หน่วยการเรียนรู้ที่ 2 ที่มาของกฎหมายเเละระบบกฎหมาย

หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ 2
ที่มาของกฎหมายและระบบกฎหมาย

บ่อเกิดของกฎหมาย (Source of law) คอื สิ่งท่ีผู้ออกกฎหมายนาเอามาบัญญตั ิ
เปน็ กฎหมาย เช่น ข้อหา้ มทางศาสนา จารตี ประเพณี คาพพิ ากษาของศาล
ความเหน็ ของนักปราชญ์ทางกฎหมายตลอดจนหลกั ความยุติธรรม เป็นต้น
บอ่ เกดิ แห่งกฎหมายไทยมี 2 ประเภท ดงั นี้
 กฎหมายทบ่ี ญั ญตั ิข้ึน คอื กฎหมายทเ่ี กิดจากกระบวนการบัญญตั ิจดั ทาข้นึ

หรือกฎหมายท่ีเปน็ ลายลักษณอ์ ักษร
 กฎหมายท่ีมิไดบ้ ัญญัติขน้ึ คือ กฎหมายทีม่ ิได้ผา่ นกระบวนการบญั ญตั ิ เช่น

กฎหมายจารีตประเพณที ้องถ่นิ กฎหมายท่ัวไป เปน็ ตน้

ท่ีมาของกฎหมาย มี 2 รูปแบบดงั น้ี

 กฎหมายลายลักษณ์อักษร คือ กฎหมายทร่ี ฐั บญั ญตั ขิ ้นึ เพือ่ เปน็ เกณฑใ์ นการอยรู่ ว่ มกัน
ของประชาชนในรฐั โดยมกี ารประกาศให้ทราบทั่วกนั ในหนงั สือของทางราชการท่เี รียกวา่
“ราชกิจจานเุ บกษา” เม่ือกฎหมายใดประกาศออกมาใช้แลว้ จะมผี ลบงั คับใชเ้ ป็นกฎหมาย
ไดต้ ลอดไปจนกวา่ จะถูกยกเลกิ หรอื ออกฎหมายฉบับ ใหม่มาแกไ้ ขเปล่ยี นแปลงหรอื ยกเลกิ
กฎหมายฉบบั เกา่

 กฎหมายไม่เป็นลายลักษณ์อักษร คอื กฎหมายท่ีประชาชนรู้จักกนั โดยท่ัวว่าเป็นขอ้ บังคบั
ทตี่ นจะต้องปฏิบัตติ าม แมจ้ ะมิได้มีการบญั ญตั ไิ ว้เปน็ ลายลักษณ์อักษรก็ตาม เชน่ การรักษา-
คนไข้ของแพทย์ บางครั้งอาจทาใหค้ นไขถ้ งึ แก่ความตาย โดยแพทยใ์ ชค้ วามรูค้ วามสามารถ
เต็มท่ตี ามหน้าที่ของแพทย์ทีด่ ี แพทย์นน้ั ย่อมไม่ผิดฐานฆ่าผ้อู ืน่ เปน็ ตน้

กฎหมายลายลกั ษณ์อกั ษร มี 3 ประเภท ดงั นี้

1. กฎหมายลายลกั ษณอ์ กั ษรท่ีบญั ญัติขน้ึ โดยฝา่ ยนติ ิบญั ญัติ
 รัฐธรรมนญู
 พระราชบัญญตั แิ ละประมวลกฎหมาย

2. กฎหมายลายลกั ษณ์อักษรท่ีบัญญัตขิ นึ้ โดยฝา่ ยบรหิ าร
 พระราชกาหนด
 พระราชกฤษฎกี า
 กฎกระทรวง

3. กฎหมายลายลักษณอ์ กั ษรทีบ่ ัญญัติข้นึ โดยองคก์ ารปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่
 เทศบัญญัติ
 ขอ้ บญั ญตั อิ งคก์ ารบริหารส่วนจงั หวดั
 ขอ้ บัญญัตอิ งคก์ ารบริหารส่วนตาบล
 ข้อบญั ญตั ิกรุงเทพมหานคร
 ขอ้ บญั ญัติเมอื งพทั ยา

กฎหมายทไี่ ม่เป็นลายลักษณอ์ กั ษร มี 2 ประเภท ดงั น้ี

1. กฎหมายจารตี ประเพณี เปน็ กฎหมายทไ่ี ม่ได้บญั ญัตไิ วเ้ ปน็ ลายลกั ษณ์อักษร แตเ่ ปน็ สิ่งที่มกี ารประพฤติ

ปฏบิ ตั กิ นั มาช้านานในสังคม มลี กั ษณะดังน้ี
 เปน็ จารตี ทปี่ ระชาชนได้ปฏบิ ตั ติ ดิ ต่อกนั มาเปน็ เวลาชา้ นาน
 เปน็ จารตี ประเพณที มี่ เี หตุผลและเป็นธรรม
 เป็นจารีตประเพณีท่ไี ม่ขัดต่อกฎหมายท่ีใชบ้ งั คับอยูใ่ นสงั คม
 เปน็ จารตี ประเพณที ก่ี าหนดแนน่ อนและเปน็ สงิ่ ท่ปี ระชาชนตอ้ งปฏบิ ัตติ าม

2. หลักกฎหมายทั่วไป ในกรณีท่ไี มม่ ีจารีตประเพณแี ละไมม่ ีบทกฎหมายท่ใี กลเ้ คียงอย่างยง่ิ ศาลจะตอ้ งวนิ จิ ฉัย

คดนี ั้น โดยอาศัยหลกั กฎหมายท่ัวไป อาจปรากฏอยใู่ นรปู ของสุภาษติ กฎหมายในภาษาละตนิ หรอื กฎหมาย

ตา่ งประเทศหรอื กฎหมายที่เกดิ ใหมท่ ีป่ ระเทศตา่ ง ๆ ยอมรบั มาปฏิบตั ิ ดงั นี้
 สุภาษติ ในกฎหมายภาษาละตนิ เช่น “กรรมเปน็ เคร่อื งชเ้ี จตนา” “ผ้รู ับโอนไม่มีสทิ ธ์กิ ว่าผู้โอน” เป็นตน้
 หลกั กฎหมายตา่ งประเทศ ศาลอาจนาหลกั กฎหมายต่างประเทศมาใชใ้ นฐานะหลักกฎหมายทวั่ ไป
 หลกั กฎหมายท่ีเกิดข้ึนใหมท่ ่ปี ระเทศตา่ ง ๆ ยอมรบั มาปฏบิ ตั ิ

ระบบกฎหมาย

 ระบบกฎหมายลายลักษณ์อักษร (Civil Law) หรอื ระบบประมวลกฎหมาย ระบบนม้ี ีประวัตคิ วามเป็นมา
จากกฎหมายโรมนั ทสี่ าคัญ เช่น กฎหมายสิบสองโตะ๊ และกฎหมายของจักรพรรดิครสิ ติเนยี น เป็นต้น
ระบบกฎหมายนี้จะใชใ้ นแถบประเทศภาคพืน้ ยุโรป เชน่ เยอรมนั ฝรงั่ เศส อติ าลี สวิตเซอรแ์ ลนด์ เบลเยย่ี ม
สเปน โปแลนด์ เป็นต้น และยงั ไดแ้ พร่หลายสู่ประเทศแถบลาตินอเมริกา ประเทศในเอเชยี เชน่ จนี ไทย ญป่ี นุ่
ตวั อย่างประมวลกฎหมายไทยทสี่ าคัญ ไดแ้ ก่ ประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายแพ่งและพานชิ ย์
ประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา ประมวลกฎหมายวธิ พี จิ ารณาความแพง่ ประมวลกฎหมายท่ีดิน
และประมวลรัษฎากร เป็นตน้

 กฎหมายทไ่ี มเ่ ปน็ ลายลกั ษณอ์ กั ษร (Common Law) ระบบกฎหมายจารตี ประเพณีเกิดจากจารตี ประเพณี
และคาพิพากษาของศาล โดยจะนาเอาหลักเกณฑ์และเหตผุ ลจากคาพิพากษาของศาลเป็นบอ่ เกิดของกฎหมาย
หรืออาจกล่าวได้วา่ ตวั คาพิพากษาเปน็ ตัวบทกฎหมาย

การศกึ ษากฎหมายไทย มี 2 แบบ ดังนี้

1. ภาคกฎหมายไทยดง้ั เดมิ
 กฎหมายจากวัฒนธรรมและสงั คมไทยแท้
 กฎหมายมาจากวัฒนธรรมของอนิ เดยี

2. ภาคกฎหมายสมยั ใหม่
 มกี ารรับเอากฎหมายองั กฤษเข้ามาใช้เพ่อื เพ่ิมเตมิ กฎหมายไทยใหส้ มบูรณ์ขึน้
 มกี ารจดั ทากฎหมายทเ่ี รียกวา่ “ประมวลกฎหมาย”เลียนแบบกฎหมายฝรง่ั เศส
 มีการจดั ทาประมวลกฎหมาย โดนเลียนแบบกฎหมายเยอรมันแทนกฎหมายฝรั่งเศส

คาถามท้ายหนว่ ยการเรยี นรู้

1. กฎหมายลายลักษณ์อกั ษรคืออะไร มีทมี่ าอยา่ งไร
2. กฎหมายลายลกั ษณ์อกั ษรแตกตา่ งจากกฎหมายท่ีไมเ่ ปน็ ลายลกั ษณอ์ กั ษรอยา่ งไร
3. กฎหมายไทยมที ่ีมาจากอะไร เพราะอะไรจงึ เปน็ เช่นนน้ั
4. นกั เรยี นคดิ ว่าระบบกฎหมายทไ่ี มเ่ ปน็ ลายลักษณ์อักษรสามารถควบคุมสมาชกิ ของสงั คมได้ดีกว่าระบบกฎหมาย

ลายลักษณ์อกั ษรหรอื ไม่ เพราะอะไร
5. กฎหมายไทยท่ีใชอ้ ยู่ในปัจจบุ ันไดร้ บั อทิ ธพิ ลมาจากชาตใิ ด