Jawapan Penuh Buku Teks Sains Tg 2

Bab 1 (b) pokok padi berakar serabut manakala
pokok bunga matahari berakar
Latihan Formatif 1.1 tunjang.
1. Kepelbagaian organisma, sama ada
(c) Daun pokok padi berurat selari
haiwan, tumbuhan atau mikroorganisma. manakala daun pokok bunga
2. Biodiversiti menyediakan bahan mentah matahari berurat jejala.

seperti kayu balak, kelapa sawit dan 3. (a) Daun tumbuhan monokotiledon
getah, tumbuhan herba untuk pembuatan berurat selari manakala daun
ubat-ubatan dan kosmetik serta tempat tumbuhan dikotiledon berurat jejala.
rekreasi.
3. Maksud: spesies asli atau khusus yang (b) Tumbuhan monokotiledon berakar
ditemui pada satu kawasan tertentu serabut manakala tumbuhan
sahaja. dikotiledon berakar tunjang.
Kaedah: Menanam semula pokok dan
memperketatkan undang-undang. Latihan Sumatif 1
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
diterima) 1. (a) Biodiversiti (d) Vertebrata
4. Orang utan// harimau Malaya// landak//
pelanduk// burung enggang// bunga (b) Insang (e) Iguana
pakma// periuk kera.
(Mana-mana jawapan lain yang boleh (c) Poikiloterma (f) Dikotomi
diterima)
2. (a) 7 (b) 3 (c) 3
Latihan Formatif 1.2
1. 3. (a) (i) Tidak bersayap

Vertebrata (ii) Bersayap tebal dan keras
(iii) Pepatung (Q)

(iv) Lebih daripada tiga pasang kaki

(v) Badan bersegmen banyak

(b) Mempunyai kaki
(c) Haiwan P mempunyai tiga pasang

kaki, haiwan S mempunyai
empat pasang kaki dan haiwan T

Ikan Amfibia Reptilia Burung Mamalia mempunyai lebih daripada empat

pasang kaki.

Belut Katak Buaya Penguin Orang 4. (a) Akar, daun, batang, jumlah kotiledon
Kodok Kura-kura Itik utan
(b) (i) Daun berurat jejala
Dolfin
(ii) Akar serabut
Platipus
(iii) Kedua-dua pokok mempunyai

2. Persamaan: Kedua-dua tumbuhan batang lembut
menghasilkan biji benih
5. Betul. Haiwan tersebut ialah invertebrata
Perbezaan:
(a) pokok padi ialah tumbuhan kerana ketiga-tiganya tidak bertulang

monokotiledon manakala pokok bunga belakang.
matahari ialah tumbuhan dikotiledon.
6. Perbezaan:

(i) badan bersegmen, badan tanpa

segmen

(ii) berkaki, tanpa kaki

1

Kekunci dikotomi: organisma dan pembakaran bahan api
Invertebrata juga membebaskan karbon dioksida.
Kesemua proses ini mengekalkan
Badan tanpa segmen Badan bersegmen keseimbangan gas oksigen dan karbon
dioksida di atmosfera.
Planaria Tanpa kaki Berkaki 4. (a) Menadah air hujan untuk kegunaan

Cacing tanah Kupu-kupu harian seperti menyiram pokok dan
mencuci kereta
Masteri KBAT 1 (b) Memastikan tiada kebocoran paip
7. (a) Membina penempatan baharu (c) Membasuh kereta menggunakan air
(b) Membina lebuh raya di dalam baldi
(c) Membuka kawasan perindustrian (Mana-mana jawapan lain yang boleh
(d) Membuka kawasan pertanian diterima)
8. Haiwan endemik ialah haiwan yang
Aktiviti 2.3
diancam kepupusan. Memburu 3. Memelihara organisma daripada
dan membunuh haiwan ini boleh
menyebabkannya kepupusan. Generasi mengalami kepupusan
akan datang tidak dapat mengenali
haiwan ini sekiranya telah pupus. (Soalan 1, 2 dan 4 berdasarkan kajian
(Mana-mana jawapan lain yang boleh murid)
diterima)
Latihan Formatif 2.3
Bab 2 1. (a) Populasi (c) Habitat
(b) Komuniti (d) Ekosistem
Latihan Formatif 2.1 2. (a) Persaingan (b) Komensalisme
(c) Parasitisme
1. Pengeluar: kubis

Pengguna primer: beluncas Latihan Formatif 2.4
1. Pembalakan, pembakaran terbuka,
Pengguna sekunder: ayam
perburuan haram, penangkapan ikan
Pengguna tertier: ular tanpa kawalan
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
2. (a) diterima)
2. (a) (i) Kemusnahan habitat
Beluncas Burung pipit (ii) Migrasi atau kematian haiwan
(b) (i) Peningkatan aras karbon
Pokok Belalang Burung
padi Tikus hantu dioksida dalam atmosfera
(ii) Hujan asid yang memusnahkan
(b) Makanan akan berkurang, pengguna
berpindah ke habitat lain dan bakteria pengurai dalam tanah
(c) (i) Pengaliran baja ke dalam sungai
populasi haiwan berkurang.
menganggu hidupan akuatik
Latihan Formatif 2.2 (ii) Penggunaan racun serangga
1. Kitar karbon, kitar oksigen dan kitar air
2. Penyejatan dan kondensasi membunuh organisma lain selain
3. Tumbuhan dan haiwan menggunakan haiwan perosak
(d) (i) Pembiakan haiwan perosak
oksigen dan membebaskan karbon seperti tikus
dioksida semasa respirasi. Melalui proses (ii) Pembuangan sampah sarap ke
fotosintesis pula, tumbuhan menyerap dalam longkang menyebabkan
karbon dioksida dan menghasilkan
oksigen. Selain itu, proses pereputan

2

banjir kilat pemangsanya, iaitu helang merah telah
3. Memelihara burung hantu untuk makan ditembak. Razak perlu memelihara
burung hantu di ladangnya sebagai
tikus yang merosakkan tanaman. kawalan biologi bagi memusnahkan tikus.
4. (a) Pembakaran terbuka/ asap dari eksoz
Masteri KBAT 2
kenderaan/ asap dari kilang 5. Pokok-pokok menyerap karbon dioksida
(b) Batuk/ selesema/ asma menjadi lebih
yang dibebaskan oleh ekzos kenderaan
teruk/ jarak penglihatan yang terhad/ untuk menjalankan fotosintesis dan
kesan rumah hijau/ Pemanasan global membebaskan oksigen. Pokok juga
(c) (i) Menguatkuasakan undang- menjadi habitat bagi organisma seperti
burung. Akar pokok mencengkam tanah
undang dan mengelakkan hakisan. Kawasan
(ii) Menjalankan kempen kesedaran persekitaran juga menjadi teduh dan
(iii) Menekankan isu jerebu dalam kelembapan tanah dapat dikekalkan.
6. (Terima reka bentuk dan penerangan
pendidikan sivik di sekolah yang sesuai)
5. (a) Melindungi spesies daripada
Bab 3
kepupusan supaya generasi akan
datang dapat melihatnya. Aktiviti 3.1
(b) Haiwan dan tumbuhan diperlukan
sebagai sumber makanan dan Aktiviti Pemerhatian
oksigen.
A Larutan bertukar warna dari
Latihan Sumatif 2 perang menjadi biru tua
1. (a) Anak pokok → Tikus → Musang
Anak pokok → Arnab → Musang B Membentuk mendakan merah
Rumput → Arnab → Musang
(b) Kerana rumput boleh membuat C Membentuk mendakan merah

makanannya sendiri D Membentuk ampaian berwarna
(c) Parasitisme putih
(d) Bilangan arnab dan tikus meningkat.
Bilangan rumput dan anak pokok 1. Memastikan sampel berada pada suhu
yang seragam.
berkurang.
2. (a) Wabak penyakit 2. Bancuh sampel makanan dalam bentuk
(b) Pembuangan sampah sarap terutama serbuk dengan air suling terlebih dahulu.
Jalankan ujian Iodin, Benedict, Millon dan
sisa makanan yang tidak sistematik alkohol emulsi.
(c) (i) Pengutipan sampah secara
3. Aktiviti A: Larutan bertukar warna ke biru
berkala / denda tua kerana kehadiran kanji.
(ii) Menganjurkan aktiviti gotong-
Aktiviti B: Mendakan merah akan
royong dan kempen kebersihan. terbentuk kerana kehadiran gula penurun.
Menjaga kebersihan persekitaran
rumah dan premis perniagaan. Aktiviti C: Mendakan merah akan
3. Pendapat Azah betul. Tanpa pengurai, terbentuk kerana kehadiran protein.
nutrien seperti fosforus dan nitrogen akan
kekal di dalam badan organisma yang Aktiviti D: Ampaian berwarna putih kerana
telah mati dan tidak dapat digunakan oleh kehadiran lemak.
tumbuhan. Tumbuhan menjadi tidak subur
dan lama-kelamaan boleh mati tanpa Latihan Formatif 3.1 (c) Karbohidrat
nutrien yang mencukupi. 1. (a) Air, lemak (d) Vitamin
4. Populasi tikus meningkat kerana (b) Protein

3

2. (a) Rabun malam// Penyakit kulit 2. Dicernakan menjadi maltosa
(b) Beri-beri// Anemia
(c) Skurvi 3. Amilase
(d) Riket/ Sakit gigi// Penyakit kulit
3. (a) Goiter Latihan Formatif 3.3
(b) Anemia
(c) Riket// Gigi rapuh// Tidak dapat 1. Pencernaan ialah proses memecahkan

membina DNA dan RNA molekul besar dan kompleks kepada

molekul kecil dan ringkas.

2. (a) Mulut (e) Usus kecil

(b) Esofagus (f) Usus besar

(c) Perut (g) Rektum

Latihan Formatif 3.2 (d) Duodenum (h) Dubur
1. Gizi seimbang ialah diet yang
3. (a) Amilase: Mencernakan kanji
mengandungi semua kelas makanan
yang diperlukan oleh tubuh badan dalam (b) Protease: Mencernakan protein
kuantiti yang betul.
2. Jantina, saiz badan, keadaan kesihatan, (c) Lipase: Mencernakan lemak
umur, pekerjaaan dan iklim
3. Keperluan tenaga bagi lelaki yang 4. Protease, lipase dan amilase tidak dapat
berumur 50 tahun adalah lebih tinggi
kerana biasanya mereka melakukan dihasilkan. Oleh itu, protein, lemak dan
aktiviti yang lebih berat berbanding wanita
yang berumur 50 tahun. kanji tidak dapat dicerna secara berkesan.
4. Nilai kalori makanan ialah jumlah tenaga
yang dibebaskan apabila 1 g makanan Eksperimen 3.1
dibakar dengan lengkap di dalam badan. 1. Usus kecil, darah
5. Jumlah kalori yang dimakan oleh Suraya: 2. (a) Ikat tiub Visking dengan kemas
(b) Bilas tiub Visking sebelum
Makanan Nilai kalori (kcal)
Emping jagung 160 memasukkannya ke dalam air suling.
Susu 130 3. (a) Larutan iodin kekal berwarna perang
Nasi lemak 400
hidangan lengkap kerana saiz molekul kanji besar dan
Epal hijau 60 tidak boleh meresap melalui tiub
Jumlah 750 kcal Visking ke dalam air suling.
(b) Larutan Benedict membentuk
Ya, kerana sarapan yang diambil mendakan merah bata dengan
oleh Suraya mempunyai semua kelas kehadiran glukosa kerana saiz
makanan dan sesuai dengan aktiviti molekul glukosa kecil dan boleh
yang dilakukannya. meresap keluar melalui tiub Visking ke
dalam air suling.
6. Iklim di Switzerland berbeza dengan 4. Kanji ialah molekul besar yang tidak boleh
Malaysia. Suhu di Switzerland lebih meresap melalui tiub Visking. Glukosa
rendah. Lebih banyak kalori yang ialah molekul kecil yang boleh meresap
diperlukan untuk mengekalkan suhu melalui tiub Visking.
badan.
Latihan Formatif 3.4
1. (a) Rektum; menyimpan tinja sementara

sebelum disingkirkan

(b) Gerakan peristalsis
(c) Air
2. Menyebabkan sembelit.

Aktiviti 3.7 Latihan Sumatif 3
1. 37ºC ialah suhu optimum bagi tindakan 1. (a) Telur, daging, kacang soya, ayam,

enzim/ suhu badan manusia ikan

4

(Mana-mana jawapan lain yang boleh (b) Makanan Ujian Pemerhatian
diterima)
Nasi Iodin
(b) Pertumbuhan/ Membina sel-sel dan Benedict
tisu badan
Madu Iodin
(c) (i) Amalkan pengambilan makanan Benedict
sihat/ Bersenam/ Banyakkan
minum air kosong
(c) Nasi mengandungi kanji.
(ii) Roti, minuman coklat dan telur Madu mengandungi gula penurun.
separuh masak 5. (a) Suhu amilase
(b) Isi padu amilase dan isi padu
(Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima) ampaian kanji
(c) Ya. Apabila dipanaskan, larutan
(iii) Amri mungkin kerap mengambil
makanan rapu dan minuman Benedict tidak membentuk mendakan
bergas. Makanan rapu merah. Ini menunjukkan bahawa
mengandungi lemak yang tiada kehadiran gula penurun. Suhu
tinggi. Minuman bergas pula yang tinggi telah menghasilkan
mengandungi gula yang amilase. Kanji tidak dapat dicernakan
tinggi. Lemak berlebihan akan kepada maltosa.
menyebabkan obesiti dan gula
berlebihan pula menyebabkan Masteri KBAT 3
diabetes. 6. (a) (Jawapan murid)
(b) (Jawapan murid)
2. (a) Mengambil diet yang tinggi dengan 7. (a) (Jawapan murid)
kandungan lemak ikan. (b) (Jawapan murid)

(b) Memanaskan badan. Lemak Bab 4
berlebihan akan disimpan di bawah
kulit sebagai penebat haba. Latihan Formatif 4.1
1. Patogen ialah organisma yang
3. (a) P: Mulut
Q: Hati menyebabkan penyakit. Vektor ialah
R: Usus besar organisma yang memindahkan patogen
S: Esofagus daripada perumah ke perumah yang
T: Perut baharu.
U: Duodenum 2. (a) Kolera
V: Usus kecil (b) H1N1// Denggi
W: Dubur (c) Panau// kurap
(b) (i) Mulut 3. Penyakit berjangkit: SARS// H1N1//
(ii) Perut Tuberkulosis// selesema
(iii) Duodenum Penyakit tidak berjangkit: Kencing
4. (a) (i) Madu dimasukkan ke dalam manis// darah tinggi// kanser
4. Penyakit berjangkit tersebar melalui
tabung didih vektor dan medium seperti air, udara, dan
(ii) 2 ml larutan Benedict ditambah sentuhan.
(iii) Larutan dipanaskan di dalam

tabung didih menggunakan kukus
air
(iv) Perubahan warna diperhatikan.

5

Latihan Formatif 4.2 selamat daripada jangkitan penyakit
1. Mekanisme pertahanan spesifik dan berjangkit dan komplikasinya.

mekanisme pertahanan tidak spesifik. Latihan Sumatif 4
2. Antigen ialah bendasing atau bahan 1. (a) Kumpulan 1: Diabetes, hipertensi,

yang bukan daripada badan sendiri yang serangan jantung, kanser
merangsang gerak balas sistem imun Kumpulan 2: Selesema, campak,
badan.
Antibodi ialah protein yang dihasilkan kencing tikus, Zika, kolera, panau
oleh sel darah putih ke dalam aliran (b) Penyakit tidak berjangkit dan penyakit
darah sebagai gerak balas terhadap
antigen. berjangkit
Keimunan ialah keupayaan sistem badan (c) (i) Panau
melawan sesuatu patogen setelah badan (ii) Kencing tikus
dijangkiti sesuatu patogen. (iii) Selesema
3. (a) P: Keimunan pasif semula jadi (iv) Diabetes// hipertensi// serangan
Q: Keimunan aktif semula jadi
(b) Persamaan: Kedua-dua jenis jantung
(d) Campak
keimunan ini diperoleh secara semula 2. (a) Virus denggi // nyamuk Aedes
jadi tanpa bantuan luar. (b) Zika // Chikungunya
Perbezaan: Keimunan P diperoleh (c) Penyakit demam denggi berdarah
setelah badan mendapat antibodi
daripada susu ibu atau darah ibu menular apabila nyamuk aedes
yang merentasi plasenta manakala menggigit dan menghisap darah
keimunan Q terhasil apabila antibodi pesakit yang mengandungi virus
yang dihasilkan oleh individu yang denggi. Nyamuk yang dijangkiti ini
sembuh daripada penyakit. akan memindahkan virus ini kepada
(c) Keimunan Q lebih baik kerana individu lain yang digigitnya.
kepekatan antibodi dalam darah 3. Selain berbau busuk, keadaan sampah
kekal di atas aras keimunan. yang terdedah menyebabkan kehadiran
Sebaliknya, bagi keimunan P, lipas, lalat dan tikus. Haiwan-haiwan ini
selepas satu tempoh masa, mungkin menjadi vektor bagi penyakit
kepekatan antibodi dalam darah seperti kolera, demam kepialu dan
menurun hingga di bawah aras penyakit kencing tikus.
keimunan. 4. (a) Tindak balas badan untuk melawan
4. Merokok, melakukan pembedahan yang jangkitan virus adalah dengan merembes
tidak perlu, makan makanan yang tidak antibodi ke dalam darah untuk
seimbang. membunuh bakteria.
(Mana-mana jawapan lain yang boleh (b) 16 hingga 17 hari selepas jangkitan.
diterima) (c) Virus telah dibunuh dan badan
5. Penyakit berjangkit merupakan mendapat keimunan terhadap
penyebab utama kepada kes kecacatan penyakit tersebut.
dan kematian dalam kalangan bayi 5. (a) Persamaan: Kedua-dua mekanisme
dan kanan-kanak. Imunisasi penting berfungsi untuk mencegah jangkitan
kerana dapat merangsang badan penyakit.
bayi menghasilkan antibodi melawan Perbezaan: Mekanisme pertahanan
serangan patogen. Bayi dan kanak-kanak spesifik menyerang patogen tertentu
secara khusus manakala mekanisme
6 pertahanan tidak spesifik menyerang
patogen secara menyeluruh.

(b) (i) Patogen dibunuh oleh antibodi Masteri KBAT 4
yang dihasilkan oleh sel darah 7. (a) • Inferens 1: Makanan baharu itu
putih.
telah menyebabkan penyakit.
(ii) Kemasukan patogen dihalang • Inferens 2: Ayam yang baru
oleh kulit dan membran mukus.
Manakala patogen yang dimasukkan telah menyebarkan
berjaya masuk dimusnahkan penyakit yang dijangkitinya.
menggunakan operasi (b) • Hipotesis 1: Jika makanan baharu
fagositosis. itu telah menyebabkan penyakit,
maka ayam-ayam akan sembuh
(c) (i) Keimunan aktif semula jadi selepas diberikan makanan asal.
(ii) Keimunan aktif buatan • Menguji hipotesis 1: Asingkan
(iii) Keimunan pasif semula jadi ayam yang sakit ke dalam
(iv) Keimunan pasif buatan reban yang berasingan. Berikan
6. (a) Memutuskan transmisi jangkitan makanan asal kepada semua
ayam.
melalui pengesanan kes secara • Perhatikan keadaan semua ayam
aktif dan pasif seperti memberi selepas seminggu. Jika ayam
rawatan awal kepada pesakit dan masih sakit, maka hipotesis 1 tidak
mengasingkan pesakit dengan orang disokong.
lain. • Hipotesis 2: Jika ayam yang
(b) (i) Apakah aktiviti-aktiviti yang baharu telah menyebarkan
penyakit, maka ujian makmal
anda lakukan dalam tempoh terhadap darah atau najis ayam
dua minggu sebelum dijangkiti boleh membuktikannya.
penyakit? • Menguji hipotesis 2: Lakukan ujian
(ii) Adakah anda memasuki hutan makmal terhadap darah atau najis
atau mandi di air terjun sebelum ayam.
sakit? • Jika keputusan menunjukkan
(Mana-mana jawapan lain yang kehadiran patogen di dalam darah
boleh diterima) atau najis ayam, maka hipotesis
(c) (i) Elakkan pertemuan dengan 2 disokong. Ayam-ayam perlu
pesakit diberi suntikan antibiotik sebagai
(ii) Amalkan langkah-langkah rawatan.
keselamatan apabila bertemu
dengan pesakit seperti memakai Bab 5
penutup mulut dan hidung.
(iii) Tingkatkan tahap kebersihan diri, Aktiviti 5.2
rumah dan persekitaran. 1. K – Oksigen
(iv) Lakukan langkah-langkah L – Hidrogen
kawalan vektor 2. (a) Nisbah gas K kepada gas L ialah 1:2
(Mana-mana jawapan lain yang (b) Satu molekul air terdiri daripada satu
boleh diterima)
(d) Langkah kuarantin ke atas pesakit atom oksigen dan dua atom hidrogen.
wajar dilakukan untuk mengelakkan 3. Asid hidroklorik cair membolehkan arus
orang ramai berhubung secara
langsung dengan pesakit. Ini adalah mengalir dalam air dengan lebih baik
disebabkan pemindahan bakteria kerana air ialah konduktor elektrik yang
atau virus boleh berlaku menerusi lemah.
udara, air, vektor dan juga sentuhan.
7

Aktiviti 5.3 Penyejatan peluh ini dapat menyejukkan
1. Zarah-zarah ais menyerap tenaga haba badan manusia.

daripada persekitaran dan mula bergetar Aktiviti 5.5
dengan laju. Daya tarikan antara zarah 1. P: Larutan cair
dapat diatasi menyebabkan zarah-zarah Q: Larutan pekat
ais bergerak lebih laju dan tidak tersusun. R: Larutan tepu
Seterusnya, mengubah keadaan jirim ais 2. Zat terlarut – Kuprum(II) sulfat
dari pepejal ke cecair. Pelarut – Air suling
2. Takat didih air suling lebih rendah Larutan – Larutan kuprum(II) sulfat
daripada takat didih air suling yang 3. Kuprum(II) sulfat telah larut secara
bercampur garam kerana bendasing
(garam) menaikkan takat didih air. maksimum dalam air suling. Jadi,
3. Bendasing meningkatkan takat didih air kuprum(II) sulfat yang berlebihan kekal
dan merendahkan takat lebur ais. sebagai mendakan.

Eksperimen 5.1 Aktiviti 5.6
1. Air melembabkan udara di dalam serkup 1. Campuran air dan serbuk kapur kelihatan

kaca R manakala kalsium klorida kontang keruh.
menyerap wap air di dalam balang kaca 2. Apabila campuran zat terlarut dan pelarut
S supaya udaranya kering.
2. Lampu mentol berfilamen digunakan menghasilkan larutan, zat terlarut melarut
sebagai sumber tenaga haba. secara sekata dan menghasilkan larutan
3. Semakin besar luas permukaan air jernih. Hal ini membolehkan cahaya
yang terdedah, semakin tinggi kadar menembusi larutan. Maka suatu tompok
penyejatan air. cahaya yang terang akan diperhatikan
4. Untuk mempercepatkan kadar pada skrin putih. Zat terlarut yang
pergerakan udara. tidak melarut di dalam air membentuk
ampaian. Cahaya sukar menembusi
Latihan Formatif 5.1 ampaian. Tompok cahaya malap
1. • Didihkan air tersebut – air tulen terbentuk pada skrin putih.
3. Larutan kuprum(II) sulfat yang dituras
mendidih pada 100°C. tidak meninggalkan sebarang sisa kerana
• Tentukan ketumpatan air tersebut – zarah-zarah hablur kuprum(II) sulfat (zat
terlarut) terlarut secara sekata di dalam
ketumpatan air tulen adalah 1 g cm–3 air (pelarut). Campuran air dan serbuk
(Mana-mana jawapan lain yang boleh kapur yang dituras meninggalkan sisa
pada kertas turas kerana campuran
diterima) serbuk kapur dan air menghasilkan
2. Pergerakan molekul-molekul air pada ampaian yang mengandungi zarah-zarah
serbuk kapur yang tak terlarut.
suhu bilik lebih laju daripada pergerakan
molekul-molekul air pada 0°C. Hal Latihan Formatif 5.2
ini demikian kerana suhu yang tinggi 1. Gula larut di dalam air membentuk air
menyebabkan molekul-molekul air
mendapat tenaga yang lebih dan dapat gula.
bergerak lebih pantas daripada molekul- Gula ialah zat terlarut, iaitu bahan yang
molekul air pada 0°C.
3. Kelenjar peluh merembeskan peluh ke larut di dalam sesuatu cecair.
permukaan kulit untuk meningkatkan Air ialah pelarut, iaitu cecair yang
kehilangan haba melalui penyejatan.
melarutkan zat terlarut.
8

Air gula ialah larutan, iaitu hasil – Penguatkuasaan undang-undang
campuran zat terlarut dan pelarut. yang tegas

2. Zarah-zarah zat terlarut di dalam larutan (Mana-mana jawapan lain yang boleh
melarut dalam pelarut tetapi zarah-zarah diterima)
zat terlarut di dalam ampaian tidak
melarut dalam pelarut. Latihan Sumatif 5
1. Air mempunyai tegangan permukaan yang
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
diterima) kuat disebabkan oleh daya lekitan yang
wujud antara molekul air di permukaan.
3. Karat – Jus limau nipis/ Cuka Johan sepatutnya terjun secara
Darah – Larutan garam biasa menjunam dengan kedua-dua tangan
Dakwat – Penyembur rambut/ Cuka rapat dan lurus di hadapan, kedua-dua
4. Air panas mempercepat kadar kaki rapat dan lurus ke belakang. Cara
ini dapat mengurangkan kesan tegangan
keterlarutan serbuk kopi. Semakin permukaan air.
tinggi suhu air, semakin tinggi kadar 2. (a) (i) Zarah garam
keterlarutan serbuk kopi.
Zarah air
Aktiviti 5.7
1. Penyulingan (ii) Zarah garam
2. Klorin membunuh mikroorganisma dalam Zarah air

air di piring Petri E. (b) Ya. Haba dapat meningkatkan kadar
3. Agar-agar nutrien dalam piring Petri B pergerakan zarah-zarah garam. Jadi,
zarah-zarah garam dapat bergerak
mengandungi koloni mikroorganisma dengan lebih laju untuk memenuhi
kerana kaedah penurasan menyingkirkan ruang di antara zarah-zarah air.
bendasing terampai tetapi tidak
menyingkirkan mikroorganisma. Agar- 3. (a) Zarah-zarah air di permukaan air
agar nutrien dalam piring Petri C bebas bergetar dengan lebih laju apabila
daripada mikroorganisma kerana menerima tenaga haba dari
kaedah penyulingan menyingkirkan persekitaran dan mengatasi tarikan
bendasing terampai, bahan terlarut dan zarah-zarah air terbebas daripada
mikroorganisma. permukaan air.

Latihan Formatif 5.3 (b) Kelembapan udara, pergerakan
1. Garam mineral terlarut, bahan pepejal udara, suhu persekitaran dan luas
permukaan terdedah.
terampai dan mikroorganisma.
2. Penurasan dan penyulingan – Semakin tinggi kelembapan udara,
semakin rendah kadar penyejatan
(Mana-mana jawapan lain yang boleh air.
diterima)
3. Tumpahan minyak dan pembuangan sisa – Semakin tinggi suhu persekitaran,
perindustrian semakin tinggi kadar penyejatan
(Mana-mana jawapan lain yang boleh air.
diterima)
4. (a) Palsu (b) Benar (c) Palsu – Semakin laju pergerakan udara,
5. – Bangunkan sistem pelupusan semakin tinggi kadar penyejatan
air.
sampah yang teratur.
– Galakkan penggunaan baja 9

terbiodegradasi dalam sektor
pertanian.

– Semakin besar luas permukaan magnesium perlu digosok dengan kertas
air yang terdedah, semakin tinggi pasir untuk menyingkirkan bahagian yang
kadar penyejatan air. teroksida itu.
4. Cuka – Masam
(Pilih mana-mana dua jawapan) Daun semambu – Pahit
(c) (i) 5. Asid ialah bahan kimia yang menukarkan
4. Koloid: (a) (c) (f) kertas litmus biru menjadi merah.
Ampaian: (b) (e) Alkali ialah bahan kimia yang
Larutan: (d) (g) menukarkan kertas litmus merah menjadi
5. Alkohol biru.
6. (a) N, K, M, L (Mana-mana jawapan lain yang boleh
(b) Alum – Menggumpal bahan terampai diterima)
Aktiviti 6.2
di dalam air 1. Penunjuk semesta dapat menunjukkan
Kapur mati – Mengurangkan nilai pH bahan. Kertas litmus tidak
menunjukkan nilai pH tetapi dapat
keasidan air menentukan sama ada suatu bahan
Klorin – Membunuh mikroorganisma berasid atau beralkali.
2. Bahan mempunyai nilai pH 7 kerana
dalam air. bahan itu bersifat neutral.
(Pilih mana-mana dua jawapan)
(c) Alum ditambah untuk Aktiviti 6.3
1. Asid kuat mempunyai nilai pH yang
menggumpulkan zarah-zarah
terampai dalam air. Kapur mati rendah.
ditambah untuk mengurangkan 2. (a) Larutan asid hidroklorik
keasidan air. (b) Larutan natrium hidroksida
(d) Bahan pepejal terampai bercampur (c) Asid etanoik
dengan air dan air menjadi keruh. (d) Ammonia
7. (a) Sampel C (e) Larutan garam biasa
(b) Sampel B dan D 3. Nilai pH kurang daripada 7 kerana gas-
(c) Sampel C
(d) Sampel B, C dan D gas berasid dari asap kilang akan terlarut
dalam air hujan. Jadi, air hujan akan
Masteri KBAT 5 menjadi berasid.
8. (Jawapan murid)
9. – Adakah campuran tersebut jernih atau Latihan Formatif 6.1
1. Jus peria, air mineral, jus oren, asid
keruh?
– Adakah campuran tersebut lut sinar? hidroklorik
– Adakah campuran tersebut 2. Asid dan alkali bersifat mengakis
3. (a) Berasid
meninggalkan sisa apabila dituras (b) Merah
dengan kertas turas? 4. Susu segar, jus nanas, cuka

Bab 6 Aktiviti 6.5
1. (Jawapan berdasarkan hasil kajian murid)
Aktiviti 6.1 2. Asid hidroklorik + Natrium hidroksida →
1. pH 8 – pH 14
2. Tindak balas asid dengan logam Natrium klorida + Air

membebaskan gas hidrogen kerana asid
mengandungi ion hidrogen.
3. Pita magnesium yang dibiarkan terdedah
dalam udara akan teroksida. Jadi, pita

10

Latihan Formatif 6.2 – Rasa pahit
– Nilai pH lebih daripada 7
1. (a) Asid + Alkali → Garam + Air (c) (i) P – Cuka// Jus limau
(ii) Q – Syampu// Sabun// Detergen
(b) Asid sulfurik + Natrium hidroksida → (Mana-mana jawapan lain yang

Natrium sulfat + Air boleh diterima)
4. (a) Bisa sengatan ubur-ubur ialah
2. Tindak balas bakteria ke atas sisa
beralkali, sabun dan ubat yang bersifat
makanan pada gigi menghasilkan asid alkali tidak dapat meneutralkan
bisa tersebut malah menambahkan
yang mengakis gigi dan menyebabkan kekuatan bisa tersebut.
(b) Sapu dengan jus nanas/ cuka/ bahan
karies gigi. Ubat gigi yang bersifat berasid untuk meneutralkan bisa
sengatan yang beralkali itu.
alkali dapat meneutralkan asid ini dan
Masteri KBAT 6
mencegah karies gigi. 5. (a) Bau hanyir ikan dapat dihilangkan

3. Ya. Perapi rambut yang bersifat dengan membasuh ikan
menggunakan air limau atau
asid dapat meneutralkan syampu belimbing buluh yang mempunyai
sifat asid. Badan ikan yang mati
yang bersifat alkali pada rambut. Ini mempunyai tisu yang menghasilkan
ammonia yang bersifat alkali dan
menjadikan rambut bersih dan bersinar. berbau hanyir.
(b) Titiskan penunjuk semesta ke
Latihan Sumatif 6 dalam cuka, kemudian masukkan
1. (a) Asid formik, Asid malik larutan natrium hidroksida sedikit
(b) (i) Asid formik demi sedikit sehingga warna larutan
(ii) Asid malik berubah menjadi hijau. Pada ketika
(c) Tiada perubahan ini, cuka telah dineutralkan.
2. (a) Salurkan gas ammonia ke dalam air. (Murid boleh menggunakan penunjuk
lain dan perubahan warna pada
Uji larutan itu menggunakan penunjuk takat neutral bergantung pada jenis
yang sesuai. Catatkan pH larutan. penunjuk)
(b) Kertas pH dapat menentukan nilai pH 6. (a) Tanah petani itu terlalu berasid.
bahan yang diuji tetapi kertas litmus Hal ini telah dibuktikan apabila asid
tidak dapat menentukan nilai pH dalam tanah itu larut dalam air dan
bahan yang diuji. bertindak balas dengan serbuk
(c) (i) Ya. Larutan fenolftalein kekal penaik untuk menghasilkan gas.
(b) Tanah yang terlalu berasid tidak
tidak berwarna dalam keadaan subur kerana kekurangan kandungan
berasid dan neutral, dan garam mineral yang diperlukan untuk
berwarna merah jambu jika pertumbuhan tumbuhan. Kekurangan
beralkali. garam mineral berlaku kerana garam
(ii) Masukkan kertas litmus merah mineral di dalam tanah berasid
dan biru ke dalam larutan M. Jika mudah larut dalam air hujan dan
warna kertas litmus biru bertukar dihanyutkan ke tempat lain.
menjadi warna merah, larutan M
bersifat asid. Jika kertas litmus 11
merah tidak berubah warna,
maka larutan M berasid.
(Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima)
3. (a) Berasid: P dan R
Beralkali: Q
(b) P, R
– Rasa masam
– Nilai pH kurang daripada 7
Q

(c) Taburkan kapur mati kepada tanah Eksperimen 7.1
itu. Kapur mati yang bersifat alkali A 1. Apabila panjang dawai nikrom
akan mengurangkan keasidan tanah.
bertambah, rintangan akan bertambah.
Bab 7 2. Apabila panjang dawai nikrom

Aktiviti 7.2 bertambah, arus yang mengalir dalam
1. Cebisan kertas tertarik kepada objek litar akan berkurang.
3. Apabila rintangan bertambah, arus
kerana objek yang digosok dengan elektrik akan berkurang.
kain bulu akan mengalami kesan cas
elektrostatik. B 1. Apabila bilangan sel kering bertambah,
2 i. Gosokkan dua buah belon berisi bacaan voltmeter bertambah.

udara pada rambut yang kering. 2. Apabila voltan bertambah, arus elektrik
ii. Selepas beberapa minit, dekatkan yang mengalir dalam litar bertambah.

belon-belon berkenaan. Latihan Formatif 7.1
iii. Belon-belon akan menolak antara
1. (i) Tenaga haba
satu sama lain.
iv. Ini menunjukkan belon-belon tersebut (ii) Tenaga kinetik

telah mengumpulkan cas-cas yang (iii) Tenaga keupayaan elastik
sama apabila digosok dengan
rambut. 2. Awan dan udara yang bergeser

Aktiviti 7.3 menyebabkan cas positif terkumpul di
1. Percikan api terhasil apabila sfera logam
bahagian atas awan dan cas negatif
didekatkan dengan kubah.
2. Kerajang emas mencapah. terkumpul di bahagian bawah awan.

Aktiviti 7.5 Pergerakan cas negatif dari awan ke
1. Penunjuk galvanometer terpesong.
bumi menyebabkan nyahcas elektrik
Hal ini menunjukkan bahawa terdapat
pengaliran cas ke bumi. berlaku dan menghasilkan kilat.
2. Dekatkan ceper logam elektroskop 12 V
dengan kubah penjana Van de Graaff. 3. R = 0.025 A
Pencapahan kerajang emas akan
menunjukkan kehadiran cas. = 480 Ω
3. Arus elektrik adalah kadar pengaliran cas
elektrik melalui suatu konduktor. Arus yang terhasil adalah mantap

Aktiviti 7.6 kerana dibekalkan oleh voltan daripada
1. Apabila bilangan sel kering bertambah,
akumulator.
arus akan bertambah.
2. Apabila bilangan sel kering bertambah, Aktiviti 7.7
1. Arus yang mengalir melalui semua titik
voltan akan bertambah.
3. Kecerahan nyalaan mentol meningkat adalah sama.
2. Mentol yang satu lagi tidak menyala.
kerana voltan dalam litar meningkat.
4. Apabila voltan bertambah, arus elektrik Apabila satu mentol ditanggalkan maka
litar terputus.
bertambah dan kecerahan mentol
bertambah. Aktiviti 7.8
1. Voltan mentol M dan N adalah sama
12
kerana voltan dalam litar selari adalah
sama.
2. Kelebihan litar selari
(a) Setiap alat boleh dikawal oleh suis

sendiri.
(b) Kerosakan satu alat tidak

mengganggu fungsi alat yang lain.
Kekurangan litar selari

Voltan setiap alat tidak dapat dikawal. arah garis medan magnet turut menjadi
Latihan Formatif 7.2 songsang. Tetapi, corak medan magnet
tetap tidak berubah.
1.
Latihan Formatif 7.3
2. (a) R = 1 Ω + 3 Ω + 5 Ω 1. Kawasan di sekitar magnet yang berada

di bawah pengaruh daya magnet.
2. (a) Paku menjadi elektromagnet

(b) P

= 9 ohm

(b) I = 9 V = 1 A
9 Ω

(c) Perintang 1 Ω
V = 1 A x 1 Ω

= 1 V

Perintang 3 Ω Q
V = 1 A x 3 Ω (c) P – Utara, Q – Selatan
= 3 V
(d) Kekuatan medan magnet bertambah

Perintang 5 Ω 3. (a) Benar (b) Benar
V = 1 A x 5 Ω
Latihan Sumatif 7
= 5 V
3. (a) R = 2 Ω 1. (c)
(b) V = 4 V
2. (a) Imran akan terasa renjatan elektrik

(c) Arus dalam 3 Ω yang kecil disebabkan oleh proses

4V nyahcas dari badannya.
3Ω
I = (b) Memakai tapak kasut yang diperbuat

= 1.3 A daripada getah.

Arus dalam 6 Ω 3. (a) Wap air yang banyak di udara

4 V semasa cuaca lembap menghalang
6 Ω
I = pengumpulan cas pada suatu objek.

= 0.67 A (b) Arus daripada penjana Van de

Graaff adalah kurang berbanding

Aktiviti 7.9 dengan arus daripada bekalan kuasa
1. Pada kedua-dua hujung magnet.
2. Daripada utara ke selatan. domestik.
3. Semakin rapat garisan medan magnet,
4. (a) – Arus (d) – Selari
semakin kuat medan magnet.
(b) – Konduktor (e) – Perintang

(c) – Ohm

5. Litar selari. Supaya penggera boleh

Aktiviti 7.10 dihidupkan oleh suis pengesan haba
1. Serbuk besi digunakan untuk
dari lokasi yang berlainan dalam satu
menunjukkan corak medan magnet dan
kompas digunakan untuk menunjukkan bangunan.
arah medan magnet.
2. Dawai lurus, dawai gelung dan solenoid 6. A1 = 2.4 A
menghasilkan corak medan yang A2 = 1.2 A
berbeza. V1 = V2 = 12 V
3. Apabila arah aliran arus disongsangkan,
Masteri KBAT 7
7. Lilitan kuprum yang banyak dapat

13

menghasilkan kesan elektromagnet yang (b)
kuat. Hal ini membolehkan lebih banyak
bahan besi buangan diangkat pada satu Daya tindak
masa yang sama. balas

Bab 8 Daya tindakan

Aktiviti 8.1 Aktiviti 8.4
1. Aktiviti A: Daya graviti 1. Apabila daya apungan sama dengan
Aktiviti B: Berat dan daya normal, daya
berat objek, objek itu akan terapung.
geseran Apabila daya apungan kurang daripada
Aktiviti C: Daya elastik berat objek, objek itu akan tenggelam.
Aktiviti D: Daya apungan Eksperimen 8.1
2. Berat, daya normal dan daya geseran 1. Kuprum, aluminium
3. Daya geseran 2. Bongkah yang lebih tumpat daripada air
akan tenggelam dalam air.
Aktiviti 8.2
Aktiviti 8.6
A 1. Daya 2. newton (N) 2. Kedudukan X memerlukan daya yang

3. Bacaan neraca spring bertambah besar. Kedudukan Y menghasilkan
momen daya yang lebih besar.
kerana berat pemberat bertambah.
Eksperimen 8.2
B 1. Daya geseran 1. Kedalaman lekuk yang dihasilkan adalah

2. Bacaan neraca spring apabila bongkah kurang apabila luas permukaan tindakan
daya bertambah.
kayu ditarik di atas permukaan meja 2. Luas permukaan meningkat, tekanan
berkurang.
lebih rendah berbanding bacaan 3. Kedalaman lekukan yang dibentuk oleh
blok logam P lebih dalam berbanding
neraca spring apabila bongkah kayu blok logam Q kerana blok logam P
mengenakan tekanan yang lebih tinggi.
ditarik di atas permukaan kertas 4. Definisi secara operasi bagi tekanan ialah
kedalaman lekuk yang dihasilkan apabila
pasir. Daya geseran menyebabkan dua blok logam yang mempunyai luas
permukaan yang berbeza dilepaskan ke
perbezaan antara kedua-dua bacaan atas plastisin.

neraca spring itu. Aktiviti 8.8
Hal ini demikian kerana daya akibat tekanan
Latihan Formatif 8.1 atmosfera yang dikenakan ke atas kad adalah
cukup kuat untuk menyokong berat air yang
1. (a) Daya graviti terdapat di dalam gelas tersebut.

(b) Daya geseran Aktiviti 8.9
A Apabila isi padu udara dalam picagari
(c) Daya apungan
semakin berkurang, tekanan udara
2. Daya tolakan

Titik aplikasi daya

3. (a) Daya tindakan dan daya tindak balas

14

semakin bertambah. 6.
B Apabila suhu semakin bertambah,

tekanan udara semakin bertambah.

Aktiviti 8.10 Tarik
1. Tekan

Tekanan Tekanan
atmosfera atmosfera

2. Lekatkan Tekanan Aktiviti 8.11
Vakum atmosfera 1. Saiz gelembung udara pada dasar besen
Tarik
Tarik adalah lebih kecil daripada saiz gelembung
3. udara pada permukaan air.
Lekatkan 2. Isi padu gelembung udara semakin
berkurang apabila kedalaman air semakin
4. Tekanan atmosfera Tiub getah bertambah.
Tekanan atmosfera 3. Tekanan dalam cecair bertambah apabila
Aras kedalaman air bertambah.
Air permukaan
cecair Latihan Formatif 8.2
1. 20 N
Hujung tiub 2. (a) Permukaan C
(b) Tekanan A = 0.03 N cm–2/ 333 N m–2
5. Tekanan B = 0.0167 N cm–2/ 166.7 N m–2
Tekanan C = 0.1 N cm–2/ 1 000 N m–2
Tekanan 3. (a) Ketumpatan gas helium dalam belon
atmosfera
kurang daripada ketumpatan udara
(b) Saiz belon semakin besar kerana

tekanan atmosfera yang semakin
berkurang
(c)

Daya apungan

Berat

15

Latihan Sumatif 8 Aliran air
1. (a) Daya elastik B
(b) Daya graviti
2. Alat: Neraca spring Unit S.I.: newton (N)
3.

AA Blok
kayu

Daya Daya Masteri KBAT 8
tindakan tindak 11. Nurul perlu duduk lebih jauh daripada

balas fulkrum, supaya momen daya bertambah
untuk diseimbangkan dengan momen
4. Menyedut udara ke dalam peparu dan daya oleh Wan.
12. Pengubahsuaian: Gunakan roda dengan
minum air dengan penyedut minuman luas permukaan yang lebih besar.
Penerangan: Tekanan berkurang apabila
5. 0.75 N m luas permukaan bertambah.
6. (a) 2 500 N m–2
Jumlah tekanan oleh kereta

= 1 000 = 2 500 N m–2
4(0.1)

(b) Tekanan yang dikenakan oleh setiap Bab 9

tayar Latihan Formatif 9.1
1. joule, J
= 2 500 = 625 N m–2 2. Tidak, deria sentuhan tidak sesuai
4
digunakan kerana suhu tidak dapat
7. (a) 5 N dibaca melalui cara ini.
3. (a)
(b) 5 N

(c) Berat batu lebih besar daripada daya

tujah.

8. Menutup lubang dengan jari untuk

menghalang tekanan atmosfera masuk Aktiviti 9.1
1. Paku tekan K pada rod kuprum jatuh
ke dalam penyedut minuman supaya air
dahulu kerana ia berada paling hampir
naik apabila disedut. dengan sumber haba.
9. Kasut Q kerana mempunyai luas tapak 2.

yang lebih besar akan mengurangkan

tekanan ke atas padang. Kasut tidak

terbenam ke dalam tanah yang lembik.

10. Tiub tidak dipenuhi dengan air dan
hujung tiub dalam bikar A pada

kedudukan lebih tinggi daripada bikar B

Pengubahsuaian: 3. Arus perolakan dapat dilihat dengan jelas
1. Tinggikan kedudukan bikar B. melalui asap colok berbara.

2. Isi tiub dengan air hingga penuh. 4. • Tampal jalur termometer pada
permukaan balang kaca.

Eksperimen 9.1
1. Suhu air menurun paling banyak dalam

kelalang dasar rata N kerana aluminium
bukan penebat haba yang baik dan
memindahkan haba daripada air dengan

16

lebih cepat. berwarna gelap menyerap haba
2. Kelalang dasar rata K digunakan sebagai dengan lebih cepat berbanding objek
yang putih.
kawalan untuk dibandingkan dengan B 1. Tin K
keputusan eksperimen. 2. Suhu dalam tin K menurun lebih
banyak selepas 10 minit kerana objek
Latihan Formatif 9.2 berwarna gelap membebaskan haba
1. Pemanasan air akan bermula pada dengan lebih cepat berbanding objek
yang putih.
bahagian di sekitar gelung pemanas. Air 3. Sinaran
panas bergerak ke atas dan air sejuk 4. (Jawapan murid)
bergerak ke bawah. Proses perolakan ini
menyebabkan air dipanaskan lebih cepat. Latihan Formatif 9.4
2. Kerajang aluminium ialah konduktor 1. Warna cerah ialah penyerap haba yang
haba yang baik yang boleh mempercepat
proses pemasakan ayam. lemah, jadi kita berasa sejuk.
3. Bekas polistirena ialah penebat yang 2. Permukaan dalam yang berkilat: Supaya
menghalang haba dari persekitaran
sampai ke dalam kiub ais. Ini haba dari air panas dipantul semula
melambatkan proses pencairan kiub ais. ke dalam dan suhu air panas dapat
4. Selimut berfungsi sebagai penebat haba. dikekalkan.
Haba badan akan terperangkap dalam 3. Penyerap haba: Agen penyejuk enjin
selimut dan mengawal suhu badannya kereta dan pek penyejuk
supaya tidak terlalu sejuk. Pembebas haba: Lilin dan periuk
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
Aktiviti 9.4 diterima)
1. Batang besi yang dipanaskan tidak
Latihan Sumatif 9
dapat dimasukkan ke dalam tolok kerana 1. (a) Cermin kereta tersebut retak kerana
batang besi tersebut telah kembang.
2. Air berwarna digunakan supaya perubahan suhu secara mendadak
perubahan aras cecair mudah menyebabkan pengecutan lapisan
diperhatikan. cermin kereta yang tidak seragam.
3. Pengembangan dan pengecutan udara (b) Buka cermin tingkap sebelum
di dalam belon menyebabkan saiz belon menghidupkan penyaman udara
berubah. supaya udara panas dari dalam
kereta dapat dikeluarkan dahulu.
Latihan Formatif 9.3 2. Haba yang tinggi akibat cuaca yang
1. Isi padu air bertambah. panas atau pembakaran sampah akan
2. Supaya wayar kabel mengecut pada meningkatkan tekanan dalam tin dan
seterusnya meletupkan tin.
waktu sejuk dan tidak menyebabkan 3. Nyalakan mentol dalam kelalang vakum.
sebarang kerosakan. Selepas beberapa minit bekas kelalang
3. Ya. Pengembangan dan pengecutan terasa panas. Hal ini dapat membuktikan
boleh merosakkan struktur bangunan dan bahawa pemindahan haba boleh berlaku
menyebabkan dinding retak. tanpa medium melalui sinaran.
4. (a) Arus perolakan disebabkan oleh
Eksperimen 9.2 perubahan ketumpatan zarah-
A 1. Tin K zarah bendalir. Bahagian zarah-
2. Suhu dalam tin K meningkat lebih zarah bendalir yang panas akan

banyak selepas 10 minit kerana objek 17

mengembang, menjadi kurang 2. (c)
tumpat lalu naik ke atas. Manakala, 3. Menyerap dan mengelakkan pantulan
bahagian zarah-zarah bendalir
sejuk yang lebih tumpat akan turun bunyi.
ke bawah. Aliran bendalir yang Aktiviti 10.2
berterusan ini menyebabkan arus 1. (a) Kenyaringan bertambah apabila
perolakan.
(b) Sinaran ialah cara pemindahan haba amplitud bertambah.
yang paling pantas kerana sinaran (b) Kelangsingan bertambah apabila
tidak memerlukan medium untuk
perambatan. frekuensi bertambah.
2. Apabila amplitud bertambah, saiz getaran
Masteri KBAT 9
5. Dayah boleh menggunakan dua gelombang turut bertambah. Jadi, bunyi
yang kuat dihasilkan.
selimut nipis yang dijahit bersama 3. Bunyi yang lebih nyaring dan lebih
untuk menyelesaikan masalah ini. Dua langsing akan dihasilkan.
selimut nipis yang dijahit bersama dapat
memerangkap lapisan udara di antara Aktiviti 10.4
selimut. Udara yang merupakan penebat 1. Kelangsingan bertambah.
haba (konduktor haba yang lemah) 2. Semakin dekat jarak sumber bunyi
akan menghalang haba badan daripada
terlepas ke persekitaran. dengan pemerhati, semakin tinggi
(Mana-mana jawapan lain yang boleh frekuensi bunyi.
diterima) 3. Tidak, kerana tidak ada gerakan relatif
6. • Buka penutup polistirena supaya haba antara pembawa dengan sumber bunyi.

dapat dibebaskan ke persekitaran Latihan Formatif 10.2
melalui permukaan air. 1. Peti suara wanita menghasilkan frekuensi
• Letakkan bikar dalam bekas berisi ais
supaya haba dibebaskan dengan lebih gelombang yang lebih tinggi berbanding
cepat. dengan peti suara lelaki. Jadi, suara
wanita lebih langsing.
Bab 10 2. (a)
3. (a)
Aktiviti 10.1
A 1. Bunyi tidak kedengaran kerana tiada Latihan Formatif 10.3
1. Ya, jarak sumber yang jauh daripada
medium untuk bunyi merambat.
2. Udara, air dan tepung permukaan menyebabkan bunyi
B 1. (a) Tuala kehilangan tenaga dan menghasilkan
(b) Kepingan logam gema yang lebih lemah.
2. Kaca ialah pemantul bunyi yang baik. 2. Permukaan gua yang tidak rata
menyebabkan pantulan bunyi
Latihan Formatif 10.1 berlaku dalam pelbagai arah. Hal ini
1. Getaran sayap serangga, petikan tali menyebabkan gema didengar secara
berulang-ulang.
gitar, getaran udara dalam trumpet dan 3. (i) Memeriksa keadaan janin dalam
seruling, getaran peti suara.
(Mana-mana jawapan lain yang boleh kandungan.
diterima) (ii) Menganggar kedalaman laut.

Latihan Sumatif 10
1. Menggunakan dua cawan polistirena

18

yang disambung menggunakan tali. tali gitar yang ketat menghasilkan
frekuensi getaran yang lebih tinggi.
– Cawan polistirena memerangkap (b) Kekuatan bunyi bertambah kerana
amplitud getaran lebih besar.
gelombang bunyi.
Masteri KBAT 10
– Tali akan membantu memindahkan 7. – Memasang lapisan penyerap bunyi

gelombang bunyi. daripada bahan yang lembut untuk
mengurangkan pantulan bunyi yang
2. (a) (b) kuat.
– Lapisan penyerap bunyi daripada
3. Bunyi akan bergerak dengan lebih bahan seperti span, kusyen dan kayu
laju dalam udara pada suhunya yang lembut untuk mengurangkan kesan
lebih tinggi kerana pemindahan tenaga pantulan gelombang bunyi.
bunyi dapat berlaku dengan lebih cepat (Mana-mana jawapan lain yang boleh
disebabkan oleh tenaga kinetik zarah- diterima)
zarah udara yang lebih tinggi. 8. Menggunakan isyarat frekuensi tinggi
seperti laser yang beroperasi pada
4. (a) Bunyi dipantulkan oleh permukaan frekuensi cahaya. Imaklumat dalam
keras seperti dinding. bentuk digital akan diubah kepada analog
dan dapat dikesan oleh penerima melalui
(b) Perabot akan menyerap sebahagian hantaran oleh cahaya laser.
bunyi dan menyebabkan kesan
pantulan berkurang. Bab 11

5. (a) – Gelombang ultrabunyi dipancarkan Latihan Formatif 11.1
oleh prob pengimbas yang 1. Galaksi ialah satu himpunan jutaan
digerakkan di atas perut ibu
mengandung. bintang bersama gas, debu dan habuk.
2. Kelahiran atau pembentukan bintang
– Gelombang ultrabunyi tersebut
dipantul apabila terkena pada fetus berlaku dipercayai melalui hipotesis
dalam kandungan. nebula:
i. Awan nebula yang mengandungi gas
– Maklumat daripada pantulan akan
ditunjukkan sebagai imej pada dan debu mula memadat disebabkan
skrin monitor. graviti yang bertindak ke atasnya.
ii. Graviti yang semakin kuat
(b) Kelebihan ultrabunyi: menyebabkan gas dan debu
– Tidak membahayakan fetus dalam memadat di bahagian tengah dan
mula berputar
kandungan. iii. Semakin lama, gumpalan semakin
– Boleh dilakukan lebih kerap atau besar, padat dan graviti semakin
kuat. Putaran juga semakin laju
berulang-ulang. iv. Nebula mula mengecut dan
– Tidak menyakitkan membentuk teras yang panas dan
– Tidak menggunakan radiasi berketumpatan tinggi
– Keputusan diperoleh serta-merta v. Teras yang panas mengeluarkan
(c) – Menentukan kedalaman laut. haba dan cahayanya akibat tindak
– Menentukan kedudukan kumpulan balas nukleus lalu membentuk

ikan di dalam laut. 19
– Mengesan keretakan bahagian

dalam enjin
– Membersihkan barang perhiasan
(Mana-mana jawapan lain yang boleh

diterima)
6. (a) Kelangsingan bertambah kerana

bintang (ii) Bahan tersebut perlu memantulkan haba
3. (a) Suhu Bumi akan menjadi sangat disebabkan suhu di dalam kapal angkasa
tersebut tidak boleh terlalu tinggi kerana
rendah kerana tiada haba dari badan manusia tidak mampu menahan
Matahari suhu yang tinggi.
(b) Tiada kejadian siang dan malam
kerana Bumi tidak mempunyai (iii) Kenderaan tersebut perlulah mempunyai
sumber cahaya kelajuan yang tinggi kerana faktor umur
(c) Hidupan di Bumi akan mati kerana manusia dan jarak perjalanan yang jauh.
suhu yang terlalu rendah
4. Saiz, warna, suhu, kecerahan dan jarak Bab 12
dari Bumi
5. Julat suhu bintang ditentukan melalui Aktiviti 12.1
warna bintang yang dilihat dari Bumi
menggunakan teleskop Jadual 12.1

Latihan Sumatif 11 Jarak dari Jarak dari Jarak dari
1. (a) Bintang
(b) 6 000 K hingga 7 500 K Planet matahari matahari matahari
(c) Apabila suhu dan tekanan dalam
(km) (A.U.) (ly)
teras menjadi terlalu tinggi, tindak
balas nuklear akan berlaku. Gas Utarid 5.79 × 107 0.39 6.09 × 10–6
hidrogen ditukarkan kepada helium.
Banyak tenaga haba dan cahaya Zuhrah 1.08 × 108 0.72 1.14 × 10–5
dibebaskan.
2. (a) Ya. Matahari mengeluarkan Bumi 1.50 × 108 1.0 1.58 × 10–5
cahayanya sendiri.
(b) Matahari merupakan bintang yang Marikh 2.28 × 108 1.52 2.4 × 10–5
paling dekat dengan Bumi.
3. Pada pandangan saya, misi tersebut tidak Musytari 7.78 × 108 5.19 8.19 × 10–5
akan berjaya kerana jarak diameter satu
galaksi seperti Bima Sakti boleh mencapai Zuhal 1.43 × 109 9.5 1.51 × 10–4
ratusan tahun cahaya dan ditambah
dengan jarak antara galaksi Bima Sakti Uranus 2.87 × 109 19.1 3.02 × 10–4
dan Galaksi Andromeda juga mencapai
ribuan tahun cahaya. Jadi, disebabkan Neptun 4.5 × 109 30 4.74 × 10–4
faktor umur manusia yang hanya boleh
mencapai sekitar seratus tahun, maka Latihan Formatif 12.1
seseorang angkasawan tidak akan 1. A.U. dan ly digunakan kerana jarak
mampu untuk terus hidup dan sampai ke
Galaksi Andromeda. planet dalam sistem suria terlalu jauh
(Mana-mana jawapan lain yang boleh dan mencapai sehingga jutaan kilometer.
diterima) Oleh itu, unit relatif seperti A.U. dan ly
digunakan supaya angka kiraan jarak
Masteri KBAT 11 tidak terlalu besar dalam penentuan jarak
4 .(i) Kapal angkasa yang direka perlu antara planet tersebut.
2. Planet Utarid
menggunakan bahan yang boleh tahan 3. Semakin jauh jarak antara planet
haba, iaitu melebihi 10 000 K. dengan Matahari, semakin rendah suhu
permukaannya. Semakin dekat jarak
20 planet dengan Matahari, semakin tinggi
suhu permukaannya.

Latihan Sumatif 12
1. (a) Lapan planet
(b) Planet yang paling dekat dengan

Matahari ialah Utarid dan planet yang
paling jauh dari Matahari ialah Neptun.
(c) Planet Utarid berada paling dekat

dengan Matahari. Semakin dekat Zuhrah mempunyai kandungan
karbon dioksida yang tinggi di dalam
sebuah planet dari Matahari, semakin atmosferanya. Hal ini menyebabkan
haba yang dipantulkan terperangkap
cepat planet itu bergerak. dalam atmosfera dan seterusnya
meningkatkan suhu permukaan
2. (a) Bumi berputar dari barat ke timur. planet itu.
7. Europa berkemungkinan mempunyai
(b) Di Zuhrah, Matahari terbit di barat hidupan kerana mempunyai air laut yang
diperlukan oleh hidupan.
dan terbenam di timur.

(c) Jika Bumi berhenti berputar dengan

perlahan

– kejadian waktu siang yang panjang

berlaku pada permukaan yang

menghadap Matahari dan waktu

malam yang panjang berlaku pada Bab 13

permukaan yang membelakangi Latihan Formatif 13.1
1. Meteoroid memasuki ke atmosfera Bumi
Matahari.
disebabkan oleh daya graviti Bumi yang
– bahagian Bumi yang menghadap terkesan ke atasnya apabila bergerak
mendekati Bumi. Apabila meteoroid
Matahari akan mengalami musim memasuki atmosfera Bumi dan terbakar,
meteoroid dikenal sebagai meteor. Jika
kering. meteor tidak habis terbakar di ruang
atmosfera dan sampai ke permukaan
3. (a) Jarak = 4.37 ly bumi sebagai serpihan batuan, meteor
dikenal sebagai meteorit.
Jarak dalam km 2. Pelanggaran antara asteroid dengan
Bumi boleh berlaku disebabkan terdapat
= Jarak dalam ly × 9.5 × 1012 km laluan asteroid yang bersilang atau
sangat hampir dengan orbit Bumi. Jika
= 4.37 × 9.5 × 1012 pada masa yang sama asteroid dan
Bumi berada pada titik persilangan
= 4.15 × 1013 km orbit tersebut, maka akan berlaku
perlanggaran.
(b) Jarak = 4.15 × 1013 km 3. Apabila laluan komet berada
4.15 × 1013 km berhampiran dengan matahari, suhu
Jarak dalam A.U. = 1.5 × 108 km panas matahari akan menjadikan
sebahagian struktur ais komet berubah
= 2.76 × 105 A.U. menjadi gas yang membentuk bahagian
ekor komet. Disebabkan bahagian gas
4. Jawapan murid. Semua produk boleh yang mempunyai jisim lebih rendah
berbanding bahagian kepala maka
diterima jika menggunakan bahan kitar bahagian ekor akan sentiasa menjauhi
matahari disebabkan graviti matahari
semula. yang terkesan pada komet.
5. (a) Planet paling panas ialah planet P,

planet paling sejuk ialah planet Q. Hal
ini disebabkan planet P berada paling

dekat dengan Matahari manakala
planet Q berada paling jauh dari

Matahari.
(b) Planet Q. Semakin jauh sebuah

planet dari Matahari, semakin banyak

masa diperlukan untuk mengelilingi

Matahari di dalam satu orbit.

Masteri KBAT 12 Latihan Sumatif 13 (d) Kuiper
6. (a) Zuhrah tidak mempunyai air dan 1. (a) Musytari (e) Asteroid
(b) Amor
oksigen yang mencukupi untuk
hidupan (rujuk jadual 12.2).
(b) Pernyataan Pei Lui benar. Zuhrah
merupakan planet yang paling panas
dalam Sistem Suria. Hal ini kerana

21

(c) Meteoroid (f) Komet pada masa berjuta tahun dahulu
2. Meteorit. Meteorit merupakan batuan dan jika terdapat tanda-tanda
dan bukti, sesuatu teori itu boleh
yang menghentam permukaan Bumi. dipertikaikan dan saintis boleh
Meteor pula tidak akan sampai ke Bumi mengkaji semula.
kerana telah habis terbakar sebelum 5. Boleh. Hal ini demikian kerana, terdapat
sampai. asteroid yang mempunyai tarikan graviti
3. Meteor. Pancuran meteor berlaku apabila sendiri dan ada yang tidak. Bagi asteroid
meteor memasuki Bumi dengan banyak yang mempunyai tarikan graviti yang
pada satu masa. tersendiri, jisimnya berkeupayaan untuk
4. (a) Jika asteroid bersaiz besar, iaitu terus berkembang dan menarik asteroid
lain berdekatannya dan bergabung.
kurang daripada 10 km yang Apabila asteroid mencapai saiz yang
memasuki ruang atmosfera, spesies terlalu besar, asteroid boleh menjadi
hidupan akan musnah di kawasan sebuah planet.
jatuhan dan sekitarnya seluas ratusan 6. Saiz meteor di angkasa lebih besar
kilometer. Tetapi jika asteroid bersaiz dan kelajuannya juga lebih laju. Saiz
lebih daripada puluhan kilometer, dan kelajuannya berkurang kerana
maka keseluruhan spesies di Bumi geseran yang berlaku dengan atmosfera
akan pupus seperti yang berlaku pada apabila sampai ke Bumi. Oleh itu, kesan
zaman kepupusan Dinosaur. perlanggaran lebih teruk di angkasa
(b) i. Mengubah laluan asteroid berbanding perlanggaran di Bumi.

berkenaan atau memecahkannya Masteri KBAT 13
menjadi batuan yang lebih kecil. 7. Pada pendapat saya, perlanggaran
ii. Kapal angkasa boleh digunakan
untuk memasang bahan letupan boleh berlaku selepas melalui planet
atau menembak dengan bom yang Marikh dan sebelum sampai ke planet
mempunyai kuasa letupan yang Musytari. Hal ini demikian kerana,
kuat pada asteroid berkenaan terdapat lingkaran asteroid di kawasan
sebelum menghampiri Bumi. tersebut dan boleh menyebabkan
(c) i. Hentaman asteroid pada 65 juta perlanggaran.
tahun dahulu telah memusnahkan 8. Ya, jika berlaku perlanggaran dengan
hidupan dan menyebabkan objek yang besar, putaran Bumi pada
perubahan suhu iaitu suhu di paksinya akan berubah. Apabila kelajuan
suatu kawasan menurun dengan putaran terganggu, daya tarikan graviti
teruk dan suatu kawasan yang lain matahari dan planet yang berdekatan
meningkat secara mendadak lalu akan mempengaruhi Bumi dan menarik
menyebabkan kematian dinosaur. Bumi ke arahnya. Fenomena ini boleh
ii. Wajar. Hal ini demikian kerana menyebabkan Bumi terkeluar dari
setiap saintis mempunyai orbitnya.
pandangan dan teori sendiri
tentang perkara yang berlaku

22