ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี

ชุดฝึกทักษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคุณคา่ ของบายศรี 1

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏบิ ตั งิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม

เล่มที่กลมุ สาระการเรยี นรกู้ ารงานอาชพี และเทคโนโลยี

สาหรับนักเรยี นช้นั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 1

ความเป็นมาและคณุ คาุ ของบายศรี

นางสุชานนั ท์ วฒั นเวช
ตาแหนง่ ครู
วิทยฐานะครชู านาญการพิเศษ

โรงเรียนเทศบาลชยั ชนะศรี
อาเภออรัญประเทศ จงั หวดั สระแกวู
สงั กัดกรมการปกครองทูองถ่นิ กระทรวงมหาดไทย

ชุดฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 2

จดุ ประสงค์ในการสรา้ ง
ชุดฝกึ ทักษะปฏบิ ัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม

การสรา้ งชุดฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม กล่มุ สาระการเรยี นรกู้ ารงานอาชพี
และเทคโนโลยี สาหรับนกั เรยี นชนั้ มัธยมศกึ ษาปีที่ 1 มจี ดุ ประสงค์ ดงั นี้

1. เพอ่ื ใชเ้ ปน็ ส่อื ประกอบแผนการจัดการเรียนรู้ กลุม่ สาระการเรียนรกู้ ารงานอาชพี และ
เทคโนโลยี สาหรับนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปที ี่ 1 งานประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม

2. เพื่อพัฒนานกั เรียนใหม้ ที กั ษะในการแสวงหาความรู้ที่ถูกวธิ ีตามลาดับ
ข้นั ตอนของการฝึกทกั ษะ คอื การใหเ้ หน็ ตวั อยา่ งและทาตามตวั อยา่ งไดแ้ ล้วสามารถฝกึ ด้วยตนเองโดย
ไม่ตอ้ งดตู ัวอย่าง โดยฝึกบอ่ ย ๆ จนคลอ่ งแคล่ว สามารถนาไปใชไ้ ด้

3. เพ่ือช่วยเหลอื นักเรยี นทมี่ ีปัญหาการเรยี นรู้เกีย่ วกับงานประดษิ ฐ์ โดยใชใ้ บตอง
4. เพ่ือเป็นแนวทางในการประเมนิ ผลตามจดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ กลมุ่ สาระการเรยี นรู้
การงานอาชีพและเทคโนโลยี สาหรบั นกั เรยี นช้นั มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 1 โดยประเมนิ จากแบบทดสอบ
แบบฝึกทกั ษะ และจากการสังเกตพฤตกิ รรม

ชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคุณคา่ ของบายศรี 3

คาช้ีแจงในการใชช้ ดุ ฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดิษฐ์
บายศรปี ากชาม

1. ชุดฝึกทักษะปฏบิ ตั ิงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม กล่มุ สาระการเรียนรูก้ ารงานอาชพี และ
เทคโนโลยี สาหรบั นกั เรียนชั้นมธั ยมศึกษาปที ่ี 1 ประกอบดว้ ย ชุดฝึกทกั ษะปฏบิ ัตงิ านประดิษฐ์
ทัง้ หมด 9 เล่ม ดงั นี้

เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคุณคา่ ของบายศรี
เล่มที่ 2 ความรู้เบื้องตน้ การประดษิ ฐบ์ ายศรีปากชาม
เล่มท่ี 3 การเย็บกรวย
เลม่ ที่ 4 การพบั กลบี สตั ตบงกชและแบบต่าง ๆ
เล่มที่ 5 การทาบายศรตี วั แม่และตัวลกู
เล่มที่ 6 การเย็บตวั แมงดา และทัดหู
เลม่ ที่ 7 การเยบ็ กลบี มยุเรศ
เล่มท่ี 8 การร้อยมาลยั ตมุ้
เล่มท่ี 9 การประกอบและผลงานบายศรีปากชาม
2. ชุดฝึกทักษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม กลุ่มสาระการเรยี นร้กู ารงานอาชพี และ
เทคโนโลยี สาหรบั นกั เรียนชนั้ มธั ยมศึกษาปีท่ี 1 ไดจ้ ัดทาข้ึนเพ่ือใช้เป็นสือ่ การเรยี นรู้วิชาการงานอาชีพ
และเทคโนโลยี มสี าระและตัวชี้วัดตามหลกั สตู รแกนกลางการศึกษาขนั้ พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551
ซงึ่ นกั เรยี นสามารถศกึ ษาเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง โดยมีครเู ป็นผู้แนะนา และให้คาปรกึ ษาแก่นกั เรียน ในการ
ปฏบิ ตั ิกิจกรรม

ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 4

คาช้แี จงในการใช้ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏบิ ตั งิ านประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม
สาหรับครู

1. ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏบิ ตั ิงานประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม กลุ่มสาระการเรยี นรกู้ ารงานอาชีพและ
เทคโนโลยี สาหรับนกั เรียนชั้นมัธยมศกึ ษาปีที่ 1 เล่มที่ 1 ประวัตคิ วามเป็นมาของบายศรีปากชาม
เป็นชดุ ฝกึ ทักษะปฏบิ ัติงานประดิษฐ์ ทีเ่ กี่ยวกับการทาความรู้ความเข้าใจ ประวตั ิความเปน็ มา คุณคา่
ลักษณะของบายศรี ประโยชน์ของบายศรี

2. ครคู วรศกึ ษาทาความเขา้ ใจเก่ียวกับเน้ือหาเรอื่ งที่เรียน คู่มือการจดั กิจกรรมการเรยี นรู้
แผนการจดั การเรยี นรู้ และชดุ ฝึกทักษะปฏบิ ัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม

3. เตรียมการสอนตามคมู่ ือการจดั กิจกรรมการเรยี นรู้
4. จดั กิจกรรมการเรียนรู้และใช้ชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม โดยใชเ้ วลา
สอนและทาแบบฝกึ ทกั ษะ ชว่ งละ 2 ชัว่ โมง
5. ใหน้ กั เรียนศึกษาเน้ือหาและตวั อย่างในชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบตั งิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม
โดยครูคอยชแี้ นะ ใหค้ วามช่วยเหลือในการปฏิบตั ิกจิ กรรมต่างๆ เพือ่ ผเู้ รียนจะได้ขอคาแนะนาไดท้ นั ที
6. หลังจากนักเรียนทาแบบฝึกทกั ษะในชุดฝกึ ทักษะปฏบิ ตั งิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม
เสร็จเรียบร้อยแลว้ ครูต้องตรวจสอบความถูกต้องของการประเมินคะแนนของนกั เรียนอีกครั้ง จากเฉลย
คาตอบแลว้ บนั ทึกคะแนนเอาไว้และแจง้ ให้นักเรยี นทราบความกา้ วหน้าดว้ ย
7. สาหรบั เวลาในการใชท้ าแบบฝกึ ทกั ษะในชุดฝึกทักษะปฏบิ ตั งิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม
สามารถยืดหยุ่นไดต้ ามความเหมาะสม

ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 5

คาชี้แจงในการใช้ชดุ ฝกึ ทักษะปฏบิ ตั งิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม
สาหรับนักเรียน

1. นักเรียนตอ้ งซอ่ื สตั ย์ต่อตนเองไมเ่ ปดิ ดูคาตอบก่อนตอบคาถาม
2. อ่านหรอื ฟงั คาแนะนาในการใชแ้ บบฝกึ ทักษะให้เข้าใจ และปฏิบัตติ ามทกุ ข้ันตอน
3. ให้นักเรยี นทกุ คนทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี น
4. เมอื่ นักเรียนทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี น เสรจ็ เรยี บรอ้ ยแล้ว ใหต้ รวจแบบทดสอบกอ่ นเรียน
จากเฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี นและบันทึกคะแนนไว้
5. ให้นักเรยี นศึกษาชุดฝึกทักษะปฏบิ ัตงิ านประดษิ ฐ์ จากเนอ้ื หาและตวั อยา่ ง ในการปฏบิ ัติ
งานประดิษฐ์ จนเกิดความเขา้ ใจแล้วจงึ ลงมือทาแบบฝึกทักษะในชุดฝึกทกั ษะปฏบิ ัติงานประดิษฐ์
6. เมื่อทาแบบฝึกทักษะในชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ เสร็จแล้ว ใหน้ ักเรยี นตรวจคาตอบ
ด้วยตนเองจากเฉลยแบบฝึกทักษะและบันทึกคะแนนไว้
7. เม่อื นกั เรยี นแตล่ ะคนทาแบบฝึกทกั ษะในชุดฝกึ ทักษะปฏบิ ัติงานประดิษฐ์ แลว้ ให้ครผู ู้สอน
ตรวจสอบความถูกต้องของการประเมนิ ผลให้คะแนนอกี ครง้ั
8. หลังการทาแบบฝกึ ทกั ษะในชุดฝึกทักษะปฏบิ ตั งิ านประดษิ ฐ์แล้ว ถา้ นกั เรียนทาผิดให้
นกั เรียนยอ้ นกลับไปศกึ ษาเน้ือหาเรอ่ื งนน้ั อีกครั้งใหเ้ ข้าใจและกลบั ไปทาแบบฝึกทักษะให้ถูกตอ้ งทกุ ขอ้ แล้ว
ทาแบบทดสอบหลังเรยี น

ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคณุ คา่ ของบายศรี 6

องคป์ ระกอบชดุ ฝึกทกั ษะปฏบิ ัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม
เล่มท่ี 1 ประวัตคิ วามเปน็ มาของบายศรปี ากชาม

มาตรฐานการเรียนร/ู้ ตวั ช้วี ัด/สาระสาคัญ
จดุ ประสงค์การเรยี นรู้

ใบความรู้ แบบฝกึ ทักษะในชดุ ฝกึ ทกั ษะ แบบฝกึ ทกั ษะ
ปฏิบตั ิงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม

แบบทดสอบ/กอ่ นเรียน/หลงั เรียน

ชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคุณคา่ ของบายศรี 7

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏบิ ัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม
เล่มท่ี 1 ประวตั ิความเปน็ มาของบายศรปี ากชาม

มาตรฐานการเรยี นรู้

มาตรฐาน ง 1.1 เข้าใจการทางาน มีความคดิ สรา้ งสรรค์ มีทกั ษะกระบวนการทางาน ทักษะ
การจัดการ ทกั ษะกระบวนการแกป้ ัญหา ทักษะการทางานรว่ มกัน และทักษะการแสวงหาความรู้
มีคณุ ธรรม และลักษณะนิสัยในการทางาน มีจิตสานกึ ในการใชพ้ ลังงาน ทรพั ยากร และสงิ่ แวดลอ้ ม
เพอ่ื การดารงชีวติ และครอบครัว

ตัวชี้วัด

ง 1.1 ม.1/1 วิเคราะหข์ ้นั ตอนการทางานตามกระบวนการทางาน
ง 1.1 ม.1/2 ใช้กระบวนการกลมุ่ ในการทางานดว้ ยความเสยี สละ
ง 1.1 ม.1/3 ตดั สนิ ใจแก้ปญั หาการทางาน อย่างมเี หตุผล

สาระสาคัญ

ประวัติความเปน็ มาของการทาบายศรปี ากชามเป็นส่ิงสาคัญในการทาบายศรี เพอ่ื ใหม้ คี วามรู้
เรื่องประวัติการทาอย่างถกู ตอ้ ง และมีความรู้วิธกี ารบูชาครทู ม่ี คี วามเปน็ จาเปน็ ในการทาบายศรี

ชุดฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเปน็ มาและคุณค่าของบายศรี 8

จุดประสงคก์ ารเรียนรู้

ด้านความรู้

1. นกั เรยี นบอกความเป็นมา คุณค่าของบายศรีได้
2. นักเรียนบอกถงึ ความสาคัญของบายศรีได้
3. นกั เรียนบอกลักษณะของบายศรไี ด้
4. นักเรยี นจาแนกประเภท รปู แบบของบายศรไี ด้
5. นกั เรยี นอธิบายประโยชนแ์ ละคตธิ รรมที่ไดจ้ ากการทางานบายศรไี ด้

ดา้ นทักษะและกระบวนการ

1. ความสามารถในการใชท้ กั ษะกระบวนการทางาน

2. ความสามารถในการแก้ปญั หา
3. ความสามารถในการให้เหตผุ ล
4. ความสามารถในการสื่อสาร สื่อความหมายและการนาเสนอ
5. ความคิดริเรมิ่ สร้างสรรค์

ด้านคณุ ลกั ษณะอนั พึงประสงค์

1. ความพยายามในการเรยี น
2. ความรับผดิ ชอบในการสง่ งาน
3. ความสะอาดเรยี บรอ้ ยในการสง่ งาน
4. ความสามารถในการแก้ปัญหา
5. การทางานเสร็จทันตามกาหนดเวลา

ชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 9

แบบทดสอบกอ่ นเรียน

คาส่งั ให้นักเรยี นทาเครอื่ งหมาย × ทับตัวอกั ษรหนา้ คาตอบที่ถกู ที่สดุ (10 คะแนน)

1. บายศรี สันนษิ ฐานกันวา่ ไดร้ บั อทิ ธิพลมาจากลัทธใิ ด
ก. ลทั ธชิ วา
ข. ลัทธิอนิ เดยี
ค. ลัทธมิ อญ
ง. ลัทธพิ ราหมณ์

2. คาวา่ “บาย” เป็นคาเขมร มคี วามหมายตรงกับขอ้ ใด
ก. ข้าวสุก
ข. ขา้ วเจ้า
ค. ขา้ วดบิ
ง. ข้าวเหนียว

3. คาว่า “สริ ิ” ในภาษาบาลี มีความหมายว่าอย่างไร
ก. แปลวา่ อิม่ เอม
ข. แปลว่า ข้าวสกุ
ค. แปลว่า ม่ิงขวัญ
ง. แปลวา่ ศิริมงคล

ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มที่ 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 10

4. ข้อใดคอื สว่ นประกอบหลักของบายศรปี ากชามทั้งหมด
ก. ตัวบายศรี แมงดา กรวยข้าว
ข. ตัวบายศรี แมงดา กระทงขา้ ว
ค. ต้นกล้วย ตวั บายศรี ดอกไมช้ ื่อเปน็ มงคล
ง. ตวั บายศรี กรวยข้าว ดอกไม้ช่อื เปน็ มงคล

5. บายศรแี บ่งเป็น 2 ประเภทใหญๆ่ คอื ข้อใด
ก. บายศรรี าษฎร บายศรหี างหงส์
ข. บายศรขี องราษฎร บายศรีของหลวง
ค. บายศรปี ากชาม บายศรขี องราษฎร
ง. บายศรีของหลวง บายศรีตองรองทองขาว

6. พานบายศรีบอกถึงคติธรรมทางพุทธศาสนา 2 ประการ คือขอ้ ใด
ก. ฉันทะ วิรยิ ะ
ก. ขนั ติ โสรจั จะ
ค. มุทิตา อเุ บกขา
ง. สจั ธรรม อนิจจงั

7. บายศรีปากชาม 1 ชาม จะมบี ายศรีก่ีตัว
ก. 1 ตัว
ข. 3 ตัว
ค. 5 ตวั
ง. 7 ตัว

ชดุ ฝึกทักษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ที่ 1 ความเปน็ มาและคณุ ค่าของบายศรี 11

8. ข้อใดคือการนาบายศรไี ปใช้ประโยชนใ์ นพิธีเก่ยี วกับสถานที่
ก. การสขู่ วัญ
ข. การทาขวัญข้าว
ค. การบวงสรวงเทวดา
ง. การสืบชะตาแบบลา้ นนา

9. การบวงสรวงเทพยดาในทกุ ๆ พิธกี รรมจะขาดบายศรใี ดไมไ่ ด้
ก. บายศรีเทพ
ข. บายศรพี รหม
ค. บายศรีปากชาม
ง. บายศรีบลั ลงั ก์

10. ขณะเปน็ นักเรียน การเรียนทาบายศรใี ห้สาเรจ็ และดี เปน็ ศรแี กต่ ัว และวงศต์ ระกูล ควรทาอยา่ งไร
ก. ซ้ือตารามาหดั เอง
ข. ไมต่ อ้ งทาอะไรเลย
ค. ทาพิธบี วงสรวงครูบาอาจารย์
ง. ทาบุญใส่บาตรอทุ ิศสว่ นกศุ ลให้แก่ครบู ายศรี

ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 12

ความเปน็ มาของบายศรี ใบความรู้ที่ 1.1

ภาพท่ี 1.1 บายศรี บายศรี ทราบกนั โดยทัว่ ไปแล้ววา่ เป็นของสูงทมี่ ีคุณค่า
ทม่ี า : https://sites.google.com สาหรับชาวไทยมานับโบราณกาล นับตง้ั แตเ่ กดิ จนเติบโต
คนไทยมักจัดพิธสี ูตรขวัญหรือสู่ขวัญขึ้นในวาระตา่ ง ๆ
ดังจะเหน็ ไดจ้ ากวถิ ีชีวติ ของชาวไทยตามชนบท โดยเฉพาะ
ชาวไทยภาคเหนอื และภาคอีสาน ยังคงรกั ษาขนบธรรมเนยี ม
ประเพณีไว้อย่างดีงามตลอดเวลา บายศรีและพิธสี ู่ขวัญนี้
เป็นพิธพี ราหมณ์ ดงั อธบิ ายความว่า “บายศรี” เปน็ ภาษา
เขมรผสมภาษาสนั สกฤต แยกอธิบายได้วา่

บาย เปน็ ภาษาเขมร แปลว่า ข้าวสกุ
ศรี เป็นภาษาสนั สกฤต ซึง่ ตรงกับภาษาบาลวี า่ สิริ

มาใชใ้ นภาษาไทยวา่ “ขวัญ” หรือ “กาลังใจ”
รวมความแล้ว บายศรี แปลวา่ ข้าวขวัญ หรือ ขา้ วอันเปน็ สริ ิ หรือบายศรี คอื ภาชนะท่ีตกแต่ง
ให้สวยงามเพ่ือเปน็ สารบั ใส่อาหารคาวหวานในพธิ ีบางสรวง และพธิ ที าขวญั ต่าง ๆ ทั้งในพระราชพธิ ี
และพธิ ีของราษฎร

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 13

บายศรี

เปน็ สิ่งทอ่ี ยู่ค่วู ิถีชวี ติ ของคนไทย โดยเฉพาะเร่อื งขวัญ เรามักไดย้ นิ คาว่า บายศรีสูข่ วัญ
ควบคู่กันอยเู่ สมอ ความเชอ่ื เกี่ยวกับขวัญตามคติของคนไทย เช่อื วา่ ขวญั ในตัวคนมที ้ังหมด
32 ขวัญ เปน็ ส่งิ ทเี่ ชอ่ื วา่ อยูก่ บั เนือ้ กับตวั มาตัง้ แตเ่ กิด จะทาให้เกิดความสุขไม่มีโรคภัย และถา้ ขวัญ
หายไป อาจจะทาใหเ้ กดิ ความไม่สบาย ไม่รงุ่ เรอื ง หรืออาจถึงแกค่ วามตายได้ จงึ มักจะมีพธิ กี าร
บายศรีสูข่ วัญ ตามเรอื่ งตา่ งๆ เช่น ทาขวัญเดือน ทาขวัญนาค ทาขวัญเวลาเจ็บปว่ ย

การสูข่ วัญ

เปน็ พธิ ีการทมี่ ีการสบื ทอดมาจากศาสนาพราหมณ์ เพราะบรรพบรุ ุษของไทย มีการนับถอื
ทัง้ ศาสนาพทุ ธและศาสนาพราหมณ์ แต่ศาสนาพราหมณ์จะมีความเชือ่ เร่ืองผีสางเทวดา ถอื เปน็
เทพเจา้ และส่ิงศกั ด์ิสิทธ์ิ แตพ่ ธิ กี รรมในศาสนาพุทธ จะไมม่ บี ายศรเี ข้ามาเก่ยี วข้อง

หมายเหตุ

บายศรไี มม่ หี ลกั ฐานทชี่ ัดเจนว่า มีแหลง่ กาเนิดมาจากสมัยใด อาจจะเป็นเพราะบายศรปี ระดษิ ฐ์
ขนึ้ มาจากใบตองและดอกไม้สด มีอายกุ ารใช้งานสั้น จึงอาจเป็นสาเหตุหนง่ึ ที่ทาให้ไม่มหี ลักฐานหลง
เหลืออยูเ่ พอ่ื การสืบคน้ ข้อมูล (สติ า บวั ขาว 2556 : 10)

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เล่มที่ 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 14

คณุ คา่ ของบายศรี

งานบายศรี เป็นสง่ิ ท่ีเคียงคู่กับคนไทยมาเนิน่ นาน และสภาพสังคม ยังคงใหก้ ารเคารพบชู า
บายศรเี พราะถอื ว่าเป็นของสูง บายศรจี งึ มีคุณค่า ดังน้ัน

1. ใชใ้ นพธิ กี ารต่างๆ ตามประเพณีนยิ ม
2. ช่วยพฒั นาจิตใจให้สงบเยอื กเย็น
3. สืบสานและพฒั นาศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ
4. เป็นอาชพี สรา้ งรายได้

ลกั ษณะของบายศรี

บายศรี เปน็ เครือ่ งเชิญขวญั หรือรบั ขวัญ ทาด้วยใบตองรูปคลา้ ยกระทง เป็นช้นั ๆ มี
ขนาดใหญเ่ ล็กสอบข้ึนไปตามลาดบั เป็น 3 ช้นั 5 ช้นั 7 ช้นั และ 9 ชน้ั มีเสาปกั ตรงกลาง
เปน็ แกน มเี ครอื่ งสังเวยวางอยูใ่ นบายศรีและมีไข่ขวัญเสียบอยบู่ นยอด บายศรีมีหลายอย่าง
เช่น บายศรปี ากชาม บายศรีใหญ่

บายศรอี าจจะมีรปู แบบใดกไ็ ด้ที่มีความสวยงามเป็นพเิ ศษ สามารถใส่ของมงคลตา่ งๆ
ได ้ หรอื ของสวยงาม จดั ตกแต่งขึ้นตามรูปแบบโบราณนิยม หรือการสรา้ งสรรค์รปู แบบใหม่
โดยมีของมงคลตา่ งๆ ใส่ภาชนะวางไว้รอบๆ บายศรกี ็ได้

ภาพที่ 1.2 บายศรีใหญ่ วัดหนองอ่างทอง
ทม่ี า : สชุ านนั ท์ วัฒนเวช. 2560

https://sites.google.com

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 15

ประเภทของบายศรี

บายศรแี บ่งตามการใช้งานได ้2 ประเภท คือ
1. บายศรีของหลวง
2. บายศรขี องราษฎร

บายศรขี องหลวง

คอื บายศรที ี่ใช้ในพระราชพิธีอันเกี่ยวเน่ืองกับพระมหากษัตริย์พระมเหสี พระราชโอรส
พระราชธดิ า และพระบรมวงศานุวงศ์ ท้ังพระราชพธิ ีท่จี ดั ขึ้นเป็นประจาและพระราชพิธีท่ีทรงพระ
กรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดขึ้น หรือในโอกาสพิเศษ และบายศรีที่ใช้ในงานพิธีที่รัฐบาลหรือราชการ
กาหนด โดยกราบบงั คมทลู เชญิ เสดจ็ ฯ มาทรงเปน็ ประธาน หรือโปรดเกลา้ ฯ ใหพ้ ระราชวงศเ์ สด็จฯ
แทนพระองค์ บายศรีของหลวง มี ๓ แบบ ไดแ้ ก่

1. บายศรตี ้น ทาดว้ ยใบตอง มีแปน้ ไมเ้ ป็นโครง ทาเปน็ ชัน้ ลกั ษณะอย่างบายศรตี น้
ของราษฎร มี 3 ช้นั 5 ชน้ั 7 ชนั้ และ 9 ชั้น

ภาพที่ 1.3 บายศรีต้น
ท่ีมา : http://kanchanapisek.or.th/kp6

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มที่ 1 ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี 16

2. บายศรแี ก้ว ทอง เงนิ ประกอบดว้ ยพานแกว้ พานทอง พานเงิน มีท้งั ขนาดใหญ่และขนาด
เล็กวางซอ้ นกันขึน้ ไปตามลาดบั เปน็ ช้นั ๆ จานวน 5 ชน้ั โดยบายศรแี กว้ อยู่ตรงกลาง บายศรที องอยู่
ทางขวา และบายศรเี งินอยู่ทางซา้ ยของผ้รู บั การสมโภช บายศรีแกว้ ทอง เงิน มี 2 ขนาด คอื
ขนาดใหญ่ เรียกว่า สารบั ใหญ่ ใช้ในพระราชพธิ ีอย่างใหญ่ หรือพระราชพธิ ที ่มี ีการสมโภชเวียนเทียน
โดยวิธยี ืนเวยี นเทียน และขนาดเล็ก เรยี กวา่ สารับเล็ก ใช้ในพระราชพิธอี ย่างเลก็ เปน็ งานสมโภช
เวยี นเทียนโดยวธิ นี ัง่ เวยี นเทียน

ภาพท่ี 1.4 บายศรีแกว้ ทอง เงนิ
ทม่ี า : http://kanchanapisek.or.th/kp6

3. บายศรตี องรองทองขาว ทาด้วยใบตองลักษณะเดยี วกนั กบั บายศรตี น้ ของราษฎร
แต่นาไปตัง้ บนพานใหญซ่ ึง่ เป็นโลหะทองขาว มี 5 ชั้น 7 ชั้น โดยมากมักทาเป็น 7 ชนั้ บายศรีชนิดนี้
มักตัง้ คูก่ บั บายศรีแก้ว ทอง เงนิ สารบั ใหญ่ และใชใ้ นพระราชพิธีอย่างใหญ่ เช่น พระราชพธิ ีสมโภช
ขน้ึ ระวางช้างสาคัญ พระราชพิธสี มโภชเดือนและขน้ึ พระอู่ พระราชพธิ โี สกันต์ ซงึ่ ปจั จบุ ันไดย้ กเลิก
ไปแลว้ พระราชพธิ อี ุปสมบทนาคหลวงที่เปน็ พระราชวงศ์ชนั้ หมอ่ มเจา้ ข้ึนไป ซึ่งปจั จบุ นั งดการสมโภช

ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคณุ ค่าของบายศรี 17

บายศรขี องหลวงนัน้ เดิมมีแตบ่ ายศรที ี่ทาดว้ ยใบตอง สว่ นบายศรีแก้ว ทอง เงนิ เพิ่งจะมีข้นึ ใน
สมัยรตั นโกสนิ ทร์ ในรัชกาลท่ี 1 โปรดเกลา้ ฯ ใหท้ าเคร่อื งราชปู โภคเป็นบายศรที ่ที าดว้ ยโลหะทองแดง
เป็นปากกลบี บวั หุ้มด้วยทองคาสลักลายดอกไมเ้ รียกว่า บัวแฉก มีพานทองคาอย่างจานเชิง 5
พานประจาสาหรับบายศรีทอง และพานเงนิ อยา่ งจานเชงิ 5 พานสาหรบั บายศรเี งิน ทั้งบายศรีทองและ
บายศรีเงินใสอ่ าหารคาว-หวานหรือใส่ดอกไม้แล้วแตง่ าน ตอ่ มาในรัชกาลที่ 4 (บางแห่งวา่ รชั กาลที่ 2)
โปรดเกลา้ ฯ ให้ทาแกว้ ข้ึนเป็นเชงิ อยา่ งพานแกว้ ซ้อนขึ้นไปเรยี กว่า บายศรแี ก้ว อาจเป็นด้วยเหตทุ ี่วา่
ทรงนบั ถอื พระพุทธมหามณรี ัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) และเชอื่ ว่า อธิษฐานขอพรสง่ิ ใดจะได้
สมดงั ใจนึกราวกับแก้วสารพัดนึก จึงโปรดเกล้าฯ ใหต้ ั้งบายศรีแกว้ ไว้กลาง บายศรเี งนิ ไว้ทางด้านซา้ ย
และบายศรที องไวท้ างดา้ นขวา เป็นของถาวรตง้ั แตน่ ั้นมา และใชม้ าจนถึงปัจจุบนั ส่วนบายศรสี ารบั เล็ก
น่าจะมใี นสมัยรัชกาลท่ี 4 หรอื รัชกาลท่ี 4 เพ่อื ใช้สบั เปลย่ี นกับบายศรีสารบั ใหญ่ ในบางพระราชพิธี

นอกจากบายศรีแกว้ ทอง เงิน แล้ว ยังโปรดเกลา้ ฯ ให้สร้างแว่นเวียนเทียน ซึง่ เป็นแก้วเจียระไน
และมีด้ามถอื สาหรับตดิ เทยี น เวียนรอบผู้ทาขวญั ในการสมโภชเวียนเทยี น เพม่ิ ขึ้นจากแว่นโลหะอีกดว้ ย
เพอ่ื ใช้ในการเวยี นเทียนใหค้ รบตามพานแก้ว พานทอง และพานเงิน อย่างละ 3 แวน่

ท้ังน้ี บายศรีแกว้ ทอง เงนิ ซึ่งเปน็ บายศรขี องหลวงยังปรากฏในวรรณคดเี รอ่ื ง รามเกยี รต์ิ
และ อิเหนา ซง่ึ แตง่ ขนึ้ ในสมัยรชั กาลท่ี 1 และรัชกาลท่ี 2 ตามลาดับ จงึ เปน็ ข้อสนับสนนุ ได้อกี ประการ
หนึ่งว่า บายศรีของหลวงที่เป็นบายศรีแก้ว ทอง เงนิ มีอยู่แล้ว ในสมัยรตั นโกสนิ ทร์ บายศรขี องหลวง
แตล่ ะประเภทน้นั ได้กาหนดกฎเกณฑ์ของการใช้ไว้เปน็ แบบแผนแลว้ คอื พระราชพิธเี ฉลิมพระชนมพรรษา
พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว พระราชพิธีฉตั รมงคล พระราชพิธีเปลี่ยนเครอ่ื งทรง พระพทุ ธมหามณี
รัตนปฏิมากร และพระราชพธิ สี มโภชเดือนและขน้ึ พระอู่ ใชบ้ ายศรแี กว้ ทอง เงนิ สารับใหญ่ สาหรบั พระ
ราชพธิ ีสมโภช 3 วัน พระราชโอรส พระราชธดิ า หรอื พระเจา้ หลานเธอทป่ี ระสตู ิ ใชบ้ ายศรแี กว้ ทอง
เงนิ สารับเลก็ พระราชพธิ สี มโภชข้ึนระวางช้างสาคัญ ใช้บายศรีแก้ว ทอง เงนิ สารบั ใหญ่ และบายศรี
ตองรองทองขาว ส่วนพระราชพธิ ีบวงสรวง สมเดจ็ พระบรู พมหากษตั รยิ าธิราช และพระราชพธิ ีสมโภช
ศาลหลักเมือง ใช้บายศรตี น้ บายศรขี องหลวงจะใชใ้ นโอกาสใดน้ัน เปน็ ท่ีสงั เกตได้วา่ ถา้ เป็นงานพระราช
พธิ ีอย่างใหญ่ ส่วนใหญม่ กั มีการเวียนเทียนสมโภช ก็จะตง้ั บายศรีแกว้ ทอง เงิน สารับใหญ่ ทง้ั นี้
บางพระราชพธิ ีอาจมที ัง้ บายศรีแก้ว ทอง เงนิ สารบั ใหญ่ และบายศรีตองรองทองขาวตง้ั ควบคู่กันด้วย
แต่ต้งั แยกไว้ตา่ งหาก ไมไ่ ด้วางเรียงกนั
(สารานุกรมไทย ฉบบั เยาวชน : http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book)

ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 18

บายศรขี องราษฎร

คือ บายศรที ใ่ี ชใ้ นพิธีกรรมต่างๆ ของราษฎร ซ่งึ แตกต่างกันในแตล่ ะทอ้ งถนิ่ แบง่ เป็น
2 ชนิด คือ

1. บายศรีปากชาม ใชใ้ บตองม้วนเปน็ กรวยควา่ ไว้กลางชามเบญจรงค์ ชามลายคราม หรอื
ชามทีม่ ลี วดลายสวยงาม ข้างในกรวยใส่ขา้ วสุก บนยอดกรวยมีไม้แหลมเสยี บไข่ตม้ สุกปอกเปลอื ก
ท่ีเรียกวา่ ไข่ขวัญ บนยอดไข่ขวัญปักดอกไม้เสยี บต่อข้ึนไป ส่วนใหญใ่ ช้ดอกมะลิ รอบกรวยประดบั ด้วย
ใบตองทพี่ บั ทบกนั ไปมาใหเ้ ป็นรปู แหลมเรยี ว เรียกว่า นมแมว ซ้อนทับเหลอื่ มกันเป็น 3 ชั้น 5 ช้ัน
7 ชัน้ หรือ 9 ชน้ั ชัน้ ละ 3 ยอด และนาใบตองมาตัดใหห้ ยกั ไปหยักมาเหมอื นอยา่ งฟันเล่ือยลดหลนั่
กนั ขนึ้ ไป ตอนกลางตดั แหว่งเป็นหนา้ จ่ัวกลายๆ รวม 3 ใบ เรยี กว่า แมงดา หรอื ตวั เต่า โดยวางแมงดา
แทรกระหว่างนมแมว ตอนล่างของแมงดามีใบตองเป็นหางหักพบั รับตอนลา่ งของหางนมแมวอกี ที
บนแมงดาวางกล้วยน้าไท แตงกวาตดั ฝานตามยาว อย่างละ 3 ช้นิ หรอื อาจวางขนมหวาน เชน่ ขนมตม้ ขาว
ฝอยทอง นอกจากน้ียังมีดอกไมธ้ ปู เทียน 3 ชุด และดา้ ยสายสิญจน์เด็ด ขนาดผูกขอ้ มอื พาดไว้ตาม
นมแมว หรอื อาจใส่ออ้ ยตดั เป็นท่อนเล็กๆ ไว้ในบายศรี

ภาพท่ี 1.5 บายศรีปากชาม ภาพที่ 1.6 บายศรีปากชามหน้านาง
ทมี่ า : สารานุกรมไทย เลม่ ท่ี38 ทีม่ า : อญั ชลี จรรยารยชน. 2537

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม เล่มที่ 1 ความเปน็ มาและคุณคา่ ของบายศรี 19

2. บายศรีใหญ่ หรือ บายศรตี น้ เปน็ บายศรีขนาดใหญ่ ทาดว้ ยใบตองมว้ นและพับใหเ้ ป็น
ยอดแหลม จบั ให้กน้ ชนกนั เป็นคู่ๆ แลว้ จบั โค้งเป็นวงอยา่ งวงกาไล จะเหน็ เป็นยอดแหลมๆ ยื่นออกไป
ทัง้ ขา้ งบนและขา้ งล่าง นาไปตรึงรอบขอบแปน้ ไมร้ ปู กลม ตรงกลางแปน้ เจาะรูมีไมย้ าวเสียบเปน็ แกนกลาง
แป้นไม้น้ีวางซอ้ นกนั เป็นชั้นๆ ระยะหา่ งพอสมควร แตม่ ขี นาดเรยี วข้นึ ไปตามลาดบั บนยอดบายศรีใหญ่
ตัง้ ชามหรอื โถขนาดเล็กหรอื ขันประดับดว้ ยพมุ่ ดอกไม้ หรอื อาจใช้บายศรีปากชามก็ได้ มีไมไ้ ผส่ ีสกุ ผา่ ซีก
๓ ซีก พนั ดว้ ยผา้ ขาวขนาบขา้ งผกู ด้วยด้ายเปน็ 3 เปลาะ นายอดตองออ่ น 3 ยอด ปะทบั ปดิ ซกี ไม้
เอาผา้ อยา่ งดคี ลุมรอบบายศรีอกี ชน้ั หนง่ึ ผ้านี้เรียกว่า ผา้ ห่อขวญั บายศรีชนดิ นีอ้ าจเรยี กว่า บายศรชี ้ัน
หรือบายศรีตง้ั

ภาพท่ี 1.7 บายศรใี หญภ่ าคเหนือ ภาพที่ 1.8 บายศรีหลกั 9 ชนั้

ที่มา : สารานุกรมไทย เลม่ ที่38

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคุณคา่ ของบายศรี 20

บายศรปี ากชาม

บายศรีปากชาม นิยมใช้บูชาเปน็ คู่ จะใช้ในงานพธิ ีของสามัญชนท่ัวไป เช่น พิธีบวงสรวงเทพยดา
พธิ บี ูชาครูตา่ ง ๆ และสามารถนาไปกราบพระภกิ ษุสงฆ์ได้ หรอื ใชก้ ราบสักการบูชาพระรตั นตรยั

นอกจากนี้ยังใช้เป็นส่วนประกอบของบายศรีต้น (หลัก) ด้วย กล่าวคือ ใชว้ างบนชัน้ ยอดของ
บายศรีต้น (หลกั ) บายศรปี ากชามถือเปน็ บายศรีแมแ่ บบในการประดิษฐ์บายศรใี นชน้ั ต่อไป บายศรี
ปากชามแบ่งเปน็ 3 ประเภท

1. บายศรีปากชามชน้ั ตน้
2. บายศรีปากชามชัน้ กลาง
3. บายศรีปากชามชน้ั สูง

บายศรีปากชามชน้ั ต้น
มีลกั ษณะน้ิวบายศรี 3 – 5 ชนั้ ใชใ้ นพิธีทาขวญั เดก็ แรกเกิด ทาขวญั เดือน พิธีโกนจุก ทาขวัญ

บวชเณร บวชนาค ทาขวญั บ่าวสาว หรอื ใชใ้ นการสังเวยพระภูมิเจ้าที่ ตั้งศาลพระภมู ิ เปน็ ต้น

ภาพท่ี 1.9 บายศรปี ากชามชั้นตน้ แบบโบราณ

ทีม่ า : อุมาวดี ทรพั ย์สิน. (2550).

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคุณคา่ ของบายศรี 21

บายศรปี ากชามชั้นกลาง
มลี ักษณะนิ้วบายศรี 7 ช้นั ใชใ้ นพิธีไหวค้ รู เช่น ครูทางดนตรี โขน ละคร ขับร้องฟอ้ นรา

ใช้บชู าเทพยดาอารักษ์ เป็นต้น

ภาพที่ 1.10 บายศรีปากชามชั้นกลางแบบหางหงส์

ทม่ี า : อุมาวดี ทรพั ย์สนิ . (2550).

บายศรีปากชามชัน้ สงู
มีลกั ษณะนิว้ บายศรี 9 ช้นั ใชใ้ นพิธีไหว้ครู พิธีบวงสรวง พระพรหม และเทพยดา ใช้บูชาพระ

บรมสารรี กิ ธาตุ หรอื ใชใ้ นการทาขวญั ในการฉลองพระพุทธรูป หรือนาไปกราบบูชาพระรัตนตรัย กราบ
พระภกิ ษุสงฆ์ เป็นตน้

ชดุ ฝึกทักษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 22

รูปแบบของบายศรีปากชาม
1. ตัว (องค)์ บายศรี ประกอบดว้ ยตัวแม่ 3 ตวั และตวั ลกู หรอื ตวั แมงดา 3 ตัว จานวนชน้ั

(นิ้ว) ของบายศรที ป่ี ระดษิ ฐ์ เช่น 3, 5, 7 และ 9 ชนั้
2. ตัวแมงดา คอื ส่วนทอี่ ยรู่ ะหว่างตัวบายศรี มีลักษณะคล้ายตัวแมงดา ตามรปู แบบโบราณ
3. กรวยตัว คอื ส่วนทบ่ี รรจุข้าวอยู่กึ่งกลางขององค์บายศรี
4. ไข่ยอดหรอื ไข่ขวัญ
5. แตงกวาหรือกล้วยน้าไท (กล้วยน้าวา้ ) ผา่ ซกี ประกบกันวางระหว่างตวั บายศรี หมายถึง

ความกลมเกลียว สามคั คี
นวิ้ บายศรี

น้วิ 3 หมายถงึ พระรตั นตรัย คอื พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์
นิ้ว 5 หมายถึง ขนั ธ์ 5 ของมนุษย์ ประกอบด้วย รูป เวทนา สัญญา สังขาร และ
วญิ ญาณ
นว้ิ 7 หมายถงึ สวรรค์ทั้ง 6 ช้ัน รวมทงั้ ช้นั โลก
นว้ิ 9 หมายถึงคุณของพระพทุ ธเจ้า ซง่ึ เปน็ เลขแห่งความมงคล

ภาพท่ี 1.11 บายศรีปากชามช้ันสงู ภาพที่ 1.12 บายศรปี ากชามชนั้ สูง
ท่มี า : สารานุกรมไทย เล่มที่38 ทม่ี า : สารานุกรมไทย เลม่ ท่ี38

ชดุ ฝกึ ทกั ษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เล่มท่ี 1 ความเป็นมาและคุณคา่ ของบายศรี 23

การนาไปใช้ประโยชน์

บายศรี ใชใ้ นงานพธิ ีต่าง ๆ ของราษฎร ดงั นี้
1. พธิ ีเกยี่ วกบั คน เป็นพธิ ีการท่มี คี วามสอดคลอ้ งกบั วถิ กี ารดาเนนิ ชีวติ ของคนไทย เช่น
การทาขวัญแรกเกดิ การทาขวัญเดือน การทาขวัญตัดจกุ -โกนจุก การทาขวัญบวชเณร บวชนาค
การทาขวัญเมือ่ เจบ็ ป่วย การสู่ขวัญ

ภาพท่ี 1.13 การทาขวญั นาค
ที่มา : https://www.google.com/search?q=การทาขวัญนาค

2. พธิ ีเกยี่ วกบั สถานท่ี พธิ ีการทมี่ ีความสอดคลอ้ งกับการอย่อู าศัยของคนไทย เชน่
พิธียกศาลพระภมู ิ การยกเสาเอก การวางศลิ าฤกษ์ การสบื ชะตาแบบล้านนา การบูชาเตาทามดี ของ
จังหวัดพระนครศรีอยธุ ยา เปน็ ต้น

ภาพที่ 1.14 พิธวี างศิลาฤกษ์ ยกเสาเอก
ทม่ี า : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคุณคา่ ของบายศรี 24

3. พิธเี กยี่ วกบั สัตว์ พธิ กี ารทีม่ คี วามสอดคล้องกับการทามาหากนิ ของคนไทยท่ีเกี่ยวข้อง
กับสัตว์ เชน่ การทาขวัญควาย การทาขวัญช้าง

ภาพที่ 1.15 พิธที าขวญั ควาย
ท่ีมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=991&bih=582

4. พธิ ีเกย่ี วกบั พชื พธิ ีการทมี่ ีความสอดคล้องกับการทามาหากินของคนไทยท่เี กี่ยวขอ้ งกบั
พืช เช่น การทาขวัญข้าว

ภาพท่ี 1.15 พธิ ที าขวญั ข้าว
ท่ีมา : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=

991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=2dLsXKfQJ_D7z7sPjumsuA0&q=

การทาขวญั ข้าว&oq=การทาขวญั ข้าว

ชดุ ฝึกทักษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มที่ 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 25

4. พธิ เี กยี่ วกบั สงิ่ ลี้ลบั พิธีการทีม่ ีความสอดคลอ้ งกับความเช่อื ของคนไทย เช่น
การไหว้ครู ดนตรี โขน ละคร การบวงสรวงเทวดา

ภาพท่ี 1.16 พิธีบวงสรวงเทวดา
ทม่ี า : https://www.google.com/search?newwindow=1&biw=
991&bih=582&tbm=isch&sa=1&ei=HdXsXObjDJSQmgf13YboBA&q=พิธีบวงสรวงเทวดา

พิธีกรรมบางอยา่ ง มีเพ่ือจุดประสงค์เป็นอุบายในการสั่งสอนลูกหลาน เพอ่ื ให้มธี รรมะ มสี ติ
มคี วามอดทน ความศรัทธา ความสามคั คี เป็นการปลกู ฝงั คุณธรรม ท้งั ความกตญั ญู ความออ่ นน้อม
ถ่อมตน ความจงรักภักดี ความรบั ผดิ ชอบ ความสามคั คี การรูห้ นา้ ท่แี หง่ ตน การใหก้ าลังใจซึ่งกนั และ
กัน ฯลฯ จึงไมค่ วรมองข้ามภมู ิปัญญาของบรรพบุรุษไทย หรอื เหน็ ว่าเปน็ เรือ่ งงมงาย

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี 26

คตธิ รรมจากบายศรี

พานบายศรี เปน็ สงิ่ ทบี่ ่งบอกคตธิ รรมทางพระพุทธศาสนา 2 ประการ คือ สจั ธรรม
ความจริงแทแ้ นน่ อน กบั อนิจจงั ความไมเ่ ทยี่ งแท้ ไมแ่ นน่ อน ไม่ถาวรมัน่ คง ไมจ่ ีรงั ย่ังยนื อย่างเชน่

นิราศบทนี้

นริ าศสพุ รรณ
สุนทรภู่ (ร้อยกรอง)

เหมอื นบายศรี มีงาน ทา่ นถนอม
เจิมแปง้ หอม กระแจะจันทร์ ให้หรรษา
พอเสรจ็ งาน ท่านทิ้ง ลงคงคา
ตอ้ งลอยมา ลอยไป เปน็ ใบตอง

(ชว่ งเปน็ ใบตอง ระยะเวลายาวนาน ช่วงเป็นบายศรีระยะเวลาสน้ั เพราะฉะน้นั อย่าทะนงตวั
หรอื ทะนงศกั ดใ์ิ นช่วงทเ่ี ปน็ บายศร)ี

ปกติการทาบายศรี จะตอ้ งทาจากใบตองตานี อาศยั ความประณตี อดทน ผสมทง้ั ศาสตร์
และศลิ ป์ในตวั ผทู้ าบายศรีต้องไม่กล่าวคาหยาบ (บายศรีท่ใี ช้ในพิธกี รรมทางพราหมณ์ ผูท้ าต้อง
ถอื ศีล 8 จึงจะทาใหบ้ ายศรนี ้นั ๆ ศกั ดิ์สทิ ธ)ิ์

มคี วามหมายทางธรรมะวา่ การทาความดนี ั้นทาได้ยาก ตอ้ งอดทน รักดี ใฝด่ ี ตอ้ งมสี ติ
มีสมาธิ เม่ือเราเตรยี มใบตอง ฉีกใบตอง เชด็ ใบตอง ม้วนนิว้ บายศรี ประกอบตัวบายศรี และแม้แต่
การแตง่ ตัวบายศรีด้วยดอกไมม้ งคลนาม ต้องทาอย่างใจเยน็ เบามือ ใบตองจะได้ไม่แตกจนเสียงาน
น่นั คือการฝึกสมาธิ ตอ้ งมสี ติ และสามัคคี ตลอดเวลาจึงจะสาเร็จ

จะเหน็ ได้ว่า บายศรี แท้จรงิ คอื อบุ ายสัง่ สอนลูกหลาน ปลกู ฝงั ธรรมะความอ่อนนอ้ ม
ความจงรักภักดี ความสามคั คี ฯลฯ ซ่ึงเราควรชน่ื ชมในภมู ปิ ัญญาบรรพชนไทยของเรา

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเปน็ มาและคณุ คา่ ของบายศรี 27

แบบฝึกทกั ษะที่ 1

คาช้ีแจง ใหน้ กั เรียนตอบคาถามตอ่ ไปน้ีใหถ้ ูกตอ้ ง (10 คะแนน)

1. บอกความหมายของคาว่า “บายศรี” (2 คะแนน)
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

2. บายศรปี ากชามแบ่งเปน็ กแี่ บบ ไดแ้ กอ่ ะไรบ้าง (2 คะแนน)
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

3. การทาบายศรปี ากชามชน้ั กลางใช้ในงานพธิ ีใด (2 คะแนน)
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

4. เราใช้บายศรีปากชามแบบใดบชู าพระรัตนตรยั (2 คะแนน)
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

5. จงบอกสว่ นประกอบบายศรีปากชาม (2 คะแนน)
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................

ชดุ ฝึกทักษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ท่ี 1 ความเปน็ มาและคณุ คา่ ของบายศรี 28

แบบทดสอบหลงั เรยี น

คาสงั่ ใหน้ ักเรยี นทาเครื่องหมาย × ทับตวั อกั ษรหน้าคาตอบทถี่ กู ท่สี ดุ (10 คะแนน)

1. คาว่า บาย ในภาษาอีสาน หมายถงึ ขอ้ ใด
ก. ข้าว
ข. ภาชนะ
ค. ความดี
ง. จบั ต้อง สมั ผัส

2. ข้อใดเป็นการใชป้ ระโยชน์ของบายศรที ี่ไม่เหมาะสม
ก. ใชป้ ระดบั ตกแตง่ โต๊ะอาหาร
ข. ใช้ในพิธไี หวค้ รูดนตรีไทย
ค. ใช้ในพิธีทาขวัญเดือน
ง. ใชใ้ นพธิ ีแก้บน

3. ศาสนาใดมีความเชือ่ ถือเรอ่ื งว่าผสี างเทวดาเป็นส่ิงศักด์ิสทิ ธิ์
ก. พทุ ธ
ข. พราหมณ์
ค. อสิ ลาม
ง. ครสิ ต์

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เลม่ ที่ 1 ความเปน็ มาและคุณค่าของบายศรี 29

4. บายศรแี บ่งออกเป็น 2 ประเภทคอื ขอ้ ใด
ก. บายศรปี ากชาม บายศรีสขู่ วัญ
ข. บายศรสี ารบั เล็ก บายศรสี ารับใหญ่
ค. บายศรขี องหลวง บายศรขี องราษฎร
ง. บายศรีของราษฎร บายศรีตองรองทองขาว

5. บายศรีใหญ่ของราษฎร เรยี กอกี อย่างหนึ่งวา่ อยา่ งไร
ก. บายศรีตองรองทองขาว
ข. บายศรสี ารบั ใหญ่
ค. บายศรีปากชาม
ง. บายศรีสู่ขวัญ

6. นมแมวเป็นสว่ นประกอบของบายศรี มชี ่ือเรยี กหลายอย่าง ยกเวน้ ข้อใด
ก. ตวั ลูก
ข. ตวั รอง
ค. ตวั ยอด
ง. นมสาว

7. ตามความเช่ือ ก่อนเรยี นทาบายศรีตอ้ งทาอยา่ งไรก่อน
ก. เชญิ ครู – อาจารย์
ข. บอกกล่าวครู – อาจารย์
ค. ไหวค้ รู – อาจารย์
ง. ทาบญุ ให้ครู – อาจารย์

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัตงิ านประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มที่ 1 ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี 30

8. พธิ กี ารใดเกยี่ วขอ้ งกับส่ิงล้ีลบั
ก. การไหวค้ รูดนตรี
ข. การบชู าเตาทามดี
ค. การยกเสาเอก
ง. การสืบชะตา

9. พิธีวางศิลาฤกษ์ศาลาเฉลมิ พระเกยี รติ 80 ปี เป็นการนาบายศรไี ปใชป้ ระโยชนใ์ นการพธิ ีการที่
เกี่ยวขอ้ งกบั เรือ่ งใด

ก. ส่งิ ลี้ลับ
ข. สถานที่
ค. พชื
ง. คน

10. พานบายศรสี ่อื ความหมายทางธรรมะ ขอ้ ใดถูกตอ้ งที่สุด
ก. อยา่ ดงึ ต้นกล้าให้โตไวๆ
ข. สง่ิ ศกั ด์ิคุม้ ครองคนดี
ค. การทาความดี ต้องใช้ความอดทน
ง. หากลม้ ลง อยา่ กลวั กับการลุกขนึ้ ใหม่

ชดุ ฝึกทกั ษะปฏิบัติงานประดษิ ฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเป็นมาและคณุ ค่าของบายศรี 31

บรรณานกุ รม

จนั ทนา เพชรสงคราม. (2549). งานใบตอง. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์ไทยวัฒนาพาณิช.
ปรางค์ เด่นดาวเสอื . (2541). ตาราการจัดดอกไม้สด. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพร์ ่งุ เรอื งรัตน์.
มณีรตั น์ จนั ทนะผลิน. (2540). งานใบตอง. กรุงเทพฯ : อมั รินทร์พร้ินต้ิงแอนด์

พบั ลชิ ชิ่ง.
เปลือ่ ง กมทุ . (2540). เทคนิคนทิ รรศการ. มหาวทิ ยาลยั ศรีนครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมิตร.
ภัทราวธุ ทองแย้ม. (2548). บายศรี ของสงู ที่ทรงคุณค่า. กรุงเทพฯ : สานักพมิ พ์

แม่บ้าน จากดั .
รตั นลกั ษณ์ ปัญจวุฒิพัฒน์. (2547). งานดอกไมส้ ดในวัฒนธรรมไทย. กรงุ เทพฯ :

สานกั พิมพเ์ ศรษฐศลิ ป์.
ราชบณั ฑติ ยสถาน. (2546). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ. 2546. กรงุ เทพฯ :

บริษัทนานมบี ุคสพ์ ับลิเคชั่นส์ จากัด.
วทิ ย์ พิณคนั เงนิ . (2546). เคร่อื งสดและการจัดดอกไมข้ องไทย. กรงุ เทพฯ : กองวฒั นธรรม

สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร.
วฒั นะ จูฑะวภิ าต. (2546). การจดั นทิ รรศการ. กรงุ เทพฯ : กล่ินแกว้ .
ศักรนิ ทร์ หงสร์ ัตนาวรกิจ. (2547). งานใบตอง ชุดภาชนะใบตอง. กรุงเทพฯ :

อินเตอร์ล้ิงค ์โปรซายน.์
ศภุ ลกั ษณ์ ทบั ทวี. (2550). กระทงลอย. กรงุ เทพฯ :วาดศลิ ป์.
สภาวัฒนธรรมแห่งชาติ. (2544). วฒั นธรรมไทย ทางประณีตศิลปะ การจดั ดอกไม้สด.

กรุงเทพฯ : สานกั วฒั นธรรมฝา่ ยหญิง.
สะอิ้งมาศ นวรตั น.์ (2542). ตาราจัดดอกไมส้ ดและประดษิ ฐ์ของชารว่ ย. พิมพ์คร้งั ที่ 3.

กรุงเทพฯ : กา้ วหน้าการพมิ พ์.
อมุ าวดี ทรพั ยส์ ิน. (2550). บายศรีปากชามประกอบพธิ กี รรม. กรงุ เทพฯ : วาดศลิ ป์.

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเปน็ มาและคุณค่าของบายศรี 32

ภาคผนวก

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเปน็ มาและคุณค่าของบายศรี 33

เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน
ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรปี ากชาม

เล่มท่ี 1 ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี
กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชพี และเทคโนโลยี ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ่ี 1

1. ง 6. ง
2. ก 7. ข
3. ค 8. ง
4. ก 9. ค
5. ข 10. ง

ชุดฝกึ ทกั ษะปฏิบัตงิ านประดษิ ฐ์ บายศรปี ากชาม เล่มท่ี 1 ความเป็นมาและคณุ คา่ ของบายศรี 34

เฉลยแบบฝกึ ที่ 1

คาช้แี จง ใหน้ กั เรียนตอบคาถามตอ่ ไปน้ีให้ถกู ต้อง (10 คะแนน)

1. บอกความหมายของคาว่า “บายศรี” (2 คะแนน)
ภาชนะท่ีตกแตง่ ใหส้ วยงาม

2. บายศรปี ากชามแบ่งเปน็ กแี่ บบ ได้แกอ่ ะไรบ้าง (2 คะแนน)
3 แบบ คือ
1. บายศรปี ากชามชน้ั ตน้
2. บายศรปี ากชามช้นั กลาง
3. บายศรปี ากชามชน้ั สูง

3. การทาบายศรีปากชามชนั้ กลางใช้ในงานพธิ ีใด (2 คะแนน)
พิธไี หวค้ รู ใช้บูชาเทพยดาอารักษ์

4. เราใชบ้ ายศรีปากชามแบบใดบูชาพระรตั นตรยั (2 คะแนน)
บายศรีปากชามชั้นต้น

5. จงบอกส่วนประกอบบายศรปี ากชาม (2 คะแนน)
1. บายศรีตวั แม่
2. บายศรตี วั ลูก
3. กรวยตวั
4. ตัวแมงดา
5. ไข่ยอดหรือไข่ขวัญ
6. แตงกวา หรอื กล้วยนา้ ไท

ชดุ ฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม เลม่ ที่ 1 ความเปน็ มาและคุณค่าของบายศรี 35

เฉลยแบบทดสอบหลังเรยี น
ชุดฝกึ ทักษะปฏิบัติงานประดิษฐ์ บายศรีปากชาม

เล่มท่ี 1 ความเป็นมาและคุณค่าของบายศรี
กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชพี และเทคโนโลยี ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ่ี 1

1. ค 6. ง
2. ข 7. ค
3. ง 8. ง
4. ก 9. ก
5. ค 10. ค