ΑΘΗΝΑΙΟΣ 89/2017

α ΕΛΛΗΝΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ
ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ-ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΨΥΧΙΚΟΥ

θ η ν α ί ο ςΧρόνος 89ος Τεύχος 1

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

αθηναίος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ 1. Editorial του Μ. Γαζέπη .............................................3
ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 1. Προσφυγικό: Ελληνική και Ευρωπαϊκή διάσταση,
Χρόνος 89ος – Τεύχος 1 των Αθανασίου Μπασιάκου και Μάριου Παπαδόπου-
λου ...................................................................................4
Αρχισυντάκτης 2. Συνέντευξη του π. Χρυσοστόμου Συμεωνίδη στους
Μάρκος Γαζέπης Μάρκο Γαζέπη και Αριστοτέλη Σιώζιο .........................8
3. Νέοι Άνθρωποι ή Καταστροφική Επιστήμη; του
ef Αναστάση Ρουμελιώτη ................................................14
4.Proximab, τουΓιάννηΚακλαμάνη .........................16
Βοηθοί Αρχισυντάκτη 5. Τεχνολογία και Σχολεία, της Μαρίας-Ελισάβετ
Αναστάσης Ρουμελιώτης Παπαβασιλείου ............................................................20
6. Φόβος, της Αρτέμιδος Κρομμύδα και της Χαράς
Σταμάτης Κουλούρης Ζαχαράκη ......................................................................24
7. Η Αρετή καὶ το Μυστικό της Ευτυχίας, της Ηλιάνας
ef Γκέλμπεση .....................................................................26
8. Η Ναζιστική προπαγάνδα πριν και κατά τη διάρκεια
Στο τεύχος συνεργάστηκαν του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του Αλέξανδρου
Χρήστος Αλεξόπουλος Μαυροειδή ....................................................................28
Ηλιάνα Γκέλμπεση 9. Ισπανική Ιερά Εξέταση: Λογοκρισία στην Ακραία
Μαρία-Χαρά Ζαχαράκη της Μορφή, του Αντώνη Λύρα ...................................32
Μαριάνα Ζαχαριάδου 10. Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, του Σταμάτη
Ιωάννης Κακλαμάνης Κουλούρη ......................................................................34
Σταμάτης Κουλούρης 11.Ροζ-Χρυσό,τηςΕλένηςΚυριαζή.............................38
Ελένη Κυριαζή 12. Φιλμ, της Ελένης Κυριαζή ....................................39
Αντώνης Λύρας 13. Στερεότυπο του γυναικείου σώματος, της Αγγελι-
Αλέξανδρος Μαυροειδής κής Πνευματικού ..........................................................40
Αθανάσιος Μπασιάκος 14. Γιατί η 31η Ολυμπιάδα του Ρίο 2016 θα μείνει στην
Ελένη Μπουζιάνη ιστορία ως μία από τις χειρότερες των τελευταίων
Άρτεμις Κρομμύδα χρόνων, τουΧρήστου Αλεξόπουλου ...........................42
15. Βιβλιοπαρουσίαση: Περί ανάγνωσης και βιβλίων,
Μαρία-Ελισάβετ Παπαβασιλείου της Μαριάνας Ζαχαριάδου .........................................45
Μάριος Παπαδόπουλος
Αγγελική Πνευματικού
Αναστάσης Ρουμελιώτης
Αριστοτέλης Σιώζιος

ef

Καθηγητές Σύμβουλοι
Μαρία Βενετάκη

Φίλιππος Τακόπουλος

ef

Δημιουργικό
Φίλιππος Τακόπουλος

ef

Εικόνα εξωφύλλου
Ελένη Μπουζιάνη, Β4

2 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Editorial

Αγαπητοί συμμαθητές,

Άλλο ένα ημερολογιακό έτος πέρασε και άφησε ανεξίτηλο το στίγμα
του. Τα γεγονότα πολλά τόσο στην χώρα μας όσο και στο εξωτερικό. Οι
μαθητές αφουγκραζόμενοι τις εξελίξεις εξέφρασαν την προσωπική τους
αντίδραση και άποψη. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο στόχος του μαθητικού
αυτού περιοδικού. Αποτελεί την φωνή του Σχολείου μας. Μέσα από το
περιοδικό όλοι οι μαθητές έχουν την δυνατότητα να διατυπώσουν τους
προβληματισμούς τους και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους. Αυτό είναι το
μεγαλείο του περιοδικού αυτού. Είναι δυναμικό και εκφράζει τον χαρακτήρα
και τις ανησυχίες των συντακτών του.

Έτσι και το περιοδικό που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί την απόληξη της
σκληρής δουλειάς των συντακτών του και αντικατοπτρίζει τα ενδιαφέροντά
τους και τις σχολικές τους αναζητήσεις. Από τους ολυμπιακούς αγώνες
και την τεχνολογία στα σχολεία, μέχρι τον φόβο και τα πρότυπα ομορφιάς,
το τεύχος αυτό εκπροσωπεί την καθημερινότητα και τα ζητήματα που
αντιμετωπίζουμε όλοι μας. Βέβαια, το τεύχος αυτό δεν θα μπορούσε να
εκδοθεί χωρίς την αμέριστη στήριξη και συνδρομή της κυρίας Βενετάκη και
του κυρίου Τακόπουλου καθώς και ολόκληρης της μαθητικής κοινότητας, η
οποία παρείχε την υποστήριξη και συμπαράστασή της.

Τέλος, κοιτώντας πίσω σε αυτά τα τρία χρόνια που ήμουν μέλος της
συντακτικής ομάδας του Αθηναίου αισθάνομαι ότι ένας κύκλος την φετινή
χρονιά κλείνει. Ο κύκλος αυτός αποτέλεσε μια εμπειρία μοναδική. Είχα την
ευκαιρία να εκφράσω την άποψή μου και να συναναστραφώ με παιδιά
τα οποία είχαν ανάλογους προβληματισμούς και συχνά αντικρουόμενες
απόψεις. Έτσι η εμπειρία αυτή διεύρυνε τους ορίζοντες μου κάτι το οποίο
ελπίζω ότι θα επιτύχει και το τεύχος που κρατάτε τώρα στα χέρια σας.

Καλή ανάγνωση!

Ο αρχισυντάκτης
Μάρκος Γαζέπης

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |3

ΑΠΟΨΕΙΣ

Προσφυγικό

ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΔΙΆΣΤΑΣΗ

Γράφουν οι Αθανάσιος Μπασιάκος, Β3 &
Μἀριος Παπαδόπουλος, Β4

ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΈΝΟ ΚΑΛΟΚΑΊΡΙ, ορισμένα νησιά της τους και να έρθουν στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε
χώρας μας, όπως η Λέσβος, η Χίος, η Κως, η Λέρος λόγω των πολεμικών συρράξεων στην Συρία και το
και η Σάμος, δέχθηκαν ένα τεράστιο κύμα προσφύγων Αφγανιστάν.
προερχόμενο από την Ανατολή, που ξεπερνούσε κατά Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε το
πολύ τις υφιστάμενες δυνατότητες των νησιών σε πρόσφατο πρόβλημα της προσφυγικής κρίσης, πρέπει
υλικοτεχνικές δομές και φιλοξενία. να διαχωρίσουμε τον όρο πρόσφυγας από τον όρο
Το κύμα αυτό, αποτελούμενο από κατοίκους των μετανάστης, δύο όρους διαφορετικού περιεχομένου.
περιοχών της Συρίας, του Αφγανιστάν και του Ιράκ, Πρόσφυγας, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Καθεστώς
που ήταν υποχρεωμένοι να εγκαταλείψουν την χώρα των Προσφύγων του 1951, είναι κάθε άνθρωπος
που βρίσκεται έξω από το κράτος του οποίου είναι
πολίτης εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Αυτοί οι
παράγοντες εμπεριέχουν τον φόβο δίωξης λόγω της
φυλής, της θρησκείας ή της εθνικότητας ή ακόμα λόγω
της ιδιότητας του μέλους μιας ιδιαίτερης κοινωνικής
ομάδας ή των πολιτικών του απόψεων, περίπτωση
στην οποία ο πρόσφηγας «ονομάζεται» πολιτικός
πρόσφυγας. Επιπλέον, είναι αδύνατο να εξασφαλίσει
προστασία από την χώρα του, ή, εξαιτίας του φόβου
αυτού, δεν επιθυμεί να τεθεί υπό αυτή την προστασία.
Μετανάστης, αντίθετα, είναι αυτός που αλλάζει
τόπο διαμονής, όχι λόγω κάποιου φόβου ή κάποιου

4 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

παράγοντα που απειλεί την ζωή και τις απόψεις του, νταπέντε χιλιάδες πρόσφυγες, όταν ο αριθμός αυτός για
αλλά λόγω προσωπικής θέλησης, συνήθως για την ολόκληρο το 2014 έφτασε τους δώδεκα χιλιάδες, ενώ
εύρεση εργασίας. Είναι αυτός που εγκαταλείπει την ένα χρόνο νωρίτερα, δηλαδή το 2013, δεν ξεπέρασε τους
χώρα του, για να διαμείνει μόνιμα σε μια άλλη, για δι- τέσσερις χιλιάδες ανθρώπους!
κούς του λόγους, συνήθως οικονομικούς και πολιτι- Εκτός όμως από την επιβάρυνση που δέχονται οι
κούς. χώρες της νότιας Ευρώπης, δηλαδή της Ελλάδας
Η απρόβλεπτη αυτή κρίση δημιούργησε κλίμα και της Ιταλίας, που προαναφέρθηκαν, καταγράφεται
αναστάτωσης όχι μόνο στην Ελληνική αλλά και στην ταυτόχρονα και το πρόβλημα των αμέτρητων θανάτων
Ευρωπαϊκή διοίκηση σχετικά με το θέμα διαχείρισης των και πνιγμών σε θαλάσσιες περιοχές μεταξύ των
προσφύγων με τον καλύτερο τρόπο. Παρατηρούμε ότι συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας στο Αιγαίο, καθώς και
τον Ιούλιο του 2015, μόνον η Λέσβος φιλοξένησε πενη- της Ιταλίας-Λιβύης στην Μεσόγειο.

Επισημαίνεται μάλιστα, ότι ο αριθμός των προσφύγων
και μεταναστών που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω
Τουρκίας μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2015, ανήλθε
στους 125.000, σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρ-
μοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες
(UNHCR), έχοντας αυξηθεί δραματικά σε σχέση με
προηγούμενα έτη. Κατά τη διάρκεια του ίδιου διαστή-
ματος, περισσότεροι από 2.200 άνθρωποι έχασαν την
ζωή τους στην Μεσόγειο και στο Αιγαίο, στην προσπά-

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |5

ΑΠΟΨΕΙΣ

θειά τους να διέλθουν τα θαλάσσια σύνορα της Ευρώ- ατόμων στην γείτονα χώρα. Ως αντάλλαγμα, η Τουρκία
πης. θα εκταμιεύσει τουλάχιστον τρία δισεκατομμύρια
Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να διαχειριστεί την τα τρία επόμενα χρόνια. Ωστόσο, η υλοποίηση της
μεγαλύτερη προσφυγική κρίση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο συμφωνίας θα αποτελέσει δύσκολο εγχείρημα για
Πόλεμο. Έναν ολόκληρο χρόνο μετά την έξαρση του τις δύο πλευρές λόγω πολιτικών διαφορών, και γι’
μεταναστευτικού, η Ε.Ε. εμφανίζεται πιο διχασμένη αυτό η εφαρμογή των συμφωνηθέντων δεν μπορεί να
από ποτέ σε σχέση με την αντιμετώπιση του ζητήματος. θεωρηθεί δεδομένη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει βραχυπρόθεσμα Η ευρωπαϊκή οικογένεια εμφανίζεται ιδιαίτερα
διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης. διχασμένη σε σχέση με τη διαχείριση της
Όσον αφορά στη φιλοξενία των προσφύγων, έχουν μεταναστευτικής κρίσης. Μεγάλος αριθμός κρατών
κατασκευαστεί πολυάριθμα κέντρα φιλοξενίας και της Ανατολικής Ευρώπης, με κυριότερες την Πολωνία,
στέγασης (hotspots) σε διάφορες περιοχές της χώρας, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία, την Τσεχία, τη Ρουμανία
ώστε να ανακουφιστούν οι παράκτιες περιοχές από τις δεν διατίθενται να επιτρέψουν την εγκατάσταση
ανεξέλεγκτες προσφυγικές ροές. Σαφώς, η υποδοχή προσφύγων στην εδαφική τους επικράτεια. Οι
των προσφύγων απαιτεί πόρους. Για τον λόγο αυτό, η διαφωνίες στο εσωτερικό της Ευρώπης έχουν
Ε.Ε. έχει δεσμεύσει χρηματικά ποσά, με τη μερίδα του οδηγήσει σε ρήξεις στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού
λέοντος να αποστέλλεται στην χώρα μας με τη μορφή οικοδομήματος και σε καθυστερήσεις στο πρόγραμμα
ανθρωπιστικής βοήθειας. μετεγκατάστασης των προσφύγων.
Παρά ταύτα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει Το ερώτημα που τίθεται στο τέλος είναι εάν πραγματικά
πρωτοβουλίες για τη διευθέτηση του ζητήματος η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί μόνη της να αντιμετωπίσει
μακροπρόθεσμα. Στις προσπάθειες αυτές το προσφυγικό ζήτημα, αφού το ζήτημα αυτό σε καμία
συγκαταλέγεται η συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας περίπτωση δεν μπορεί να επιλυθεί με γραφειοκρατικά,
που τέθηκε σε εφαρμογή από τις 20 Μαρτίου 2016. διοικητικά και νομοθετικά μέτρα, αλλά με πολιτικά,
Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται η μετεγκατάσταση επανασχεδιάζοντας την ίδια την Ευρώπη ως πολιτική
προσφύγων από την Τουρκία στα κράτη-μέλη της οντότητα. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει και σήμερα
Ευρωπαϊκής Ένωσης και επιστροφή ίσου αριθμού η Ένωση είναι τεράστια, αφού απειλεί ακόμα και την
υπαρξιακή της υπόσταση.

6 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ DW.COM | 02.03.2016.” DW.COM. Deutsche Welle. n.d
Armstrong, Martin. “Child refugee arrivals increasing rap- Διαδίκτυο. 09 Νοε. 2016. <http://www.dw.com/el/700-εκ-
idly in Greece”. 10 Μαρ. 2016. Διαδίκτυο. 2 Νοε. 2016. <htt- ευρώ-από-την-εε-για-το-προσφυγικό/a-19087057>.
ps://www.statista.com/chart/4478/child-refugee-arrivals- Γεωργίου, Θεόδωρος. «Ευρώπη και προσφυγικό ζήτημα.»
increasing-rapidly-in-greece/>. 17 Σεπ. 2015. Εφημερίδα των Συντακτών. Διαδίκτυο. 1 Νοε
International Organization for Migration; United Nations. 2016. <http://www.efsyn.gr/arthro/eyropi-kai-prosfygiko-
“Forced Migrants.” Migration, International Organization zitima>.
for and United Nations. World Migration Report 2000. In- “Προσφυγή Στον ΟΗΕ Εξετάζει η Ελλάδα Για Το Προ-
ternational Organization for Migration; United Nations, σφυγικό.” Voria, Βοριά, 29 Φεβ. 2016. Διαδίκτυο. 11 Νοε.
2000. Έντυπο. Σελ. 15. 2016.<www.voria.gr/index.php/article/prosfigi-ston-oie-
Krickellas, Joan. “The Refugee Crisis in Greece Explained.” 3 exetazi-i-ellada-gia-to-prosfigiko.>.
Φεβ. 2016. Democracy Chronicles. 1 Νοε. 2016. Διαδίκτυο. “Προσφυγικό: Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας και τι προβλέπει
<https://democracychronicles.com/the-refugee-crisis/>. για την Ελλάδα.” Προσφυγικό: Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας
The Data Team. “The world’s refugee crisis: past and present”. και τι προβλέπει για την Ελλάδα. Πρώτο Θέμα, 18 Mαρ.
27 Μαΐ. 2016. Διαδίκτυο. 11 Οκτ. 2016. <“http://www.econ- 2016. Διαδίκτυο. 09 Noε. 2016. <http://www.protothema.gr/
omist.com/blogs/graphicdetail/2016/05/daily-chart-21”>. politics/article/562715/ti-simainei-i-sumfonia-ee-tourkias-
UNCHR. “Refugrees/Migrants Emergency Response - Medi- gia-to-prosfugiko/>.
terranean”. 2016. Διαδίκτυο. 11 Οκτ. 2016. <http://data.un- Χατζηκυριακίδης, Aντώνης. «Το προσφυγικό ζήτημα και
hcr.org/mediterranean/country.php?id=83>. η ευρωπαϊκή ευθύνη.» 1 Σεπ. 2015. Πληροφοριοδότης.
“700 εκ. ευρώ από την ΕΕ για το προσφυγικό | Πολιτική | Διαδίκτυο. 1 Νοε. 2016. <http://www.pliroforiodotis.gr/in-
dex.php/news/society/difere/13341-2015-09-01-16-47-00>.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |7

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο εθελοντισμός ούτε επιβάλλεται
ούτε είναι υποχρέωση.
Είναι έμπνευση.

Συνέντευξη του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου
π. Χρυσοστόμου Συμεωνίδη, Διευθυντού του Κέντρου

Συμπαραστάσεως Παλιννοστούντων και Μετανα-
στών της Εκκλησίας της Ελλάδος

στους Μάρκο Γαζέπη, Γ4 και Αριστοτέλη Σιώζιο, Γ6.

Αρχιμ. Χρυσόστομος Συμεωνίδης
Διευθυντής του ΚΣΠΜ

ΈΧΟΝΤΑΣ ΩΣ ΌΡΑΜΑ την «υλοποίηση του εφικτού και όχι να στοχεύουμε στο ουτοπικό χωρίς αποτέλεσμα» ο
Διευθυντής του Κέντρου Συμπαράστασης Παλιννοστούντων και Μεταναστών της Εκκλησίας της Ελλάδος, πατήρ
Χρυσόστομος Συμεωνίδης, μας μιλά για το αθόρυβο και σπουδαίο έργο που γίνεται στον τομέα των μεταναστών και
των προσφύγων από την Εκκλησία της Ελλάδος. Ως διευθυντής του Κέντρου, ο πατήρ Χρυσόστομος εξηγεί με την
εμπειρία του τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που αναζητούν
ένα καλύτερο αύριο στην Ευρώπη, τα προβλήματα και την ταλαιπωρία των οικογενειών αυτών. Προτείνει πώς
μπορεί ο καθένας να συμβάλλει με την εθελοντική του δράση, είτε εντός είτε εκτός Εκκλησίας, στην ανακούφιση
των προβλημάτων αυτών των ανθρώπων.

Θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε πάρα πολύ για τον
χρόνο που διαθέτετε για αυτήν την ενημέρωση. Πρό-
σφατα πληροφορηθήκαμε από μία ομιλία σας για το
Κέντρο Συμπαράστασης Παλιννοστούντων και Μετανα-
στών και θα θέλαμε και οι αναγνώστες του περιοδικού
να μάθουν όσα περισσότερα γίνεται για αυτό. Αρχικά,
θα θέλαμε να μας μιλήσετε γενικά για το τι είναι το Κέ-
ντρο μεταναστών και προσφύγων και πού αποσκοπεί.
π. Χρυσόστομος: Αρχικά, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω
για το ενδιαφέρον σας, το οποίο προέκυψε μετά την
ενημέρωση που έκανα στον Όμιλο του συναδέλφου

8 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

κ. Φίλιππου Τακόπουλου. Το Κέντρο Συμπαράστασης αναζητεί ένα καλύτερο αύριο σε μια άλλη χώρα. Αυτός
Προσφύγων και Μεταναστών (ΚΣΠΜ) είναι μία από λέγεται μετανάστης και, αν ανήκει στην τελευταία
τις υπηρεσίες της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της κατηγορία, λέγεται οικονομικός μετανάστης. Δεν
Ελλάδος. Σε μία πρώτη μορφή ξεκίνησε να λειτουργεί χαρακτηρίζουμε όμως κανέναν λαθρομετανάστη.
το 1963 υπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου. Τότε Το διεθνές δίκαιο αλλά και η διεθνής πρακτική
δεν διέθετε νομική υπόσταση, την οποία κατάφερε απαγορεύουν την χρήση του όρου αυτού.
να αποκτήσει το 2012. Έκτοτε είναι Αστική Μη
Κερδοσκοπική Εταιρεία, η οποία δραστηριοποιεί- Δηλαδή υπάρχει κάποιος τρόπος να αποδεικνύεται η ιδιό-
ται στον τομέα των προσφύγων και των μετανα- τητα πρόσφυγα-μετανάστη;
στών. Αναπτύσσει προγράμματα σε συνεργασία με π. Χρυσόστομος: Ναι, βέβαια. Υπάρχουν οι κρατικές
διάφορους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. και οι Ευρωπαϊκές αρχές που αποφασίζουν γι’ αυτό. Το
Διαθέτει τρία γραφεία, ένα εντός του Συνοδικού Κέντρο συνεργάζεται με τις αρχές για κάθε άνθρωπο
Μεγάρου, ένα άλλο στην Αθήνα που δέχεται τις που προσέρχεται στην ελληνική επικράτεια και
αιτήσεις όλων των μεταναστών συνανθρώπων μας, και απευθύνεται ή παραπέμπεται σε μας . Καταγράφονται
ένα στη Θεσσαλονίκη που ασχολείται κυρίως με τον τα στοιχεία του που τα δίνει ο ίδιος, η χώρα προέλευσής
επαναπατρισμό Ελλήνων, κυρίως από την Γερμανία και του, η οικογενειακή και η προσωπική του κατάσταση.
άλλες χώρες της Ευρώπης, τους οποίους βοηθούμε να Εν συνεχεία, διαβιβάζεται το σχετικό αίτημα, για
οργανώσουν τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα εντός να αποφασίσει η Υπηρεσία Ασύλου και οι αρμόδιες
της Ε.Ε. Η Ιερά Σύνοδος με τίμησε με την θέση του υπηρεσίες του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη
Διευθυντή του Κέντρου αυτού. για το αίτημά του. Η σχετική αίτηση θα πρέπει να
υποβάλλεται από τον ενδιαφερόμενο σε μία μόνο χώρα
Θυμάμαι είχατε αναφερθεί στη διαφορά πρόσφυγα και της Ε.Ε. Δηλαδή, η Συνθήκη του Δουβλίνου, απαγορεύει
μετανάστη. Δεδομένης αυτής της διαφοράς, υπάρχει κά- σε κάποιον που εισέρχεται εντός του εδάφους της Ε.Ε.
ποια διαφορετική προσέγγιση του Κέντρου για τον καθέ- να κάνει πολλαπλές αιτήσεις σε πολλές χώρες. Έχει το
να; δικαίωμα να κάνει αίτηση ασύλου μόνο σε μία χώρα
π. Χρυσόστομος: Όχι. Κανένας δεν ξέρει αν είναι και δεν έχει το δικαίωμα να τον δέχεται καμία άλλη,
κάποιος πρόσφυγας ή μετανάστης. Κάποιος μπορεί αν αυτή η χώρα δεν αποφανθεί πρώτα γι’ αυτόν, βάσει
να είναι μετανάστης, αλλά πρέπει να του αποδοθεί πάντα του ευρωπαϊκού και του διεθνούς δικαίου.
η ιδιότητα αυτή και επισήμως. Το ίδιο ισχύει και
για τον πρόσφυγα. Κάποιος από την Συρία είναι Επομένως, υπάρχει συνεργασία με τους κρατικούς φορείς,
πρόσφυγας. Γιατί είναι πρόσφυγας; Γιατί η χώρα απ’ αλλά γίνεται και σε επίπεδο πέραν της αρχειοθέτησης;
όπου προέρχεται, η γενέτειρά του, η πατρίδα του δεν π. Χρυσόστομος: Υπάρχουν τα Κέντρα Καταγραφής.
είναι ασφαλής, για να ζήσει. Βρίσκεται σε εμπόλεμη Υπάρχουν τα γνωστά Hotspots σε μέρη, όπως η
κατάσταση, αντιμετωπίζει κινδύνους και όλα αυτά που Αμυγδαλέζα, η Χίος, η Μυτιλήνη, το Κιλκίς και αλλού.
όλοι γνωρίζουμε. Στα κέντρα αυτά καταγράφονται τα στοιχεία των
Αυτός λοιπόν κατ’ ανάγκην χαρακτηρίζεται ως ανθρώπων αυτών με διπλό στόχο: αφενός μεν για να
πρόσφυγας και έχει όλα τα δικαιώματα του πρόσφυγα. εξυπηρετηθεί η παραμονή τους στην χώρα, αφετέρου
Για να χαρακτηριστεί νομικά ένα άτομο ως πρόσφυγας, δε για να γίνουν όλες οι νόμιμες διαδικασίες, οι οποίες
πρέπει να εισέλθει σε μια χώρα ασφαλή, όπως η είναι πράγματι χρονοβόρες. Και εδώ τίθεται και το
Ελλάδα, η Ιταλία και οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή θέμα του Trafficking, διότι ένα μεγάλο μέρος αυτών,
χώρα και να του αναγνωρίσει την ανάλογη ιδιότητα το καταλήγουν θύματα του δουλεμπορίου. Όλοι αυτοί που
κράτος αυτό στο οποίο κάνει την αίτηση. είναι χαρακτηρισμένοι ως πρόσφυγες έχουν το δικαίωμα
Μετανάστης είναι μια εντελώς διαφορετική κατηγορία. να πάνε οπουδήποτε, αλλά πρέπει να αναμένουν την
Είναι ένας άνθρωπος που προέρχεται από μια άλλη ολοκλήρωση των διαδικασιών. Αν δεν σεβαστεί κάποιος
χώρα (π.χ. το Μαρόκο), την οποία εγκαταλείπει, είτε τις διαδικασίες της χώρας υποδοχής, δεν μπορεί να
γιατί δεν τον καλύπτει η χώρα προέλευσής του είτε γιατί προχωρήσει σε κάτι περαιτέρω εντός της Ε.Ε. Και αυτό

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |9

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

το διάστημα είναι ένα μακρύ χρονικό διάστημα στο
οποίο προσπαθούν όλοι, μαζί και εμείς, να εφαρμοστεί
ο νόμος. Αν δεν εφαρμοστεί ο νόμος ή όσο δεν
εφαρμόζεται ή όσο δεν υπάρχει γρήγορη ανταπόκριση
των κρατικών αρχών για τον χαρακτηρισμό των ατόμων
ως προσφύγων ή μεταναστών, δημιουργούνται προβλή-
ματα σε όλον τον κοινωνικό περίγυρο, τόσο στους ίδιους
τους πρόσφυγες ή μετανάστες, όσο και στον υπόλοιπο
πληθυσμό εντός της χώρας.

Εκτός από κρατικούς και εγχώριους φορείς, υπάρχει και κατ’ ανάγκην, αν φύγουν σήμερα από την Μυτιλήνη
συνεργασία με φορείς του εξωτερικού; 1.000 άτομα προς την Τουρκία, αντίστοιχος αριθμός
π. Χρυσόστομος: Βεβαίως. Οι φορείς με τους οποίους ατόμων από την Τουρκία έχει αυτομάτως δικαίωμα να
συνεργαζόμαστε εντός της χώρας και με τους πάει σε χώρες της Ε.Ε. και να κατανεμηθεί σε αυτές.
οποίους αναπτύσσουμε διάφορα προγράμματα σε Οι χώρες αυτές δεν το θέλουν, με αποτέλεσμα να μην
σχέση με το προσφυγικό ζήτημα είναι η Υπηρεσία επαναπροωθούνται οι μετανάστες.
Ασύλου, το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υπουργείο
Εργασίας. Εκτός Ελλάδος συνεργαζόμαστε με την Ποια είναι η στάση γενικότερα της κοινωνίας, ελληνικής
Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, η και ευρύτερα, σχετικά με το έργο σας; Υπάρχει βοήθεια;
οποία διαθέτει γραφείο-αντιπροσωπεία στην Αθήνα. Υπάρχει στήριξη;
Το γραφείο αυτό, θέλω να τονίσω, τον τελευταίο π. Χρυσόστομος: Σε σχέση με το έργο μας, επειδή εμείς
ένα-ενάμιση χρόνο έχει αναβαθμιστεί από γραφείο κάνουμε καθαρά δουλειά τεχνική ως γραφείο και ομάδα
τοπικού σε γραφείο ευρωπαϊκού επίπεδου. Επίσης, υποστήριξης αυτών των ανθρώπων, δεν μπορώ να πω
συνεργαζόμαστε τόσο με την C.C.M.E., δηλ. την πως μπορεί κάποιος να βοηθήσει σε πρώτο επίπεδο, διότι
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Εκκλησιών που ασχολείται εμείς ασχολούμαστε με την νομική συμπαράσταση, με
με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες με έδρα τις την επανένωση οικογενειών, την επαναπροώθηση,
Βρυξέλλες, όσο και με την Caritas, μία μεγάλη φι- το άσυλο, τις μονογονεϊκές οικογένειες . Δεν μπορεί
λανθρωπική οργάνωση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλη- κάποιος δηλαδή να βοηθήσει εθελοντικά, σε πρώτο
σίας. Η συνεργασία μας περιλαμβάνει την ανάπτυξη επίπεδο πάντα. Μπορεί, όμως, να βοηθήσει σε δεύτερο
διαφόρων προγραμμάτων στο πεδίο, δηλαδή σ’ ένα ή τρίτο επίπεδο. Η ομάδα των συνεργατών δουλεύει
συγκεκριμένο αντικείμενο που αφορά το προσφυγικό με σύμβαση εργασίας βάσει του κάθε προγράμματος.
ζήτημα. Προσπαθούμε είτε να συνεργαστούμε στο Και πρόγραμμα σημαίνει τρεις συντελεστές:
επίπεδο του πεδίου είτε να ευαισθητοποιήσουμε την οικονομικοί πόροι, ομάδα ανθρώπων δηλ. αριθμός
κοινή γνώμη για το πώς θα αντιμετωπιστεί αυτό φακέλων επωφελούμενων και χρόνος ολοκλήρωσης
το ζήτημα. Το φαινόμενο που βλέπετε τώρα είναι του προγράμματος. Δηλαδή η Ύπατη Αρμοστεία λέει
πολύ μικρό, σε σχέση με το πώς μπορεί να εξελιχθεί, «σου δίνω τόσα χρήματα και μ’ αυτά εσύ πρέπει να
διότι είναι δυνατόν ο αριθμός των προσφύγων και εξυπηρετήσεις 1.000 ανθρώπους σε τόσο χρόνο και
μεταναστών από 60.000-100.000 να φθάσει το ένα να εργαστούν με σύμβαση έργου τόσοι δικηγόροι,
με τρία εκατομμύρια. Επομένως, καταλαβαίνετε την κοινωνικοί λειτουργοί». Είναι καθαρά τεχνικό ζήτημα.
δυσκολία. Πρέπει να σέβονται όλοι τη νομοθεσία. Η Και εγώ ακόμη, ως Διευθυντής του Κέντρου δεν μπορώ
Ε.Ε. κήρυξε την Τουρκία ασφαλή τρίτη χώρα. Αυτό να παρακολουθήσω κάθε φάκελο χωριστά, όπως ένας
σημαίνει ότι, αν ένας συγκεκριμένος αριθμός ανθρώπων δικηγόρος που ασχολείται επισταμένως σε καθημερινή
επαναπροωθείται στην Τουρκία, θα πρέπει αντίστοιχος
αριθμός να γίνεται δεκτός και να κατανέμεται σε χώρες
της Ε.Ε. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται. Γιατί δεν γίνεται; Γιατί

10 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

βάση με την κάθε νομική περίπτωση. Επομένως, πέντε ανθρώπους είναι ωραίο, αλλά σημαίνει πως
μπορεί κάποιος να βοηθήσει εθελοντικά, αν έρθει στα αύριο θα πρέπει πάλι να τους εξυπηρετήσεις ξανά.
γραφεία, ώστε να τον κατευθύνουμε σε δεύτερο ή τρίτο Προσπαθούμε, λοιπόν, να βρούμε στο μέτρο του
επίπεδο. Μπορεί, ωστόσο, να βοηθήσει στο Κέντρο, δυνατού οριστικές λύσεις στα προβλήματα αυτών
αν έχει την απαραίτητη τεχνική κατάρτιση, δηλαδή αν των ανθρώπων. Και πρέπει να ενεργοποιηθούν εκτός
είναι νομικός, κοινωνικός λειτουργός, μεταφραστής. από το Κέντρο και άλλες Οργανώσεις που κάνουν
Υπάρχει και η ειδικότητα του ψυχολόγου, διότι την ίδια ή παρόμοια δουλειά ή και καλύτερη δουλειά
υπάρχει η ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης τόσο από εμάς. Αναφέρω το Συμβούλιο Προσφύγων που
των προσφύγων όσο και των εργαζομένων που δραστηριοποιείται στο πεδίο αυτό πάρα πολλά χρόνια.
ασχολούνται στο πεδίο. Αλλά πρέπει και οι ευρωπαϊκοί και οι κρατικοί φορείς
να ενεργοποιηθούν και να λειτουργήσουν όσο πιο
Αναφέρατε ότι η Ύπατη Αρμοστεία χρηματοδοτεί αυτήν την γρήγορα γίνεται. Συνεπώς, συνεργαζόμαστε με όσους
προσπάθεια. Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι φορείς που βοη- μπορούμε να συνεργαστούμε και αποφεύγουμε όσους
θούν οικονομικά; πρέπει να αποφύγουμε.
π. Χρυσόστομος: Να ξεκαθαρίσω πως δεν λαμβάνου-
με κρατικά χρήματα, δηλαδή μέρος του κρατικού Γίνονται ιδιωτικές δωρεές;
προϋπολογισμού. Υπάρχουν προγράμματα που π. Χρυσόστομος: Από την στιγμή που κάνεις δράσεις
γίνονται με το Υπουργείο Εργασίας, με το Υπουργείο πεδίου δεν έχεις ανάγκη από ιδιωτικές δωρεές.
Υγείας, αλλά στο πλαίσιο των ΕΣΠΑ. Παρόλα Αυτές μπορούν να έρθουν ως δευτερεύον ή τριτεύον
αυτά, όλα τα προγράμματα έχουν στοχοθέτηση και επικουρικό στοιχείο σε μία δράση. π.χ. αγοράζοντας
στοχοπροσήλωση δηλαδή απολογισμό έργου. Πρέ- είδη προσωπικής υγιεινής για τους πρόσφυγες ή είδη
πει να έχεις ένα πρόγραμμα, ένα budget, έναν αριθμό ρουχισμού. Και ασφαλώς και στην ιδιωτική δωρεά
φακέλων που θα εργαστείς και συγκεκριμένο χρόνο πρέπει να λογοδοτείς για τα χρήματα που λαμβάνεις.
που θα πρέπει να τα αποδώσεις. Σ’ όλα αυτά γίνονται Για μένα η λογοδοσία είναι θεμελιώδες στοιχείο της
έλεγχοι ανά μήνα, τρίμηνο, εξάμηνο και έτος. Συνερ- δράσης μας είτε μιλάμε για πόρους φορέων είτε για
γαζόμαστε και με άλλες Εκκλησίες, με την Εκκλησία ιδιωτικές δωρεές.
της Βεστφαλίας, με την Εκκλησία της Ολλανδίας,
με την ΜΚΟ της Προτεσταντικής Εκκλησίας της Μας μιλήσατε γενικά για τους στόχους σας με την επανέ-
Γερμανίας και προσπαθούμε να βρούμε τρόπους, ώστε νωση οικογενειών, την μετεγκατάσταση, τις μονογονεϊκές
να γίνει μία απόδοση συγκεκριμένου έργου. Δηλα- οικογένειες. Μπορείτε να μας δώσετε μία επεξήγηση για
δή, το να κάνεις κάτι γενικά και να λες εξυπηρέτησα αυτούς τους όρους; Πώς τους αντιμετωπίζει το Κέντρο;
π. Χρυσόστομος: Ο βασικός όρος που αφορά το με-
ταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα είναι για μένα η
επανένωση οικογενειών. Αυτό σημαίνει πως όλοι αυτοί
που είναι «εγκλωβισμένοι» στην Ελλάδα ή που εμείς
νομίζουμε πως είναι εγκλωβισμένοι ή που και οι ίδιοι
νομίζουν πως είναι εγκλωβισμένοι, έχουν δικαίωμα για
family reunification, διότι έχουν μέλη της οικογένειάς
τους σε άλλες χώρες της Ευρώπης, πριν κλείσουν τα
σύνορα στην Ειδομένη ή πριν κλείσει ο λεγόμενος
Ασφαλής Διάδρομος των Βαλκανίων (safe passage).
Ονομάζεται έτσι, επειδή μειώνει το δουλεμπόριο (traf-
ficking). Τότε, λοιπόν, που ήταν ανοιχτά τα σύνορα της
Ευρώπης, το 90% σχεδόν των ανθρώπων, που είναι
αυτήν την στιγμή εδώ στην Ελλάδα ή στην Τουρκία,
έχουν ανθρώπους σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |11

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

να επιστρέψει, τα οποία ορίζονται από την νομοθεσία
και όχι από μία προσωπική συμφωνία ανάμεσα σε δύο
μέρη, αυτόν που έχει το πρόβλημα και εκείνον που του
παρέχει την προοπτική της λύσης.

Ένωσης και έχουν κάνει σε εκείνη την χώρα υποδοχής Ως διευθυντής του Κέντρου, ποιες είναι οι ευθύνες σας
αίτηση ασύλου. Άρα, η επανένωση οικογενειών είναι μέσα στον οργανισμό και ποιοι οι προσωπικοί σας στόχοι;
βασικός μοχλός πίεσης που μπορεί να έχει οποιαδήποτε Δηλαδή, τι οραματίζεσθε να επιτύχετε;
χώρα της Μεσογείου (Ιταλία και Ελλάδα περισσότερο, π. Χρυσόστομος: Κάποτε είχα ρωτήσει κι εγώ έναν
διότι αυτές δέχονται το μεγαλύτερο μεταναστευτικό άνθρωπο, ποιο είναι το όραμά του. Μου παρουσίασε
κύμα), για να μπορέσει να βοηθήσει αυτούς τους ένα ωραίο βαρύγδουπο όραμα το οποίο το άκουγα
ανθρώπους και να δημιουργήσει τις προοπτικές της εγώ, σε ηλικία λίγο μεγαλύτερη από την δική σας, με
πορείας των ανθρώπων αυτών στην ζωή που θέλουν προσοχή αλλά χωρίς να με πείσει. Γιατί δεν με έπεισε;
να ακολουθήσουν. Αλλά και τα υπόλοιπα είναι επίσης Διότι ήταν ουτοπικό και δεν πατούσε στην πραγματι-
πολύ σοβαρά, η μετεγκατάσταση είναι πολύ σημαντική, κότητα. Το δικό μου όραμα είναι να γίνεται ό,τι έχου-
διότι μπορεί κάποιος να σου πει «εγώ δεν θέλω να με συμφωνήσει με τους φορείς που συνεργαζόμαστε.
μείνω άλλο, θέλω να μετεγκατασταθώ». Αυτό δεν Δηλαδή το εφικτό. Αυτό είναι το δικό μου όραμα. Αν
σημαίνει πως απλά πηγαίνει από τον έναν τόπο στον ξεφύγεις απ’ αυτό και πας στο δικό σου πιστεύω που
άλλο. Έχει στάδια. Ή η επαναπροώθηση δεν σημαίνει μπορεί να έχει μικρές ή και μεγάλες αποκλίσεις από το
απλώς το «γυρνάω πίσω». Να πει δηλαδή «εδώ είδα εφικτό και πας στο ιδεατό ή το ουτοπικό, ίσως χάσεις
ό,τι είχα να δω, δεν μπορώ να περιμένω και δεν έχω και τα αυτονόητα. Το δικό μου όραμα είναι μαζί με
τα θεμιτά μέσα να πάω εκεί που θέλω. Οπότε θέλω να όλους τους συνεργάτες μου στο έργο αυτό με τους
επιστρέψω». Θα πρέπει να του δίνεις τα κίνητρα, για οποίους τυχόν διαφωνούμε, να κάνουμε βήματα πίσω
αλλά και να κάνουμε βήματα μπροστά, να γίνεται το
εφικτό για τους ανθρώπους που απευθύνονται σε εμάς.
Ας γίνεται αυτό, η εφαρμογή του αυτονόητου, η οποία
σας το εκμυστηρεύομαι, είναι πάρα πολύ δύσκολη.
Υπάρχει μία θεωρία που λέει ποιο είναι το πιο καλό. Και
το καλό έχει τρία στάδια. Το καλύτερο είναι να κάνεις
το σωστό. Το δεύτερο, λιγότερο καλό αλλά καλό είναι
να κάνεις λάθος. Το τρίτο που είναι πλέον το κακό
είναι να μην κάνεις τίποτα.

Αν ήθελε ένας πολίτης να εργαστεί στο πεδίο αυτό, μας εί-
πατε δεν μπορεί χωρίς συγκεκριμένη κατάρτιση να εργα-
στεί στο Κέντρο, πού θα μπορούσατε να τον παραπέμψετε;
π. Χρυσόστομος: Μπορεί και στο Κέντρο να εργα-
στεί, αλλά όχι σε τεχνικά ζητήματα. Μπορεί να είναι
μέλος της ομάδας υποστήριξης. Μπορεί να απευθυνθεί
όμως και αλλού, εντός και εκτός Εκκλησίας, για να
βοηθήσει. Τώρα τι θα του πρότεινα εγώ; Εγώ θα του
πρότεινα να πάει εκεί που ο ίδιος νομίζει ότι αυτό που
θα κάνει, έχει κοινωνική ανταπόδοση. Διότι αυτό που
κάνεις μέσα σε μία προοπτική φιλανθρωπίας (που είναι
και φορτισμένη λόγω των ημερών, της οικονομικής
κρίσης και των καταστάσεων που βιώνουμε δίπλα από

12 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

τα σύνορά μας) μέσω κάποιου δήμου, μίας ομάδας, του Θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε πάρα πολύ για τον χρό-
εκκλησιαστικού πλαισίου, των κρατικών φορέων- που νο που μας αφιερώσατε και να σας ευχηθούμε επιτυχία σε
και εκείνοι παλεύουν- θα πρέπει να έχει όφελος. Για όλες τις δράσεις σας.
κάποιους υπάρχει δημιουργικό όφελος απ’ αυτό που ο π. Χρυσόστομος: Χαίρομαι πολύ για την προσπάθεια
καθένας προσφέρει, κάνοντάς τον να συνεισφέρει στον που κάνετε όλη η ομάδα σήμερα. Σας ευχαριστώ πολύ!
μέγιστο και πιο ποιοτικό βαθμό. Και αυτό πρέπει να το Καλή πρόοδο ! Να έχετε επιτυχία στις εξετάσεις για το
δει μόνος του κάποιος, κυρίως μέσω συνεργασιών που Πανεπιστήμιο! Ό,τι κάνετε να το κάνετε με αγάπη και
θα τον αναπαύουν και θα του δίνουν έμπνευση. Διότι, ο σεβασμό!
εθελοντισμός ούτε επιβάλλεται ούτε είναι υποχρέωση.
Είναι έμπνευση. Γιατί, αν κάποιος στο επιβάλλει, s
απλά θα εργάζεσαι πολύ αναποτελεσματικά. Επίσης
μπορεί να μην σε εμπνέω εγώ, αυτό δεν είναι κακό, Βίντεο/ Ηχοληψία: Τσέτη Σόνια
μπορεί να σε εμπνέει ο δίπλα, τότε θα πας στον δίπλα.
Εμείς στο Κέντρο δουλεύουμε υπό την εμπνευσμένη Η συντακτική επιτροπή του Αθηναίου ευχαριστεί τον κ. Στέ-
καθοδήγηση του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου λιο Χαρτζίδη για την παραχώρηση της αίθουσας του Σ.Α.Κ.Α.,
Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, ενός σοφού προκειμένου να δοθεί η συνέντευξη.
Προκαθημένου, ο οποίος διαθέτει ένα πολύ χαρακτηρι-
στικό γνώρισμα για έναν ηγέτη, δηλαδή την ικανότητα
να αντιλαμβάνεται με ενάργεια τις προκλήσεις και τα
μηνύματα των καιρών μας.
Τελικά ο σκοπός είναι κοινός.
π. Χρυσόστομος: Ακριβώς. Δεν υπάρχει το εγώ, αυτό εί-
ναι το θέμα. Δεν γίνεται να πέφτεις στην ψευδαίσθηση
ότι «εγώ θα τα κάνω όλα». Πρέπει να δεις αυτό που σε
εμπνέει, γιατί αυτό θα είναι το καλύτερο και ας κάνεις
και λάθος. Θα το διορθώσεις στην πορεία.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |13

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Νέοι Άνθρωποι
ή

Καταστροφική Επιστήμη;

Του Αναστάση Ρουμελιώτη, Γ4

DNA, ΜΊΑ ΤΌΣΟ ΜΙΚΡΉ ΛΈΞΗ και όμως μπο- προέκυψαν. Τα ίδια αυτά ηθικά ζητήματα διέπουν και
ρεί να εξηγήσει ολόκληρη την ύπαρξή μας. Από τη την δημιουργία παιδιών χωρίς βιολογικούς γονείς.
χρονιά που ο Watson μαζί με τον Crick έκαναν αυτή
την εκπληκτική ανακάλυψη το 1953, ο επιστημονικός Αν και όλα αυτά τα ηθικά προβλήματα έχουν τεράστια
χώρος της Βιολογίας έχει παρουσιάσει παροιμιώδη σημασία, οι αναρίθμητες πιθανές εφαρμογές δεν
πρόοδο. Μετά από πολλά χρόνια σκληρής εργασίας και πρέπει να περιοριστούν. Η βιο-ιατρική μηχανική με τη
μεγάλα χρηματικά ποσά που ξοδεύτηκαν, οι ερευνητές χρήση των δημιουργημένων ανθρώπων θα μπορούσε
έχουν πλέον την δυνατότητα να δημιουργήσουν να αναπτυχθεί και να υπηρετήσει τον άνθρωπο με
τις δίκλωνες έλικες του DNA συμπληρώνοντας τις πολύ μεγαλύτερη επιτυχία. Η πιθανή πρόοδος θα
πουρίνες στις πυριμηδίνες και με αυτό τον τρόπο να μπορούσε να συνεισφέρει στην διάγνωση και την
δημιουργήσουν ζωή. Προφανώς πολλές περισσότερες παρακολούθηση ασθενειών στους ανθρώπους. Η
γνώσεις χρειάζονται, ωστόσο αυτή είναι η βασική ανάπτυξη νέων φαρμάκων και εμβολίων που θα είναι
δομή που απαιτείται. πιο αποτελεσματική και με λιγότερες παρενέργειες
θα είναι πλέον δυνατή. Για παράδειγμα, η σύνθεση
Σε έναν κόσμο όπου η ταχύτητα, η αποδοτικότητα και ινσουλίνης με ταχύτερους ρυθμούς θα αποτελέσει ένα
η μείωση του κόστους είναι οι τρεις μεγαλύτερες κινη- επίτευγμα τεράστιας σημασίας, αφού οι διαβητικοί
τήριες δυνάμεις, εταιρίες και κυβερνήσεις αγωνίζονται ξεπερνούν το ένα δέκατο του ανθρώπινου πληθυσμού.
για την δημιουργία του ανθρώπινου γονιδιώματος σε Ακόμα θα μπορούσε να οδηγήσει στην διαμόρφωση
ένα λογικό κόστος, το οποίο βρίσκεται σε υπέρογκα οργάνων για μεταμοσχεύσεις, αλλά ακόμα και να
ποσά για τα 6 εκατομμύρια «γράμματα» ολόκληρου προσφέρει ανοσία σε θανατηφόρους ιούς όπως ο Ebola
του ανθρώπινου DNA. Δεδομένου αυτού η δημιουργία και ο Zika, ενώ ταυτόχρονα θα παρείχε τη δυνατότητα
ζωής χωρίς βιολογικές διαδικασίες θεωρείται όνειρο εξάλειψης ασθενειών όπως το σύνδρομο Down που
για πολλούς επιστήμονες. Ωστόσο, σύμφωνα και σχετίζεται άμεσα με το ανθρώπινο γονιδίωμα.
με τους πιο απαισιόδοξους μελετητές το κόστος τα
επόμενα χρόνια θα μειωθεί δραματικά, ώστε να είναι Από την άλλη πλευρά, οι πιθανοί κίνδυνοι που
δυνατό σε μικρά επιστημονικά κέντρα να επενδύσουν παραμονεύουν είναι ποικίλοι. Μήπως αυτά τα νέα
σε αυτήν την τεχνολογία και να προσφέρουν και δημιουργήματα θα πρέπει να έχουν ανθρώπινα
αυτά από την οπτική τους πλευρά στο κόσμο της δικαιώματα ή οι άνθρωποι θα τα μεταχειρίζονται ως
επιστήμης. Η καινοτομία αυτή φαίνεται εκπληκτική, αντικείμενα; Η βασική αυτή ερώτηση δεν γίνεται να
ωστόσο από την πρώτη κλωνοποίηση παγκοσμίου απαντηθεί εύκολα, καθώς περικλείει την ερώτηση:
φήμης, την Ντόλυ το πρόβατο, που ανακοινώθηκε ως Πώς ορίζεται κάποιος ως άνθρωπος;, η οποία ενέχει
επίτευγμα της επιστήμης, πολλαπλά ηθικά διλήμματα μεγάλους κινδύνους στην απάντησή της, καθώς

14 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

κάποιες ακραίες απαντήσεις έχουν οδηγήσει σε του DNA πρέπει να γίνει υπό πολύ αυστηρή επιτήρηση.
ιδεολογίες, όπως ο Ναζισμός. Μία ακόμη διαμάχη έχει Η πρόοδος σε αυτόν τον τομέα και τα αποτελέσματα
δημιουργηθεί με βάση το ποιος θα δημιουργεί αυτούς των ερευνών θα έπρεπε να είναι προσβάσιμα από όλα
τους νέους ανθρώπους και αν πρέπει η διαδικασία τα ενδιαφερόμενα ινστιτούτα. Δεν πρέπει να επιτραπεί
αυτή να εισαχθεί στην ελεύθερη αγορά. Τέλος, πολλοί η ύπαρξη οικονομικού μονοπωλίου από κάποια μεγάλη
κίνδυνοι ίσως εμφανιστούν αργότερα, όταν και ο εταιρία ή από κάποιο κράτος, διότι η δημιουργία ζωής
άνθρωπος θα γνωρίζει περισσότερα για μία πιθανή δεν πρέπει να είναι εμπορεύσιμο αγαθό. Δεν είναι μία
δημιουργία κλώνων. Ωστόσο, οι πιθανοί κίνδυνοι τυχαία επιχειρηματική ιδέα και το κέρδος δεν πρέπει να
ποτέ δεν σταμάτησαν την εξέλιξη της επιστήμης και έχει προτεραιότητα στην διαχείριση του επιτεύγματος
δεν θεωρώ πως θα έπρεπε να συμβεί σε αυτή την αυτού.
περίπτωση, καθώς η τεχνολογία εξ ορισμού είναι
αδύνατο να περιοριστεί. Η ανθρωπότητα έχει να κερδίσει πολλά από την
γενετική έρευνα. Το κέρδος, λοιπόν, υπερνικά
Οι άνθρωποι που θα δημιουργηθούν χωρίς οποιοδήποτε κίνδυνο που επιφυλάσσει μία τέτοια
βιολογικούς γονείς πρέπει, κατά την άποψη μου, δημιουργία, ακόμα και αυτούς που δεν μπορούμε
να αποκτήσουν ανθρώπινα δικαιώματα, ώστε να να προβλέψουμε με τα παρόντα στοιχεία. Ωστόσο,
διεξάγουν μία ζωή δυνητικά σαν εμάς. Η άποψη αυτή οφείλουμε να επεξεργαστούμε με μεγάλη προσοχή
δεν προέρχεται από την ανθρωπιστικές απόψεις, και να μην σπεύσουμε να αποδεχτούμε απόψεις και
καθώς αν χρησιμοποιηθούν ως αντικείμενα δυνητικά επιλογές χωρίς να μελετήσουμε τις πιθανές συνέπειες.
ίσως μετατραπούν σε αναλώσιμα υλικά αγαθά για τον Συνεπώς, οι εφαρμογές των μελετών αυτών πρέπει να
πόλεμο και την αύξηση των πολεμικών συρράξεων και ρυθμιστούν προσεκτικά και αυτό απαιτεί περαιτέρω
αυτό θα ήταν καταστροφικό για την ανθρωπότητα. Αν έρευνα στα ηθικά ζητήματα που αφορούν τη γενετική
και τα προτερήματα του εγχειρήματος ξεπερνούν κατά επεξεργασία και αυστηρές πολιτικές σε ολόκληρο τον
πολύ τα μειονεκτήματα, η ανάπτυξη της δημιουργίας κόσμο.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |15

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Proxima b

Δεύτερη Γη;

Του Γιάννη Κακλαμάνη, Β2

ΤΟ 1969, Ο ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΠΆΤΗΣΕ ΣΤΗ ΣΕΛΉΝΗ, πολλές προσπάθειες αποστολής σήματος σε άλλα
σημειώνοντας μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις αστρικά συστήματα και έχει σχεδιαστεί πλήθος μη
στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το σημαντικότατο επανδρωμένων αποστολών που έχουν φτάσει μέχρι και
αυτό επίτευγμα, επιστέγασμα πολλών προσπαθειών, τα όρια του ηλιακού μας συστήματος, αποφέροντας
ήταν κοσμοϊστορικό γεγονός για το ανθρώπινο είδος. αξιόλογα επιστημονικά αποτελέσματα. Για πλανήτες
«Ο άνθρωπος κυρίαρχος δύο πλανητών», έγραφαν οι εκτός του ηλιακού μας συστήματος, η μόνη επιλογή
εφημερίδες της εποχής, και σίγουρα ήταν μια στιγμή που διαθέτουμε σήμερα είναι η χρήση τηλεσκοπίων, τα
μέγιστης καταξίωσης για την επιστήμη. οποία συνεχώς βελτιώνονται και αναβαθμίζονται. Στο
Έκτοτε, άλλα ερωτήματα τα οποία εξακολουθεί να πλαίσιο αυτό, τα αποτελέσματα έρευνας που διεξάγεται
ερευνά η επιστημονική κοινότητα είναι το εάν είμαστε εδώ και καιρό στο ESO (European Southern Observa-
μόνοι στο σύμπαν, αλλά και το κατά πόσο μπορούν tory) υποδεικνύουν την ύπαρξη πλανήτη «σαν τη Γη»
να βρεθούν άλλοι κατοικήσιμοι πλανήτες, όπως στον Εγγύτατο του Κενταύρου: πρόκειται για μία από
είναι η Γη. Κατά τα προηγούμενα χρόνια, έχουν γίνει τις σημαντικότερες ειδήσεις της χρονιάς.

16 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Πράγματι, τον Αύγουστο του 2016 ανακοινώθηκε ότι ο Καλλιτεχνική απεικόνιση του Εγγύτατου β που σύμφωνα με τους
εξωπλανήτης Proxima b, που είναι σε τροχιά γύρω από επιστήμονες έχει κοινά χαρακτηριστικά με την Γη (Καθημερινή).
τον Εγγύτατο του Κενταύρου, έχει χαρακτηριστικά
που τον καθιστούν πιθανώς κατοικήσιμο. Πιο χρειάστηκαν όμως επιπρόσθετες μελέτες και
συγκεκριμένα, οι επιστήμονες του Νοτίου Ευρωπαϊκού παρατηρήσεις προτού καταλήξουν οι ερευνητές σε
Αστεροσκοπείου (ESO: European Southern Ob- συμπεράσματα. Πώς άραγε το ESO εντόπισε τον
servatory) ανακάλυψαν πως η τροχιά του πλανήτη συγκεκριμένο πλανήτη; Οι επιστήμονες φαίνεται πως
αυτού βρίσκεται εντός της κατοικήσιμης ζώνης του παρακολουθούσαν επί χρόνια τις εξελίξεις γύρω από
Εγγυτάτου του Κενταύρου (Proxima Centauri), του τον Εγγύτατο του Κενταύρου, και παρατήρησαν ένα
πλησιέστερου δηλαδή άστρου (4,24 έτη φωτός) στο μικρό «τρεμούλιασμα» στη φωτεινότητά του ανά 11,2
ηλιακό μας σύστημα. Εξίσου πιθανή είναι και η ύπαρξη μέρες. Έπειτα από περισσότερες μελέτες, κατέληξαν
ατμόσφαιρας και νερού σε υγρή μορφή, δεδομένων ότι δεν επρόκειτο για κάποιο φαινόμενο, αλλά η
των συνθηκών που επικρατούν στη ζώνη γύρω από αλλαγή αυτή στην φωτεινότητα του άστρου έκρυβε
τον Proxima Centauri. τελικά την ύπαρξη ενός πλανήτη. Το «τρεμούλιασμα»
Ο «γειτονικός» μας πλανήτης ανήκει στον αστερισμό αυτό, λοιπόν, οφείλεται στον Proxima b, που εκτελεί
του Κενταύρου, ένα τριπλό αστρικό σύστημα που μια ολόκληρη περιστροφή γύρω από τον Εγγύτατο του
αποτελείται από τον Άλφα Κενταύρου Α, τον Άλφα Κενταύρου ανά 11,2 ημέρες.
Κενταύρου Β, και τον Εγγύτατο του Κενταύρου. Ο Η ακτινοβολία στην επιφάνεια του Proxima b από το
Εγγύτατος του Κενταύρου, που είναι το μητρικό άστρο μητρικό του άστρο είναι ένα από τα βασικά ζητήματα
του Proxima b, είναι το μικρότερο από τα τρία άστρα, που καθορίζουν το κατά πόσο είναι φιλόξενος για
με διάμετρο που δεν υπερβαίνει το ένα έβδομο αυτής μορφές ζωής.
του ηλίου μας. Ο Εγγύτατος β έχει μέγεθος συγκρίσιμο «Το βασικό στοιχείο για να είναι (ένας πλανήτης)
με αυτό της Γης, αφού η μάζα του είναι 1.3 φορές δυνητικά κατοικήσιμος είναι εάν το νερό σε υγρή
μεγαλύτερη, ενώ οι ερευνητές εκτιμούν πως η επιφάνειά μορφή θα μπορούσε να υπάρξει στην επιφάνεια του
του είναι βραχώδης. Μάλιστα, βρίσκεται στην πλανήτη», σημειώνει στην Καθημερινή ο αστρονόμος
λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη», δηλαδή σε κατάλληλη και προϊστάμενος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και
απόσταση από τον Εγγύτατο του Κενταύρου, ώστε να Εξωστρέφειας του ESO, Λαρς Λίντμπεργκ Κρίστενσεν.
μπορεί να υπάρξει υγρό νερό – που είναι άλλωστε και Επομένως, πρέπει να διαπιστωθεί εάν ο πλανήτης έχει
ο πιο κρίσιμος παράγοντας για την παρουσία ζωής – διατηρήσει νερό και αέρια παρά τη ραδιενέργεια και
αλλά και ατμόσφαιρα. την κοσμική ακτινοβολία που δέχεται. Ο αστρονόμος
Τα 4.2 έτη φωτός (χιλιάδες χρόνια ταξιδιού) που μας του ESO δηλώνει πάντως ότι ο Proxima b πιθανώς να
χωρίζουν από τον Proxima b μπορεί να φαίνονται έχει χάσει ποσότητα νερού ίση με έναν ωκεανό μέσα
πολλά, ωστόσο πρόκειται για τον πιο κοντινό στα πρώτα 100 έως και 200 εκατομμύρια χρόνια της
εξωπλανήτη, ανάμεσα στους 3500 πλανήτες που δημιουργίας του, λόγω της ισχυρής ακτινοβολίας.
έχουν ανακαλυφθεί (από το 1995) πέρα από το «Δεν είμαστε σίγουροι για το τι συνέβη μετά. Μπορεί
ηλιακό μας σύστημα, σύμφωνα με σχετική έκθεση να κατέληξε ένας στεγνός πλανήτης χωρίς ατμόσφαιρα
που δημοσιεύθηκε στο Nature. Η απόστασή του
από τον Εγγύτατο του Κενταύρου είναι μόλις το 5%
της αντίστοιχης απόστασης της Γης από τον Ήλιο, με
αποτέλεσμα η περιστροφή του να είναι παρόμοια με
αυτή της Σελήνης γύρω από τη Γη. Με άλλα λόγια, ο
Εγγύτατος β περιστρέφεται με τέτοιο τρόπο, που έχει
συνεχώς την ίδια όψη στραμμένη στον Ήλιο του: αυτό
σημαίνει πως η μία πλευρά του είναι διαρκώς φωτεινή,
ενώ η άλλη είναι σκοτεινή και ψυχρή.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στην πραγματικότητα ο
πλανήτης είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα, το 2013,

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |17

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ο εξωπλανήτης Proxima b περιφέρεται γύρω από τον ερυθρό νάνο πλανήτη Proxima (Εγγύ-
τατος) του Κενταύρου (Physics 4u).

ή να διατήρησε ένα μέρος της ατμόσφαιράς του και εξήγησαν σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν
νερό σε υγρή μορφή και να είναι φιλόξενος για την οι επιστήμονες της ερευνητικής ομάδας. Μάλιστα,
ζωή, όπως την ξέρουμε. «Όλα είναι ανοιχτά», εξηγεί όσον αφορά στο ερώτημα της ύπαρξης νερού, έχουν
και υπογραμμίζει παράλληλα ότι μέχρι τώρα οι μελέτες διατυπωθεί διάφορα σενάρια, που βασίζονται στο
δεν μπορούν να αποκλείσουν το ενδεχόμενο ύπαρξης κατά πόσο ο πλανήτης σχηματίστηκε εξαρχής με ή
νερού στην επιφάνειά του, καθιστώντας τον έτσι ως χωρίς νερό, αλλά εξετάζουν επίσης και την πιθανή
υποψήφιο κατοικήσιμο πλανήτη. μεταγενέστερη σύγκρουσή του με κομήτες που έφεραν
Σύμφωνα με σχετική δημοσίευση της εφ. Έθνος, πάγο, ο οποίος μετατράπηκε στη συνέχεια σε νερό
τα σημερινά επίπεδα ακτινοβολίας στην επιφάνεια πάνω στον πλανήτη.
του πλανήτη, όπως προκύπτουν από μετρήσεις των Παρόλα αυτά, οι ερευνητές είναι αισιόδοξοι, αφού,
επιστημόνων, είναι 100 φορές υψηλότερα από αυτά όπως τονίζουν, τα επίπεδα ακτινοβολίας δεν
στην Γη σήμερα. Έτσι, η πολύ κοντινή απόσταση εμποδίζουν τον αποικισμό του πλανήτη σήμερα, κι
μεταξύ του Proxima b και του Proxima Centau- ούτε αποτελούν «απαγορευτικό» για την ύπαρξη
ri θα μπορούσε να προκαλέσει την εξάτμιση του ατμόσφαιρας και νερού. Τη γνώμη αυτή φαίνεται να
υπάρχοντος νερού. Στο παρελθόν πάντως, πιθανό συμμερίζονται και Γάλλοι αστροφυσικοί του Εθνικού
είναι οι συνθήκες να ήταν πολύ χειρότερες, κι έτσι Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS), οι οποίοι
να εμπόδισαν τη δημιουργία ζωής στον πλανήτη. εκτιμούν πως ο Proxima b μπορεί να διαθέτει στην
Φαίνεται δηλαδή, όπως εξηγούν οι επιστήμονες, πως επιφάνειά του μεγάλες θάλασσες και ωκεανούς,
το ιστορικό του πλανήτη είναι βαρύνουσας σημασίας. γεγονός που θα ευνοούσε και την ανάπτυξη μορφών
Εάν έχει εξατμιστεί η ατμόσφαιρα, τότε η θερμοκρασία ζωής.
στον Proxima b θα πρέπει να κυμαίνεται στους -40 Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι στην ερευνητική
βαθμούς Κελσίου, όπως ανάλογα η θερμοκρασία στην ομάδα που είδε τη «δεύτερη» Γη, μετείχε και ένας
επιφάνεια της Γης θα ήταν -20 βαθμοί Κελσίου σε Έλληνας, ο Δρ. Γιάννης Τσάπρας, αστροφυσικός στο
συνθήκες χωρίς ατμόσφαιρα. «Όλα εξαρτώνται από τις Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Σε συνέντευξή
αρχικές συνθήκες που επικρατούσαν στον πλανήτη» του στο ΒΗΜΑ εξήγησε πως η μάζα αλλά και τα

18 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

υπόλοιπα χαρακτηριστικά του εξωπλανήτη είναι ρία της ανθρωπότητας αλλάζει.»  ΔΙΕΘΝΗ. THE TOC, 20 Ιουλ.
τέτοια που αποκλείουν οποιοδήποτε άλλο ενδεχόμενο 2016. Διαδίκτυο. 17 Νοε. 2016. <http://www.thetoc.gr/diethni/
εκτός από το ότι πρόκειται για βραχώδη πλανήτη. Ο article/1969-o-anthrwpos-pata-sti-selini-i-istoria-tis-anthrwpoti-
Έλληνας επιστήμονας πρόσθεσε πως προσπαθούν tas-allazei>.
να μελετήσουν και την περιστροφή του Proxima b Αδαμίδου, Μαρία. «Μυστηριώδης πλανήτης σαν τη Γη.» ΔΙΕΘΝΗ.
γύρω από το μητρικό του άστρο. Πιο συγκεκριμένα, ΕΘΝΟΣ, 27 Αυγ. 2016. Διαδίκτυο. 17 Νοε. 2016. <http://
εάν η περιστροφή αυτή προκαλεί περιοδική μείωση www.ethnos.gr/diethni/arthro/mystiriodis_planitis_san_ti_gi-
της λαμπρότητας του μητρικού άστρου, τότε ίσως 64469035/>.
μπορέσουν οι ερευνητές να υπολογίσουν την Davis, Nicola. «Discovery of Potentially Earth-like Planet Proxima
πυκνότητα του πλανήτη, και κατ’ επέκταση την ύπαρξη B Raises Hopes for Life.» The Guardian. Guardian News and Me-
ή όχι ατμόσφαιρας. dia, 24 Aug. 2016. Web. 17 Nov. 2016. <https://www.theguardian.
Σίγουρα, η είδηση αυτή είναι ενθαρρυντική και com/science/2016/aug/24/earth-like-planet-found-orbiting-our-
διεγείρει την περιέργεια. Την εποχή των «διαστρικών suns-nearest-star-raises-hopes-for-life-proxima-b>.
ταξιδιών» - όπως συμβαίνει σε ταινίες επιστημονικής “Ανακαλύφθηκε «φιλόξενος» πλανήτης στον Εγγύτατο του Κε-
φαντασίας τύπου Star Trek – πιθανώς να μπορέσει νταύρου.” ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. ΣΚΑΪ.GR, 24 Αυγ. 2016. Διαδίκτυο. 17
να φτάσει ανθρώπινη αποστολή στον Proxima Νοε. 2016. <http://www.skai.gr/news/technology/article/323112/
b. Μεγαλύτερη σημασία όμως έχει η εκτεταμένη dunitika-filoxenos-planitis-ston-eggutato-tou-kedaurou/>.
μελέτη αυτού του πλανήτη, ώστε να έχουμε ασφαλή Μ, Δ. «Καλυμμένος από ωκεανούς και ο «Εγγύτατος
συμπεράσματα. Να τονιστεί στο σημείο αυτό πως η β»;.»  Φυσική για όλους. Physics 4u, 10 Οκτ. 2016. Διαδίκτυο.
ύπαρξη ατμόσφαιρας ή νερού είναι ακόμα άγνωστη, 17 Νοε. 2016. <http://physics4u.gr/blog/2016/10/10/%-
πέρα από τις όποιες υποθέσεις κάνουν οι επιστήμονες. CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%A
Μένει, λοιπόν, να μάθουμε εάν τελικά ο Proxima b D%CE%BD%CE%BF%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%C
είναι κατοικήσιμος, και, σε περίπτωση που είναι, ίσως F%89%CE%BA%CE%B5%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%8D
να πρόκειται για ανακάλυψη τεράστιας αξίας για το %CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CE%B5%CE
μέλλον της ανθρωπότητας, ισάξια της επίσκεψης του %B3%CE%B3%CF%8D%CF%84%CE%B1%CF%84/>.
ανθρώπου στη Σελήνη. “Reuters: Ανακαλύφθηκε πλανήτης που μοιάζει με τη Γη. Όλα
όσα ανακοινώθηκαν και τι εξετάζεται από τους επιστήμο-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ νες.” The Huffington Post. N.p., 24 Αυγ. 2016. Διαδίκτυο. 17 Νοε.
2016. <http://www.huffingtonpost.gr/2016/08/24/tech-proxima-
Ιωαννίδης, Σάκης. «Ο πολύ μακρινός «ξάδελφος» της centauri_n_11661868.html>.
Γης.» ΕΠΙΣΤΗΜΗ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18 Σεπ. 2016. Διαδίκτυο. Strickland, Ashley. «Closest Rocky Planet to Our Solar System
17 Νοε. 2016. <http://www.kathimerini.gr/874964/article/ Found.»  CNN. Cable News Network, Αυγ. 2016. Διαδίκτυο. 17
epikairothta/episthmh/o-poly-makrinos-3adelfos-ths-ghs>. Νοε. 2016. <http://edition.cnn.com/2016/08/24/health/proxima-
Μποζώνη, Αργυρώ. «1969: Ο άνθρωπος πατά στη σελήνη, η ιστο- b-centauri-rocky-planet-habitable-zone-neighbor-star/>.
Λαΐνας, Θοδωρής. «Ο Ελληνας που είδε τη «δεύτερη» Γη.»  Sci-
ence. TO BHMA, 4 Σεπ. 2016. Διαδίκτυο. 17 Νοε. 2016. <http://
www.tovima.gr/science/article/?aid=825731>.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |19

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
&

ΣΧΟΛΕΙΑ

Της Μαρίας-Ελισάβετ Παπαβασιλείου, Α6

Ο ΤΡΌΠΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΈΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ έχουν
αλλάξει μέσα από τα χρόνια και έχουν προσαρμοστεί
ανάλογα με την πρόοδο της τεχνολογίας και τις
ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.
Από τους παπύρους στις πήλινες πινακίδες,
από τον μαυροπίνακα στα smartboard… Όλα ξεκί-
νησαν κάπως και κατέληξαν κάπως αλλιώς. Και πού
ξέρουμε; Στο μέλλον η χρήση της τεχνολογίας στην
διδασκαλία μπορεί να είναι τελείως διαφορετική από
αυτή που ξέρουμε εμείς σήμερα.

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΓΡΑΦΗ
ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Στην αρχή, όλες οι γραπτές Πάπυρος, με θέμα φόρους, που χρονολογείται
πηγές που έχουμε είχαν περίπου στον 2ο αι. π.Χ..
λογιστικό περιεχόμενο.
Καθώς οι άνθρωποι Περίπου την ίδια εποχή, οι Αιγύπτιοι άρχισαν να
ανέπτυξαν την γεωργία γράφουν. Τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων εκφράζονταν
και εγκαταστάθηκαν σε με πάνω από 700 διαφορετικά σύμβολα. Οι Αρχαίοι
πόλεις, προσώρησαν στις Αιγύπτιοι έγραφαν πολλές φορές και σε επιφάνειες από
εμπορικές συναλλαγές. πηλό, λίθο, οστό, μέταλλο και δέρμα. Τις περισσότερες
Έτσι, προέκυψε η ανάγκη φορές, όμως, αποτύπωναν τα ιερογλυφικά σε παπύρους
τήρησης στοιχείων για με στυλό από καλάμια.
τις συναλλαγές τους. Τα
πρώτα στοιχεία που έχουμε Απεικονίζεται ο Ιωάννης
από τέτοιες συναλλαγές ο Βαπτιστής, Codex του
Πήλινη πλάκα, πιθανότατα απεικονίζονται σε μικρές 15ου αιώνα στη Γαλλία.
από τη Βαβυλώνα, 2.400 π.Χ. μάρκες από πηλό που

εκπροσωπούσαν ποσότητες από διάφορα προϊόντα.
Αυτές οι πήλινες μάρκες χρονολογούνται μέχρι και στα
9000 χρόνια π.Χ..

20 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Κάποια στιγμή τον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ., οι Ρωμαίοι άρ- Ο πρώτος προβολέας
χισαν να ράβουν διπλωμένα φύλλα παπύρου μαζί (1870) προέβαλε εικόνες
και τα συνέδεαν μεταξύ τους ανάμεσα σε δύο ξύλινα μέσα από γυάλινες
καλύμματα δίνοντάς τους την γνωστή πλέον μορφή πλάκες, μόνο μέσα σε σκο-
του σημερινού βιβλίου. Λόγω των ξύλινων εξώφυλλων, τεινά δωμάτια Η εικόνες
αυτό το είδος του βιβλίου ονομάστηκε Codex, μια λέξη που προβάλλονταν ήταν
που σήμαινε κυριολεκτικά «ένα κομμάτι ξύλο» στα ζωγραφισμένες ή γραμμένες
λατινικά. στο χέρι. Μέχρι το τέλος του
Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου,
ΟΡΓΑΝΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ - ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ τα περισσότερα σχολεία στο
Σικάγο είχαν προβολείς.
Το Hornbook (χρησιμοποιήθηκε Οι μαυροπίνακες (1890) ήταν αρχικά είτε από
κατά την Αποικιακή Εποχή, πραγματική σχιστόλιθο, ή κομμάτια ξύλου
στην Αγγλία κυρίως, 1650 μ.Χ.) επικαλυμμένα από βαφή και χαλίκι. Ο σχιστόλιθος
ήταν μια πλάκα από ξύλο, δέρμα, εμφανίζεται σε διάφορα χρώματα κυρίως μπλε,
οστό ή πέτρα που απεικονίζει τα πράσινο, γκρι και μαύρο. Οι πιο σκούρες πλάκες
γράμματα της αλφαβήτου με ένα δημιουργούνταν κυρίως από ουσίες με βάση τον
λεπτό προστατευτικό κάλυμμα. άνθρακα. Η κιμωλία με την οποία κάποιος έγραφε
Αυτή η πλάκα κατασκευαζόταν στους μαυροπίνακες, τριβόταν πάνω στην επιφάνεια
με μία λαβή η οποία συνδεόταν η οποία ήταν αρκετά τραχιά, ώστε να μεταφερθεί η
με την παιδική ζώνη, ώστε χρωστική ουσία του ορυκτού.
τα παιδιά να μπορούν να την
κουβαλούν παντού μαζί τους.
Hornbook Η πλάκα χρησιμοποιούνταν για

την εκμάθηση της αλφαβήτου και την απομνημόνευση
Θρησκευτικών ρήσεων.

Μαυροπίνακας, 1870.

Από το 1990 έως σήμερα, οι πίνακες φτιάχνονται από
σανίδες κατασκευασμένες από μέταλλο επικαλυμμένες
με ένα ειδικό είδος πορσελάνης.

Τα «μαγικά φανάρια» όπως αποκαλούνταν οι πρώτοι προβολείς
της εποχής (1870)

Ασπροπίνακας, 1990.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |21

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο Oliver Wendell Holmes δημιούργησε μία έκδοση
του στερεοσκοπίου που χρησιμοποιήθηκε στις
αίθουσες διδασκαλίας το 1905. Η συσκευή αυτή έδωσε
στους εκπαιδευτικούς την ευκαιρία να διδάσκουν σε
μια νέα προοπτική, προσφέροντας στους μαθητές την
ευκαιρία να δουν εκατοντάδες εικόνες, αν και κυρίως,
το στερεοσκόπιο χρησιμοποιήθηκε για ψυχαγωγικούς
σκοπούς από τους περισσότερους.

Αριθμομηχανή τσέπης του 1970.

Τποουσττεορεχορσηκσόιμποιοπο(1ιο9ύ0σ5ε) επέτρεπε σε αυτόν ΣΗΜΕΡΑ
να δει εικόνες με Σήμερα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ξεχνάμε
πολλές φορές από πού ξεκινήσαμε. Σήμερα, έχουμε
βάθος και προοπτική υπολογιστές που κάνουν διάφορες λειτουργίες
ταυτόχρονα. Αντί για μαυροπίνακες και ασπροπίνακες
συχνά χρησιμοποιούμε smartboards. Οι προβολείς
και τα iPad αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια της
καθημερινότητάς μας. Στο μέλλον, πολύ πιθανό είναι
όλα να έχουν για μια ακόμη φορά εκσυγχρονιστεί. Δεν
είναι, όμως, κακό να κάνουμε αναδρομές στο παρελθόν
και να μη λησμονούμε «την αρχή των πάντων».

ΠΗΓΕΣ

Εικόνες από στερεοσκόπιο της εποχής (1905). http://www.hrc.utexas.edu/educator/modules/guten-
berg/books/early/
Όταν χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά (1970) http://www.bbc.co.uk/ahistoryoftheworld/objects/
ο προκάτοχος της αριθμομηχανής τσέπης, TI- TnAQ0B8bQkSJzKZFWo6F-g
83, υπήρξαν ανησυχίες ότι με αυτόν τον τρόπο θα http://www.metmuseum.org/TOAH/hd/wrtg/hd_
υποβαθμιστεί η εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων. wrtg.htm
h t t p : / / w w w. u . a r i z o n a . e d u / ~ c hy c / T h e % 2 0 E v o l u -
tion%20of%20Technology%20in%20the%20Class-
room.pdf
http://online.purdue.edu/ldt/learning-design-technol-
ogy/resources/evolution-technology-classroom
http://www.edudemic.com/classroom-technology/

22 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |23

ΑΠΟΨΕΙΣ

ΦΟΒΟΣ

Γράφουν οι Άρτεμις Κρομμύδα, Α4 και η Χαρά Ζαχαράκη, Α2

Ο ΦΌΒΟΣ, γενικά είναι ένα βασικό συναίσθημα του αντίδραση του οργανισμού σε κάτι που συμβαίνει στο
ανθρώπου που προκαλείται από την συνειδητοποίηση παρόν. Σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες, φόβος
ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. είναι κάποια λύπη ή ταραχή που προκαλείται από την
Είναι μια μορφή μηχανισμού με προστατευτικό αίσθηση κάποιου επαπειλούμενου κακού, ενός κακού
χαρακτήρα, μια ασυνείδητη και φυσιολογική αμυντική που μπορεί να μας καταστρέψει ή να μας λυπήσει.
αντίδραση του οργανισμού. Ο φόβος είναι ένα από τα Ο φόβος είναι μέσα στην κουλτούρα μας. Έχουμε
βασικά χαρακτηριστικά της επιβίωσης και θα μπορούσε καταφέρει να τον ενσωματώσουμε με επιτυχία σε πολλές
επίσης, να χαρακτηριστεί και ως μια στιγμιαία από τις κοινωνικές μας δραστηριότητες. Βρίσκεται

24 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

στις ιστορίες μέσα από αφηγήσεις, στα βιβλία, στις Βιβλιογραφία
εκδηλώσεις, στη μουσική, στον κινηματογράφο και
στα βιντεοπαιχνίδια, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, Ελευθεριάδης, Ελευθέριος. «Τι χαρακτηρίζουμε με τον
γιατί χάρη στην επέλαση της τεχνολογίας η πρόσβαση όρο Φόβος στην Ψυχολογία;.» E-psyxologos. N.p., 13
σε αυτόν είναι πολύ εύκολη. July 2013. Web. 13 Nov. 2016. <http://e-psyxologos.gr/
Ένα μεγάλο αίνιγμα είναι γιατί μας αρέσει να ti-einai-fobos-e-psyxologos/>.
φοβόμαστε και να βλέπουμε ταινίες τρόμου; Πέρα Ματσαμάκης, Μπάμπης. «Γιατί μας αρέσει να
από το ότι ερεθίζουν τη φαντασία μας με έναν τρόπο φοβόμαστε;.» Unboxholics. Second Floor Studio, 12
που η πραγματικότητα αδυνατεί να κάνει, είναι γιατί Mar. 2015. Web. 13 Nov. 2016. <https://unboxholics.
μέσω του φόβου έχουμε έναν τρόπο να εξασκηθούμε com/stories/6611-giati-mas-aresei-na-fovomaste>.
στην λύπη και τον φόβο σε ασφαλές περιβάλλον. Η Οικονομάκου, Κατερίνα. «Γιατι μας αρέσουν αυτά που
φαντασία μας επιτρέπει να δοκιμάσουμε δυσάρεστες μας αρέσουν;.» EnetEnglish. Τεγόπουλος Εκδόσεις
καταστάσεις και συναισθήματα, να τα εξερευνήσουμε Α.Ε, 26 June 2010. Web. 13 Nov. 2016. <http://www.
και να διδαχτούμε από αυτά. enet.gr/?i=news.el.article&id=177026>.
Το γεγονός και μόνο ότι ο εγκέφαλός μας βρίθει από «Ο Αριστοτέλης για το φόβο και το θάρρος.» Ταξίδι
σημεία έτοιμα να αναλύσουν μια απειλή, μας δείχνει στην Αρχαία Ελλάδα. Sora Templates, n.d. Web. 13
πόσο σημαντικό εργαλείο είναι ο φόβος. Έχοντας Nov. 2016. <http://archaia-ellada.blogspot.gr/2013/11/
δημιουργήσει την κοινωνία μας, με την εντύπωση ότι blog-post_6360.html>.
όλα όσα μας τρομάζουν είναι κλεισμένα έξω από τους
θεόρατους και αόρατους τοίχους της, προσπαθούμε να
φτιάξουμε τους δικούς μας παράγοντες τρόμου. Όλα
ξεκινούν από την αμυγδαλή, ένα μέρος του εγκεφάλου
που βρίσκεται πίσω από το μάτι και πάνω από το αυτί,
και είναι υπεύθυνο για τον εντοπισμό μιας απειλής.
Ο άνθρωπος έχοντας ζήσει ως θήραμα περισσότερα
χρόνια από ό,τι ως θηρευτής, έπρεπε να είναι έτοιμος
να αντιδράσει οποιαδήποτε στιγμή. Η αμυγδαλή
συνεργάζεται και με άλλα σημεία του εγκεφάλου μας,
για να πετύχει το σκοπό της.
Υπάρχουν πέντε στάδια κατά τα οποία αντιδρά ο
οργανισμός στην αντίληψη ύπαρξης φόβου. Αρχικά,
είναι το πάγωμα για το οποίο είναι υπεύθυνο το εγκε-
φαλικό στέλεχος. Έπειτα, είναι ο Ιππόκαμπος που μας
βάζει σε κατάσταση μάχης ή φυγής, μετά, ο υποθάλαμος
που είναι υπεύθυνος για την έκκριση συγκεκριμένων
ορμονών, ο προ-μετωπιαίος φλοιός που συγκρίνει τον
φόβο με παλαιότερες εμπειρίες και τέλος ο θάλαμος
ο οποίος αποφασίζει αν ο φόβος είναι εκούσιος και
στέλνει σήμα για άμυνα ή όχι.
Τέλος, όπως είχε πει και ο Stephen King: «Επινοούμε
φανταστικούς τρόμους, για να μας βοηθήσουν να
ξεπεράσουμε τους πραγματικούς...»

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |25

ΗΘΙΚΗ

Η Αρετή
καὶ

το Μυστικό της Ευτυχίας

Της Ηλιάνας Γκέλμπεση, Β1

ΣΤΗΝ ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΊΑ, η αρετή ως ιδέα Αντιθέτως, ο Μέγας Βασίλειος, φωτισμένη
αλλά και ως τρόπος ζωής του ανθρώπου, φαίνεται προσωπικότητα της εκκλησίας, δίδασκε: «Μόνη
ότι είναι ολοένα και πιο σπάνια, γεγονός που ωθεί δε κτημάτων η αρετή αναφαίρετον και ζώντι και
στην εύλογη πεποίθηση πως τείνει να εκλείψει τελευτήσαντι παραμένουσα.» Ίσως, ο άνθρωπος
εντελώς. Είναι αλήθεια πως η έννοια της αρετής έχει κατέχει την αρετή από την αρχή έως το τέλος της ζωής
αλλοιωθεί στην συνείδηση των ανθρώπων μέσα στα του, ανεξαρτήτως αν την χρησιμοποιεί. Στο πλαίσιο
περισταλτικά δίχτυα της παραπαίουσας κοινωνίας μιας αμοραλιστικής κοινωνίας, το ήθος μπορεί να
μας. Από την εξέλιξη αυτή, καίριο πλήγμα δέχθηκαν οι αδυνατεί να ξεχωρίσει, καθώς ασφυκτιά σε κύματα
νέοι, καθώς η καλλιέργεια της ηθικής τους υπόστασης φαυλότητας και δυσανεξίας.
δεν αποτελεί πλέον δομικό άξονα της ανατροφής Συνεπώς, κατάδηλη είναι η δυσκολία που προκύπτει
τους. Προβληματιζόμενοι σχετικά με την έννοια της στην οριοθέτηση της εμβέλειας της έννοιας. Εντούτοις,
αρετής και την δυσχέρεια που αντιμετωπίζουν οι από τότε μέχρι και σήμερα, αναντίρρητη είναι η άρρηκτη
νέοι στην απόκτησή της, θα διαπιστώσουμε τελικά σχέση της αρετής με έννοιες, όπως η καλοσύνη και η
την νευραλγική θέση που θα έπρεπε να κατέχει στην πνευματική ευεξία, ο σεβασμός και η αλληλοβοήθεια,
πορεία της ζωής τους. η δικαιοσύνη και η ηθική ανωτερότητα.
Η έννοια της αρετής είναι στενά συνυφασμένη με Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά συχνά εκλείπουν
την ηθική αριστεία, από την αρχαιότητα, μέχρι και από τις ψυχές της σύγχρονης νέας γενιάς. Ερευνώντας
τους σύγχρονους καιρούς. Θέτει τις καταβολές της την εξέλιξη αυτή, λογικό είναι να ξεκινήσει η ανάλυση
στον αρχαίο φιλοσοφικό λόγο, με κύριο υμνητή της από την βάση κάθε κοινωνίας, εξετάζοντας τις αρχές
τον Αριστοτέλη, ο οποίος πήρε θέση στην ερμηνεία της. Αναμφίβολα, οι σημερινές κοινωνίες δεν είναι
της έννοιας, υποστηρίζοντας πως δεν πρόκειται για ιδανικές. Ο τρόπος με τον οποίο κάποιες φορές
μία φυσική τάση του ανθρώπου αλλά μία συνειδητή λειτουργούν, με πισώπλατα χτυπήματα και δόλιες
στροφή στην τελειότητα της ψυχής. Τόνισε, ακόμα, πως ενέργειες, δεν τις καθιστά ιδιαιτέρως ανοιχτές σε
είναι εφικτή μόνο μέσα από την καταβολή προσωπικού ανθρώπους αγνούς. Έτσι, όσο ηθικά καλλιεργημένος
μόχθου και την καλλιέργεια ισχυρής θέλησης του και να είναι ένας άνθρωπος, δεν παύει να έλκεται
ατόμου, ενάντια στις όποιες δυσχέρειες εμφανίζει από το εύκολο μονοπάτι. Γιατί, δυστυχώς ή ευτυχώς,
η ζωή. Αναφέρεται στην αρετή ως μια ψυχική «έξη» ο δρόμος της αρετής είναι ανηφορικός και δύσβατος,
του ανθρώπου, θέλοντας να τονίσει την διάρκεια που όπως μας δίδαξε ο μυθικός ήρωας, Ηρακλής. Οι
επιβάλλεται να την διέπει. Έδωσε, έτσι, στην έννοια σύγχρονοι νέοι βιώνουν άμεσα το πόσο επώδυνο είναι
της αρετής πρακτική φύση, ότι δηλαδή ο άνθρωπος να βλέπεις συμπολίτες να πατούν επί πτωμάτων αλλά
καθίσταται ενάρετος με κριτήριο της πράξεις που να ανέρχονται στο βάθρο της δόξας. Συνεπαγωγικά,
επιβεβαιώνουν τον χαρακτηρισμό αυτό.

26 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

στην προσπάθεια επίτευξης αντίστοιχου στόχου ακόμη συμπορευθεί και το αβάσταχτο βάρος του δόλου.
και οι πιο ενάρετοι κινδυνεύουν να υποπέσουν στην Ζωή περιτριγυρισμένη από ανηθικότητα, κοροϊδία
καταδολίευση των μέσων και στον ευτελισμό των και κακεντρέχεια ριζώνει πια στην αντίληψη της
αξιών τους. Η δυσκολία συντήρησης όποιου πυρήνα κοινωνίας για επιβίωση. Μισαλλοδοξία, εμπάθειες
αξιών είχε σμιλευτεί στα λίγα χρόνια ζωής των νέων και φιλονικίες θα κυριαρχούν στην καθημερινότητα,
καθίσταται πασιφανής. Φυσιολογικό είναι πλέον να παραγκωνίζοντας τα αρχέγονα ιδεώδη της
αμφισβητούν την αξία της αρετής και να ενδίδουν δημοκρατίας, της ισοτιμίας και της ανεκτικότητας και
τελικά στα θέλγητρα της ανηθικότητας. συνεπώς κλυδωνίζοντας την ισορροπία της κοινωνίας.
Εύλογο είναι, λοιπόν, το ερώτημα εάν τελικά ο Αν πια κάποιος προτάσσοντας την υλική ευμάρεια
άνθρωπος έχει ανάγκη την αρετή. Η απάντηση στο δύναται να ενστερνιστεί έναν αντίστοιχο τρόπο ζωής,
ερώτημα αυτό ίσως θα είναι πιο προσιτή, εάν τεθεί επιβάλλεται να υποστεί και να αποδεχτεί τις επιπτώσεις
υπό διαφορετικό πρίσμα ο συλλογισμός. Τι συνέπειες της επιλογής του. Αν όμως, συνειδητοποιεί πως η
θα επιφέρει μελλοντικά στον εαυτό του και στην ηθική του ακεραιότητα αποτελεί σημείο αναφοράς του
κοινωνία ο άνθρωπος που επιλέγει τον εύκολο δρόμο; χαρακτήρα του, γνωρίζει πως το χάρισμα της αρετής
Θα του προσφερθεί αρχικά μια ζωή με όλες τις ανέσεις, μπορεί: «να του προσδώσει το μυστικό της ευτυχίας».
μια ζωή τερπνή και τρυφηλή. Παράλληλα, όμως, θα

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |27

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Ναζιστική προπαγάνδα
πριν και κατά τη διάρκεια
του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Του Αλέξανδρου Μαυροειδή, Β3

ΠΡΟΠΑΓΆΝΔΑ ΟΡΊΖΕΤΑΙ ως «η συστηματική και, συνεπώς, την καρδιά των μεγάλων μαζών». (Hit-
προσπάθεια διάδοσης ιδεών ή εικόνων με σκοπό τον ler, 1925). Δύο από τις θεωρίες που αναπτύχθηκαν
επηρεασμό της κοινής γνώμης, ώστε να σκέφτεται τον καιρό της Γερμανίας του μεσοπολέμου ήταν α) η
και να ενεργεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο, για την ανωτερότητα της Γερμανικής φυλής και του έθνους,
επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού» (Welch, 2003). Η γνωστή ως η θεωρία του κυρίαρχου έθνους, της Αρείας
προπαγάνδα χρησιμοποιεί πληροφορίες που αποσκοπούν Φυλής και β) ο Παν-γερμανισμός που εισήγαγε την
στην προώθηση μιας συγκεκριμένης άποψης, στη ιδέα του αλυτρωτισμού, της διεκδίκησης δηλαδή των
διαμόρφωση αντιλήψεων, στην χειραγώγηση της σκέψης, χαμένων πατρίδων. Χρησιμοποιώντας τις θεωρίες
ώστε οι μάζες (των ανθρώπων) να κατευθυνθούν προς αυτές ως εργαλεία, οι Ναζί «γκετοποίησαν» κοινωνικές
τα συμφέροντα (ιδεολογικά, πολιτικά ή εμπορικά) αυτού ομάδες που δεν εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα τους
που δημιούργησε την προπαγάνδα. Η ανθρωπότητα και επέβαλαν τον μιλιταρισμό, για να εξυπηρετήσουν
υπήρξε θύμα προπαγάνδας σε καιρούς πολέμου ή τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια που δεν ήταν άλλα από
μεγάλης πολιτικής κρίσης. Ο David Welch αναφέρει την κατάκτηση της Ευρώπης και των πηγών ενέργειας
χαρακτηριστικά ότι «η προπαγάνδα είναι ένας καρκίνος των χωρών της Μεσογείου, της Αφρικής και της Ασίας.
στο πολιτικό σώμα, ο οποίος χειρίζεται τις σκέψεις και
τις δράσεις μας και θα πρέπει να θεραπευτεί με κάθε
κόστος» (Welch, 2003, 2005). Το μεγαλύτερο ίσως
παράδειγμα στην ιστορία της ανθρωπότητας όπου μια
χώρα χρησιμοποίησε την προπαγάνδα ως μέσο επιβολής
εξουσίας, κοινωνικής αλλοτρίωσης και πρόκλησης
παγκόσμιας δυστυχίας είναι η περίπτωση της Γερμανίας
πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στον απόηχο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία
βρέθηκε σε μεγάλη οικονομική, ιδεολογική και πολιτική
κρίση. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών ήταν ταπεινωτική
για τους Γερμανούς. Ήταν εκείνη η στιγμή, η ώρα της
απελπισίας για το Γερμανικό έθνος, όταν το ναζιστικό
κόμμα ιδρύθηκε από τον Hitler. Μια από τις πιο
αποτελεσματικές στρατηγικές για την άνοδό του ήταν
η προπαγάνδα. Στο βιβλίο του, Mein Kampf, ο Hitler
λέει χαρακτηριστικά: «... η τέχνη της προπαγάνδας
έγκειται στην κατανόηση των συναισθηματικών ιδεών
των μεγάλων μαζών και την εξεύρεση, μέσω μιας ψυχο-
λογικά σωστής μορφής, του δρόμου για την προσοχή

28 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

ΣΤΟΧΟΠΟΙΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ πληγωμένο πατριωτικό συναίσθημα των Γερμανών,
Πιοσυγκεκριμένα,τοΝαζιστικόκόμμαεκμεταλλεύτηκε περιγράφει α) τον πόνο και τη δυστυχία των Γερμανών
την απογοήτευση και την οικονομική εξαθλίωση που ζουν εκτός της Γερμανίας (αναφερόταν στους
της αστικής τάξης και εστίασε την προπαγάνδα του Γερμανούς της Αλσατίας-Λορένης, Αυστρίας και
σε αυτήν την κοινωνική ομάδα που αποτελούσε και Τσεχοσλοβακίας) β) την ανάγκη προσάρτησης των
το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Το Υπουργείο περιοχών αυτών στη Γερμανία και γ) την ανάγκη
Προπαγάνδας κάλεσε τα χαμηλότερα κοινωνικά άμεσης στρατικοποίησης της Γερμανίας ώστε να
στρώματα της μεσαίας τάξης των οποίων οι επιχειρήσεις προετοιμαστεί κατάλληλα για την ανάκτηση των
είχαν υποστεί οικονομικές απώλειες να αποδώσουν χαμένων εδαφών της. Ο μιλιταρισμός ως ιδεολογία και
την ευθύνη της οικονομικής τους καταστροφής η στρατικοποίηση της Γερμανίας, οδήγησε στις φριχτές
στους Εβραίους (Nelson). Η στόχευση συγκεκριμένων εικόνες των ναζιστικών παρελάσεων εξύμνησης του
ομάδων αποτέλεσε ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο πολέμου και στην υπερανάπτυξη της στρατιωτικής
προπαγάνδας πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. βιομηχανίας. Οι προσαρτήσεις της Αυστρίας και της
Οι Εβραίοι δεν ήταν η μόνη κοινωνική ομάδα που Τσεχοσλοβακίας ήταν θέμα χρόνου.
στοχοποιήθηκε. Οι κομμουνιστές, οι ομοφυλόφιλοι, οι
τσιγγάνοι ήταν μερικές από τις κοινωνικές ομάδες που
δαιμονοποιήθηκαν από τους Ναζί. Για παράδειγμα, οι
Ναζί στην προσπάθεια εξάλειψης του κομμουνιστικού
κόμματος χρησιμοποίησαν τη φωτιά στο Ράϊχσταγκ το
1933 (την οποία οι ίδιοι είχαν βάλει) ως αφορμή, για
να κατηγορήσουν τους κομμουνιστές. Με την μέθοδο
της ανελέητης προπαγάνδας που βασιζόταν στο ψέμα
και την παραποίηση των γεγονότων οι Ναζί ήταν σε
θέση να απαλλαγούν από πολλούς αντιπάλους τους.

ΠΑΝ-ΓΕΡΜΑΝΙΣΜΟΣ
Ένα από τα δύο μεγάλα ιδεολογικά θεμέλια του
«οράματος» των Ναζί ήταν ο Παν-γερμανισμός, η
ενοποίηση όλων των Γερμανικών εθνοτήτων που
ζούσαν εκτός συνόρων της Ραϊχ. Στο Mein Kampf, ο
Hitler στοχεύοντας στον πληγωμένο εγωισμό και στο

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |29

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΩΣ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΕΘΝΟΣ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
Το δεύτερο πολιτικό και ιδεολογικό όραμα των Ναζί ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
ήταν η ανάπτυξη της ιδέας ότι οι Γερμανοί είναι το
κυρίαρχο έθνος. «Όλη η ανθρώπινη κουλτούρα, όλα
τα αποτελέσματα της τέχνης, της επιστήμης και της
τεχνολογίας που βλέπουμε μπροστά μας σήμερα,
είναι σχεδόν αποκλειστικά … προϊόν της Αρείας
Φυλής … που αποτελεί τον ιδρυτή του συνόλου των
υψηλότερων ιδεών της ανθρωπότητας και ως εκ τούτου
αντιπροσωπεύει το πρωτότυπο και ό,τι εννοούμε με τη
λέξη «άνθρωπος» (Hitler, 1925). Αυτό το απόσπασμα
από το Mein Kampf αντιπροσωπεύει την ιδεολογία
του Hitler για την Αρεία φυλή και την υπεροχή της.
Αυτή η κοινή πεποίθηση της φυλετικής ανωτερότητας
οδήγησε στην ιδέα της ευγονικής, που υποστήριζε
την ιδέα βελτίωσης των γενετικών χαρακτηριστικών
των ανθρώπινων πληθυσμών μέσω επιλεκτικής
αναπαραγωγής. Αυτές οι φυλετικές θεωρίες οδήγησαν
στη γνωστή αντισημιτική ιδεολογία των Ναζί και ένα
ολόκληρο έθνος να διαπράξει απίστευτες αγριότητες,
το γνωστό Ολοκαύτωμα.

Πώς είναι δυνατόν όμως ένας ολόκληρος λαός να πέσει
θύμα μιας εξωπραγματικής προπαγάνδας; Ποιο ήταν το
μέσο το οποίο χρησιμοποίησαν οι Ναζί για να ελέγξουν
τα πλήθη; Η Αξιοποίηση της ανθρώπινης ψυχολογίας
έπαιξε τεράστιο ρόλο στον χειρισμό του πληθυσμού.
Ο Υπουργός Προπαγάνδας, Joseph Goebels, ήταν
γνωστός για την ικανότητά του να χρησιμοποιεί
την ανθρώπινη ψυχολογία. Ήταν γνωστός ως
ο «πατέρας του ψεύδους». Εκμεταλλευόταν την
παραπληροφόρηση και την άγνοια, τα στοιχεία εκείνα
δηλαδή που παράγουν τον φανατισμό. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα ήταν η χρήση από τους SS των μέσων
μαζικής ενημέρωσης και έντυπων υλικών. Με αρχηγό
τον Heinreich Himmler, οι SS διέδιδαν τις ναζιστικές
αρχές, με την παραποίηση της ιστορίας στα βιβλία όπου
περιγραφόταν η υπεροχή της Αρείας Φυλής και με τη
συστηματική παραγωγή ταινιών, όπου οι Ναζιστές
παρουσιάζονταν ως ήρωες. Οι Ναζί χρησιμοποιούσαν
επίσης ορισμένες ψυχολογικές τακτικές, για να
ενσταλάξουν τις ναζιστικές πεποιθήσεις στο μυαλό του
λαού. Η διαφήμιση με ζωντανά χρώματα, αλλά απλά
«σλόγκαν» ήταν μέρος της προπαγάνδας. Η Γερμανική
σβάστιγκα ήταν απλή αλλά αξέχαστη.
Συμπερασματικά, οι Ναζί χρησιμοποίησαν την
προπαγάνδα ως μέσο πολέμου και καταστροφής.

30 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Σήμερα, τα ΜΜΕ, ο τύπος, τα Μέσα Κοινωνικής
Δικτύωσης και η ταχύτατη πληροφόρηση μέσω
διαδικτύου γίνονται μέσα πολιτικής, εμπορικής και
ιδεολογικής προπαγάνδας. Η γνώση και η βαθειά
κατανόηση είναι εχθροί της προπαγάνδας.

ΠΗΓΕΣ
War and the Media: The Changing Context of Reportage
and Propaganda, 1900-2003, (Welch, 2005)
Propaganda and Mass Persuasion: A Historical Encyclo-
pedia from 1500 to the Present, ( Welch, 2003)
Hitler, Adolf, and Ralph Manheim. Mein Kampf. Bos-
ton: Houghton Mifflin, 1971. Print.
Nelson, Roger B. “Hitler’s Propaganda Machine.” New
York Times (June 1933).

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |31

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ισπανική Ιερά Εξέταση
Λογοκρισία στην Ακραία της Μορφή

Του Αντώνη Λύρα B3

ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΉΣ ΙΕΡΆΣ διορίζονταν από κοσμικούς άρχοντες. Με την πάροδο
ΕΞΈΤΑΣΗΣ δεν έμοιαζαν τόσο εντυπωσιακά. του χρόνου ξέφυγε από το αμιγώς θρησκευτικό πλαίσιο
Ιδρυόμενη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το και εξελίχθηκε σε ένα είδος «μυστικής» αστυνομίας,
1478, δεν ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί από τους με κύριο, αν όχι αποκλειστικό, σκοπό τη διαφύλαξη
συγχρόνους της ότι θα έφερνε στο προσκήνιο έναν του Ισπανικού κράτους από εσωτερικούς εχθρούς.
εντελώς νέο τρόπο δίωξης των κατηγορούμενων Από το ιδιαίτερα εκτεταμένο εύρος δραστηριοτήτων
αιρετικών ούτε φυσικά πως θα εφάρμοζε μία άνευ της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον
προηγουμένου λογοκρισία. Είναι σαφές βέβαια πως παρουσιάζει ο τομέας της λογοκρισίας, τόσο λόγω της
ορισμένες βασικές αρχές που χαρακτήριζαν κάθε Ιερά ακραίας πολιτικής που εφάρμοσε, όσο και εξαιτίας της
Εξέταση, όπως η νομιμοποίηση από τον Πάππα και ιδιαίτερης δομής και λειτουργίας του.
η εκκλησιαστική αρμοδιότητα των ιεροεξεταστών,
διατηρήθηκαν. Παράλληλα, όμως, η Ισπανική Ιερά Ο «κίνδυνος» της τυπογραφίας
Εξέταση αναπτύχθηκε ως ένας κατά βάση κρατικός Τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1550 αποτελούν
θεσμός, του οποίου τα υψηλόβαθμα στελέχη καθοριστικό σημείο για την λογοκρισία στην Ιβηρική
Χερσόνησο. Ήδη από τους προηγούμενους αιώνες, είχαν
καταβληθεί προσπάθειες για τον έλεγχο του γραπτού
λόγου. Πολλά έργα, όπως το Εβραϊκό Ταλμούδ, είχαν
θεωρηθεί αιρετικά και ρίχτηκαν στη πυρά. Η εφεύρεση
και η ευρεία διάδοση της τυπογραφίας, όμως, έδωσε
νέες δυνατότητες ανάπτυξης στην θρησκευτική και
αιρετική γραμματεία. Πλέον, οι διώκτες αιρετικών
έπρεπε να περιορίσουν όχι μόνον τους συγγραφείς
αλλά και τους τυπογράφους, τους εμπόρους και τους
αναγνώστες των απαγορευμένων κειμένων.

Ο Θυρεός Ο Κατάλογος
της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης Σύμφωνα με πηγές, το καλοκαίρι του 1559, υπό την
καθοδήγηση του γενικού ιεροεξεταστή Φερνάντο

32 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

ντε Μπαλντές, καταρτίστηκε και δημοσιεύτηκε καταγγελίες και καταδόσεις.
ένας μεγάλος κατάλογος απαγορευμένων βιβλίων. Ανομοιομορφία
Ο κατάλογος αυτός, που στα λατινικά ονομάστηκε
“indices”, αναθεωρήθηκε πολλές φορές κατά την Η πρακτική και η δράση των ιεροεξεταστών στον
διάρκεια του 16ου αιώνα, περιελάβανε ένα τεράστιο τομέα της λογοκρισίας χαρακτηρίζεται από μια
αριθμό βιβλίων όλων των τύπων, ιδιαίτερη προσοχή ανομοιομορφία και μια διάχυτη αίσθηση ασάφειας.
ωστόσο δόθηκε σε θρησκευτικά έργα και, κυρίως, Αυτή η κατάσταση οφείλεται στην ασυνεννοησία και
λαϊκές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής. Τον 17ο αιώνα τις αντιφατικές αποφάσεις των λογοκριτών, αυτό που
περιελάμβανε 2315 έργα, από τα οποία το 75% ήταν υπαγόρευε και όριζε ο ένας πολλές φορές απαρατήρητο
γραμμένα στα λατινικά, το 8,5% στην ιδιαίτερη από τον άλλον. Σημαντικό παράγοντα ανομοιογένειας
διάλεκτο της Καστίλης, ενώ το υπόλοιπο 17,5% σε αποτέλεσε, επίσης, και η προσπάθεια εκκαθάρισης
άλλες γλώσσες. βιβλίων και βιβλιοθηκών, μια επιχείρηση ιδιαίτερα
χρονοβόρα και κοπιαστική.

Απολογισμός
Είναι αδιαμφισβήτητο πως η Ισπανική Ιερά
Εξέταση με την πολιτική της προκάλεσε την πνευματική
και ιδεολογική απομόνωση της Ιβηρικής Χερσονήσου,
επιβάλλοντας τον πλήρη αποκλεισμό καινούργιων
ιδεών. Ταυτόχρονα, περιόρισε δραματικά την ανάπτυξη
και την πρόοδο της επιστήμης και της τέχνης και
προώθησε ξενοφοβικά και ρατσιστικά παραληρήματα.
Δικαίως, λοιπόν, έχει μείνει στην Ιστορία ως μία από τις
πιο μαύρες σελίδες της Μεσαιωνικής Ευρώπης, αλλά
και ως η πρώτη οργανωμένη και εκτεταμένη απόπειρα
καταπάτησης του ελεύθερου λόγου.

Το Εξώφυλλο του Καταλόγου Πηγές
Nos num tem modi, conum ta Σβέρχοφ, Γκερντ. Η ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ. Αθήνα:
Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 2010. Print.
Η Διαρκής Απειλή Chalmers, Brian. The Origins of the Inquisition
in 15th Century Spain (Review).  INSTITUTE
Όλα τα βιβλία, έπρεπε να πάρουν άδεια πριν από την FOR HISTORICAL REVIEW. INSTITUTE FOR
έκδοσή τους και στην συνέχεια έγκριση (η οποία θα HISTORICAL REVIEW, n.d. Web. 1 Feb. 2017. <http://
μπορούσε να περιλαμβάνει και τροποποιήσεις στο www.ihr.org/jhr/v16/v16n1p-2_chalmers.html>.
περιεχόμενο του βιβλίου) από δύο αρχές, τόσο την Layson, Hana, and Glen Carman. The World of Don
κοσμική όσο και τη θρησκευτική. Ωστόσο, παρά Quixote: Digital Collections for the Classroom.  Digital
την αρχική έγκριση και δημοσίευση, το κείμενο που Collections for the Classroom. The Newberry, 24 Oct.
κυκλοφορούσε αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της εκ των 2013. Web. 29 Jan. 2017. <http://dcc.newberry.org/
υστέρων λογοκρισίας στην περίπτωση που υπήρχε collections/the-world-of-don-quixote>.
καταγγελία στην Ιερά Εξέταση - μερικές φορές μάλιστα Psifas, Giannis. Ιερά Εξέταση, η περίπτωση της
αυτό μπορούσε να συμβεί δεκαετίες αργότερα. Ισπανίας.  Ψήφας Γιάννης. N.p., 11 July 2015. Web. 1
Παράλληλα, η Ιερά Εξέταση προσπάθησε να περιορίσει Feb. 2017. <http://psifasyiannis.blogspot.gr/2015/07/
και την εισαγωγή απαγορευμένων κειμένων. Απαίτησε blog-post_54.html>.
σε λιμάνια, όπως η Σεβίλλη και η Βαρκελώνη, να
της παραχωρηθεί το δικαίωμα να ερευνά πρώτη το
φορτίο ξένων καραβιών. Επίσης, διενεργούσε ξαφνικές
εφόδους σε βιβλιοπωλεία, βασιζόμενη κυρίως σε

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |33

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ
ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ1

Διακόσια Χρόνια Η νοτιοανατολική γωνία του Παρθενώνα, σχέδιο του Giovanni
από την απόκτησή τους από το Battista Lusieri (1803)

Βρετανικό Κράτος

Του Σταμάτη Κουλούρη, Β3

ΠΕΡΝΏΝΤΑΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΣΤΎΛΟΥΣ ΤΟΥ περιήλθαν στα κατοχή των Άγγλων και φιλοξενούνται
ΟΛΥΜΠΊΟΥ ΔΙΌΣ και με κατεύθυνση προς την ακόμη και σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, στο
Ακρόπολη, ο επισκέπτης φτάνει στον Πεζόδρομο της Λονδίνο. Το 2016 συμπληρώνονται 200 χρόνια από
Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Θαυμάζει τον Παρθενώνα, την πώλησή τους, το 1816, στο Βρετανικό κράτος από
ενώ βαδίζει προς το Ηρώδειο. Σε κάποιο σημείο, τον Λόρδο Έλγιν.
στα αριστερά του, αντικρίζει το Νέο Μουσείο της Ο Παρθενώνας είναι το σύμβολο της αθηναϊκής
Ακρόπολης, ένα από τα πιο σύγχρονα και καλύτερα κυριαρχίας και το υπέρτατο μνημείο του αρχαίου
μουσεία παγκοσμίως, στο οποίο στεγάζονται σπουδαίες ελληνικού αλλά και του Δυτικού πολιτισμού. Δυστυχώς
αρχαιολογικές συλλογές και ευρήματα από τον χώρο όμως τα Μάρμαρα των μετοπών, της ζωοφόρου και
της Ακρόπολης και την ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας των αετωμάτων βρίσκονται διαμελισμένα ανάμεσα σε
Αθήνας. Εκεί, στον τρίτο όροφο εκτίθενται κομμάτια Αθήνα και Λονδίνο. Στο Λονδίνο βρίσκεται το 60% των
των μετοπών, της ζωφόρου και των αετωμάτων του σωζόμενων μαρμάρων, ενώ στην Αθήνα το 40%. Πιο
Παρθενώνα. Κάτω από κάθε ανάγλυφη και περίτεχνα συγκεκριμένα, στο Βρετανικό Μουσείο στεγάζονται οι
διακοσμημένη πλάκα πεντελικού μαρμάρου είναι 56 από τις 97 σωζόμενες πλάκες της ζωοφόρου, ενώ στο
τοποθετημένη μία πλαστική επιφάνεια-ετικέτα Νέο Μουσείο της Ακρόπολης οι 40 από τις 97. Ακόμη,
με τη βάση της στερεωμένη στο πάτωμα, όπου από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 15 είναι «κάτοικοι»
περιλαμβάνονται επεξηγηματικά σχόλια για την Λονδίνου και οι υπόλοιπες 48 φυλάσσονται στην Αθήνα.
παράσταση που εικονίζεται στην πλάκα. Σε μερικές Τέλος, από τις 28 μορφές των αετωμάτων που σώζονται
ετικέτες, ακριβώς μόλις τελειώσουν τα σχόλια, οι 9 εκτίθενται στην Αθήνα, ενώ οι 19 στο Λονδίνο.
υπάρχουν δύο γράμματα, αρχικά δύο λέξεων, μία
συντομογραφία. Αυτά είναι τα Β.Μ. και σημαίνουν Ο Λόρδος Έλγιν
Βρετανικό Μουσείο. Από εδώ αρχίζει μία ιστορία, η
οποία έχει τις ρίζες της πολύ βαθιά στο παρελθόν, σε
μια υποδουλωμένη Ελλάδα. Η ιστορία αυτή προσέλαβε
σύντομα τεράστιες διαστάσεις και εξελίχτηκε σε ένα
παγκόσμιο και αμφιλεγόμενο θέμα. Το θέμα αυτό
δεν αναφέρεται πουθενά αλλού παρά στα Μάρμαρα
του Παρθενώνα και την επιστροφή τους, τα οποία
αφαιρέθηκαν από το ναό από τον Λόρδο Έλγιν,

1 Το άρθρο αυτό αποτελείται από αποσπάσματα από την εργασία
μου με θέμα τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, η οποία εκπονήθηκε
στο πλαίσιο των εργασιών του Ομίλου UNESCO του Γυμνασίου
Κολλεγίου Αθηνών τη σχολική χρονιά 2013-2014 και η οποία
στάλθηκε στο Υπουργείο Παιδείας.

34 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Το έτος 1799, ο έβδομος κόμης του Έλγιν διορίστηκε πολύ συχνά και εύκολα καθιστούσε δυνατή ακόμη
πρεσβευτής και εκπρόσωπος των συμφερόντων και την αφαίρεση των γλυπτών από τα μνημεία!
της Μεγάλης Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, Κατά την διάρκεια των επόμενων τριών χρόνων (1801-
πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και 1804) οι εργάτες που βρίσκονταν στις υπηρεσίες του
έδρα της Υψηλής Πύλης και του Σουλτάνου. Τα Λόρδου δρούσαν ανεξέλεγκτα στον Ιερό Βράχο της
τελευταία χρόνια ο λόρδος Έλγιν είχε αφοσιωθεί στο Ακρόπολης, απομακρύνοντας ένα αξιοσημείωτο
χτίσιμο μίας μεγάλης εξοχικής κατοικίας στη Σκωτία. κομμάτι- περίπου το μισό- του γλυπτού διακόσμου
Ο αρχιτέκτονάς της, Τόμας Χάρισον, έτρεφε μεγάλη του Παρθενώνα αλλά και ένα κιονόκρανο και ένα
αγάπη για την ελληνική κλασσική αρχιτεκτονική και σπόνδυλο από κίονα. Τον Αύγουστο του 1801 ο Χαντ
παρότρυνε τον Έλγιν να φροντίσει να παρθούν σχέδια διέταξε τους τεχνίτες να κατεβάσουν τις μετόπες. Αυτή
και αντίγραφα των αρχαιοτήτων και πιο συγκεκριμένα η κίνηση προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις, μία κίνηση
να «…φέρει πίσω γύψινα εκμαγεία στο ακριβές σχήμα που ακόμη και ο Λογοθέτης, ο Έλληνας υποπρόξενος
των διασωθέντων αντικειμένων». Περνώντας από της Βρετανίας στην Αθήνα, αποδοκίμασε. Την άνοιξη
την Σικελία για την Κωνσταντινούπολη ο λόρδος του 1802, ο ίδιος ο Έλγιν ταξίδεψε στην Αθήνα με σκοπό
συνάντησε ένα ζωγράφο, τον Τζιοβάνι Μπατίστα να συγχαρεί την ομάδα και να επιτηρήσει προσωπικά
Λουσιέρι, ο οποίος έπεισε τον Έλγιν να στρέψει το την συνέχιση των εργασιών.
ενδιαφέρον του στην Αθήνα. Τον Ιανουάριο του 1803 ο Έλγιν εγκατέλειψε μαζί με
Ο Έλγιν έστειλε τεχνίτες του στην Αθήνα στο τέλος την οικογένειά του την Κωνσταντινούπολη, καθώς
Ιουλίου του 1800, ώστε να σχεδιάσουν τα μνημεία τα καθήκοντά του ως πρέσβη της Μ. Βρετανίας στην
και να πάρουν εκμαγεία, για να αξιοποιηθούν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έπαυσαν να ισχύουν πια.
διακόσμηση της έπαυλης. Στην Αθήνα ο υποπρόξενος Στην επιστροφή του στην Αγγλία δεν έλειψαν τα
της Βρετανίας, Σπύρος Λογοθέτης, βοήθησε την απρόοπτα όμως. Ο Έλγιν συνελήφθη από τους Γάλλους
ομάδα να εγκατασταθεί και να ξεκινήσουν οι εργασίες. του Ναπολέοντα και φυλακίστηκε για τρία χρόνια. Εν τω
Οι κάτοικοι της πόλης, η οποία τότε τελούσε υπό την μεταξύ όσο ο Έλγιν κρατούνταν, ο έμπιστος «υπάλληλός»
Οθωμανική κατοχή, ενθουσιάστηκαν με την άφιξη του στην Αθήνα, Μπατίστα Λουσιέρι, δεν πτοήθηκε από
των συνεργείων του Έλγιν, αφού ήλπιζαν πως αυτό το αυτό το αρνητικό γεγονός και συνέχισε ανεπηρέαστος
γεγονός θα ήταν το έναυσμα για να δημιουργηθούν την δουλειά του. Απέσπασε από το Ερέχθειο μία
νέες θέσεις εργασίας και να εισρεύσουν χρήματα στην Καρυάτιδα και την αντικατέστησε με έναν άτεχνο
πόλη. Υπεύθυνος όλης αυτής της αποστολής ήταν ο κίονα από τούβλα, για να αποφύγει την κατάρρευση
ιταλός επαγγελματίας ζωγράφος τοπίων, Μπατίστα της σκεπής που στήριζαν οι Καρυάτιδες. Τόσο άξιζε μία
Λουσιέρι, ενώ ανάμεσα στην ομάδα που κατέφτασε Καρυάτιδα, έναν κακόγουστο, διακοσμητικά γυμνό,
στην Αθήνα, βρισκόταν και ο Φίλιπ Χαντ, ιερέας της πλίνθινο κίονα! Ή μάλλον τόσο την εκτιμούσε ο
Βρετανική Πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη το επαγγελματίας, κατά τ’ άλλα, Λουσιέρι! Μέχρι το 1806,
χρονικό διάστημα που πρεσβευτής ήταν ο Έλγιν. Ο όταν ο Έλγιν αποφυλακίστηκε, η δεύτερη μεγαλύτερη
λόρδος χρησιμοποίησε, λοιπόν, από τη θέση που κατείχε συλλογή αρχαιοτήτων, βρισκόταν στην Αθήνα με τον
την μεγάλη επιρροή που ασκούσε στο Σουλτάνο, πιστό φρουρό Λουσιέρι να τη φυλάει. Το 1809, ο νέος
για να σχεδιάσει και να πάρει εκμαγεία των γλυπτών πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας Ρόμπερτ Άντερ ζήτησε
του Παρθενώνα. Θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως
οι αρχικές προθέσεις αλλά και οι αρχικοί στόχοι του Μερικά από τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.
Έλγιν ήταν πολύ κατώτεροι από αυτούς που κατάφερε
να επιτύχει. Ήλπιζε να καταφέρει να μεταφέρει στην
Αγγλία τέτοια και τόσα σχέδια έτσι ώστε να αυξήσει
το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον και την εκτίμηση των
συμπατριωτών του για τις αρχαιότητες. Παρόλα αυτά
όσο περισσότερο ασχολούνταν με την αποστολή, τόσο
περισσότερο συνειδητοποιούσε πως τα μάρμαρα δεν
βρίσκονταν εκεί μόνο για αντιγραφή αλλά και για
κάτι παραπάνω. Η αδιαφορία των Τούρκων αλλά και
το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές δωροδοκούνταν

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |35

ΙΣΤΟΡΙΑ

την έγκριση των Τούρκων, έτσι ώστε τα μάρμαρα να Η ίδρυση του ανεξάρτητου, ελεύθερου ελληνικού
αποδεσμευτούν και να αναχωρήσουν από το λιμάνι κράτους σήμανε την αρχή των προσπαθειών ανάκτησης
του Πειραιά. Παρόλα αυτά, έλαβε την εξής απάντηση των μαρμάρων. Με την έναρξη του αναστηλωτικού
από τους Τούρκους: «Ο λόρδος Έλγιν δεν είχε ποτέ προγράμματος του Παρθενώνα το μνημείο μετατράπηκε
πάρει έγκριση να αφαιρέσει κανένα κομμάτι μαρμάρου σε εθνικό σύμβολο. Το 1842, ο Αλέξανδρος Ραγκαβής,
του γλυπτού διακόσμου από τον Παρθενώνα». Στις 18 γραμματέας της «εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας»
Φεβρουαρίου του ιδίου έτους οι Οθωμανοί άλλαξαν εξέφρασε τη πρώτη επίσημη διαμαρτυρία κατά του Έλγιν
γνώμη και ο Βοεβόδας διατάχθηκε να αφήσει τις κάσες και το πρώτο επίσημο αίτημα επιστροφής των μαρμάρων
με τα μάρμαρα να φύγουν. Ο Λουσιέρι επιβίβασε στις στην Ελλάδα. Το αίτημα επαναλήφθηκε το 1924 με την
26 Μαρτίου τα πάντα σε ένα πλοίο που απέπλεε για το ευκαιρία συμπλήρωσης 100 χρόνων από το θάνατο του
Λονδίνο. Αλλά αναγκάστηκε να αφήσει πίσω πέντε από λόρδου Βύρωνα. Το 1961 και ο Δήμαρχος Αθηναίων
τα βαρύτερα κιβώτια με μάρμαρα τα οποία έφθασαν στη και η Ακαδημία Αθηνών απαίτησαν τον επαναπατρισμό
βρετανική πρωτεύουσα ένα χρόνο αργότερα στις 11 των γλυπτών. Έτος ορόσημο το 1982, όταν η Υπουργός
Απριλίου του 1811 με ένα βρετανικό καράβι μαζί με το Πολιτισμού και Επιστημών, Μελίνα Μερκούρη στη
Λουσιέρι και το τελευταίο «εμπόρευμα». Γενική Διάσκεψη της UNESCO για την πολιτιστική
Σύμφωνα με έναν αρχικό κατάλογο από τον Έννιο πολιτική στο Μεξικό, ανέδειξε το θέμα επιστροφής των
Βισκόντι, διευθυντή του μουσείου του Καπιτωλίου μαρμάρων από το Βρετανικό Μουσείο. Η ελληνική
και μετέπειτα διευθυντή του μουσείου του Βοναπάρτη αντιπροσωπεία κατέθεσε σχέδιο υπέρ της επιστροφής
στο Παρίσι, ο αριθμός των αρχαίων που απομάκρυνε του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα. Αυτό το
ο Έλγιν από τα μνημεία ανέρχεται σε 253 ανάγλυφα, σχέδιο υπερψηφίστηκε με 56 ψήφους υπέρ, 12 κατά και
εκτός από τα μικρά αντικείμενα. Περιλαμβάνονται σε 24 αποχές. Έργο ζωής της ήταν η δημιουργία του Νέου
αυτή τη λίστα μετόπες και πλάκες της ζωοφόρου του Μουσείου της Ακρόπολης. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να
Παρθενώνα, αγάλματα από το ανατολικό και δυτικό το δει ολοκληρωμένο. Τον Οκτώβρη του 1984 η Ελλάδα
αέτωμα, η Καρυάτιδα, ο κίονας του Ερεχθείου και το υπέβαλε επίσημο αίτημα για τον επαναπατρισμό των
άγαλμα του Βάκχου πάνω από το θέατρο Διονύσου. γλυπτών. Εισέπραξε όμως αρνητική απάντηση από τους
Ο Λόρδος Έλγιν μετά από αυτήν την επιχείρηση Βρετανούς. Το ίδιο αίτημα υπέβαλε η Ελλάδα και στην
γύρισε στην Αγγλία χρεοκοπημένος. Γι’ αυτό τον λόγο UNESCO, το οποίο ενεγράφη στην Ημερήσια Διάταξη
αναγκάστηκε να πουλήσει τα μάρμαρα για 35.000 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την επιστροφή των
αγγλικές λίρες στο βρετανικό κράτος. Προτού όμως Πολιτιστικών Αγαθών στις χώρες προέλευσής τους ή την
πραγματοποιηθεί η αγορά, η βρετανική κυβέρνηση απόδοσή τους σε περίπτωση παράνομης κτήσης. Από
όρισε μία επιτροπή για τη διερεύνηση της νομιμότητας το 1987 το θέμα των Μαρμάρων του Παρθενώνα ανήκει
της πράξης του Έλγιν. Παράλληλα, έγινε στη Βουλή στην επίσημη ατζέντα των θεμάτων της UNESCO,
μια μαραθώνια συζήτηση για τις νομικές και γλωσσικές συζητείται σε κάθε συνεδρίαση του οργανισμού δηλαδή
αντιφάσεις στο υποτιθέμενο φιρμάνι. Εν τέλει η απόφαση κάθε δύο χρόνια και κάθε φορά υιοθετείται σύσταση από
αγοράς υπερψηφίστηκε με 82 ψήφους υπέρ και 30 κατά. τα κράτη μέλη για την προώθηση του ζητήματος. Όσον
Στη συζήτηση αυτή ένα μέλος του Κοινοβουλίου, ο Χιου
Χάμερσλυ, κατέθεσε τροπολογία, που θεωρείται ως η Μερικά από τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.
πρώτη καταγεγραμμένη πρόταση υπέρ της επιστροφής
των μαρμάρων. Ο Έλγιν, για να πραγματοποιηθεί
η συναλλαγή, έθεσε τον όρο ότι η συλλογή των
γλυπτών θα πρέπει να φυλάσσεται αδιαχώριστη
στο Βρετανικό Μουσείο και θα ονομάζεται Ελγίνεια
Μάρμαρα. Επομένως, είναι λάθος να χρησιμοποιούμε
εμείς την ονομασία Ελγίνεια Μάρμαρα περιγράφοντας
τα μάρμαρα που εκλάπησαν από τα μνημεία της
Ακρόπολης, αφού δόθηκε από τον Έλγιν, δηλαδή από
αυτόν που τα αφαίρεσε και είναι σαν να αναγνωρίζουμε
τον Έλγιν ως ιδιοκτήτη των μαρμάρων.

36 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

αφορά τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, μία ανακοίνωση του και ενέκρινε τη νομιμότητα των πράξεων του λόρδου.
Βρετανικού Μουσείου το 2009 έλεγε πως θα μπορούσε Κυρίως όμως το Βρετανικό Μουσείο κρύβεται πίσω από
επ΄ευκαιρία των εγκαινίων του Νέου Μουσείου της το επιχείρημα ότι έχει το δικαίωμα να φιλοξενεί και να
Ακρόπολης να δανείσει τα γλυπτά, με την προϋπόθεση λέει την παγκόσμια ιστορία. Αυτό δεν μπορεί να ισχύει,
η Ελλάδα να αναγνώριζε το δικαίωμα ιδιοκτησίας τους αφού ελέγχεται από ένα και μόνο κράτος αλλά και
στο Βρετανικό Μουσείο. Η ελληνική πλευρά απέρριψε διότι στην ονομασία του υπάρχει η λέξη «Βρετανικό».
την πρόταση. Το επίθετο αυτό φανερώνει κτήση, δηλαδή ότι ανήκει
Η ελληνική θέση έχει υιοθετήσει τα ακόλουθα στο βρετανικό κράτος. Κι αν έλεγε την παγκόσμια
επιχειρήματα: ιστορία, γιατί να μη λεγόταν παγκόσμιο μουσείο;
1) Είναι πολύ σημαντικό τα μάρμαρα που βρίσκονται Ακόμη, το επιχείρημα του Μουσείο δεν ευσταθεί,
στο Λονδίνο να επαναπατριστούν. Θα είναι προς καθώς πολλά από τα εκθέματα αποσπάστηκαν με μη
όφελος κάθε επισκέπτη να παρατηρεί τα μάρμαρα νόμιμο τρόπο και χωρίς την έγκριση της εκάστοτε
και τον Παρθενώνα σε σχέση με το ιστορικό τους κυβέρνησης άρα και του εκάστοτε λαού. Επιπλέον,
περιβάλλον. το Βρετανικό Μουσείο λέει πως το μουσείο αποτελεί
2) Το μνημείο κατανοείται πλήρως, μόνον αν κοιτίδα πολιτισμού και γνώσεων, ενώ παρέχει και
απαρτίζεται από τα σωζόμενα γλυπτά του και αυτά τη δυνατότητα στον επισκέπτη να δει τα εκθέματα
αποκτούν λόγο υπόστασης μόνο κοντά στον τόπο που ενός πολιτισμού σε σχέση με ένα ευρύτερο δίκτυο
δημιουργήθηκαν. εκθεμάτων διαφορετικών πολιτισμών. Τέλος, αναφέρει
3) Ο Παρθενώνας είναι το σύμβολο ενός πολιτισμού πως τα μάρμαρα στο Μουσείο της Ακρόπολης μπορούν
που ενέπνευσε και επηρέασε όσο κανένας άλλος τον να εκτιμηθούν σύμφωνα με το σκηνικό του αθηναϊκής
Δυτικό πολιτισμό ή και ακόμη ο Δυτικός πολιτισμός ιστορίας και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, ενώ στο
στηρίχτηκε, θεμελιώθηκε πάνω στον αρχαιοελληνικό Βρετανικό Μουσείο τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι
πολιτισμό. Ο Παρθενώνας είναι το σύμβολο ενός ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του αρχαίου ελληνικού
πολιτισμού στον οποίο γεννήθηκαν ύψιστα ιδανικά, πολιτισμού μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκόσμιας
ιδέες και επιστήμες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία ιστορίας.
και η φιλοσοφία και η ευκλείδεια γεωμετρία. Είναι συνεπώς, καθήκον κάθε ενεργού και ελεύθερα
4 )Η επανένωση των γλυπτών θα συμβάλλει στο να σκεπτόμενου πολίτη να γνωρίζει την ιστορική
εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας και να διενεργήσουμε καταβολή του, να τιμά και να σέβεται τα πολιτισμικά
πληθώρα μελετών γι’ αυτό το μνημείο. του μνημεία, που ορίζουν την πολιτισμική, ιστορική και
5) Τα μάρμαρα θα φυλάσσονται και θα εκτίθενται στο εθνική του υπόσταση. Γι’ αυτόν το λόγο, ο αγώνας για
Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, ένα από τα πιο σύγχρονα τη διεκδίκηση των Μαρμάρων του Παρθενώνα πρέπει
και καλά φυλασσόμενα μουσεία. Κατάλληλος χώρος να συνεχιστεί το ίδιο δυναμικά και αποφασιστικά όπως
πια υπάρχει. και στο παρελθόν μέσα από κάθε μετερίζι. Το επιτάσσει
Το Βρετανικό Μουσείο αναφέρει πως ο λόρδος Έλγιν το ένδοξο παρελθόν, το ιστορικό παρόν αλλά και το
ενήργησε κάτω από την πλήρη γνώση και έγκριση των μέλλον μας ως έθνος.
οθωμανικών αρχών. Αφαίρεσε περίπου τα μισά από τα
σωζόμενα γλυπτά και από το μνημείο αλλά και από τα Η βορειοδυτική πλευρά του Παρθενώνα, σχέδιο του ιταλού
χαλάσματα γύρω από τα μνημεία. Η μεταφορά των ζωγράφου Giovanni Battista Lusieri (Μουσείο Μπενάκη).
μαρμάρων είχε θετικές συνέπειες, καθώς ανανέωσε το
ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τον αρχαιοελληνικό
πολιτισμό και επηρέασε τις καλλιτεχνικές τάσεις. Τα
μάρμαρα αγοράστηκαν από το Βρετανικό Μουσείο το
1816 μετά από τα αποτελέσματα της έρευνας από μία
κοινοβουλευτική επιτροπή η οποία ερεύνησε εκτενώς

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |37

ΠΟΙΗΣΗ

Ροζ – Χρυσό

Της Ελένης Κυριαζή, Β3

Από το παράθυρο ρέει ο αέρας
Περνά από τα φύλλα του φοίνικα στη γλάστρα
Μπαίνει κάτω από το σεντόνι και το φουσκώνει
Σηκώνει μαζί του και όλα τα πεταμένα χαρτιά

Στα δάχτυλά μου χωρίζεται
και γίνεται πάλι ένα

Φεύγει από τις περσίδες που κρύβουν το φως
και το παίρνει μαζί του.

Μακάρι να είχα το παράθυρο ανοιχτό.

38 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Φιλμ Της Ελένης Κυριαζή, Β3

Αυτό το συναίσθημα Να σχίζεις το νερό
Του να βρίσκεσαι στην κορυφή του κύματος αλλά και να το σέβεσαι.

και να βλέπεις μόνο Να κάνεις λάθος
θάλασσα και ουρανό. και να χάνεσαι
κάτω από την τρομερή
Να βγαίνεις έξω ενέργεια της θάλασσας.
και να μην ξέρεις Αλλά μετά από λίγο
να βγαίνεις πάλι στην επιφάνεια
αν αναπνέεις και να συνεχίζεις την προσπάθεια.
αέρα η θάλασσα.
Να ακούς το κύμα να σκάει Ναι, αυτό είναι το συναίσθημα
και να ησυχάζεις. που σε βγάζει έξω

Να γεμίζει αέρα το πανί σου με αέρα, βροχή, κύματα, και κρύο
και να ξεκινάς. για να το ζήσεις άλλη μια φορά.

Να σηκώνεσαι πάνω στο κύμα
και να γίνεσαι ένα με την κίνησή του.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |39

ΣΤΕΡΕΌΤΥΠΟ ΤΟΥ
ΓΥΝΑΙΚΕΊΟΥ ΣΏΜΑΤΟΣ

Της Αγγελικής Πνευματικού, Α6

«ΠΟΙΌ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΌ ΣΏΜΑ ΓΙΑ εκείνη την εποχή, με ένα σώμα, που έφτανε τα όρια
ΜΊΑ ΓΥΝΑΊΚΑ;» Αυτή είναι μία ερώτηση που του ανορεξικού. Στις μέρες μας, το ιδανικό σώμα
προβληματίζει την πλειονότητα των γυναικών, είναι γυμνασμένο με πλούσιο στήθος. Σήμερα πολλές
κυρίως των νεαρών. Οι περισσότερες γυναίκες (και γυναίκες στρέφονται προς τις πλαστικές, ώστε να
κορίτσια στην ηλικία της εφηβείας) βρίσκονται κάτω αποκτήσουν τα ιδανικά σώματα που προβάλλονται
από την πίεση μίας αντίληψης πως το λεπτό σώμα από τα ΜΜΕ. Συμπερασματικά, φαίνεται πως με την
είναι το «ιδανικό». Όμως ποιος έχει ορίσει αυτήν την πάροδο των χρόνων, το πρότυπο του γυναικείου
ιδέα; Από πού προήλθε; σώματος διαφοροποιούνταν με βάση τις ανάγκες και
Από τα αρχαία χρόνια υπάρχει σταδιακή μεταβολή τις αντιλήψεις κάθε εποχής.
στην παρουσίαση του γυναικείου σώματος. Αρχικά,
χίλια πεντακόσια χρόνια περίπου πριν, οι Αιγύ- Η Αφροδίτη της Μήλου, Μουσείο του Λούβρου.
πτιοι θαύμαζαν τον μακρύ λεπτό λαιμό, την ψηλή
και λεπτή μέση και το αδύνατο σώμα με στενούς
ώμους μίας γυναίκας. Στην συνέχεια στην αρχαία
Ελλάδα, ζητούσαν πληθωρική φιγούρα με καμπύλες
και αρμονικές αναλογίες. Στην Κίνα, το 200 μ.Χ., οι
γυναίκες είχαν μικρό σώμα και λεπτή λεκάνη, ενώ
στην Ιταλική Αναγέννηση τα πρότυπα ομορφιάς
απαιτούσαν πλούσιες καμπύλες. Παράλληλα, στην
βικτωριανή Αγγλία, σημασία είχε η λεπτή μέση,
για την οποία δημιούργησαν ασφυκτικά στενούς
κορσέδες. Αργότερα στην δεκαετία του 1920, τα
επιθυμητά γυναικεία σώματα ήταν αδύνατα, με μικρό
στήθος, στενή λεκάνη και λεπτά πόδια. Από το 1930
μέχρι και το 1950, την περίοδο που αποκλήθηκε
«Χρυσή Εποχή του Χόλυγουντ», η πληθωρικότητα
ήταν πάλι της μόδας, δηλαδή πλούσιο στήθος, λεπτή
μέση και γεμάτη λεκάνη. Ακόμα, το 1960 κυριαρχούσε
η εικόνα του μοντέλου “Twiggy”, με φοβερά αδύνατα,
σχεδόν εφηβικά σώματα. Το ’80 το πρότυπο ήταν
ένα αθλητικό σώμα με αρμονικές αναλογίες, μακριά
πόδια και γυμνασμένα άκρα. Από την δεκαετία του
’90 μέχρι και το 2000, το επιθυμητό βάρος ξαναέπεσε
χαμηλά, με την Κέιτ Μος, το μοντέλο που στιγμάτισε

40 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Το γυναικείο σώμα έχει αποκτήσει εμπορική σημασία Διαφορετικά πρότυπα σώματος σε διαφορετικές εποχές (σε
από τότε που εφευρέθηκαν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης χρονολογική σειρά).
και καθιερώθηκε η διαφήμιση ως μέσο προώθησης
προϊόντων. Αυτή η μη-φεμινιστική προοπτική είναι Πηγές
η αιτία διαμόρφωσης της παραπάνω αντίληψης, που Κούρκουλα, Χριστίνα. «Η Εικόνα Της Γυναίκας Στα
πιέζει τις γυναίκες να φτιάξουν το «ωραίο» σώμα. Μ.Μ.Ε.». Fylosykis.gr. Fylosykis.gr. 30 Νοεμβρίου
Μέσω της τηλεόρασης προβάλλονται μηνύματα 2012. 15 Νοεμβρίου 2016. Διαδίκτυο. <https://fylosykis.
αρνητικά για τις ατέλειες του σώματος, την ηλικία gr/2012/11/η-εικόνα-της-γυναίκας-στα-μ-μ-ε/>
και το βάρος. Αυτό γίνεται παρουσιάζοντας μερικά «Ποια Είναι Τα Πρότυπα Της Γυναικείας Ομορφιάς
ψιλόλιγνα μοντέλα και τηλεοπτικές διασημότητες Από Την Αρχαία Αίγυπτο Μέχρι Σήμερα, Σε
που σπαταλούν τις ώρες τους σε δίαιτες, γυμναστήρια Ένα Έξυπνο Βίντεο Με Καθημερινές Γυναίκες».
και ινστιτούτα αισθητικής έτσι ώστε, εν τέλει, να Μηχανή Του Χρόνου. Mixanitouxtonou.gr. 8 Φεβ.
παρουσιαστούν ως οι «τέλειες γυναίκες». Δυστυχώς, 2015. 15 Νοεμβρίου 2016Διαδίκτυο <http://www.
τέτοιες προσωπικότητες αποτελούν παραδείγματα mixanitouxronou.gr/pia-ine-ta-protipa-tis-ginekias-
μίμησης για τα νεότερα κορίτσια στην κοινωνία μας omorfias-apo-tin-archea-egipto-mechri-simera-se-
που τις θεωρούν ως πρότυπα ομορφιάς, με αποτέλεσμα ena-exipno-vinteo-me-kathimerines-ginekes/>
να νιώθουν ανασφάλειες και απογοήτευση για τα «Το ιδανικό γυναικείο σώμα στο πέρασμα των χρόνων».
δικά τους σώματα. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που E-mama.gr. E-mama.gr. 8 Μαρτίου 2015. 9 Ιανουαρίου
διαρκώς εμφανίζονται και αυξάνονται περιπτώσεις 2017. Διαδίκτυο. <http://www.e-mama.gr/to-idaniko-
διατροφικών διαταραχών λόγω της πιεστικής δίαιτας ginekio-soma-sto-perasma-ton-chronon/>
που ακολουθούν οι νεότερες γυναίκες προσπαθώντας
να μοιάσουν στα ινδάλματά τους. Επίσης, δεν ειναι
τυχαίο που η γυναίκα πάντα έπαιζε πρωταγωνιστικό
ρόλο στις παλιές και στις σύγχρονες διαφημίσεις. Με
αυτόν τον τρόπο, τέτοια μηνύματα εκφράζονται και
μέσα από τις διαφημίσεις, την ώρα που παρουσιάζεται
η ιδιαίτερα προσεγμένη εμφάνιση της γυναίκας, τα
σταθερά χαρακτηριστικά από το μακιγιάζ και τα
καλοφτιαγμένα μαλλιά και ο ιδιαίτερος ρουχισμός,
που αιχμαλωτίζει την προσοχή του καταναλωτή και
διαμορφώνει μία ιδέα που αποτελεί την «στάνταρ»
εμφάνιση.

Εν κατακλείδι, αποδεικνύεται πως οι γυναίκες πέφτουν
θύματα αυτών των προτύπων που επιμελώς τους
παρουσιάζονται. Είναι πιθανόν αυτό να οδηγήσει στο
μέλλον σε νέα μεταβολή ωςε προς το πρότυπο του
σώματος, όπως γινόταν και στις παλαιότερες επο-
χές. Αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, ωστόσο
λόγω της τάσης των περισσοτέρων να προσπαθούν
να ακολουθήσουν την «μόδα», έμμεσα περιορίζεται η
μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Παράλληλα, σε αρκε-
τές περιπτώσεις, προκαλούνται διατροφικές και ψυχο-
λογικές διαταραχές προκειμένου να γίνουν τα άτομα
αποδεκτά από τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |41

ΑΘΛΗΤΙΚΑ

Γιατι η 31η Ολυμπιάδα του Ρίο 2016 θα μείνει στην ιστορία
ως μια απο τις χειρότερες των τελευταίων χρόνων.

Ποια ήταν η εικόνα της Ελληνικής αποστολής ;

Του Χρήστου Αλεξόπουλου, Α2

ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΉΡΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΏΤΩΝ Ο μισός πληθυσμός της γης παρακολούθησε σε
ΟΛΥΜΠΙΑΚΏΝ ΑΓΏΝΩΝ στην Νότιο Αμερική κάποια στιγμή τους Ολυμπιακούς του Ρίο. Το 90% των
μία ανάρτηση στην επίσημη ιστοσελίδα του Ρίο 2016 Βραζιλιανών παρακολούθησε κάποια από τα αθλήματα
επιχειρεί να δώσει με αριθμούς ορισμένες από τις που προβάλλονταν από την τηλεόραση.
ιδιαιτερότητες των εφετινών Αγώνων. Οι Ολυμπιακοί του Ρίο διεκδικούν και την διεξαγωγή
των πιο πολλών τεστ για το ντόπινγκ (5.000). Πρόκειται,
Στους Ολυμπιακούς του Ρίο αγωνίστηκαν συνολικά όπως αναφέρεται, για την πιο ενδελεχή διαδικασία
11.303 αθλητές ενώ πάνω από το 45% αυτών αντι-ντόπινγκ στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων.
ήταν γυναίκες.Την ίδια ώρα αριθμός ρεκόρ 205 Σε αυτήν την Ολυμπιάδα φιλοξενήθηκαν 206 χώρες,
Εθνικών Ολυμπιακών Επιτροπών συμμετείχαν ενώ από τις οποίες προέρχονταν οι 10.500 αθλητές οι
εκπροσωπήθηκαν για πρώτη φορά το Κόσοβο και το οποίοι αγωνίστηκαν σε 28 αθλήματα, μεταξύ των
Νότιο Σουδάν. οποίων είναι το ράγκμπι και το γκόλφ, που για πρώτη
Παράλληλα, στους Ολυμπιακούς του Ρίο έλαβαν φορά συμπεριλήφθηκαν στα ολυμπιακά αγωνίσματα.
μέρος Ολυμπιακή Ομάδα Προσφύγων και Ανεξάρτητοι Στη συγκομιδή μεταλλίων, για ακόμα μία φορά
Ολυμπιακοί Αθλητές. πρωτοστάτησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, που κατέκτησαν
Την θέση του στην κορυφή των Ολυμπιακών συνολικά 121 μετάλλια, εκ των οποίων τα 46 είναι χρυσά,
κατοχύρωσε ο Μάικλς Φελπς καταφέρνοντας να 47 αργυρά και 38 χάλκινα, ενώ δεύτερη στην κατάταξη
φτάσει τα 23 χρυσά μετάλλια. Σύμφωνα με γραφική των μεταλλίων έρχεται η Μεγάλη Βρετανία με 67
παράσταση αν ο Μάικλ Φελπς ήταν χώρα θα ερχόταν μετάλλια, εκ των οποίων τα 27 είναι χρυσά, 23 αργυρά
16ος στον πίνακα των χρυσών μεταλλίων, πριν από και 17 χάλκινα και τρίτη η Κίνα που συγκέντρωσε 70
την Ισπανία (21), το Καζακστάν (18), την Τζαμάικα μετάλλια, εκ των οποίων τα 26 είναι χρυσά, 18 αργυρά
(18), την ίδια την Βραζιλία (18) τη Νέα Ζηλανδία και 26 χάλκινα. Μετά από ένα τρίωρο χορού και χαράς,
(17).Στους εφετινούς Ολυμπιακούς ο Γιουσέιν Μπολτ έσβησε η ολυμπιακή φλόγα του Ρίο, το οποίο παρέδωσε
έγινε ο πρώτος αθλητής που κατάκτησε το χρυσό στα την ολυμπιακή σημαία στο Τόκιο, που θα φιλοξενήσει
100μ, τα 200, και τη σκυταλοδρομία των 400μ. σε τρεις τους 32ους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020.
συνεχόμενους Ολυμπιακούς. Στα αθλητικά πάντως, τα νεότερα στοιχεία διέψευσαν
τους οργανωτές, αφού όχι μόνον δεν μπόρεσε να
επιτευχθεί η μείωση στον προϋπολογισμό, αλλά
σύμφωνα με τον φορέα που ελέγχει τα οικονομικά
της προετοιμασίας της διοργάνωσης υπήρξε αύξηση.
Πρόσφατα δε, όπως καταγγέλεται, αρκετά κρατικά
νοσοκομεία της πόλης υποχρεώθηκαν να κλείσουν
μονάδες νοσηλείας διώχνοντας ασθενείς καθώς δεν
υπήρχαν χρήματα για την συντήρηση τους και φυσικά
για την περίθαλψη των ασθενών.

42 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

Το εξωαγωνιστικό κομμάτι των Ολυμπιακών Αγώνων να χρυσοπληρώσουν διάφορα αγαθά. Το μικρό
του Ρίο 2016 έλαβε μεγάλες διαστάσεις, τόσο πριν όσο μπουκαλάκι νερό στα στάδια και στο Κέντρο Τύπου
και κατά τους Αγώνες, καθώς τα προβλήματα ήταν κόστιζε μεταξύ 2 και 4 ευρώ, το αναψυκτικό 4 ευρώ, τα
πολλά και τα θετικά λιγότερα, σε μια διοργάνωση κατά σνακς 4-5 ευρώ.
την διάρκεια της οποίας συνέβησαν πολλά ευτράπελα. Οφείλουμε, βέβαια να παραδεχτούμε οτι οι εθελοντές
Mε εξαίρεση το Ολυμπιακό Πάρκο και μέσα και και ο κόσμος ήταν φιλικοί προς τους ξένους επισκέπτες
γύρω από τα στάδια, πουθενά αλλού στο Ρίο δεν και παρόλο που η πλειονότητα των Βραζιλιάνων δεν
αντιλαμβανόσουν ότι η πόλη διοργάνωνε τους μιλά αγγλικά, ο κόσμος ήταν έτοιμος να σε βοηθήσει,
Ολυμπιακούς Αγώνες. Από το κέντρο της πόλης, με προθυμία. Πριν από τέσσερα χρόνια στο Λονδίνο
στο άγαλμα του Ιησού του Λυτρωτή, στην παραλία οι δημοσιογράφοι ήταν υποχρεωμένοι να ξοδέψουν
Κοπακαμπάνα, δεν υπήρχε η αίσθηση της γιορτής. 150 ευρώ, για να αποκτήσουν ίντερνετ, στο Ρίο οι
Οι Καριόκας δεν γιόρτασαν τους Ολυμπιακούς, κάτι διοργανωτές πρόσφεραν δωρεάν πρόσβαση στο
που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική διαδίκτυο μέχρι και στα λεωφορεία, βοηθώντας
και πολιτική κρίση που ταλαιπωρεί τη χώρα και την πολύ το έργο των ΜΜΕ. Όσο για τα μεταφορικά,
κοινωνική απέχθεια για τους Αγώνες. παρά τις δυσκολίες λόγω της κίνησης και του χάους
Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στους δρόμους του Ρίο, αυτά κύλησαν κυρίως χωρίς
στους Ολυμπιακούς είδε την Φλόγα, το σύμβολο προβλήματα. Παρά τα τεχνικά προβλήματα και την
των Αγώνων, για μόλις λίγα λεπτά, στην τελετή κακή οργάνωση που παρατηρήθηκε καθ’ όλη τη
έναρξης. Μετά την αφή στο βωμό στο Μαρακανά, η διάρκεια των αγώνων, δεν στάθηκαν ικανά να μειώσουν
Φλόγα μεταφέρθηκε σε κάποια πλατεία στο εμπορικό το πνεύμα της χαράς που κυριάρχησε στην τελετή
κέντρο της πόλης, κοντά στο λιμάνι, μπροστά από την λήξης, η οποία, παρά την καταρρακτώδη βροχή, δεν
εκκλησία Candelaria. έχασε τίποτε από το κέφι και τη λάμψη της.
Οι Ολυμπιακοί του 2016 ήταν οι πλέον επικίνδυνοι
για τους ξένους επισκέπτες. Οι δρόμοι του Ρίο ήταν Ελλάδα: Μικρή αποστολή μεγάλες επιδόσεις
επικίνδυνοι για τον κόσμο.
Η πράσινη πισίνα στο κολυμβητήριο Μαρία Λενκ στο Την μικρότερη σε αριθμό αθλητών αποστολή είχε η Ελλάδα
Ολυμπιακό Πάρκο κατάντησε ανέκδοτο, ενώ τα νερά στο Ρίο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι υπολείπεται
της Μαρίνας ντα Γκλόρια όπου έγινε η ιστιοπλοΐα σε διακρίσεις, καθώς στην ιστορία των σύγχρονων
και της λιμνοθάλασσας Λαγκόα, όπου διεξήχθη η Ολυμπιακών Αγώνων ήταν το 5ο καλύτερο αποτέλεσμα
κωπηλασία, ήταν μολυσμένα και επικίνδυνα για την κατάκτησης μεταλλίων. Τις διακρίσεις στο βάθρο των
υγεία των αθλητών. νικητών ξεκίνησε η Άννα Κορακάκη κατακτώντας αρχικά
Η εικόνα με πολλά άδεια καθίσματα, ακόμη και ένα χάλκινο και στη συνέχεια ένα χρυσό στη σκοποβολή,
στα σημαντικότερα γεγονότα, όπως ο στίβος, ήταν τα πρώτα μετάλλια σε αυτό το αγώνισμα μετά το 1920,
δυσάρεστη. Οι διοργανωτές επιχείρησαν να βρουν πετυχαίνοντας να είναι η επόμενη μετά τον Κωνσταντίνο
διάφορες δικαιολογίες, όπως το ότι ο κόσμος αγόρασε Τσικλητήρα που κατάφερε να κατακτήσει δύο μετάλλια
εισιτήρια αλλά επέλεξε να μείνει στα fan zones έξω από στην ίδια διοργάνωση.
τα στάδια και όχι να εσέλθει στο στάδιο. Αλλά η ουσία
είναι πως σημαντικό μέρος των εισιτηρίων έμεινε
αδιάθετο, σε πλήρη αντιδιαστολή με το Λονδίνο όπου
οι θεατές κατέβηκαν μαζικά.
Οι αποδοκιμασίες σε βάρος του Ρενό Λαβιλενί στην
απονομή των μεταλλίων, οι αποδοκιμασίες προς
άλλους αθλητές και άλλα αρνητικά περιστατικά
από τους Βραζιλιάνους θεατές, προκάλεσαν
άσχημες εντυπώσεις. Οι επισκέπτες αναγκάστηκαν

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |43

ΑΘΛΗΤΙΚΑ

Ο Λευτέρης Πετρούνιας κέρδισε το χρυσό μετάλλιο 6η θέση κατετάγη και η Εθνική ομάδα ανδρών του πόλο.
στους κρίκους και η Κατερίνα Στεφανίδη στο άλμα Κατά την είσοδο στο στάδιο των σημαιοφόρων
επί κοντώ, με την χώρα να έχει να λάβει μετάλλιο των ολυμπιακών ομάδων, πρώτη ήταν, κατά το
στη γυμναστική από τους αγώνες του 2004 όπως και τελετουργικό, η Ελλάδα, με σημαιοφόρο την χρυσή
πρωτιά στον στίβο από την ίδια χρονιά. ολυμπιονίκη Κατερίνα Στεφανίδη. Καθώς η χρυσή
Ολυμπιονίκης Άννα Κορακάκη είχε ήδη αποχωρήσει
από τη Βραζιλία, υπήρξε κλήρωση μεταξύ των άλλων
δύο χρυσών ολυμπιονικών, Κατερίνας Στεφανίδη και
Λευτέρη Πετρούνια, για το ποιος τελικά θα είναι ο
σημαιοφόρος στην τελετή λήξης.
Οι Βραζιλιάνοι διατήρησαν και το τελετουργικό της
βράβευσης των νικητή του μαραθωνίου κατά την

Για πρώτη φορά μετά το 1896 κατακτήθηκε για τελετή λήξης, που πρώτη καθιέρωσε η Αθήνα στους
την Ελλάδα Ολυμπιακό μετάλλιο από αθλητή της Ολυμπιακούς του 2004.
κολύμβησης, όπου ο Σπύρος Γιαννιώτης πήρε το Οι εξαιρετικές επιδόσεις των Ελλήνων αθλητών
ασημένιο στην κολύμβηση ανοιχτής θάλασσας, ενώ διέψευσαν πανηγυρικά τις αρνητικές προγνώσεις των
επανήλθαν τα μετάλλια στην ιστιοπλοία, με την επιφανών οικονομικών αναλυτών της Goldman Sachs,
κατάκτηση του χάλκινου από τους Παναγιώτη Μάντη οι οποίοι στην έκθεση που συνέταξαν λίγο πριν την
και Παύλο Καγιαλή. έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων κατέτασσαν πολύ
Τα μετάλλια αυτά έφεραν την Ελλάδα στην 26η θέση χαμηλά την Ελλάδα, κρίνοντας πως δεν πρόκειται να
κατάταξης μεταλλίων, όμως πέραν των διακρίσεων, λάβει κανένα μετάλλιο, λόγω της κακής οικονομικής
αξιοπρεπείς και ελπιδοφόρες εμφανίσεις έκαναν στο της κατάστασης όπου την κατέτασσαν μαζί με την
σύνολο τους οι αθλητές της Ελληνικής αποστολής, εκ των Βενεζουέλα. Συγκεκριμένα ανέφεραν πως «η Ελλάδα,
οποίων 14 κατάφεραν και προκρίθηκαν στους τελικούς, η γενέτειρα των Ολυμπιακών Αγώνων, καταγράφει
με 12 να κατατάσσονται στις πρώτες 8 θέσεις, ενώ στην φτωχότερες αθλητικές επιδόσεις από αυτές που θα
μπορούσε να επιτύχει στους οικονομικούς της δείκτες».
Οι μεγάλοι οικονομολόγοι προδόθηκαν από τους
Έλληνες αθλητές, αποδεικνύοντας πως όσο και αν
επιχειρείται η δημιουργία αρνητικού κλίματος για την
χώρα, η θέληση των Ελλήνων θα αποτελεί πάντοτε
αστάθμητο παράγοντα στις ξένες μεθοδεύσεις.

44 |αθηναίος • Μάρτιος 2017

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Περί ανάγνωσης και βιβλίων

Arthur Schopenhauer

Της Μαριάνας Ζαχαριάδου, Β2

ΤΟ ΝΑ ΚΡΑΤΆΣ ΣΤΑ ΧΈΡΙΑ ΣΟΥ ΈΝΑ ΒΙΒΛΊΟ, Μια σειρά από αριθμημένες παράγραφοι από την 290ή
στον υπότιτλο του οποίου αναγράφεται προκλητικά ως την 298η, περίεργες, αφοριστικές, με στέρεο περι-
«η τέχνη της αποχής από την ανάγνωση» είναι του- εχόμενο. Διαβάζω: «όταν διαβάζουμε, κάποιος άλλος
λάχιστον οξύμωρο. Είναι βέβαια πρόκληση να το δια- σκέφτεται για λογαριασμό μας και πως, όταν διαβά-
βάσεις, ιδιαίτερα όταν αυτός ο υπότιτλος αφορά ένα ζουμε, δεν κάνουμε τίποτε παραπάνω από το να ακο-
μικρό τεύχος. Με αντιφατικά αισθήματα, λοιπόν, απο- λουθούμε τα ίχνη ενός διαβάτη στην άμμο».
φασίζω να το ξεφυλλίσω τουλάχιστον...

«Κατά την ανάγνωση, κάποιος άλλος αναλαμβάνει να
μας απαλλάξει από το μεγαλύτερο μέρος της νοητικής
δραστηριότητας».

Αναρωτιέμαι, λοιπόν, ποιος να είναι αυτός ο κύριος Και ξαφνικά μια υπόνοια ελπίδας! «Καμιά από τις συγ-
που μου προτείνει να με απαλλάξει από την δραστη- γραφικές αρετές δεν αποκτάται διαβάζοντας συγγρα-
ριότα της ανάγνωσης. Είναι ο ίδιος που μου είπε ότι ο φείς που τις διαθέτουν ... Ωστόσο, αν οι ιδιότητες αυτές
κόσμος οδηγείται από μια ακόρεστη βούληση που οδη- υπάρχουν ήδη μέσα μας, ... μπορούμε να τις ανασύρου-
γεί στην αδιάκοπη αναζήτησή της ικανοποίησης. Είναι με και να τις φέρουμε στην συνείδησή μας, να δούμε
ένας Γερμανός φιλόσοφος του 18ου αιώνα. Η καυστικό- πώς μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε, να τις ενισχύσου-
τητά του κακοφαίνονταν σε πολλούς, την ίδια στιγμή με μέσα μας όχι μόνον την κλίση αλλά και το θάρρος
που ενέπνεε πολλούς. Ένας φιλόσοφος που έζησε στην να τις χρησιμοποιήσουμε, κρίνοντας από διάφορα πα-
εποχή του Καντ και του Χέγκελ. ραδείγματα το αποτέλεσμα της χρήσης τους...»
Και συνεχίζω να διαβάζω...

Και τότε, όπως οι παράγραφοι ακολουθούν η μία την
άλλη, καταλαβαίνω ποιο είναι το θέμα: δεν είναι το
πρόβλημα η ανάγνωση αλλά το άκριτο διάβασμα,
αυτό που εμποδίζει την φαντασία να μας αφήσει χώρο
και χρόνο να σκεφτούμε, μήπως και γράψουμε οι ίδιοι
κάτι, που, παρά την αποχή από την άκριτη ανάγνωση,
να αξίζει να διαβαστεί.

Όπως οι παράγραφοι ακολουθούν η μία την άλλη, έτσι
κι η τέχνη την φιλοσοφία.

Μάρτιος 2017 • αθηναίος |45