσή τους στο εσωτερικό του οργανισμού.

21. Τι είναι τα ενδοσπόρια και πώς σχηματίζονται;

Σε αντίξοες συνθήκες, όπως σε ακραίες θερμοκρασίες ή υπό τη δράση ακτινοβολιών,πολλά
βακτήρια μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές, τα ενδοσπόρια. Τα ενδοσπόρια είναι αφυδατωμένα
κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς μεταβολικούς ρυθμούς. Όταν οι συνθήκες του
περιβάλλοντος ξαναγίνουν ευνοϊκές, τα ενδοσπόρια βλαστάνουν δίνοντας το καθένα ένα βακτήριο.

ΠΡΟΣΟΧΗ !

Η μετατροπή των βακτηρίων σε ενδοσπόρια,δεν αποτελεί μέθοδο αναπαραγωγής διότι κατά την
αναπαραγωγή προκύπτουν νέοι απόγονοι (ο αρχικός αριθμός των βακτηρίων αυγάνεται) κάτι που
δεν συμβαίνει στην περίπτωση των ενδοσπορίων όπου ο το πλήθος τω βακτηρίων διατηρείται.

Σχόλιο : Τα ενδοσπόρια είναι μορφές βακτηρίων που σχηματίζονται όταν ένα βακτήριο βρεθεί σε
δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες π.χ. υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία, ακτινοβολία ή ακόμα
και χημικές ουσίες. Τότε το βακτήριο δεν πεθαίνει, αλλά:
• παχαίνει τα κυτταρικά του τοιχώματα (άρα μειώνεται η επίδραση των δυσμενών συνθηκών),
• αφυδατώνεται (χάνει το νερό που περιέχει, άρα μικραίνει το σημείο πήξης και επομένως δεν
παγώνει),
• μειώνει τις μεταβολικές του λειτουργίες (άρα τα ενεργειακά αποθέματα θα επαρκούν για
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα), δηλαδή πέφτει σε «λήθαργο».

Έτσι προστατεύεται από θέρμοκρασιακές μεταβολές, ακτινοβολίες, ένζυμα ή χημικές ουσίες. Όταν
οι συνθήκες ξαναγίνουν ευνοϊκές τότε τα ενδοσπόρια βλαστάνουν. Στο μακρινό παρελθόν, όταν στη
Γη οι συνθήκες ήταν δυσμενείς (επικρατούσαν παγετώνες), τα βακτήρια έφτιαχναν ενδοσπόρια. Τα
ενδοσπόρια αυτά βλάστησαν όταν οι συνθήκες έγιναν ξανά ευνοϊκές (άλλαξε η θερμοκρασία του
πλανήτη και έγινε θερμότερος).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η βλάστηση κάποιων ενδοσπορίων μετά από 150.000 χρόνια!
• Τα ενδοσπόρια είναι ανθεκτικά στις θερμοκρασίες. Τέτοια ενδοσπόρια είναι αυτά που κάνουν τα
βακτήρια που ζουν στο γάλα (οι Βρουκέλλες) και προκαλούν τον μελιταίο πυρετό, γι' αυτό πρέπει να
θερμαίνουμε το γάλα σε υψηλή θερμοκρασία για αρκετά λεπτά (παστερίωση) για να θανατωθούν
(βλέπε στην επόμενη ενότητα για τους κανόνες υγιεινής).

Σχόλιο : Τα παθογόνα βακτήρια προκαλούν σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο. Αυτό το
κατορθώνουν επειδή παράγουν τοξίνες (βλέπε στην επόμενη ενότητα) αλλά και επειδή έχουν την
κάψα που τα βοηθάει να προσκολλώνται στα κύτταρα (μερικά προσκολλώνται με τα μαστίγια και τις

16

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

βλεφαρίδες που διαθέτουν). Eπιπλέον η κάψα τα βοηθάει να προστατεύονται από την δράση
φαγοκυττάρων. Τέτοιες σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο, όπως η σύφιλη, η μηνιγγίτιδα (από τον
μηνιγγιτιδόκοκκο) αλλά και ασθένειες που μεταδίδονται από το μολυσμένο νερό και την τροφή
όπως η χολέρα, η δυσεντερία που προκαλείται από τις σιγκέλες και η σαλμονέλωση που
προκαλείται από τις σαλμονέλες.

ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ

Να αναφέρετε τις διαφορές που παρουσιάζει ένας ιός αν συγκριθεί με ένα βακτήριο.

Το βακτήριο είναι προκαρυωτικός μικροοργανισμός, διαθέτει δηλαδή κυτταρική οργάνωση.
Έχει επομένως κυτταρική μεμβράνη, ριβοσώματα, δομές και μηχανισμούς που του επιτρέπουν να
καλύπτει τις ενεργειακές του ανάγκες και να λειτουργεί αυτόνομα.
Αντίθετα ο ιός είναι ακυτταρική μορφή ζωής και το μόνο κοινό που έχει με ένα βακτήριο είναι ότι και
αυτός διαθέτει γενετικό υλικό που του επιτρέπει να αναπαράγεται χρησιμοποιώντας όμως τα
οργανίδια και τις δομές κάποιου κυττάρου μέσα στο οποίο παρασιτεί, γιατί ο ίδιος είναι τελείως
ανενεργός.
Μια άλλη διαφορά που υπάρχει μεταξύ ενός βακτηρίου και ενός ιού είναι ότι το γενετικό υλικό του
βακτηρίου θα είναι οπωσδήποτε δίκλωνο DNA ενώ το γενετικό υλικό του ιού μπορεί να είναι DNA ή
RNA, μονόκλωνο ή δίκλωνο.

22. Μπορείτε να αναφέρετε δύο παθογόνα βακτήρια που γνωρίζετε και τις ασθένειες που
προκαλούν στον άνθρωπο;

Μερικά παθογόνα βακτήρια είναι υπεύθυνα για σοβαρές ασθένειες του ανθρώπου.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Vibrio cholerae, που προκαλεί τη χολέρα, και το
Treponema pallidum, που προκαλεί τη σύφιλη.

23. Τι γνωρίζετε για τη μορφολογία των βακτηρίων ;

Σχήμα Ονομασία

Σφαιρικό Κόκκος

Ραβδοειδές Βάκιλος

Ελικοειδές Σπειρύλλιο

Σχόλιο :

Ένα βακτήριο Escherichia coli, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, διαιρείται κάθε 20 λεπτά. Σε μία ώρα
υφίσταται 3 διαιρέσεις και σχηματίζονται 23 = 8 βακτήρια.

Σε μία ημέρα υφίσταται 24 x 3 = 72 διαιρέσεις και σχηματίζονται :
272 = 4,7 x 1021 βακτήρια = 4.722.000.000.000.000.000.000 βακτήρια!

17

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

24. Τι ονομάζεται ίωση; Ποια παραδείγματα ιώσεων γνωρίζετε;

Όλοι, λίγο πολύ, έχουμε ασθενήσει από κάποια ίωση. Στις ιώσεις, τα νοσήματα δηλαδή που
προκαλούνται από ιούς, περιλαμβάνονται απλές διαταραχές της υγείας, όπως είναι το κρυολόγημα,
αλλά και σοβαρότερες,όπως είναι η πολιομυελίτιδα ή το AIDS.

25. Τι μέγεθος έχουν οι ιοί και γιατί άργησαν να μελετηθούν;

Οι ιοί ανακαλύφθηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα. Το μικρό τους μέγεθος (20 έως 250 nm περίπου)
αποτέλεσε αρχικά ανασταλτικό παράγοντα για τη μελέτη τους. Η ανακάλυψη όμως αργότερα του
ηλεκτρονικού μικροσκοπίου βοήθησε στο να προσδιοριστούν αρκετά στοιχεία για τη δομή τους.

26. Tι γνωρίζετε σχετικά με την δομή ενός ιού;

Οι ιοί έχουν σχετικά απλή δομή. Αποτελούνται από ένα πρωτεϊνικό περίβλημα με χαρακτηριστική
γεωμετρία, το καψίδιο, μέσα στο οποίο προφυλάσσεται το γενετικό τους υλικό.
Ορισμένοι ιοί διαθέτουν και ένα επιπλέον περίβλημα, το έλυτρο, το οποίο είναι λιποπρωτεϊνικής
φύσης.

27. Τι είδους γενετικό υλικό έχουν οι ιοί ,τι πληροφορίες φέρει το γενετικό υλικό τους και
γιατί χαρακτηρίζονται ως «υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα»;

Το γενετικό υλικό ενός ιού μπορεί να είναι είτε DNA είτε RNA και ο καθένας τους ακολουθεί
ιδιαίτερο κύκλο ζωής.
Το γενετικό υλικό ενός ιού διαθέτει πληροφορίες για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του περιβλήματος
αλλά και για τη σύνθεση κάποιων ενζύμων απαραίτητων για τον πολλαπλασιασμό του. Οι ιοί
εξασφαλίζουν από τον ξενιστή τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης, καθώς
και τα περισσότερα ένζυμα και υλικά που τους είναι απαραίτητα για τις λειτουργίες αυτές.
Για το λόγο αυτό χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα.

28. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι ιοί με κριτήριο τον ξενιστή που προσβάλλουν και τι
γνωρίζετε σχετικά με την εξειδίκευση που έχουν ως προς τον ξενιστή τους ;

Ως προς το είδος του ξενιστή που προσβάλλουν, οι ιοί διακρίνονται σε ιούς βακτηρίων, ιούς φυτών
και ιούς ζώων. Η εξειδίκευση όμως των ιών δεν αφορά μόνο το είδος του οργανισμού αλλά και το
είδος του κυττάρου ή του ιστού στον οποίο παρασιτούν.
Για παράδειγμα, ο ιός της πολιομυελίτιδας στον άνθρωπο προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα του
νωτιαίου μυελού, ενώ ο ιός της γρίπης τα επιθηλιακά κύτταρα της αναπνευστικής οδού.

29. Πως γίνεται ο πολλαπλασιασμός των ιών ;

Ο πολλαπλασιασμός των ιών γίνεται στο εσωτερικό των κυττάρων - ξενιστών όπου παρασιτούν.
Για να εισέλθει ο ιός σε ένα κύτταρο, πρέπει αρχικά να προσκολληθεί στην επιφάνειά του.

18

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

Οι ιοί που διαθέτουν έλυτρο μπορούν είτε να εισέλθουν ολόκληροι μέσα στο κύτταρο - ξενιστή είτε
το έλυτρό τους να παραμείνει έξω από το κύτταρο, προσκολλημένο στην επιφάνειά του. Σε κάθε
περίπτωση το νουκλεϊκό οξύ του ιού απελευθερώνεται στο κυτταρόπλασμα.
Στους ιούς που διαθέτουν μόνο καψίδιο, αυτό συνήθως παραμένει προσκολλημένο στην επιφάνεια
του κυττάρου και στο εσωτερικό του κυττάρου εισέρχεται μόνο το νουκλεϊκό οξύ του ιού. Από τη
στιγμή που το νουκλεϊκό οξύ του ιού εισέλθει στο εσωτερικό του κυττάρου είναι δυνατό να
ξεκινήσει ο πολλαπλασιασμός του ιού με τη βοήθεια των μηχανισμών και των ενζύμων του
κυττάρου - ξενιστή.

30. Πως γίνεται ο πολλαπλασιασμός των DNA ιών ;

Ο πολλαπλασιασμός των ιών με δίκλωνο DNA, όπως είναι οι ερπητοϊοί, γίνεται ως εξής:
Μετά την είσοδο του γενετικού υλικού του ιού στο κύτταρο το δίκλωνο DNA του ιού είναι δυνατό να
ενσωματωθεί στο γονιδίωμα του κυττάρου και να παραμείνει σε λανθάνουσα κατάσταση για κάποιο
χρονικό διάστημα.
Στην περίπτωση αυτή το DNA του ιού μπορεί να διπλασιάζεται μαζί με το γονιδίωμα του κυττάρου -
ξενιστή, όταν αυτό διαιρείται.
Κάτω όμως από την επίδραση διάφορων ερεθισμάτων είναι δυνατή η ενεργοποίηση και η έκφραση
του DNA του ιού.
Το αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι ο σχηματισμός πολλών ιών. Οι νέοι ιοί θα απελευθερω-
θούν από το κύτταρο – ξενιστή και θα μολύνουν άλλα κύτταρα, με δυσάρεστες συνέπειες για την
εύρυθμη λειτουργία και την επιβίωση του οργανισμού.

31. Πως γίνεται ο πολλαπλασιασμός των RNA ιών ;

Από τους RNA ιούς ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πολλαπλασιασμός των ρετροϊών, μιας
ειδικής κατηγορίας RNA ιών,στους οποίους ανήκει και ο ιός που προκαλεί το AIDS.
Το γενετικό υλικό του ιού αυτού περιλαμβάνει δύο μονόκλωνα πανομοιότυπα μόρια RNA, καθένα
από τα οποία είναι συνδεδεμένο με ένα μόριο αντίστροφης μεταγραφάσης, ένα ένζυμο που
καταλύει την αντίστροφη μεταγραφή, δηλαδή τη σύνθεση DNA με πρότυπο RNA.
Μετά την είσοδο του γενετικού υλικού του ιού στο κύτταρο ξενιστή το RNA του ιού λειτουργεί ως
πρότυπο για την παραγωγή ενός μονόκλωνου μορίου DNA.
Το μόριο αυτό, αφού γίνει δίκλωνο, ενσωματώνεται στο γενετικό υλικό του κυττάρου. Στην
περίπτωση αυτή, κάθε φορά που το κύτταρο αντιγράφει το DNA του προκειμένου να αναπαραχθεί,
αντιγράφεται και το γενετικό υλικό του ιού που έχει ενσωματωθεί σ’ αυτό.
Με τον τρόπο αυτό μπορούν να αναπαραχθούν γενιές κυττάρων που θα φέρουν και τις γενετικές
πληροφορίες του ιού.
Κάποια στιγμή, για λόγους που δεν είναι πάντοτε σαφείς, το γενετικό υλικό του ιού ενεργοποιείται,
μεταγράφεται και μεταφράζεται,με αποτέλεσμα την παραγωγή νέων ιικών μορίων RNA και
πρωτεϊνών. Από το συνδυασμό τους παράγονται νέοι ιοί, οι οποίοι, αφού εγκαταλείψουν το
προσβεβλημένο κύτταρο, μολύνουν με την ίδια διαδικασία άλλα κύτταρα.

19

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

Η νόσος των τρελών αγελάδων - Τρελές αγελάδες ή απερίσκεπτοι άνθρωποι;

Το Δεκέμβριο του 1986 εμφανίστηκε στη Βρετανία η νόσος των βοοειδών, που ονομάστηκε από τον
Τύπο «ασθένεια των τρελών αγελάδων». Επρόκειτο για σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια, μια κατηγορία
σπάνιων νοσημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος, που μέχρι τότε ήταν γνωστό ότι
προσβάλλει τα πρόβατα (νόσος scrapie) και τον άνθρωπο (νόσος kuru, νόσος Creutzfeldt-Jakob).
Η νόσος των βοοειδών εξελίχθηκε σε επιδημία, ενώ το 1996 ανακοινώθηκε επισήμως ότι είχε
μεταδοθεί και στον άνθρωπο. Η κτηνοτροφία στη Βρετανία κατέρρευσε, εκατομμύρια βοοειδή
θανατώθηκαν για προληπτικούς λόγους, ενώ μέχρι το Σεπτέμβριο του 2000 80 άνθρωποι έχασαν
τη ζωή τους από τη νέα μορφή σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας.

Ανακαλύφθηκε ότι ο μολυσματικός παράγοντας στις σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες δεν είναι ιός,
δεν είναι βακτήριο ούτε παράσιτο, αλλά μια παθολογική πρωτεΐνη. Όταν η πρωτεΐνη αυτή βρεθεί σε
υγιή οργανισμό, τροποποιεί τις φυσιολογικές πρωτεΐνες των νευρικών κυττάρων και καταστρέφει τα
νευρικά κύτταρα, προκαλώντας τελικά το θάνατο του οργανισμού. Ο νέος μολυσματικός
παράγοντας ονομάστηκε «πράιον» (prion). Αποκαλύφθηκε τότε μια ανατριχιαστική πρακτική που
είχε τεθεί σε εφαρμογή στην κτηνοτροφία από το 1926, «χωρίς να έχει παρουσιαστεί κανένα
πρόβλημα», όπως σημειώνουν οι αρμόδιοι: ό,τι περίσσευε από τα σφάγια και δεν μπορούσε να
διοχετευθεί στην ανθρώπινη κατανάλωση, ενσωματωνόταν στις ζωοτροφές, προκειμένου να
αυξηθεί η παραγωγή γάλακτος στα εκτρεφόμενα ζώα.

Η αρχική αιτία εμφάνισης της νόσου στα βοοειδή παραμένει άγνωστη. Όμως η εξάπλωσή της
συνδέεται οπωσδήποτε με την προσθήκη ζωικών ιστών από μολυσμένα ζώα στις ζωοτροφές. Η
σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί στη Βρετανία, ενώ έχει
εμφανιστεί και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ευτυχώς η νόσος μεταδίδεται πιο εύκολα στο ίδιο
είδος (από βοοειδές σε βοοειδές) παρά από το ένα είδος στο άλλο (από βοοειδές στον άνθρωπο).
Επιπλέον όλοι οι άνθρωποι δεν έχουν την ίδια ευπάθεια στη νόσο. Στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη
καταγραφεί κανένα κρούσμα είτε στα βοοειδή είτε στον άνθρωπο.

Η θλιβερή αυτή ιστορία δείχνει ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί σε κάθε νέα μέθοδο ή
πρακτική που συνδέεται με την παραγωγή της τροφής. Κι αυτό γιατί είναι πιθανό, εκτός από την
προσδοκώμενη αύξηση της παραγωγής, να υπάρξει κάποια απρόβλεπτη εξέλιξη, κάποιο κόστος
που θα «πληρωθεί» δεκαετίες αργότερα. Μετατρέψαμε τις φυτοφάγες αγελάδες σε σαρκοφάγες,
προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα κέρδη από την αύξηση της παραγωγής και να καλυφθούν,
υποτίθεται, οι ανάγκες διατροφής του ολοένα αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού. Το τίμημα
που καλούμαστε να πληρώσουμε, 50 χρόνια αργότερα, δεν ξέρουμε ακόμη πόσο βαρύ θα
αποδειχθεί ότι είναι.

20

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

21

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

1. Μικροοργανισμοί λέγονται οι οργανισμοί:

α. που έχουν μέγεθος ίσο με 1 mm, β. που έχουν μέγεθος μικρότερο από 0,1 mm.

γ. τους οποίους δεν μπορούμε να διακρίνουμε με γυμνό μάτι, δ. τα β και γ είναι σωστά.

2. Τα νιτροποιητικά βακτήρια ανήκουν:
α. στους παθογόνους μικροοργανισμούς,
β. στα παράσιτα,
γ. στους μικροοργανισμούς που περνούν όλη τους τη ζωή στο φυσικό περιβάλλον
δ. στους ευκαρυωτικούς μικροοργανισμούς.

3. Παθογόνοι λέγονται οι μικροοργανισμοί που: β. έχουν μέγεθος μικρότερο από 0,1 mm,
α. διαταράσσουν την ομοιόσταση του ανθρώπου, δ. τα α και γ είναι σωστά.
γ. προκαλούν διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου.

4. Χρήσιμοι ή και απαραίτητοι είναι οι μικροοργανισμοί που: β. παράγουν αντιβιοτικά,
α. διασπούν τη νεκρή οργανική ύλη σε ανόργανα στοιχεία, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. παράγουν ουσίες χρήσιμες σε διάφορους τομείς,

5. Οι μικροοργανισμοί που αποτελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα:
α. συμμετέχουν στην παραγωγή ουσιών χρήσιμων στη διατροφή,
β. παράγουν χρήσιμες ουσίες τις οποίες ο άνθρωπος δεν μπορείνα συνθέσει μόνος του,
γ. βρίσκονται σε μεγάλο αριθμό και μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς,
δ. παράγουν τη βιταμίνη C.

6. Δυνητικά παθογόνοι λέγονται οι μικροοργανισμοί που:

α. δεν είναι παθογόνοι, β. είναι παθογόνοι,

γ. ανήκουν στα παράσιτα, δ. προκαλούν ασθένειες στον άνθρωπο κάτω από προϋποθέσεις.

7. Ξενιστές λέγονται οι οργανισμοί που:
α. «φιλοξενούν»παθογόνους μικροοργαγισμούς,
β. δεν ανήκουν στους προκαρυωτικούς μικροοργανισμούς,
γ. είναι χρήσιμοι για τον άνθρωπο,
δ. χρησιμοποιούν δομές και μηχανισμούς άλλων οργανισμών για να αναπαραχθούν,

8. Παθογόνοι είναι: β. οι λιγότεροι μικροοργανισμοί,
α. οι περισσότεροι μικροοργανισμοί, δ. οι μικροοργανισμοί της φυσιολογικής μικροχλωρίδας.
γ. όλοι οι μικροοργανισμοί,

22

9. Το βακτήριο Ε. coli: Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
α. ζει στο έντερο, 1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία
γ. ζει στο ήπαρ,
β. ζει στο στομάχι,
δ. Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.

10. Μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού είναι:

α. οι αποικοδομητές, β. τα παράσιτα,

γ. της φυσιολογικής μικροχλωρίδας. δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

11. Δυνητικά παθογόνοι είναι:
α. οι παθογόνοι μικροοργανισμοί,
β. οι μικροοργανισμοίπου αποτελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα,
γ. όλοι οι μικροοργανισμοίπου εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό,
δ. τα β και γ είναι σωστά.

12. Παθογόνοι γίνονται οι μικροοργανισμοί της φυσιολογικής μικροχλωρίδας όταν:

α. μειωθεί ο αριθμός τους, β. αυξηθεί ο αριθμός τους ή βρεθούν σε άλλους ιστούς,

γ. αλλάξουν μορφή, δ. μειωθεί ο αριθμός τους και βρεθούν σε άλλους ιστούς,

13. Η βιταμίνη Κ παράγεται από:

α. όλους τους μικροοργανισμούς της φυσιολογικής μικροχλωρίδας, β. τους αποικοδομητές,

γ. το βακτήριο Ε. coli, δ. Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.

14. Χρήσιμοι για τον άνθρωπο μικροοργανισμοί είναι μόνο: β. οι αποικοδομητές,
α. της φυσιολογικής μικροχλωρίδας, δ. κανένα.
γ. οι μικροοργανισμοί που παράγουν ουσίες χρήσιμες για τον άνθρωπο.

15. Οι μικροοργανισμοί μπορεί να είναι:

α. ευκαρυωτικοί, β. προκαρυωτικοί,

γ. ιοί, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά,

16. Οι μύκητες και τα πρωτόζωα ανήκουν: β. στους προκαρυωτικούς μικροοργανισμούς,
α. στουςευκαρυωτικούςμικροοργανισμούς, δ. Κανένα απότα παραπάνω δεν είναι σωστό.
γ. στους ιούς,

17. Τα πρωτόζωα αναπαράγονται: β. μονογονικά με διχοτόμηση (όλα),
α. μονογονικά με απλή διχοτόμηση, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. μονογονικά με διχοτόμησή (τα περισσότερα),

18. Τα πρωτόζωα κινούνται:

α. με ψευδοπόδια, β. με βλεφαρίδες,

γ. με μαστίγιο, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

23

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

19. Το πλασμώδιο: β. προκαλεί την ασθένεια του ύπνου,
α. μεταδίδεται με τα κουνούπια, δ. Κανένα από τα παραπάνω .
γ. ανήκει στουςπροκαρυωτικούς μικροοργανισμούς,

20. Η αμοιβαδοειδής δυσεντερία μεταδίδεται με:

α. τα κατοικίδια ζώα, β. τοτοξόπλασμα,

γ. το τρυπανόσωμα, δ. Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.

21. Το τοξόπλασμα: β. προκαλεί αποβολές στις εγκύους
α. μεταδίδεται με τα κατοικίδια ζώα, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. προσβάλλει βασικά όργανα του ανθρώπινου οργανισμού,

22. Ποια από τις παρακάτω ασθένειες μεταδίδεται με τη μύγα τσε τσε:

α η αμοιβαδοειδής δυσεντερία, β. η ελονοσία,

γ. η ασθένεια του ύπνου, δ. τα α και γ είναι σωστά.

23. Το τρυπανόσωμα μεταδίδεται με:

α. τα κατοικίδια ζώα, β. τη μύγα τσε τσε,

γ. τα Κουνούπια, δ. κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.

24. Οι μύκητες είναι: β. ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί,
α. οι μεγαλύτεροι προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί, δ. ακυτταρικοί σχηματισμοί.
γ. όλοι παθογόνοι,

25. Οι μύκητες: γ. πολλαπλασιάζονται με εκβλάστηση.
α. παρασιτούν σε ζωντανούς οργανισμούς, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
β. ζουν ελεύθεροί στο έδαφος, στον αέρα, στο νερό,κ.α

26. Οι μύκητες:

α. αναπαράγονται μονογονικά με διχοτόμηση, β. αναπαράγονται μονογονικά με απλή διχοτόμηση,

γ. είναι μικρότεροι από τα βακτήρια, δ. προκαλούν ελονοσία.

27. Η κάντιντα η λευκάζουσα:

α. προκαλεί κολπίτιδα, β. προκαλεί κνησμό,

γ. προσβάλλει το δέρμα, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

28. Τα δερματόφυτα: β. προκαλούν ερυθρότητα και κνησμό,
α. αποτελούν ειδική κατηγορία μυκήτων δ. τα α και β είναι σωστά.
γ. ανήκουν στις μυκητιάσεις,

29. Μικρόβια που προσβάλλουν τους πνεύμονες είναι:

α. η C. albicans και το πλασμώδιο, β. η C. albicans και το τοξόπλασμα,

γ. το τοξόπλασμα και το πλασμώδιο, δ. το πλασμώδιο και το τρυπανόσωμα.

24

30. Τα βακτήρια: Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
α. είναι προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί, 1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία
γ. ανήκουν στους ιούς,
β. είναι ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί,
δ. έχουν μέγεθος μεγαλύτερο από το 0,1 mm.

31. Τα βακτήρια σχηματίζουν: β. σπάνια αποικίες,
α. πάντοτε αποικίες, δ. συνήθως αποικίες.
γ. αποικίες σε δυσμενείς συνθήκες,

32. Το σχήμα των βακτηρίων δεν είναι:

α. σφαιρικό, β. ραβδοειδές,

γ. ελικοειδές, δ. κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.

33. Τα βακτήρια περιβάλλονται:

α. από κάψα, β. από καψίδιο,

γ. από έλυτρο, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

34. Η πλασματική μεμβράνη των βακτηρίων περιβάλλεται:

α. από έλυτρο, β. από κυτταρικό τοίχωμα,

γ. από ενδοσπόριο, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

35. Όλα τα βακτήρια διαθέτουν:

α. πυρήνα, β. οργανίδια με μεμβράνες,

γ. ριβοσώματα, δ. κάψα.

36. Στα ριβοσώματα γίνεται: β. η σύνθεση των λιπιδίων
α. η σύνθεση των αμινοξέων δ. κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό,
γ. η σύνθεση των πρωτεϊνών,

37. Τα βακτήρια αναπαράγονται κυρίως:

α. μονογονικά με διχοτόμηση, β. κάθε 20 λεπτά,

γ. σχηματίζοντας ενδοσπόρια, δ. μονογονικά με απλή διχοτόμηση.

38. Το γενετικό υλικό των βακτηρίων είναι:

α. DNA, β. DNA και RNA,

γ. είτε DNA είτε RNA, δ. το πυρηνοειδές.

39. Η περιοχή όπου βρίσκεται το γενετικό υλικό τωγ βακτηρίων είναι:

α. μερικές φορές η πυρηνική περιοχή (πυρηνοειδές) β. κατά κανόνα το πυρηνοειδές,

γ. κατά κανόνα τα πλασμίδια, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

25

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

40. Η αναπαραγωγή των βακτηρίων διαρκεί:

α. δέκαλεπτά, β. μικρό χρονικό διάστημα,

γ. μεγάλο χρονικό διάστημα, δ. όσο και των ιών.

41. Ο σχηματισμός ενδοσπορίων:
α. περιλαμβάνεται στους τρόπους αναπαραγωγής των βακτηρίων
β. εξυπηρετεί τη διαιώνιση των βακτηρίων
γ. γίνεται σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

42. Τα βακτήρια σχηματίζουν ενδοσπόρια:

α. σε ακραίες συνθήκες β. όταν αλλάζει η θερμοκρασία του περιβάλλοντος

γ. για να αναπαραχθούν, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

43. Τα ενδοσπόρια είναι:
α. αφυδατωμένα κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα,
β. αφυδατωμένα κύτταρα με χαμηλούς μεταβολικούς ρυθμούς
γ. σχηματισμοί που βλασταίνουν όταν οι συνθήκες ξαναγίνουν ευνοϊκές.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

44. Υπάρχουν βακτήρια: β. χρήσιμα,
α. παθογόνα, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. δυνητικά παθογόνα,

45. Το Vibrio cholera και το Treponema pallidum: β. είναι βακτήρια,
α. προκαλούν χολέρα και σύφιλη αντίστοιχα, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. είναι προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί,

46. Οι ασθένειες που προκαλούνται από ιούς ονομάζονται:

α. μυκητιάσεις, β. ιώσεις,

γ. μολύνσεις, δ. τα β και γ είναι σωστά.

47. Στους ιούς οφείλονται: β. το κρυολόγημα ή η γρίπη,
α. απλές διαταραχές της υγείας, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. η πολιομυελίτιδα ή το AIDS.

48. Οι ιοί ανακαλύφθηκαν: β. στο τέλος του 19ου αιώνα,
α. στο τέλος του περασμένου αιώνα, δ. Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι σωστό.
γ. στο τέλος του 16ου αιώνα,

49. Το μέγεθος των ιών είναι:

α. 20-250 mm, β. 20-250 nm,

γ. 20-250 μm, δ. 20-250 nm περίπου.

26

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

50. Ανασταλτικό παράγοντα για τη μελέτη των ιών αποτέλεσε:

α. το γεγονός ότι προκαλούν ασθένειες, β. το μικρό τους μέγεθος,

γ. η ιδιαιτερότητα που παρουσιάζει η δομή τους, δ. το περίβλημά τους.

51. Στην ανακάλυψη και την πλημμελή μελέτη των ιών ρόλο έπαιξε:

α. η δομή τους, β. η ανακάλυψη του οπτικού μικροσκοπίου,

γ. η ανακάλυψη του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, δ. η ανακάλυψη του φωτονικού μικροσκοπίου.

52. Η δομή των ιών: β. αποτελείται από περίβλημα,
α. είναι απλή, δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.
γ. περιλαμβάνει γενετικό υλικό,

53. Στο περίβλημα των ιών υπάρχει:
α. η κάψα,
β το καψίδιο, ενώ σε ορισμένους ιούς υπάρχει και έλυτρο,
γ. το έλυτρο, ενώ σε ορισμένους ιούς υπάρχει και η κάψα,
δ. η κάψα, ενώ σε ορισμένους ιούς υπάρχει και το έλυτρο.

54. Το καψίδιο και το έλυτρο είναι:
α. πρωτεϊνικής φύσεως,
β. λιποπρωτεϊνικής φύσεως,
γ. πρωτεϊνικής και λιποπρωτεϊνικής φύσεως αντίστοιχα,
δ. λιποπρωτεϊνικής και πρωτεϊνικής φύσεως αντίστοιχα.

55. Το γενετικό υλικό των ιών είναι:

α. μόνο DNA, β μόνο RNA,

γ. DNA ή RNA, δ. τα β και γ είναι σωστά.

56. Το γενετικό υλικό των ιών έχει πληροφορίες για τη σύνθεση:
α. όλων των ενζύμων που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό τους,
β των πρωτεϊνών του ξενιστή,
γ. των πρωτεϊνών του περιβλήματός του.
δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά.

57. Οι ιοί χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα, διότι εξασφαλίζουν από τον
ξενιστή τους:
α. μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης,
β. τα ένζυμα που είναι απαραίτητα για τις λειτουργίες που αναφέρονται στο α,
γ. τα περισσότερα από τα ένζυμα που είναι απαραίτητα για τις λειτουργίες που αναφέρονται στο α,
δ. τα α και γ είναι σωστά.

27

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ - ΛΑΘΟΥΣ

1. Ο οργανισμός που «φιλοξενεί» παράσιτα λέγεται ξενιστής.
2. Όλοι οι μικροοργανισμοί είναι παθογόνοι.
3. Το βακτήριο Ε. coli παράγει τη βιταμίνη Κ.
4. Οι μικροοργανισμοί που αποτελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα χρησιμεύουν στην άμυνα

του οργανισμού εναντίον των παθογόνων μικροοργανισμών.
5. Η αύξηση του αριθμού των μικροοργανισμών της φυσιολογικής μικροχλωρίδας δημιουργεί

προβλήματα υγείας στον άνθρωπο.
6. Οι μύκητες ανήκουν στους προκαρυωτικούς μικροοργανισμούς.
7. Οι ιοί αποτελούν ακυτταρικές, αυτοτελείς μορφές ζωής.
8. Τα πρωτόζωα κινούνται με ψευδοπόδια.
9. Το τρυπανόσωμα προκαλεί ελονοσία.
10. Το τοξόπλασμα μεταδίδεται με τα κουνούπια.
11. Οι μύκητες ζουν ελεύθεροι στο έδαφος.
12. Η εκβλάστηση δεν αποτελεί τρόπο αναπαραγωγής των μυκήτων.
13. Τα νιτροποιητικά βαηήρια περνούν όλη τους τη ζωή στο φυσικό περιβάλλον.
14. Το γενετικό υλικό των βακτηρίων βρίσκεται στην πυρηνική περιοχή.
15. Όλα τα βακτήρια διαθέτουν πλασμίδια.
16. Τα βακτήρια αναπαράγονται μόνο μονογονικά με απλή διχοτόμηση.
17. Τα ενδοσπόρια είναι ενυδατωμένα κύτταρα.
18. Όλα τα βακτήρια είναι υπεύθυνα για σοβαρές ασθένειες του ανθρώπου.
19. Όλα τα βακτήρια διαιρούνται κάθε 20 λετπά.
20. Οι ιοί ανακαλύφθηκαν στα τέλη του περασμένου αιώνα.
21. Οι ιοί έχουν απλή δομή.
22. Οι ιοί διαθέτουν πληροφορίες για τη σύνθεση των πρωτεϊνών του
23. Ο ιός της πολιομυελίτιδας προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλoυ.
24. Οι ιοί με κριτήριο τους οργανισμούς που προσβάλλουν διακρίνονται σε DΝΑ και RΝΑ ιούς.
25. Ο ιός της γρίπης προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα της αναπνευστικής οδού.
26. Τα ενδοσπόρια είναι κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και μεταβολικούς ρυθμούς.
27. Όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος ξαναγίνουν ευνοϊκές, τα ενδοσπόρια βλασταίνουν

δίνοντας το καθένα ένα βακτήριο.
28. Μερικά βακτήρια είναι υπεύθυνα για σοβαρές του ανθρώπου.
29. Οι ιοί ανακαλύφθηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα.
30. Οι ιοί εξασφαλίζουν από τον ξενιστή τους μηχανισμούς μεταγραφής και μετάφρασης

28

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗΣ

1. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι με τους όρους της στήλης ΙΙ.

στήλη Ι στήλη ΙΙ

Α. Μονογονία α. Γενετικό υλικό

Β. Πλασμίδιο β. Κάψα

Γ. Ενδοσπόριο γ. Ανθεκτικές μορφές

Δ. Περίβλημα δ. Τρόπος αναπαραγωγής

Ε. Ριβοσώματα ε. Σύνθεση πρωτεϊνών

2. Να αντιστοιχίσετε τους όρους που αναγράφονται στη στήλη Ι με τους όρους της στήλης ΙΙ.

στήλη Ι στήλη ΙΙ

Α. RNA ιοί 1. Επιθηλιακά κύτταρα αναπνευστικής οδού

Β, Καψίδιο 2. Γενετικό υλικό RNA

Γ. lός της πολιομυελίτιδας 3. Λιποπρωτεϊνικής φύσης περίβλημα

Δ. Έλυτρο 4. Νευρικά κύτταρα νωτιαίου μυελού

Ε. lός της γρίπης 5. Πρωτεϊνικής φύσης περίβλημα

29

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

Δες και αυτό …

Ο Θουκυδίδης, το 429 π.Χ., αναφέρει ότι τα άτομα που είχαν επιζήσει από το λοιμό στην Αθήνα
μπορούσαν να περιποιηθούν τους πάσχοντες χωρίς φόβο. Οι Κινέζοι ήδη από τον 11ο αιώνα
γνώριζαν ότι αυτοί που εισέπνεαν αποξηραμένη εφελκίδα (την κρούστα που σχηματίζεται πάνω σε
πληγές) ευλογιάς δεν αρρώσταιναν από ευλογιά, δηλαδή αποκτούσαν ανοσία. Η παρατήρηση αυτή
των Κινέζων είχε ως αποτέλεσμα να καθιερωθεί κατά το Μεσαίωνα στην Ευρώπη ένας πρωτόγονος
εμβολιασμός με ενδοδερμική εναπόθεση σκόνης ή υγρού εφελκίδων ευλογιάς.
Το 1762 ο Μ.Α. Πλέντσιζ διατύπωσε τη θεωρία της μολυσματικής ασθένειας: «Κάθε μολυσματική
ασθένεια συνδέεται με έναν ειδικό μικροοργανισμό, που έχει την ικανότητα να αναπαράγεται εκτός
του σώματος και που μπορεί να μεταφέρεται με τον αέρα από άτομο σε άτομο».
Θεωρία πολύ τολμηρή για την εποχή εκείνη, με αποτέλεσμα να μην της δοθεί καμιά σημασία.
Το 1798 ο Ε. Τζένερ παρατήρησε ότι όσοι κτηνοτρόφοι έρχονταν σε επαφή με αγελάδες που
έπασχαν από δαμαλίτιδα αποκτούσαν ανοσία στην πολύ βαρύτερη ανθρώπινη νόσο, την ευλογιά,
που προκαλείται από στενά συγγενικό ιό, όπως είναι γνωστό σήμερα. Ο Λ. Παστέρ, 80 χρόνια
αργότερα, διατύπωσε τη μικροβιολογική αιτιολογία των μεταδοτικών ασθενειών και ανέπτυξε την
τεχνική της καλλιέργειας των μικροβίων στο εργαστήριο. Από τις καλλιέργειες αυτές μικρόβια
(νεκρά ή ζωντανά) με ελαττωμένη παθογονικότητα χρησιμοποιήθηκαν ως εμβόλια. Ο Παστέρ, προς
τιμήν του Τζένερ,ονόμασε τον προληπτικό εμβολιασμό για την ευλογιά «vaccine» (δαμαλισμό), από
τη λατινική λέξη «vacca» (δάμαλις - αγελάδα).
Ο Ρ. Κοχ, την ίδια περίπου εποχή (1882), ανακάλυψε το βάκιλο της φυματίωσης (Mycobacterium
tuberculosis) και το 1883 το βακτήριο της ασιατικής χολέρας (Vibrio cholerae). To 1885
απομονώθηκε ο βάκιλος της διφθερίτιδας από τους Ε. Ρου και Α. Τζέρσιν. Τα ην ίδια χρονιά
παρατηρήθηκε στο εργαστήριο ο βάκιλος του τετάνου (Bacillus ή Clostridium tetani), τον οποίο λίγο
αργότερα (1898) πέτυχε να απομονώσει ο Ιάπωνας Σ. Κιτασάτο.

30

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
ΤΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

31

Επιμέλεια : Πολίτης Κώστας
1ο κεφάλαιο : Άνθρωπος και Υγεία

1.2.2 Μετάδοση και αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών

32. Τι ονομάζεται μόλυνση , τι λοίμωξη και τι είναι τα λοιμώδη νοσήματα ;

Η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό του ανθρώπου ονομάζεται μόλυνση,
ενώ η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός του ονομάζεται λοίμωξη.
Οι ασθένειες που προκαλούνται από παθογόνους μικροοργανισμούς ονομάζονται λοιμώδη
νοσήματα.

Σχόλιο: Η μόλυνση, ως διαδικασία, δεν γίνεται αντιληπτή από τον ξενιστή. Αντίθετα η λοίμωξη
συνοδεύεται συνήθως από συμπτώματα (όπως πυρετός) καθώς από την εγκατάσταση και τον
πολλαπλασιασμό του παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό μας προκαλείται ασθένεια. Τον
όρο "μολυσμένο" τον χρησιμοποιούμε και για αντικείμενα, τρόφιμα και ποτά που φέρουν
παθογόνους μικροοργανισμούς. Υπενθυμίζεται ότι οι διαταραχές της ομοιόστασης και οι ασθένειες
δεν οφείλονται αποκλειστικά στους παθογόνους μικροοργανισμούς. Οι ακραίες μεταβολές των
περιβαλλοντικών συνθηκών, ο τρόπος ζωής και οι κληρονομικοί παράγοντες μπορούν επίσης να
ευθύνονται για αρκετά νοσήματα. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι μόνο τα λοιμώδη νοσήματα
είναι μεταδοτικά.

33. Ποια είναι τα «κριτήρια του Κοχ»;

Ο Ρ. Κοχ, μελετώντας το 1882 τον τρόπο μετάδοσης της φυματίωσης, διατύπωσε τις προϋποθέσεις
αυτές που ονομάστηκαν «κριτήρια του Κοχ». Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, μια ασθένεια οφείλεται
σε έναν παθογόνο μικροοργανισμό, όταν ο μικροοργανισμός αυτός:
• Ανιχνεύεται στους ιστούς ή στα υγρά του ασθενούς ή στον οργανισμό ατόμων που πέθαναν από
αυτή την ασθένεια.
• Μπορεί να απομονωθεί και να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο.
• Μπορεί να προκαλέσει την ίδια ασθένεια σε πειραματόζωα αλλά και να απομονωθεί εκ νέου από
αυτά.

Σχόλιο: Τα κριτήρια του Κοχ δεν είναι τρία ανεξάρτητα στοιχεία αλλά συνιστούν μια διαδικασία
τριών διαδοχικών βημάτων, που πρέπει να ισχύουν ταυτόχρονα. Στις μέρες μας τα κριτήρια αυτά
δεν εφαρμόζονται στην πράξη. Στη διάγνωση ή όχι μιας λοίμωξης οδηγούμαστε από την εκάστοτε
συμπτωματολογία και τις μικροβιολογικές αναλύσεις. Στην περίπτωση των ιών συστήνονται πιο
εξειδικευμένες εξετάσεις.

34. Με ποιο τρόπο τα βακτήρια απειλούν την υγεία μας;

Πολλά βακτήρια απειλούν την υγεία μας μέσω των ουσιών που παράγουν. Οι ουσίες αυτές
ονομάζονται τοξίνες και διακρίνονται σε ενδοτοξίνες και εξωτοξίνες.
Οι ενδοτοξίνες βρίσκονται στο κυτταρικό τοίχωμα ορισμένων παθογόνων βακτηρίων και είναι
υπεύθυνες για συμπτώματα όπως ο πυρετός, η πτώση της πίεσης του αίματος κ.ά.
Οι εξωτοξίνες εκκρίνονται από τα παθογόνα βακτήρια και με την κυκλοφορία του αίματος
διασπείρονται στο εσωτερικό του ανθρώπινου οργανισμού και προσβάλλουν,ανάλογα με τη φύση
τους, συγκεκριμένα όργανα.

32