Buku-Teks SAINS KSSM-Tingkatan-4

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH

SAINS

TINGKATAN 4

Penulis
Noraini binti Abdullah
Nor Mazliana binti Abdul Hashim
Mohammad Amirul bin Adnan
Shamsulikram bin Abdul Hamid

Editor
Nor Shazwani binti Mohamad Zaini

Faezah binti Abdul Wahab
Pereka bentuk

Ayu Amira binti Rosdi
Yong Lai Yin
Ilustrator

Chan Yoke Peng

Odonata Publishing Sdn. Bhd.
2019

KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA

No. siri buku : 0092 PENGHARGAAN

KPM 2019 ISBN 978-967-2088-68-4 Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama
banyak pihak. Sekalung penghargaan dan terima
Cetakan Pertama 2019 kasih ditujukan kepada semua pihak yang
© Kementerian Pendidikan Malaysia terlibat, iaitu:

Semua hak cipta terpelihara. Mana-mana bahan Ahli jawatankuasa kawalan kualiti,
dalam buku ini, tidak dibenarkan diterbitkan Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan,
semula, disimpan dalam cara yang boleh Kementerian Pendidikan Malaysia.
digunakan lagi, ataupun dipindahkan dalam
sebarang bentuk atau cara, baik dengan elektronik, Pegawai-pegawai Bahagian Sumber dan
mekanik, penggambaran semula mahupun dengan Teknologi Pendidikan dan Bahagian
cara perakaman tanpa kebenaran terlebih dahulu Pembangunan Kurikulum, Kementerian
daripada Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Pendidikan Malaysia.
Kementerian Pendidikan Malaysia. Perundingan
tertakluk pada pengiraan royalti dan honorarium. Dr. Shukur Abu Hassan, Centre for Advanced
Composite Materials (CACM) UTM.
Diterbitkan untuk
Kementerian Pendidikan Malaysia oleh: Cultural Promotion Division, Culture and
Odonata Publishing Sdn. Bhd. Sports Department, Citizens Affairs Bureau,
No. 2, Jalan Damai Puspa 2, City of Hiroshima.
Alam Damai Industrial Park,
56000 Cheras, Library and Public Archives Unit,
Kuala Lumpur. International Commitee of the Red Cross.
Telefon: +603-9101 1179
Faksimile: +603-9101 7991 Agensi Nuklear Malaysia.
Laman web: www.odonatabooks.com
E-mel: [email protected] Jabatan Perhutanan Semenanjung Malaysia.

Reka letak dan atur huruf: Agensi Remote Sensing Malaysia (ARSM).
Minion Pro
Muka taip teks: Regular Individu-individu yang terlibat secara
Saiz taip teks: 11 pt. langsung dan tidak langsung dalam
menyempurnakan penerbitan Buku Teks
Dicetak oleh: Sains KSSM Tingkatan 4.
Herald Printers Sdn. Bhd.
Lot 508, Jalan Perusahaan 3,
Bandar Baru Sungai Buloh,
47000 Sungai Buloh,
Selangor Darul Ehsan.

RUKUN NEGARA

Bahawasanya Negara Kita Malaysia
mendukung cita-cita hendak:

Mencapai perpaduan yang lebih erat dalam kalangan
seluruh masyarakatnya;

Memelihara satu cara hidup demokrasi;

Mencipta satu masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara
akan dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama;

Menjamin satu cara yang liberal terhadap
tradisi-tradisi kebudayaannya yang kaya dan pelbagai corak;

Membina satu masyarakat progresif yang akan menggunakan
sains dan teknologi moden;

MAKA KAMI, rakyat Malaysia,
berikrar akan menumpukan

seluruh tenaga dan usaha kami untuk mencapai cita-cita tersebut
berdasarkan prinsip-prinsip yang berikut:

KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN
KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA

KELUHURAN PERLEMBAGAAN
KEDAULATAN UNDANG-UNDANG
KESOPANAN DAN KESUSILAAN

(Sumber: Jabatan Penerangan, Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia)

Pendahuluan

Buku Teks Sains Tingkatan 4 Kurikulum Standard Sekolah Menengah (KSSM) ini ditulis
untuk murid Tingkatan 4 berdasarkan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran,
Tingkatan 4 yang digubal oleh Kementerian Pendidikan Malaysia. Buku teks ini disediakan
berdasarkan pendekatan holistik bertepatan dengan Falsafah Pendidikan Kebangsaan yang
berhasrat melahirkan murid yang bijak, kreatif, inovatif, kritis dan mempunyai nilai-nilai murni.
Penulisan buku teks ini menekankan kemahiran berfikir aras rendah dan aras tinggi (KBAR &
KBAT), kemahiran saintifik, kemahiran berkomunikasi, membuat keputusan, serta menyelesaikan
masalah dalam kehidupan harian supaya setiap murid dapat menguasai kemahiran-kemahiran
tersebut yang diperlukan pada abad ke-21. Selain itu, pendekatan Pengajaran dan Pembelajaran
Sains, Teknologi, Kejuruteraan dan Matematik (STEM) juga didedahkan melalui aktiviti dan projek
supaya murid berminat untuk menceburi bidang sains dan teknologi.
Buku ini mempunyai ciri-ciri istimewa seperti berikut:

Halaman tema mempunyai gambar yang menarik Pelbagai jenis aktiviti
dan soalan-soalan pencetus minda berkaitan disediakan untuk murid:
dengan bab-bab dalam tema tersebut.

1 Kaedah Saintifik 2 Penyenggaraan dan
TEMA Kesinambungan Hidup
TEMA

STEM

• Apakah yang perlu • Apakah yang Multimedia Simulasi
anda lakukan sekiranya anda tahu tentang
berlaku kemalangan di Teknologi Hijau? ... ...
dalam makmal?
• Adakah selamat
• Tahukah anda apa itu CPR? untuk kita makan
• Bagaimanakah kita boleh makanan yang
telah termodifikasi
mengukur tahap kesihatan secara genetik?
badan kita?
• Apakah sistem badan
1 yang menyokong
badan dan melindungi
3 Penerokaan Unsur organ dalaman kita?
dalam Alam
• Terdapat 118 unsur yang telah • Bagaimanakah
ditemui. Tahukah anda di mana tumbuhan dapat
kedudukan unsur karbon dalam tumbuh tegak
Jadual Berkala Unsur Moden? melawan graviti?
• Tingkap bangunan pencakar
langit di Malaysia biasanya • Apakah hormon?
diperbuat daripada kaca.
Apakah kegunaan kaca 49
yang lain?
• Jika anda sakit, doktor akan 4 Tenaga dan
merawat dan memberikan Kelestarian Hidup
ubat yang sesuai kepada anda.
Apakah kesannya jika kita • Apakah halaju bagi
memakan ubat-ubatan tanpa kereta lumba?
nasihat daripada doktor?
TEMA • Pernahkah anda
TEMA mendengar istilah inersia?

• Apakah pendapat anda Inkuiri Perbincangan
tentang penggunaan
tenaga nuklear untuk
menjanakan tenaga
elektrik di Malaysia?

Eksperimen Projek

165 223

v

... ... Tenaga Nuklear Bab 12 PAK21 Kerjaya Sains Masalah Berkaitan dengan Sendi dan Otot
Aktiviti 12.3 Fikir-Pasang-Kongsi Penerapan dalam Kehidupan Harian
pembelajaran Pakar Ortopedik
Tujuan: Mencari maklumat dan membuat perkongsian penggunaan tenaga nuklear PAK21 abad ke-21 Pakar ortopedik ialah ... ... Pembelajaran Berasaskan Masalah
di negara tertentu. Kerjaya Sains doktor pakar yang Aktiviti 6.6
Info kerjaya merawat kecederaan
yang berkaitan seperti keretakan Tajuk: Masalah berkaitan dengan sendi dan otot PAK21
dengan sains tulang, kecacatan tulang dalam kehidupan harian.
Arahan: Laman Sejarah belakang atau penyakit
1. Jalankan aktiviti ini secara berpasangan. Memuatkan kemerosotan tulang Topik berkaitan: Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan
2. Dapatkan sekeping kad yang tertulis nama sebuah negara yang menggunakan tenaga nuklear fakta-fakta sejarah seperti osteoporosis.
yang berkaitan Pakar ortopedik membantu Cadangan tempoh masa: 1 minggu
daripada guru anda. dengan bidang sains pesakit menjalani proses
3. Kumpulkan maklumat tentang penggunaan tenaga nuklear di negara itu. pemulihan sistem Masalah:
4. Persembahkan hasil dapatan anda di hadapan kelas. otot rangka. Antara masalah berkaitan dengan sendi dan otot yang
Ahli Kiropraktor sering berlaku ialah kecederaan pada sendi dan otot yang
Praktis Formatiiff 12.2 Ahli kiropraktor ialah disebabkan oleh aktiviti fizikal dan sakit lutut dalam kalangan
pengamal perubatan warga tua.
komplementari yang
1. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. berkaitan dengan Berdasarkan masalah di atas, bincangkan cara masalah-masalah
diagnosis dan rawatan itu boleh dielakkan.
(a) Proses berlaku apabila satu membedil satu nukleus gangguan mekanikal, Sumber:
berjisim besar dan kepada dua nukleus baharu berjisim lebih kecil yang sistem otot, rangka dan • Laman web
hampir sama serta lebih stabil dengan pembebasan . tulang belakang. • Bahan rujukan lain yang berkaitan seperti majalah ilmiah
Ahli Fisioterapi
(b) Proses pelakuran nukleus hanya berlaku pada yang tinggi sahaja. Ahli fisioterapi dikenali berkaitan dengan perubatan dan pemakanan seimbang
sebagai jurupulih
12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear perubatan anggota atau Menjelaskan cara atau kaedah yang sesuai bagi mencegah
pegawai pemulihan berlakunya kecederaan pada sendi dan otot. Hasil dapatan
Penggunaan tenaga nuklear perlu dikawal dengan baik supaya dapat perubatan. Ahli fisioterapi boleh dipersembahkan dalam bentuk PowerPoint.
memberikan manfaat kepada manusia dan alam sekitar. Oleh sebab membantu pesakit
tenaga nuklear semakin banyak digunakan di seluruh dunia, kita mengembalikan dan
perlu mengetahui impak penggunaan tenaga ini terhadap kehidupan memastikan setiap fungsi
dan persekitaran. fizikal pesakit berada pada
tahap tinggi.
Impak Penggunaan Senjata Nuklear
Pada sekitar tahun 1940-an, penyelidikan awal tentang tenaga Laman Sejarah Pola Pertumbuhan Manusia
nuklear dijalankan untuk menghasilkan bom. Hasil sampingan Pertumbuhan manusia ialah satu proses
daripada pembelahan nukleus di dalam reaktor nuklear, iaitu J.Robert Oppenheimer berlakunya perubahan dari segi saiz,
plutonium boleh digunakan untuk membuat bom atom. Dunia merupakan individu jumlah bilangan sel, berat, bentuk
telah menyaksikan satu malapetaka yang amat dahsyat apabila pertama yang tubuh, fungsi badan dan merupakan
tenaga nuklear digunakan untuk menghasilkan senjata nuklear. mencipta bom atom di satu proses yang kekal dan tidak
Senjata nuklear pernah digunakan semasa Perang Dunia Kedua oleh dunia. Beliau digelar berbalik. Pertumbuhan ini berlaku
Amerika Syarikat terhadap Hiroshima dan Nagasaki. sebagai ‘Father of disebabkan pertambahan bilangan
the Atomic Bomb’. sel pada tubuh. Pertumbuhan
Bom ciptaannya manusia berlaku pada seluruh
telah digunakan badan dan berlainan mengikut
oleh tentera Amerika jantina dan peringkat umur.
Syarikat dalam Perang
Dunia Kedua. Walau
bagaimanapun, beliau
berasa amat menyesal
selepas menyaksikan
sendiri kemusnahan
akibat ledakan
bom atom.

Bayi Kanak-kanak Remaja Dewasa Tua
6.2.2
Rajah 6.15 Peringkat pertumbuhan manusia 6.2.3
130

12.3.1 263

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

Integrasi Sains dengan... Mengukur Suhu Badan Menggunakan
Menghubungkan sains Teknik yang Betul
dengan mata pelajaran lain
Termometer Klinik

1. Pastikan suhu termometer berada di bawah 35°C sebelum
digunakan. Jika suhu melebihi 35°C, termometer tersebut
hendaklah dikibas-kibaskan sehingga bacaan berada
di bawah 35°C.

2. Letakkan termometer tersebut di bawah ketiak ataupun di
dalam mulut selama kira-kira 2 hingga 3 minit (atau sehingga
kedengaran bunyi ‘Bip’ jika anda menggunakan termometer
klinik digital).

3. Keluarkan termometer tersebut dan rekodkan bacaan suhu.

Pencerutan pada termometer klinik bertujuan Gambar foto 3.1 Cara
supaya merkuri tidak turun dengan cepat menyukat suhu badan
setelah dikeluarkan dari mulut atau ketiak. menggunakan termometer
Hal ini adalah untuk memberikan sukatan
yang lebih tepat. Pencerutan ini tiada pada klinik
termometer makmal.

Cetusan Minda Rajah 3.2 Pencerutan pada termometer klinik
Soalan yang Termometer Makmal
mencabar pemikiran
Kimia Industri Bab 9 yang berkaitan 1. Termometer makmal tidak sesuai digunakan untuk menyukat Kemmbbaallii
dengan topik suhu badan kerana termometer makmal tidak mempunyai Termometer klinik dapat
bahagian pencerutan pada turus merkuri. menyukat suhu dengan
kejituan 0.1°C, manakala
2. Apabila termometer dikeluarkan daripada badan, sama ada termometer makmal
daripada bahagian mulut ataupun ketiak, bacaan suhu akan dapat menyukat suhu
turun dengan cepat. Hal ini akan menyebabkan bacaan suhu dengan kejituan 1°C.
badan yang diambil tidak tepat.
Mengapakah aloi dihasilkan? Umumnya, kebanyakan logam tulen adalah lembut dan mudah
terkakis. Ciri ini tidak sesuai untuk menghasilkan kebanyakan benda di sekeliling kita. Maka, 3. Jika menggunakan termometer makmal untuk menyukat suhu
proses pembentukan aloi atau pengaloian dilakukan untuk membaiki sifat logam tulen. badan, bacaan suhu perlu diambil ketika termometer masih di
dalam mulut atau di bawah ketiak untuk memastikan bacaan
Atom di dalam logam tulen tersusun secara teratur dan yang lebih tepat.
berlapis-lapis. Lapisan atom logam tulen mudah menggelongsor
apabila dikenakan daya. Termometer Rektal (Dubur)

Integrasi 1. Termometer rektal biasanya digunakan pada bayi yang kurang
Sains dengan..... daripada 3 bulan. Pastikan termometer yang digunakan ada
mempunyai label untuk kegunaan rektal.
Daya dikenakan SEJARAH Rajah 3.3 Cara menyukat
Aloi pertama yang ditemui 2. Bersihkan muncung termometer menggunakan alkohol. suhu badan menggunakan
Lapisan atom ialah gangsa. Gangsa 3. Sapukan jeli petroleum pada muncung termometer untuk
mudah menggelongsor ditemui beratus-ratus tahun termometer rektal
Rajah 9.1 Susunan atom dalam logam tulen dahulu, iaitu pada zaman memudahkan termometer dimasukkan ke dalam dubur bayi.
prasejarah yang disebut 4. Angkat kaki bayi seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.3. 35
Zaman Gangsa. Pada 5. Masukkan termometer ke dalam dubur bayi kira-kira
zaman itu, gangsa banyak
digunakan untuk membuat 1.5 − 2.5 cm.
alatan dan senjata.
Imbas Kembali6. Biarkan termometer sehingga kedengaran bunyi ‘Bip’.
Apabila satu atau lebih unsur logam atau bukan logam lain dicampurkan ke dalam logam
tulen, atom-atom unsur ini menyukarkan penggelongsoran antara lapisan atom logam tulen. Hal ini 7. Rekodkan bacaan suhu.
demikian kerana atom unsur asing mempunyai saiz yang berlainan. Maka, aloi adalah lebih kuat dan 3.1.1
keras berbanding dengan logam tulen. Mengingat kembali
Teknologi Terkini Berasaskan Getah
Atom logam tulen Atom unsur asing Getah merupakan salah satu komoditi utama di Malaysia. Industri getah membantu meningkatkan
ekonomi negara. Penyelidikan dan pembangunan terhadap getah yang dijalankan oleh Lembaga
+ Cetusan Minda Getah Malaysia perlu diteruskan supaya industri getah di negara kita bertambah maju pada masa maklumat yang pernah
Adakah aloi wujud secara hadapan. Beberapa penemuan baharu telah dihasilkan menggunakan keistimewaan getah dalam dipelajari sebelum ini
semula jadi? bidang pembuatan dan pembinaan. Apakah teknologi yang dikatakan ini?
Aloi

Apabila daya dikenakan, Atom unsur asing
lapisan atom logam Atom logam tulen

tulen sukar menggelongsor

Rajah 9.2 Aloi Asfalt Terubahsuai Getah Getah Colour merupakan Pad landasan yang diperbuat
Komposisi atau peratus kandungan setiap unsur dalam aloi boleh diubah mengikut Bekuan (CMA) sebagai konkrit cat lukisan yang dihasilkan daripada getah diletakkan di
kesesuaian penggunaannya. asfalt untuk menurap jalan raya daripada lateks untuk kegunaan antara landasan dengan enjin
supaya tahan lebih lama, tahan seni visual. kereta api untuk mengurangkan
Aktiviti 9.1 haba, mengurangkan bunyi getaran dan bunyi.
bising dan keretakan jalan raya.

Jalan Galeri

Tujuan: Membina model susunan zarah di dalam logam dan aloi. PAK21 Gambar foto 9.17 Beberapa teknologi terkini berasaskan getah
Bagaimanakah pula dengan potensi lain kegunaan getah pada masa akan datang? Adakah
Arahan: anda boleh memikirkan potensi kegunaan getah pada masa akan datang?
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Pilih satu jenis aloi yang berbeza daripada kumpulan lain. ... ... Pembentangan Hasil Sendiri Standard Pembelajaran
3. Gunakan bahan-bahan kitar semula untuk membina model susunan zarah di dalam aloi dan Aktiviti 9.6 Disediakan mengikut
Dokumen Standard Kurikulum
logam tulennya. PAK21 dan Pentaksiran
4. Persembahkan model yang dibina di hadapan kelas.

185 Tujuan: Mengumpulkan maklumat dan membentangkan teknologi terkini
9.1.1 berasaskan getah.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Dengan menggunakan Internet dan media lain, kumpulkan maklumat tentang teknologi terkini

berasaskan getah selain yang dinyatakan dalam buku teks.
3. Berdasarkan maklumat yang diperoleh, bincangkan dalam kumpulan tentang beberapa produk yang

dapat dihasilkan menggunakan getah.
4. Bentangkan idea anda kepada kelas. Pembentangan perlu mengandungi:

• lakaran produk
• tujuan pembuatan
• ciri-ciri istimewa getah yang terdapat dalam produk

Praktis Formatif Praktis Formatiiff 9.3 9.3.4
Soalan untuk
menguji kefahaman 1. Namakan dua polimer semula jadi dan sintetik serta monomernya.
murid pada akhir 2. Bandingkan sifat getah asli dan getah tervulkan.
setiap subtopik 3. Huraikan cara menghasilkan getah tervulkan daripada getah asli.

198

vi

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

3.4 Indeks Jisim Badan Galeri Sains Daya dan Gerakan Bab 11
(Body Mass Index, BMI) Maklumat tambahan yang
berkaitan dengan topik (a) Nyatakan maksud inersia.
Mengira dan Menentukan Indeks Jisim Badan (b) Bongkah kayu yang manakah mempunyai inersia yang lebih besar?
Cabar Minda
Indeks Jisim Badan atau lebih dikenali sebagai BMI BMI = Jisim badan (kg) Soalan KBAT aras 5 Jelaskan jawapan anda.
(Body Mass Index) ialah ukuran jisim badan (Ketinggian)2 (m2) dan aras 6 (c) Nyatakan Hukum Gerakan Newton Pertama.
berbanding dengan ketinggian. BMI boleh dikira 7. Rajah 6 menunjukkan sekeping duit syiling dan sehelai bulu pelepah dijatuhkan serentak di
menggunakan rumus. dalam dua tiub silinder lut sinar, R dan S. Tiub silinder R mempunyai udara, manakala tiub
silinder S berada dalam keadaan vakum.

... ... Spin-N-Think Bulu pelepah Tiub silinder Vakum
Aktiviti 3.3 Udara Duit syiling Bulu pelepah

Tujuan: Mengira dan menentukan BMI. PAK21 Duit syiling

Arahan: RS
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Guru membekalkan anak panah yang boleh dipusing. Rajah 6
3. Pusingkan anak panah bagi menentukan giliran murid mana yang perlu mengira BMI mereka. (a) Apakah yang dimaksudkan dengan jatuh bebas?
4. Murid yang ditentukan gilirannya melalui pusingan anak panah tadi ialah orang yang perlu diambil (b) Bandingkan masa bagi duit syiling dan bulu pelepah itu jatuh di dalam tiub silinder R dan S.

ukuran jisim badan dan ketinggiannya. Kira BMI murid tersebut bersama-sama. Jelaskan jawapan anda.
5. Ulang aktiviti ini sehingga semua ahli kumpulan mengetahui BMI masing-masing. (c) Bina satu kesimpulan yang sesuai bagi aktiviti di atas.

Apakah kepentingan mengetahui BMI kita? BMI adalah salah Galeri Sains Cabar Minda
satu cara untuk menentukan sama ada kita mengalami masalah jisim Kajian menunjukkan
badan atau tidak. bahawa jangka hayat 8. Rajah 7 menunjukkan satu carta pita detik Panjang (cm)
seseorang yang
Setelah mendapat keputusan BMI, Jadual 3.2 di bawah boleh mempunyai BMI unggul bagi sebuah troli yang menuruni landasan yang 50
digunakan untuk menentukan sama ada anda tergolong dalam iaitu 18.5 − 24.9 kg m−2 dicondongkan. Jangka masa detik yang digunakan
golongan individu yang mengalami masalah jisim badan berlebihan, adalah lebih tinggi bergetar dengan frekuensi 50 Hz.
normal ataupun kurang jisim badan. daripada seseorang yang (a) Tentukan masa bagi 10 detik tersebut. 40
mempunyai BMI yang (b) Berapakah halaju bagi pita detik 1 dan pita 30
Jadual 3.2 Carta Indeks Jisim Badan lebih rendah atau tinggi.
Sumber: myHEALTH Portal detik 5? 20
(c) Landasan dicondongkan lagi supaya troli
Cetusan Minda bergerak ke bawah dengan lebih laju.
Ramalkan panjang carta pita detik yang 10
Apakah faktor-faktor yang
BMI (kg m-2) Kategori: menyebabkan seseorang akan diperoleh. 01 2 3 4 5 Pita
itu mengalami jisim detik
< 18.5 Kurang jisim badan badan berlebihan? 9. Rajah 8 menunjukkan seorang murid sedang Rajah 7
18.5 − 24.9 Jisim badan unggul mengetuk hujung pemegang tukul pada 253
25.0 − 29.9 Berlebihan jisim badan permukaan keras.
30.0 atau lebih Obes (a) Apakah tujuan sebenar murid itu melakukan

aktiviti di atas?
(b) Apakah konsep yang digunakan oleh
murid tersebut?
(c) Terangkan dua aktiviti harian anda yang
menggunakan konsep seperti yang
Pemerhatian: dinyatakan dalam soalan 9(b).
43 Rajah 8
3.4.1 Bikar Pemerhatian
P
Q
R

Soalan:
1. Apakah yang berlaku apabila asid etanoik ditambahkan ke dalam lateks?
2. Apakah yang berlaku apabila ammonia ditambahkan ke dalam lateks?
3. Bagaimanakah penggumpalan lateks dapat dicegah?
4. Mengapakah lateks menggumpal apabila terdedah kepada udara?

Tokoh Sains Pemvulkanan Getah Rumusan
Memperkenalkan Sifat semula jadi getah asli yang lembut dan tidak tahan haba adalah tidak sesuai Gambaran menyeluruh tentang
tokoh yang jika digunakan untuk membuat bahan seperti tayar kenderaan. Oleh sebab suhu semua subtopik dalam bab
menyumbang kepada di Malaysia sentiasa panas, sekiranya tayar diperbuat daripada getah asli, tayar itu
pembangunan sains akan menjadi lembik dan mencair apabila terkena permukaan jalan raya
dan teknologi yang panas.

Jadi, bagaimanakah sifat getah asli dapat dipertingkatkan untuk menjadikannya
sebagai bahan yang sesuai untuk membuat pelbagai jenis barangan?

Tokoh Sains Proses pemvulkanan boleh membaiki sifat getah dan
menjadikannya lebih kuat. Pemvulkanan ialah proses
pemanasan getah bersama sulfur. Melalui proses pemvulkanan,
atom-atom sulfur ditambahkan ke dalam molekul-molekul polimer
getah asli yang berbentuk rantai. Getah yang diperoleh melalui
proses ini disebut getah tervulkan.

Charles Goodyear + Sulfur S S Rangkai
(1800 – 1860) S S silang sulfur
SS
Beliau telah menemui S
kaedah pemvulkanan S S
getah pada tahun 1839. S
Beliau memanaskan
satu campuran getah asli Rantai polimer getah asli Getah tervulkan
dengan 1% - 3% sulfur
mengikut jisimnya. Rajah 9.11 Pemvulkanan getah

Struktur molekul bagi getah tervulkan dilihat mempunyai ikatan antara setiap rantai Ru mu sa n LANGKAH KESELAMATAN
polimer getah, manakala bagi getah asli tidak. Hal ini disebabkan oleh atom sulfur yang ditambah DI DALAM MAKMAL
menghasilkan rangkai silang antara rantai polimer getah. Oleh sebab itu, apabila daya dikenakan,
rantai polimer getah tervulkan sukar untuk menggelongsor dan apabila haba dikenakan, struktur
molekul getah tervulkan sukar diputuskan. Maka, getah tervulkan adalah lebih keras dan
mempunyai ketahanan terhadap haba yang tinggi.

196 9.3.3

Teknologi Hijau dalam Melestarikan Alam Bab 4 Negaraku Peralatan Pembuangan Bahan Pemadam
Maklumat tentang Perlindungan Diri Sisa Kebakaran
Menghubung Kait Kecekapan Tenaga dengan Teknologi Hijau pencapaian dan Jenis pemadam
Bagi menjayakan Teknologi Hijau di negara kita, Dasar Teknologi Hijau Kebangsaan telah penglibatan Malaysia • Gogal Bahan boleh dibuang kebakaran
dilancarkan pada Julai 2009. Apakah tonggak yang terdapat dalam dasar tersebut? Mari kita lihat dalam bidang sains • Sarung tangan ke dalam singki Kaedah penggunaan
nota di bawah: • Baju makmal pemadam kebakaran
Refleksi Kendiri • Kasut makmal Bahan tidak boleh Audit alat pemadam
Senarai semak hasil • Topeng muka dibuang ke dalam singki kebakaran
pembelajaran untuk • Penyiram keselamatan Mencipta alat pemadam
rujukan murid Mengurus bahan sisa kebakaran ringkas
(Safety shower) biologi
• Pembilas mata
Langkah mengurus
(Eyewash station) kemalangan di dalam
• Kebuk wasap
makmal
(Fume chamber)
• Kabinet aliran laminar

(Laminar flow cabinet)
Terdapat empat tonggak utama yang menguatkan Dasar Teknologi Hijau Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1
Kebangsaan, iaitu: 15
• tenaga – mempromosikan kecekapan tenaga dan mencari

ketidakbergantungan tenaga
• alam sekitar – meminimumkan kesan negatif dan memulihara alam sekitar
• ekonomi – menambah ekonomi negara melalui penggunaan teknologi
• sosial – meningkatkan kualiti hidup untuk semua

Jika kita lihat keempat-empat tonggak di atas, jelaslah Negaraku
bahawa Teknologi Hijau amat menekankan aspek kecekapan
tenaga. Masihkah anda ingat tentang topik kecekapan tenaga yang
anda pelajari semasa di Tingkatan 3? Kecekapan tenaga ialah
penggunaan tenaga yang kurang bagi menjalankan sesuatu kerja
pada kadar yang sama atau lebih tanpa menjejaskan keselesaan atau
hasil yang diingini.

Apabila kecekapan tenaga diutamakan di dalam sesebuah Indeks Bangunan Hijau Daya dan Gerakan Bab 11
negara melalui pengamalan Teknologi Hijau, maka: (GBI) ialah sistem
(a) penjimatan sumber tenaga dapat dipertingkatkan penarafan yang diberikan Refleksi Kendiri
(b) ekonomi negara juga akan semakin kukuh dan kita juga dapat kepada bangunan yang
mempunyai ciri-ciri mesra Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
mengurangkan pembaziran alam. Masjid Raja Haji
(c) sisa-sisa buangan dapat ditukarkan kepada suatu bentuk tenaga Fi Sabilillah di Cyberjaya 11.1 Gerakan Linear
merupakan masjid Menerangkan perbezaan antara jarak dengan sesaran serta unit ukuran dalam
boleh baharu yang lebih bersih dan selamat pertama di Malaysia kehidupan harian.
yang menerima Menjelaskan maksud laju, laju purata, halaju dan pecutan serta unit ukurannya dengan contoh
Malaysia sangat menyokong dan memberikan komitmen pengiktirafan ini. dalam kehidupan harian.
sepenuhnya dalam melestarikan kecekapan tenaga. Antara inisiatif dan Menyelesaikan masalah yang melibatkan laju, laju purata, halaju dan pecutan dalam
usaha yang dijalankan ke arah pelaksanaan kecekapan tenaga adalah: INFORMASI kehidupan harian.
• label kecekapan tenaga bagi kelengkapan Masjid ‘Hijau’ Pertama Membezakan jenis gerakan linear.
elektrik (Rajah 4.1)
• Indeks Bangunan Hijau di Malaysia 11.2 Graf Gerakan Linear
(Green Building Index) Lebih Banyak Bintang http://bukutekskssm.my/ Mentafsir jenis gerakan dari graf gerakan linear untuk menentukan jarak, sesaran, halaju,
Lebih Jimat Tenaga halaju purata dan pecutan.
Sains/T4/Hlm53
More Stars 11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas
More Energy Saving 53 Menjalankan eksperimen untuk menentukan nilai pecutan graviti Bumi, g.
Mentafsir graf gerakan untuk objek yang mengalami keadaan jatuh bebas.
• kempen teknologi cekap tenaga PENGGUNAAN TENAGA Menjalankan eksperimen mengkaji keadaan jatuh bebas dan bukan jatuh bebas.
ENERGY CONSUMPTION
11.4 Jisim dan Inersia
• kempen penggunaan tenaga Jenis peralatan Jenama dan Menerangkan jisim.
elektrik berasaskan Model Menerangkan maksud inersia dengan contoh.
sumber solar 5 Menjalankan eksperimen untuk mengkaji hubungan antara jisim dengan inersia.
5 Berkomunikasi tentang kesan inersia dalam kehidupan harian.
• kempen kesedaran terhadap Penggunaan Tenaga Purata Setahun
pengguna melalui amalan
penjimatan tenaga Average Energy Consumption Per Year

Produk Ini MenggunXaXkXankkww%hj Kurang Tenaga
Daripada Produk Biasa

This Product Consumes % Less Energy
Than An Average Product

Diuji Mengikut / Tested According to xxx

www.st.gov.my

Energy Commission

Rajah 4.1 Label cekap tenaga

4.1.2

Praktis Sumatif Praktis Sumatif 11 Soalan Objektif
Menilai kefahaman murid pada http://bukutekskssm.
akhir setiap bab 1. Azmeer menunggang motosikal ke arah utara dengan jarak 24 km, KUIZ my/Sains/T4/K11
kemudian ke arah barat untuk 12 km dan akhirnya ke arah selatan 12 km
dengan jarak 12 km sebelum dia berhenti untuk berehat (Rajah 1).
Perjalanannya itu telah mengambil masa selama 2 jam. 24 km
(a) Berapakah jarak yang dilalui oleh Azmeer?
(b) Berapakah sesaran yang dilalui oleh Azmeer? 12 km Rajah 1

(c) Tentukan laju purata Azmeer.
(d) Hitungkan halaju purata bagi sesaran yang dilalui oleh Azmeer.

2. Hilmi berjalan ke arah utara sejauh 8 m, sebelum menuju ke arah
timur sejauh 8 m. Hilmi telah mengambil masa selama 5 minit
untuk melengkapkan perjalanannya.
(a) Berapakah jarak bagi gerakan tersebut?
(b) Berapakah sesaran bagi gerakan tersebut?
(c) Tentukan halaju yang dicapai oleh Hilmi.

251

vii

Komponen-komponen digital di dalam buku ini:

Video berkaitan dengan topik Muat turun aplikasi pembaca QR code
yang percuma sama ada dari App Store
atau Play Store.

VIDEO

Informasi tambahan

INFORMASI

Kuiz (soalan aneka-pilihan)
pada hujung setiap bab

KUIZ

Panduan mengimbas aplikasi AR untuk Model 3D dan Permainan Interaktif:

Langkah 1 Langkah 2 Langkah 3

Muat turun aplikasi BT Sains Cari halaman yang Imbas imej pada
Tingkatan 4 AR secara percuma mempunyai ikon ini. halaman tersebut
dengan mengimbas QR code dengan telefon pintar
di bawah. atau tablet anda
untuk melihat model
3D atau bermain
permainan interaktif.

atau Model 3D: m/s 77, 122, 128,
258, 259
Permainan Interaktif: m/s
146, 184

Sistem Rangka Manusia Klavikel Model 3D Permainan Interaktif
Rangka manusia terdiri daripada 206 tulang yang pelbagai saiz
dan bentuk. Rangka manusia boleh dibahagikan kepada dua Skapula Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Bab 6 9.1 Aloi
bahagian, iaitu rangka paksi dan rangka apendaj. Rangka paksi
terdiri daripada tengkorak, turus vertebra, sternum dan tulang Humerus Rangka Apendaj Banyak benda di sekeliling
rusuk. Rangka apendaj terdiri daripada lengkungan pektoral, kita diperbuat daripada aloi.
tulang tangan, lengkungan pelvis dan tulang kaki. Radius Lengkungan pektoral Gambar foto 9.1 menunjukkan
Ulna Terdapat sepasang lengkungan pektoral di beberapa benda yang diperbuat
Kranium dalam badan manusia. Lengkungan pektoral ini daripada aloi.
Metakarpus menghubungkan tulang tangan dengan rangka paksi.
Rangka Paksi Falanks Lengkungan pektoral terdiri daripada tulang klavikel
dan tulang skapula.
Tengkorak
Tengkorak manusia terdiri daripada dua Tulang tangan
bahagian iaitu tulang kranium dan tulang Tulang tangan terdiri daripada humerus, radius, ulna,
muka. Tulang kranium berfungsi melindungi karpus, metakarpus dan falanks. Hujung humerus yang
otak dan tulang muka berfungsi memberikan berbentuk bulat bersendi dengan lengkungan pektoral.
bentuk asas atau rangka muka dan juga Hujung humerus yang di sebelah bawah bersendi dengan
menyokong gigi. radius dan ulna. Radius dan ulna bersendi dengan tulang
karpus yang membentuk pergelangan tangan. Tulang
metakarpus membentuk tapak tangan dan bersendi Gambar foto 9.1 Benda yang diperbuat daripada aloi
dengan tulang karpus. Falanks yang membentuk jari
Turus vertebra akan bersendi dengan tulang metakarpus. Apakah Aloi? Permainan
Turus vertebra terdiri daripada 33 ruas Karpus Aloi merupakan campuran beberapa jenis logam atau campuran logam dan Interaktif
tulang kecil atau vertebra. Tulang-tulang yang bukan logam mengikut peratusan yang tertentu. Terdapat beberapa jenis
bersambung ini akan membentuk satu turus Lengkungan pelvis aloi yang biasa digunakan dalam kehidupan harian seperti keluli, piuter,
yang kuat dan boleh melentur. Turus vertebra ini Lengkungan pelvis ini bersendi dengan rangka paksi. gangsa, loyang dan duralumin. Jadual 9.1 menunjukkan komposisi, sifat
mempunyai satu fungsi yang amat penting, iaitu Lengkungan pelvis terbentuk daripada sepasang tulang dan kegunaan aloi-aloi tersebut.
melindungi saraf tunjang. punggung. Lengkungan pelvis menyokong berat badan,
melindungi pundi kencing dan organ pembiakan. Jadual 9.1 Komposisi, sifat dan kegunaan aloi
Pandangan
depan Pandangan Aloi Komposisi Sifat Kegunaan
tepi Keluli Besi 99%
Piuter Karbon 1% • Keras dan kuat • Membina bangunan dan jambatan
Gangsa Timah 96% • Membuat badan kenderaan dan landasan kereta api
Loyang Kuprum 3%
1 Tulang kaki Antimoni 1% • Permukaan berkilau • Membuat barangan perhiasan seperti bingkai
Tulang kaki terdiri daripada femur, tibia, fibula, tarsus, Duralumin Kuprum 88% • Tahan kakisan gambar
Tulang rusuk dan sternum Femur metatarsus dan falanks. Hujung tulang femur yang Timah 12%
Rusuk manusia dibentuk daripada 2 Model 3D berbentuk bulat bersendi dengan lengkungan pelvis. • Keras • Membuat tugu, ukiran logam, duit syiling, pingat
12 pasang tulang rusuk yang bersendi 3 Patela Hujung sebelah bawah femur pula bersendi dengan Kuprum 75% • Tahan kakisan dan sebagainya
dengan vertebra toraks di bahagian 4 Cetusan Minda Fibula tulang tibia dan fibula. Tibia dan fibula merupakan Zink 25% • Warna yang menarik
belakang. Tujuh pasang tulang rusuk 5 tulang pada betis. Hujung bawah tulang tibia dan
bersendi dengan sternum secara terus dan 6 Bayi ketika dilahirkan fibula ini bersendi dengan tulang tarsus, iaitu tulang Aluminium 95% • Kuat • Membuat kunci, tombol pintu, alatan muzik seperti
tiga tulang rusuk lagi bersambung secara 7 mempunyai 275 tulang pergelangan kaki. Tulang tarsus bersendi dengan tulang Kuprum 3% • Permukaan berkilat trompet dan sebagainya
tidak langsung oleh rawan. Dua pasang lagi 8 manakala orang dewasa metatarsus yang membentuk tapak kaki. Metatarsus Magnesium 1% • Mudah ditempa
(dua terakhir) tergantung bebas. Sternum mempunyai 206 tulang. pula bersendi dengan tulang falanks atau tulang jari kaki. Mangan 1% • Warna keemasan
dan tulang rusuk berfungsi melindungi 9 Mengapakah perbezaan
organ utama, iaitu jantung dan peparu. 10 12 Vertebra ini terjadi? • Ringan • Membuat badan pesawat, kapal terbang dan
toraks Sternum • Kuat sebagainya
11 Rajah 6.9 Rangka manusia • Tahan kakisan

6.1.5 Tibia Falanks

122 Tarsus 123 184
6.1.5 Metatarsus
9.1.1

viii

Kandungan

Pendahuluan v

TEMA 1 Kaedah Saintifik

Bab 1 Langkah Keselamatan di dalam Makmal 2

1.1 Peralatan Perlindungan Diri 4
1.2 Pembuangan Bahan Sisa 6
1.3 Pemadam Kebakaran 10
Praktis Sumatif 1 16

Bab 2 Bantuan Kecemasan 18

2.1 Resusitasi Kardiopulmonari (Cardiopulmonary Resuscitation, CPR) 20
2.2 Heimlich Manoeuvre 25
30
Praktis Sumatif 2

Bab 3 Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan 32
3.1 Suhu Badan 34
3.2 Kadar Denyutan Nadi 37
3.3 Tekanan Darah 41
3.4 Indeks Jisim Badan (Body Mass Index, BMI) 43
Praktis Sumatif 3 46

TEMA 2 Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup

Bab 4 Teknologi Hijau dalam Melestarikan Alam 50
4.1 Kelestarian Alam Sekitar 52
4.2 Sektor Tenaga 56
4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa 60
4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan 62
4.5 Sektor Pengangkutan 65
4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan 68
Praktis Sumatif 4 71


Bab 5 Genetik 74
5.1 Pembahagian Sel 76
5.2 Pewarisan 84
5.3 Mutasi 90
5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik 100
5.5 Variasi 103
Praktis Sumatif 5 110


Bab 6 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan 112
6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Haiwan 114
6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia 128
6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan 133
Praktis Sumatif 6 139


iii

Bab 7 Koordinasi Badan 142
7.1 Sistem Endokrin Manusia 144
7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan 152
7.3 Minda yang Sihat 158
Praktis Sumatif 7 163

TEMA 3 Penerokaan Unsur dalam Alam

Bab 8 Unsur dan Bahan 166
8.1 Asas Jirim 168
8.2 Jadual Berkala Unsur Moden 171
8.3 Isotop 175
Praktis Sumatif 8 179


Bab 9 Kimia Industri 182
9.1 Aloi 184
9.2 Kaca dan Seramik 189
9.3 Polimer 192
Praktis Sumatif 9 200


Bab 10 Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan 202

10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan Perubatan Komplementari 204
10.2 Radikal Bebas 212
10.3 Bahan Antioksidan 214
10.4 Produk Kesihatan 217
220
Praktis Sumatif 10

TEMA 4 Tenaga dan Kelestarian Hidup

Bab 11 Daya dan Gerakan 224
11.1 Gerakan Linear 226
11.2 Graf Gerakan Linear 235
11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas 239
11.4 Jisim dan Inersia 246
Praktis Sumatif 11 251


Bab 12 Tenaga Nuklear 254
12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear 256
12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear 258
12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear 263
12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia 266
Praktis Sumatif 12 269


Jawapan 271
Peraturan Makmal dan Langkah Keselamatan
276

Glosari 277

Rujukan 279

Indeks 280

iv

TEMA1 Kaedah Saintifik

• Apakah yang perlu
anda lakukan sekiranya
berlaku kemalangan di
dalam makmal?

• Tahukah anda apa itu CPR?
• Bagaimanakah kita boleh

mengukur tahap kesihatan
badan kita?

1

Bab

1 Langkah Keselamatan
di dalam Makmal

Kata Kunci

Topeng muka
Sarung tangan
Kebuk wasap
Bahan sisa biologi
Keracunan merkuri
Jenis-jenis pemadam
kebakaran

2

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1

Apakah contoh peralatan perlindungan diri
dan fungsinya?
Apakah ciri bahan yang tidak boleh dibuang
ke dalam singki?
Bagaimanakah cara pengurusan bahan
sisa biologi?
Apakah cara kita menguruskan kemalangan
di dalam makmal?
Berapakah jenis pemadam kebakaran?

Rencana Sains

pp m payrlPToedeaeabustnandaeimgeAjhnSasarnppgeikmmRmgepaukagceahr3aeboaans.atupt3hnuyinak,0aagkda2bnMhapi2mogcnMes0eegmetre1ummaibkli0rbnauui2iaadannga0rrn.ibish1ktdgede8eaisgdjri,ckeatoseadiikltenbamnaoaradngllaaabtaakmmsmohtakaumnaempnmMi.labap2Kepanka1aneaktudbreaohmkjnasearaaargadn2nmgnal.eem2eghSeng4k.nemgeasKpykarspueakoenkejurhtlaeirmaarcdidinhmeleoiddgmalekaa.annaarnkiisrupdtsidukaeikiaddobelnaarojeaalkrksadnlaauamigstaakuignurmkautsepnearejaurtkajmidumnddar,oiiuaakspmlnsueusbeaskatreeuieanlllurens2smt.i.an2i0

Sumber: myMetro

Anda akan belajar tentang:

peralatan perlindungan diri
pembuangan bahan sisa
pemadam kebakaran

3

1.1 Peralatan Perlindungan Diri

Anda telah mempelajari peraturan dan langkah-langkah keselamatan di dalam makmal
di Tingkatan 1. Demi menjaga keselamatan anda ketika berada di dalam makmal, terdapat
pelbagai jenis peralatan perlindungan diri yang perlu anda tahu dan perlu digunakan dengan
cara yang betul.

Peralatan Perlindungan Diri dan Fungsinya

Peralatan perlindungan diri ialah kelengkapan yang diperlukan
untuk memberikan perlindungan kepada pemakainya
daripada bahaya.

Gogal
Melindungi mata daripada terkena bahan kimia
berbahaya seperti asid, bromin, ammonia dan
logam reaktif.

Topeng muka
Melindungi hidung dan mulut daripada terhidu
bahan kimia yang sengit dan mudah meruap
serta debu.

Sarung tangan
Sarung tangan yang diperbuat daripada getah
melindungi tangan daripada bahan kimia berbahaya.

Baju makmal
Baju makmal terdiri daripada lapisan keselamatan
dan mudah untuk dibuka sekiranya berlaku
kecemasan. Baju makmal penting untuk melindungi
kerosakan pada pakaian.

Kasut bertutup/kasut keselamatan
Kasut yang bertutup perlu dipakai ketika berada di
dalam makmal. Fungsinya untuk melindungi kaki
daripada tumpahan bahan kimia dan serpihan kaca.

Gambar foto 1.1 Peralatan perlindungan diri pada murid
4

1.1.1

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1

Peralatan Perlindungan Diri di dalam Makmal

Peralatan perlindungan diri yang disediakan di dalam makmal ialah seperti penyiram kecemasan,
pembilas mata, kebuk wasap dan kabinet aliran laminar. Walaupun terdapat alat-alat perlindungan
diri di dalam makmal, setiap kemalangan atau kecederaan di dalam makmal perlulah dilaporkan
dengan segera kepada guru.

Kabinet aliran Penyiram kecemasan
laminar (Safety shower)

(Laminar flow cabinet) Penyiram kecemasan
Kabinet ini digunakan digunakan untuk
untuk mengelakkan membersihkan dan
kontaminasi semasa
membilas bahagian badan
aktiviti berkaitan atau pakaian yang
dengan mikrobiologi terkena bahan kimia
dengan segera.
dijalankan.

Kebuk wasap Pembilas mata
(Fume chamber) (Eyewash station)
Kebuk wasap digunakan untuk Pembilas mata digunakan
menjalankan eksperimen untuk membilas dan
yang menggunakan bahan mencuci mata yang
yang mudah meruap, mudah terkena bahan kimia
terbakar, beracun, mengakis
dengan segera.
dan berbau.

Gambar foto 1.2 Peralatan perlindungan diri di dalam makmal 5

1.1.1

Praktis Formatiiff 1.1

1. Berikan tiga contoh alat perlindungan diri yang perlu dipakai semasa di dalam makmal.
2. Hariz terkena percikan asid sulfurik cair pada matanya. Apakah tindakan yang perlu dilakukan

oleh Hariz?
3. Tandakan (✓) bagi tindakan yang betul.

(a) Amardev memakai gogal semasa dia mencampurkan
asid dan air.

(b) Aqil memakai selipar ketika melakukan eksperimen.
(c) Mira membersihkan bahan kimia yang tertumpah
di atas meja makmal menggunakan tangannya.

1.2 Pembuangan Bahan Sisa

Bahan yang Boleh Dibuang ke dalam Singki dan Tidak Boleh
Dibuang ke dalam Singki

Setelah selesai menjalankan eksperimen, di manakah anda perlu membuang sisa eksperimen
tersebut? Adakah semua bahan sisa boleh dibuang ke dalam singki?

Gambar foto 1.3 Contoh bahan sisa dari makmal 1.2.1
Bahan sisa boleh dibahagikan kepada dua jenis:
(i) bahan yang boleh dibuang ke dalam singki
(ii) bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki

Bahan yang boleh dibuang ke dalam singki ialah cecair atau
larutan yang berkepekatan rendah dan tidak berbahaya seperti
bahan neutral, asid lemah dan alkali lemah.

6

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1
Antara contoh bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki ialah:
• sisa pepejal
• bahan yang mempunyai nilai pH kurang daripada 5 dan lebih

daripada 9
• sebatian pelarut organik
• bahan kimia (asid, gris, minyak, cat minyak, hidrogen peroksida)
• bahan toksik
• logam berat
• bahan sisa organik (mikrob dan bangkai haiwan)
• bahan buangan radioaktif
• bahan meruap
• bahan reaktif
Bahan-bahan ini boleh menyebabkan pencemaran alam dan berbahaya kepada hidupan.

Aktiviti 1.1 Pembentangan Hasil Sendiri

Tujuan: Mencari kesan pembuangan bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Cari kesan pembuangan bahan-bahan berikut ke dalam singki:
•  sisa pepejal
•  bahan dengan nilai pH kurang daripada 5 dan lebih daripada 9
•  gris dan minyak
•  logam berat
•  bahan sisa organik (mikrob dan bangkai haiwan)
3. Gunakan pelbagai sumber seperti Internet dan perpustakaan untuk mendapatkan maklumat.
4. Bentangkan hasil perbincangan anda di dalam kelas.

Mengurus Bahan Sisa Biologi Galeri Sains

Apakah yang Betul ke cikgu? Bahan sisa biologi
anda buang itu? Bagaimanakah merangkumi bahan
Bukan semua cara menguruskan buangan biologi yang
bahan sisa biologi bahan sisa biologi? boleh menimbulkan
boleh dibuang ke kemudaratan atau
dalam singki atau bahaya biologi.
bakul sampah di Bahan sisa biologi
dalam makmal. ini termasuklah
Bahan sisa biologi diuruskan dengan bahan kumuhan, tisu,
menggunakan Prosedur Operasi Standard bangkai, medium
(POS). Mari kita lihat jenis bahan sisa kultur, bekas
biologi dan POS untuk menguruskannya. plastik, kaca dan
sarung tangan.
1.2.2
1.2.3 7

Prosedur Operasi Standard (POS) pelupusan bahan sisa biologi ialah prosedur yang digunakan
bagi tujuan mengurus pelupusan sisa biologi di makmal.

Jadual 1.1 Prosedur Operasi Standard pelupusan bahan sisa biologi

Kategori Kategori A Kategori B Kategori C Kategori D
bahan sisa

Jenis bahan Peralatan tajam Pepejal tidak tajam Bangkai, organ Cecair
sisa biologi

Contoh • Picagari • Sarung tangan • Haiwan makmal • Darah
• Jarum • Tisu • Haiwan uji kaji • Serum
• Bilah skalpel • Medium kultur

Pengurusan • Masukkan ke • Bungkus dan • Dibalut dalam • Dinyahkontaminasi
sisa biologi dalam bekas khas masukkan ke bahan penyerap secara autoklaf
dalam beg plastik (kertas tisu),
(bekas sisa tajam) biobahaya dibungkus rapi di • Dilupuskan secara
• Tidak diautoklaf dalam beg plastik terus ke dalam sistem
• Bekas disimpan • Diautoklaf dan biobahaya dan kumbahan melalui
dimasukkan disejuk beku singki makmal
di tempat yang ke dalam tong sebelum dilupuskan atau tandas
selamat sebelum biobahaya
dilupuskan

Lakukan Kategori bahan sisa:
pengasingan Kategori A − Disimpan sementara di tempat yang selamat
sisa di puncanya Kategori B − Dimasukkan ke dalam beg autoklaf kalis bocor dan
dengan betul.
diautoklaf (suhu 121°C, tekanan 15 psi, 20 minit)
Kategori C − Dibungkus dengan cermat dan disimpan sementara

di dalam penyejuk beku

Sisa yang telah Sisa yang telah dibungkus itu dilabelkan dan dimasukkan ke
dinyahkontaminasi dalam tong biobahaya. Tong biobahaya disimpan sementara
dimasukkan ke dalam dalam keadaan selamat, terkawal dan disejukkan sebelum
beg biobahaya. pelupusan berpusat dijalankan.

Rajah 1.1 Carta alir Prosedur Operasi Standard pelupusan bahan sisa biologi
(Sumber: Pengurusan Makmal Jabatan Kimia, Fakulti Sains, UTM)

Aktiviti 1.2 Pembentangan Hasil Sendiri

Tujuan: Membuat persembahan multimedia tentang idea baharu untuk mengurus bahan PAK21
sisa biologi pada masa depan.

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Bincangkan idea baharu cara untuk menguruskan bahan sisa biologi yang tidak dapat ditampung

oleh Bumi pada masa depan seperti mencipta alat pelupusan atau insinerator masa depan.
3. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk persembahan multimedia.

8
1.2.3

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1

Langkah Mengurus Kemalangan di dalam Galeri Sains
Makmal
Jenis kemalangan yang
Kemalangan di dalam makmal boleh berlaku disebabkan oleh biasa berlaku di dalam
kecuaian, kelalaian, kejadian di luar jangka atau kurang kemahiran makmal:
dan pengetahuan dalam pelaksanaan eksperimen sains. • Terkena serpihan kaca
• Terkena asid atau alkali
Semasa menjalankan eksperimen, rakan anda tertumpah sejenis
bahan kimia ke atas meja. Apakah yang perlu anda lakukan? pekat
• Kebakaran kecil
Segera Jadikan Sekat tumpahan • Terkena serpihan hasil
memberitahu kawasan daripada merebak
guru atau tumpahan menggunakan pasir daripada tindak balas
pembantu sebagai untuk membentuk logam reaktif
makmal kawasan sempadan • Termometer pecah
larangan • Kebocoran gas
• Renjatan elektrik
Kaut tumpahan bahan kimia Buang dengan selamat
Cetusan Minda

Apakah langkah pertama
yang perlu anda lakukan
jika mata rakan anda
terkena bahan kimia?

Termometer yang jatuh dan pecah akan mengakibatkan tumpahan merkuri. Tahukah anda
tentang bahayanya merkuri? Keracunan merkuri berlaku apabila seseorang tersentuh atau
berlaku peresapan melalui kulit dalam kuantiti tertentu. Merkuri boleh menyerang sistem
saraf, saluran pencernaan, sistem pembiakan dan ginjal. Oleh itu, cara mengendalikan
merkuri dengan selamat sangat perlu dititikberatkan. Apakah yang perlu anda lakukan jika
ada berlaku tumpahan merkuri di makmal sekolah anda?

Segera memberitahu guru Jadikan kawasan Tabur serbuk sulfur untuk
atau pembantu makmal tumpahan sebagai menutupi tumpahan
kawasan larangan

Hubungi Jabatan Bomba
Contoh organisasi yang menguruskan dan menyediakan modul keselamatan di dalam makmal
adalah seperti berikut:

INFORMASI National Institute of Occupational Safety
and Health (NIOSH)

http://bukutekskssm.my/Sains/T4/Hlm9

1.2.4 9

Praktis Formatiiff 1.2

1. Asri ingin membuang asid hidroklorik pekat dengan pH 3 ke dalam singki tetapi telah dihalang
oleh Selvi. Adakah betul tindakan yang dilakukan oleh Selvi? Mengapa?

2. Tandakan (✓) bagi bahan yang boleh dibuang ke dalam singki.

Air suling Asid pekat Bahan radioaktif

3. Terangkan cara pelupusan bangkai secara ringkas.
4. Apakah yang perlu dilakukan sekiranya termometer di dalam makmal pecah?

1.3 Pemadam Kebakaran

Jenis Pemadam Kebakaran

Alat pemadam kebakaran ialah sejenis alat yang digunakan untuk mengawal atau memadamkan
kebakaran. Terdapat empat jenis alat pemadam kebakaran yang biasa digunakan. Alat pemadam
kebakaran dikelaskan berdasarkan medium pemadam kebakaran. Jenis alat pemadam kebakaran
yang biasa digunakan adalah seperti di dalam Rajah 1.2.

JENIS ALAT PEMADAM KEBAKARAN

Air Buih Karbon Serbuk kering
dioksida

Warna label: merah Warna label: krim Warna label: hitam Warna label: biru
Memadamkan Memadamkan semua
kebakaran melibatkan Memadamkan Memadamkan jenis kebakaran
bahan pepejal seperti kebakaran melibatkan kebakaran yang
kain, kertas dan kayu bahan pepejal seperti melibatkan peralatan 1.3.1
kayu dan kertas serta elektrik, gas dan wap
10 jenis cecair atau gas
yang mudah terbakar
seperti minyak, cat dan
gas asli

Rajah 1.2 Jenis alat pemadam kebakaran

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1

Kebakaran boleh dibahagikan kepada beberapa jenis berdasarkan bahan api yang terbakar.
Alat pemadam kebakaran perlu digunakan berdasarkan potensi punca-punca kelas kebakaran
yang dikenal pasti di sesuatu bangunan atau kawasan. Jadual 1.2 menunjukkan jenis kebakaran
dan jenis alat pemadam kebakaran yang sesuai digunakan.

Jadual 1.2 Jenis kebakaran dan jenis alat pemadam kebakaran yang sesuai digunakan

Jenis Penerangan Jenis alat pemadam
kebakaran kebakaran

Kelas A Kebakaran melibatkan bahan api mudah terbakar jenis pepejal (kecuali • Air
logam) seperti kayu, kertas, kain dan sebarang bahan mudah terbakar • Buih
• Serbuk kering

Kelas B Kebakaran melibatkan jenis cecair seperti petrol, kerosin, diesel, cat, varnis • Buih
dan lain-lain • Serbuk kering
Kelas C • Karbon dioksida
Kelas D
Kelas E Kebakaran melibatkan gas seperti gas LPG, LNG, oksigen dan lain-lain • Serbuk kering
Kelas F • Karbon dioksida

Kebakaran melibatkan logam seperti magnesium, aluminium, natrium, • Serbuk kering
kalium dan sebagainya

Kebakaran melibatkan peralatan elektrik • Serbuk kering
• Karbon dioksida

Kebakaran melibatkan lemak dan minyak masak • Serbuk kering
• Karbon dioksida

Alat pemadam kebakaran lain yang digunakan adalah seperti pemadam kebakaran jenis ABC,
selimut kebakaran, pasir dan air. Pasir boleh digunakan untuk memadam kebakaran awal. Air pula
boleh digunakan untuk memadam kebakaran kecuali kebakaran yang berpunca daripada minyak.

Pemadam api ABC Selimut kebakaran
• Boleh digunakan untuk semua • Diperbuat daripada dua lapisan

jenis kebakaran kecuali kebakaran gentian kaca
disebabkan logam dan gas yang • Mampu memadamkan api yang
tidak memungkinkan ledakan
• Tidak berbahaya kepada manusia kecil atau sederhana yang susah
dan haiwan dipadamkan oleh air
• Tidak mencemarkan tanah • Memadamkan api pada badan
• Mudah diselenggara mangsa dengan
(sekurang-kurangnya sekali setahun) menyelimuti
• Kelembapan yang dihasilkan adalah badan mangsa
lebih lama, justeru menghalang api
daripada merebak semula

Gambar foto 1.4 Pemadam api ABC Gambar foto 1.5 Selimut kebakaran
11
1.3.1

Galeri Sains Kaedah Penggunaan Pemadam Kebakaran

Senarai semak ringkas Alat pemadam kebakaran sangat mudah digunakan.Walau
panduan keselamatan bagaimanapun, kita perlu belajar cara yang betul untuk
kebakaran: menggunakan alat pemadam kebakaran ini.

✓ Memasang alat • Tanggalkan pin
pengesan asap
1 keselamatan daripada
✓ Pastikan ada pelan pemadam kebakaran.
kecemasan dan laluan • Pastikan alat pemadam
kecemasan dari setiap kebakaran ditegakkan.
bilik dan semua penghuni • Halakan muncung alat
tahu serta telah berlatih
menggunakannya 2 pemadam kebakaran ke
pangkal api.
✓ Gunakan mentol yang • Pastikan anda berada
sepadan dengan pada jarak kira-kira
watt lampu 2.0 – 2.5 meter dari api.

✓ Perkakasan elektrik yang 3 • Tekan pemicit atas alat
menghasilkan haba diletak pemadam.
sekurang-kurangnya
1 meter dari tirai, perabot 4 • Ratakan semburan ke
dan apa-apa peralatan seluruh sumber api dengan
yang mudah terbakar menggerakkan muncungnya
dari sisi ke sisi.
✓ Elakkan mengecas
peralatan elektronik
di atas katil atau
tanpa pengawasan

✓ Periksa pendawaian
elektrik dari masa ke
masa untuk mengenal
pasti dan mengatasi
kerosakan atau kebakaran
akibat litar pintas

✓ Elakkan membuat
penyambungan atau
membebankan
litar elektrik

✓ Letakkan mancis dan
pemetik api di tempat
yang tinggi supaya tidak
boleh dicapai oleh
kanak-kanak

✓ Bekas-bekas yang
mengandungi cecair
mudah terbakar
hendaklah disimpan di
tempat yang jauh dan
selamat daripada punca
api dan kanak-kanak

✓ Anda disyorkan
meletakkan satu unit alat
pemadam kebakaran jenis
serbuk kering ataupun
jenis ABC di rumah

12
1.3.2

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1

Aktiviti 1.3 Main Peranan

Tujuan: Menunjukkan cara penggunaan alat pemadam kebakaran. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan. Setiap kumpulan terdiri daripada empat orang ahli.
2. Pilih seorang ahli kumpulan yang perlu memainkan peranan sebagai ahli bomba.
3. Murid yang menjadi ahli bomba diberi masa selama 5 minit untuk membaca cara atau teknik
menggunakan alat pemadam kebakaran. Murid tersebut boleh mendapatkan maklumat daripada
Internet, melalui pembacaan, bertanya kepada pembantu makmal ataupun guru.
4. Selepas 5 minit, murid tersebut perlu memainkan peranan sebagai ahli bomba yang sedang
menggunakan alat pemadam kebakaran. Perhatikan cara yang ditunjukkan.
5. Pilih ahli yang lain pula untuk menjadi ahli bomba dan memainkan peranannya sehingga semua ahli
berjaya menggunakan alat pemadam kebakaran.

Menjalankan Audit Alat Pemadam Kebakaran di Sekolah

Biasanya, beberapa alat pemadam Meter Tarikh luput
kebakaran disediakan dan ditempatkan tekanan
di sekitar sekolah. Namun begitu, JABATAN BOMBA DAN
adakah alat pemadam kebakaran yang Jenis PENYELAMAT MALAYSIA
ada di sekolah anda dapat berfungsi pemadam
dengan baik sekiranya berlaku kebakaran Nombor APA : UF052013Y956608
kebakaran?
Bagaimanakah anda boleh Tarikh luput : 14-12-2019
menjalankan audit alat pemadam APARTMEN MENTARI,
kebakaran di sekolah? 50088 WP KUALA LUMPUR.

... ... Meja Bulat

Aktiviti 1.4

Tujuan: Menjalankan audit alat pemadam kebakaran di sekolah. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan. Setiap kumpulan terdiri daripada empat orang ahli.
2. Dapatkan maklumat mengenai alat pemadam kebakaran yang ada di dalam kawasan sekolah.
3. Catatkan:
(a) jenis pemadam kebakaran
(b) tarikh luput
(c) bacaan tekanan pada pemadam kebakaran
(d) bilangan pemadam kebakaran mengikut jenis
(e) lokasi alat pemadam kebakaran dalam pelan laluan kecemasan sekolah
4. Edarkan catatan anda mengikut pusingan jam. Ahli yang lain perlu membetulkan catatan anda
sekiranya terdapat kesilapan.
5. Selepas 30 minit, kembali ke makmal dan bentangkan hasil dapatan audit anda.

13

1.3.3

Mencipta Alat Pemadam Kebakaran Ringkas

Aktiviti 1.5 Projek STEM

Sebuah dapur mempunyai pelbagai bahan mudah terbakar seperti tepung, gula dan minyak.
Kewujudan bahan api juga boleh menjadi punca kebakaran di rumah.
Berdasarkan pernyataan masalah di atas, cipta satu alat pemadam kebakaran ringkas yang berfungsi
dengan menggunakan bahan yang boleh didapati di rumah.
Berikut ialah langkah asas aktiviti STEM yang harus dilalui oleh murid:
1. Mengemukakan soalan dan mengenal pasti masalah
2. Membangunkan dan menggunakan model
3. Merancang dan menjalankan penyiasatan dalam bentuk inkuiri
4. Menganalisis dan menginterpretasi data yang diperoleh
5. Menggunakan pemikiran matematik dan pemikiran komputasional
6. Membina penjelasan dan mereka bentuk penyelesaian
7. Melibatkan diri dalam perbahasan dan membincangkannya berdasarkan eviden
8. Mendapatkan maklumat, menilai dan berkomunikasi tentang maklumat tersebut

Praktis Formatiiff 1.3

1. Nyatakan empat jenis alat pemadam kebakaran.
2. Apakah fungsi selimut kebakaran dan bagaimanakah selimut kebakaran dapat menyelamatkan

mangsa kebakaran kecil?
3. Susun langkah-langkah menggunakan alat pemadam kebakaran dengan betul.



P QR
14
1.3.4

Ru mu sa n LANGKAH KESELAMATAN
DI DALAM MAKMAL

Peralatan Pembuangan Bahan Pemadam
Perlindungan Diri Sisa Kebakaran
Jenis pemadam
• Gogal Bahan boleh dibuang kebakaran
• Sarung tangan ke dalam singki Kaedah penggunaan
• Baju makmal pemadam kebakaran
• Kasut makmal Bahan tidak boleh Audit alat pemadam
• Topeng muka dibuang ke dalam singki kebakaran
• Penyiram keselamatan Mencipta alat pemadam
Mengurus bahan sisa kebakaran ringkas
(Safety shower) biologi
• Pembilas mata
Langkah mengurus
(Eyewash station) kemalangan di dalam
• Kebuk wasap
(Fume chamber) makmal
• Kabinet aliran laminar

(Laminar flow cabinet)
Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1
15

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:

1.1 Peralatan Perlindungan Diri
Menjelaskan peralatan perlindungan diri serta fungsinya dengan contoh.

1.2 Pembuangan Bahan Sisa
Menjelaskan bahan yang boleh dibuang ke dalam singki dengan contoh.
Mencirikan bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki.
Mengurus bahan sisa biologi.
Berkomunikasi mengenai langkah mengurus kemalangan di dalam makmal.

1.3 Pemadam Kebakaran
Berkomunikasi mengenai jenis pemadam kebakaran.
Menerangkan kaedah penggunaan pemadam kebakaran.
Menjalankan audit alat pemadam kebakaran di sekolah.
Mencipta alat pemadam kebakaran ringkas.

Praktis Sumatif 1 Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
KUIZ my/Sains/T4/K1

1. (a) Berikan tiga contoh peralatan perlindungan diri yang ada di dalam makmal sekolah.

•
•
•

(b) Mengapakah makmal sekolah merupakan kawasan larangan?
(c) Jasman telah membuang air limau, sisa daripada aktiviti sains yang telah dijalankan ke

dalam singki.
Wajarkah tindakan Jasman?

16

Langkah Keselamatan di dalam Makmal Bab 1
2. Rajah 1 menunjukkan satu kebakaran yang berlaku di makmal sains.

Etanol

Rajah 1
(a) Berdasarkan gambar yang diberikan, nyatakan:

(i) jenis kebakaran
(ii) alat pemadam kebakaran yang sesuai digunakan
(b) Pada pendapat anda, kenapakah kebakaran tersebut boleh berlaku?
(c) Azhar berada di tempat kejadian ketika kebakaran tersebut berlaku. Nyatakan
langkah-langkah yang boleh diikuti oleh Azhar untuk memadamkan kebakaran tersebut.
(d) Sebagai langkah penjagaan alat pemadam kebakaran, audit alat pemadam kebakaran

hendaklah selalu dilakukan. Nyatakan lima perkara yang perlu diperhatikan semasa
menjalankan audit alat pemadam kebakaran di sekolah.

Cabar Minda

3. Apabila anda masuk ke dalam makmal, adakah anda perlu memakai topeng muka setiap
masa? Terangkan jawapan anda.

4. Haziq telah menerima tugasan untuk menjalankan eksperimen bagi menentukan takat
didih air garam. Terangkan cara Haziq boleh memastikan semua langkah keselamatan
di dalam makmal dipatuhi semasa menjalankan eksperimen tersebut.

5. Huraikan langkah-langkah yang betul bagi melupuskan alatan tajam yang telah digunakan
dalam eksperimen di makmal sains.

17

Bab

2 Bantuan Kecemasan

Kata Kunci

Kaedah CPR
Tekanan dada
Bantuan pernafasan
mulut ke mulut
Kaedah Heimlich
Manoeuvre
Tercekik

18

Bantuan Kecemasan Bab 2

Apakah yang perlu anda lakukan jika terjumpa
seseorang yang tidak sedarkan diri atau
tercekik di tempat awam sebelum mangsa
dibawa ke hospital?
Bagaimanakah kaedah CPR dan Heimlich
Manoeuvre dilakukan?
Apakah kepentingan kedua-dua kaedah
bantuan kecemasan itu?

Rencana Sains

ktsypaeyke(aMKlaecAMeomiTnTeamneaPcraagamneasgelMllaaiinnlmamhiadanyiMngygaansisegaisgb)atinrmgsiaakaaaubanaipebnkKlaa(bn(scJauaytgAueMaeBbadknimPahcmaPtiaemgtMleaelaMnMnkaapjmel)gaasaaya)d,amaa.nslnPldniauarnniudoalagesiyidlan9smgkatsi(easa9KioinbAlaaglh9adDKiegeayk9na.MiineranRaagH9aanp)lnnaeia,9.arsangjn-JShiloalbissaPiebranneMuiabte,ednoiinaaindrabaaamtgtlgpaaaileartaupbanyrnpumhatawosgauBAttiergpnaakjnodmuukemgu(gmieanrPgakeckcngmieDsbrualelajasasRutammeaanauMkwdnnnnapaakdaa).sanMe,dPnaSbayKceapape,naPeernhrabemetmypituaartnnakekiahgbemoynamhsaaunemgniainntdMlanaebbagnmamroanigillaanraagaAtntyhitawulsnaiaanm

Anda akan belajar tentang:

resusitasi kardiopulmonari
(Cardiopulmonary resuscitation, CPR)
Heimlich Manoeuvre

19

2.1 Resusitasi Kardiopulmonari
(Cardiopulmonary Resuscitation, CPR)

Definisi CPR

Resusitasi kardiopulmonari
(Cardiopulmonary resuscitation)
atau disebut CPR ialah bantuan
kecemasan yang melibatkan
gabungan teknik tekanan di
bahagian dada dan hembusan
ke dalam mulut mangsa untuk
mengembalikan degupan jantung
dan pernafasannya. Apakah
situasi yang memerlukan CPR?

Gambar foto 2.1 Sekumpulan murid sedang belajar melakukan CPR
(Sumber foto: The Star, Malaysia)

Situasi yang Memerlukan CPR

Rajah 2.1 ialah peta bulatan yang menunjukkan beberapa keadaan individu yang memerlukan CPR.

Hospital Laman web

Jika seorang Jika seorang
individu tidak individu tidak
memberikan
respons terhadap bernafas
rangsangan Keadaan
individu yang
memerlukan

CPR

Jika seorang individu
tiada degupan

jantung atau nadi

Buku kesihatan
Rajah 2.1 Keadaan individu yang memerlukan CPR

20
2.1.1

Bantuan Kecemasan Bab 2
Keadaan-keadaan yang dinyatakan dalam Rajah 2.1 mungkin disebabkan oleh:
Serangan jantung

Renjatan elektrik

Lemas
Panahan petir

Rajah 2.2 Punca-punca keadaan yang memerlukan CPR 21

2.1.1

Kaedah CPR CPR ialah kaedah mudah yang tidak memerlukan sebarang peralatan. Orang
ramai sangat digalakkan untuk mempelajari kaedah CPR dengan betul
supaya dapat menyelamatkan nyawa seseorang sebelum bantuan paramedik
tiba. Jika kaedah ini tidak dilakukan dengan betul, tulang rusuk mangsa boleh
patah atau udara yang dihembus ke dalam mulut mangsa mungkin tidak
sampai ke dalam peparunya. Mari kita lihat kaedah CPR yang betul untuk
orang dewasa.

Periksa respons mangsa 1

Apabila anda terlihat seseorang rebah secara
tiba-tiba dan pengsan, pergi ke arah mangsa dan
pastikan keadaan sekitarnya selamat. Kemudian,
periksa respons mangsa. Tepuk bahu mangsa dan
tanya “Adakah anda OK?”. Jika tiada respons, jerit
“Tolong” dan minta bantuan orang lain di sekeliling
untuk menghubungi talian kecemasan 999.

2 Buka saluran pernafasan
Pastikan mangsa berbaring dengan bahagian
dadanya menghadap ke atas di permukaan yang
rata. Dongakkan kepala mangsa ke belakang
dan angkat dagunya untuk membuka saluran
pernafasannya. Periksa sama ada mangsa
bernafas atau tidak dengan mendengar bunyi
hembusan nafas daripada mulut dan hidung
mangsa serta melihat pergerakan dada mangsa.

Rajah 2.3 Kaedah CPR
22

2.1.2

Bantuan Kecemasan Bab 2

3 Tekanan dada
Jika nadi atau pernafasan tidak dikesan, teknik tekanan dada
perlu dilakukan untuk membantu peredaran darah di dalam
badan mangsa.
Letakkan sebelah tapak tangan di bahagian tengah dada
mangsa. Dengan memastikan tangan dalam keadaan lurus,
tekup tangan tadi dan selang-selikan jari.
Bangun dan condongkan badan sedikit ke depan dengan
bahu berada tegak dengan dada mangsa dan tekan ke
bawah lebih kurang 5 cm dan tidak lebih daripada 6 cm.
Lepaskan tekanan dengan tangan masih pada dada mangsa.
Biarkan dada mangsa kembang semula sepenuhnya
sebelum tekanan seterusnya dilakukan.
Tekanan dada dilakukan pada kadar 100 − 120 tekanan
per minit.

Kedudukan
tangan

Bantuan pernafasan 4

Jika masih tiada pernafasan, picit hidung mangsa dan hembuskan
udara ke dalam mulutnya selama 1 saat setiap hembusan. Langkah
ini membolehkan udara beroksigen masuk ke dalam trakea dan
sampai ke peparu.

VIDEO Kaedah CPR 5 Tekanan dada sebanyak 30 kali diikuti
http://bukutekskssm.my/ dengan 2 kali hembusan mulut ke mulut
Sains/T4/KaedahCPR_ dilakukan secara berulangan sehingga
Hlm23.mp4 ambulans tiba atau sehingga mangsa sedar.
Jika mangsa bernafas tetapi masih belum
(Sumber: Basic Life Support Training sedar, ubah kedudukan badan mangsa
Manual, terbitan Kementerian dalam keadaan mengiring.
Kesihatan Malaysia)

2.1.2 23

Aktiviti 2.1 Demonstrasi

Tujuan: Mempelajari tatacara melakukan prosedur CPR. PAK21
Arahan:
1. Anjurkan satu Kursus Pertolongan Cemas untuk murid-murid Tingkatan 4 Nota:
Aktiviti 2.1, muka surat
di sekolah anda dengan kerjasama St. John Ambulans Malaysia (SJAM) 24 dan Aktiviti 2.2, muka
atau Bulan Sabit Merah Malaysia (BSMM). surat 28 perlu dijalankan
2. Hubungi SJAM atau BSMM yang berdekatan dengan sekolah anda untuk secara serentak.
mendapatkan maklumat lanjut tentang penganjuran kursus ini dengan
bantuan ahli paramedik mereka.
3. Minta ahli paramedik melakukan sesi demonstrasi untuk menunjukkan
tatacara melakukan CPR yang betul.

Galeri Sains Kepentingan CPR

Berdasarkan Garis Anda telah mempelajari pengangkutan darah dan respirasi semasa
Panduan CPR terkini di Tingkatan 3. Kaedah CPR dilakukan untuk memulihkan sistem
(American Heart peredaran darah mangsa dan membekalkan oksigen ke dalam badan
Association, 2016), mangsa. Kaedah tekanan dada dilakukan untuk menghasilkan
jika anda tidak selesa peredaran darah secara buatan dengan mengepam darah melalui
melakukan bantuan jantung. Kaedah ini sangat penting untuk meneruskan aliran darah
pernafasan mulut ke di dalam badan mangsa, terutamanya bagi mangsa yang mengalami
mulut, kaedah tekanan serangan jantung yang menyebabkan degupan jantungnya terhenti
dada sahaja juga boleh sekali gus menyelamatkan nyawa mangsa.
membantu menyelamatkan
nyawa mangsa. Selain melakukan tekanan dada, CPR juga melibatkan
bantuan pernafasan kepada mangsa. Hembusan mulut ke mulut
membolehkan mangsa menerima udara beroksigen ke dalam
peparunya. Oksigen akan diangkut ke otak dan seluruh tubuh
mangsa. Kerosakan otak boleh berlaku jika oksigen tidak sampai ke
otak dalam tempoh tertentu.

Praktis Formatiiff 2.1

1. Terangkan maksud resusitasi kardiopulmonari (CPR).
2. Berikan tiga situasi yang menyebabkan pernafasan atau degupan jantung terhenti.
3. Pada suatu hari, semasa Muthu dan ayahnya sedang menonton televisyen di rumah, tiba-tiba

ayahnya terkena serangan jantung lalu pengsan. Bolehkah Muthu memberikan CPR kepada
ayahnya? Terangkan jawapan anda.
4. Jika anda tidak pernah tahu mengenai kaedah menekan dada yang betul, bolehkah anda
melakukan kaedah tersebut kepada mangsa yang memerlukan bantuan kecemasan?
Bagaimanakah anda boleh memberikan bantuan?

24 2.1.2
2.1.3

Bantuan Kecemasan Bab 2

2.2 Heimlich Manoeuvre

Definisi Heimlich Manoeuvre Laman Sejarah

Heimlich Manoeuvre ialah bantuan kecemasan yang Pada tahun 1974,
dilakukan untuk menyelamatkan seseorang individu Dr. Henry Heimlich,
yang tercekik. Tercekik ialah keadaan yang berlaku seorang pakar
apabila saluran pernafasan tersekat disebabkan oleh bedah toraks, telah
makanan atau bendasing. menemui kaedah
Heimlich Manoeuvre.
Jika anda mendapati seseorang mengalami situasi
seperti di bawah, kaedah Heimlich Manoeuvre perlu Galeri Sains
dilakukan dengan segera.
Bagaimanakah seseorang
12 boleh tercekik?

Memegang Tidak boleh
leher dengan bercakap atau

kedua-dua batuk
tangan

Situasi mangsa yang Makanan Epiglotis
memerlukan kaedah Trakea Esofagus
Heimlich Manoeuvre
3 4 Apabila seseorang
menelan makanan,
Kulit, bibir Sukar bernafas epiglotis akan terlipat
dan kuku dan menutup saluran
kelihatan pernafasan (trakea).
kebiruan dan Makanan akan terus
kehitaman bergerak ke dalam
esofagus menuju ke
Rajah 2.4 Situasi mangsa yang memerlukan perut. Jika makanan
kaedah Heimlich Manoeuvre menghalang saluran
pernafasan, seseorang
akan tercekik.

Kepentingan Heimlich Manoeuvre

Seperti yang telah anda ketahui, badan dan otak manusia sentiasa memerlukan oksigen. Oksigen
diperoleh daripada udara dan disedut masuk ke dalam peparu manusia. Oksigen ini kemudiannya
akan diserap ke semua sel badan manusia termasuk di otak. Namun, jika seseorang itu tercekik,
saluran pernafasan akan tersumbat dan menghalang oksigen ke peparu. Keadaan ini menyebabkan
oksigen tidak cukup untuk dihantar ke otak. Jika bantuan kecemasan lambat diberikan, mangsa yang
tercekik itu boleh mengalami kerosakan otak atau lebih buruk lagi akan mengakibatkan kematian.

25

2.2.1

Kaedah Heimlich Manoeuvre

Sama seperti CPR, kaedah ini juga tidak memerlukan sebarang peralatan dan perlu dipelajari
oleh orang ramai supaya dapat menyelamatkan nyawa mangsa yang tercekik. Mari kita lihat cara
kaedah ini dilakukan.

2
Kelilingkan tangan
dari belakang
mangsa dan
genggamkan
tangan kanan.

1 Rajah 2.5 Kaedah Heimlich Manoeuvre

Berdiri di belakang 2.2.2
mangsa dan

bongkokkan badan
mangsa sedikit
ke hadapan.

26

Bantuan Kecemasan Bab 2

3 Letakkan genggaman
tangan kanan di antara
pusat dengan bawah rusuk
mangsa. Letakkan tangan kiri
di atas tangan kanan
yang digenggam.

Kaedah Heimlich Manoeuvre 4 Tekan dan sentak ke
http://bukutekskssm.my/Sains/T4/ atas dengan kuat dan
HeimlichManoeuvre_Hlm27.mp4 cepat. Tekanan
yang diberikan akan
VIDEO menambahkan tekanan
di dalam peparu,
2.2.2 menyebabkan bendasing
tertolak keluar.

(Sumber: Basic Life Support Training Manual,
terbitan Kementerian Kesihatan Malaysia)

27

Jika tiada orang berdekatan semasa tercekik, cara untuk
menyelamatkan diri adalah dengan meletakkan tangan
(mengikut kaedah Heimlich Manoeuvre) di antara pusat
dengan bawah rusuk. Cuba berikan tekanan pada bahagian
tersebut dengan membongkokkan badan. Jika tiada tenaga,
cari objek separas pinggang seperti kerusi atau meja,
bongkokkan badan, tolak badan dengan seluruh tenaga
kepada objek tersebut.

Rajah 2.6 Kaedah Heimlich
Manoeuvre pada diri sendiri

Aktiviti 2.2 Demonstrasi

Tujuan: Mempelajari tatacara melakukan Heimlich Manoeuvre. PAK21

Arahan:
1. Jalankan aktiviti ini bersama-sama dengan Aktiviti 2.1.
2. Minta ahli paramedik melakukan sesi demonstrasi untuk menunjukkan tatacara melakukan Heimlich

Manoeuvre dengan betul.

Praktis Formatiiff 2.2

1. Terangkan maksud Heimlich Manoeuvre.
2. Amirul sedang makan di restoran dengan datuk.

Tiba-tiba, datuknya menunjukkan tanda tercekik.
Apakah yang perlu dilakukan oleh Amirul untuk

menolong datuknya? Penerangan anda hendaklah
merangkumi semua langkah yang diambil.
3. Apakah kepentingan mempelajari kaedah
Heimlich Manoeuvre?

28
2.2.2

Ru mu sa n

BANTUAN KECEMASAN

Resusitasi Kardiopulmonari (CPR) Heimlich Manoeuvre

Definisi Definisi

Situasi Tidak bernafas Situasi Tercekik
Tiada respons
terhadap rangsangan
Tiada degupan
jantung atau nadi

Kepentingan Kepentingan

Bantuan Kecemasan Bab 2KaedahKaedah
29

Refleksi Kendiri

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:
2.1 Resusitasi Kardiopulmonari (Cardiopulmonary Resuscitation, CPR)

Menyatakan maksud CPR dan situasi yang memerlukan CPR.
Mendemonstrasi kaedah CPR.
Menerangkan kepentingan CPR.
2.2 Heimlich Manoeuvre
Menerangkan Heimlich Manoeuvre dan kepentingannya.
Membuat demonstrasi Heimlich Manoeuvre.

Praktis Sumatif 2 KUIZ Soalan Objektif
http://bukutekskssm.
1. Rajah 1 menunjukkan dua kaedah bantuan kecemasan, P dan Q. my/Sains/T4/K2

PQ
Rajah 1

(a) Nyatakan kaedah bantuan kecemasan P dan Q.

(b) Apakah kesan kepada kedua-dua mangsa sekiranya tiada orang yang sanggup memberikan
bantuan dengan segera?

2. Ronnie terjatuh ke dalam sungai ketika melalui titi. Rajah 2
Ketika kejadian, Khairul turut melalui titi tersebut
dan berjaya menarik Ronnie keluar dari sungai itu.

(a) Apakah bantuan kecemasan yang perlu
dilakukan oleh Khairul jika didapati Ronnie
pengsan dan tiada denyutan nadi selepas
dikeluarkan dari sungai itu?

(b) Jika Khairul berjaya melakukan bantuan
kecemasan yang anda nyatakan dalam
soalan 2(a) kepada Ronnie, apakah langkah
seterusnya yang perlu diambil?

30

Bantuan Kecemasan Bab 2

3. Rajah 3 menunjukkan makanan menyekat saluran pernafasan.

Makanan Epiglotis
Trakea Esofagus

Rajah 3

(a) Apakah yang berlaku kepada individu tersebut jika saluran pernafasannya tersekat?

(b) Secara ringkas, terangkan cara kaedah Heimlich Manoeuvre dapat membantu mangsa.

(c) Adakah kaedah Heimlich Manoeuvre boleh dilakukan kepada wanita mengandung? Apakah
cara yang boleh digunakan bagi menyelamatkan wanita mengandung yang tercekik?

4. Jia Hui mempunyai tabiat makan sambil bercakap dan sering ditegur oleh ibunya. Pada suatu
hari, ketika dia sedang makan bersama rakan-rakannya, dia telah tercekik.

(a) Apakah bantuan kecemasan yang perlu dilakukan oleh rakan-rakannya bagi menyelamatkan
Jia Hui?

(b) Terangkan kaedah yang anda nyatakan dalam soalan 4(a).

Cabar Minda

5. Bantuan kecemasan merupakan bantuan awal atau bantuan rawatan yang diberikan
kepada seseorang yang sakit atau pengsan secara tiba-tiba sementara menunggu bantuan
tiba. Pada suatu hari, Saiful tiba-tiba rebah dan tidak sedarkan diri di sebuah pusat
beli-belah. Jika anda berada di tempat kejadian, cadangkan kaedah pertolongan cemas
yang akan anda berikan.

Jawapan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:
(a) kenal pasti tujuan
(b) analisis setiap pilihan
(c) senarai pilihan ikut urutan
(d) buat keputusan dan berikan sebabnya

31

Bab

3 Teknik Mengukur Parameter
Kesihatan Badan

Kata Kunci

Suhu
Termometer
Demam
Denyutan nadi
Jantung
Tekanan darah tinggi
Obesiti

32

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

Apakah teknik yang betul untuk mengukur
suhu badan?
Apakah itu kadar denyutan nadi?
Apakah alat yang digunakan untuk mengukur
tekanan darah?
Bagaimanakah tekanan darah diukur
dan direkod?
Apakah itu Indeks Jisim Badan
(Body Mass Index, BMI)?

Rencana Sains

tkbkekpispoiSkte‘ueteBaKkelndaasPwKennaiemilimatehhakyatenmaarupagaeheijymmmptakakaptrnaisairtairdeeekmkgpatannddnnna.setheykeaOauksgagtaGennaaeaupulhdamaehhjcdnakkaGamayahuaautupgrkparanitarmrieameaaattyHylnppsuetakbeaeabiiaa,knmehtdnenebkrernsHaurgaaggneileiikttaaphmmkaaildraaaadhmtjyanaySlueeakpatauad’ib.tmtakuseheenhpuiJainekjralrrpgiainnlcadktStdukaklati’nbaaubniuieersmrdehnpaaasdskkiuotkiiahkiesauphsbhmtkaetnatkailaaaeithn.pwadveoyttrmaMeaiannkabarattrnnaeipagasyrti‘hlnereaagakiabdaitamttgelikna.aakaekrmasySgdlihhileaiaaltaaehaaenuansmtmnhsanmenjikbpeatwdtmdeektaoielaeaneaikianmlrhmedtjanndaajaunaiaijagknkaeltakpdsrusaasprgrnmeaaiiinnkankhltynipleeteatsaiaalduak.basnash.titaiyni.arttKhhknaaiicndaiejnrtabitaaaskgraakki.ajnhiuakatgtaan,

Anda akan belajar tentang:

suhu badan
kadar denyutan nadi
tekanan darah
indeks jisim badan (Body Mass Index, BMI)

33

3.1 Suhu Badan

Kemmbbaallii Tahukah anda apakah itu suhu? Suhu ialah darjah kepanasan dan
kesejukan sesuatu bahan. Suhu badan ialah darjah kepanasan dan
Kulit dan sistem endokrin kesejukan badan kita. Kita perlu memastikan suhu badan kita
memainkan peranan sentiasa berada dalam julat suhu normal. Memahami suhu badan
penting dalam mengawal sangat penting kerana sebarang perubahan suhu badan sama ada
atur suhu badan. suhu badan meningkat ataupun suhu badan menurun ialah tanda
bahawa badan kita menghadapi masalah kesihatan. Suhu badan
kita memastikan badan kita berfungsi pada tahap yang optimum.
Bagaimanakah kita mengukur suhu badan dan apakah alat yang
digunakan untuk mengukur suhu badan?

CHEONG

Suhu badan diukur menggunakan termometer.
Terdapat empat jenis termometer yang boleh
digunakan. Mari kita lihat Rajah 3.1 di bawah.

Jenis- jenis termometer

Termometer Termometer Termometer Termometer
klinik makmal rektal inframerah

• Digunakan untuk • Digunakan untuk • Digunakan untuk • Digunakan untuk
menyukat suhu menyukat suhu menyukat suhu menyukat suhu
badan cecair badan melalui badan tanpa
dubur bersentuhan
• Menyukat suhu • Menyukat suhu dengan badan
dalam julat 35°C dalam julat -10°C
hingga 42°C hingga 110°C

Rajah 3.1 Jenis-jenis termometer
34

3.1.1

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

Mengukur Suhu Badan Menggunakan
Teknik yang Betul

Termometer Klinik

1. Pastikan suhu termometer berada di bawah 35°C sebelum
digunakan. Jika suhu melebihi 35°C, termometer tersebut

hendaklah dikibas-kibaskan sehingga bacaan berada
di bawah 35°C.

2. Letakkan termometer tersebut di bawah ketiak ataupun di
dalam mulut selama kira-kira 2 hingga 3 minit (atau sehingga
kedengaran bunyi ‘Bip’ jika anda menggunakan termometer
klinik digital).

3. Keluarkan termometer tersebut dan rekodkan bacaan suhu.

Pencerutan pada termometer klinik bertujuan Gambar foto 3.1 Cara
supaya merkuri tidak turun dengan cepat menyukat suhu badan
setelah dikeluarkan dari mulut atau ketiak. menggunakan termometer
Hal ini adalah untuk memberikan sukatan
yang lebih tepat. Pencerutan ini tiada pada klinik
termometer makmal.

Rajah 3.2 Pencerutan pada termometer klinik Kemmbbaallii

Termometer Makmal Termometer klinik dapat
menyukat suhu dengan
1. Termometer makmal tidak sesuai digunakan untuk menyukat kejituan 0.1°C, manakala
suhu badan kerana termometer makmal tidak mempunyai termometer makmal
bahagian pencerutan pada turus merkuri. dapat menyukat suhu
dengan kejituan 1°C.
2. Apabila termometer dikeluarkan daripada badan, sama ada
daripada bahagian mulut ataupun ketiak, bacaan suhu akan Rajah 3.3 Cara menyukat
turun dengan cepat. Hal ini akan menyebabkan bacaan suhu suhu badan menggunakan
badan yang diambil tidak tepat.
termometer rektal
3. Jika menggunakan termometer makmal untuk menyukat suhu 35
badan, bacaan suhu perlu diambil ketika termometer masih di
dalam mulut atau di bawah ketiak untuk memastikan bacaan
yang lebih tepat.

Termometer Rektal (Dubur)

1. Termometer rektal biasanya digunakan pada bayi yang kurang
daripada 3 bulan. Pastikan termometer yang digunakan ada
mempunyai label untuk kegunaan rektal.

2. Bersihkan muncung termometer menggunakan alkohol.
3. Sapukan jeli petroleum pada muncung termometer untuk

memudahkan termometer dimasukkan ke dalam dubur bayi.
4. Angkat kaki bayi seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.3.
5. Masukkan termometer ke dalam dubur bayi kira-kira

1.5 − 2.5 cm.
6. Biarkan termometer sehingga kedengaran bunyi ‘Bip’.
7. Rekodkan bacaan suhu.

3.1.1

Termometer Inframerah

1. Termometer inframerah boleh digunakan
tanpa bersentuhan dengan individu.
2. Arahkan termometer pada jarak kira-kira
5 cm pada individu tersebut. (Jangan
halakan termometer ke arah mata secara
langsung atau tidak langsung).
3. Rekodkan bacaan suhu.
4. Pembacaan suhu menggunakan
termometer ini adalah sangat cepat. Gambar foto 3.2 Cara menyukat suhu

Kemmbbaallii menggunakan termometer inframerah

Menginterpretasi Suhu Badan

Homeostasis membantu Suhu badan normal manusia ialah 36.9°C. Peningkatan atau
badan manusia penurunan suhu ini menunjukkan badan anda berada dalam
mengawal suhu badan keadaan tidak sihat. Tahukah anda apakah faktor yang menyebabkan
supaya berada dalam suhu badan anda melebihi normal?
keadaan seimbang
dan stabil.

Faktor-faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi normal

Jangkitan Terdedah kepada keadaan panas melampau Senaman
Senaman berat
Bakteria Strok haba
Virus Selaran matahari yang melampau

Rajah 3.4 Faktor-faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi normal
Apabila suhu badan anda melebihi 37°C,
anda mungkin disahkan demam. Suhu
badan juga boleh kurang daripada normal
sekiranya anda terdedah kepada keadaan
sejuk yang melampau. Keadaan ini juga
boleh membawa maut.

36 3.1.1
3.1.2

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

Praktis Formatiiff 3.1

1. Nyatakan perbezaan antara termometer klinik dengan termometer rektal.
2. Nyatakan tiga faktor yang boleh menyebabkan suhu badan melebihi normal.
3. Apakah yang perlu dilakukan sekiranya suhu badan anda melebihi normal lebih dari 3 hari?

3.2 Kadar Denyutan Nadi

Titik Nadi pada Badan

Anda telah mempelajari kadar denyutan nadi semasa di Tingkatan 3. Kadar denyutan nadi ialah
pengukuran bilangan degupan jantung per minit. Terdapat beberapa tempat pada badan untuk
merasai denyutan nadi. Tempat-tempat ini adalah titik nadi. Di kawasan ini, arteri terletak sangat
dekat dengan permukaan kulit. Apabila jantung berdegup, denyutan dihantar ke arteri-arteri
ini dan boleh dirasai melalui kulit. Doktor biasanya mengambil bacaan nadi di bahagian
pergelangan tangan kerana jelas, menonjol dan mudah. Rajah 3.5 menunjukkan titik-titik
nadi pada badan manusia.

Rajah 3.5 Titik nadi pada badan manusia 37

3.2.1

Mari kita jalankan beberapa eksperimen untuk menyiasat bagaimana jantina, umur dan aktiviti
fizikal mempengaruhi kadar denyutan nadi.

Eksperimen 3.1

A Kadar denyutan nadi manusia berdasarkan jantina PAK21

Tujuan: Menyiasat kesan jantina ke atas kadar denyutan nadi manusia.

Pernyataan masalah: Adakah kadar denyutan nadi manusia berbeza mengikut jantina?

Hipotesis: Perempuan mempunyai kadar denyutan nadi lebih tinggi berbanding dengan lelaki.

Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Jantina
(b) bergerak balas: Kadar denyutan nadi
(c) dimalarkan: Tempoh masa, umur dan jenis aktiviti fizikal

Radas: Jam randik

Prosedur:
1. Jalankan aktiviti ini dalam dua kumpulan, iaitu kumpulan
lelaki dan perempuan.
2. Ambil bacaan denyutan nadi setiap murid dalam masa 1 minit
seperti pada Rajah 3.6. Seorang murid memegang jam randik dan
menjaga masa.
3. Catat bacaan denyutan nadi setiap murid dalam masa seminit. Rajah 3.6

4. Kumpulkan bacaan denyutan nadi semua murid lelaki dan perempuan di dalam kelas. Kira purata
denyutan nadi mengikut jantina dan rekodkannya di dalam jadual.

Keputusan:

Jantina murid Kadar denyutan nadi (bpm)
Lelaki
Perempuan

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan:
Adakah terdapat perbezaan kadar denyutan nadi antara murid lelaki dengan murid perempuan?

B Kadar denyutan nadi manusia berdasarkan umur

Tujuan: Menyiasat kesan umur ke atas kadar denyutan nadi manusia.
Pernyataan masalah: Adakah kadar denyutan nadi manusia berbeza mengikut umur?
Hipotesis: Semakin meningkat umur seseorang, semakin rendah kadar denyutan nadinya.
Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Umur
(b) bergerak balas: Kadar denyutan nadi
(c) dimalarkan: Tempoh masa, jantina dan jenis aktiviti fizikal
Radas: Jam randik
Prosedur:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Ambil bacaan denyutan nadi salah seorang murid dalam kumpulan seperti pada Rajah 3.6. Salah

seorang murid yang lain memegang jam randik dan menjaga masa.

38
3.2.2

Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan Bab 3

3. Catat bacaan kadar denyutan nadi dalam masa seminit.
4. Ulang langkah 2 dan 3 dengan guru dan pembantu makmal. Pastikan jantina murid yang diukur

nadinya sama dengan guru dan pembantu makmal.

Keputusan:

Sampel Umur Kadar denyutan nadi (bpm)
Murid
Guru
Pembantu makmal

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan:
Adakah terdapat perbezaan kadar denyutan nadi berdasarkan umur sampel?

C Kadar denyutan nadi manusia berdasarkan aktiviti fizikal

Tujuan: Menyiasat kesan aktiviti fizikal ke atas kadar denyutan nadi manusia.

Pernyataan masalah: Adakah kadar denyutan nadi manusia berbeza mengikut jenis aktiviti fizikal?

Hipotesis: Semakin lasak aktiviti fizikal yang dilakukan, semakin tinggi kadar denyutan nadi.

Pemboleh ubah:
(a) dimanipulasikan: Jenis aktiviti fizikal
(b) bergerak balas: Kadar denyutan nadi
(c) dimalarkan: Tempoh masa, umur dan jantina

Radas: Jam randik

Prosedur:
1. Jalankan aktiviti ini dalam kumpulan.
2. Minta seorang murid daripada setiap kumpulan untuk melakukan tiga aktiviti, iaitu berehat, berjalan

dan berlari. Lakukan setiap aktiviti tersebut selama dua minit.
(Nota: Pastikan murid tersebut berehat selama 5 minit sebelum memulakan aktiviti seterusnya.)
3. Ambil kiraan nadi murid tersebut selama satu minit selepas selesai melakukan setiap aktiviti dan

rekodkan bacaannya di dalam jadual.

Keputusan:

Jenis aktiviti Kadar denyutan nadi (bpm)
fizikal
Murid 1 Murid 2 Murid 3 Murid 4 Murid 5 Murid 6
Berehat
Berjalan
Berlari

Kesimpulan:
Adakah hipotesis eksperimen ini diterima? Apakah kesimpulan eksperimen ini?
Soalan:
1. Apakah inferens yang dapat dibuat berdasarkan data yang diperoleh?
2. Adakah setiap murid mempunyai kadar denyutan nadi yang sama? Terangkan sebabnya.

39

3.2.2

... ... Simultaneous Round Table

Aktiviti 3.1

Cetusan Minda Tujuan: Mengumpul maklumat tentang kadar PAK21
denyutan nadi manusia.
Apabila berada dalam
keadaan rehat, kadar Arahan:
denyutan nadi seseorang 1. Murid dibahagikan kepada beberapa kumpulan. Setiap
atlet adalah lebih rendah
berbanding dengan kumpulan terdiri daripada empat orang ahli.
individu bukan atlet. 2. Dapatkan seberapa banyak maklumat mengenai kadar
Mengapa?
denyutan nadi manusia, dari segi:
(a) tahap kesihatan
(b) tahap kecergasan
(c) emosi
(d) stres
3. Dapatkan maklumat daripada media cetak, media elektronik

ataupun temu ramah.
4. Edarkan catatan masing-masing mengikut pusingan jam. Ahli

yang lain perlu membetulkan catatan rakan mereka sekiranya
terdapat kesalahan.
5. Selepas 30 minit, bentangkan hasil dapatan anda.

Praktis Formatiiff 3.2

1. Apakah maksud kadar denyutan nadi?
2. Tandakan (✓) pada cara mencari denyutan nadi yang betul.

3. Ruzzana sedang hamil. Pada pandangan anda, adakah kadar denyutan nadi Ruzzana sama
dengan perempuan yang tidak hamil? Wajarkan jawapan anda.

4. Pada suatu hari, Azril telah mengambil bacaan denyutan nadinya. Selepas berlari di taman
berdekatan dengan rumahnya, Azril mengambil lagi bacaan nadinya. Pada pendapat anda,
adakah bacaan nadi yang diambil sama? Wajarkan jawapan anda.

40
3.2.2