คู่มือธนาคารหมึกหว้ากอ

กติ ติกรรมประกาศ

คู่มือธนาคารหมึกหว้ากอ ฉบับนี้จะไม่สามารถประสบ
ความสำเร็จได้หากไม่ได้รับการส่งเสริมสนับสนุนจาก นายเบญจพล พาลี
ผู้อำนวยการอุทยานวิทยาศาสตร์พระจอมเกล้า ณ หว้ากอ จังหวัด
ประจวบคีรีขันธ์ นางวนิดา พิมอุบล รองผู้อำนวยการอุทยาน
วิทยาศาสตร์พระจอมเกล้า ณ หว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ นางสาว
รัตนา ผเด็จพล ครู(ชำนาญการพิเศษ) หัวหน้าส่วนพิพิธภัณฑ์สัตว์น้ำ
หวา้ กอ ผ้ใู หค้ ำปรกึ ษาแนะนำและดำเนนิ งานให้เป็นไปดว้ ยความเรียบรอ้ ย

สุดท้ายนี้คณะทำงานขอขอบคุณ .สมาคมประมงพื้นบ้าน
ต. คลองวาฬ ธนาคารปูเขาตาม่องล่าย ต.อ่าวน้อย อนุเคราะห์ไข่หมึกที่
รวบรวมไดจ้ ากชาวประมง ศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการเพาะเล้ียงสัตวน์ ้ำชายฝ่ัง
ประจวบคีรีขันธ์ สนับสนุนเรื่อง อาหารมีชีวิตสำหรับเลี้ยงลูกหมึกระยะ
1 เดือนแรก. บริษัทสามอ่าวปริ้นเซสทัวร์และ คุณยุทธพงษ์ พลอยบุษย์
อำนวยความสะดวกด้านการนำลูกหมึกปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ บุคคลากร
สว่ นพิพธิ ภัณฑส์ ตั วน์ ำ้ ซ่งึ คอยใหค้ วามรว่ มมือมาโดยตลอด ทำให้คู่มือฉบับ
นี้มีความสมบูรณ์มากยิ่งขึ้น คณะทำงานหวังเป็นอย่างยิ่งว่าคู่มือธนาคาร
หมึกหว้ากอฉบับนี้จะเป็น ประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจสามารถนำเทคนิคและ
ความรู้ไปสู่การปฏิบัติเพื่อเป็นแนวทางในการเพิ่มผลผลิตและการอนุรักษ์
ทรพั ยากรหมกึ ใหย้ ่ังยืน

คณะผ้จู ัดทำ

คำนำ สารบญั หนา้

คู่มือฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อเผยแพร่การทำโครงการธนาคารหมึก เร่ือง ก
หว้ากอ โดยให้ความรู้พื้นฐานที่จำเป็นต้องใช้ในการจัดทำธนาคารหมึก และ ข
ได้อธิบายถึง ชีววิทยา ชนิดของไข่หมึก ระยะไข่ รวมถึงการเพิ่มผลผลิตและ คำนำ ค
อัตราการรอดของหมึกสู่ธรรมชาติด้วยวิธีการนำมาอนุบาลภายในโรงเรือน สารบัญ ง
ซึ่งจะเป็นต้นแบบสำหรับปรับใช้ในหมู่บ้านของชาวประมง ก่อนปล่อยคืนสู่ บทนำ 1
ธรรมชาติและทำให้ทราบว่าการจัดทำโครงการธนาคารหมึกเป็นเรื่องที่ทำได้ กติ ติกรรมประกาศ 2
ไม่ยากและสามารถช่วยเพิ่มผลผลิตหมึกหลายชนิดคืนสู่ธรรมชา ติได้ ลกั ษณะท่ัวไปของหมกึ 3
นอกจากนี้ยังเป็นการปลูกจิตสำนึกให้กับชาวประมงในการมีส่วนร่วมดูแล 8
บรหิ ารจดั การทรพั ยากรบรเิ วณพ้ืนทที่ ต่ี นเองทำการประมงดว้ ย ชวี วิทยาของหมกึ 9
ชนดิ ของหมกึ 10
หวังเป็นอย่างยิ่งว่าคู่มือธนาคารหมึกหว้ากอฉบับนี้จะเป็นประโยชน์ ระยะไข่หมึก 11
เพื่อใช้เป็นแนวทางในการเพิ่มผลผลิตและการใช้ทรัพยากรหมึกได้อย่าง การฟกั ของไข่หมึก 12
ยงั่ ยืนตลอดไป รปู แบบการจัดทำธนาคารหมกึ หวา้ กอ 13
การเลี้ยงและการอนุบาลลูกหมึก 14
คณะผู้จัดทำ การรวบรวมไข่หมกึ
การเพาะฟักไขห่ มกึ
ธนั วาคม 2563 การอนุบาลลูกหมกึ

สารบัญ (ตอ่ ) บทนำ

เร่อื ง หนา้ ในระยะเวลาที่ผ่านมาจนถึงปัจจุบัน มีการนำทรัพยากรธรรมชาติมา
ใช้ประโยชน์ โดยขาดการจัดการที่เหมาะสม จึงก่อให้เกิดผลกระทบต่อ
การขุนเล้ียงลกู หมึก 15 ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ปัจจุบันการทำประมง เช่น การทำ
การปลอ่ ยหมึกคืนส่ธู รรมชาติ 16 ประมงอวนปู การทำประมงลอบหมึก มักมีไข่หมึกติดมาและถูกกำจัดทิ้ง ทำ
ขอ้ ควรรูก้ ่อนปล่อยลกู หมึกคืนสู่ธรรมชาติ 17 ให้ไข่หมึกเหล่านั้นขาดโอกาสที่จะฟักออกมาเพื่อเจริญเติบโตเป็นพ่อแม่พันธุ์
ปญั หาและอปุ สรรคท่ีพบ 18 สง่ ผลให้ทรัพยากรหมกึ มจี ำนวนลดลง
ประมวลภาพกิจกรรม 19
เอกสารอา้ งอิง 21 อุทยานวิทยาศาสตร์พระจอมเกล้า ณ หว้ากอ จังหวัด
คณะผู้จัดทำ 23 ประจวบคีรีขันธ์ โดยพิพิธภัณฑ์สตั ว์น้ำหว้ากอ มีบทบาทหน้าที่ในการจัดการ
ส่งเสริมและสนับสนุนการจดั กิจกรรมการเรียนรูด้ า้ นทรพั ยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดล้อม และบทบาทในการเพาะพันธุส์ ัตว์น้ำเพื่อการอนรุ ักษ์ ได้เล็งเห็น
ถึงความสำคัญของการฟื้นฟูทรัพยากรหมึกในท้องถิ่น จึงจัดทำ โครงการ
ธนาคารหมึก ขึ้น เพื่อเพาะฟักไข่หมึกที่ได้จากการทำประมงพื้นบ้าน ปล่อย
คืนสู่ธรรมชาติก่อให้เกิดประโยชน์แก่ทรัพยากรธรรมชาติและเศรษฐกิจ
ประมงอย่างยง่ั ยนื ต่อไป

1 2

ลักษณะทวั่ ไปของหมึก ชวี วิทยาของหมึก

หมึกเป็นสัตว์น้ำไม่มีกระดูกสันหลังจำพวกหอย อยู่ใน
Phylum Mollusca Class Cephalopoda มีพฤติกรรมว่องไวเหมือนปลา
มีความสามารถในการเรียนรู้และจดจำและมีระบบประสาทสัมผัสเทียบเท่า
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม เช่น ตาที่มีโครงสร้างและประสิทธิภาพใกล้เคียงกับ
มนุษย์ มีเส้นประสาทใหญ่กว่ามนุษย์ 50 เท่า (เทียบตามอัตราส่วน) ทำให้มี
ปฏิกิริยาตอบสนองต่อสง่ิ แวดล้อมได้อย่างรวดเร็ว จดั ว่าเปน็ สัตว์ไม่มีกระดูก
สันหลงั ที่มวี วิ ฒั นาการมาสงู ทส่ี ุด

หมึกเจริญเติบโตอย่างรวดเรว็ ผสมพันธแ์ุ บบมีเพศ วางไข่เพียง
คร้งั เดียวแลว้ ตาย หมึกแบง่ ตามชีววทิ ยาการเพาะเล้ียงได้ 3 กลมุ่ คอื

กลุ่มหมึกกลางน้ำ (pelagic squids) หรือกลุ่มหมึกหอม (teuthoid) มี
หนวด 10 เส้น เปลือกภายในเป็นแผ่นบางใส เรียกว่า แกนหมึก หรือ
กระดองใส (pen หรอื gladius) เชน่ หมึกกลว้ ย หมึกหอม

กลุ่มหมึกหนา้ ดิน (benthic cuttlefish) หรอื กลุ่มหมกึ กระดอง (sepiid)
มีหนวด 10 เส้น ลำตัวกว้าง เปลือกภายในเป็นแผ่นหนาสีขาว เรียกว่า ลิ้น
ทะเล (cuttlebone) เช่น หมึกกระดองลายเสือ หมึกกระดอง ก้นไหม้
หมึกหูชา้ ง

กลุ่มหมึกสาย (octopus) มีหนวด 8 เส้น ไม่มีเปลือกภายใน อาศัยอยู่
ตามโพรงหนิ หรอื ฝังตัวในหน้าดิน เชน่ หมึกยกั ษ์ หมึกสายวงฟา้

3 4

ชนิดของหมกึ หมกึ กระดองลายเสอื

หมึกหอม ชื่อสามญั : Bigfin reef squid
ชอื่ วิทยาศาสตร์ : Sepioteuthis lessoniana
ชอ่ื สามัญ : Pharaoh cuttlefish
ชอื่ วิทยาศาสตร์ : Sepia pharaonis

รูปร่างลักษณะ มีลำตัวทรงกระบอก มีขนาดความยาวประมาณ รูปร่างลักษณะ ลำตัวกว้าง ครีบกว้างทอดยาวตลอดด้านข้างของลำตัว
26 เซนติเมตร ตัวผู้มีขนาดเรียวยาวกว่าตัวเมีย ครีบหรือแพนข้างตัวทั้ง 2 ด้านหลังของลำตัวและส่วนหัวมีลายคล้ายลายเสือพาดขวาง และมีกระดอง
ด้าน มีลักษณะกว้างและแบนยาวเกือบตลอดลำตัว กระดองของหมึกหอม (cuttlebone) เป็นแผ่นแข็งสีขาวขุ่น เป็นสารประกอบจำพวกหินปูน ซ่ึง
จะเป็นแผน่ ใส เห็นเสน้ กลางกระดอง หนวดรอบปากมี 10 เส้น เปน็ แขน 8 เรียกกันว่า “ลิ้นทะเล” เพศผู้จะมีลายมี สีม่วงเข้ม ส่วนตัวเมียจะมีลายที่
เส้น มีหนวดคู่ยาว 2 เส้น ที่ลำตัวมีจุดสีน้ำตาลอมแดงกระจายอยู่ทั่วไป แคบกว่า และสีจางกว่า ที่บริเวณหัวมีหนวด(arm) 4 คู่ และหนวดจับ
นยั น์ตามี สเี ขียว เป็นหมึกทีอ่ าศัยอยู่กลางนำ้ อย่รู วมกนั เปน็ ฝูง วา่ ยน้ำหา (tentacle) 1 คู่ และหนวดค่ทู ่ี 4 ข้างซ้ายของเพศผใู้ ชส้ ำหรบั การผสมพนั ธ์ุ
อาหารอยู่ตลอดเวลา วอ่ งไว ปราดเปรยี ว หมึกกลุ่มนี้
ชอบอยู่ในนำ้ ท่ใี สสะอาด ลักษณะไข่หมึกกระดองลายเสือ ไข่มีลักษณะ
เป็นเม็ดกลมเดี่ยว มีจุกแหลมตรงยอด รวมกันเป็น
ลักษณะไข่หมึกหอม มีลักษณะเป็นฝักยาว พวงติดกับวัสดุใต้น้ำ โดยไข่แต่ละฟองมีเปลือกหุ้ม
คล้ายฝักมะขามรวมกันอยู่เป็นพวงติดกับวัสดุใต้น้ำ แยกออกจากกนั (จรุง,2541)
โดยฝักไข่แต่ละฝักจะประกอบด้วยปล้อง 2-7 ปล้อง
และแตล่ ะปล้องมไี ข่ 1 ฟอง จำนวนไข่หมึกกระดองลายเสือ หมึกกระดอง ไข่หมกึ กระดองลาย
ไข่หมกึ หอม เสอื
ลายเสือเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์อายุตั้งแต่ 90 วันขึ้นไป

จำนวนไข่หมึกหอม หมึกหอมที่มีขนาดความยาว 175 – 210 วางไข่เมื่ออายุ 110 วัน เพศเมียจะมีจำนวนไข่ตั้งแต่ 50 – 3,000 ฟอง
มิลลิเมตร มปี ริมาณไข่เฉลีย่ 695 ฟอง (ทวิ า, 2523)
(Nabhitabhata and Nilaphat,1999 อ้างตาม จิราพร,2546)

5 6

หมึกกระดองกน้ ไหม้ หมกึ กล้วย

ชือ่ สามัญ : Splendid squid ชอ่ื สามัญ : Spineless cuttlefish
ชอ่ื วิทยาศาสตร์ : Loligo duranceli
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sepiella inermis
รปู ร่างลักษณะ ลำตัวป้อมสน้ั สนี ้ำตาล ดำหรือเทา ฐานครบี มแี ต้ม
สีขาวประเรียงตามแนวลำตัว แต้มสีขาวของเพศผู้ใหญ่กว่าเพศเมีย เพศเมีย รปู ร่างลักษณะ หมึกกล้วยมีรูปร่างเรียวยาว ลำตวั กลม มรี ะยางค์
มขี นาดลำตวั ใหญก่ ว่าเพศผู้ และมีกระดอง(cuttlebone) เปน็ แผ่นแข็งสขี าว เหมือนครีบเป็นรูปสามเหลี่ยมอยู่ทางด้านซ้ายและขวา มีหนวดทั้งหมด
ขุ่น เป็นสารประกอบจำพวกหินปูน ซึ่งเรียกกันว่า “ลิ้นทะเล”หัวมีนัยน์ตา 10 หนวด และจะมีอยู่ 1 คู่ ที่ยาวกว่าหนวดอื่น ๆ ใช้สำหรับหยิบจับอาหาร
ขนาดใหญ่ มีหนวดสั้น 4 คู่ และหนวดยาว 1คู่ ปลายของหนวดแต่ละเส้นมี เรียกว่า หนวดล่าเหยื่อ หรือหนวดจับ โดยหนวดอื่น ๆ นั้นจะใช้สำหรับชว่ ย
อวัยวะดูดใชใ้ นการจบั อาหาร เพื่อไม่ให้อาหารหลุดไป ก่อนที่จะกัดกินเข้าปาก ภายในลำตัวมีแคลเซียม
แข็งลักษณะโปร่งใส เรียกว่า เพน (Pen) ที่มีขนาดเล็กและบางกว่าลิ้นทะเล
ลักษณะไข่หมึกกระดองก้นไหม้ ไข่มี ท่ีเป็นแคลเซยี มแข็งเชน่ เดยี วกันในกล่มุ หมึกกระดอง

ลักษณะเป็นเม็ดกลมเดี่ยว มีจุกแหลมตรงยอด ลักษณะไขห่ มึกกล้วย ไข่มลี กั ษณะเป็น
เม็ดไข่หรือคัพภะหลายตัวรวมอยู่ในเปลือกไข่
รวมกันเป็นพวงติดกับวัสดใุ ต้นำ้ โดยไข่แต่ละฟอง เดียวกัน เป็นฝักยาว แบ่งเป็นปล้อง 2-11 ปล้อง
แต่ละปลอ้ งมเี ม็ดไข่ 1 ฟอง
มีเปลือกหุ้มแยกออกจากกัน (จรุง,2541) โดยส่วน
จำนวนไข่หมึกกล้วย หมึกกล้วยมีการ ไข่หมึกกล้วย
ใหญ่ไข่หมึกกระดองก้นไหมจ้ ะมีสีดำ ไขห่ มึกกระดองก้นไหม้ วางไข่ครั้งละประมาณ 1,500 ฟอง และจะปล่อยให้
ลูกหมึกฟักออกมาเป็นตัวตามธรรมชาติโดยไม่ได้ดูแล หลังจากวางไข่แล้ว
จำนวนไข่หมึกกระดอง ก้น ไ ห ม้ หมึกตัวเมยี จะมีสภาพร่างกายท่ีอ่อนเพลียและจะล้มตายลง ซึ่งในบางครั้งจะ
ตายลงพร้อม ๆ กันเป็นจำนวนมาก จนเสมือนเป็นสุสานของหมึกกล้วย
หมึกกระดองก้นไหม้มีปริมาณไข่เฉลี่ย 200-1,000 ฟอง และสามารถวางไข่ ใต้ทะเล

ได้มากกว่า 1 ครั้ง หมึกกระดองตัวผู้และตัวเมีย เติบโตเป็นตัวเต็มวัยเม่ือ

อายุ 70 และ 80 วัน ตามลำดับ การจับคู่ผสมพันธุ์วางไข่เมื่ออายุประมาณ

99 วัน ( พเยาวแ์ ละคณะ,2520)

7 8

หมึกสาย ระยะไข่หมกึ

ชื่อสามญั : Dollfus’ octopus ตามปกตแิ ลว้ ไขห่ มึกใชเ้ วลาในการฟักประมาณ 2-3 สปั ดาห์ ระหว่างน้ัน
ชอ่ื วิทยาศาสตร์ : Amphioctopus aegina รูปร่างและขนาดของไข่จะเพิม่ ขึ้น สามารถแบ่งระยะการพัฒนาของไข่และตวั
อ่อนได้เป็น 4 ระยะ ดังนี้

รูปร่างลักษณะ จัดเป็นหมึกสายขนาดเล็ก มีความยาวประมาณ 1. ไข่ใหม่ ไข่ที่เป็นฝักระยะนี้จะมีขนาดเรียวเล็ก สีขาว ไม่
6–12 เซนติเมตร มีหนวด 8 เส้น แต่ละเส้นมีความยาวใกล้เคียงกันโคน แบง่ เป็นปล้องสว่ นไข่เด่ียวภายในยงั มีขนาดเลก็ มีสีขาวขุ่น
หนวดแต่ละเส้นมีแผ่นหนังเชื่อมติดกัน ด้านในของหนวดทุกเส้นมีปุ่มดูด
เรียงกันเป็นสองแถวสำหรับจับสัตว์กินเป็นอาหาร ลำตัวสีเทาอมดำหรือสี 2. ไข่ออ่ น ไข่ที่เป็นฝักจะเริ่มคอดเป็นปล้อง ส่วนไข่เดี่ยวจะเริ่ม
น้ำตาลอ่อน ด้านท้องสีขาว ตาสองขางมีขนาดใหญ โปรง่ แสงมองเหน็ ตวั ออ่ นภายใน
สามารถมองเหน็ ภาพไดดี
3. ไข่แก่ ไข่ระยะนี้จะเห็นตัวอ่อนมีการพัฒนาจนเห็นตาเป็นสี
ลักษณะไข่หมึกสาย เป็นไข่เดี่ยว (single แดง และเห็นไข่แดง (Yolk) ติดอยู่กับส่วนหัวของตัวออ่ นและมขี นาดใหญ่กว่า
ตวั ออ่ น สว่ นไข่ทีเ่ ปน็ ฟกั จะเห็นเป็นข้อปลอ้ งอย่างชัดเจน

egg) เม็ดไข่แต่ละฟองมีเปลือกหุ้มต่างหากแยกจาก 4. ไข่แก่จัด จะเห็นเปลือกไขม่ ีความโปร่งใส ขยายตัวเต็มที่ ตัวอ่อน
มีการพัฒนาพร้อมที่จะฟักตัว จนตาเป็นสีดำ และเห็นไข่แดง (Yolk) มีขนาด
กนั รปู ร่างเหมอื นผลองุน่ ไข่หมกึ สาย เล็กกว่าส่วนหัว ส่วนไข่ที่เป็นฝักข้อปล้องจะขยายตัวมากที่สุดพร้อมที่ลูกหมึก
จะฟักตัวออกมา
จำนวนไข่หมึกสาย หมึกสายมีการวางไข่ตลอด

ปี ขนาด ประมาณ 3.17 มิลลิเมตร น้ำหนัก 0.19 มิลลิกรัม ไขใ่ หม่ ไขอ่ อ่ น ไข่แก่ ไขแ่ ก่จดั

( PICHITRA,2011) ค ว า ม ด ก ไ ข่ ป ร ะ ม า ณ 2 0 0 ,00 ฟ อ ง / ตั ว

(www.octopusworld.com/octopus-reproduction/)

ระยะ 1 ระยะ 2 ระยะ 3 ระยะ 4

ระยะไขห่ มึกหอม

9 10

ระยะ 1 ระยะ 2 ระยะ 3 ระยะ 4 คณุ ภาพน้ำที่เหมาะสม

ระยะไขห่ มกึ กระดองก้นไหม้ หมึกเป็นสัตว์น้ำที่ต้องการพลังงานสูง
เนื่องจากมีอัตราการเผาผลาญ
การฟกั ของไขห่ มกึ อาหารที่สูงจำเป็นต้องอาศัยอยู่
ในน้ำที่มีคุณภาพดี โดยเฉพาะ
ไข่หมึกมักจะฟักในเวลากลางคืน และฟักออกไม่พร้อมกัน จะค่อยๆ
ทยอยฟักออกเป็นตัว ซึ่งอาจใช้เวลาประมาณ 2-3 สัปดาห์ จึงจะฟักหมด อย่างยิ่งหมึกกลุ่มกลางน้ำที่ว่องไวกว่า
เมื่อไข่หมึกเริ่มฟักจะต้องเก็บเปลือกไข่ทิ้งทุกวันไปพร้อมๆกัน เพื่อเปลือก หมึกกลมุ่ ทอ่ี าศัยตามหน้าดนิ
ไข่ที่ฟักออกแล้วเป็นแหล่งสะสมเชื้อโรค เมื่อลูกหมึกฟักออกเป็นตัวมี
จำนวนมากและความหนาแน่นตามต้องการแล้วควรย้ายตะกร้าไข่ที่เหลือ รูปแบบการจัดทำ
ไปยังบอ่ อนุบาลอน่ื ทย่ี งั ว่างอยู่ รอการฟกั ออกเป็นตัวของลกู หมึกต่อไป
ธนาคารหมึก หวา้ กอ ธนาคารหมึกหว้ากอ มีการ

จัดรูปแบบของธนาคารเป็นแบบ

โรงเรือน โดยใช้ถังไฟเบอร์กลาสทรง

สี่เหลี่ยมและทรงกลมในการอนุบาลลูก

หมึกพร้อมระบบให้อากาศที่ช่วยในการ

ดำรงชวี ติ ของลูกหมกึ

11 12

การเล้ียงและ การรวบรวมไข่หมกึ
การอนุบาลลูกหมึก
ไข่หมึกหอมหรือไข่หมึกกระดองลายเสือส่วนใหญ่จะติดมากับเครื่องมือ
ลอบหมกึ ส่วนไขห่ มึกกระดองก้นไหมส้ ่วนใหญ่จะตดิ มากับเคร่ืองมืออวนจม
ปู อวนลากหรืออวนรุน นอกจากนั้นยังมีไข่หมึกอีกหลายชนิดติดมาด้วย
เช่น ไข่หมึกกระดองใหญ่ เปน็ ต้น

การรวบรวมไข่หมึก ชาวประมงควรรีบปลดไข่หมึกใส่ในถังที่มีน้ำทะเล
และเพิ่มเครื่องให้อากาศหลังจากกู้ลอบขึ้นจากน้ำ หรือถ้าเป็นไข่หมึกที่ติด
มากับเครื่องมืออวนจมปู ชาวประมงจะกู้อวนจมปมู าแกะที่ฝั่ง ไข่หมึกที่ติด
มากับเครื่องมืออวนจมปูจะยังมีชีวิตเนื่องจากในกองอวนมีความชื้น เมื่อถึง
ฝั่งควรรบี ปลดไขห่ มึกลงถังไวก้ ่อนนำเขา้ ธนาคารหมกึ

การรวบรวมไขห่ มึก
จากชาวประมง

13 14

การเพาะฟกั ไขห่ มึก การอนบุ าลลูกหมกึ

การเตรยี มอปุ กรณใ์ นการเพาะฟักไข่หมกึ ขัน้ ตอนการดแู ลไข่หมกึ ในโรงเพาะฟกั

1. ถงั นำ้ พลาสตกิ ทรงกลมหรอื เหลี่ยม ขนาดไมต่ ่ำกวา่ 100 ลิตร 1. รบั ไข่หมกึ ที่ได้จากการรวบรวมของชมุ ชนประมงเข้าสูธ่ นาคารหมึก
2. เครอื่ งใหอ้ ากาศ พรอ้ มสายใหอ้ ากาศและหวั ทราย 2. เตรยี มถงั เพาะฟัก ทน่ี ำ้ ความเค็มปกติ และใหอ้ ากาศ
3. กรรไกรสแตนเลสหรือมีดสำหรบั ตดั ขั้วไขห่ มกึ 3. ทำการแยกชนดิ ของไขห่ มกึ ใส่ลงตะกรา้ พลาสติกในถังเพาะฟัก
4. นำ้ ทะเลความเค็มปกติ 32-35 สว่ นในพัน 4. ตดั ข้ัวไข่หมกึ เพอ่ื ลดการติดเชอื้ หรือเกิดเชือ้ ราจากข้วั ไขห่ มึก
5. ตะกรา้ พลาสตกิ เหล่ยี มหรือกลม สามารถลอยนำ้ ได้ 5. คัดระยะไขห่ มกึ และแยกใส่ถงั ให้เปน็ ระยะเดยี วกัน
6. สายยางสำหรบั เปลยี่ นถ่ายน้ำ ดูดตะกอน 6. คัดไขเ่ สียทุกวนั เพอ่ื ไมใ่ ห้เกดิ การสะสมของเสยี ในถังเพาะฟัก
7. เปล่ยี นถ่ายน้ำทุกวนั วนั ละ 50 เปอรเ์ ซ็นต์
ถงั พลาสติก เคร่ืองให้อากาศ ตะกรา้ พลาสติก 8. ตรวจเช็คสุขภาพและระยะของไข่หมึก เป็นประจำทุกวันจนกว่าจะฟัก

ออกเป็นตวั

ข้นั ตอนการดแู ลไข่หมึก

กรรไกร/มีด สายยาง
สำหรบั

15 16

การขุนเลย้ี งลกู หมึก อาหารทจ่ี ำเป็นในการอนุบาล
ลูกหมกึ
ข้นั ตอนการอนบุ าลและการขุนเลย้ี งลูกหมกึ

1. หลังจากลูกหมึกฟักออกเป็นตัวเริ่มให้อาหารมีชีวิต เช่น เคย กงุ้ เคย อารท์ ีเมียตัว เนอ้ื ปลาห่ัน
(Mysid) อาร์ทเี มีย ( Aretemia ) หรือลกู ปลาชนิด เต็มวัย ชน้ิ
ต่างๆ วันละ 3 มอื้
การปลอ่ ยลกู หมกึ คืนสธู่ รรมชาติ
2. ควบคุมคุณภาพน้ำและความสะอาดใน
บ่อ โดยการเปลี่ยนถ่ายน้ำใช้ตะแกรงและสายยาง 1. จัดเตรียมวัสดุ/อุปกรณ์สำหรับ
ทำกาลักน้ำ โดยเปลี่ยนถ่ายน้ำประมาณ
50 เปอร์เซ็นต์ และค่อยๆเติมน้ำทะเลที่มีความ ลกู หมกึ แรกฟกั การบรรจุลูกหมึกเพื่อปล่อยคืนสู่ 23
เค็มเทา่ กัน เพอ่ื ให้ลูกหมกึ ได้ทำการปรับสภาพน้ำ ธรรมชาติ ได้แก่ ถุงแพ็คสัตว์น้ำ
พร้อมอุปกรณ์การดำรงชีวิตของ
3. ความหนาแน่นในการอนุบาล คือ ลูกหมึกหอม 1
ไม่เกิน 10 ตวั /ลติ ร และลูกหมกึ กระดองไม่เกิน 500 ตัว/ตร.ม. หลังจากน้ัน
คดั ขนาดและลดความหนาแน่นลงอย่างน้อย 25% ทกุ ระยะ 10 วนั เพ่ือลด สตั วน์ ำ้ ขัน้ ตอนการบรรจลุ กู หมกึ
การกนิ กันเอง
2. นำลูกหมึกที่แข็งแรงและมีความพร้อม บรรจุใส่ถุงแพ็คสัตว์น้ำท่ี

4. เมื่อลูกหมึกมีอายุ 20 วันขึ้นไป เริ่มฝึกให้กินอาหารไม่มีชีวิต เชน่ เตรียมนำ้ ความเคม็ ปกติ และอดั อากาศ
เนื้อปลาหั่นเป็นชิ้นยาว จนหมึกคุ้นเคยกับอาหารไม่มีชีวิตจึงจะสามารถ
นำไปเลี้ยงในบ่อซีเมนต์ หรือกระชัง ที่มีน้ำไหลผ่าน ใช้เวลาเลี้ยงประมาณ 3. นำถุงลูกหมึกที่บรรจุเรียบร้อยแล้วไปทำการปรับสภาพแวดล้อม
4 เดอื น และสามารถนำไปปลอ่ ยคืนสู่ธรรมชาติได้ ณ บริเวณสถานที่ที่ทำการปล่อย เพื่อให้ลูกหมึกได้มีการปรับสภาพน้ำก่อน
ปล่อยลูกหมกึ คืนสู่ธรรมชาติ

17 18

กอ่ นปลอ่ ยลกู หมึกคนื สธู่ รรมชาติ ปญั หาและอปุ สรรคท่ีพบ

การปล่อยลูกหมึกวัยอ่อนคืนสู่ธรรมชาติ การเลือกสถานที่จึงมี 1. ชนดิ และแหล่งของอาหารมชี ีวิตมปี ริมาณไมเ่ พยี งพอ และหาได้ยาก
ความสำคัญเป็นอย่างมาก สถานที่ ที่มีความเหมาะสมสำหรับการปล่อย
ลูกหมึก ควรเปน็ สถานท่ี ท่ีมีลักษณะเปน็ เกาะ มีแนวปะการังหรอื แนวโขด โดยเฉพาะในระยะการอนุบาล หรอื 1 เดือนแรก เน่ืองจากหมึกเป็นสัตว์กิน
หินสำหรับเป็นที่หลบภัยของลูกหมึกวัยอ่อน เป็นแหล่งน้ำที่มีความเค็ม
ปกติ 28-32 ส่วนในพัน และควรมีอาหารธรรมชาติเช่น กุ้งเคย อาศัยอยู่ เนื้อ และกินในปริมาณมากเพราะต้องการ
บรเิ วณนัน้
พลังงานสูง ในระยะวัยอ่อนชอบกินอาหารมี
ชว่ งเวลาทเ่ี หมาะสมในการปล่อยลูกหมึก ควรเป็นช่วงเช้าหรือ
เยน็ เพราะเปน็ ชว่ งเวลาทแี่ ดดไม่ร้อนจัด ชีวิตที่มีการเคล่ือนไหวในลักษณะที่กระตุ้น

ความสนใจ สีแวววาว เนื้ออ่อนนุ่ม และมี

ขนาดใหญ่ใกล้เคียงกับตัวเอง เช่น ลูกปลา กุง้ เคย
ลูกกุ้งเคย ฯลฯ

ลกั ษณะของไขห่ มึกที่ตดิ เช้ือ 2. ระหว่างการอนุบาลไข่หมึก พบ
ปญั หาไขเ่ ป็นเชื้อราทำใหไ้ ขท่ ่อี นุบาลไม่ฟัก
ออกเป็นตัว จากการปฏิบัติงานสามารถ
แก้ปัญหาโดยการตัดขั้วไข่หมึกก่อนนำไป

อนุบาล เพื่อลดการเกิดเชื้อราจากขั้วไข่
หมกึ ท่มี าจากธรรมชาติ

19 20

ประมวลภาพ

การปล่อยลกู หมึกคืนสธู่ รรมชาติ

21 22

เอกสารอ้างอิง เอกสารอา้ งอิง

จารุวฒั น์ นภตี ะภัฏ. 2538. ชวี วิทยาและพฤตกิ รรมของปลาหมึกจาก การ สำนักงานวิจัยและพัฒนาประมงทะเล กรมประมง. (2555). คู่มือ
เพาะเลี้ยง. ใน : สรุปผลการสัมมนาเชิงปฏิบัติการเรื่องชีววิทยา และ ธนาคารไข่หมึก
การเพาะเลีย้ งปลาหมึก (เอกสารเผยแพร่ฉบบั ท่ี 18/2538). วนั ที่ 12-16
กรกฎาคม 2536. ณ สถานีเพาะเลี้ยงสัตวน์ ำ้ ชายฝั่ง จังหวัดระยอง, กอง www.fisheries.go.th/cs-trang/
เพาะเลีย้ งสัตวน์ ำ้ ชายฝง่ั , กรมประมง : หน้า 69-112. www.fisheries.go.th/cf-rayong/

จรุง ชุมแดง. 2541. การพัฒนาของตัวอ่อนหมึกกระดองลายเสือ (Sepia -
pharaonis Ehrenberg, 1831) และหมึกหอม (Sepioteuthis
lessoniana Lesson, 1830). ปริญญา วิทยาศาสตร์มหาบัณฑิต,
สาขาวทิ ยาศาสตร์การประมง. 42 หน้า.

ทิวา รัตนอนันต์. 2523. การศึกษาชีววิทยาของปลาหมึกหอม
(Sepioteuthis lessoniana Lesson) ในอ่าวไทย.รายงานประจำปี
2523 สน./23/18. กองประมงทะเล, กรมประมง. 17 หน้า.

พเยาว์ บุญประกอบ, อรวรรณ สัตยาลัย, ไพศาล สิทธิกรกุล,
ประภา ศิริปุณย์ และอุษณีย์ ยศยิ่งยวด. 2520.การศึกษาชีววิทยา
เบื้องต้นของปลาหมึกกระดองก้นไหม้ (Sepiella inermis). เอกสาร
วิชาการ, จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย. 41 หนา้ .

23 24

คณะผู้จดั ทำ คณะผู้จดั ทำ

ท่ีปรกึ ษา คณะผูจ้ ดั ทำ นกั วชิ าการศกึ ษา
นกั วิชาการประมง
นายเบญจพล พาลี ผู้อำนวยการอุทยานวิทยาศาสตร์พระจอมเกล้า นางสาวอภิรดี ปานนิล นกั วิชาการศึกษา
ณ หวา้ กอ จงั หวัดประจวบคีรขี ันธ์ นางวนั เพ็ญ ผอ่ งแผ้ว นกั วชิ าการประมง
นายณฐั พล ร่มแกว้ นกั วชิ าการศกึ ษา
นางวนิดา พมิ อบุ ล รองผู้อำนวยการอุทยานวิทยาศาสตร์พระจอม นายเตชนิ ท์ สวา่ งแวว
เกล้า ณ หว้ากอ จงั หวดั ประจวบคีรีขันธ์ นายภูมเิ กียรติ จนั ทนานนท์ นักวิชาการประมง

นางสาวรัตนา ผเดจ็ พล ครู (ชำนาญการพเิ ศษ) ออกแบบรปู เลม่

บรรณาธิการ ครู นางวนั เพญ็ ผอ่ งแผว้
ครู
นางสาวณัฐนนั ทพ์ ร จารุพฒั น์
นางสาวลคั นา ชำนาญกลุ

ผเู้ ขียนและเรยี บเรียง นกั วชิ าการศกึ ษา
นักวชิ าการประมง
นางสาวอภิรดี ปานนิล
นางวนั เพญ็ ผ่องแผ้ว