BAN CHIANG BAN PHUE
งบประมาณจาก : กองทุนส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (กองทุน ววน.) หน่วยงานบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) โดย กนิษฐา เรืองวรรณศักดิ์ และคณะ สำ นักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี
สาร : ปัจจุบัน “เศรษฐกิจสร้างสรรค์” (Creative Economy) เป็นกระแสการพัฒนาเศรษฐกิจใน หลายประเทศทั่วโลก สำ หรับประเทศไทยที่มีทรัพยากรทางศิลปวัฒนธรรมอันล้ำ ค่าที่สามารถนำ มาเป็นทุนทางวัฒนธรรมเพื่อต่อยอดสู่การท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ สร้างรายได้แก่ผู้ประกอบการ ในพื้นที่ชุมชน ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และเครือข่ายพื้นที่ใกล้เคียง โดยมีแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจ บนพื้นฐานของการสร้างและใช้ความรู้ (Knowledge) การศึกษา (Education) การสร้างสรรค์ งาน (Creativity) และการใช้ทรัพย์สินทางปัญญา (Intellectual Property) ที่เชื่อมโยงกับฐาน วัฒนธรรม สังคม เทคโนโลยีนวัตกรรมสมัยใหม่ในการผลิตสินค้าและบริการใหม่เพื่อสร้างมูลค่า ทางเศรษฐกิจ ซึ่งเป็นปัจจัยสำ คัญของหน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถใน การแข่งขันของประเทศ (บพข.) แผนงานวิจัย เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี: ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ มีวัตถุประสงค์1) เพื่อเสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ของชุมชนแหล่งมรดกโลกอุดรธานี 2) เพื่อเพิ่มขีดความสามารถด้านการแข่งขันของผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ซึ่งประกอบด้วยโครงการวิจัยย่อยจำ นวน 3 โครงการ คือ 1) เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์แหล่งมรดกโลกจังหวัดอุดรธานี 2) การวิเคราะห์องค์ประกอบร่วมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี 3) ผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เพื่อให้ได้มาซึ่งวิธีการเพิ่มศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ของชุมชนแหล่งมรดก โลกอุดรธานี และการเพิ่มขีดความสามารถด้านการแข่งขันของผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์เส้นทาง มรดกโลกอุดรธานีภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ก่อประโยชน์โดยตรงกับผู้ประกอบ การ ผู้ผลิต ผู้นำ ชุมชน ผู้มีส่วนได้เสีย ในพื้นที่เส้นทางมรดกโลกอุดรธานีบ้านเชียง และเส้นทาง วัฒนธรรมภูพระบาท ผลการศึกษาจะก่อให้เกิดแนวทางในการเสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิง สร้างสรรค์ของชุมชนแหล่งมรดกโลกอุดรธานีและแนวทางการเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน ของการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์รวมถึงหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องในพื้นที่สามารถนำ ผลงานไป ใช้ประโยชน์ ไปประยุกต์ใช้กับการจัดทำ แผนพัฒนาผู้ประกอบการในพัฒนาพื้นที่ในระยะยาวต่อ ไป หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) มีความยินดีเป็นอย่างยิ่งที่ได้มีส่วนร่วมในการสนับสนุนงบประมาณแผนงานวิจัย “เส้น ทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์” ให้แก่คณะนักวิจัยครั้งนี้ และขอเป็นกำ ลังใจสนับสนุนให้สร้างสรรค์ผลงานวิจัยอันทรงคุณค่าและเกิดประโยชน์ต่อประเทศ ชาติต่อไป (รองศาสตราจารย์ดร.สิรี ชัยเสรี) ผู้อำ นวยการ หน่วยบริหารและจัดการทุน ด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) ผู้อำ นวยการ หน่วยบริหารและจัดการทุน ด้านการเพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ (บพข.)
สาร : (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดร.คณิศรา ธัญสุนทรสกุล) อธิการบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี อธิการบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี แผนงานวิจัย“เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี: ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์” ประกอบด้วยโครงการวิจัยย่อย 3 โครงการ คือ 1) เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์แหล่งมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี 2) การวิเคราะห์องค์ประกอบร่วมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี3) ผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บนฐานภูมิปัญญาสู่การ พัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ ได้ดำ เนินการวิจัยเชื่อมโยงเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตาม รอยมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท สร้างเครือข่ายการท่องเที่ยว และ พัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนเพื่อสนับสนุนการท่องเที่ยวภายในพื้นที่ ผสานกับองค์ความรู้ภูมิปัญญา ท้องถิ่น อัตลักษณ์ทางศิลปะวัฒนธรรมและหัตถกรรม โดยมีนักวิจัยจากต่างสถาบันในการบูรณา การงานร่วมกัน อาทิ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา และวิทยาลัยสันตพล ร่วมกันสร้างสรรค์ผลงานผลิตภัณฑ์ 3 กลุ่ม ได้แก่ผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผา เครื่องจักสาน และผลิตภัณฑ์สิ่งทอ ถ่ายทอดองค์ความรู้ให้ แก่กลุ่มชุมชน 13 กลุ่ม กล่าวได้ว่าเป็นการบูรณาการ งานข้ามศาสตร์ที่ส่งผลให้เกิดเป็นผลิตภัณฑ์ ที่จับต้องได้มีคุณค่าทั้งในเชิงศิลปวัฒนธรรม มีศักยภาพเชิงพาณิชย์อย่างแท้จริงและส่งเสริมการ ท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ ซึ่งคณะนักวิจัยได้ดำ เนินการสำ เร็จลุล่วงโดยก้าวข้ามขีดจำ กัด ด้านขอบเขตของสถาบัน อีกทั้งยังสามารถนำ ผลงานวิจัยไปใช้ประโยชน์ได้จริงครอบคลุมทุกๆ มิติของการพัฒนาชุมชน สังคมตามเป้าหมายการพัฒนาประเทศได้เป็นอย่างดียิ่ง มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานีจากปรัชญาที่ว่า “สถาบันอุดมศึกษาเพื่อการพัฒนาท้อง ถิ่น” การดำ เนินงานวิจัยนี้แสดงถึงผลเชิงประจักษ์ที่แสดงถึงการพัฒนาองค์ความรู้ร่วมระหว่าง มหาวิทยาลัย กับชุมชนซึ่งก่อประโยชน์ในเชิงการท่องเที่ยว ด้านเศรษฐกิจต่อการพัฒนาท้องถิ่น จึงขออวยพรให้ผู้จัดทำ และคณะทำ งานผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับโครงการวิจัยทุกท่านประสบความ สำ เร็จสมดังเจตนารมณ์ที่ตั้งไว้ทุกประการ และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจะได้งานนิทรรศการอันเกิด จากผลงานวิจัยที่เกิดจากการนำ ทุนวัฒนธรรมยุคก่อนประวัติศาสตร์ในเส้นทางมรดกโลกบ้าน เชียง และเส้นทางวัฒนธรรมภูพระบาท ในโอกาสต่อยอดต่อไปในอนาคต
คำ นำ : เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี: ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เป็นแผนงาน วิจัยที่ดำ เนินการเพื่อส่งเสริมด้านการท่องเที่ยวมรดกโลกอุดรธานีโดยเฉพาะแหล่งมรดกโลกบ้าน เชียง อำ เภอหนองหาน ที่ได้ขึ้นทะบียนเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมอันดับที่ 3 ของประเทศไทย อันดับที่ 359 ของโลก เมื่อปี2535 เชื่อมโยงกับแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท อำ เภอบ้าน ผือ อยู่ระหว่างการพิจารณาขึ้นทะเบียนมรดกโลก ในปี2565 ความน่าสนใจของ 2 พื้นที่คือมี แหล่งโบราณคดีทางประวัติศาสตร์ที่แสดงถึงวิถีการดำ รงชีวิตของคนยุคก่อนประวัติศาสตร์อย่าง ชัดเจน รวมถึงความคล้ายคลึงทางชาติพันธ์ุไทยพวนที่ดำ รงอยู่จนถึงปัจจุบัน ส่งผลให้มีสถานที่ ท่องเที่ยวในพื้นที่ที่เชื่อมโยงวัฒนธรรมร่วมกันได้ อาทิเช่น พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง พิพิธภัณฑ์กลางแจ้งวัดโพธิ์ศรีใน (พิพิธภัณฑ์กลางแจ้งแห่งแรกในประเทศไทย) พิพิธภัณฑ์ไทย พวนบ้านเชียง เรือนไทยพวนบ้านเชียง อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท พิพิธภัณฑ์ไทยพวนบ้าน ผือ การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ผลจากงานวิจัย เพื่อเชื่อมโยงเส้นทางการท่องเที่ยว เชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท เกิดแนวทาง สร้างสรรค์ระหว่างสถานที่ท่องเที่ยวกับงานหัตถกรรมในพื้นที่ชุมชนเป็นการสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ ชุมชนที่สื่อถึงอัตลักษณ์พื้นที่ โดยการนำ ลวดลายเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียงและลายภาพเขียนสีภู พระบาท ซึ่งเป็นลวดลายจากสถานที่ท่องเที่ยวมาถอดแบบเป็นผลิตภัณฑ์หัตถกรรมจักสาน (ไม้ไผ่ คล้า และกก) งานสิ่งทอ และเครื่องปั้นดินเผา ส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยการสร้างศูนย์การเรียนรู้ ในพื้นที่ชุมชน เพื่อให้นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้วิถีชุมชน สร้างสรรค์สินค้าได้ด้วยตนเอง ส่งเสริมราย ได้ให้คนในพื้นที่ชุมชน ทั้งนี้ทีมผู้วิจัย ขอขอบพระคุณหน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการเพิ่มความสามารถ ในการแข่งขันของประเทศ (บพข.) งบประมาณปี 2565 ที่ให้การสนับสนุนทุนวิจัย เพื่อเป็น แนวทางในการสร้างเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่งมรดก ทางวัฒนธรรมภูพระบาทเพื่อเป็นแนวทางในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนตอบโจทย์ผู้บริโภค และเป็นทางเลือกในการเรียนรู้แก่นักท่องเที่ยวที่ให้ความสนใจต่อไปในอนาคต ขอขอบพระคุณ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี และเครือข่ายในงานวิจัยที่ให้การสนับสนุนช่วยเหลือในการปฏิบัติ งานวิจัยในทุกด้าน (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดร.กนิษฐา เรืองวรรณศักดิ์) รองผู้อำ นวยการสำ นักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี และหัวหน้าแผนงานวิจัย
เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ โครงการวิจัยย่อย 1 งานวิจัยเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์แหล่งมรดกโลกในจังหวัดอุดรธานี โครงการวิจัยยอย 2 การวิเคราะหองคประกอบรวมในการพัฒนาผลิตภัณฑหัตถกรรมสรางสรรค บริบทชุมชนตามรอยเสนทางมรดกโลกอุดรธานี โครงการวิจัยย่อย 3 ผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ บรรณานุกรม หัตถกรรมผ้าทอพื้นเมือง หัตถกรรมงานจักสาน หัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผา ศูนย์การเรียนรู้ ในพื้นที่เส้นทางท่องเที่ยวมรดกโลกบ้านเชียง และเส้นทางมรดกวัฒนธรรมภูพระบาท 1-8 9-20 21-26 27-36 37-62 63-74 75-82 83-88 89-91
เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์
ความเป็นมาและความสำ คัญ (Rationable of the study) ศักยภาพสำ คัญประการหนึ่งของจังหวัดอุดรธานี คือ การเป็นต้นกำ เนิดของ แหล่งอารยธรรมของมนุษย์ ตั้งแต่ยุคหินใหม่ เมื่อ 5,000 ปีที่แล้ว ซึ่งจากร่องรอยทาง ประวัติศาสตร์ได้สะท้อนให้เห็นถึงอารยธรรมของมนุษย์ในอดีต ตั้งแต่การอาศัยอยู่ร่วม กันเป็นชุมชน มีการทำ เครื่องประดับ เครื่องแต่งกาย การเกษตรและเลี้ยงสัตว์ มีการ ค้าขายเกิดขึ้นแล้ว สิ่งเหล่านี้กลายมาเป็นศักยภาพของจังหวัดอุดรธานีที่ได้เปรียบ รวม ทั้งมีคุณค่าซึ่งถ่ายทอดผ่านศิลปวัฒนธรรม อาหาร การแสดง การทอผ้าและการแต่ง กาย จังหวัดอุดรธานีมีขีดความสามารถในการแข่งขันศักยภาพสูงสุดด้านปัจจัยการผลิต มีแนวโน้มการพัฒนาเป็นไปในทิศทางที่ดีและมีโอกาสในการพัฒนาศักยภาพให้มีขีด ความสามารถสูงได้ เนื่องจากปัจจัยสนับสนุนทั้งด้านปัจจัยการผลิต และผู้ประกอบการที่ มีขีดความสามารถสูง รัฐบาลมีนโยบายในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานที่มีเส้นทางเชื่อม โยงกับประเทศเพื่อนบ้าน มีแหล่งท่องเที่ยวที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งนักท่องเที่ยวชาวไทย และชาวต่างประเทศที่สำ คัญทางด้านประวัติศาสตร์ อารยธรรมของจังหวัด 2 ลำ ดับแรก คือ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง อ.หนองหาน เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม และ อุทยานภูพระบาท อำ เภอบ้านผือ ที่ปรากฎภาพเขียนสีโบราณยุคก่อนประวัติศาสตร์ สะท้อนให้เห็นถึงวิวัฒนาการทางสังคมของมนุษย์ได้เป็นอย่างดี ประเด็นปัญหาและความ ต้องการเชิงพื้นที่ การพัฒนาเศรษฐกิจ/รายได้จังหวัดอุดรธานี ต้องการการส่งเสริมการ ท่องเที่ยวให้เป็นเมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม นำ เสนอเรื่องราวที่น่าสนใจเกี่ยวกับแหล่ง ท่องเที่ยวต่างๆ โดยเฉพาะมิติทางวัฒนธรรม การพัฒนาเส้นทางการท่องเที่ยว/แหล่งท่อง เที่ยวที่เชื่อมโยงกัน (จังหวัดอุดรธานี. 2560) จากสถานการณ์จุดเด่นที่เป็นจุดแข็ง โอกาส และศักยภาพด้านความสามารถในการแข่งขันได้ ทั้งด้านการท่องเที่ยวและการผลิต โดย เฉพาะอย่างยิ่งประวัติศาสตร์อันยาวนานของวัฒนธรรมบ้านเชียง ได้รับรางวัลการท่อง เที่ยวชุมชนเชิงสร้างสรรค์สอดรับกับการพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์เป็นการรวบรวม เอาภูมิปัญญา ทรัพยากรการท่องเที่ยวกับทรัพยากรชุมชนพัฒนาพร้อมกับการอนุรักษ์ วัฒนธรรมดั้งเดิมของชุมชน ทั้งกิจกรรมเครื่องปั้นดินเผา เครื่องจักสาน และผ้าทอ ด้วยบริบทของชุมชนที่มีการทำ งานหัตถกรรมอันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของ พื้นที่เครื่องปั้นดินเผาเขียนสี การทอผ้า และงานจักสาน ก่อให้เกิดศูนย์การเรียนรู้ที่ สามารถให้นักท่องเที่ยวมีส่วนร่วมในการผลิตชิ้นงานหัตถกรรมเพื่อเป็นของฝาก ของที่ ระลึกโดยฝีมือของตนเองได้ ส่งผลให้ชุมชนได้รับรางวัลด้านการท่องเที่ยวจากหน่วยงาน ต่างๆ จำ นวนมาก เช่น หมู่บ้านอุตสาหกรรมสร้างสรรค์CIV ประจำ ปี2560 โดยกรมส่ง เสริมอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม สุดยอดชุมชนชวนเที่ยวระดับประเทศ ประจำ ปี 2561 โดยการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย รางวัลวิสาหกิจชุมชนสัมมาชีพ ต้นแบบวิสาหกิจ ชุมชนกลุ่มโฮมสเตย์เชิงอนุรักษ์วัฒนธรรมบ้านเชียง จังหวัดอุดรธานีปี2562 โดย มูลนิธิ สัมมาชีพ (RIGHT LIVELIHOOD FOUNDATION) และรางวัลชนะเลิศระดับประเทศในกิจกรรม ส่งเสริมการท่องเที่ยวเส้นทางด้วยกิจกรรมท่องเที่ยวมุมมองใหม่ 2564 โดยการท่องเที่ยว แห่งประเทศไทย (ชุมพร สุทธิบุญ และบุษราภรณ์กลางพรหม. สัมภาษณ์ 13 ธันวาคม 2565) เพื่อให้เกิดการเชื่อมโยงเส้นทางท่องเที่ยวเป็นการแลกเปลี่ยนแนวคิดระหว่างชุมชน กับชุมชน จึงเกิดแนวคิดชุมชนพี่เลี้ยงหรือชุมชนต้นแบบบ้านเชียง ในการช่วยแนะแนว ทางให้แก่ชุมชนบ้านผือเพื่อเตรียมตัวในการขึ้นทะเบียนมรดกโลกต่อไป ชุมชนบ้านผือ ชุมชนทุ่งฝน ชุมชนบ้านเชียง 2
1.เพื่อเสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ของชุมชนท่องเที่ยวเชิง วัฒนธรรมแหล่งมรดกโลกอุดรธานี 2.เพื่อเพิ่มขีดความสามารถด้านการแข่งขันของผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์เส้นทาง มรดกโลกอุดรธานีภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ การวิจัย เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี: บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เป็นการศึกษาเชื่อมโยงเส้นทางท่องเที่ยว แหล่งมรดกโลกเชื่อมโยงเอกลักษณ์อัตลักษณ์ การนำ องค์ความรู้เดิมของเอกลักษณ์รูปแบบลวดลายบ้านเชียงมาต่อยอดเสริมให้เกิดเส้นทาง แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมภูพระบาทเส้นทางมรดกโลกบ้านเชียง ตอบรับยุทธศาสตร์จังหวัดอุดรธานี ยุทธศาสตร์ที่ 4 พัฒนาการท่อง เที่ยวเชิงบูรณาการ ในประเด็นข้อที่ 4 พัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวและพิพิธภัณฑ์ให้ เป็นแหล่งเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์และมีชีวิต ออกแบบการจัดแสดง จัดนิทรรศการหรือกิจกรรมต่างๆ ให้ผู้เข้าชมมีส่วนร่วม มีความสนุกรื่นรมย์ (Play and learn) ทั้งภาษาไทยและต่างประเทศเพื่อขยายฐานนักท่องเที่ยวที่สนใจวิวัฒนาการของภาคอีสานตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึง ปัจจุบัน พัฒนาสินค้า/บริการ/ของที่ระลึก ปรับปรุงสิ่งอำ นวยความสะดวกในแหล่งท่องเที่ยวให้ได้มาตรฐาน (เทศบาลนครอุดรธานี. 2564 : หน้า 74-75) โดยกระบวนการศึกษาสร้างเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์วัฒนธรรมแหล่งมรดกโลกในจังหวัดอุดรธานี และวิเคราะห์องค์ ประกอบร่วมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี และการเพิ่มขีดความสามารถด้าน การแข่งขันของผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บริบทชุมชนบนฐานภูมิปัญญาสู่การเสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์เส้นทางมรดกโลก จังหวัด อุดรธานีการศึกษาวิเคราะห์ถอดลวดลายอัตลักษณ์ที่ปรากฏบนฐานภูมิปัญญาในเส้นทางมรดกโลกบ้านเชียง จังหวัดอุดรธานีและเส้นทาง วัฒนธรรมภูพระบาท อำ เภอบ้านผือที่อยู่ระหว่างดำ เนินการขึ้นทะเบียนมรดกโลก เพื่อออกแบบเป็นผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์อุดรธานีเป็นสินค้า ทางวัฒนธรรมที่สื่อถึงลวดลายโบราณเชิงความหมาย แล้วประเมินผลการทดสอบตลาดผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์ บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนา เศรษฐกิจสร้างสรรค์อุดรธานีผลลัพธ์จากการวิจัยช่วยเสริมศักยภาพชุมชนเพิ่มความสามารถในการแข่งขันได้ บุคลากรชุมชนสามารถนำ องค์ ความรู้ลวดลายเอกลักษณ์มาสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์สินค้าอื่น ๆ ได้อย่างหลากหลาย เป็นการสร้างคุณค่าและเพิ่มมูลค่าสินค้าเส้นทางท่องเที่ยว มรดกโลกเป็นที่ยอมรับและจดจำ ได้มีรายได้เพิ่มมากขึ้น ก่อให้เกิดผลกระทบกับชุมชนในวงกว้างในการพัฒนาเศรษฐกิจฐานราก รวมถึงด้าน สังคมและสิ่งแวดล้อม วัตถุประสงค์งานวิจัย (Research objectives) 3
กรอบการวิจัย “เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ แผนงานวิจัย เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ ประกอบด้วย 3 โครงการย่อย ดังนี้ เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี : ภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ โครงการวิจัยย่อยที่ 1 เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์แหล่งมรดกโลกในจังหวัดอุดรธานี โครงการวิจัยยอยที่ 2 การวิเคราะหองคประกอบรวมในการพัฒนาผลติภัณฑหัตถกรรมสรางสรรค บริบทชุมชนตามรอยเสนทางมรดกโลกอุดรธานี โครงการวิจัยย่อยที่ 3 ผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ 4
ผลจากการเก็บข้อมูลภาคสนามการสัมภาษณ์ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ในพื้นที่ท่องเที่ยว รวมถึงกลุ่มชุมชน และการสำ รวจพื้นที่ภาคสนามบ้านเชียง บ้านผือ สามารถสรุป กรอบการวิจัยดังนี้ ด้านศักยภาพพื้นที่ท่องเที่ยวสามารถจำ แนกได้2 สถานที่ คือ สถานที่ท่องเที่ยวหลักเส้นทางมรดกโลก พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง ขึ้นทะเบียนมรดกโลก ในปี2535 และอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาทอยู่ระหว่างดำ เนินการขึ้นทะเบียนมรดก โลกในปี2565 ซึ่งเป็นแหล่งแสดงอารยธรรมของคนยุคก่อนประวัติศาสตร์ซึ่งทั้ง 2 ที่จะมี ความแตกต่างกันในด้านหลักฐานทางโบราณคดีบ้านเชียงจะมีความโดดเด่นด้านโบราณ วัตถุ ภูพระบาทจะมีความโดดเด่นที่โบราณสถาน แต่ก็มีความคล้ายคลึงด้านภาพเขียนสี ที่มีลักษณะสีแดง และปรากฏลายที่คล้ายคลึงกัน เช่น ลายเส้น ลายเรขาคณิต และสถาน ที่เส้นทางท่องเที่ยวเส้นทางรอง เช่น แหล่งท่องเที่ยวทางศาสนา วัดสำ คัญในพื้นที่ สิม โบราณ รอยพระพุทธบาท เส้นทางพญานาค แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมพิพิธภัณฑ์ ไทยพวนในพื้นที่บ้านเชียง และบ้านผือ เรือนไทยพวนโบราณ ศูนย์การเรียนรู้งาน หัตถกรรมพื้นบ้าน (ปั้นหม้อเขียนสีจักสานบ้านดงเย็น จักสานคล้าบ้านทุ่งฝน ผ้ามัดหมี่ ย้อมคราม วิถีไทยพวน) เชื่อมโยงกับปัจจัยแวดล้อมที่เอื้อต่อการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ หลักการ 3A1C คือ (1) สิ่งดึงดูดใจ (Attraction) ด้านสถานที่ เหตุการณ์ที่สามารถสร้าง ความประทับใจแก่นักท่องเที่ยวได้ ศูนย์บริการข้อมูลแก่นักท่องเที่ยวรวมถึงมัคคุเทศก์ ท้องถิ่น/ยุวมัคคุเทศก์ที่ให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยวได้ พิพิธภัณฑ์พื้นถิ่นในชุมชน (2) สิ่งอำ นวยความสะดวก (Amenities) ความสะดวกในการเดินทาง ความปลอดภัย สถานที่พัก ลานจอดรถที่รองรับนักท่องเที่ยว หรือสิ่งอำ นวยความสะดวก อื่นๆ เช่น ร้านสะดวกซื้อ ร้านอาหาร สถานพยาบาล ระบบสาธารณูปโภค เช่น ไฟฟ้า ประปา เป็นต้น (3) การเข้าถึง (Accessibility) ความสะดวกสบายของนักท่องเที่ยว ตั้งแต่การเดินทางจากต้นทางถึงสถานที่ท่องเที่ยว เส้นทาง ยานพาหนะที่ใช้ในการเดิน ทาง (4) ย่านเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative District) ในงานวิจัยนี้คือ พื้นที่เศรษฐกิจชุมชน ร้านจำ หน่ายสินค้าของฝาก ของที่ระลึก ศูนย์การเรียนรู้ที่นักท่อง เที่ยวสามารถร่วมกิจกรรมได้เป็นแนวทางที่สามารถเชื่อมโยงกับโครงการย่อยที่ 1 เพื่อให้ ได้เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ จากหลักการ 3A1C ด้านย่านเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative District) เชื่อมโยง กับองค์ประกอบร่วมในการพัฒนาผลิตภัณฑ์6 ด้าน ได้แก่ (1) ช่องทางจำ หน่าย (2) รูปแบบของผลิตภัณฑ์ (3) ประโยชน์ใช้สอย (4) ตราสินค้าและบรรจุภัณฑ์ (5) วัสดุและการผลิต (6) ด้านความสวยงาม ร่วมกับทุนทางวัฒนธรรมวัฒนธรรม สังคม และชุมชน เพื่อหาแนวทางในการ พัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ผลผลิตในโครงการย่อยที่ 2 นำ แนวทางที่ได้กลับ สู่ชุมชนด้วยการออกแบบพัฒนาร่วมระหว่างนักวิจัยกับกลุ่มชุมชนในพื้นที่ตามวิถีแนวทาง การผลิตสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ใหม่ที่เป็นแนวทางเลือกใหม่ให้แก่นักท่องเที่ยว หรือเกิดรูป แบบกิจกรรมสร้างสรรค์ใหม่ที่ชุมชนสามารถจัด trip การท่องเที่ยวในศูนย์การเรียนรู้ของ ตนได้ก่อให้เกิดรูปแบบผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ (เครื่องปั้นดินเผา จักสาน และผ้า ทอพื้นเมือง) รูปแบบใหม่ผลผลิตในโครงการย่อยที่ 3 สัมภาษณ์ชุมชนทุ่งฝน สัมภาษณ์ชุมชนบ้านเชียง สัมภาษณ์ชุมชนบ้านผือ 5
วิธีดำ เนินการวิจัย (Research methods) วางแผนดำ เนินงานรวบรวมข้อมูล และเข้าพบผู้เกี่ยวข้องในการให้ข้อมูล ประชุมชี้แจง แนะนำ โครงการวิจัย สร้างเครื่องมืองานวิจัย พัฒนาเครื่องมือ และ ลงพื้นที่วิจัย สำ รวจเส้นทางการท่องเที่ยวเพื่อวิเคราะห์ศักยภาพการท่องเที่ยวเชิง สร้างสรรค์ของชุมชนเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี สัมภาษณ์เชิงลึกกลุ่มตัวอย่างผู้มีส่วนได้เสียและผู้เชี่ยวชาญ 5 คน เพื่อทำ การ คัดเลือกคุณลักษณะสำ คัญและกำ หนดค่าระดับที่สำ คัญ และเก็บรวบรวมข้อมูลกลุ่ม ตัวอย่างเชิงปริมาณ ศึกษาวิเคราะห์ 1.ศึกษาวิเคราะห์ เส้นทางมรดกโลก : ภูพระบาท-บ้านเชียง 2.ศึกษาวิเคราะห์องค์ประกอบและค่าระดับที่เหมาะสมของผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชน อัตลักษณ์แหล่งท่องเที่ยวมรดกโลกที่เกี่ยวข้องภาค สนามจากศิลปวัตถุ โบราณสถาน ภาพเขียนสีก่อนประวัติศาสตร์ที่ปรากฏอยู่ในพื้นที่ การวิจัย ถอดลวดลายเอกลักษณ์ในบริบทพื้นที่สำ หรับนำ มาใช้งานออกแบบลวดลาย ผ้า เครื่องจักสาน เครื่องปั้นดินเผา ลงพื้นที่ เสวนาร่วมกับกลุ่มชุมชน 13 กลุ่มชุมชน เพื่อหาแนวทางการ สร้างสรรค์ผลงาน (บ้านเชียง 1 ครั้ง และบ้านผือ 1 ครั้ง) การวิเคราะห์องค์ประกอบร่วม ในการตัดสินใจซื้อ ผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ฯ จัดประชุมกลุ่มผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสีย (stakeholders) องค์ประกอบการท่อง เที่ยว ออกแบบพัฒนาผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บริบทชุมชนบนฐานภูมิปัญญาสู่การ เสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์เส้นทางมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี(เส้นทาง มรดกโลกบ้านเชียง และเส้นทางวัฒนธรรมภูพระบาท บ้านผือ- ผ้าทอพื้นเมือง (ผ้ามัด หมี่ย้อมคราม ผ้ามัดหมี่ย้อมสีธรรมชาติผ้าขาวม้า ผ้าบาติก เทคนิคการปักผ้า) 5 กลุ่ม ชุมชน - จักสาน (ไม้ไผ่ คล้า ทอเสื่อกก) 5 กลุ่มชุมชน - ดินเผา (เครื่องปั้นดินเผา โบราณ เซรามิก) 3 กลุ่มชุมชน ผลิตต้นแบบผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์จำ นวน 45 ชิ้นงาน ลงพื้นที่จัดกิจกรรมอบรมเชิงปฏิบัติการในการผลิตสินค้ารูปแบบใหม่กับ ชุมชนเป้าหมาย(บ้านเชียง 1 ครั้งและบ้านผือ1 ครั้ง)ฝึกทักษะกลุ่มชุมชนเพื่อสร้างสรรค์ กิจกรรมในการรองรับนักท่องเที่ยว จัดทำ คำ ยื่นขอจดสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ จัด FAM TRIP กลุ่มผู้ใช้เส้นทาง (Users) เช่น ททท ผู้ประกอบการทัวร์กลุ่ม สถานศึกษา องค์กรเอกชน bloggerการท่องเที่ยว วารสารทางการท่องเที่ยว การวิเคราะห์ สังเคราะห์ และสรุปผลข้อมูลที่ได้รับทั้งหมดตามกรอบแนวคิด การวิจัย นิทรรศการทดสอบตลาดผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์ 3 วัน 3 กิจกรรมเผยแพร่ องค์ความรู้ส่งเสริมการท่องเที่ยวสร้างสรรค์ - รูปแบบกิจกรรม งานนิทรรศการ work shop- สื่อวิดีทัศน์โฆษณาประชาสัมพันธ์สื่อออนไลน์ช่องทางต่างๆ สรุปผลประเมิน รายงานผลการวิจัย แผนวิจัย โครงการย่อยที่ 1 โครงการย่อยที่ 2 และโครงการย่อยที่ 3 แผนวิจัย และโครงการย่อยที่ 1 โครงการย่อยที่ 1 โครงการย่อยที่ 2 โครงการย่อยที่ 2 และโครงการย่อยที่ 3 ลงพื้นที่ และจัดประชุมในชุมชน โครงการย่อยที่ 3 6
วิสาหกิจชุมชนประกายไหม ไทย 33 หมู่ 13 บ้านเชียง ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 โทร : 0814851864 กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรการ จักสานจากต้นคล้าทุ่งฝน 182 หมู่ 9 บ้านโนนสะอาด ต.ทุ่งฝน อ.ทุ่งฝน จ.อุดรธานี โทร : 0810477825 หัตถกรรมผ้าทอพื้นเมือง บ้านเชียง บ้านผือ หัตถกรรมจักสาน บ้านเชียง บ้านผือ หัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง กลุ่มชุมชนหัตถกรรม 13 กลุ่มชุมชน (บ้านเชียง 6 ชุมชน/ดงเย็น 1 ชุมชน/ทุ่งฝน 2 ชุมชน + บ้านผือ 4 ชุมชน) หัตถกรรมผ้าทอพื้นเมือง 5 ชุมชน หัตถกรรมจักสาน 5 ชุมชน หัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง 3 ชุมชน กลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมครามบ้าน เชียง – ส.หงษ์แดง 108 หมู่ที่ 1 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ. อุดรธานี41320 โทร : 0833456839 กลุ่มจักสานไม้ไผ่ บ้านดง เย็น 93 หมู่ที่ 4 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี 41320 โทร : 0899845466 พวนคอลเลคชั่น 308 หมู่ 13 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี 41320 โทร : 0618188149 กลุ่มจักสานไม้ไผ่บ้าน โนนสะอาด 83/9 บ้าน โนนสะอาด ต.ทุ่งฝน อ.ทุ่งฝน จ.อุดรธานี41310 โทร : 0835520087 กลุ่มทอผ้าไทยพวน (พวนกะ เลอ) 630 ถ.พลับผือ ซ.7 ต.บ้านผือ อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี41160 โทร : 0893961429 กลุ่มทอเสื่อกกบ้านคำ แหน 92 หมู่ที่ 8 คำ แหน ต.คำ บง อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี41160 โทร : 0924374386 1) กลุ่มปั้นหม้อเขียนสีต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี โทร : 0894210068 2) ร้านแมคแอนด์แบงค์ บ้านเลขที่ 7 หมู่ 13 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 โทร : 0817399273 3) ร้านร้อยวันพันปี บ.ปูลูต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี 41320 โทร : 0898357460 วิสาหกิจทอผ้าซิ่น-มัดหมี่ เมืองพาน (หอนาง) 200 ม.2 ต.เมืองพาน อ.บ้าน ผือ จ.อุดรธานี โทร : 0933781279 กลุ่มทอเสื่อบ้านแวง 128 หมู่ที่ 6 ต.บ้านผือ อ.บ้าน ผือ จ.อุดรธานี41160 โทร : 0833108997 - สำ นักงานวัฒนธรรมจังหวัดอุดรธานี - สำ นักงานพาณิชย์จังหวัดอุดรธานี - องค์การบริหารส่วนตำ บลบ้านเชียง จังหวัดอุดรธานี - องค์การบริหารส่วนตำ บลบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี - พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย - อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท - ททท จังหวัดอุดรธานี - สมาคมธุรกิจการท่องเที่ยว จังหวัดอุดรธานี - อรัญญา ทัวร์ อุดรธานี
สัมพันธ์กับผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์ของ อมรรัตน์อนันต์วราพงษ์ (2560 : 54-56) ที่กล่าวถึงผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์ที่ต้องอาศัยจินตนาการผู้ผลิต (ทุนทางมนุษย์) ปราชญ์ชาวบ้าน ช่างพื้นบ้านชำ นาญการ เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่มีความโดดเด่น และเป็นที่พึงพอใจของผู้บริโภค โดยกระบวนการผลิตอาจไม่จำ เป็นต้อง ใช้เทคโนโลยีขั้นสูง อาจเป็นเพียงการนำ วัตถุดิบที่มีอยู่มาผลิตเป็นสินค้าที่ตอบความต้องการผู้บริโภค (ทุนทาง วัตถุดิบ) การเปลี่ยนแปลงของปัจจัยทางสังคม ทั้งในระดับชุมชน ประเทศ หรือระหว่างประเทศล้วนแต่มีผลต่อ การตัดสินใจบริโภคสินค้าของตลาด เส้นทางมรดกโลกแนวทาง Universal Value ตอบยุทธศาสตร์จังหวัดอุดรธานี ศูนย์การเรียนรู้ในพื้นที่เส้นทางท่องเที่ยวมรดกโลกบ้านเชียง และเส้นทางมรดกวัฒนธรรมภูพระบาท 182 หมู่ 9 บ้าน โนนสะอาด ต.ทุ่งฝน อ.ทุ่งฝน จ.อุดรธานี 081-0477825 108 หมู่ที่ 1 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ. อุดรธานี41320 083-3456839 630 ถนนพลับผือ ซอย 7 ต.บ้านผือ อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี 41160 089-3961429 / 080-3942262 207 หมู่ 13 บ้าน พิพิธภัณฑ์ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 0894210068 ศูนย์การเรียนรู้ปั้นหม้อเขียนสี ศูนย์การเรียนรู้จักสานต้นคล้าทุ่งฝน - Yupin ศูนย์การเรียนรู้ผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านเชียง - ส.หงษ์แดง พิพิธภัณฑ์ไทยพวนบ้านผือ 8
โครงการวิจัยย่อย 1 งานวิจัยเส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์แหล่งมรดกโลกในจังหวัดอุดรธานี
1. เพื่อเชื่อมโยงเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่ง มรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท 2. เพื่อสร้างเครือข่ายทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่ง มรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท 3. เพื่อศึกษาความเป็นไปได้และสร้างการรับรู้เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์จากการเชื่อม โยงเครือข่ายทางการท่องเที่ยวจากมรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท วัตถุประสงค์งานวิจัย (Research objectives) 10
ที่มา : สำ นักงานวัฒนธรรม จังหวัดอุดรธานี 11
- พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทพวนบ้านเชียงและถนนคนเดินข้างลานวัฒนธรรม - พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติบ้านเชียง - หลุมขุดค้นวัตถุโบราณ วัดโพธิศรีใน พิพิธภัณฑ์กลางแจ้ง - วัดป่าสันติวนาราม - บ้านโบราณไทพวนที่รับเสด็จ - กลุ่มจักรสานห้วยดินดำ - กลุ่มทอผ้า ย้อมผ้าโคลนคราม – ส. หงษ์แดง - วิสาหกิจชุมชนประกายไหมไทย - พวนคอลเลคชั่น (ร้านแมคแอนด์แบงค์) - ร้านร้อยวันพันปี - กลุ่มจักสานต้นคล้า อ ทุ่งฝน - กลุ่มจักสานบ้านดงเย็น - กลุ่มจักสานคล้าบ้านโนนสะอาด - กลุ่มปั้นหมอเขียนสี - ร้านลาบเป็ด ร้านตามสั่ง ร้านอาหารข้าวผัดข่า ร้านเพชราโภชนา ร้านกัลยา (อาหาร) - โฮมสเตย์เชิงอนุรักษ์วัฒนธรรมบ้านเชียง หนองหานแกรนด์ (ที่พัก) + อาหารเช้า + อาหารเย็น - อุทยานแห่งชาติภูพระบาท หอนางอุสา บ้านผือ - พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทพวนบ้านผือ - วิสาหกิจทอผ้าซิ่น-มัดหมี่ เมืองพาน - พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านไทพวนบ้านผือ (กลุ่มผ้าทอไทยพวน) - กลุ่มทอเสื่อกกบ้านคำ แหน - กลุ่มทอเสื่อบ้านแวง - ร้านกระเพรา ร้านโหย๋ย ร้านก๋วยจั๊บบ้านผือ ครัวผู้ใหญ่ตี๋ร้านสวนรักดี(อาหาร) - อุ่นรักรีสอร์ท บุญทรีบูทิคโฮม บุญจรัสเฮาส์ธารารินทร์รีสอร์ท (ที่พัก) + อาหารเช้า เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ที่เชื่อมระหว่างแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาทและแหล่ง มรดกโลกบ้านเชียง จังหวัดอุดรธานีนั้นจากการประชุมและสัมภาษณ์ผู้ที่มีส่วนได้ส่วยเสียพบว่า ชุมชนบ้านเชียง (นายชุมพร สุทธิบุญ ผู้ประสานงาน) ชุมชนบ้านผือ (นางทิวาพร แสงวิจิตร ผู้ประสานงาน) การสร้างเครือข่ายทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลก บ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท 12
เส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ตามรอยมรดกโลกบ้านเชียง สู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท
- ททท จังหวัดอุดรธานี - สมาคมธุรกิจการท่องเที่ยว จังหวัดอุดรธานี - อรัญญา ทัวร์ อุดรธานี ภาคีเครือข่ายการท่องเที่ยวชุมชนบ้านเชียงและชุมชนบ้านผือ จะมีบทบาทในการประสานงาน เชื่อม โยงองค์ความรู้ให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างสมาชิก เป็นสื่อกลางในการบอกปัญหาและความ ต้องการของสมาชิกให้กับหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ในขณะเดียวกัน ก็เป็นแหล่งข้อมูลให้กับชุมชน หน่วยงานทั้งรัฐและเอกชน สื่อ และผู้ที่สนใจเรื่องการท่องเที่ยวโดยชุมชนด้วย กลุ่มบริษัททัวร์และองค์กรภาครัฐ (คุณพรพิมล กังวานตระกูลผู้ประสานงาน) 17
การรับรู้ต่อปัจจัยส่วนประสมทางการตลาด (7Ps) ของแหล่งวัฒนธรรมภูพระบาทในจังหวัดอุดรธานี 1.1 แหล่งวัฒนธรรมมีชื่อเสียงและมีคุณค่าระดับโลก/อาหารอร่อย/ของฝาก ทำ ให้ท่านเดินทางมา cultural heritage site has more reputation (historic or good food or shopping) to attract you to come 2.1 ราคาการบริการหรือผลิตภัณฑ์เหมาะสม service or product price of this destination is reasonable 1.2 สินค้าท้องถิ่นของกลุ่มงานจักสาน งานผ้า เครื่องปั้นดินเผาทำ ให้ได้รับประสบการณ์ที่น่าจดจำ ได้ สะท้อนวัฒนธรรมชุมชน local products such as weaving, fabric craft and pottery reflect cultural heritage site and cultural community identity 2.2 ราคาการบริการหรือผลิตภัณฑ์เป็นราคาที่ลูกค้าจ่ายได้pricing of service or product based on what customers are willing to pay 1.3 มีสิ่งอำ นวยความสะดวกครบครันภายในแหล่งท่องเที่ยว Adequate facilities are available within your tourism site 2.3 ราคาการบริการหรือผลิตภัณฑ์เป็นราคาทั่วไปตามท้องตลาด pricing of services based on the prices in the marketplace 1.4 มีป้ายบอกทางชัดเจน There are sufficient guiding signboards which easily take you into the tourism sites 2.4 ราคาการบริการหรือผลิตภัณฑ์เหมาะสมกับคุณภาพ price reflect the quality of services provided การศึกษาความเป็นไปได้และสร้างการรับรู้เส้นทางท่องเที่ยวเชิง สร้างสรรค์จากการเชื่อมโยงเครือข่ายทางการท่องเที่ยวจากมรดกโลก บ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาท ส่วนประสมทางการตลาด 1. ด้านผลิตภัณฑ์ (Product) ค่าเฉลี่ย 4.18 ระดับมาก ส่วนประสมทางการตลาด 2. ราคา (Price) ค่าเฉลี่ย 4.16 ระดับมาก 4.13 4.19 4.17 4.16 4.18 4.18 4.22 4.16 18
3.1 มีแพ็คเกจทัวร์แหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท จังหวัดอุดรธานีให้บริการเพียงพอ sufficient world heritage site package provided for tourists by travel agencies 4.1 มีการประชาสัมพันธ์ถึงภาพลักษณ์ของแหล่งท่องเที่ยว there is public relations to enhance world heritage site’s image 5.1 พนักงานให้รายละเอียดอย่างแม่นยำ staffs give information precisely 3.2 ระบบการจองแพ็คเกจทัวร์แหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท จังหวัดอุดรธานีและบริการเข้าถึงสะดวกและ ง่าย booking systems at travel agencies are easy and convenient. 4.2 มีวิธีการขายตรงแพ็คเกจทัวร์แหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท จังหวัดอุดรธานีอย่างเพียงพอ เช่น การ ตลาดทางไกล อินเตอร์เน็ต sufficient direct marketing methods about world heritage site package such as telemarketing, direct mail, the internet 5.2 พนักงานกระตือรือร้นให้บริการ Be enthusiastic to give service of staffs 3.3 มีช่องทางคมนาคม ยานพาหนะขนส่งเข้าถึงแหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท เพียงพอเมื่อจัดการเดินทาง ด้วยตนเอง adequate means of transport and vehicle are available to serve independent tourists 4.3 มีการโฆษณาสื่ออย่างเพียงพอ เช่น TV หนังสือพิมพ์sufficient advertising media such as television, newspapers, magazines 5.3 พนักงานมีทักษะภาษานานาชาติstaffs have skill to communicate International language 3.4 มีช่องทางคมนาคมขนส่งเข้าถึงแหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท มีความทันสมัยและสบาย means of transportation lead to world heritage site are modern and comfortable for tourists. 4.4 มีสื่อประชาสัมพันธ์ความรู้เกี่ยวกับแหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท จังหวัดอุดรธานีtourist information provided by the media enrich your knowledge of world heritage site in Udon-thani. 5.4 ผู้คนให้ความช่วยเหลือและเป็นมิตร Local people are helpful and warm welcome ส่วนประสมทางการตลาด 3. ช่องทางการจัดจำ หน่าย (Place) ค่าเฉลี่ย 3.97 ระดับมาก ส่วนประสมทางการตลาด 4.ประชาสัมพันธ์และโปรโมชั่น (Promotion) ค่าเฉลี่ย 3.97 ระดับมาก ส่วนประสมทางการตลาด 5.ด้านบุคคล (คนท้องถิ่น) People พนักงาน (Employee) ค่าเฉลี่ย 4.19 ระดับมาก 3.98 3.98 3.95 3.97 3.93 4.04 3.96 3.97 4.22 4.23 4.15 4.15 19
4.33 4.34 4.26 8.1 ความพึงพอใจโดยรวมต่อสถานที่นี้Tourist Satisfaction 4.25 8.2 เปรียบเทียบความคาดหวังก่อนมาและความพึงพอใจที่ได้รับในสถานที่นี้ Expectation-satisfaction on the tourism site 8.3 คุ้มค่าต่อการเยี่ยมชม Worth visiting 8.4 เมื่อมีโอกาสท่านจะมาเที่ยวซ้ำ If have opportunity you will revisit การศึกษาความเป็นไปได้และสร้างการรับรู้เส้นทางท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์จากการเชื่อมโยงเครือข่ายทางการท่องเที่ยวจาก มรดกโลกบ้านเชียงสู่แหล่งมรดกทางวัฒนธรรมภูพระบาทพบว่าระดับการรับรู้ ภาพรวมส่วนประสมทางการตลาด (7Ps) อยู่ในระดับมาก (ค่าเฉลี่ย 4.18) ส่วนประสมทางการตลาด 8. ศักยภาพการเดินทางมาท่องเที่ยวซ้ำ (Revisit potential) ค่าเฉลี่ย 4.29 ระดับมาก 7.1 แหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท ทำ ให้เรียนรู้ประวัติศาสตร์วัฒนธรรมสมัยโบราณ 7.2 แหล่งวัฒนธรรมภูพระบาท เป็นหลักฐานสำ คัญทางประวัติศาสตร์ของโลก 7.3 หอนางอุสาทำ ให้ท่านนึกถึงอุทยานแห่งชาติภูพระบาท 7.4 ไหบ้านเชียงทำ ให้ท่านนึกถึงแหล่งมรดกโลกบ้านเชียง ส่วนประสมทางการตลาด 7. Physical Evidence ค่าเฉลี่ย 4.38 ระดับมาก 4.39 4.41 4.37 4.35 6.1 กระบวนการจัดการแหล่งท่องเที่ยวมีคุณภาพ Quality of site management 6.2 สภาพสิ่งแวดล้อมรอบๆแหล่งท่องเที่ยวสะอาด Cleanness of this place 6.3 มีความพร้อมสำ หรับการท่องเที่ยวนานาชาติReadiness for international tourism 6.4 กระบวนการจัดการแหล่งท่องเที่ยวมีมาตรฐาน this tourism site is using standard procedures ส่วนประสมทางการตลาด 6. ด้านกระบวนการ (Process) ค่าเฉลี่ย 4.26 ระดับมาก 4.29 4.24 4.31 4.20 20
โครงการวิจัยยอย 2 การวิเคราะหองคประกอบรวมในการพัฒนาผลิตภัณฑหัตถกรรม สรางสรรค บริบทชุมชนตามรอยเสนทางมรดกโลกอุดรธานี
1. หาส่วนผสมระหว่างองค์ประกอบและค่าระดับที่เหมาะสมของผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานีสำ หรับใช้เป็นแนวทาง ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ 2. การเข้าใจถึงปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจของผู้บริโภค เพื่อซื้อผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี โดยคณะผู้วิจัยได้นำ เอาเทคนิค Conjoint analysis มาใช้ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมใหม่ในครั้งนี้ซึ่งยังไม่เคยมีการใช้มาก่อนในการวิเคราะห์วิจัยเพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมเชิงสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานี ทั้งนี้ข้อดีของวิธีการดังกล่าวก็คือ เป็นเครื่อง มือที่มีประสิทธิภาพในการศึกษาคุณค่าที่จะมอบให้ลูกค้า (Customer value) สามารถนำ มา ใช้ในการพัฒนาแนวคิดผลิตภัณฑ์ชนิดใหม่ และหาคุณลักษณะของผลิตภัณฑ์ที่ผู้บริโภคให้ ความสำ คัญโดยพิจารณาจากความชอบที่มีต่อแนวคิดผลิตภัณฑ์ใหม่ และนำ ผลที่ได้รับมาใช้ เป็นเกณฑ์กำ หนดส่วนของตลาด (market segment) จากการวิเคราะห์จำ แนกกลุ่มลูกค้า ซึ่ง ผลการวิเคราะห์จะชี้ว่า ปัจจัย (factor) ใดมีผลต่อความชอบมาก ปัจจัยใดมีผลน้อย ซึ่งจะได้ หาแนวทางดำ เนินกลยุทธ์ทางการตลาดแต่ละส่วนได้อย่างถูกต้อง อันทำ ให้กระบวนการใน การพัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและตรงกับกลุ่มเป้าหมายมากยิ่งขึ้น ผลการวิเคราะห์ข้อมูลต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการวิเคราะห์องค์ประกอบร่วมในการ พัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี ที่ ได้รับจากการสำ รวจนั้น อาศัยวิธีการวิจัยเชิงปริมาณกับกลุ่มตัวอย่างรวมทั้งสิ้น 200 ราย ครอบคลุมทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ ซึ่งสามารถนำ มาสรุปผลการวิจัยเพื่อตอบวัตถุประสงค์ ของการวิจัยในแต่ละส่วนได้ดังนี้ วัตถุประสงค์งานวิจัย (Research objectives) 22
วัตถุประสงค์ข้อแรก : การวิเคราะห์ส่วนผสมระหว่างองค์ประกอบและค่าระดับที่เหมาะสมของผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานี เพื่อใช้เป็นแนวทางใน การพัฒนาผลิตภัณฑ์นั้น ผลการวิจัยสรุปได้ว่า คุณลักษณะต่างๆที่กำ หนดชึ้นในการวิจัย ครั้งนี้สามารถใช้อธิบายการตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชน ตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานีได้เหมาะสม อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ โดยองค์ประกอบ หรือคุณลักษณะตามความชอบของผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ที่ผู้บริโภคใช้ตัดสินใจ เลือกซื้อในอนาคต ตามลำ ดับความสำ คัญจากมากไปน้อย ได้แก่ ช่องทางจำ หน่าย รูปแบบ ของผลิตภัณฑ์ ประโยชน์ใช้สอย ตราสินค้าและบรรจุภัณฑ์ วัสดุและการผลิต และ ด้าน ความสวยงาม ตามลำ ดับ ผลการวิเคราะห์ คณะผู้วิจัยได้นำ มากำ หนดชุดคุณลักษณะและค่าระดับที่มีความ เหมาะสม โดยจำ แนกกลุ่มผู้บริโภคได้เป็น 2 กลุ่ม จากการพิจารณาผลการจัดกลุ่มผู้บริโภค ที่มีความชอบคล้ายคลึงกันด้วยค่าคะแนนความชอบหรือค่าประมาณอรรถประโยชน์ที่ผู้ บริโภคประเมินได้ กล่าวคือ กลุ่มที่1 เป็นกลุ่มใหญ่ที่เป็นนักท่องเที่ยวคุณภาพสูง ครอบคลุม จำ นวนกลุ่มตัวอย่างร้อยละ 77 และกลุ่มที่ 2 เป็นนักท่องเที่ยวทั่วไปมีจำ นวนกลุ่มตัวอย่าง ร้อยละ 23 ซึ่งมีรายละเอียดของผลการวิเคราะห์ปรากฏดังตารางต่อไปนี้ กลุ่มนักท่องเที่ยวคุณภาพสูง กลุ่มนักท่องเที่ยวทั่วไป แสดงผลการวิจัยส่วนผสมระหว่างองค์ประกอบและค่าระดับที่เหมาะสมของผลิตภัณฑ์หัตถกรรม สร้างสรรค์ จำ แนกตามกลุ่มผู้บริโภค ด้วยวิธีการจัดกลุ่มทางสถิติแบบคลัสเตอร์ ผู้บริโภคกลุ่มนี้มีความชื่นชอบในการใช้ผลิตภัณฑ์ หัตถกรรมสร้างสรรค์เป็นสิ่งของเครื่องใช้ช่วงเทศกาลหรือ โอกาสพิเศษ เน้นรูปแบบที่ทันสมัยเข้ากับยุคสังคมปัจจุบัน สามารถเลือกออกแบบตกแต่งเองเพื่อความสวยงามได้ ชื่น ชอบผลิตภัณฑ์โดยดูที่ตราสินค้าที่ทำ ให้เกิดความเชื่อมั่นใน ผลิตภัณฑ์และมีบรรจุภัณฑ์สวยงามดึงดูดใจ วัสดุและการ ผลิตเน้นความเป็นธรรมชาติและมีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น และ นิยมซื้อผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ผ่านช่องทางการ ออกงานแสดงสินค้า เป็นกลุ่มผู้บริโภคที่นิยมใช้ผลิตภัณฑ์หัตถกรรม สร้างสรรค์ในชีวิตประจำ วัน ชื่นชอบผลิตภัณฑ์ที่มีรูปแบบ อนุรักษ์โบราณดั้งเดิม แต่ไม่เน้นดีไซน์มากนักโดยเน้นไปที่ การใช้งานได้จริงมากกว่า แต่ก็ยังชอบความสวยงามที่ตนเอง สามารถเลือกออกแบบตกแต่งเองได้เช่นเดียวกับกลุ่มแรก ชื่น ชอบผลิตภัณฑ์โดยดูที่ตราสินค้าที่ทำ ให้เกิดความเชื่อมั่นใน ผลิตภัณฑ์และมีบรรจุภัณฑ์ที่แข็งแรง วัสดุและการผลิตเน้น ความเป็นธรรมชาติมีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น รวมถึงเน้นความ เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ส่วนมากซื้อผลิตภัณฑ์หัตถกรรม สร้างสรรค์ผ่านช่องทางร้านจำ หน่ายของที่ระลึกตามแหล่ง ท่องเที่ยว และห้างสรรพสินค้า 23
วัตถุประสงค์ข้อที่สอง : ผลการศึกษาปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจของผู้บริโภคกเพื่อซื้อผลิตภัณฑ์หัตถกรรม จากมากไปน้อย พบว่า รูปแบบและประโยชน์ใช้สอย ลวดลายและสีสัน คุณภาพและความประณีต ราคา และวัสดุที่ใช้ผลิตนั้นมีผลต่อการตัดสินใจของผู้บริโภค ตามลำ ดับ ทั้งนี้เมื่อนำ เอาลักษณะทางประชากรศาสตร์ของกลุ่มตัวอย่างผู้บริโภค ได้แก่ เพศ ช่วงอายุ อาชีพ รายได้เฉลี่ยต่อเดือน การศึกษาสูงสุด สถานภาพ และประเภทผู้มาเยี่ยมเยียน (ชาวไทย และชาวต่างชาติ) มาร่วมทำ การวิเคราะห์ให้เห็นถึงปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจซื้อหรือไม่ซื้อ ผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานีแต่ละประเภท ได้แก่ ผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์ ผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์ และผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ อันเป็น กลุ่มเป้าหมายในการวิจัยครั้งนี้ พบว่า ตัวแปรอิสระที่มีความสัมพันธ์กับตัวแปรตามอย่างมีนัยสำ คัญ ทางสถิติในแต่ละผลิตภัณฑ์นั้นมีความแตกต่างกันไป กล่าวคือ 1) ผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์ พบว่า เพศหญิงมีโอกาสตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ดิน เผาสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานีน้อยกว่าเพศชาย อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ ส่วนปัจจัยสำ คัญที่มี ผลต่อการตัดสินใจซื้อผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์พบว่า ผู้บริโภคให้ความสำ คัญกับ “ราคาและวัสดุที่ ใช้ผลิต” เป็นปัจจัยสำ คัญอย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ 2) ผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์ พบว่า ผู้บริโภคที่มีช่วงอายุระหว่าง 15-29 ปีมีโอกาส ที่จะตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานี มากกว่าผู้บริโภคในช่วงอายุ อื่นๆ อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ และผู้บริโภคที่มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนระหว่าง 15,000-30,000 บาท มีโอกาสที่จะตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานี มากกว่าผู้บริโภคใน ช่วงรายได้อื่นๆ อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ สำ หรับปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจซื้อผลิตภัณฑ์ จักสานสร้างสรรค์ พบว่า ผู้บริโภคให้ความสำ คัญกับ “ลวดลายและสีสัน” เป็นปัจจัยสำ คัญอย่างมีนัย สำ คัญทางสถิติ 3) ผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ พบว่า ผู้บริโภคที่มีอาชีพอิสระ ค้าขายหรือผู้ประกอบ การ มีโอกาสที่จะตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานี น้อยกว่าผู้บริโภค ที่ประกอบอาชีพอื่นๆ อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติและผู้บริโภคที่มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนระหว่าง 15,000- 30,000 บาท มีโอกาสที่จะตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานีน้อยกว่า ผู้บริโภคในช่วงรายได้อื่นๆ อย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ สำ หรับปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจ ซื้อผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ พบว่า ผู้บริโภคให้ความสำ คัญกับ “คุณภาพและความประณีต” และ “ความมีเอกลักษณ์เฉพาะของผลิตภัณฑ์” เป็นสองปัจจัยสำ คัญสำ หรับโอกาสที่จะตัดสินใจเลือกซื้อ ผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ของจังหวัดอุดรธานีอย่างมีนัยสำ คัญทางสถิติ 24
ผลการวิจัยทั้งหมดที่กล่าวมาข้างต้น สามารถประยุกต์แนวคิดเรื่องการตำ แหน่งผลิตภัณฑ์ทางการตลาด (product positioning) มากำ หนดเป็นแนวทางพัฒนาตลาดของแต่ละผลิตภัณฑ์ได้ กล่าวคือ จากข้อมูลสถิติที่ผ่านมาในจังหวัดอุดรธานี พบว่า ผลิตภัณฑ์สิ่ง ทอสร้างสรรค์เป็นผลิตภัณฑ์ OTOP ที่มีมูลค่าเพิ่มและวางจำ หน่ายมากที่สุด ในผลิตภัณฑ์ที่เป็นกลุ่มเป้าหมายของการวิจัยครั้งนี้ รวมถึงมี สัดส่วนการส่งออกที่ขยายตัวมากที่สุดเช่นกัน ดังนั้น เมื่อพิจารณาผลการวิเคราะห์กลุ่มตัวอย่างภาคสนามประกอบแล้ว ไม่ว่าจะเป็นในเรื่อง ปัจจัยทางรายได้ ซึ่งกลุ่มนักท่องเที่ยวคุณภาพสูงมีโอกาสตัดสินใจซื้อผลิตภัณฑ์ประเภทนี้มากกว่า โดยมีปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจ ซื้อคือ คุณภาพและความประณีต และความมีเอกลักษณ์เฉพาะของผลิตภัณฑ์ ดังนั้น ผู้วิจัยจึงกำ หนดตำ แหน่งผลิตภัณฑ์ทางการตลาดของ ผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานีเอาไว้ดังแสดงใน Positioning map ด้านล่างนี้ สำ หรับผลิตภัณฑ์ งานจักสานสร้างสรรค์นั้น มีปัจจัยทางด้านรายได้ของผู้บริโภคเป็นปัจจัยสำ คัญเช่นกัน แต่มีความสัมพันธ์ในทิศทางตรงกันข้าม กล่าวคือ ผู้ที่ มีรายได้สูงมีโอกาสตัดสินใจซื้อผลิตภัณฑ์ประเภทนี้น้อยกว่า เมื่อเปรียบเทียบกับผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ และมีองค์ประกอบของผลิตภัณฑ์ ด้านลวดลายและสีสัน เป็นปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจเลือกซื้อ เช่นนี้ผู้วิจัยจึงกำ หนดตำ แหน่งผลิตภัณฑ์ทางการตลาดของผลิตภัณฑ์ จักสานสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดกโลกอุดรธานีเอาไว้ดังภาพ สุดท้ายผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์นั้น มีปัจจัยด้านราคา และวัสดุที่ใช้ผลิต เป็นปัจจัยสำ คัญที่มีผลต่อการตัดสินใจเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ประเภทนี้ ซึ่งวัสดุที่ใช้ในการผลิตจะเน้นความเป็นธรรมชาติและมี เอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความมีเอกลักษณ์เฉพาะของผลิตภัณฑ์เช่นเดียวกัน แต่เนื่องจากราคามีความสัมพันธ์กับรายได้ของ ผู้บริโภค กล่าวคือ ถ้าราคาผลิตภัณฑ์สูง โอกาสที่กลุ่มผู้บริโภคที่มีรายได้สูงจะตัดสินใจซื้อผลิตภัณฑ์ก็จะมากตามไปด้วยเมื่อเปรียบเทียบกับ กลุ่มผู้บริโภคที่มีรายได้ต่ำ กว่า เช่นนี้ผู้วิจัยจึงกำ หนดตำ แหน่งผลิตภัณฑ์ทางการตลาดของผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอย เส้นทางมรดกโลกอุดรธานีเอาไว้ทั้งสองกลุ่ม เนื่องจากปัจจัยทางรายได้ไม่มีนัยสำ คัญทางสถิติอย่างชัดเจนดังเช่นผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้าง สรรค์ฯ ประเภทสิ่งทอและจักสาน ตามที่กล่าวมาแล้ว อย่างไรก็ดี การพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ฯ ทั้งหมดที่กล่าวมาจะต้องคำ นึงถึงรายละเอียดของส่วนผสมระหว่างองค์ ประกอบและค่าระดับที่เหมาะสมของผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ตามที่ผู้วิจัยได้จำ แนกกลุ่มผู้บริโภคออกเป็นกลุ่มที่ 1 และ 2 ดังที่ได้กล่าว มาแล้วข้างต้นด้วย 25
ข้อเสนอแนะ ประการแรก : เนื่องด้วยผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์ แต่ละประเภทของจังหวัดอุดรธานีมีกลุ่มผู้บริโภคเป้าหมายทางการ ตลาดที่แตกต่างกันอย่างชัดเจน ผู้เกี่ยวข้องจึงควรดำ เนินการพัฒนา ผลิตภัณฑ์ให้สอดคล้องกับกลุ่มผู้บริโภคเป้าหมายของแต่ละผลิตภัณฑ์ โดยมีปัจจัยด้านรายได้ของผู้บริโภคและราคา เป็นปัจจัยหลักใน การจำ แนกกลุ่มผู้บริโภคเป้าหมายของแต่ละผลิตภัณฑ์กล่าวคือ ผลิตภัณฑ์สิ่งทอสร้างสรรค์ควรเน้นกลุ่มผู้บริโภคที่มีรายได้มาก อาทิ นักท่องเที่ยวคุณภาพสูง สำ หรับผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์เน้นไป ที่กลุ่มผู้มีรายได้ที่ต่ำ กว่า หรือนักท่องเที่ยวทั่วไป ส่วนผลิตภัณฑ์ดิน เผาสร้างสรรค์ใช้ราคาเป็นเกณฑ์ในการพิจารณาซึ่งสามารถดำ เนิน การพัฒนาผลิตภัณฑ์ได้ทั้งกลุ่มผู้บริโภคที่เป็นนักท่องเที่ยวคุณภาพ สูงและนักท่องเที่ยวทั่วไป ประการที่สอง : คุณลักษณะหรือองค์ประกอบของ ผลิตภัณฑ์ที่มีความสำ คัญที่ควรนำ มาใช้เป็นแนวทางพัฒนา ผลิตภัณฑ์หัตถกรรมสร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอยเส้นทางมรดก โลกอุดรธานีจำ แนกตามประเภทผลิตภัณฑ์ได้แก่ ผลิตภัณฑ์สิ่งทอ สร้างสรรค์เน้นคุณภาพและความประณีต รวมถึงความมีเอกลักษณ์ เฉพาะของผลิตภัณฑ์ ผลิตภัณฑ์จักสานสร้างสรรค์เน้นด้านลวดลาย และสีสัน และผลิตภัณฑ์ดินเผาสร้างสรรค์เน้นวัสดุที่ใช้ในการผลิตมี ความเป็นธรรมชาติและความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น ประการที่สาม : มุ่งการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถกรรม สร้างสรรค์ที่เชื่อมโยงกับการท่องเที่ยวชุมชนเชิงสร้างสรรค์ในจังหวัด อุดรธานีโดยเน้นการทำ กิจกรรมหรือมีส่วนร่วมของนักท่องเที่ยวที่ สามารถเลือกออกแบบตกแต่งผลิตภัณฑ์หัตถกรรมเองได้เน้นการ สร้างประสบการณ์ที่ดีให้กับลูกค้าและชุมชนมีส่วนร่วม 26
โครงการวิจัยย่อย 3 ผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บนฐานภูมิปัญญาสู่การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์
28 1. เพื่อถอดลวดลายอัตลักษณ์ลายโบราณก่อนประวัติศาสตร์ที่ปรากฏบนฐาน ภูมิปัญญาในเส้นทางมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี 2. เพื่อออกแบบผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บริบทชุมชนบนฐานภูมิปัญญาสู่การเสริม ศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์เส้นทางมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี 3. เพื่อประเมินผลการทดสอบตลาดผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บริบทชุมชนตามรอย เส้นทางมรดกโลกอุดรธานี วัตถุประสงค์งานวิจัย (Objective)
เศรษฐกิจสร้างสรรค์ ก็คือ การนำ สินค้าหรือบริการมาเพิ่มมูลค่า โดย ผ่านการคิดอย่างสร้างสรรค์ และนำ เทคโนโลยีหรือนวัตกรรมใหม่ๆ รวมถึงพื้น ฐานทางวัฒนธรรม สังคม เข้ามาช่วยในการสร้างสรรค์ผลงาน Creative industry ที่มา : ดัดแปลงจากแผนภูมิภาพ Jana Centarova (2020) การพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ในระดับชุมชนจะสามารถกระทำ ได้จะต้องประกอบไปด้วยการ ดำ เนินกลยุทธ์4P ได้แก่ 1) ชุมชน (People) 2) ผลิตภัณฑ์ (Product) 3) การท่องเที่ยว (Place) และ 4) การ อนุรักษ์(Preserve) จากบทเรียนของการพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์ในเชิงของพื้นที่อย่างชุมชนอัมพวา พบ ว่า ปัจจัยสำ คัญของความสำ เร็จเกิดจาก 1) บทบาทของรัฐบาลท้องถิ่น เช่น องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมี ความสำ คัญ ในการเป็นผู้ขับเคลื่อน 2)ชุมชนมีความเข้าใจสภาพแวดล้อม และทรัพยากรที่มีอยู่และสามารถ นำ มาสร้างเป็นเอกลักษณ์สร้างมูลค่า ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดได้อย่าง เหมาะสม 3) มีกระบวนการส่งเสริม การมีส่วนร่วม และเปิดโอกาสให้คนในชุมชนเป็น ผู้ประกอบการ เป็นเจ้าของกิจการเองตั้งแต่กระบวนการ สร้างความรู้และ ความเข้าใจ 4) มีการสร้างเครือข่ายกับนักวิชาการ นักวางแผน ตลอดจนหน่วยงานหรือ องค์กรที่มีส่วนเกี่ยวข้อง นอกจากการวิเคราะห์ในเชิงของพื้นที่ (AreaBase) แล้วการพัฒนาเศรษฐกิจ สร้างสรรค์ในระดับชุมชนยังเกิดขึ้นได้จากการที่ชุมชนมีการพัฒนาสินค้าที่เป็น เอกลักษณ์ (Product Base) องค์การยูเนสโก (UNESCO) ได้รับรองคำ จำ กัดความของอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ไว้ในเอกสาร ว่าเป็นการกำ หนดอุตสาหกรรมทางวัฒนธรรมและความคิดสร้างสรรค์เป็นส่วนของกิจกรรมที่จัดขึ้นซึ่งมี วัตถุประสงค์หลักคือการผลิตหรือผลิตซ้ำ ส่งเสริม จำ หน่ายสินค้า บริการ และกิจกรรมทางวัฒนธรรม ศิลปะ หรือธรรมชาติ แนวทางนี้เน้นมากกว่าแค่ผลิตภัณฑ์ที่ผลิตในเชิงอุตสาหกรรมจากความคิดสร้างสรรค์ของ มนุษย์ 29
30 Timeline มรดกโลกบ้านเชียง และอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท
องค์ประกอบของการออกแบบลวดลายจะช่วยสร้างสรรค์งาน ออกแบบได้เหมาะสม สวยงาม ลวดลายที่ปรากฏในโบราณวัตถุยุค ก่อนประวัติศาสตร์ทั้งบ้านเชียงและภูพระบาท ผู้วิจัยกำ หนดลวดลาย ที่สอดคล้องกันนี้จึงจัดหมวดหมู่ลวดลายแบ่งได้ 3 หมวดหมู่ ประกอบ ด้วย 1. ลายเส้น สัญลักษณ์ 2. ลายเรขาคณิต 3. ลายธรรมชาติ การนำ ลายมาใช้ในการออกแบบลายบนผลิตภัณฑ์หัตถกรรม จากการสัมภาษณ์กลุ่มชุมชนบ้านเชียง และบ้านผือ ในกลุ่มลายบ้าน เชียงจะถอดลวดลายอัตลักษณ์บ้านเชียง งานวิจัยครั้งนี้เลือกใช้ลายที่ สร้างความจดจำ แก่นักท่องเที่ยวได้อย่างดี ลายภาชนะเขียนสียุคกลาง (Middle Period) 3,500-2,300 ปีลักษณะเด่นทำ เป็นภาชนะทรงพาน ฐานสูง ภาชนะคอสั้นมีสันที่ไหล่ก้นกลม ภาชนะคอสูงมีสันที่ไหล่ก้น กลม ภาชนะคอสูงมีสันที่ไหล่แหลม ภาชนะปากแคบก้นกลมผาย เป็น ลายแบบขูดขีดแล้วเขียนสีมีลายลูกคลื่นคล้ายงูเลื้อยรอบตัวภาชนะ ลาย หยักและลายแบบประแจจีน และยุคปลาย(Late Period) 2,300-1,800 ปี เป็นลายเขียนสีบนภาชนะหลายรูปทรงและหลากลายลวดลายมีความ ซับซ้อนมากขึ้น ลักษณะเด่นอยู่ตรงที่ลายเส้นโค้งอ่อนช้อย แสดงอาการ เคลื่อนไหวอยู่ตลอดเวลา แต่จะมีที่ว่างบางช่วงเขียนลายอิสระแทรกอยู่ เช่น วงกลม กากบาท รูปคนหรือรูปสัตว์ (พเยาว์ เข็มนาค. 2534 : 61- 91) ลายตราประทับและลูกกลิ้งดินเผาบ้านเชียง เป็นการสร้างลายด้วย การแกะ ขูด ขีด ให้เกิดร่องลึก นูนต่ำ เป็นลายเส้น ลายธรรมชาติลาย ใบไม้ลายคน ลายขดก้นหอย ลายพระอาทิตย์และลายเรขาคณิต กลุ่มชุมชนบ้านผือจะมีความเชื่อในสถานที่อันเป็นสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์สัการะบูชาของคนในชุมชน ได้แก่ หอนาอุสา ที่คนในชุมชน ให้ความเคารพแต่ด้วยลักษณะที่โดดเด่นจึงเป็นจุดสร้างความจดจำ ได้ ดีในกลุ่มนักท่องเที่ยวการนำ มาใช้งานจึงนิยมนำ มาผลิตเป็นลายผ้า แต่การนำ ไปแปรรูปจะไม่ให้ใช้ต่ำ ห้ามนำ มาทำ ผ้าถุง ผ้าซิ่น สามารถ แปรรูปเป็นเสื้อ ผ้าคลุมไหล่ ผ้าสไบ หรือลายสำ คัญอันเกี่ยวข้องกับ พุทธศาสนา เทพเจ้าไม่ได้นำ มาใช้ในการออกแบบ เช่น ลายในใบเสมา ที่เป็นเรื่องเล่าชาดก และพุทธประวัติรอยพระพุทธบาทไม่ควรนำ มาใช้ ในการออกแบบ ดังนั้นในการถอดลวดลายอัตลักษณ์บ้านผือ งานวิจัย ครั้งนี้เลือกใช้ลายเขียนสียุคก่อนประวัติศาสตร์ภูพระบาท ซึ่งสันนิษฐาน ว่ามีอายุราว 3,000 ปีเป็นลายเขียนสีมี4 ประเภท คือ ลายคน ภาพ อวัยวะ ภาพสัตว์ และภาพสัญลักษณ์ กลุ่มเพิงหินธรรมชาติที่อุทยาน ประวัติศาสตร์ภูพระบาท หอนางอุสา กู่นางอุสา และจากเรื่องเล่า มุขปาฐะ (ตำ นานอุสา บารส) เป็นอมตะนิยาย ที่ค้นพบได้ว่าเป็นวรรณคดี โบราณอีสาน ฉบับเดิมเป็นใบลานเขียนด้วยตัวอักษรธรรมลาวอยู่ที่ วัดพระบาทโพนลัน เมืองปากซัน แขวงเวียงจันทน์ ประเทศลาว (กรม ศิลปากร. 2537 : หน้า 7) ถอดลวดลายอัตลักษณ์ลายโบราณก่อนประวัติศาสตร์ที่ปรากฏบนฐาน ภูมิปัญญาในเส้นทางมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี การเขียนลายภาชนะดินเผาบ้านเชียงตามรูปทรง การเชื่อมต่อลายโดยรอบภาชนะ ถอดลายภูพระบาท ในการนำ มาใช้ในการ ออกแบบ 31
32 รูปแบบของเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง ลูกกลิ้งและตราประทับดินเผาบ้านเชียง เครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง อ้างอิงข้อมูลการกำ หนดรูปแบบจากเกณฑ์การตรวจสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) “เครื่องปั้นดินเผาบ้าน เชียง” (สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี. 2558 : หน้า 18-35) โดยมีรูปร่างรูปทรงหลัก 2 แบบ คือ รูปทรงแบบมีฐาน และ แบบไม่มีฐาน จำ แนกย่อย 5 รูปทรง คือ รูปแจกัน รูปวงรีรูปวงกลม รูปตะเกียง รูปตุ๊กตา และรูปอื่นๆ ที่ไม่จัดอยู่ใน 5 ประเภทนี้ ลูกกลิ้งและ ตราประทับดินเผาบ้านเชียงมีลักษณะของรูปร่างรูปทรง ใช้ผลจากงานวิจัย (กนิษฐา เรืองวรรณศักดิ์. 2557) ลูกกลิ้งดินเผาบ้านเชียงมีรูปร่าง รูปทรงทั้งหมด 3 แบบ คือ ทรงกระบอกด้านข้างขนานตรง ทรงกระบอกด้านข้างขนานโค้ง และทรงรีตราประทับดินเผาบ้านเชียงมีรูปร่าง รูป ทรงทั้งหมด 4 แบบ คือ วงกลม สี่เหลี่ยม ครึ่งวงกลมหรือครึ่งวงรีและรูปประดิษฐ์หรืออิสระ เครื่องปั้นดินเผา รูปแจกัน ทรงแจกันแบบปากคอและฐานเชิง สัดส่วนเท่ากัน แบบปากคอสูงฐานเชิงเตี้ยหรือแจกันปากบาน คล้ายแบบแจกันปากแตรของโนนวัด นครราชสีมา และแบบ ปากคอเตี้ยฐานเชิงสูง เครื่องปั้นดินเผา รูปวงกลม เครื่องปั้นดินเผา รูปทรงตุ๊กตา เช่น ทรงแจกันไม่มีฐานก้นกลม ลักษณะคล้ายตุ๊กตาล้มลุก เครื่องปั้นดินเผา รูปวงรี เครื่องปั้นดินเผา รูปทรงอื่นๆ เช่น รูปทรงสัตว์ทรงชาม แบบสี่เหลี่ยมคางหมูทรงทัพพี เครื่องปั้นดินเผา รูปทรงตะเกียง ทรงกระบอก (ทรงกระบอกปากแจกัน และทรง กระบอกปากแตร) ทรงบาตรพระ และทรงพาน ทรงก้นแหลม คล้ายลูกข่าง ลูกกลิ้งดินเผา ทรงกระบอกด้านข้างขนานตรง ลูกกลิ้งดินเผา ทรงกระบอกด้านข้างขนานโค้ง ลูกกลิ้งดินเผา ทรงรีหรือทรงไข่ ตราประทับดินเผาบ้านเชียง วงกลม ตราประทับดินเผาบ้านเชียง สี่เหลี่ยม ตราประทับดินเผาบ้านเชียง ครึ่งวงกลมหรือครึ่งวงรี ตราประทับดินเผาบ้านเชียง รูปประดิษฐ์หรืออิสระ
หมวดหมู่ลวดลายบ้านเชียง หมวดหมู่ลายบ้านเชียง 3 กลุ่มลาย 1) ลายเส้น สัญลักษณ์2) ลายเรขาคณิต และ 3) ลายธรรมชาติ 33
34 ลวดลายบ้านเชียงที่นำ มาสรุปในคู่มือเพียงบางส่วนเท่านั้น
เปรียบเทียบลวดลายโบราณยุคก่อนประวัติศาสตร์บ้านเชียง ภูพระบาท ประเภทลาย ลายบ้านเชียง 5,600-1,800 ปี ลายภูพระบาท 3,000 ปี นภสินธุ์ บุญล้อม หัวหน้าอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท (2565. สัมภาษณ์) ได้เสนอความคิดเห็นสันนิษฐานว่าภาพเขียนสีคนยุค ก่อนประวัติศาสตร์ภูพระบาทเกิดขึ้นจาก “เป็น เห็น คิด” เป็นอะไรก็วาดแบบนั้น (ภาพคน ภาพอวัยวะมือกดประทับ) เห็นอะไรก็วาด (สัตว์ เช่น ช่าง ม้า วัว ควาย นก กวาง) คิดอะไรก็วาด (ลายเส้น ลายเรขาคณิต อาจเป็นสิ่งแสดงพิธีกรรมหรือการถ่ายทอดเรื่องราวและความคิดบาง อย่าง) หรือสามารถสรุปลายได้2 ประเภท คือ 1) ภาพนามธรรม (ลายเส้น ลายเรขาคณิต ที่ตีความหมายไม่ได้) 2) ภาพรูปธรรม (ภาพคน ฝ่ามือ ประทับ ภาพช้าง ภาพวัว ควาย ภาพม้า กาพกวาง ภาพนก ภาพดอกไม้) ส่วนในการจะนำ มาใช้ลวดลายในงานหัตถกรรม ควรเป็นลายรูป ธรรม เพราะสามารถสื่อให้คนเข้าใจได้ง่ายยิ่งขึ้น จากข้อมูลลายบ้านเชียงและลายภูพระบาท บ้านผือ จะเห็นถึงความแตกต่างของลายในเรื่องรายละเอียดของภาพ ซึ่งสันนิษฐานว่า ลายเกิดจากสิ่งที่มนุษย์ยุคนั้นพบเห็นแล้วทำ การบันทึกจารึกในรูปแบบรูปภาพ ประโยชน์การใช้งานก็แตกต่างกัน ลายบ้านเชียงปรากฏชัดในของใช้ เครื่องปั้นดินเผา ลูกกลิ้งและตราประทับ รวมถึงโลหะสัมฤทธิ์ ส่วนมากจะเป็นลายเส้น ลายเรขาคณิตซึ่งเป็นการสร้างลวดลายอย่างมีแบบแผน การวาดลายซ้ำ ๆ อย่างต่อเนื่อง เมื่อเทียบกับหลักการ ออกแบบลาย เปรียบเสมือนลายบ้านเชียงมีแม่แบบลาย (Motif pattern) ที่สามารถจัดวางลายได้อย่างสวยงามทั้งสมมาตร และอสมมาตร ซึ่ง จะแตกต่างจากลายของอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท อำ เภอบ้านผือ ลายจะมีทั้งแบบรูปธรรม ภาพคน ภาพช้าง ภาพวัว ภาพหงส์ภาพม้า ภาพปลา มีการเก็บรายละเอียดภาพอย่างชัดเจนที่สามารถเข้าใจได้ง่าย ลักษณะภาพจะมีแบบลายเส้น หรือการลงสีแดงทึบ ส่วนภาพที่เป็น นามธรรมไม่สามารถระบุได้ชัดเจนว่าเป็นลายที่ต้องการจะสื่อถึงอะไร แต่จำ แนกตามองค์ประกอบศิลปะได้ดังนี้ลายเส้นตรง เส้นเฉียง เส้นโค้ง เส้นซิกแซกหรือฟันปลา เรขาคณิต สามเหลี่ยม สี่เหลี่ยม วงรีวงกลม เมื่อเปรียบเทียบลายเฉพาะลายรูปธรรม สามารถสรุปได้ดังนี้ ลายคน ลายวัว ลายควาย ลายช้าง รูปแบบลายคน บ้านเชียงภาพที่ 1 และ 2 จะมี ลักษณะคล้ายกับภาพเขียนสีผนังของคนยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยการนำ ลายเส้นโครงร่างของคน หรือการลงเงาทึบทั้งตัวคน แต่ในส่วนภาพที่ 3 คือภาพเครื่องปั้นเขียนสีสมัยปลาย 2,300– 1,800 ปี ซึ่งเป็นการเขียนลายเต็มใบที่เน้นลายเส้น ภาพนี้จึงมี ลักษณะเฉพาะและรายละเอียดที่ชัดเจนเช่นเดียวกับรายละเอียด ที่นิยมเขียนบนภาชนะดินเผา ด้วยการเติมลายเส้น ภาพควาย มีลักษณะเส้นโครงร่าง และแบบลงสีทึบ สันนิษฐานว่าเป็นควายเพราะมีการขุดพบโครงกระดูกควายที่ สมบูรณ์จัดแสดงในห้องพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง รูป แบบภาพมีส่วนหัว เขาใหญ่ ลำ ตัว ขา บางภาพมีหางที่ชัดเจน ในส่วนตราประทับดินเผาบ้านเชียงจะเห็นเฉพาะโครงศีรษะ ควายเท่านั้น (1) (2) (3) ภาพคน จากภูพระบาทมีแบบลายเส้นโครงร่าง และ การระบายสีทึบ สรีระจะมีอวัยวะส่วนหัว ลำ ตัว แขนและขาที่ ชัดเจน บางคนในภาพจะมีสัญลักษณ์ที่บ่งบอกเพศ การวาดจะมี แบบวาดคนเดี่ยว หรือคนที่อยู่รวมกัน ภาพคนในถ้ำ คนเป็นจุด จดจำ ของนักท่องเที่ยวเพราะยังมีรายละเอียดที่คมชัด ลักษณะ เด่นคือ ไหล่กว้าง ขาสั้นกว่าลำ ตัว น่องโต ไม่มีหูตา จมูก ปาก มีเครื่องนุ่งห่ม และมือถืออาวุธ ภาพวัวที่ถ้ำ วัว มีลักษณะเส้นโครงร่าง และแบบลงสี ทึบ มีทั้งวัวเต็มวัย และอยู่เป็นฝูงมีวัวตัวเล็ก โครงสร้างของตัวมี หัว เขา บางตัวมีหู มีลำ ตัวโหนกใหญ่ สันนิษฐานว่าเป็นวัวป่า ส่วนขาที่ชัดเจน ภาพช้าง ที่โนนสาวเอ้ 1 และถ้ำ ช้าง เป็นภาพ สัญลักษณ์เขียนด้วยสีแดง (ถ้ำ ช้าง) มีลักษณะอ่อนช้อยคล้าย ภาพจิตรกรรมไทย เขียนด้วยสีแดง และสีขาว (โนนสาวเอ้ 1) เป็นภาพวาดที่สมบูรณ์ลายเส้นคมชัดที่ทับซ้อนกับภาพเขียนสี แดง สันนิษฐานว่าเป็นฝีมือช่างสมัยประวัติศาสตร์ในวัฒนธรรม ไท-ลาว (ล้านช้าง) พุทธศตวรรษที่ 20-24 -ไม่ปรากฎลาย35
ประเภทลาย ลายบ้านเชียง 5,600-1,800 ปี ลายภูพระบาท 3,000 ปี ลายปลา ลายหงส์ ลายม้า ลายอวัยวะเพศ ลายกิ้งก่า ลายพระอาทิตย์ ลายกวาง ลายพระอาทิตย์ หรือลายดอกทานตะวัน มีลักษณะ เป็นลายเส้นโครงร่าง ภาพวงกลมและมีรัศมีโดยรอบ พบเจอทั้ง ภาพเขียนสีบนภาชนะดินเผา และลายบนตราประทับดินเผา บ้านเชียง ภาพกวาง มีลักษณะแบบลงสีทึบ รูปแบบภาพมี ส่วนหัว เขาโค้งที่ซ้อนกัน 2 ชั้น ลำ ตัวยาว ขา และหาง ข้อสันนิษฐานของนักโบราณคดีระบุว่าเป็นลายที่สื่อ ถึงอวัยวะเพศหญิง แสดงถึงความอุดมสมบูรณ์การกำ เนิด จุด เริ่มต้นของชีวิต เป็นลายตราประทับดินเผาบ้านเชียง เน้นลาย เส้นที่ทับซ้อน และจังหวะการวางลายอย่างลงตัว ลายกิ้งก่า มีลักษณะเส้นโครงร่าง และแบบลงสีทึบ เป็นลายประกอบในภาชนะเขียนสี ลายปลา มีลักษณะเส้นโครงร่าง และแบบลงสีทึบ ภาพหงส์ ที่โนนสาวเอ้ 1 มีลักษณะอ่อนช้อยคล้าย ภาพจิตรกรรมไทย เขียนด้วยสีขาว เป็นภาพวาดที่สมบูรณ์ลาย เส้นคมชัดที่ทับซ้อนกับภาพเขียนสีแดง สันนิษฐานว่าเป็นฝีมือ ช่างสมัยประวัติศาสตร์ในวัฒนธรรมไท-ลาว (ล้านช้าง) พุทธ ศตวรรษที่ 20-24 ภาพม้า ที่โนนสาวเอ้ 1 มีลักษณะอ่อนช้อยคล้าย ภาพจิตรกรรมไทย เขียนด้วยสีแดง และสีขาว สันนิษฐานว่า ภาพลายเส้นที่อ่อนช้อยเป็นฝีมือช่างสมัยประวัติศาสตร์ใน วัฒนธรรมไท-ลาว (ล้านช้าง) พุทธศตวรรษที่ 20-24 ลายฝ่ามือ ที่ใช้เทคนิคการการทาบหรือทับ (Imprinting) ซึ่งพบเจอลายเช่นนี้ตามถ้ำ ที่มีภาพเขียนสียุคก่อน ประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะที่อุทยานแห่งชาติผาแต้ม จังหวัด อุบลราชธานี -ไม่ปรากฎลาย- -ไม่ปรากฎลาย- -ไม่ปรากฎลาย- -ไม่ปรากฎลาย- -ไม่ปรากฎลาย- -ไม่ปรากฎลาย36
หัตถกรรมผ้าทอพื้นเมือง ออกแบบผลิตภัณฑ์สร้างสรรค์บริบทชุมชนบนฐานภูมิปัญญาสู่การเสริมศักยภาพการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ เส้นทางมรดกโลก จังหวัดอุดรธานี
บ้านเชียง 3 กลุ่ม 1) วิสาหกิจชุมชนประกายไหมไทย 33 หมู่ 13 บ้านเชียง ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 โทร 0814851864 Email : [email protected] OTOP. ระดับ 5 ดาว 2)กลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านเชียง –ส.หงส์แดง 108 หมู่ที่ 1 ต.บ้านเชียงอ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320เบอร์มือถือ:0833456839 LINE ID : pyingppoo 3) พวนคอลเลคชั่น 308 หมู่ 13 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 โทร 0618188149 LINE ID : @ulz8707m บ้านผือ 2 กลุ่ม 4) กลุ่มทอผ้าไทยพวน (พวนกะเลอ) 36/1 ต.บ้านผือ อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี41160 โทร. 0893961429 5) วิสาหกิจทอผ้าซิ่น-มัดหมี่ เมืองพาน (หอนาง) 200 ม.2 ต.เมืองพาน อ.บ้านผือ จ.อุดรธานี0933781279 จัดอบรมเชิงปฏิบัติการย้อมผ้า “ชิโบริ” สีธรรมชาติในวันที่ 14 พฤศจิกายน 2566 ณ พิพิธภัณฑ์ไทยพวน อำ เภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี เรียนรู้การมัดลายผ้า การกัดสีผ้า และการต้มทำ น้ำ สีธรรมชาติและอบรม กัดสีผ้าลายภูพระบาท เรียนรู้การมัดลาย การพ่นกัดสีผ้า ในวันที่ 20 กุมภาพันธ์2566 มีผู้เข้าอบรมจำ นวน 10 คน สรุปความพึงพอใจการอบรมเชิงปฏิบัติ ความพึงพอใจรวมค่า เฉลี่ย 5.00 ความพึงพอใจมากที่สุดในทุกด้าน และกลุ่มทอผ้าไทยพวน บ้านผือ “พวนกะเลอ” ได้นำ ความรู้ที่อบรมจัดทริปเรียนรู้เรื่องราวของชาว ไทยพวนที่บ้านไทยพวน อ.บ้านผือ จ.อุดรธานีในรายการเที่ยวละไมไทย แลนด์เวิลด์ โดยคุณน้ำ ผึ้ง ดร.หม่อมหลวงสราลีกิติยากร ออกอากาศวัน ที่ 11 ธันวาคม 2565 จัดกิจกรรมท่องเที่ยววิถีไทยพวน ด้านการทอผ้า การ ย้อมผ้า อาหารไทยพวน การเรียนรู้อักษรพวน การแทงหยวก รวมถึงการ แต่งกายแบบไทยพวนบ้านผือ และมีการทดสอบกลุ่มผู้ใช้เส้นทาง (Users) เช่น ททท ผู้ประกอบ การทัวร์กลุ่มสถานศึกษา องค์กรเอกชน blogger การท่องเที่ยว วารสาร ทางการท่องเที่ยว จากกิจกรรม FAM TRIP ของโครงการย่อยที่ 1 ทดสอบ เส้นทางท่องเที่ยว วันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2566 ได้รับผลตอบรับที่ดีว่าเป็น กิจกรรมที่ดีระยะเวลา และราคาเหมาะสม ข้อเสนอแนะจากผู้ใช้เส้นทาง เรื่องการใช้สารเคมีกัดสีผ้า ควรมีผ้ากันเปื้อนขณะใช้งานให้เพียงพอ เพราะ สารเคมีเมื่อโดนเสื้อเกิดความเสียหายได้ และพื้นที่ไม่ควรเป็นที่โล่ง กรณี ลมแรงจะทำ ชิ้นงานได้ยาก แม่พิมพ์ลายภูพระบาทควรมีหนักมากกว่านี้ และมีความแข็งแรง กลุ่มหัตถกรรมผ้าทอพื้นเมือง จำ นวน 5 กลุ่ม กิจกรรมพัฒนากลุ่มชุมชน 38 อบรมการมัดย้อมสีธรรมชาติ อบรมการกัดสีเสื้อลายภาพเขียนสีภูพระบาท
39
108 หมู่ที่ 1 ต.บ้านเชียง อ.หนองหาน จ.อุดรธานี41320 083-3456839 แนวทางการพัฒนาลายผ้า : ผ้ามัดหมี่ลายขดก้นหอยที่มีความทันสมัยขึ้น เล่นสีครามแบบ 3 มิติเทคนิคการย้อมคราม ผ้ามัดหมี่ที่ทางชุมชนนิยมมัด คือ 49 ลำ การออกแบบ : ลายที่ใช้เป็นลายจากเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง ลายเรขาคณิต มาทำ การมัด หมี่ (มัดแล้วย้อม ย้อมและมัด แกะแล้วย้อม) ย้อมคราม (สีธรรมชาติ) ซึ่งเป็นสีของชุมชนไทย พวนบ้านเชียง จนเกิดมิติที่ตัวผ้า กลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมครามบ้านเชียง – ส.หงษ์แดง 40
สถานที่ถ่ายแบบ : พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติบ้านเชียง พวนคอลเลคชั่น 41
เครื่องแต่งกายสตรีวัยทำ งาน ที่สามารถสวมใส่ได้แบบทางการและกึ่งทางการ แบบเสื้อที่ 1 : ได้แรงบันดาลใจมาจากเครื่องปั้นดินเผารูปทรงตะเกียง ที่มีลักษณะปากตั้ง ตัว ป่อง ฐานสูงบาน มาใช้ในการออกแบบ ทรงปล่อยหลวม แบบ Over size ที่เน้นการสวมใส่ที่ สบาย และสามารถรัดทรงเข้ารูปที่เอวปรับโบว์ให้อยู่ทั้งด้านหน้าและหลังได้ แบบเสื้อที่ 2 : ได้แรงบันดาลใจจากเครื่องปั้นดินเผาทรงกระบอก (ทรงกระบอกปากแจกัน และทรงกระบอกปากแตร) เล่นชั้นของโครงสร้างด้วยผ้ามัดหมี่ ผ้าพื้น เพื่อให้เกิดมิติ แบบเสื้อที่ 3 : ได้แรงบันดาลใจมาจากเครื่องปั้นดินเผารูปทรงตุ๊กตา ที่มีลักษณะปากบาน ตัว ป่อง ฐานมนเหมือนตุ๊กตาล้มลุก มาใช้ในการออกแบบ แบบทรงปล่อยหลวม แบบ Over size ที่เน้นการสวมใส่ที่สบาย และรัดทรงที่ชายกระโปรงเหมือนทรงบอลลูน หรือสามารถปล่อย บาน (ทรง A) ได้ 42
43