เนื้อหา E-book

คำนำ

หนงั สือเล่มนี้ ตงั้ ใจจดั ทำขึ้นเพ่อื เปน็ สอื่ ควำมรู้สำหรบั นักเรียน
นิสิต นกั ศึกษำ ในรปู แบบของหนงั สืออิเลก็ ทรอนิกส์ (E-Book) เพ่ือใหเ้ ขำ้ ใจ
เรอ่ื งของสำรเคมีพนื้ ฐำนในหอ้ งปฏบิ ัตกิ ำรอย่ำงงำ่ ย ๆ

ผู้จดั ทำหวังวำ่ หนังสอื เล่มนีจ้ ะเปน็ จดุ ตง้ั ตน้ ของกำรถำ่ ยทอด
บทเรยี นและประสบกำรณด์ ำ้ นกำรเรียน เปน็ ควำมรพู้ ื้นฐำนระดับหนง่ึ ใหก้ ับ
หอ้ งปฏิบตั กิ ำรสำมำรถนำ ไปปรับใชอ้ ย่ำงเหมำะสมกบั ลักษณะงำนของ
แต่ละหอ้ งปฏิบัตกิ ำรได้

คณะผ้จู ดั ทำ
นกั ศกึ ษำสำขำวชิ ำวทิ ยำศำสตรท์ วั่ ไป

สำรบญั หนา้

เร่ือง 1
2
ระเบยี บปฏิบัตกิ ำรใช้สำรทวั่ ไป 3
ควำมรทู้ ั่วไปเกย่ี วกับสำรเคมี 4
รจู้ ักสญั ลกั ษณ์เตือนควำมเปน็ อัตรำย 5-19
สัญลกั ษณเ์ ตือนควำมเป็นอันตรำย 20-26
สำรทม่ี คี ณุ สมบัติเปน็ ของแขง็ 27-37
สำรทม่ี คี ุณสมบตั เิ ป็นของเหลว
สำรทีม่ คี ณุ สมบตั ิเป็นผงและผลกึ

ระเบียบปฏิบตั ิกำรใชส้ ำรเคมีทวั่ ไป

1.หลกี เลี่ยงกำรสมั ผสั กับสำรเคมี/สำรพิษ โดยตอ้ งใส่อุปกรณ์ป้องกัน

ร่ำงกำยอย่ำงเหมำะสม ไดแ้ ก่ เสอื้ คลมุ หรือเสื้อกันเป้อื น ถงุ มือ

2. กำรใช้สำรเคมี/สำรพิษ ที่เป็นพษิ ต่อสุขภำพ โดยกำรหำยใจ

ตอ้ งทำในตู้ดดู ควัน

3. ห้ำมใช้ปำกดูดน้ำำยำจำกไปเปตโดยตรง ให้ใช้เคร่ืองมือหรือลูก

ยำงขนำดพอเหมำะสม

4. ปิดฉลำกสำรเคมี/สำรพิษและน้ำำยำเคมีทุกคร้ัง ตรวจฉลำกและ

เปล่ยี นมือฉีกขำดลบเลอื น ทนั ที

5. อ่ำนฉลำกก่อนหยิบและเม่ือใช้แล้วทุกคร้ัง ป้องกันกำรหยิบผิด

และเทสำรเคมีดำ้ นตรงขำ้ ม ฉลำกเสมอ

6. ไม่วำงสำรเคมที เี่ กิดปฏกิ ิรยิ ำระหว่ำงกันไดง้ ่ำยไวใ้ กล้กนั

7. ใชส้ ำรเคมีตำมควำมจำเป็นหำกเหลอื ใหเ้ ททิ้งไมเ่ มคืนในขวด

8. กำรเจือจำงสำร ให้เทกรดเข้มข้นลงน้ำำหรือลงสู่น้ำำยำท่ีเจือจำง

นอ้ ยกว่ำเสมอ ควรสวมแวน่ หรอื ทำในตูด้ ูดควัน

9. ไมแ่ ช่อำหำรและเคร่ืองดื่มในตู้เย็นที่เก็บสำรเคมี โดยเฉพำะน้ำยำ

มำตรฐำนทเ่ี ป็นสำรพษิ เช่น ยำฆำ่ แมลง อะฟำท็อกซนิ

10. สำรพิษที่เป็นมำตรฐำน(มีควำมบริสุทธิ์สูงเกือบ 100 %) ต้อง

เกบ็ ในที่มดิ ชดิ รวมทง้ั สำรกอ่ มะเรง็ ใส่ตู้เก็บแยกต่ำงหำก มีข้อควำม

“สำรพิษ” “สำรกอ่ มะเรง็ ” ใหเ้ หน็ ชัดเจน

11. กำรซอ้ื สำรเคมเี ลือกขนำดบรรจทุ เ่ี หมำะสมกับควำมต้องกำรใช้

12. ควรสำรวจสำรเคมีที่ไม่ต้องกำรใช้แล้วและยังไม่เส่ือมคุณภำพ

ในพสั ดเุ พื่อให้ผูอ้ ื่นนำไปใช้ 1

ควำมรทู้ วั่ ไปเกย่ี วกบั สำรเคมี

สำรเคมีคือ สสำรหรือวัสดุที่ได้ใช้หรือได้จำกกระบวนกำร
เคมี เป็นธำตุหรือสำรประกอบ ที่มีสูตรโครงสร้ำงทำงเคมี
และสมบัติทำงกำยภำพและทำงเคมเี ฉพำะตวั

ส ำ ร เ ค มี อั น ต ร ำ ย ต ำ ม ป ร ะ ก ำ ศ
กระทรวงมหำดไทยว่ำด้วยควำมปลอดภัยในกำรทำงำน
เก่ียวกับสำรเคมีอันตรำยหมำยถึง สำรประกอบ สำรผสม
ซ่งึ อยูใ่ นรปู ของแข็ง ของเหลว และก๊ำซ ที่มีลักษณะอย่ำงใด
อย่ำงหนึ่ง หรือหลำยอย่ำงดงั ตอ่ ไปนี้

1. มพี ษิ กัดกร่อน ระคำยเคือง ทำให้เกิดอำกำร
แพ้ ก่อมะเร็ง หรือทำให้เกดิ อันตรำยตอ่ สุขภำพอนำมัย

2. ทำให้เกิดกำรระเบิด เป็นตัวทำปฏิกิริยำที่
รุนแรง เปน็ ตัวเพ่ิมปรมิ ำณออกซเิ จน หรอื ไวไฟ

3. มกี มั มันตภำพรังสี

2

รจู้ กั สญั ลกั ษณเ์ ตือนควำม

เป็ นอนั ตรำย

ก่อนอ่ืนผู้ใช้สำรเคมีควรทำควำมเข้ำใจกับสัญลักษณ์เตือน
ควำมเป็นอันตรำยที่มีใช้กันอยู่ในปัจจุบัน พบเห็นได้ท่ี
ภำชนะทั้งขนำดเล็กและขนำดใหญ่ท่ีบรรจุสำรเคมีหรือของ
เสีย และบนพำหนะขนส่งสำรเคมีและของเสีย สัญลักษณ์
เหลำ่ น้มี ำจำกระบบกำรจำแนกควำมเป็นอันตรำยทแี่ ตกต่ำง
กัน ซ่ึงมีจุดประสงค์ของกำรสื่อสำรท่ีแตกต่ำงกันเล็กน้อย
ระบบสัญลักษณ์ทุกระบบท่ีกำหนดข้ึนมำนั้นจะใช้กำร
สอื่ สำรด้วยรูปภำพ เพื่อให้สำมำรถเข้ำใจควำมเป็นอันตรำย
ของสำรนั้น ๆ ได้ง่ำยขึ้น เชน่

รูปเปลวไฟ เพอ่ื เตอื นอันตรายเกย่ี วกับวัตถุไวไฟ

รูปเปลวไฟบน เพอ่ื เตอื นอนั ตรายเก่ยี วกบั สารออกซิไดซ์
ลุกกลมๆ
ข้างลา่ ง เพอ่ื เตอื นอันตรายเกีย่ วกบั สารกดั กร่อน
รูปของเหลว
หยดใสม่ อื เพอ่ื เตอื นความเป็นพษิ เช่นเดยี วกบั รูปกะโหลกกระดกู ไขว้ แต่
รูปกากบาท ระดบั ความรุนแรงลดลงตามปริมาณทเ่ี ป้นพา
เพอื่ เตอื นความเป็นพษิ แบบเฉียบพลันทนั ที
หัวกะโหลก
เพอ่ื เตอื นอนั ตรายเกีย่ วกบั ความเป็นพษิ ประเภทสะสมใน
รูปคนทกี่ าลัง ร่างกายจนเกดิ ความผดิ ปกตใิ นระยะยาว เช่น ก่อเกดิ มะเร็ง
สลายออกจาก ความผิดปกตทิ างการสบื พนั ธุ์ เป็นตน้
ข้างใน
3

สญั ลกั ษณเ์ ตือนควำมเป็ นอนั ตรำย

สัญลักษณ์เตือนควำมเป็นอันตรำยที่นิยมใช้กัน
เป็นสัญลักษณ์ตำมระบบข้อเสนอแนะเก่ียวกับกำรขนส่ง
สินค้ำอันตรำยของสหประชำชำติ (UnitedNations
Recommendations on the Transport of Dangerous
Goods;UNRTDG (UN Class)) และตำมระบบกำรจำแนก
ประเภทและกำรติดฉลำกสำรเคมีท่ีเป็นระบบเดียวกันทั่ว
โลก (Globally Harmonized System for Classification
and Labelling of Chemicals; GHS)

4

สำรที่มคี ณุ สมบัติ
เปน็ ของแข็ง

5

Sodium hydroxide

สูตรโมเลกุล ความหนาแนน่

NaOH 2.13 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จุดหลอมเหลว

39.997g/mol 318 °C

ใช้ในการทดลอง สญั ลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

กำรทดลองกำร
เกิดปฏิกิริยำเคมีกบั น้ำ

6

Potassium dichromate

สตู รโมเลกุล ความหนาแน่น

K2Cr2O7 2.68 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จุดหลอมเหลว

294.185g/mol 500 °C

ใชใ้ นการทดลอง สญั ลักษณแ์ สดงอนั ตราย

ใช้เป็นสำรในกำรวิเครำะห์และ
ทดสอบทำงเคมี (reagant)ใน
ห้องปฏบิ ตั กิ ำรเคมี

7

Boric acid

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

H3BO3 1.44 ก./ลบ.ซม.
จดุ หลอมเหลว
น้าหนักโมเลกลุ
170.9 °C
61.83g/mol

ใช้ในการทดลอง สัญลักษณแ์ สดงอนั ตราย

วิเคราะหป์ รมิ าณ
กรดบรอลิคในอาหาร

8

Potassium iodide

สตู รโมเลกุล ความหนาแน่น

KI 3.12ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกลุ จุดหลอมเหลว

166.0g/mol 681 °C

ใช้ในการทดลอง

การทดลองแยกสลายสารละลาย
โพแทสเซยี มไอโอไดดด์ ว้ ยไฟฟา้

สัญลักษณแ์ สดงอันตราย

9

Calcium carbonate

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

CaCO3 2.71ก./ลบ.ซม.

น้าหนักโมเลกลุ จุดหลอมเหลว

100.0869g/mol 825°C

ใชใ้ นการทดลอง สัญลกั ษณแ์ สดงอนั ตราย

กา ร ท ด ล อ ง ส าห รั บ ป ฏิ กิ ริ ย า
ระหว่างสารประกอบคาร์บอเนต
กับกรดนาสม้ สายชู

10

Sodium dichromate

สตู รโมเลกลุ ความหนาแนน่

Na2Cr2O7 2.52ก./ลบ.ซม.

นา้ หนักโมเลกุล จุดหลอมเหลว

261.97g/mol 356.7°C

สญั ลกั ษณ์แสดงอันตราย

ใชใ้ นการทดลอง

กระบวนกำรแยกสำรด้วยไฟฟ้ำ
( eletrochemical)แ ล ะ ท ำ ใ ห้
สำรแขวนลอย

11

Potassium dichromate

สตู รโมเลกลุ ความหนาแน่น

K2Cr2O7 2.68ก./ลบ.ซม.

น้าหนักโมเลกลุ จดุ หลอมเหลว

294.185g/mol 398°C

ใชใ้ นการทดลอง

เป็นนายาเคมีอนินทรีย์ท่ีใช้กัน
ทั่วไปส่วนใหญ่ใช้เป็นตัวแทน
ออกซิไดซ์ในห้องปฏิบัติการและ
อตุ สาหกรรมต่าง ๆ

สัญลกั ษณแ์ สดงอันตราย

12

Potassium fluoride

ความหนาแน่น

2.48 ก./ลบ.ซม.

จุดหลอมเหลว

1,505°C

สตู รโมเลกุล ใชใ้ นการทดลอง

KF ทำปฏิกิริยำกับแก้วเกิด
เป็นฟลอู อโรซลิ เิ กต
นา้ หนักโมเลกลุ

58.0967g/mol

สัญลักษณแ์ สดงอนั ตราย

13

sodium chloride

ความหนาแนน่

2.16 ก./ลบ.ซม.

จดุ หลอมเหลว

801°C

สูตรโมเลกลุ ใช้ในการทดลอง

NaCl กำรทดลองสมบัติกรด-เบส
ของสำรละลำยเกลอื
น้าหนกั โมเลกลุ

58.44g/mol

สญั ลกั ษณ์แสดงอันตราย

14

sodium hydroxide

ความหนาแน่น

2.13 ก./ลบ.ซม.

จดุ หลอมเหลว

318°C

สูตรโมเลกลุ ใชใ้ นการทดลอง

NaOH กำรทดลองหำควำมเข้มข้น
ของสำรละลำยจำกกำร
นา้ หนักโมเลกุล ไทเทรตกรด-เบสโดยใช้
อนิ ดเิ คเตอรบ์ อกจุดยตุ ิ
39.997g/mol

สญั ลักษณแ์ สดงอันตราย

15

calcium chloride

สตู รโมเลกลุ ความหนาแนน่

CaCl2 2.15 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จุดหลอมเหลว

110.98g/mol 772 °C

ใชใ้ นการทดลอง

ปฏิกิริยำระหว่ำงกรดแอซิติก
กบั โซเดยี มไฮดรอกไซด์

สัญลักษณแ์ สดงอันตราย

16

Salicylic acid

สูตรโมเลกุล ความหนาแนน่

C₇H₆O₃ 1.44 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จดุ หลอมเหลว

138.121g/mol 159°C

ใชใ้ นการทดลอง

ใช้ผลิตยำแอสไพริน

สญั ลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

17

Potassium chloride

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

KCl 1.44 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกลุ จดุ หลอมเหลว

74.5513g/mol 770 °C

ใชใ้ นการทดลอง

ใช้ในกำรผลิตแบ็ตเตอร์ร่ีสำร
หล่อโลหะผสมทองแดง เป็น
สำรป้องกนั กำรกดั กรอ่ น

สญั ลกั ษณแ์ สดงอนั ตราย

18

Potassium chloride

สูตรโมเลกลุ ความหนาแนน่

K2Cr2O7 1.67 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จุดหลอมเหลว

248.18 g/mol 40-45 °C

ใช้ในการทดลอง

ใช้ทดลองเกี่ยวกับกำรละลำย
ของสำร

สญั ลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

19

สำรที่มคี ุณสมบัติ
เป็นของเหลว

20

Cyclohexatriene

สตู รโมเลกุล ความหนาแน่น

C6H6 876 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกลุ จุดหลอมเหลว

78.11g/mol 5.5 °C

ใช้ในการทดลอง สัญลักษณ์แสดงอนั ตราย

ใช้เป็นสารตัวทาละลาย และสาร
ทาปฏกิ ิรยิ าในหอ้ งปฏบิ ัตกิ าร

21

Glycerol

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

C3H8O3 1.26ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกลุ จุดหลอมเหลว

92.09g/mol 290 °C

ใช้ในการทดลอง สัญลักษณแ์ สดงอนั ตราย

ใช้เป็นส่วนผสมหรือ เป็นตัว
ช่ ว ย ใ น ก ร ะ บ ว น ก า ร ผ ลิ ต
เครื่องสาอาง ผลิตภัณฑ์ใน
หอ้ งนาและสขุ อนามยั

22

ethylene glycol

สูตรโมเลกลุ ความหนาแนน่

C2H6O2 1.11ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกลุ จุดหลอมเหลว

62.07g/mol -12.9 °C

ใช้ในการทดลอง สัญลักษณแ์ สดงอนั ตราย

ใช้เป็นตัวทำละลำยสำหรับ
cellulose ester และ ether
โดยเฉพำะใน cellophane

23

Ethyl Acetate

สตู รโมเลกลุ ความหนาแนน่

C4H8O2 902 ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกลุ จุดหลอมเหลว

88.11g/mol -83.6°C

ใช้ในการทดลอง สญั ลักษณแ์ สดงอนั ตราย

ใช้เป็นตัวทำละลำยและเจือจำง
ใชใ้ นกำรกล่นั แยก

24

Butanol

ความหนาแน่น

810 ก./ลบ.ซม.

จุดหลอมเหลว

-89.8 °C

สตู รโมเลกุล

C₄H₁₀O

นา้ หนักโมเลกุล

74.12g/mol

ใชใ้ นการทดลอง

กำรใช้เป็นตัวทำละลำยไนโตรเซลลูโลสผสมใน
แล็กเกอร์ (Lacquer)ซงึ่ เปน็ สำรเคลือบเงำ
รถยนต์ ใช้เป็นส่วนผสมของเช้ือเพลิงแก๊ส
โซลนี แทนเอทำนอล

สัญลักษณ์แสดงอันตราย

25

hydrochloric

สตู รโมเลกุล ความหนาแน่น

HCl 1.18 ก./ลบ.ซม.

น้าหนักโมเลกุล จดุ หลอมเหลว

36.458 g/mol -85.05°C

ใชใ้ นการทดลอง

กำรทดลองกำรเปล่ียนแปลง
pHของน้ำและสำรละลำยผสม
ระหว่ำงกรดแอซีติกและโซเดียม
แอซีเตต

สัญลักษณแ์ สดงอันตราย

26

สำรทีม่ ีคณุ สมบัติ
เป็นผงและผลึก

27

Sodium bicarbonate

สตู รโมเลกลุ ความหนาแน่น

NaHCO₃ 2.2 ก./ลบ.ซม.

น้าหนกั โมเลกุล จุดหลอมเหลว

84.007g/mol 122 °C

ใช้ในการทดลอง สญั ลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

ขวดเปา่ ลูกโป่ง

28

calcium oxide

สูตรโมเลกลุ ความหนาแนน่

CaO 3.34 ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกุล จดุ หลอมเหลว

56.0774g/mol 2,572 °C

ใชใ้ นการทดลอง สัญลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

ใชเ้ พือ่ ปรบั คำ่ pH ของ
ดนิ และนำ้

29

Copper (I) chloride

สตู รโมเลกุล ความหนาแน่น

CuCl 4.14 ก./ลบ.ซม.

น้าหนักโมเลกลุ จุดหลอมเหลว

98.999g/mol 426 °C

ใช้ในการทดลอง

ใช้ในกระบวนการแยกสาร
ดว้ ยไฟฟ้า

สญั ลกั ษณ์แสดงอนั ตราย

30

Sodium hydrogen Carbonate

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

NaHCO₃ 2.159ก./ลบ.ซม.

นา้ หนักโมเลกลุ จดุ หลอมเหลว

84.007g/mol 122 °C

ใช้ในการทดลอง

ปฏกิ ริ ยิ าการสลายตวั ของ
โซเดียมไฮโดรเจนคาร์บอเนต

สัญลกั ษณแ์ สดงอนั ตราย

31

Sodium hydrogen orthophoshate

สตู รโมเลกุล ความหนาแนน่

Na2HPO4 500 ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกลุ จดุ หลอมเหลว

358-14g/mol 250 °C

ใชใ้ นการทดลอง

การละลายของสาร

สญั ลักษณ์แสดงอนั ตราย

32

Sodium bromide

สูตรโมเลกลุ ความหนาแนน่

NA2CO3 3.21ก./ลบ.ซม.

นา้ หนกั โมเลกลุ จดุ หลอมเหลว

102.894g/mol 755 °C

ใชใ้ นการทดลอง

การละลายของสาร

สญั ลักษณแ์ สดงอันตราย

33

Acetic acid

ความหนาแนน่

1.05 ก./ลบ.ซม.

จดุ หลอมเหลว

118 °C

สตู รโมเลกลุ ใชใ้ นการทดลอง

CH₃COOH การไทเทรตปฏิกริ ิยากรด-เบส

นา้ หนักโมเลกลุ

60.052g/mol

สัญลักษณ์แสดงอันตราย

34

Potassium Chromate

ความหนาแน่น

2.73 ก./ลบ.ซม.

จุดหลอมเหลว

1,000°C

สูตรโมเลกลุ ใชใ้ นการทดลอง

K₂CrO₄ มั น เ ป็ น ส ำ ร เ ค มี ใ น

น้าหนกั โมเลกลุ ห้องปฏิบัติกำรท่ัวไปในขณะท่ี

194.1896g/mol โซเดียมโครเมตมีควำมสำคัญ

ทำงอุตสำหกรรม

สญั ลกั ษณแ์ สดงอันตราย

35

Benzoic Acid

ความหนาแน่น
จดุ หลอมเหลว1.27 ก./ลบ.ซม.

122.3°C

สตู รโมเลกุล ใชใ้ นการทดลอง

C7H6O2 ใชท้ ดลองกำรปรบั คำ่ pH

น้าหนกั โมเลกุล

122.12g/mol

สัญลักษณแ์ สดงอนั ตราย

36

phenolphthalein

ความหนาแน่น

1.28 ก./ลบ.ซม.

จุดหลอมเหลว

260°C

สูตรโมเลกุล ใชใ้ นการทดลอง

C₂₀H₁₄O₄ กำรทดลองกำรไทเทรตกรด-เบส
โดยใช้อินดิเคเตอร์
น้าหนักโมเลกุล

318.32 g/mol

สัญลักษณ์แสดงอนั ตราย

37

THANK YOU