کتاب ایران

1398

‫عنوان کتاب‬
‫کتاب ايران‬
‫ناظر عالي طرح‬
‫رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در سوئد‬
‫مدير طرح‬
‫سيد عبدالمجيد ميردامادي‬
‫صفحهآرايي و طراحي جلد‬
‫مريم جامعي‬

‫کار مشترک معاونت پژوهشي بنياد ايرانشناسي و‬
‫رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در سوئد‬

‫‪1398‬‬

‫بسمهتعالي‬

‫مقدمه‬

‫ايران سرزميني كهن و پهناور است كه جاي جاي آن حكايت از دوام و بالندگي يك ملت دارد‪ .‬كشوري با‬
‫فرهنگ و تمدني ريشهدار كه در مسير حوادث و فراز و نشيب روزگار‪ ،‬بر غناي آن افزوده است‪ .‬هر دورهاي از‬
‫تاريخ اين سرزمين‪ ،‬حتي پس از هر ويرانگري‪ ،‬به مدد سنگ بناي سرشت خويش‪ ،‬زايشي نو يافته‪ ،‬ميراث‬
‫مشترك نهفته در فرهنگ مادي و معنوي خود را در عدم گسستگي و بقاي پيوستگي مردمانش بهكار بسته‬
‫است‪ .‬هرچند قلمرو سرزمين ايران در پس زمان تغيير يافته و به مرزهاي ايران امروز تحديد گشته‪ ،‬اما به‬
‫جرأت ميتوان گفت بيشتر از هر كشوري با تاريخ كهن‪ ،‬هويت و اهميت منطقهاي و جهاني خويش را حفظ‬
‫نموده است‪ .‬تاريخ يك سرزمين از جغرافياي آن جدا نبوده و تأثير عوامل جغرافيايي بر رويداد و روند تحولات‬
‫تاريخي قابل انكار نيست‪ ،‬نيز شكل و نموديافتگي آن را ميتوان در عرصههاي جمعيتي و قومشناسي‪ ،‬بافت‬
‫سكونتگاهي و معماري بناها مشاهده كرد‪ .‬در مطالعه سير تكوين تاريخ تمدن ايران‪ ،‬همواره نقش به هم تنيدة‬
‫جغرافيا و تاريخ خودنمايي ميكند‪ .‬با نگاهي به جغرافياي تاريخي و امروز اين مرز و بوم‪ ،‬ميراث اين تمدن‬
‫در آيينها‪ ،‬آداب و رسوم نهفته در فرهنگ قومي و ملي‪ ،‬هنر و معماري آثار و ابنيههاي بهجاي مانده از تاريخ‬
‫پر ادوارش خودنمايي ميكند‪ .‬طبعًا به سخن و تصوير در آوردن هر آنچه از تاريخ‪ ،‬جلوههاي متنوع طبيعت‪،‬‬
‫فرهنگ و آداب و رسوم‪ ،‬هنر و معماري ايران ميدانيم؛ در مجال چند جلد كتاب نميگنجد‪ ،‬جز اينكه در‬
‫مشتي نمونه خروار‪ ،‬شاخصترين پديدهها و چشماندازهاي طبيعي‪ ،‬نماديترين مظاهر فرهنگ و آثار تمدني‬
‫ايران زمين را با روايتي از تاريخ آن‪ ،‬پيشروي علاقمندان قرار داد‪ .‬آنچه بيش از هرچيز نيل شوق شناخت‬
‫بيشتر از ايران را ميدهد‪ ،‬تنوع كمنظير اقليمي و موزاييك فرهنگي اين كشور است‪ ،‬نيز قدمت و معماري‬

‫ابنيه برجستة ايراني‪ ،‬بيانگر برههاي از تاريخ اين كشور است‪.‬‬
‫در كتاب ايران موضوعات گوناگوني از قبيل چشماندازهاي تماشايي اقاليم متنوع آن‪ ،‬جاذبههاي فرهنگ و‬
‫مراسم قومي‪ ،‬آييني و مذهبي‪ ،‬يادمانهاي ملي‪ ،‬اماكن فرهنگي و هنري‪ ،‬موسيقي‪ ،‬لباسهاي محلي‪ ،‬آثار‬
‫تاريخي و ابنيه با ميراثي ارزشمند از قدمت و معماري‪ ،‬بازار و بقعه و زيارتگاه معرفي ميشوند‪ .‬اين جاذبهها‬
‫به تفكيك استاني‪ ،‬در قابي كوچك از تصوير و در توصيفي موجز‪ ،‬پنجرهاي كوچك در راستاي شوق آشنايي‬

‫بيشتر براي شناخت ايران را ميگشايد‪.‬‬
‫در پايان شايسته ميدانيم از بنياد ايرانشناسي‪ ،‬آقاي نويد رسولي که در تهيه و تدوين متون ايرانشناسي و‬
‫ايجاد اين اثر نقش موثري داشتند‪ ،‬خانم مريم جامعي در بخش طراحي و صفحهآرايي و همچنين از خانمها‬
‫شيوا باقري و زهرا ذوالفقاري که در تهيه عکس و مطالب اين کتاب همکاري نمودهاند صميمانه تشکر نماييم‪.‬‬

‫رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران ‪ -‬سوئد‬



‫فهرست مطالب‬

‫استانآذربايجانشرقي ‪11‬‬
‫استانآذربايجانغربي ‪21‬‬
‫استاناردبيل ‪29‬‬
‫استاناصفهان ‪37‬‬
‫استانالبرز ‪47‬‬
‫استانايلام ‪53‬‬
‫استانبوشهر ‪59‬‬
‫استانتهران ‪67‬‬
‫استانچهارمحالوبختياري ‪81‬‬
‫استانخراسانجنوبي ‪87‬‬
‫استانخراسانرضوي ‪93‬‬
‫استانخراسانشمالي ‪99‬‬
‫استانخوزستان ‪105‬‬
‫استانزنجان ‪111‬‬
‫استانسمنان ‪119‬‬
‫استانسيستانوبلوچستان ‪125‬‬
‫استانفارس ‪131‬‬
‫استانقزوين ‪139‬‬
‫استانقم ‪145‬‬
‫استانکردستان ‪151‬‬
‫استانکرمان ‪157‬‬
‫استانکرمانشاه ‪163‬‬
‫استانکهگيلويهوبويراحمد ‪169‬‬
‫استانگلستان ‪175‬‬
‫استانگيلان ‪181‬‬
‫استان لرستان ‪187‬‬
‫استان مازندران ‪193‬‬
‫استان مرکزي ‪199‬‬
‫استان هرمزگان ‪205‬‬
‫استان همدان ‪211‬‬
‫استان يزد ‪217‬‬





‫استان آذربايجان شرقي بر اساس تقسيمات کشوري با مساحتي حدود ‪ 45650/469‬كيلومتر مربع در‬
‫گوشه شمال غربي فلات ايران قرار دارد‪ 1.‬رود ارس حدود شمالي آن را با جمهوريهاي آذربايجان‪ ،‬ارمنستان‬
‫و جمهوري خود مختار نخجوان شکل ميدهد‪ .‬رود قطور و آبهاي درياچة اروميه نيز حدود غربي آن را‬
‫با آذربايجان غربي تشكيل ميدهند‪ .‬در جنوب استان كشيدگي رشتهكوهها‪ ،‬درهها‪ ،‬جلگهها و دشتها‬
‫موجب پيوستگي توپوگرافيك با استان آذربايجان غربي و زنجان ميشود‪ .‬همچنين در شرق‪ ،‬دره رودخانه‬
‫«دره رود» و قلة سبلان و چهل نور و گردنة صائين و رود قزل اوزن در جنوب‪ ،‬اين خطه را از استان اردبيل‬
‫جدا ميسازند‪ .‬اين استان با آب و هواي سرد كوهستاني و موقعيت حساس جغرافيايي خود در محل تلاقي‬
‫قاره آسيا و اروپا بر سر راه ابريشم از ديرباز در كانون توجه آشنا و بيگانه بوده و رد پاي قديميترين تمدنها‬
‫را در سنگنوشتهها از خود به يادگار نهاده است‪ .‬تنوع شرايط اقليمي و آب و هوايي آن در محدودهاي نه‬
‫چندان وسيع از يكسو و استعدادهاي ذاتي و ذخاير ارزشمند اين سرزمين از قبيل خاك حاصلخيز‪ ،‬پوشش‬
‫گياهي مناسب‪ ،‬معادن و ديگر شرايط لازم زندگي‪ ،‬اسكان بشر را از زمانهاي دور فراهم آورده است‪2.‬‬
‫منشأ نام آذربايجان كه آن را آذر و آذرباد و آذربادگان و آذرباذگان و آذربايگان و آذربيجان و اَذَربيجان نيز‬
‫مينامند به اشکال گوناگوني آمده است‪ .‬صاحب معجمالبلدان و بعضي ديگر گفتهاند كه از لفظ آذر به معني‬
‫آتش و بادگان يا بايگان به معني حافظ و خازن آمده است و معني مجموع آن حافظ الّنار يا حافظ بيت النار‬
‫ميباشد‪ .‬استرابو (استرابن) جغرافينگار مشهور يوناني‪ ،‬پيدايش نام آذربايجان را به آتورپات سردار ايراني‬
‫نسبت ميدهد‪ .‬آذربايجان و آذربايگان و آذربادگان به هر سه شكل در منابع فارسي معروف است و اعراب آن‬

‫را آذربيجان ميخوانند‪.‬‬
‫مرکز استان آذربايجان شرقي کلانشهر تاريخي تبريز است که به سبب موقعيت مناسب خود‪ ،‬تاکنون از‬
‫مراکز تجاري منطقه به شمار رفته و امروزه نيز يکي از مراکز مهم صنعتي‪-‬تجاري ايران محسوب ميشود‪.‬‬
‫اين شهر در دو سدة اخير‪ ،‬مبدأ بسياري از تحولات سياسي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬فرهنگي و صنعتي در ايران بوده و‬
‫با ايفاي نقش كليدي در انقلاب مشروطيت با قيام تاريخي ‪ 29‬بهمن ‪ 1356‬نيز در پيروزي انقلاب اسلامي‬

‫نقش تعيين کنندهاي داشته است‪3.‬‬
‫بيشتر مردم استان آذربايجان شرقي مسلمان و پيرو مذهب شيعه اثني عشري هستند‪ .‬در عين حال ساليان‬
‫سال است كه وجود اقليت مذهبي ارامنه مسيحي را در بافت اجتماعي خود پذيرفته و زندگي مسالمت آميز‬

‫با آنان ادامه دارد و ارامنه اين استان بيشتر در شهر تبريز زندگي ميكنند‪4.‬‬
‫برخي از مورخان قديمي و معاصر‪ ،‬گويش آذري را زبان باستاني مردم آذربايجان دانستهاند‪ .‬اما زبان امروزي‬
‫ساکنان استان آذربايجان شرقي‪ ،‬ترکي آذربايجاني ميباشد و زبان تاتي نيز در برخي از روستاهاي اين استان‬

‫باقي مانده است‪.‬‬

‫‪ .1‬درگاه الکترونيکي مرکز آمار ايران‬
‫‪ .2‬عالمپور رجبي‪ ،‬مسعود‪ ،‬سيماي ميراث فرهنگي استان آذربايجان شرقي‪ ،‬تهران‪ :‬سازمان ميراث فرهنگي کشور‪ ،1380،‬ص‪.18‬‬

‫‪ .3‬همان‪ ،‬ص‪.25-18‬‬
‫‪ .4‬سيماي ميراث فرهنگي استان آذربايجان شرقي‪ ،1380 ،‬ص ‪.13‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان آذربايجان شرقي در گوشه شمال غربي ايران قرار دارد‪.‬‬
‫اين استان با جمهوريهاي آذربايجان‪ ،‬ارمنستان و ايالت نخجوان مرز مشترك دارد‪ .‬شهر مرزي جلفا از طريق خط آهن نخجوان‪ ،‬ايروان و‬
‫تفليس به جمهوري اكراين و بنادر درياي سياه وصل ميشود‪.‬‬
‫مرکز اين استان‪ ،‬شهر تبريز است‪ .‬از شهرهاي مهم اين استان ميتوان مراغه‪ ،‬مرند‪ ،‬ميانه‪ ،‬اهر و جلفا را نام برد‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫آب و هواي استان آذربايجان شرقي به طور كلي سرد و خشك است‪ .‬ايام مسافرت به استان آذربايجان شرقي‪ ،‬بهار و تابستان ميباشد‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫آذربايجان در فارس ميانه آتورپاتکان‪ ،‬در آثار کهن فارسي آذربادگان يا آذربايگان‪ ،‬در فارسي کنوني آذربايجان‪ ،‬در يوناني بيزانس آذربيگانون‪،‬‬
‫در ارمني اتراپاتاکان‪ ،‬در سرياني آذربايغان و در عربي آذربيجان ناميده شده است‪ .‬تاريخ باستاني آذربايجان با تاريخ قوم ماد درآميخته است‪.‬‬
‫قوم ماد پس از مهاجرت به ايران آرام آرام قسمتهاي غربي ايران از جمله آذربايجان را تصرف کرد‪ .‬اين سرزمين در دوره مادها به نام ماد‬

‫کوچک معروف بود‪.‬‬
‫تبريز نيز يکي از قديميترين مناطق ايران است و مجموعة آثار تاريخي و نشانههاي باستانشناختي که از محلهاي مختلف آن به دست آمده‬
‫دلالت بر ديرينگي و قدمت تاريخي اين شهر دارد‪ .‬در كتيبه سارگن دوم پادشاه آشور در سال ‪ 714‬پيش از ميلاد به نام تبريز اشاره شده است‪.‬‬
‫در قرنهاي سوم وچهارم ميلادي تبريز شهري بسيار معروف بوده است‪ .‬پس از مغولها و ايلخانان در عصر جلايريان و تركمانان و اوايل حكومت‬

‫صفوي تبريز پايتخت رسمي ايران بود‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫کتاب ايران‬

‫برج آتش نشاني‬
‫بناي برج آتشنشاني تبريز از بناهاي قديمي‬
‫شهر تبريز و اولين برج آتشنشاني ايران است‪.‬‬
‫اين برج ‪ 10‬متر ارتفاع و صد سال قدمت دارد‪.‬‬

‫قلعه قهقهه‬
‫اين قلعه در دهستان يافت از بخش هوراند بر‬
‫فراز كوهي بلند واقع شده و در دوره صفوي‬
‫زندان مخالفان سياسي بوده است‪ .‬معماري‬
‫اين قلعه بسيار جالب توجه است‪ .‬اين قلعه از‬
‫حصارهاي تو در تو‪ ،‬اطاقها‪ ،‬برجها‪ ،‬زندان و‬

‫ساير قسمتها تشكيل شده است‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫آذربايجانشرقي‬

‫قلعه بابك‬
‫قلعه بابك در ‪ 5‬كيلومتري جنوب غربي كليبر‬
‫بر فراز قلعهاي با ارتفاع ‪ 2600‬متر از سطح دريا‬
‫قرار دارد‪ .‬اطراف قلعه را درههايي فراگرفتهاند‬
‫و قلعه تنها يك راه دارد‪ .‬ازهمين قلعه بود‬
‫كه بابك خرمدين و يارانش به مدت ‪ 22‬سال‬
‫مبارزه با سپاهيان عرب را رهبري كردند‪ .‬آثار‬
‫به دست آمده نشان ميدهد كه اين قلعه در‬
‫قرنهاي ‪ 6‬و ‪ 7‬هجري قمري مركز حكومت‬

‫منطقه بوده است‪.‬‬

‫قلعه پشتو‬
‫اين قلعه يكي از با ارزشترين و جالبترين‬
‫آثار تاريخي شهرستان اهر است‪ .‬اين قلعه‬
‫حصارهاي بسيار مرتفع صخرهاي دارد و دور تا‬
‫دور آن را پرتگاههاي عميقي احاطه كرده است‪.‬‬
‫تنها راه ورود به آن‪ ،‬معبري با ‪ 220‬پله سنگي‬
‫است‪ .‬آثار به دست آمده بيانگر اين است که‬

‫قلعه پشتو به اوايل دوره اسلامي تعلق دارد‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫مسجد جامع اهر‬ ‫کتاب ايران‬
‫منسوب به دوره سلجوقي و اتابكان ميباشد و‬ ‫‪16‬‬
‫داراي مختصاتي است كه در كمتر مسجدي‬
‫ميتوان يافت‪ .‬از ضمائم مسجد لوحههايي است‬
‫بر بالاي سردرب و پايه سمت راست و ‪ 5‬گل‬

‫مشروحه در لچكهاي سردرب‪.‬‬
‫از ديگر مراکز توريستي و باستاني اين استان‬
‫ميتوان به برج قارلوجا‪ ،‬قلعه جوشون‪ ،‬قلعه‬
‫كردشت‪ ،‬قلعه نودوز‪ ،‬قلعه ضحاك‪ ،‬موزه‬

‫حيات وحش و‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫كاخ شهرداري‬
‫نماي اين بنا كه در مركز شهر تبريز و در‬
‫ميداني معروف به ميدان ساعت قرار دارد‪ ،‬از‬
‫سنگتراشيده است‪ .‬بر فراز بناي كاخ‪ ،‬يك برج‬

‫ساعت چهار جانبي طراحي شده است‪.‬‬

‫عمارت ائل گلي‬
‫شاه گؤلي و ائل گؤلي فعلي از گردشگاههاي‬
‫زيبا و دلكش تبريز و ايران است در وسط آن‬
‫يك عمارت قديمي با طرحي زيبا احداث شده‬
‫است‪ .‬تاريخ بناي اوليه آن معلوم نيست ولي‬
‫در سال ‪ 1349‬شمسي با همانطرح دو طبقه‬
‫قبلي‪ ،‬مجددا بازسازي شده است‪ .‬تفرجگاه‬
‫ايلگلي مشتمل بر استخري بسيار بزرگ با‬
‫عمارتي در وسط و تپهاي با جويبارهاي‬
‫آبشار و پارکهايي زيبا و دلانگيز اطرافش‬
‫در جنوبشرقي شهر تبريز واقع گرديده‬
‫است‪ .‬احداث بناي اولية اين آبگير را به زمان‬
‫پادشاهان آققويونلو و توسعة آن را به زمان‬

‫صفويه نسبت ميدهند‪.‬‬

‫آذربايجانشرقي‬ ‫پل خدا آفرين‬
‫‪17‬‬ ‫بر روي رودخانه ارس در محل خدا آفرين دو پل‬
‫قديمي احداث شده است‪ .‬پل اولي با ‪160‬متر‬
‫طول دوره سلجوقيان و پل دومي با ‪ 120‬متر‬

‫طول به دوره صفوي منسوب است‪.‬‬

‫حمام كردشت‬
‫حمام قديمي در نزديکي روستاي كردشت قرار‬
‫دارد که از نظر طراحي و نقاشيهاي ديواري‬
‫مورد توجه واقع شده است‪ .‬قدمت اين حمام به‬
‫بيش از دو قرن ميرسد و يكي از آثار تاريخي‬
‫قابل توجه كنارههاي رود ارس محسوب‬
‫ميشود‪ .‬اين حمام در زيرزمين احداث شده‬

‫است‪.‬‬

‫گنبد كبود‬
‫اين گنبد به شكل منشور ده وجهي زيبايي با‬
‫طاق نما و حاشيه كاريها در دو طبقه ساخته‬
‫شده و گفته ميشود كه مادر هلاكو در آن‬
‫مدفون است‪ .‬تاريخ بنا به قرن ‪ 6‬و ‪ 7‬هجري‬
‫قمري مربوط است‪ .‬مسجدکبود تبريز که‬
‫در متون تاريخي‪ ،‬مسجد جهانشاه نيز گفته‬
‫ميشود‪ ،‬در منتهيإليه شرقي محدوده ثبتي‬
‫بازار تبريز واقع شده است‪ .‬اين مسجد در قرن‬
‫نهم هجري توسط جهانشاه قراقويونلو بنا شده و‬
‫قبلا مسجد و عمارت مظفريه نامداشت و اکنون‬
‫به ترکي‪ ،‬گوي مسجد و به فارسي مسجد کبود‬
‫معروف است‪ .‬تنوع و ظرافت کاشيکاري معرق‬
‫آن در هيچ يک از بناهاي دورة صفويه يا قبل‬
‫از آن به چشم نميخورد‪ .‬گنبد و منارههاي آن‬
‫در اثر حوادث بيشمار فروريخته ولي درگاه و‬
‫طاق بينظيرش هنوز پابرجاست‪ .‬اين بنا داراي‬
‫کتيبهها و نوشتههايي باخط ثلث بسيار عالي‬
‫است که در اغلب ديوارها و پايههاي مسجد با‬

‫کاشي معرق مسطورند‪.‬‬

‫مسجد جامع تبريز‬ ‫کتاب ايران‬
‫تاريخ برپايي مسجد جامع را به قرنهاي آغازين‬ ‫‪18‬‬
‫هجري نسبت دادهاند و در كتاب مرزباننامه‬
‫به جامع تبريز اشاراتي شده كه مؤيد آباداني‬
‫و شكوه آن در سنوات ‪ 622 - 607‬در عصر‬

‫اتابك ازبك بن محمد بن ايلديگز بوده است‪.‬‬

‫مقبره اوحدي مراغهاي‬
‫آرامگاه اوحدي مراغهاي خالق مثنوي معروف‬
‫"جام جم" درميان باغي سرسبز و در جنب‬
‫بناي ميراث فرهنگي شهر مراغه قرار دارد و‬

‫مشتمل بر آرامگاه‪ ،‬محوطه و كتابخانه است‪.‬‬

‫مقبره شيخ محمود شبستري‬
‫اين آرامگاه در وسط شهر شبستر و در وسط‬
‫باغي موسوم به باغ گلشن قرار دارد و محل‬
‫دفن شيخ محمود شبستري از مشاهير و عرفاي‬
‫آذربايجان و خالق مثنوي معروف گلشن راز‬
‫ميباشد‪ .‬تاريخ بنا به اواخر قرن ششم و اوايل‬

‫قرن هفتم هجري قمري مربوط است‪.‬‬

‫آذربايجانشرقي‬ ‫سوغات و صنايع دستي‬
‫‪19‬‬ ‫در اين استان انواع فرش‪ ،‬قاليچه‪ ،‬گليم‪ ،‬جاجيم‪،‬‬
‫خورجين‪ ،‬شال‪ ،‬گليمچه‪ ،‬ظروف سفالي و‬
‫سراميك‪ ،‬اقسام سبد حصيري و تركهاي‪،‬‬
‫پارچههاي پشمي و ابريشمي‪ ،‬سوزندوزي‪،‬‬
‫نقرهسازي‪ ،‬قلاب بافي‪ ،‬حوله و پتو بافي‪،‬‬
‫مفرش بافي‪ ،‬مسند‪ ،‬كفشدوزي‪ ،‬جواهر سازي‪،‬‬
‫نمدبافي و‪ ...‬توليد ميشود‪ .‬ورنيبافي از صنايع‬
‫دستي بومي استان است كه فقط زنان عشاير‬
‫ارسباران و كليبر به توليد آن ميپردازند‪ .‬علاوهبر‬
‫سوغاتي صنايع دستي‪ ،‬انواع خشكبار تبريز نيز‬
‫در شمار سوغاتيهاي مهم استان به حساب‬

‫ميآيند و طرفداران بسياري دارند‪.‬‬

‫موزه ارامنه‬
‫اين موزه از مهمترين موزههاي ارامنه ايران‬
‫است که دركنار كليساي مريم مقدس‪ ،‬واقع در‬

‫شهر تبريز ميباشد‪.‬‬

‫رصدخانه خواجه نصير‬
‫مجموعه رصدخانه مراغه در سال ‪ 657‬هجري‬
‫قمري در زمان هلاكو خان به دستور خواجه‬
‫نصيرالدين طوسي دانشمند بزرگ ايراني‬
‫ساخته شده كه اينك آثاري از آن باقي مانده‬
‫است‪ .‬كاوشهاي باستانشناسي‪ ،‬قسمتهاي‬
‫مختلفي را معرفي کرده که شامل‪ :‬رصد خانه‪،‬‬
‫برج مركزي‪ ،‬واحدهاي مدور پنجگانه‪ ،‬كتابخانه‬
‫و‪ ...‬است‪ .‬در كنار اين مجموعه غاري مربوط به‬
‫دوره ساساني وجود دارد كه به غار طالب خان‬

‫معروف است‪.‬‬

‫کتاب ايران‬

‫موزه مراغه‬
‫دراين موزه دهها كتاب نفيس خطي‪ ،‬ابزار و اشياي عتيقه بويژه آثار مربوط به دوره ايلخانان مغول جمع آوري و به نمايش گذاشته شده است‪.‬‬

‫غذاهاي محلي و منطقه اي‬
‫در سفره آذربايجاني‪ ،‬انواع گوناگوني از غذاها فراهم‬
‫ميشود‪ .‬صبحانهاي با انواع مربا‪ ،‬قايماق‪ ،‬انواع نان تازه و‬
‫سنتي كماج و نانروغني و ‪ ...‬و نهار و شام با انواع ديگري‬
‫از غذاهاي گوشتي و بي گوشت و سبزيجات و ترشيجات‬
‫فراهم ميشود‪ .‬انواع آش (آش شير‪ ،‬آش دوغ‪ ،‬رشته‪ ،‬آش‬
‫انار‪ ،‬يوقورت آشي) انواع كوفته (كوفته تبريزي‪ ،‬كوفته‬
‫فرنگي‪ ،‬كوفته تركي) قيقاناق‪ ،‬بادمجان شكم پاره‪،‬‬
‫دلمه سيب زمين‪ ،‬كوكوي بادمجان‪ ،‬خشيل‪ ،‬چغيرتما‪،‬‬
‫يتيمچه محلي‪ ،‬املت اسفناج‪ ،‬باستيرما پلو‪ ،‬چلوكباب‪،‬‬
‫كباب تركي‪ ،‬بزباش و همچنين انواعخورشت و شوربا‬

‫اشاره كرد‪.‬‬

‫موسيقي محلي‬
‫موسيقي مردمي(فولك) آذربايجان از روزگار كهن‬
‫تاكنون در حيات "عاشيق"ها تداوم و تكامل يافته است‪.‬‬
‫"عاشيق"ها هنرمندان خودساختهاي هستند كه بانواي‬
‫ساز خود ترانههاي دلپذير و متناسب با حال و هواي‬
‫مجالس عروسيها و قهوه خانهها را به ترنم در ميآورند‪.‬‬
‫عاشيقها در مراسم عروسي و جشنها حاضر ميشوند و از‬
‫اين راه معيشت روزانه خود را نيز تأمين ميكنند‪ .‬علاوه بر‬
‫موسيقي عاشيقي‪ ،‬موسيقي مقامي نيز در آذربايجان بسيار‬
‫رايج است و در حال حاضر نيز گروههاي موسيقي مقامي‬
‫متعددي برنامههاي مختلف و متنوعي را به مناسبتهاي‬
‫مختلف اجرا ميكنند‪ .‬موسيقي مقاميآذربايجان با اندك‬
‫تفاوتهايي‪ ،‬همان موسيقي مقامي ايران است كه در‬
‫دستگاههاي هم نام و مشابهي اجراميشوند‪ .‬رقصهاي‬
‫محلي آذربايجان در طول زمان تحت تأثير شيوه زندگي‪،‬‬
‫ميتولوژي قومي‪ ،‬فرهنگ فولكوريك وآئينهاي خاص‬
‫محلي پديد آمده و تكامل يافته است‪ .‬رقصهاي آذري‬
‫روحيه جنگاوري و مبارزه و بيان موزون فراز و نشيبهاي‬
‫داستان زندگي عادي و قهرماني‪ ،‬جداييها و حرمان‪،‬‬
‫عشق و دلدادگي و نرمي و لطافت را به نمايش در ميآورد‪.‬‬
‫هنر رقص آذربايجاني تبلوري ديگري از فرهنگ مردم‬
‫آذربايجان است‪ .‬معروفترين رقصهاي آذري عبارتنداز‪:‬‬
‫لزگي‪ ،‬چوبان‪ ،‬زورخانه‪ ،‬شالاخو‪ ،‬فنجان‪ -‬فنجان‪،‬‬
‫كوساگلين‪ ،‬وصف حال‪ ،‬مينجيقسالما‪ ،‬آلما آتماق‪ ،‬دولما‬
‫‪ -‬دولما و غيره كه هر يك مضمون روايي خاص دارند و در‬

‫حال و هوا و شرايط مخصوصي نيز اجرا ميشوند‪.‬‬

‫‪20‬‬



‫استان آذربايجان غربي بر اساس تقسيمات كشوري سال ‪ ،1391‬داراي مساحتي‬
‫معادل ‪ 37411/391‬كيلومتر مربع و با احتساب درياچة اروميه حدود ‪43660‬‬
‫کيلومترمربع مساحت دارد‪ .‬اين استان از طرف شمال وشمال شرقي با جمهوري‬
‫آذربايجان و ارمنستان‪ ،‬ازغرب با کشورهاي ترکيه و عراق‪ ،‬از جنوب با استان‬
‫کردستان و از شرق با استان آذربايجان شرقي و زنجان همسايه است‪ .‬آذربايجان‬
‫غربي گرچه تحت تأثير جريانهاي مرطوب اقيانوس اطلس و مديترانه قرار ميگيرد‪،‬‬
‫ولي در برخي از ماههاي زمستان‪ ،‬تودههاي هواي سرد از سوي روسيه به اينطرف‬
‫كشيده ميشود كه در كاهش دماي هواي آذربايجان غربي تأثير دارد‪ .‬علاوه بر‬
‫جريانهاي مذكور‪ ،‬ارتفاع مكان‪ ،‬جهتگيري ارتفاعات‪ ،‬وزش بادها و دوري از دريا‪،‬‬
‫نقش مهمي در ميزان دما و ريزش باران در اين منطقه دارد تا جايي كه آب و هواي‬
‫اين استان را ميتوان حد فاصل آب و هواي سواحل درياي مازندران و اقليم نيمه‬
‫صحرايي داخلي دانست‪ .‬شهرستان اروميه؛ مهمترين منطقة آذربايجان غربي است‬
‫كه وجود جاذبههاي متعدد طبيعي و تاريخي‪ ،‬آن را از نظر گردشگري برجسته و‬
‫قابل توجه نموده است‪ .‬درياچه اروميه در اين شهرستان؛ مهمترين پديده طبيعي‪،‬‬
‫اقتصادي و گردشگري به شمار ميآيد‪ .‬اروميه از نظر كشاورزي‪ ،‬باغداري و دامداري‬
‫خودكفا بوده و جايگاه مناسبي دارد‪ .‬پارك ملي درياچه اروميه‪ ،‬چشمههاي متعدد‬
‫در اين منطقه‪ ،‬مناطق حفاظت شده‪ ،‬كوههاي بلند در سطح کشوري‪ ،‬مراتع ييلاقي‬
‫و از همه مهمتر درياچة اروميه به همراه جزاير متعدد داخل آن و تالابهاي متعدد‬
‫که زيستگاههاي پرندگان است‪ ،‬عمدهترين جاذبههاي طبيعي شهرستان اروميه را‬
‫تشكيل ميدهند‪ .‬همچنين پيشينة غني و تاريخ پرفراز و نشيب منطقه نيز باعث‬
‫وجود اماکن و بناهاي تاريخي متعددي در اين ناحيه شده است‪ .‬مساجد متعددي‬
‫نيز در اين استان وجود دارند که برخي از آنها مانند مسجد جامع اروميه مربوط به‬
‫دوره سلجوقيان‪ ،‬مسجد سردار و مناره اروميه و نيز ساير مساجد کهنسال موجود در‬

‫استان از جمله آثار ديدني منطقه به شمار ميروند‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان آذربايجان غربي درشمال غربي ايران قرار گرفته است‪ .‬مرکز اين استان‪ ،‬شهر اروميه است‪ .‬از شهرهاي مهم اين استان ميتوان مهاباد‪،‬‬
‫خوي‪ ،‬نام برد‪ .‬اين استان يكي از مناطق كوهستاني كشوراست‪ .‬رودخانههاي متعددي به سهحوزه عمده درياچه اروميه‪ ،‬گسل عظيم خوي و‬

‫دره رود كلوي سرازير ميشوند‪.‬‬
‫آب و هوا‬

‫استان آذربايجان غربي به علت قرار گرفتن در عرض جغرافيايي نسبتاً بالا و وجود کوههاي بلند درآن‪ ،‬استاني سردسير است‪ .‬در زمستان‪ ،‬هواي‬
‫سرد باعث كاهش قابل توجه دما در اين استان ميشود‪.‬‬
‫تاريخ و فرهنگ‬

‫استان آذربايجان غربي يكي ازنشانههاي تمدن باستاني است و قلعههاي متعدد تاريخي‪ ،‬تپههاي باستاني و ديگر يادمانهاي تاريخي و ديني‬
‫اين قدمت ديرينه را تائيد ميكنند‪ .‬اين استان همواره اقوام و فرهنگهاي مختلف را در خود جاي داده است‪ .‬وجود مساجد‪ ،‬كليساها و ويرانه‬
‫آتشکدهها‪ ،‬بخشي از تاريخ تحولات آن است‪ .‬آذريها‪ ،‬كردها‪ ،‬آشوريها و ارامنه هر يك ويژگيهاي فرهنگي‪ ،‬آداب و سنن مخصوصي دارند‬

‫كه در نوع خود جالب توجه است‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫آبشار شلماش‬ ‫کتاب ايران‬
‫آبشار شلماش از مهمترين آبشارهاي استان‬ ‫‪24‬‬
‫آذربايجان غربي است که مورد توجه و استفاده‬

‫گردشگران ميباشد‪.‬‬

‫فضاي روستايي و عشايري ويژه‬
‫اين استان‪ ،‬فضاهاي روستايي و عشايري خاصي‬
‫دارد که با آثار و حوادث تاريخي دوران مختلف‬
‫ارتباط داشته است و مورد توجه توريستها‬

‫ميباشد‪.‬‬
‫در اين استان‪ ،‬عشاير ايل جلالي استقرار دارند‪.‬‬
‫عشاير از نيمه ارديبهشت هر سال راهي ييلاق‬
‫ميشوند‪ ،‬از اوايل خرداد تا اواخر مرداد ماه در‬
‫منطقه ييلاقي اتراق ميكنند و سپس شهريور‬
‫ماه راهي قشلاق ميشوند‪ .‬اين عشاير كرد زبان‬

‫هستند‪.‬‬
‫درياچه اروميه‬
‫استان آذربايجانغربي بزرگترين درياچه‬
‫كشور را در خود جاي داده است‪ .‬آب درياچه‬
‫اروميه بينهايت شور و ميزان نمك محلول آن‬
‫دو برابر اقيانوسها است و به همين علت نيز آب‬
‫آن هيچ وقت يخ نميزند‪.‬‬
‫از قديم آب درياچه اروميه به علت املاحي كه‬
‫در آن محلول است و در درمان برخي بيماري‬
‫مفيد بوده‪ ،‬مورد توجه پزشکان و بيماران قرار‬

‫گرفته است‪.‬‬

‫آذربايجانغربي‬ ‫قلعه تخت سليمان‬
‫‪25‬‬ ‫تخت سليمان و آثار باستاني درون آن بر روي‬
‫يك بلندي ساخته شده است‪ .‬كليه آثار آن‬
‫درون يك حصار بيضي شكل قرار گرفته است‪.‬‬
‫برجهاي دفاعي مخروطي شكل دارد‪ .‬بناي‬
‫ديوار و حصار بيروني از آثار دوره ساساني است‪.‬‬
‫زندان سليمان که مشتمل بر بقاياي معبدي‬
‫از دوران ماقبل تاريخ و عهد مادها است در‬
‫اين مجموعه قرار دارد‪ .‬آتشفشان خاموش‪،‬‬
‫آبگرمهاي جوشان و اژدهاي سنگي در اطراف‬
‫تخت سليمان از مکانهاي ديدني و جالب‬

‫توجه ميباشد‪.‬‬

‫مقبره شيرين و فرهاد‬
‫اين مقبره صخرهاي در دامنه كوهي كنده شده‬
‫و اتاقهاي سنگي متعددي دارد‪ .‬قدمت آن‬
‫به هزاره اول پيش از ميلاد ميرسد و به دوره‬

‫اورارتويي تعلق دارد‪.‬‬

‫قلعه بسطام‬
‫اين قلعه كه ديوارهاي سنگي دارد و بر‬
‫روي صخرهاي بلند واقع شده در قرن هفتم‬
‫پيش از ميلاد ساخته شده است و داراي سه‬
‫طبقه ميباشد‪ .‬طبقه تحتاني شامل دروازه‪،‬‬
‫مهمانسرا‪ ،‬اصطبل و قرارگاه سربازان‪ ،‬طبقه‬
‫دوم‪ ،‬معبدي است با اتاقهاي متعدد و طبقه‬
‫سوم‪ ،‬شامل محل مسکوني‪ ،‬مقر فرماندهي و‬

‫راههاي خروجي به بيرون قلعه است‪.‬‬

‫قره كليسا(طاطاووس)‬ ‫کتاب ايران‬
‫اين كليسا‪ ،‬مزار تادي مقدس است‪ .‬به استناد‬ ‫‪26‬‬
‫منابع تاريخي در دوره ساسانيان بخشي از ارامنه‬
‫پيرو دين زرتشت بودهاند و بخشي نيز آئين‬
‫مهرپرستي داشتهاند‪ .‬در سال ‪ 43‬ميلادي دو‬
‫نفر به نامهاي «طاطاووس» و «بارتلميوس» در‬
‫آذربايجان به تبليغ آئين مسيح پرداختند‪ .‬قره‬
‫کليسا داراي دو قسمت كليساي سياه يا قسمت‬
‫قديمي و كليساي سفيد كه جديدتر و بزرگتر از‬
‫كليساي قديمي است‪ ،‬ميباشد‪ .‬نقش و نگارهاي‬
‫روي بدنه كليساي قديمي ريشههاي اساطيري‬
‫دارد و تزئينات بدنه قسمت جديد نيز شامل‬
‫تصاويري از داستانهاي قديمي‪ ،‬طاقنماها‪،‬‬
‫نيمه ستونهاي برجسته و قوسهاي تزئيني‬

‫است كه به صورت برجسته حجاري بودهاند‪.‬‬
‫كليساي حضرت مريم‬

‫اين كليسا در باغ نسبتا بزرگي در محوطه‬
‫قديمي چهار بخش اروميه قرار دارد‪ ،‬در قرن‬
‫هفتم ميلادي و در اواخر دوره ساساني ساخته‬
‫شده است‪ .‬اتاقها و گنبد با وجود ارتفاع بسيار‬
‫كم‪ ،‬جالب توجه است‪ .‬سالن اصلي داراي سه‬
‫گنبد از نوع كمخيز است كه در انتهاي آن‪،‬‬

‫محراب كليسا قرار گرفته است‪.‬‬

‫تپه حسنلو‬
‫اين تپه که در نزديکي دهكده حسنلو و در ‪7‬‬
‫کيلومتري شهر نقده قرار دارد‪ ،‬يکي از تپههاي‬
‫باستاني ايران است که قدمت آن به بيش از ‪6‬‬
‫هزار سال قبل از ميلاد ميرسد‪ .‬معروفترين اثر‬
‫باستاني يافت شده در اين محل‪ ،‬جام طلاي‬
‫حسنلو است که به عصر آهن تعلق داشته و در‬

‫موزه ايران باستان نگهداري ميشود‪.‬‬
‫از ديگر مراکز توريستي و باستاني اين استان‬
‫ميتوان به كاخ باغچه جوق‪ ،‬عمارت کلاه‬
‫فرنگي‪ ،‬پلخاتون‪ ،‬پل پنج چشمه‪ ،‬بازار اروميه‪،‬‬
‫بازار قديمي خوي‪ ،‬موزه اروميه‪ ،‬موزه خوي‪،‬‬

‫موزه رشکان و ‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫آذربايجانغربي‬ ‫فخرگاه‬
‫‪27‬‬ ‫دخمه فخرگاه در نزديكي تاش تپه در محلي‬
‫موسوم به فخرگاه واقع شده و ظاهرا آرامگاه‬

‫يكي از شاهزادگان دولت ماد ميباشد‪.‬‬

‫غذاهاي محلي‬
‫غذاهاي محلي اين استان را پلو‪ ،‬آبگوشت‪،‬‬
‫چلوکباب‪ ،‬يتيمچه‪ ،‬انواع آش و انواع خورش‬
‫تشکيل ميدهند‪ .‬کوفته نيز يکي ديگر از‬
‫غذاهاي معروف و لذيذ اين استان است که آن‬
‫را با مرغ يا گوشت قرمز ميپزند‪ .‬دلمه نيز در‬

‫آذربايجان طرفداران زيادي دارد‪.‬‬

‫سوغات و صنايع دستي‬
‫انواع قالي و گليم‪ ،‬نساجي سنتي‪ ،‬رنگرزي و‬
‫چاپهاي سنتي‪ ،‬رودوزي و بافتني‪ ،‬سفالگري‬
‫و سراميک سازي‪ ،‬فرآوردههاي پوست و چرم‪،‬‬
‫هنرهاي مرتبط با فلز‪ ،‬چوب‪ ،‬حصيربافي‪،‬‬
‫طراحي سنتي و نگارگري‪ ،‬صحافي و جلدسازي‬
‫سنتي‪ ،‬گيوه دوزي و نمدمالي صنايع دستي‬
‫اين استان را تشکيل ميدهند‪ .‬از سوغات‬
‫اين استان ميتوان به انواع نُقل (بيدمشک و‬
‫زعفراني)‪ ،‬انواع عرقيات (بيدمشك‪ ،‬نعناع‪،‬‬

‫گلاب و ‪ ،)...‬حلواي گردو و هويج اشاره کرد‪.‬‬

‫کتاب ايران‬

‫موسيقي محلي‬
‫استان آذربايجان غربي به تبع تنوع و ترکيب قومي خود‪ ،‬داراي انواع مختلف موسيقي بومي نيز هست‪ .‬اقليتهاي مذهبي‪ ،‬کردها‪ ،‬آذريها‬
‫و ساير اقوام هر کدام با توجه به خصوصيات قومي و رفتارهاي فرهنگي خود‪ ،‬نوعي از موسيقي خاص خود را به نمايش ميگذارند‪ .‬موسيقي‬
‫بومي آذريها عمدتاً در وجود «عاشيقها» خلاصه ميشود‪ .‬عاشيقهاي معاصر آذربايجان‪ ،‬مالک گنجينه عظيم هنر و ادبيات تاريخي اسلاف‬

‫خويش هستند و سرودههاي استادانه و داهيانه خود را با ايدههاي بشر دوستانه و حفظ سنن عاشيقي در ميان مردم رواج ميدهند‪.‬‬

‫‪28‬‬



‫استان اردبيل براساس تقسيمات کشوري سال ‪ 1391‬داراي مساحتي معادل ‪17799/991‬‬
‫كيلومتر مربع (‪ 1/1‬درصد از مساحت كشور) و در شمال غرب ايران واقع شده است‪ .‬اين‬
‫استان از شمال به جمهوري آذربايجان‪ ،‬از شرق به استان گيلان‪ ،‬از جنوب به استان زنجان و‬
‫از غرب به استان آذربايجان شرقي محدود شده است‪ .‬استان اردبيل يکي از مناطق گردشگري‬
‫در ايران است‪ .‬اردبيل‪ ،‬شهر مقدس و خاستگاه تشيع در ايران كه مركز استان اردبيل ميباشد‪.‬‬
‫اين شهر به سبب موقعيت استثنايي طبيعي و استراتژيكي‪ ،‬از ديرباز توجه جدي حكومتگران‬
‫و تلاشگران عرصه علم و هنر را به اين خطة سرسبز و تاريخي جلب نموده است و اين امر‬
‫خوددليل واضحي بر جايگاه مهم فرهنگي و تمدني منطقه در دوران مختلف تاريخي‪ ،‬ميتواند‬
‫باشد‪ ،‬به طوري كه مركز استان‪ ،‬محوريت مرزباني ايالت آذربايجان را در دورهي اسلامي به‬
‫عهده داشته و تا قرن چهارم هجري‪ ،‬اردبيل هنوز بزرگترين و مهمترين شهر آذربايجان‪ ،‬مركز‬
‫ايالت آذربايجان و قرارگاه لشكريان بوده است‪ .‬اردبيل در بيشتر دوران تاريخي به سبب واقع‬
‫شدن در مرز ايران و روسيه‪ ،‬از اهميت استراتژيکي فراواني برخوردار بوده و همواره در معرض‬
‫تهاجم کوهنشينان قفقاز و اقوام دشتهاي روسيه قرار داشته است که علاوه بر تهاجم خزر اندر‬
‫سالهاي ‪ 107‬ق و ‪ 112‬ق به اردبيل و نيز قيام بابک خرمدين در اردبيل‪ ،‬حملات ملک طغرل‬
‫و سلطان مسعود بن محمد ملکشاه سلجوقي‪ ،‬تهاجم سلطان جلالالدين خوارزمشاه در سال‬
‫‪ 603‬ق و نيز گرجيان در سال ‪ 605‬ق و بالاخره حملههاي پي در پي مغولان از سال ‪ 617‬ق‬
‫به اردبيل‪ ،‬نشاندهنده بخشي از اهميت سياسي و نظامي اين ناحيه است‪ .‬زبان مردم استان‬
‫ترکي است‪ .‬مذهب اکثر اهالي آن اسلام (شيعه دوازده امامي) بوده‪ ،‬و جمعيت مسيحي شهر‬

‫که همگي ارمني بودهاند در ‪ 50‬سال گذشته شهر را ترک نمودهاند‪.‬‬
‫زبان مردم استان ترکي است‪ .‬مذهب اکثر اهالي آن اسلام (شيعه دوازده امامي) بوده‪ ،‬و جمعيت‬

‫مسيحي شهر که همگي ارمني بودهاند در ‪ 50‬سال گذشته شهر را ترک نمودهاند‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان زيباي اردبيل با جاذبههاي طبيعي و تاريخي منحصر به فرد در شمال غرب ايران قرار دارد‪ .‬مرکز اين استان‪ ،‬شهر اردبيل است‪ .‬از‬
‫شهرهاي مهم اين استان‪ ،‬خلخال‪ ،‬مشكين شهر‪ ،‬گرمي‪ ،‬بيلهسوار و پارسآباد ميباشند‪ .‬قله سبلان بلندترين نقطه اين استان است که در‬

‫شمال غربي شهرستان اردبيل واقع شده است‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫زمستانهاي بسيار سرد و تابستانهاي معتدل از ويژگيهاي آب و هوايي اردبيل است که از مناطق سردسير ايران ميباشد‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫بسياري از مورخان اسلامي بناي شهر اردبيل را به فيروز پادشاه ساساني نسبت دادند‪ .‬شهر اردبيل بيش از ‪ 1500‬سال قدمت تاريخي دارد‪.‬‬
‫اردبيل در زمان هخامنشيان اهميت سياسي و نظامي مهمي داشت و مركز استقرار اردوي ايران جهت حفظ و نگهداري مرزهاي شمالي ايران‬
‫بود‪ .‬به روايت اوستا‪ ،‬زردشت پيامبر ايراني دركنار رود «دائييتا» كه امروزه ارس ناميده ميشود به دنيا آمده و كتاب خود را دركوهستان سبلان‬
‫نگاشته و براي ترويج دين خود به شهر اردبيل روي آورده است‪ .‬در زمان حمله عربها به ايران اردبيل بزرگترين شهر آذربايجان بود كه به‬
‫دست سپاهيان اسلام افتاد‪ .‬اردبيل تا حمله مغول مركز حكومت آذربايجان بود‪ .‬شاه اسماعيل براي تشكيل حكومت ايراني از اردبيل قيام كرد و‬
‫تبريز را پايتخت رسمي ايران قرار داد‪ .‬در دوره صفوي اردبيل از لحاظ سياسي و اقتصادي سرآمد شهرهاي ايران بود‪ .‬اين شهر در مسير شاهراه‬

‫تجاري ايران و اروپا قرار داشت و ابريشم و مال التجاره وارده از گيلان از طريق اردبيل به اروپا صادر ميشد‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫درياچه شورابيل‬ ‫کتاب ايران‬
‫در جنوب شهر اردبيل قراردارد و آب آن شور‬ ‫‪32‬‬
‫است‪ .‬مردم اردبيل‪ ،‬اوقات فراغت و روزهاي‬
‫تعطيل آخر هفته خود را در اطراف اين درياچه‬

‫ميگذرانند‪.‬‬

‫كليساي مريم مقدس‬
‫اين كليسا در كوچه ارمنستان قرار دارد‪.‬‬
‫تزئينات داخلي كليسا ديدني است در چوبي‬
‫آن نيز با اشكال هندسي زيبا تزئين شده است‪.‬‬

‫قلعه اولتان‬
‫اين قلعه نزديکي روستاي اولتان پارسآباد قرار‬

‫دارد‪ .‬و از آثار دوره اشكانيان است‪.‬‬

‫اردبيل‬ ‫موزه مجموعه شيخ صفي‬
‫‪33‬‬ ‫موزه شيخ صفي با گچبريها و مقرنس‬
‫كاريهاي بسيار زيبا تزئين شده است‪ .‬در‬
‫اين موزه مجموعهاي از آثار باستاني و قديمي‬
‫از جمله انواع ظروف و اشياء وقفي و اهدايي‬

‫باارزش به نمايش گذاشته شده است‪.‬‬
‫از ديگر آثار و بناهاي تاريخي اين استان‬
‫ميتوان به مسجد ميرزا علياكبر مجتهد‪،‬‬

‫مقبره شيخحيدر و ‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫قلعه كهنه ‪ -‬مشكينشهر‬
‫در قسمت شرقي دره باغ نوروز مشكينشهر‬
‫قلعهاي قرار دارد كه با شيبي تند به رودخانه‬
‫(خياوچاي) منتهي ميشود و در مقابل آن‬

‫سنگ نبشته پهلوي ساساني قرار دارد‪.‬‬

‫درياچه نئور‬
‫اين درياچه در نزديکي جنوبشرقي اردبيل‬
‫قرار دارد‪ .‬درياچه نئور‪ ،‬زيستگاه ماهي قزلآلا و‬

‫پرستوي مهاجر است‪.‬‬

‫مقبره شيخ حيدر‪ -‬مشگينشهر‬ ‫کتاب ايران‬
‫اين مقبره مرتفع از آثار اواخر سدههاي‬ ‫‪34‬‬
‫حدود هفتمهجري ميباشد‪ .‬نماي محرابي‪،‬‬
‫پنجرههاي رنگي‪ ،‬كاشيكاري و آجركاري و‬
‫كتيبههاي اسامي مقدسي به طور زيبايي زينت‬
‫يافتهاند‪ .‬اين مقبره در باغ سرسبز و باصفايي که‬
‫قبرستان قديمي مشگينشهر بوده و در مرکز‬
‫شهر قرار دارد‪ ،‬واقع شده است‪ .‬نماي بيروني‬
‫اين بنا به صورت برج بلندي به ارتفاع تقريبي‬
‫‪ 18‬متر و به قطر ‪ 5/10‬متر به صورت استوانهاي‬
‫است که در چهارسوي آن نماي درگاه مانندي‬
‫با تزئينات معقلي تعبيه نموده و ورودي اصلي‬
‫فوقاني را در جبهه باختري قرار دادهاند اين بنا‬
‫تقريبا مقارن با اواخر حکومت مغول ميباشد‬
‫و کاشيکاري آن کاملتر از کاشيکاري مقبرة‬
‫اولجاتيو در سلطانيه است و به ‪ 709‬تا ‪ 711‬ق‬

‫مربوط ميشود‪.‬‬

‫زيستگاه شيروان درهسي‬
‫اين زيستگاه در جنوب شرقمشكين شهر قرار‬
‫دارد که محل زندگي دائميجانوراني مانند بز‪،‬‬
‫خوك‪ ،‬روباه‪ ،‬گرگ‪ ،‬قوچ و ميش‪ ،‬خرگوش‪،‬‬
‫كبك‪ ،‬قمري‪ ،‬فاخته و شماري از جانوران ديگر‬

‫و پرندگان مهاجر است‪.‬‬

‫قله سبلان‬
‫قله سبلان‪ ،‬يكي از زيباترين كوههاي ايران‬
‫است که درياچهاي نيز بر فراز قله آن دارد‪.‬‬
‫سبلان از نظر وجود جاذبههاي زياد در زمينه‬
‫ورزشهاي کوهستاني از نقاط ممتاز کشور‬
‫بخصوص در زمينه اسکي روي برف‪ ،‬صخره‬

‫نوردي‪ ،‬پياده روي و کوهنوردي ميباشد‪.‬‬
‫سبلان با وسعت حدود ‪ 4‬هزاركيلومتر مربع و با‬
‫ارتفاع ‪ 4811‬متر از سطح دريا در بين دو دشت‬
‫پهناور مشگين شهر و اردبيل قرار دارد و پس‬
‫از دماوند معروفترين کوه آتشفشاني خاموش‬

‫ايران است‪.‬‬

‫اردبيل‬

‫مقبره شيخ صفي الدين اردبيلي‬
‫اين مقبره شامل تعدادي از بناهاي دورههاي مختلف‬
‫است كه نخستين بار توسط شاه تهماسب به صورت‬
‫مجموعه واحد در آمده است‪ .‬اين مجموعه تاريخي‬
‫با سلسله خاندان سلاطين صفويه مرتبط است‪.‬‬
‫تعدادي از شاهان صفوي و همچنين شاه اسماعيل‬
‫اول در اين مکان به خاك سپرده شدهاند‪ .‬بقعة‬
‫شيخ صفيالدين اردبيلي‪ ،‬شامل مجموعهاي از‬
‫مقابر شاهزادگان و اميران دورة صفوي است‪ .‬اين اثر‬
‫معماري يكي از مظاهر شگفت انگيز هنر ايراني‪ ،‬به‬
‫شمار ميرود‪ .‬مجموعه شامل دو صحن بزرگ و كوچك‬
‫است و فضاهاي مجموعه پيرامون حياط كوچك‬
‫قرار گرفتهاند‪ .‬مجموعة كنوني شامل چند ساختمان‬
‫مختلف به نامهاي بقعة شيخ صفي الدين‪ ،‬مقبرة شاه‬
‫اسماعيل‪ ،‬چينيخانه‪ ،‬حرمخانه‪ ،‬مسجد‪ ،‬جنتسرا‪،‬‬
‫خانقاه‪ ،‬چلهخانه‪ ،‬شهيدگاه و چراغخانه است‪ .‬ساخت‬
‫مجموعة فوق‪ ،‬به صورت كنوني در زمان شاه تهماسب‬
‫صفوي آغاز و سپس در دورة شاهان بعدي صفوي‬
‫تكميل شده است‪ .‬اين مسجد باقي مانده يك بناي‬
‫بزرگ از دوره سلجوقيان است كه در گورستان محله‬
‫پير شمسالدين‪ ،‬قرار دارد‪ .‬در بدنه مناره‪ ،‬دو سنگ‬

‫نبشته به جا مانده به موزه انتقال يافتهاند‪.‬‬

‫تالاب نوشار‬
‫تالاب فصلي نوشار در جنوبشرقي اردبيل قرار دارد که مورد استفاده انواع پرندگان قرار ميگيرد‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫غذاهاي محلي‬ ‫کتاب ايران‬
‫استان اردبيل در زمينه غذاهاي سنتي و محلي نيز‬ ‫‪36‬‬
‫داراي شهرت است‪ .‬برخي از خوراکيها و غذاهاي تهيه‬
‫شده در اين استان فقط خاص منطقه است که بسيار‬
‫خوشمزه بوده و از جمله جاذبههاي گردشگري اين خطه‬
‫به شمار ميآيند‪ .‬آش دوغ معروفترين غذاي محلي‬
‫اردبيل است‪ .‬عسل سبلان شهرت ملي دارد و در تمام‬
‫ايران معروف است و لذا صبحانههاي منطقه اردبيل با‬
‫عسل‪ ،‬نان تازه و کره محلي از جذابيتهاي خاص خود‬
‫برخوردار است‪ .‬ديگر غذاهاي آذري چون‪ :‬پيچاق قيمه‪،‬‬
‫انواع كوكو‪ ،‬رشته پلو قيسي‪ ،‬اماجبا يلدي‪ ،‬خورش‬
‫هويچ‪ ،‬شيرپلو‪ ،‬باسترپلو‪ ،‬كوكوماهو‪ ...‬نيز در اين استان‬
‫به فراواني طبخ ميشوند‪ .‬انواع ترشيهاي محلي‪ ،‬انواع‬
‫سالادها از قبيل سالاد فلفل سبز‪ ،‬انواع مرباها از قبيل‬
‫مرباي گل‪ ،‬هويچ‪ ،‬آلبالو‪ ،‬بالنگ‪ ،‬ليمو‪ ،‬موز‪ ،‬پوست‬
‫پسته و ‪ ...‬برخي از مهمترين چاشنيها و دسرهاي اين‬

‫منطقه هستند‪.‬‬

‫صنايعدستي و سوغات‬
‫صنايع دستي استان اردبيل متنوع است‪ .‬انواع‬
‫دستبافهاي فرش‪ ،‬شال‪ ،‬ورني‪ ،‬گليم‪ ،‬جاجيم‪،‬‬
‫پشتي‪ ،‬قلاب‪ ،‬خورجين و انواع صنايع دستي فلزي‪،‬‬
‫چوبي‪ ،‬مسي‪ ،‬برنجي‪ ،‬نقرهكاري‪ ،‬قلمكاري‪ ،‬خاتمكاري‬
‫و سفال گري و‪ ...‬از نمونههاي صنايع دستي شهرها و‬
‫روستاها و عشاير استان اردبيل ميباشد‪ .‬انواع شيريني‪،‬‬

‫حلوا و عسل اردبيل نيز معروف است‪.‬‬

‫موسيقي محلي‬
‫موسيقي بومي مردم اين استان از روزگاران كهن‬
‫تاكنوندر حيات "عاشيق"ها تداوم و تكامل يافته است‪.‬‬
‫عاشيقها هنرمندان خود ساختهاي هستند كه غمها و‬
‫شاديها را با نواي دلنشين ساز و ترانههاي عاميانه‪ ،‬در‬

‫مجالس عروسي و قهوهخانهها ترنم ميكنند‪.‬‬



‫استان اصفهان داراي مساحتي معادل ‪ 107017/646‬كيلومتر مربع در بخش مركزي ايران‬
‫در جلگهاي حاصلخيز و پربركت واقع شده و اكثر شهرها و روستاهاي آن حاصل جريان زاينده‬
‫رود است‪ .‬آب و هواي استان از نوع بياباني است كه وجود رشته كوههاي زاگرس در قسمت‬
‫غرب آن مانع نفوذ رطوبت به نواحي مركزي و شرق استان ميگردد‪ .‬جمعيت استان اصفهان‬
‫برابر با ‪ 4879312‬تن است‪ .‬شهر اصفهان‪ ،‬مرکز شهرستان استان اصفهان‪ ،‬با پهنهاي حدود‬
‫دويست و پنجاه کيلومترمربع‪ ،‬در دل فلات ايران قرار دارد‪ .‬شهر اصفهان از روزگاران گذشته‬
‫به نام نصف جهان سرشناس بوده است‪ .‬اين شهر از معدود مراكز باستان شناسي ارزشمند‬
‫جهاني و بسياري از آثار باستاني آن در ليست آثار تاريخي به ثبت رسيده است‪ .‬اگر از تاريخ اين‬
‫شهر سخن به ميان آيد سرگذشت آن تا اعماق اساطير و افسانهها ريشه دارد‪ .‬تاريخ اين شهر‬
‫از يك سو به سليمان و نوح ميرسد و از سوي ديگر پايگاه نهضت كاوه آهنگر بر عليه ضحاك‬
‫خونخوار معرفي ميگردد‪ .‬اهميت اصفهان به اندازهاي است كه در اكثر دايرىالمعارفهاي بزرگ‬
‫جهان مدخلي به آن اختصاص يافته و سفرنامههايي از محاسن و شكوه ظاهري و باطني آن‬
‫از پژوهندگاني چون تاورنيه‪ ،‬شاردن و ‪ ...‬به نگارش درآمده و مظاهر تمدن آن همانند سبك‬

‫معماري‪ ،‬مكتب فلسفي و منهج فقهي آن چشمگير است‪.‬‬
‫پيش از اسلام‪ ،‬به ويژه در دوران ساسانيان‪ ،‬اين منطقه مرکز گردآمدن سپاهياني از مناطق‬
‫جنوبي ايران يعني‪ ،‬خوزستان‪ ،‬کرمان‪ ،‬فارس‪ ،‬سيستان و غيره به منظور حرکت به سمت‬
‫محل نبرد بود و به همين دليل آنجا را «اسپهان» ميناميدند‪ ،‬ولي بعدها با ورود اعراب به ايران‪،‬‬
‫نام اين منطقه از «اسپهان» به «اصفهان» تغيير يافت‪ .‬در زمان هخامنشيان به سبب آباداني‪،‬‬
‫نه تنها محل سکونت پادشاهان هخامنشي گرديد‪ ،‬بلکه به يکي از ساتراپهاي حکومتي نيز‬
‫تبديل شد‪ .‬بطلميوس‪ ،‬جغرافيانگار سده دوم ميلادي‪ ،‬نام اين شهر را «اسپدان» نگاشته‪ ،‬سپس‬
‫ميگويد واژه اصفهان روي اسپاهان قرار مردم استان اصفهان به زبان فارسي با لهجه اصفهاني‬
‫سخن ميگويند و با توجه به وسعت استان اصفهان و در برگرفتن شهرها و روستاهاي متعدد‬
‫لهجههاي متفاوتي چون لهجه کاشي‪ ،‬لهجه نائيني و‪ ...‬در اين استان رايج است‪ .‬مردم استان‬

‫اصفهان مسلمان و پيرو مذهب شيعه اثني عشري هستند‪.‬‬
‫موسيقيدانان اصفهاني در طول ساليان متوالي سبک خاصي به وجود آوردهاند که به مکتب‬
‫اصفهاني يا سبک اصفهاني شهره است‪ .‬در پنجاه سال اخير هر جا صحبت از موسيقي اصيل‬
‫ايراني ميشود‪ ،‬نام تاج اصفهاني و صداي گرم او بر سرزبان است‪ .‬سليقه او در انتخاب اشعار‪،‬‬

‫تلفيق شعر و موسيقي باعث اعجاب است‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان اصفهان در بخش مركزي ايران در جلگهاي حاصلخيز و پربركت واقع شده و به طور خلاصه ميتوان گفت اكثر شهرها و روستاهاي آن‬
‫حاصل جريان زاينده رود است‪ .‬مرکز اين استان‪ ،‬شهر اصفهان ميباشد‪ .‬از شهرهاي مهم اين استان‪ ،‬اردستان‪ ،‬كاشان‪ ،‬گلپايگان‪ ،‬نائين و‬

‫نطنز است‪.‬‬
‫آب و هوا‬

‫آب و هواي اين استان معتدل خشك است‪ .‬شهر اصفهان از نظر آب و هوا ممتاز و فصول چهارگانه منظمي دارد و آغاز و پايان هر فصل آن به‬
‫خوبي مشهود است‪.‬‬
‫تاريخ و فرهنگ‬

‫استقرار جلگه اصفهان در ميان بيابان و كوههايخشك مركزي ايران از يك طرف و اهميت و موقعيت ارتباطي خاص آن در مركز فلات پهناور‬
‫ايران از طرفديگر‪ ،‬تاريخ آن را به قدمت كشور ايران‪ ،‬مرتبط كرده است‪.‬‬

‫استان اصفهان از جمله استانهايي است كه تركيب قومي مختلفي دارد‪ ،‬اكثريت جمعيت استان را فارس زبانها تشكيل ميدهند ولي‬
‫بختياريها‪ ،‬ارمنيها‪ ،‬يهوديها و تا حدودي آذريها نيز در قسمتهايي از آن اسكان دارند‪ .‬زبان رايج مردم استان‪ ،‬فارسي است و زبانهاي‬
‫اقليتهاي ارمني‪ ،‬عبري‪ ،‬لُري و همچنين گرجي نيز رواج دارد‪ .‬ادبا‪ ،‬شعرا و حكماي صاحب نظري از اين شهر برخاسته و يا در آن زيستهاند‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫پل خواجو‬ ‫کتاب ايران‬
‫تزئينات كاشيكاري و نقاشي غرفههاي اين‬ ‫‪40‬‬
‫پل‪ ،‬از قسمتهاي جالب توجه و ديدني آن‬
‫است‪ .‬در وسط اين پل ساختماني به منظور‬
‫اقامت موقتي شاه صفوي و خانوادهاش‪ ،‬بنا‬
‫شده است‪ .‬نام پلخواجو‪ ،‬گرفته شده از كلمه‬
‫(خواجه) است كه به مناسبت لقب بزرگان و‬
‫خواجههاي عصر صفوي نام گذاري شده است‪.‬‬

‫عمارت عاليقاپو‬
‫نمونه خاصي از معماري كاخهاي عهد صفوي‬
‫است‪ .‬اين بنا به امر شاه عباس اول ساخته شد‪.‬‬
‫مينياتورهاي هنرمندانه رضاعباسي‪ ،‬نقاش‬
‫معروف عهد شاهعباس‪ ،‬نقاشيهاي گل و بوته‪،‬‬
‫شاخ و برگ‪ ،‬اشكال پرندگان و طيور و گچ‬
‫بريهاي زيباي آن به شكل انواع جام در تاقها‬

‫و ديوارها طراحي شده است‪.‬‬
‫گچبريها با هدف آكوستيك طراحي و اجرا‬
‫شدهاند تا نغمهها و صداها به طور طبيعي و‬
‫دلنشين شنيده شوند‪ .‬از تالار همين عمارت‪،‬‬
‫مناظر بازي چوگان‪ ،‬چراغاني‪ ،‬آتش بازيها و‬
‫نمايشهاي ميدان نقش جهان به خوبي ديده‬

‫ميشد‪.‬‬

‫تالار اشرف‬
‫اين تالار در درون كاخ سلطنتي جاي دارد و در‬
‫زمان شاه عباسدوم‪ ،‬بطور كامل با چوب ساخته‬
‫شده است‪ .‬بام آن مسطح و بر پايههاي بلند‬

‫ضخيم پوشيده از طلا نهاده شده است‪.‬‬

‫اصفهان‬

‫كاخ چهل ستون‬
‫باغ و كاخ چهل ستون مربوط به دوران صفويه داراي تزئينات نقاشي‪ ،‬آينهكاري‪ ،‬كاشيكاريهاي ديوارها و سقفها ميباشد‪.‬‬

‫مدرسه چهار باغ‬
‫اين مدرسه به منظور تدريس و تعليم طلاب‬
‫علوم ديني‪ ،‬در اواخر حكومت شاه سلطان‬

‫حسين صفوي بنا شده است‪.‬‬
‫گنبد مدرسه چهار باغ با كاشيكاريهاي زيبا و‬
‫دِر مجلل آن با طلا و نقره تزئين شده و در نوع‬

‫خود بي نظير است‪.‬‬
‫سي و سه پل (پل الله وردي خان)‬
‫به فرمان سردارمعروف شاه عباس اول صفوي‬
‫به نام الله ورديخان بنا شده است‪ .‬در دوره‬
‫صفويه‪ ،‬مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان ارامنه‬
‫در كنار اين پل صورت ميگرفت‪ .‬اين پل يكي‬
‫از شاهكارهاي معماري و پل سازي ايران و‬

‫جهان محسوب ميشود‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫کتاب ايران‬

‫ميدان نقش جهان‬
‫در اطراف اين ميدان مربوط به دوران صفويه‪ ،‬مسجد عباسي‪ ،‬مسجد شيخ لطف الله‪ ،‬عمارت عاليقاپو و سردر قيصريه قرار گرفته است‪.‬‬

‫اين ميدان محل برگزاري جشنها‪ ،‬بازي چوگان‪ ،‬رژه قشون و محل نمايشهاي مختلف بوده است‪.‬‬
‫منار جنبان‬
‫اين بنا مشتمل بر يك بقعه و دو مناره است‪.‬‬
‫در اين بناي تاريخي با حركتدادن يك مناره‪،‬‬
‫نه تنها مناره ديگر به حركت در ميآيد‪ ،‬بلكه‬
‫تمامي اين ساختمان مرتعش ميشود‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫اصفهان‬

‫مسجد شيخ لطف الله‬
‫مسجد شيخ لطفالله به فرمان شاه عباس اول ساخته شد‪ .‬مسجد شيخ لطفالله از بناهاي تاريخي و مذهبي است كه تزئينات كاشيكاري آن‬

‫از كاشيهاي معرق است‪ .‬اين مسجد بهمنظور تجليل از مقام شيخ لطف الله براي تدريس و نمازگزاري او احداث شد‪.‬‬
‫باتلاق گاوخوني‬

‫باتلاق گاوخوني معروفترين تالاب فلات‬
‫مركزي ايران است‪ .‬تالاب گاوخوني با ذخاير‬
‫بيولوژيك و قابليت پژوهش يکي از زيستگاههاي‬
‫زمستاني پرندگان مهاجر محسوب ميشود و‬

‫يکي از تفريحگاههاي اين استان است‪.‬‬

‫مسجد جامع عباسي‬
‫اين مسجد در ميدان تاريخي اصفهان قرار دارد‪.‬‬
‫تزئينات مسجد در دوره جانشينان شاه عباس‬
‫اول صورتگرفته و كتيبههاي مسجد كار‬
‫خطاطان معروف عهد صفوي است‪ .‬در مركز‬
‫گنبد بزرگ جنوبي مسجد‪ ،‬صوت منعکس‬
‫ميشود‪ .‬قطعات بزرگ سنگهاي مرمر‬
‫يكپارچه و سنگابهاي نفيس‪ ،‬از ديدنيهاي‬

‫جالب اين مسجد است‪.‬‬
‫‪43‬‬

‫کليساي وانک‬ ‫کتاب ايران‬
‫کليساي وانک يا آمناپرکيج‪ ،‬نام کليسايي است‬ ‫‪44‬‬

‫در محله جلفاي اصفهان‪.‬‬
‫اين کليسا از کليساهاي تاريخي ارمنيان‬
‫اصفهان ميباشد و در زمان شاه عباس دوم‬
‫ساخته شده است‪ .‬وانک در زبان ارمني به‬

‫معني کليساي جامع است‪.‬‬

‫صنايع دستي و سوغاتي ها‬
‫استان اصفهان مهمترين كانون صنايع دستي‬
‫ايران است‪ .‬توليدات صنايع دستي استان‬
‫اصفهان به دليل رونق نسبي صنعت توريسم‪،‬‬
‫بازاري قابل توجه دارد‪ .‬مهم ترين صنايع دستي‬
‫رايج استان اصفهان عبارتند از‪ :‬قالي بافي‪ ،‬زري‬
‫بافي‪ ،‬قلم كاري‪ ،‬مينا سازي‪ ،‬خاتمسازي‪،‬‬
‫منبت كاري‪ ،‬قلم زني‪ ،‬نقره كاري‪ ،‬زيورآلات‬
‫زنانه‪ ،‬كاشي‪ ،‬سراميك كه همراه با سوهان و‬
‫گز‪ ...‬در شمارسوغاتيهاي م ّهم استان اصفهان‬

‫به شمار ميآيند‪.‬‬

‫سد زاينده رود‬
‫اين سد در ناحيه كوهستاني اين استان قرار‬
‫گرفته است‪ .‬امكانات قايقراني و ماهيگيري نيز‬

‫در درياچه اين سد وجود دارد‪.‬‬
‫از ديگر آثار و بناهاي تاريخي اين استان‬
‫ميتوان به كاخ هشت بهشت‪ ،‬باغ و كاخ‬
‫تاريخي فين كاشان‪ ،‬خانه بروجرديها‪،‬‬
‫کبوترخانهها‪ ،‬ميدانهاي جنگ‪ ،‬بازار کاشان‪،‬‬
‫تيمچه حاج محمدحسين ملكالتجار‪ ،‬تيمچه‬
‫حاج سيدحسين صباغ‪ ،‬پل مارنان‪ ،‬پل چوبي‪،‬‬
‫مسجد جامع اردستان‪ ،‬مناره غار‪ ،‬مسجد‬

‫ميرعماد و‪ ...‬است‪.‬‬

‫اصفهان‬

‫مسجد جمعه يا جامع اصفهان‬
‫اين مسجد مجموعهاي از ساختمانها و آثار هنري دورههاي بعد از اسلام در ايران را نمايان ميسازد‪.‬‬
‫‪45‬‬

‫کتاب ايران‬

‫کبوترخانه‬

‫غذاهاي محلي‬
‫غذاهاي محلي ويژهاي در مناطق شهري و‬
‫روستايي استان اصفهان تهيه ميگردند كه از‬
‫آن جمله ميتوان به انواع آش(آش هفت قلم‪،‬‬
‫آش شلغم‪ ،‬آش حبوبات‪ ،‬آش بلغور و آش‬
‫جو)‪ ،‬انواع آبگوشت (آبگوشت عدس و آبگوشت‬
‫اسفناج)‪ ،‬انواع سوپ (سوپ لپه‪ ،‬سوپ نخود‬
‫و سوپ گوجهفرنگي)‪ ،‬اشكنه اصفهاني‪ ،‬انواع‬
‫خوراك (خوراك بادنجان‪ ،‬خوراك دست پيچ و‬
‫خوراك كباب كدو)‪ ،‬قيمه ريزه‪ ،‬شامي هويج‪،‬‬
‫حريره‪ ،‬رشته شير‪ ،‬تاس كباب سيبزميني‪،‬‬
‫خاگينه با شيره‪ ،‬دم پختك ماش‪ ،‬اسلامبولي‬
‫پلو‪ ،‬كلم پلو‪ ،‬سگمات‪ ،‬رب انار‪ ،‬كيك كماج‪،‬‬
‫هفت ترشي و دهها نوع خورشت و چاشت ديگر‬

‫اشاره نمود‪.‬‬

‫موسيقي محلي‬
‫موسيقي اصفهان يكي از معروف ترين مراكز موسيقي ايران است كه در عصر صفوي بويژه در زمان پايتخت بودن اصفهان به اوج شكوفايي‬
‫رسيد‪ .‬به همين دليل يكي از معروف ترين مقام موسيقي ايراني به نام (بيات اصفهان) جايگاه مهمي در موسيقي ايراني دارد‪ .‬علاوه بر موسيقي‬
‫محلي‪ -‬ايراني استان اصفهان‪ ،‬موسيقي مسيحيان نيز در كليساهاي مسيحي نواخته ميشود‪ .‬از انواع ديگر موسيقي استان اصفهان كه به‬

‫اطراف اصفهان تعلق دارد ميتوان به موسيقي بختياري و آذربايجاني اشاره كرد‪.‬‬
‫‪46‬‬



‫استان البرز سي و يکمين استان ايران‪ ،‬بر اساس تقسيمات کشوري داراي مساحتي معادل‬
‫‪ 5121/694‬کيلومترمربع ميباشد‪ .‬استان البرز هم اکنون يکي از استانهاي ايران است که در جلسة‬
‫هيئت دولت در تاريخ ‪ 12‬بهمن ماه ‪ 1388‬ش‪ ،‬لايحه تأسيس آن تصويب و به مجلس شوراي اسلامي‬
‫فرستاده شد‪ .‬در ادامه با تصويب نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در تاريخ ‪ 1389/4/7‬بطور رسمي‬
‫شکل گرفت‪ .‬در اين طرح پيشنهادي‪ ،‬کرج به عنوان مرکز استان در نظر گرفته شد‪ .‬اين استان در‬
‫دامنة رشته کوههاي البرز مرکزي و در ‪ 20‬کيلومتري استان تهران واقع شده است‪ .‬استان البرز از‬
‫شمال به استان مازندران‪ ،‬از جنوب به استان مرکزي‪ ،‬از غرب به استان قزوين و از شرق به استان‬
‫تهران محدود است‪ .‬آب و هواي اين استان تحت تأثير سلسله كوههاي البرز‪ ،‬داراي زمستانهاي‬
‫سرد و تابستانهاي معتدل است‪ .‬جنوب استان به دليل مجاورت با دشت‪ ،‬آب و هواي خشك و گرم‬
‫دارد و اين ويژگي خاص اين منطقه به شمار ميرود كه از يك سو به رشته كوههاي البرز ميرسد و‬
‫از سوي ديگر به حاشية يكي از خشكترين بيابانهاي ايران منتهي ميشود‪ .‬همچنين به دليل وجود‬
‫ناهمواريهاي طبيعي از درههاي عميق و دشتهاي وسيعي تشكيل شده است كه با پوشش گياهي‬
‫مناسب و باغهاي سرسبز‪ ،‬بازديدكنندگان را به سوي خود جذب ميكند‪ .‬مرکز اين استان شهر کرج‬
‫ميباشد که پنجمين شهر پرجمعيت ايران پس از شهرهاي تهران‪ ،‬مشهد‪ ،‬اصفهان و تبريز محسوب‬
‫ميگردد‪ .‬کرج مدتي جزء مازندران و زماني قسمتي از ري بوده است و گاهي از روستاهاي طالقان يا‬
‫شهرستانک محسوب ميشده است‪ .‬تا پيش از حملة مغول رفت و آمد کاروانها بيشتر از راهي بوده که‬

‫از طريق سگزآباد و شهريار به ري ميرفته است‪.‬‬
‫در سدههاي ميانة اسلام و پس از آن به ويژه در عهد آخرين پادشاهان صفوي وقتي که تهران‬
‫مقر حکومتي دربار ميشود‪ ،‬مسير قزوين‪-‬کرج‪-‬تهران مورد توجه قرار ميگيرد و به احتمال فراوان‬
‫کاروانسراي صفوي کرج قابل انتساب به همين دوره است‪ .‬دوره قاجاريه به ويژه عصر فتحعليشاه و‬
‫ناصرالدين شاه کرج به علت همجواري با پايتخت و قرارگرفتن بر سر راه ارتباطي سلطانيه و تبريز‬
‫مورد توجه سليمان ميرزا قرار گرفت و کاخ سليمانيه را در آنجا ساخت‪ .‬در همين دوران سپاهيان‬
‫زيادي از منطقه عبورکرده و يادداشتهايي از خود برجاي نهادهاند‪ .‬در اين دوره کرج به عنوان قسمتي‬
‫از راه اصلي تهران‪ -‬قزوين شناخته ميشد‪ .‬کرج از کلمة کراج به معني بانگ و فرياد است‪ .‬زيرا در تپة‬
‫آتشگاه و کوههاي کلاك و قلعه دختر شهرستانک و بزقلعة اشتهارد در ايام تابستان براي خبر رساندن‬
‫و ديده باني آتش افروزي ميشد و در موقع جنگ بدينوسيله از هجوم دشمنان باخبر ميشدند‪ .‬در آن‬
‫روزگار ممکن است‪ ،‬نام کرج‪ ،‬کراج بوده و همچنين در کتب مختلف آمده‪ ،‬لفظ کرج از کلمة کرژ به‬
‫معني کوهپايه است‪ .‬استان البرز به علت مهاجرت پذيري داراي ترکيب مختلف اقوام است‪ .‬از اقوام‬
‫ساکن در شهرستان کرج ميتوان به اقوام لر‪ ،‬کرد‪ ،‬گيلکي‪ ،‬يزدي‪ ،‬ترک‪ ،‬مازندراني و خوزستاني‬
‫اشاره کرد که به صورت غيرمتمرکز در نقاط مختلف استان ساکن هستند و به اين زبانها نيز صحبت‬
‫ميکنند؛ اما گويش اصلي مردم کرج‪ ،‬گويش کرجي است‪ .‬بيشتر جمعيت استان البرز مسلمان و‬

‫شيعة اثني عشري هستند‪.‬‬

‫موقعيت جغرافيايي‬
‫استان البرز‪ ،‬سي و يکمين استان ايران در غرب تهران و جنوب دامنه رشته کوه البرز واقع شده است‪ .‬اين استان با تصويب مجلس شوراي‬
‫اسلامي در تاريخ ‪ 7‬تير ‪ 1389‬هجري شمسي به طور رسمي شکل گرفت‪ .‬نام اين استان جديد از رشته کوههاي البرز گرفته شده است که‬
‫بخش مهمي از آن از شمال اين استان ميگذرد‪ .‬مرکز استان البرز‪ ،‬شهر کرج است و شهرهاي مهم آن را طالقان‪ ،‬ساوجبلاغ و نظرآباد تشکيل‬

‫ميدهند‪.‬‬

‫آب و هوا‬
‫به طورکلي استان البرز به علت قرار گرفتن در ناحيه شمالي کوههاي البرز مرکزي‪ ،‬ميان درههاي پرپيچ و خم البرز‪ ،‬دره چالوس و رودخانه‬

‫کرج داراي هواي مرطوب و خنک است‪.‬‬

‫تاريخ و فرهنگ‬
‫استان البرز‪ ،‬تكه اي از پارس قديم و سرزمين مادها است‪ .‬اين استان در طول تاريخ به دليل مجاورت با سه کانون «سرزمينهاي كناره درياي‬
‫خزر» در شمال‪« ،‬سرزمين قزوين» در غرب و «ري» در شرق‪ ،‬شاهد تحولات و حوادث زيادي بوده است‪ .‬اسناد و منابع تاريخي و آثار باستاني‪،‬‬
‫همگي گوياي مسکوني بودن اين سرزمين در دوران پيش از اسلام ميباشند‪ .‬حمدالله مستوفي در سده هشتم هجري قمري « َکن» و کرج را‬
‫از ولايات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانههاي عراق عجم از رودي نام ميبرد که ويژگيهاي آن به طور دقيق قابل تطبيق با رودخانه‬

‫کرج است‪.‬‬
‫زماني که آقا محمدخان قاجار‪ ،‬تهران را پايتخت کشور اعلام کرد‪ ،‬کرج به علت مجاورت با پايتخت روز به روز آبادتر و با اهميت تر شد‪ ،‬به‬

‫طوري که ميتوان گفت باشکوهترين دوران اين منطقه‪ ،‬دوره قاجاريه و بويژه عصر فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه بوده است‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫آبشار خور‬ ‫کتاب ايران‬
‫واژه خور مخفف خورشيد است‪ ،‬روستاي خور با داشتن‬ ‫‪50‬‬
‫ارتفاع ‪ 2800‬متري در دامنه غربي قله گندم چال در‬
‫ابتداي جاده چالوس‪ ،‬نرسيده به سد کرج ميباشد و‬
‫داراي طبيعت منحصر به فردي است آبشارخور که جزء‬
‫مناطق ويژه طبيعت ايران است که حدود ‪ 60‬متر ارتفاع‬
‫از سطح زمين دارد‪ .‬از ديگر مراکز تاريخي و گردشگري‬
‫اين استان ميتوان به تپههاي آتشگاه کلاک‪ ،‬قلعه دختر‬
‫شهرستانک‪ ،‬کوههاي مرادتپه‪ ،‬برج ميدانک مغولي‪ ،‬پل‬
‫و کاروانسراي شاه عباسي‪ ،‬پل تاريخي صفوي روستاي‬
‫واريان‪ ،‬بقاياي آتشکده سنگي تخت رستم‪ ،‬برج آرامگاهي‬
‫روستاي كردان‪ ،‬مسجد هلجرد‪ ،‬خانه و اتومبيل دكتر‬
‫محمد مصدق‪ ،‬کاخ سليمانيه‪ ،‬برج سنگي گچسر‪ ،‬آبشار‬
‫ُكر كبود‪ ،‬درياچه اوان‪ ،‬غار برج‪ ،‬غار يخ مراد‪ ،‬باغ لاله‬
‫گچسر‪ ،‬پيست اسکي ديزين‪ ،‬سد اميرکبير و ‪ ...‬اشاره کرد‪.‬‬

‫امامزاده سليمان (ع)‬
‫بناي امامزاده سليمان متعلق به دوره صفويه در شرق‬
‫اشتهارد قرار دارد‪ .‬امامزاده سليمان يكي از نوادگان امام‬
‫موسي كاظم (ع) و از زيارتگاههاي مشهور منطقه محسوب‬
‫ميشود‪ .‬بناي امامزاده متشكل از يك طاق نماي ورودي و‬

‫رواقها و گنبدخانه است‪.‬‬

‫پل آصف الدوله‬
‫حدود ‪ 3‬كيلومتري جاده كرج‪ -‬اشتهارد در زمان ناصرالدين‬
‫شاه قاجار توسط آصف الدوله بر روي رودخانه شور‪ ،‬پلي‬

‫احداث شده که معروف به پل شور يا پل رود شور است‪.‬‬