8 SOS ETKINLIK ORNEK

8. Sınıf Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye

Etkinlik 8

İTA.8.2.4. Kuvayımillîye’nin oluşum sürecini ve sonrasında meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. Aşağıda verilen cemiyetlerden işgallere karşı çıkıp bağımsız olma düşüncesiyle hare-
ket edenlere “✓” işareti koyunuz.

Cemiyetler ✓
a. Hürriyet ve İtilaf Fırkası ✓
b. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti ✓
c. Kilikyalılar Cemiyeti
d. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ✓
e. İslam Teali Cemiyeti ✓
f. Mavri Mira Cemiyeti
g. Millî Kongre Cemiyeti
h. Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyet
i. Hınçak Cemiyeti

2. Aşağıda verilen ifadeleri doğru “D” veya yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

İfade D Y

a. Kuvayımilliye, düzenli ordu kurulana kadar gerekli zamanı ka- ✓
zandırdı

b. Millî cemiyetler bölgesel nitelik taşır. ✓

c. İşgal kuvvetlerine karşı ilk Kuvayımilliye hareketi Hatay Dört- ✓
yol’da ortaya çıkmıştır.

d. Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri Rumlar tarafından kurulmuştur. ✓

e. Türk milletinin bağımsız yaşama isteğinin ve vatanseverlik ✓
duygusunun eseri olarak Kuvayımilliye hareketi ortaya çıkmıştır.

f. Kuvayımilliye birlikleri Ermeni ve Rum çetelerine karşı halkı ✓
korumuştur.

g. “Megali İdea” Ermeni Devleti kurma düşüncesidir. ✓

h. Kuvayımilliye birlikleri güneyde Yunanlılara, batıda Fransızlara ✓
karşı koyarak işgalleri engellemeye çalışmıştır.

i. Sivas Kongresi’nde millî cemiyetler Anadolu ve Rumeli Mü- ✓
dafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla birleştirilmiştir.

j. Kuvayımilliye birliklerinin görevi, düzenli ordunun kurulmasıy- ✓
la sona ermiştir.

50

8. Sınıf Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye

Etkinlik 8

3. Aşağıda verilen cemiyetlerle özelliklerini eşleştiriniz.

Cemiyetler Özellikleri
a. İngiliz Muhipleri Cemiyeti 1. Adana ve çevresinin Fransızlar tarafından iş-

galini engelleme düşüncesiyle kurulmuşlardır.

b. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk 2. Milli mücadeleyi daha çok basın-yayın yoluy-
Cemiyeti la sürdüren bir cemiyettir.

c. İslam Teali Cemiyeti 3. Amacı Doğu Karadeniz’de bir Rum Devleti
kurmaktı.

d. Milli Kongre Cemiyeti 4. Amerikan mandasını savunmuşlardır.
e. Pontus Cemiyeti 5. Osmanlı Devleti’nin İngiltere mandası altına

girmesi gerektiğini savunmuşlardır.

f. Kilikyalılar Cemiyeti 6. Osmanlı Devleti’nin dinî esaslara bağlı
kalınarak ve hilafetin güçlendirilerek kurtarıla-
bileceğini savunmuşlar ve Millî Mücadele’ye
karşı çıkmışlardır.

g. Wilson Prensipleri Cemiyeti 7. Doğu illerinde Ermeni devletinin kurulmaması
h. İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti için mücadele vermişlerdir.

8. İzmir ve çevresinin Yunanlılara verilmesini ön-
lemek için kurulmuştur.

1. f 2. d 3. e 4. g 5. a 6. c 7. b 8. h

4. Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında azınlık grupları kendi devletlerini kurmak amacıyla
birçok zararlı cemiyetler kurdular.

Aşağıda verilen cemiyetlerin hangi azınlık grup tarafından kurulduklarını işaretleyiniz.

Azınlıklar Tarafından Kurulan Ermeni Rum Yahudi
Zararlı Cemiyetler ✓ ✓ ✓

a. Mavri Mira Cemiyeti ✓ ✓
b. Hınçak Cemiyeti ✓
c. Makabi Cemiyeti
d. Pontus Cemiyeti
e. Taşnak Cemiyeti
f. Etnik-i Eterya Cemiyeti

51

8. Sınıf Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye KKT - 8 

1. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anado- 4. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Os-
lu’nun birçok bölgesinde farklı amaçlara hizmet manlı ordusu terhis edilmiş ve ülkede işgallere
eden cemiyetler kurulmuştur. karşı koyacak düzenli askerî birlikler kalmamıştı.

Aşağıdaki cemiyetlerden hangisi kuruluş ama- Bu durum aşağıdakilerden hangisinin ortaya
cı bakımından diğerlerinden farklıdır? çıkmasını sağlamıştır?

A) Kilikyalılar Cemiyeti A) Manda ve himaye fikrinin
B) İslam Teali Cemiyeti B) Cumhuriyet’in ilanının
C) İngiliz Muhipleri Cemiyeti C) Kapitülasyonların kaldırılmasının
D) Wilson Prensipleri Cemiyeti D) Kuvayımilliyenin kurulmasının

2. İtilaf Devletleri, Mondros Ateşkes Antlaşması’n- 5. Anadolu’da kurulan Milli Cemiyetlerin;
dan sonra yurdumuzu işgal etmişlerdir.
I. Bölgesel
Buna göre; II. Milliyetçi
III. Vatansever
I. Kuvayımilliye hareketinin doğması IV. Teslimiyetçi
II. Manda ve himaye düşüncesinin benimsen-
gibi özelliklerden hangilerine sahip olduğu
mesi söylenebilir?
III. Milli Cemiyetlerin kurulması
A) I ve II B) I ve III
gibi gelişmelerden hangisi ya da hangileri Türk C) II ve IV D) I, II, III
milletinin işgallere karşı olduğunu kanıtlar?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II, III

3. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan cesaret alan 6. “Varlığı konusunda ciddi bir endişeye düşmüş
azınlıklar kendi devletlerini kurmak amacıyla olan millet doğrudan doğruya, bizzat müdahale
Türklere karşı saldırıya geçtiler. Bu amaçlarını ederek kuvvetini ve tutumunu göstermek gereği
gerçekleştirebilmek için ……………………. gibi duydu. Bunun sonucunda memleketin her ta-
cemiyetler kurdular. rafında millî cemiyetler kurulmaya başlandı. Bu
cemiyetler her türlü siyasal amaçtan tamamen
Yukarıdaki ifadenin doğru olabilmesi için boş uzaktır ve varlıklarını sadece memleket bütünlü-
bırakılan yere aşağıdaki cemiyetlerden hangi- ğünü, millet ve devletin diğer haklarını koruma
si yazılmalıdır? amacına borçludurlar. Bunların hepsi aynı etkiler
ve sebepler altında faaliyet göstermektedirler.”
A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
Mustafa Kemal’in sözlerine göre aşağıdaki-
B) Milli Kongre Cemiyeti lerden hangisi millî cemiyetlerin özellikleri
arasında gösterilemez?
C) Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
A) Memleketin bütünlüğünden yana olduğu
D) Etnik-i Eterya Cemiyeti
B) Anadolu’nun her yanında kurulduğu

C) Demokratik amaçların öncelikli olduğu

D) Türk milletinin haklarını koruma amacına yöne-
lik olduğu

52

8. Sınıf İstiklal Yolculuğu

İstiklal Yolculuğu

➤➤ Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919’da 9. Ordu Müfettişliği göreviyle Samsun’a çıktı. Mustafa Kemal’in resmi göre-
vi; Türkler ve Rumlar arasındaki çatışmaları durdurmak ve Mondros hükümlerinin uygulanmasını sağlamaktı.
Asıl amacı ise; Anadolu’da milli mücadele hareketini başlatmaktı.

Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)
İşgallerin protesto edilmesi, mitingler düzenlenmesi istendi.

Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)
Amasya Genelgesi’nde alınan kararlar şöyledir:
• Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.(Kurtuluş Savaşı’nın gerekçesi ve amacı)
• Osmanlı Hükûmet üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok olmuş gibi

göstermektedir.( Kurtuluş Savaşı’nın gerekçesi)
• Milletin geleceğini, milletin azim ve kararı kurtaracaktır.(Kurtuluş Savaşı’nın yöntemi )
Amasya Genelgesi’nde “ulusal egemenlik” ilkesinden de ilk kez söz edilmiştir.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919)

Erzurum Kongresi, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin Erme-
nilerin ve Rumların eline geçmesini önlemek amacıyla toplanmıştır.
Kongre, toplanma amacı açısından bölgesel ancak aldığı kararlar
açısından ulusal bir kongredir.
15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa “Kolordum ve ben
bundan önce olduğu gibi emrinizdeyiz Paşa’m” diyerek Mustafa Ke-
mal’e en büyük desteği vermiştir.

➤➤ Mustafa Kemal baskıların artması üzerine 8 Temmuz 1919’da resmi görevinden istifa etmiş ve kongreye sivil
olarak katılmıştır. Kongrede Mustafa Kemal’in başkanı olduğu dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturulmuştur.
Temsil Heyeti geçici bir hükümet gibi çalışmıştır.
Alınan kararlar şöyledir:
• Millî sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz.
• Manda ve himaye kabul edilemez.(Kayıtsız şartsız bağımsızlık amaçlanmıştır.)
• Kuvayımilliye’yi etkin ve ulusal iradeyi egemen kılmak temel ilkedir.(Yönetim sisteminin değişeceği vurgu-
lanmıştır.)
Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

➤➤ Sivas Kongresi, hükûmetin ve İtilaf Devletlerinin bütün engellemelerine rağmen 4 Eylül 1919’da Sivas Lisesi
salonunda toplandı. Toplanış ve aldığı kararlar yönüyle milli bir kongredir. Ülkedeki tüm milli cemiyetler “Ana-
dolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adıyla birleştirildi. (Ulusal güçler tek elde toplandı.) Manda ve
himaye fikri kesin olarak reddedildi. Mustafa Kemal, Temsil Heyeti Başkanı sıfatıyla bütün ulusu temsil yetki-
sine sahip oldu.

Mustafa Kemal ülkenin durumunu ve milli mücadeleyi halka anlatmada basının önemli bir rol oynadığının
farkındaydı. Bu nedenle Sivas’ta bulunduğu sırada İrade-i Milliye gazetesini çıkarmaya başladı.

Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919)
➤➤ Görüşmeler Temsil Heyeti başkanı ile İstanbul Hükümeti’nin Bahriye Nazırı Salih Paşa arasında yapılmıştır.

Görüşmelerde seçimler yapılarak Osmanlı Mebuslar Meclisinin açılmasına karar verildi. Amasya Görüşmeleri
ile İstanbul Hükümeti Temsil Heyetini (Milli mücadeleyi) resmen tanımış oldu.

53

8. Sınıf İstiklal Yolculuğu

Etkinlik 9

İTA.8.2.5. Millî Mücadele’nin hazırlık döneminde Mustafa Kemal’in yaptığı çalışmaları analiz eder.

1. Tabloda yer alan ifadeleri ait olduğu gelişmelerle eşleştiriniz.

İfadeler Amasya Erzurum Sivas
Genelgesi Kongresi Kongresi

a. Ülke genelindeki milli cemiyetler birleştirildi. ✓

b. “Milletin geleceğini, milletin azim ve kararı kur- ✓ ✓
taracaktır.” kararı alındı. ✓
✓
c. İlk defa manda ve himaye reddedildi. ✓

d. İrade-i Milliye adıyla bir gazete çıkarıldı.

e. Temsil Heyetinin doğu illerini temsil etmesi ka- ✓
bul edildi. ✓

f. Manda ve himaye fikri kesin olarak reddedildi.

g. Doğu Anadolu’nun Türklere ait olduğunu kanıt-
lamak için toplandı.

h. Her yönüyle milli bir kongredir.

2. Aşağıdaki haritada Atatürk’ün Milli Mücadele’nin hazırlık aşamasında faaliyetlerde
bulunduğu şehirler gösterilmiştir. Atatürk’ün bu faaliyetleri hangi şehirlerde gerçek-
leştirdiğini kronolojik olarak sıralayınız.

Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkış Erzurum Kongresi
İstanbul’dan ayrılışı

Temsil Heyet-i Sivas Kongresi
Ankara’da
Amasya Genelgesi

1. İstanbul 2. Samsun 3. Amasya 4. Erzurum 5. Sivas 6. Ankara

54

8. Sınıf İstiklal Yolculuğu

Etkinlik 9

3. Aşağıdaki tabloda Erzurum Kongresi’nin bazı özellikleri verilmiştir. Bu özelliklerin böl-
gesel veya ulusal olma şekline göre işaretleyiniz.

Erzurum Kongresi Bölgesel Ulusal
✓
a. “Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür,parçalanamaz.”
kararının alınması ✓
✓
b. Doğu illeri delegelerinin katılımıyla toplanması ✓
✓
c. İlk defa manda ve himayenin reddedilmesi

d. “Kuvayımilliye’yi etkin ve ulusal iradeyi egemen kılmak te-
mel ilkedir.” kararının alınması

e. Temsil Heyetinin Doğu Anadolu illerini temsil edeceğine ka- ✓
rar verilmesi

f. Hristiyan azınlıklara siyasal üstünlük ve toplumsal dengemi-
zi bozacak ayrıcalıklar verilemeyeceğinin vurgulanması

4. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” veya yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

İfade D Y
✓
a. Erzurum Kongresi kararına göre; Ali Fuat Cebesoy Batı Anadolu ✓
Kuva-i Milliye Komutanlığına atanmıştır.
✓
b. Amasya Görüşmelerinde alınan kararlardan sadece Osmanlı Me- ✓ ✓
busan Meclisi’nin açılmasıyla ilgili madde uygulanmıştır. ✓

c. Amasya Genelgesi kararına göre İrade-i Milliye adıyla bir gazete
çıkarılmıştır.

d. Millî Mücadele’nin hazırlık döneminde ülkemizin çeşitli yerlerinde ✓
birçok kongreler düzenlenmiştir.

e. Erzurum Kongresi, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin ortak çalışmaları ✓
sonucunda toplanmıştır.

f. Damat Ferit Paşa’nın istifası, Milli Mücadele’nin İstanbul Hükü- ✓
meti’ne karşı kazandığı ilk siyasi başarı olmuştur.

g. Havza Genelgesi’nde Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre
toplanmasına karar verilmiştir.

h. Havza Genelgesi, Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın temel programını
oluşturmuştur.

i. Osmanlı hükümeti, Amasya Görüşmelerinde Temsil Heyeti’ni ✓
hukuki olarak tanımıştır.

j. Erzurum Kongresi’nde manda ve himaye fikri kesin olarak redde-
dilmiştir.

55

8. Sınıf İstiklal Yolculuğu

Etkinlik 9

5. Aşağıda Milli Mücadele’nin çeşitli dönemlerinde alınan bazı kararlar ile bu kararların
özellikleri verilmiştir.Buna göre kararlarla özellikleri eşleştiriniz.

İfade Özellikler

1. Milletin geleceğini, milletin Kurtuluş Savaşının gerekçesi a.
azim ve kararı kurtaracaktır. ve amacı belirlenmiştir.

2. Vatanın ve milletin bağımsızlı- Millî mücadelenin yayın orga- b.
ğı tehlikededir. nı olarak faaliyet göstermiştir.

3. Manda ve himaye kabul olu- Temsil Heyeti hukuken tanın- c.
namaz. mıştır.

Millî cemiyetler Anadolu ve Ru- Kurtuluş Savaşı’nın yöntemi d.
4. meli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti belirlenmiştir.

adıyla tek çatı altında toplandı. Tam bağımsızlık vurgulanmış- e.
İstanbul Hükümeti, Temsil tır.
5. Heyetiyle Amasya Görüşme-
lerini yaptı.

6. İrade-i Millîye adlı gazetenin Kurtuluş Savaşı’nın tek elden f.
çıkartılmasına karar verildi. yönetilme imkanı doğmuştur.

Silah, cephane ve diğer Kapitülasyonların kabul edil- g.
7. araçlar hiçbir şekilde elden meyeceği vurgulanmıştır.

çıkarılmayacaktır. İşgalcilere karşı konulacağı h.
Millî ve ekonomik gelişmemi- anlaşılmaktadır.
8. zi engelleyen mali sınırlamalar
kaldırılmalıdır.

1. d 2. a 3. e 4. f 5. c 6. b 7. h 8. g

56

8. Sınıf İstiklal Yolculuğu KKT - 9 

1. Sivas Kongresi’nde millî cemiyetler, Anadolu ve 4. Aşağıdaki kararlardan hangisiyle milli müca-
Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla birleş- delenin yöntemi belirlenmiştir?
tirilmiştir.
A) Milletin geleceğini milletin azim ve kararı kurta-
Alınan bu kararla; racaktır.

I. Ülke birliğinin korunması B) Yurdun bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlike-
II. Millî mücadelenin tek elden yürütülmesi dedir.
III. Yerel mücadelenin sürdürülmesi
C) Manda ve himaye kabul olunamaz.
gibi amaçlardan hangisi ya da hangilerine ula-
şılmak istenmiştir? D) İstanbul’daki hükümet, üzerine aldığı sorum-
luluğun gereğini yerine getirememektedir. Bu
durum ulusumuzu yok olmuş gibi gösteriyor.

A) Yalnız I B) I ve II
C) I, II ve III D) I ve III

2. Sivas Kongresi’nde alınan kararlardan birisi de 5. Mustafa Kemal Milli Mücadele’de basının önemi-
İrade-i Millîye adlı gazetenin çıkartılması olmuş- nin farkındaydı. Ülkenin durumunu ve yapılması
tur. gerekenleri halka anlatmada, halkın aynı gaye
etrafında birleştirilmesinde ve harekete geçirilme-
Alınan bu kararla aşağıdakilerden hangisi sinde basından mutlaka faydalanmak gerekliydi.
amaçlanmamıştır?
Buna göre;
A) Kongre’de alınan kararları halka duyurmak
I. İrade-i Millîye gazetesi
B) Halkı milli mücadele konusunda bilinçlendirmek II. Hâkimiyet-i Millîye gazetesi
III. Anadolu Ajansı
C) İstanbul Hükümeti’yle milli mücadele arasında
iş birliği yapılmasını sağlamak gibi gelişmelerden hangileri bu amaca yöne-
liktir?
D) Kamuoyunu kurtuluş mücadelesi konusunda
doğru bilgilendirmek A) I, II ve III B) II ve III
C) I ve III D) I ve II

3. Erzurum Kongresi’nde gündemi meşgul eden 6. Erzurum Kongresi’nin aşağıdaki kararlarından
konulardan birisi de “manda” sorunu olmuştur. hangisinde yönetim sisteminin değiştirileceği-
Manda fikri bu kongrede ilk kez reddedilmiştir. ne işaret edilmiştir?

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin savu- A) Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölüne-
nulduğunu gösterir? mez.

A) Millî bağımsızlığın B) Manda ve himaye kabul edilemez.
B) Milli egemenliğin
C) Cumhuriyet yönetiminin C) Hıristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyetimizi ve
D) Kapitülasyonların sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verile-
mez.

D) Kuvâ-yı Millîye’yi tek kuvvet olarak tanımak ve
millî iradeyi hâkim kılmak esastır.

57

8. Sınıf Bir Milletin Yemini: Misakımilli, İstanbul’un İşgali
Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı

Bir Milletin Yemini: Misakımilli

➤➤ Amasya Görüşmeleri’nde alınan kararla yurdun her tarafında seçimler yapılarak İstanbul’da Son Osmanlı Me-
buslar Meclisi açıldı. Mustafa Kemal, Ankara’da Mebusan Meclisi’ne katılacak milletvekilleriyle görüşmeler
yaptı. Bu görüşmeler sırasında onlardan, Erzurum ve Sivas Kongreleri’yle son şekli verilen Misakımillî belgesini
mecliste kabul etmelerini istedi. Mustafa Kemal, güvenlik nedeniyle İstanbul’a gitmedi.Bu süreçte Ankara Milli
Mücadele’nin merkezi haline geldi.

Ankara’nın Millî Mücadele’nin merkezi olmasında; Batı Cephesi’ne yakınlık, ulaşım ve haberleşme im-
kanlarının uygun olması, Mebusan Meclisinin toplanacağı İstanbul’a yakın olması gibi faktörler etkili
olmuştur.

Misakımillî Kararları (28 Ocak 1920)

Misakımillî Kararları Osmanlı Mebusan Meclisi, 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplandı. 28 Ocak
(28 Ocak 1920) 1920 tarihinde Misakımillî’yi (Millî Ant) kabul etti. Buna göre;

• Misakımillî ile Türk yurdunun sınırları çizildi.

• Türk ulusu tam bağımsızlık amacını dünyaya duyurdu.

• Kurtuluş Savaşı’nın temel programı yasallaşmış oldu.
Misakımilli’nin ilanı İstanbul’un İtilaf devletleri tarafından resmen işgaline ne-
den oldu. (16 Mart 1920) İstanbul’un işgali BMM’nin Ankara’da açılmasına
zemin hazırlamıştır.
Misakımilli kararları Osmanlı Mebuslar Meclisinde kabul edildiği için millet
egemenliğinin ortaya çıkardığı bir sonuçtur.Bu noktada iki kavramı açıklaya-
lım:
Milli bağımsızlık, bir devletin ve milletin her türlü alanda kendi çıkarları doğ-
rultusunda hareket etmesidir. Örneğin; kapitülasyonların kaldırılması …
Milli egemenlik, milletin kendini yönetecek temsilcileri belli bir süre için seç-
mesidir. Örneğin; TBMM’nin açılması…

Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı (23 Nisan 1920)
➤➤ Seçimler yapıldıktan ve gerekli hazırlıklar tamamlandıktan sonra Ankara’da Büyük Millet Meclisi 23 Nisan

1920’de toplandı. Mustafa Kemal oy birliğiyle Büyük Millet Meclisi’nin ilk başkanı seçildi. Anadolu’da gücünü
millet iradesinden alan yeni bir yönetim oluştu.

İlk BMM özellikleri;
• Farklı görüş ve kesimlerin bir araya gelerek oluşturmuştur. (Demokratik özellik gösterir.)

• BMM tam bağımsızlık düşüncesine sahipti.

• Misakımillî’yi gerçekleştirmek temel hedeftir.

• Güçler birliği ilkesine dayalıdır. (Olağanüstü meclis)

• Yeni bir devlet kurulmuştur. (Kurucu meclis)

23 Nisan 1920’de TBMM’nin Açılışı
58

8. Sınıf Bir Milletin Yemini: Misakımilli, İstanbul’un İşgali
Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı

Etkinlik 10

İTA.8.2.6. Misakımilli’nin kabulünü ve Büyük Millet Meclisinin açılışını vatanın bütünlüğü esası ile “ulusal ege-
menlik” ve “tam bağımsızlık” ilkeleri ile ilişkilendirir.

1. Aşağıdaki tabloda BMM’ye ait bazı özellikler verilmiştir. Bu özelliklerle karşısında ve-
rilen nitelikleri eşleştiriniz.

BMM’nin Özellikleri BMM’nin Nitelikleri

1. Kurtuluş savaşını yönetmiştir. a. Olağanüstü Meclis

2. Güçler birliği ilkesine dayalıdır. b. Kurucu Meclis

3. Yeni bir devletin temelleri atılmıştır. c. Demokratik Meclis

4. Farklı görüşlerden ve kesimlerden d. Milli Meclis
oluşmuştur.

5. Türk adını taşıyan ilk meclistir. e. Savaş Meclisi

1. e 2. a 3. b 4. c 5. d

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” veya yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

a. BMM’nin amaçlarından birisi de Misakımillî hedefini gerçekleş- ✓
tirmektir. ✓

b. Misakımillî ile Türk yurdunun sınırları çizilmiştir. ✓
✓
c. Misakımillî’yi zorla kaldırmak isteyen İtilaf Devletleri, Ankara’yı ✓
resmen işgal etmiştir.
✓
d. Amasya Genelgesi kararları sonucunda İstanbul Hükümeti, Me- ✓
busan Meclisinin toplanması kararını almıştır.
✓
e. 23 Nisan 1920’de açılan meclis “Meclis Hükümeti Sistemini” be- ✓
nimsemiştir. ✓

f. Misakımillî’nin kararlarında ulusal egemenliğin önemi vurgulan-
mıştır.

g. Misakımillî Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde alınan kararlara da-
yanmaktadır.

h. İstanbul şehri zamanla millet iradesinin ve Millî Mücadele’nin
merkezi hâline gelmiştir.

i. BMM manda ve himaye fikrini benimsemiştir.

j. Misakimilli kararlarında BMM’nin saltanat ve hilafet makamlarının
da üzerinde olduğu vurgulanmıştır.

59

8. Sınıf Bir Milletin Yemini: Misakımilli, İstanbul’un İşgali
Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı

Etkinlik 10

3. Aşağıdaki cümlelerde noktalı olan yerlere uygun olan sözcükleri yazınız.

1. Ulusal egemenlik 2. Müdafaa-i Hukuk Gurubu 3. İstanbul

4. Misakımilli 5. Tam bağımsızlık 6. Güvenlik
Erzurum
7. Güçler birliği 8.

a. Mustafa Kemal, 6 nedeniyle İstanbul’daki Son Osmanlı Mebuslar toplantısına
gitmedi.

b. 16 Mart 1920’de 3 İtilaf Devletleri tarafından resmen işgal edildi.

c. BMM, 1 ilkesini benimsemiştir.

d. Amasya Görüşmelerinde alınan karara göre yapılan seçimlerde Mustafa Kemal 8
’dan milletvekili seçildi.

e. Mustafa Kemal, Osmanlı Mebusan Meclisi’ne katılan arkadaşlarından 2 kur-
malarını istedi.

f. Son Osmanlı Mebusan Meclisi, 28 Ocak 1920’de 4 kararlarını kabul etti.

g. BMM yasama,yürütme ve yargı yetkilerini kendisinde toplayarak 7 ilkesini
benimsemiştir.

h. Kapitülasyonların reddedilmesi 5 İlkesinin benimsendiğini gösterir.

4. Aşağıdaki tabloda yer alan Milli Mücadele dönemi gelişmelerini kronolojik olarak sı-
ralayınız.

a. Misakımillinin kabulü b. TBMM’nin Açılması c. Son Osmanlı Mebuslar
Meclisinin Toplanması

d. Erzurum Kongresi e. İstanbul’un Resmen f. Amasya Görüşmeleri
İşgali

g. Temsil Heyetinin h. Sivas Kongresi
Ankara’ya Gelişi

1. d 2. h 3. f 4. g 5. c 6. a 7. e 8. b

60

8. Sınıf Bir Milletin Yemini: Misakımilli, İstanbul’un İşgali
Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı

Etkinlik 10

5. Aşağıdaki gelişmelerin “ulusal egemenlik” ve “tam bağımsızlık” ilkelerinden hangisiy-
le ilgili olduğunu işaretleyiniz.

Gelişmeler Ulusal Tam
Egemenlik Bağımsızlık
a. 16 Mart 1920’de İstanbul İtilaf Devletleri tarafından
işgal edilmiştir. ✓ ✓
✓ ✓
b. İtilaf Devletleri asker ve sivil yetkililerin de bulunduğu ✓ ✓
vatanseverleri Malta Adası’na sürgüne göndermiştir. ✓
✓
c. Misakımilli’de siyasi, adli ve mali gelişmemize engel
olacak sınırlamalar kaldırılması kararı alınmıştır.

d. BMM’nin açılışında “BMM’nin üstünde bir güç yok-
tur.” kararı alınmıştır.

BMM’nin açılışında “Padişah ve halife baskı ve
e. zordan kurtulduğu zaman, meclisin düzenleyeceği

yasal ilkeler içinde durumunu alır.”kararı alınmıştır.

f. İstanbul’dan Ankara’ya gelebilen milletvekillerinin de
BMM’ye katılabileceği vurgulanmıştır.

g. Sivas Kongresi’nde ”Manda ve himaye kesinlikle ka-
bul edilemez.” kararı alınmıştır.

h. Mebusan Meclisi’nin dağıtılması üzerine Ankara’da
yeni bir meclisin açılmasına karar verilmiştir.

6. Büyük Millet Meclisinde (BMM) kürsünün arkasında yer alan “Hâkimiyet milletindir.”
yazısı ne anlama gelmektedir, kısaca açıklayınız.

“Hakimiyet milletindir” ifadesi ülkeyi yönetme yetkisinin
dini bir otoritede ya da bir padişahta değil halkın kendi-

sinde olduğunu anlatır.
61

8. Sınıf Bir Milletin Yemini: Misakımilli, İstanbul’un İşgali KKT - 10 
Büyük Millet Meclisi’nin Açılışı

1. Mebusan Meclisi üyelerinin Misakımillî’yi kabul 4. 23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi çe-
etmeleri üzerine İtilaf Devletleri kararın geri alın- şitli meslek grupları ve toplumsal tabakalardan
ması yönünde hükûmete baskı yaptılar. Baskılar gelmiş milletvekillerinden oluşuyordu.
sonuçsuz kalınca 16 Mart 1920’de de İstanbul’u
resmen işgal ederek bazı milletvekillerini tutukla- Bu durum BMM’nin aşağıdaki niteliklerden
dılar. hangisine sahip olduğunu gösterir?

Buna göre İtilaf devletlerinin; A) Olağanüstü Meclis
B) Kurucu Meclis
I. Ulusal egemenlik C) Demokratik Meclis
D) Savaşçı Meclis
II. Manda ve himaye

III. Vatanın bütünlüğü

gibi ilkelerden hangisi ya da hangilerini önem-
sediği söylenemez?

A) I ve II B) I ve III 5. TBMM’nin açılmasıyla ………………….. görevi
C) I, II ve III D) Yalnız II sona ermiştir.

Öğretmenin tahtaya yazdığı cümleyi aşağıdaki
öğrencilerden hangisi doğru tamamlamıştır?

A)
Mebusan Meclisi

2. Milli Mücadele döneminde görülen olaylar Can Ayan Meclisi
kronolojik olarak sıralandığında aşağıdakiler- B)
den hangisi ilk sırada yer alır?
Nazlı İtilaf Devletleri
A) Erzurum Kongresi C)
B) Amasya Görüşmeleri
C) TBMM’nin açılması
D) İstanbul’un resmen işgali

Mine Temsil Heyeti
D)

Elif

3. Milli Mücadele’nin farklı zamanlarında alınan 6. İtlaf Devletleri’nin 16 Mart 1920’de İstanbul’u
aşağıdaki kararlardan hangisi yönetimde ege- resmen işgal ederek Mebusan Meclisini ba-
menlik anlayışının değişeceğinin kanıtıdır? sıp milletvekilleri ve aydınları tutuklamaları
aşağıdakilerden hangisine karşı olduklarını
A) Hükümet kurmak zorunludur. gösterir?

B) Ulusal sınırlar içinde bulunan vatan, parçalan- A) Milli egemenlik B) Manda ve himaye
maz bir bütündür. C) Sömürgecilik D) Kapitülasyonlar

C) Hristiyan azınlıklara siyasal üstünlük ve toplum-
sal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

D) Kuvayımilliye’yi etkin milli iradeyi hakim kılmak
esastır.

62

8. Sınıf Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

➤➤ İtilaf Devletleri ve Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın kışkırtmaları sonucu Kuvayımilliye ve Millî Mücadele’ye kar-
şı Anadolu’nun birçok yerinde ayaklanmalar çıktı. İstanbul Hükûmeti, halkın dinî duygularını istismar ederek
şeyhülislamdan, Kuvayımilliyecilerin dine karşı mücadele ettikleri yönünde fetvalar aldı.
Bu ayaklanmaların başlıcaları şunlardır;
• İstanbul Hükümeti’nin çıkardığı ayaklanmalar ➩ Kuvayıinzibatiye ve Anzavur ayaklanmaları
• İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin kışkırtmaları sonucu çıkan ayaklanmalar ➩ Bolu, Düzce, Yoz-
gat, Konya, Bozkır, Cemil Çeto, Koçgiri ve Milli aşireti ayaklanmaları
• Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar ➩ Rum Pontus ve Ermeni ayaklanmaları
• Bazı Kuvayımilliyecilerin Çıkardığı Ayaklanmalar ➩ Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe ayaklanmaları

Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkan Ayaklanmalar
Büyük Millet Meclisinin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Tedbirler

• Büyük Millet Meclisi ayaklanmalara karşı 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkardı. Hıyanet-i
Vataniye Kanunu’nun etkili şekilde uygulanması için İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Bu mahkemeler ayak-
lanmacıları ve Millî Mücadele’ye zarar veren diğer suçluları yargılayıp cezalandırdı.

• Damat Ferit hükümetinin Anadolu hareketi aleyhine yaptırdığı fetvalara karşı, Ankara müftüsü Rıfat Börekçi
tarafından karşı fetva yayınlandı.

• Damat Ferit, vatan haini ilan edilerek vatandaşlıktan çıkarıldı.
• İsyancılar üzerine Kuvâ-yı Millîye birlikleri gönderilerek ayaklanmalarla mücadele edildi.

Ayaklanmalar; milli mücadelenin başarısını geciktirdi. İşgallerin genişlemesini kolaylaştırdı. Düzenli ordu-
nun kurulmasının bir süre gecikmesine, silah ve malzeme kaybına sebep oldu.

Ayaklanmaların bastırılması sonrasında Büyük Millet Meclisinin otoritesini arttı.

63

8. Sınıf Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Etkinlik 11

İTA.8.2.7. Büyük Millet Meclisine karşı ayaklanmalar ile ayaklanmaların bastırılması için alınan tedbirleri analiz
eder

1. İstanbul Hükümeti’nin ve İtilaf Devletlerinin kışkırtmaları sonucunda Büyük Millet Meclisine
karşı Anadolu’nun pek çok yerinde ayaklanmalar çıktı.

Tabloda yer alan ayaklanmaları ilgili bölümlere yerleştiriniz.

1. Anzavur 2. Milli aşireti Ayaklanması 3. Ermeni Ayaklanması
Ayaklanması

4. Çerkez Ethem Ayak- 5. Rum Pontus Ayaklanması 6. Kuvayıinzibatiye
lanması Ayaklanması

7. Koçgiri Ayaklanması 8. Demirci Mehmet Efe
Ayaklanması

İstanbul Hükümeti tarafından doğrudan İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin
a. çıkartılan ayaklanmalar b. kışkırtmaları sonucu çıkan ayaklanmalar

1, 6 2, 7

Azınlıkları çıkardığı ayaklanmalar. Bazı Kuvayımilliyecilerin çıkardığı
c. d. ayaklanmalar
3, 5 4, 8

2. Aşağıdaki tabloda Büyük Millet Meclisine karşı çıkan ayaklanmaların bazı sonuçları veril-
miştir.

Bu sonuçları milli mücadele açısından olumlu ya da olumsuz şeklinde değerlendiriniz.

Sonuçlar Olumlu Olumsuz

a. Milli mücadelenin başarısı gecikti. ✓ ✓
✓
b. Büyük Millet Meclisi’nin otoritesi arttı. ✓
✓ ✓
c. Düzenli ordunun kurulma süreci hızlandı. ✓

d. Kardeş kanı döküldü.

e. Yunanlıların Batı Anadolu’da ilerleyişi hızlandı.

f. Millî mücadeleye olan katılım arttı.

g. Millî mücadele aleyhinde mücadele edenlerin etkisi
azaldı.

64

8. Sınıf Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Etkinlik 11

3. Büyük Millet Meclisi’nin ayaklanmalara karşı aldığı önlemleri yazınız.

a. Hıyanet-i Vataniye Kanunu b. İstiklal Mahkemeleri’nin
çıkarılması kurulması

c. Millî Mücadele’yi destekleyen d. İsyancılar üzerine Kuvâ-yı Millîye
fetvalar yayınlanması birliklerinin gönderilmesi

4. “İstanbul’da Damat Ferit Paşa Kabinesi ve bütün menfi ve hain teşkilatın vücuda getirdiği
blok ve bu blokun Anadolu içindeki bütün isyan teşkilatı, bütün düşmanlar ve Yunan ordusu,
el birliği ile aleyhimizde faaliyete geçtiler. Bu ortak saldırı politikasının talimatı da Padişah ve
Halifenin, düşman uçakları da dâhil olduğu hâlde, her türlü vasıtalarla memlekete yağdırdığı
padişaha karşı ayaklanma fetvasıydı.”
Mustafa Kemal’in sözlerini dikkate alarak Büyük Millet Meclisi’ne karşı çıkan ayaklan-
malar hakkındaki düşüncelerinizi yazınız.

Verilen ifade Mondros Ateşkes Antlaşması’nın maddeleri dikkate alarak
değerlendirilmelidir.

65

8. Sınıf Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar KKT - 11 

1. Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe gibi bazı 4. İstiklal Mahkemeleri üyeleri milletvekilleri arasın-
Kuvayımilliyeciler milli mücadeleye karşı ayaklan- dan seçilmekteydi.
mışlardır.
Bu durum aşağıdaki süreçlerden hangisinin Bu durum Büyük Millet Meclisi’nin aşağıdaki
hızlanmasına neden olmuştur? güçlerden hangisini kullandığının kanıtıdır?
A) İtilaf Devletlerine olan destek
B) Düzenli ordunun kurulması A) Yasama B) Yürütme
C) İstanbul Hükümeti’nin güçlenmesi C) Askeri D) Yargı
D) BMM’nin açılması
5. Büyük Millet Meclisi 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i
2. Aşağıdakilerden hangisi, Milli Mücadele döne- Vataniye Kanunu’nu çıkarmıştır.
minde Anadolu’da kardeş kanının dökülmesine
yol açmıştır? Aşağıdaki öğrencilerden hangisi Hıyanet-i
A) Büyük Millet Meclisine karşı çıkan ayaklanmalar Vataniye Kanunu’nun çıkarılma gerekçesini
B) Misakımilli kararlarının kabulü yanlış ifade etmiştir?
C) İstanbul’un İşgali
D) Son Osmanlı Mebuslar Meclisinin kapatılması A)
BMM’ye karşı çıkan ayaklanma-
ları bastırmak

Okan Millî Mücadele’ye zarar veren
B) suçluları engellemek

Necla Asker kaçaklarını engellemek
C)

Arda İşgallerin uygulanmasını kolay-
D) laştırmak

Ferit

3. Büyük Millet Meclisi Hıyanet-i Vataniye Kanu- 6. Aşağıdakilerden hangisi TBMM’nin kendisi-
nu’nun etkili şekilde uygulanması için İstiklal ne karşı çıkan ayaklanmalar sonucunda aldığı
Mahkemelerini kurmuştur. önlemlerden biri değildir?

Bu mahkemeler; A) İstanbul Hükümeti’nin fetvalarına karşı Ankara
Müftüsü Rıfat Börekçi’den karşı fetva almak
I. Son Osmanlı Mebuslar Meclisi üyeleri
II. Asker kaçakları B) Hıyaneti Vataniye Kanunu çıkarmak
III. Ayaklanma çıkartanlar C) İstiklal Mahkemelerini kurmak
D) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu çıkartmak
gibi gruplardan hangisi ya da hangilerini yargı-
layıp cezalandırmıştır?

A) I ve II B) Yalnız III
C) I, II ve III D) II ve III

66

8. Sınıf Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması

Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920)

➤➤ İtilaf Devletlerinin kendi aralarında Osmanlı topraklarını paylaşamamaları ve işgallere karşı Türk halkının dire-
nişi, Sevr Antlaşması’nın geç yapılmasına neden olmuştur. Antlaşma Osmanlı heyeti tarafından 10 Ağustos
1920’de Paris yakınlarındaki Sevr kasabasında imzalanmıştır.

Sevr Antlaşması hukuken geçerli değildir. Çünkü; Meclis-i Mebusan tarafından onaylanmamıştır.

Sevr Antlaşması fiilen geçerli değildir. Çünkü; Anadolu halkı direnerek yürürlüğe konulmasına izin ver-
memiştir.

Sevr Antlaşması’nın bazı maddeleri şunlardır:
• İstanbul ve çevresi ile Anadolu’nun bir bölümü Osmanlı Devleti’nde kalacak, azınlık hakları gözetilmez ise
İstanbul Türklerin elinden alınacak,
• Boğazlar bütün devletlerin gemilerine açık olacak, uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek, bu ko-
misyonda Türk üye bulunmayacak,
• Osmanlı Devleti’nde zorunlu askerlik kaldırılacak, toplam asker sayısı 50.700’ü geçmeyecektir. Bu ordunun
tank, top, ağır makineli tüfek ve uçak gibi silahları olmayacak,
• Kapitülasyonlardan tüm devletler yararlanacak,
• Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti, Suriye ile Irak arasında bir Kürt Devleti kurulacak.
• Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a, Irak ve Arabistan İngiltere’ye, Konya, Antalya ve Muğla tarafları İtal-
ya’ya, Adana-Malatya-Sivas ve Suriye arası (Güney illeri) Fransa’ya verilecekti.

İtilaf Devletleri antlaşma hükümlerine göre, Osmanlı Devleti’ni ve Türk milletini yok saymıştır.

BMM, Sevr Antlaşması’nı imzalayanları ve onaylayanları vatan haini ilan etmiştir.

➤➤ Mustafa Kemal: “Sevr Antlaşması Türk milleti için öylesine uğursuz bir idam kararnamesidir ki onun bir dost
ağzından çıkmamasını dileriz. Bu konuşmamız sırasında bile Sevr Antlaşması’nı ağzıma almak istemem. Sevr
Antlaşması’nı kafasından çıkarmayan milletlerle güven temeline dayanan ilişkilere girişemeyiz. Bize göre böyle
bir antlaşma yoktur.” demiştir.

Sevr Antlaşması’na Göre Osmanlı Devleti
67

8. Sınıf Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması

Etkinlik 12

İTA.8.2.8. Mustafa Kemal’in ve Türk milletinin Sevr Antlaşması’na karşı tepkilerini değerlendirir.

1. Aşağıdaki cümlede yer alan noktalı yerleri verilen kelimelerle uygun şekilde doldurunuz.

a. Saltanat Şurası b. hukuken c. kapitülasyonlar d. BMM

e. zorunlu f. San Remo g. Mebuslar h. vatan haini
askerlik Meclisi

İtilaf Devletleri, 18-26 Nisan 1920’de İtalya’nın f kentinde Osmanlı Devleti’nin duru-
munu görüşmek üzere bir konferans düzenlediler. Burada Sevr Antlaşması’nın taslak metni
hazırlandı. Taslak metnini, Padişah’ın başkanlığında toplanan a onayladı. Bunun
üzerine oluşturulan heyet 10 Ağustos 1920’de Sevr Antlaşması’nı imzaladı. Antlaşma g
tarafından onaylanmadığı için geçersizdir. Sevr Antlaşması’nın hükümlerine göre; Osmanlı
Devleti’nde e kaldırılacak, c İtilaf Devletlerinin yararlanacağı şekilde
genişletilerek yeniden yürürlüğe konulacaktı. d Sevr Antlaşması’nın imzalanmasına
karar verenler ve imzalayanları h ilan etmiştir.

2. Aşağıdaki tabloda Sevr Antlaşması’nın bazı maddeleri verilmiştir. Bu maddelerin Os-
manlı Devleti’ni hangi açılardan etkileyeceğini belirtiniz.

a. Osmanlı Devleti’nde zorunlu askerlik kaldırılacak, toplam asker sayısı 50.700’ü geçme-
yecektir. Bu ordunun tank, top, ağır makineli tüfek ve uçak gibi silahları olmayacaktır.

Güvenlik açısından olumsuz etkilemiştir.

b. Kapitülasyonlar, İtilaf Devletlerinin yararlanacağı şekilde genişletilerek yeniden yürürlüğe
konulacaktır.

Ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir.

c. İstanbul ve çevresi ile Anadolu’nun bir bölümü Osmanlı Devleti’nde kalacak, azınlık hak-
ları gözetilmez ise İstanbul Türklerin elinden alınacak.

Bağımsız olma açısından olumsuz etkilemiştir.

d. Boğazlar savaş zamanında bile bütün devletlerin gemilerine açık tutulacak, Boğazlar
bölgesi kendine ait bayrağı ve bütçesi olan bir komisyon tarafından yönetilecektir.

Bağımsız olma açısından olumsuz etkilemiştir.

68

8. Sınıf Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması

Etkinlik 12

3. Aşağıdaki haritada Sevr Antlaşması’na göre Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşımı ve-
rilmiştir.
Haritada numaralandırılmış yerlerin hangi ülkelerin kontrolüne bırakıldığını belirtiniz.

1 7 3
6 4
2
5

1. İtilaf 2. Fransa 3. Ermeni 4. İngiltere
devletleri

5. İtalya 6. Yunanistan 7. Osmanlı
Devleti

4. Mustafa Kemal’in Sevr Antlaşması’yla ilgili sözlerini yorumlayınız.
Sevr Antlaşması, Türk milleti için öylesine uğursuz bir idam kararna-
mesidir ki onun bir dost ağzından çıkmamasını dileriz. Bu konuşmamız
sırasında bile Sevr Antlaşması’nı ağzıma almak istemem. Sevr Ant-
laşması’nı kafasından çıkarmayan milletlerle güven temeline dayanan
ilişkilere girişemeyiz. Bize göre böyle bir antlaşma yoktur.

Verilen ifade “Milli bağımsızlık” ilkesi dikkate alınarak değerlendirilmelidir.

69

8. Sınıf Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması

Etkinlik 12

5. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” veya yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

İfade DY

a. Büyük Millet Meclisi Sevr Antlaşması’nı imzalayanları ve ✓
onaylayanları vatan haini ilan etmiştir.

b. Sevr Antlaşması Mebusan Meclisi tarafından onaylanmıştır. ✓

c. İtilaf Devletleri, San Remo Konferansı’nda Sevr Antlaşması- ✓
nın taslağını belirlemişlerdir.

d. Sevr Antlaşması Saltanat Şûrası tarafından onaylanmıştır. ✓

e. Sevr Antlaşması hukuken geçerli bir antlaşma değildir. ✓

f. İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması hükümlerine göre Milli müca- ✓
deleyi tanımıştır.

g. Sevr Antlaşması’yla Osmanlı toprakları idari bölge, nüfuz böl- ✓
gesi ve benzeri adlarla çeşitli parçalara ayrılmıştır.

h. Sevr Antlaşması’yla Ege Bölgesi, Doğu Trakya ve diğer Ege ✓
adalarının İtalyanlara verilmesine karar verilmiştir.

Sevr Antlaşması’nın gecikme nedeni, İtilaf Devletleri’nin

i. kendi aralarında Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda anla- ✓

şamamalarıdır.

j. Sevr Antlaşması’na göre kapitülasyonların kaldırılması kabul ✓
edilmiştir.

k. Sevr Antlaşması Türk Milleti tarafından tepkiyle karşılanmış ve red- ✓
dedilmiştr.

70

8. Sınıf Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması KKT - 12 

1. “Kapitülasyonlar İtilaf Devletlerinin yararlanacağı 4. Mustafa Kemal: “Siyasal bağımsızlığımızı, adli,
şekilde genişletilerek yeniden yürürlüğe konula- ekonomik ve mali hayatımızı yok etmeye ve so-
caktır.” nucunda yaşama hakkımızı ortadan kaldırmaya
yönelmiş Sevr Antlaşması bizce yoktur.” demiştir.
Sevr Antlaşması’nda yer alan bu madde
Osmanlı Devleti’ni daha çok hangi alanda sı- Aşağıdaki ifadelerden hangisi Mustafa Ke-
nırlandırmaktadır? mal’in bu sözüyle çelişir?

A) Askeri B) Siyasi A) Sevr Antlaşması BMM tarafından kesinlikle
C) Ekonomik D) Sosyal reddedilmiş, bu antlaşmayı imzalayanlar vatan
haini ilan edilmiştir.
2. İtilaf Devletleri, Birinci Dünya Savaşı’nın yenilen
devletleriyle barış antlaşmaları imzaladıkları halde B) Sevr Antlaşması vatansever hiçbir insanın ve
Osmanlı Devleti ile yapacakları antlaşmayı daha vicdanın kabul edemeyeceği kadar ağır şartlar
sonraya bırakmışlardı. taşımaktadır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi anlatılan C) Sevr Antlaşması Türk milleti tarafından tepkiyle
durumun gerekçesini oluşturur? karşılanmış ve reddedilmiştir.

A) Osmanlı Hükümeti’nin işgallere karşı çıkması D) Sevr Antlaşması Osmanlı Hükûmeti tarafından
“Saltanat Şurası” adı altında oluşturulan bir
B) Osmanlı Devleti’nin Sevr Antlaşması maddele- komisyon tarafından onaylanmıştır.
rini kabul etmemesi
5. Sevr Antlaşması’nın, aşağıdaki maddelerinden
C) Mustafa Kemal’in ve Osmanlı Hükümeti’nin or- hangisi işgaller karşısında Osmanlı Devleti’ni
tak hareket etmeleri savunmasız bırakma amacı taşımaktadır?

D) İtilaf Devletleri’nin Osmanlı topraklarını payla- A) Azınlıkların hakları genişletilecektir.
şamamaları B) Kapitülasyonlar İtilaf Devletlerinin yararlana-

3. cağı şekilde genişletilerek yeniden yürürlüğe
Sevr Antlaşması’nın Mebuslar konulacaktır.
Meclisi tarafından onaylanma- C) Osmanlı ordusunun tank, top, ağır makineli tü-
ması antlaşmanın hangi açıdan fek ve uçak gibi silahları olmayacaktır.
geçerliliğinin olmadığını gösterir? D) Osmanlı Devleti antlaşmaya uymazsa İstan-
bul,Türklerin elinden alınacaktır.
Yasin Öğretmen’in sorduğu soruya aşağıdaki
öğrencilerden hangisi doğru yanıt vermiştir? 6. Avrupalı Devletler Osmanlı Devleti’ni parçalayıp
Türk milletini de yok etmeyi hedefleyen bir ölüm
A) B) fermanı hazırladıklarını düşündüler. Avrupalılar
asırlardır hayalini kurdukları “Türkleri yok etme”
Hukuki Ticari planlarının gerçekleşeceğini sandılar. Ancak bu
plan ölü doğmuş, hiçbir zaman yürürlüğe girme-
Hamza Melih miştir.
C) D)
Askeri Bu açıklama aşağıdaki antlaşmalardan hangi-
Sosyal siyle ilgilidir?

Nur Deniz A) Atina Antlaşması
B) Uşi Antlaşması
C) Sevr Antlaşması
D) İstanbul Antlaşması

71

3. ÜNİTE

MİLLİ BİR DESTAN: YA İSTİKLAL YA ÖLÜM!
Doğu ve Güney Cepheleri
Batı Cephesi
Maarif Kongresi

Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye
Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruza

Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması
Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Millî Mücadele

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.3.1. Millî Mücadele Dönemi’nde Doğu Cephesi ve Güney Cephesi’nde meydana gelen gelişmeleri
kavrar.

➢➢ İTA.8.3.2. Millî Mücadele Dönemi’nde Batı Cephesi’nde meydana gelen gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.3.3. Millî Mücadele’nin zor bir döneminde Maarif Kongresi yapan Atatürk’ün, millî ve çağdaş eğitime

verdiği önemi kavrar.
➢➢ İTA.8.3.4. Türk milletinin millî birlik, beraberlik ve dayanışmasının bir örneği olarak Tekalif-i Millîye Emirleri

doğrultusunda yapılan uygulamaları analiz eder.
➢➢ İTA.8.3.5. Sakarya Meydan Savaşı’nın kazanılmasında ve Büyük Taarruz’un başarılı olmasında Mustafa

Kemal’in rolüne ilişkin çıkarımlarda bulunur.
➢➢ İTA.8.3.6. Lozan Antlaşması’nın sağladığı kazanımları analiz eder.
➢➢ İTA.8.3.7. Millî Mücadele Dönemi’nin siyasi, sosyal ve kültürel olaylarının sanat ve edebiyat ürünlerine

yansımalarına kanıtlar gösterir.

8. Sınıf Doğu ve Güney Cepheleri

Kazım Karabekir
Paşa

Misakımilli Kuvayimilliye

Halide Edip Düzenli Ordu
Adıvar
Ünite ile ilgili
kavramlar

Lozan Barış Tekâlifimilliye
Antlaşması Maarif

Başkomutan

74

8. Sınıf Doğu ve Güney Cepheleri

Doğu ve Güney Cepheleri
İlk Zafer Müjdesi: Doğu Cephesi

Van gölü

Tuz gölü

Doğu Cephesi

Güney Cephesi

➤➤ Millî mücadele; doğuda Ermenilere, güneyde Fransız ve Ermenilere, batıda ise Yunanlılara karşı yapılmıştır.
İngiltere, Fransa ve Rusya çıkarları doğrultusunda Ermenileri milliyetçilik düşüncesiyle kışkırtmış ve destekle-
mişlerdi.

➤➤ Ermeniler, Mondros ve Sevr Antlaşması hükümlerine dayanarak Doğu Anadolu’da devlet kurmak amacıyla
faaliyetlerini giderek arttırdı. 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu tarafından
yenilen Ermenilerle Gümrü Antlaşması yapıldı. (3 Aralık 1920) Antlaşmaya göre; Ermeniler, Doğu Anadolu’dan
çekilmişlerdir.
Gümrü Antlaşması;
• BMM’nin uluslararası alanda kazandığı ilk askeri ve siyasi başarıdır.
• Ermeniler, Anadolu’da devlet kurma düşüncesinden vazgeçmişlerdir.

Anadolu’nun Güneyinde Millî Direniş
➤➤ Maraş, Urfa, Antep ve Adana’da yaşayan halk, Kuvayimilliye’yle birlikte Fransız ve Ermeni işgalcilerine karşı

mücadele etmişlerdir.
➤➤ Fransızlar 11 Şubat 1920’de Maraş’tan, 11 Nisan 1920’de Urfa’dan ve 20 Ekim 1921’de Antep ve Adana’dan

çekilmek zorunda kaldılar. Sütçü İmam (Maraş), Yüzbaşı Ali Saip Bey (Urfa), Şahin Bey (Antep) ve Tayyar Ra-
hime Hanım gibi kahramanlar Güney Cephesi’nde fedakârca mücadele etmişlerdir.

TBMM tarafından; Antep’e Gazi (1921), Maraş’a Kahraman (1973), Urfa’ya Şanlı (1984) unvanları veril-
miştir.

➤➤ 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması’yla Fransızlar işgal ettikleri yerlerden çekildiler. Böylece Gü-
ney Cephesi kapandı.

Tayyar Rahmiye Hanım
75

8. Sınıf Doğu ve Güney Cepheleri

Etkinlik 13

İTA.8.3.1. Millî Mücadele Dönemi’nde Doğu Cephesi ve Güney Cephesi’nde meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. Aşağıda verilen milli mücadele kahramanlarını mücadele ettikleri yerlere göre uygun
şekilde eşleştiriniz.

a. Kazım Karabekir b. Sütçü İmam c. Tayyar Rahime Hanım
d. Yüzbaşı Saip Bey e. Şahin Bey f. Rıdvan Hoca

1. Doğu Cephesi a 2. Maraş b, f 3. Osmaniye c

4. Antep e 5. Urfa d

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” veya yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

İfade D Y
✓
a. Büyük Millet Meclisi ve Ermeniler arasında Gümrü Antlaşması ✓
yapıldı. ✓
✓
b. Güney Cephesi’nde yapılan mücadelede Kazım Karabekir Paşa ✓
komutasındaki Türk ordusu başarılı oldu.

c. Gümrü Antlaşması’yla Ermeniler Anadolu’da devlet kurma amaç- ✓
larından vazgeçtiler.

d. Güney Cephesi’nde Fransız ve Ermeni işgalcilerle mücadele ✓
edilmiştir.

e. Gümrü Barış Antlaşması’yla Kars, Sarıkamış, Kağızman, Kulp ve ✓
Iğdır Türkiye’ye bırakıldı.

f. Ankara Antlaşması, Büyük Millet Meclisi’nin uluslararası alanda
kazandığı ilk siyasi zaferdir.

g. Kilikyalılar Cemiyeti Doğu Cephesi’nde faaliyetlerini sürdürmüş-
tür.

h. Batı Cephesi’nde Ermenilere karşı mücadele edilmiştir.

ı. Fransızlar, Ankara Antlaşması’ndan sonra Güney Anadolu top- ✓
raklarından çekilmişlerdir.

i. Ermenistan Gümrü Antlaşması’yla, Büyük Millet Meclisi’ni res- ✓
men tanımıştır.

76

8. Sınıf Doğu ve Güney Cepheleri

Etkinlik 123

3. Aşağıda verilen kavramlarla ilişkili olan cepheyi işaretleyiniz.

İfadeler Doğu Cephesi Güney Cephesi
a. Gümrü Antlaşması ✓
b. Fransızlar ✓
c. Ankara Antlaşması ✓
d. Adana Dörtyol ✓
e. Gürbüzler ordusu ✓
f. Şahin Bey ✓
g. 15. Kolordu ✓
h. Kara Hasan Müfrezesi ✓
i. General Harbord Raporu ✓
j. Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır ✓

4. Aşağıdaki cümlelerde noktalı olan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

Dörtyol - Gürbüzler ordusu – Ermenistan – Kazım Karabekir – Maraş – Fransa ve Er-
meniler – Ankara Antlaşması – Gümrü Antlaşması

a. BMM ve Misakımilliyi tanıyan ilk devlet Ermenistan olmuştur.

b. Gümrü Antlaşması ile Doğu Cephesi kapanmıştır.

c. 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Doğu Cephesi’nde önemli ba-
şarılar kazanmıştır.

d. Ankara Antlaşması ile Güney Cephesi kapanmıştır.

e. İlk Kuvayimilliye hareketi Hatay Dörtyol ’da Fransızlara karşı başlamıştır.

f. Karabekir Paşa Birinci Dünya Savaşı sırasında anasız babasız kalan 4 bin kadar çocuğa

sahip çıkarak onlara “ Gürbüzler ordusu ” adını vermiştir.

g. Güney Cephesi’nde Fransa ve Ermeniler ile mücadele edilmiştir.

h. Maraş şehrinde Sütçü İmam adıyla tanınan vatansever Fransızlarla yapılan
mücadelede önemli rol oynamıştır.

77

8. Sınıf Doğu ve Güney Cepheleri KKT - 13 

1. “Antlaşma şartlarımızı kabul etmeyen Ermenilere 4. Üsteğmen Şahin Bey, Fransız Komutanlığına şu
karşı taarruz başlattım. Son darbelerden sonra mektubu yazdı: ” … Türk esir yaşamaz, diye duy-
Ermeniler antlaşma şartlarımızı kabul ettiler. Ant- madın mı? Namus ve hürriyeti için ölüme atılmak
laşma şart olarak 2.000 tüfek, 3 batarya seri ateşli bize, ağustos ayı sıcağında soğuk su içmekten
dağ topu ve 40 makinalı tüfeği Ermenilerden ala- daha tatlı gelir. Sizler canı kıymetli insanlarsınız.
rak Şark (doğu) Cephesi’nin ilk zafer hediyesi Bize çatmayınız. Bir gün evvel topraklarımızdan
olarak Garp (batı) Cephe’mize gönderdim. Er- savuşup gidiniz. Yoksa kıyarız canınıza…”
menilerin Sevr Antlaşması’ndaki imzalarını geri
aldırdık. Bugünü, bu uğursuz antlaşmanın yırtıldı- Verilen metne göre, Üsteğmen Şahin Bey’le il-
ğı gün olarak kutladık.” gili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Parçaya göre Kâzım Karabekir Paşa’nın
Ermenilere karşı kazandığı zaferle ilgili aşağı- A) Vatanseverdir. B) Cesurdur.
dakilerden hangisi söylenemez? C) Teslimiyetçidir. D) Mücadelecidir.

A) Ermenilere karşı üstünlük sağlandığı 5.
B) Kazanılan zaferin Kurtuluş Savaşı’na katkı sağ- Fransızlarla 20 Ekim 1921’de imzala-
nan Ankara Antlaşması ile savaş sona
ladığı erdi.
C) Önemli miktarda askeri malzemenin ele geçiril-
Elif Öğretmen, aşağıdaki sorulardan hangisini
diği yanıtlamıştır?
D) Millî mücadelenin askeri bölümünün sona erdi-
A) Güney Cephesi’ndeki mücadele ne zaman so-
ği na erdi?

2. Ermenistan aşağıdaki antlaşmalardan han- B) Doğu Cephesi hangi olayla kapandı?
gisiyle Sevr Antlaşması’ndaki hedeflerinden C) Millî Mücadele hangi olayla sona erdi?
vazgeçmiştir? D) Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi hangi olayla

A) Gümrü Antlaşması kapanmıştır?
B) Ankara Antlaşması
C) Mondros Ateşkes Antlaşması
D) Paris Barış Konferansı

3. “Kâzım Karabekir Paşa, ana babaları Erzurum 6. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Güney Cep-
ve Erzincan bölgelerinde öldürülen dört bin ka- hesi’ndeki mücadeleye örnek gösterilemez?
dar yetim Türk çocuğunu evlat edinmişti. Kâzım
Karabekir Paşa, çocuklarda, çok acıklı günlerinin A) Maraş halkının kale burçlarından yere atılmış
anılarını silmek için ne gerekirse yapmaktaydı.” bayrağımızı bulup yeniden yerine asması

Verilen metin Kâzım Karabekir Paşa’nın en B) Urfa direnişine öncülük eden “Onikiler”in,
çok hangi özelliğiyle ilgilidir? Fransız işgalcilerine karşı mücadele etmeleri

A) Askeri B) İnsani C) Kuvâ-yı Millîye birliklerinin kumandanı Şahin
C) Siyasi D) Dini Bey’in liderliğinde yapılan mücadele

D) Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Türk or-
dusunun Ermenilere karşı başarılı olması

78

8. Sınıf Batı Cephesi

Batı Cephesi

➤➤ Kuvayımilliye düşmanın ilerleyişini yavaşlattı ve iç isyanların bastırılmasında önemli rol oynadı. Fakat, düşmanı
yurttan atabilecek donanımda olmamaları, keyfi hareket etmeleri gibi nedenlerden dolayı düzenli orduya geçişi
gerekliydi. TBMM kararıyla Batı Cephesi Komutanlığına Albay İsmet Bey, Güney Cephesi Komutanlığına ise
Albay Refet Bey getirildi. Böylece Kuvayımilliye birlikleri düzenli ordu bünyesine alınmaya başlandı.

Birinci İnönü Zaferi (6- 10 Ocak 1921)
➤➤ 6 Ocak 1921’de Ankara’ya ulaşarak Millî Mücadele hareketini sona erdirmek amacıyla başlayan Yunan taar-

ruzu, yeni kurulan düzenli ordu birlikleri tarafından 10 Ocak 1921’de durduruldu. Düzenli ordunun kazandığı
ilk askeri başarıdır.

I. İnönü Savaşı’nın;

Ulusal Sonuçları Uluslararası Sonuçları
• Büyük Millet Meclisi’nin otoritesi • TBMM Londra Konferansı’na da-

arttı. vet edildi.

• Türk milletinin düzenli orduya • Sovyetler Birliği ile Moskova Ant-
güveni ve desteği arttı. laşması imzalandı.

• Albay İsmet Bey’in rütbesi gene- • Afganistan’la Dostluk Antlaşma-
ralliğe yükseltildi. sı imzalandı. (1 Mart 1921)

• İstiklal Marşı Kabul edildi.

Birinci İnönü Savaşı Haritası
 20 Ocak 1921’de TBMM, egemenliği millete veren ilk Anayasa olan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu
(1921 Anayasası) kabul etti.
 Londra Konferansı (21 Şubat 1921): İtilaf Devletlerinin amacı; Sevr Antlaşmasını tekrar gündeme
getirerek TBMM’nin kabul etmesini sağlamaktı. Konferansa İstanbul hükümeti de davet edilerek
ikilik çıkarılmak istendi ama sorun çıkmadı. Konferans sonucunda İtilaf devletleri, TBMM’yi resmen
tanımışlardır.
 İstiklal Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921): Mehmet Akif’in “kahraman ordumuza” ithaf ederek yaz-
dığı şiir, 724 şiir arasından seçilerek TBMM tarafından 12 Mart 1921 tarihli millî marşımız olarak
kabul edildi. Mehmet Âkif İstiklal marşı dolayısıyla verilen para ödülünün tamamını “Dar’ül-Mesai”
adıyla fakir ailelerin kız çocuklarına meslek edindirmek için çalışan bir hayır kurumuna bağışladı.
 Moskova Antlaşması (16 Mart 1921): Sovyetler Birliği ile TBMM arasında yapıldı. Misakımilli ilk
kez büyük bir devlet tarafından tanınmış oldu.

İkinci İnönü Zaferi (23 Mart- 1 Nisan 1921)
➤➤ Londra Konferansı’ndan istediği sonucu alamayan işgal devletleri, Yunanlıları bir kez daha saldırıya geçirdi. Türk

ordusu karşısında İnönü mevzilerinde bir kez daha yenilen Yunan birlikleri Bursa’ya doğru geri çekildi. Bu zafer-
den sonra İtalyanlar işgal ettikleri yerlerden çekilmeye başladılar. Fransa, TBMM ile anlaşmak için çalışmalara
başladı. Meclis Başkanı Mustafa Kemal’in, II. İnönü Zaferi’nden sonra İsmet Paşa’ya çektiği tebrik telgrafında:
“Bütün dünya tarihinde, sizin İnönü Muharebelerinde üzerinize yüklendiğiniz görev kadar ağır bir görev yüklen-
miş komutanlar pek azdır. Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs (kötü) talihini de yendiniz. İstila altındaki
talihsiz topraklarımızla birlikte bütün vatan, bugün en ücra köşelerine kadar zaferinizi kutluyor. Düşmanın istila
hırsı, azminizin ve vatanseverliğinizin yalçın kayalarına çarparak paramparça oldu.” demiştir.

Kütahya- Eskişehir Savaşları (10- 24 Temmuz 1921)
➤➤ Türk ordusunun taarruz gücüne sahip olmadığını gören Yunanlılar 10 Temmuz’da tekrar saldırıya geçti. Mus-

tafa Kemal, Türk Ordusunun Yunanlıların yoğun saldırıları karşısında daha fazla kayba uğramaması ve yeniden
toparlanabilmesi için Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilme kararını verdi. Ardından Mustafa Kemal başkomu-
tanlığa getirildi. Tekalif-i Milliye Emirleri yayınlandı.

79

8. Sınıf Batı Cephesi

Etkinlik 14

İTA.8.3.2. Millî Mücadele Dönemi’nde Batı Cephesi’nde meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. I. İnönü Savaşı’nın sonuçlarını ulusal ve uluslararası şeklinde değerlendiriniz.

Sonuçlar Ulusal Uluslararası
a. Büyük Millet Meclisi’nin otoritesi arttı. ✓ ✓
b. BMM Londra Konferansı’na davet edildi ✓
c. Sovyetler Birliği ile Moskova Antlaşması imzalandı. ✓
d. Albay İsmet Bey’in rütbesi generalliğe yükseltildi. ✓ ✓
e. İstiklal Marşı kabul edildi. ✓
f. Düzenli orduya katılım hızlandı. ✓
g. Türk milletinin düzenli orduya güveni ve desteği arttı.
h. Afganistan’la Dostluk Antlaşması imzalandı.

2. Aşağıdaki soruları kısaca yanıtlayınız.
Kuvayimilliye’nin

Milli Mücadeleye Kaldırılma Sebepleri Düzenli Ordunun
Olan Katkıları Kurulma Nedenleri

a.İç isyanların bastırılmasını a.İşgaller karşısında yeter- a.İşgalcileri tüm yurttan
sağladılar, siz olmaları, atmak,

b.İşgalleri yavaşlattılar. b.Bölgesel özellik taşıma- b.Düşmana karşı tek mer-
ları kezden ve hızlı hareket
etmek

80

8. Sınıf Batı Cephesi

Etkinlik 124

3. Aşağıda verilen özellikleri ilgili oldukları savaşlarla eşleştiriniz.

Özellikler I. İnönü II. İnönü Kütahya-Eski-
Savaşı Savaşı şehir Savaşları
a. Mehmet Akif’in “İstiklâl Marşı” adlı şiiri BMM
tarafından kabul edildi. ✓ ✓

b. İtalyanlar işgal ettikleri yerlerden çekilmeye
başladılar.

c. Sovyetler Birliği ile Moskova Antlaşması yapıl- ✓
dı.

d. Fransa, BMM ile anlaşmak için çalışmalara ✓
başladı.

e. Yunanlılara karşı kazanılan ikinci zaferdir. ✓

f. Türkiye-Afganistan Dostluk Antlaşması yapıldı. ✓

Mustafa Kemal Paşa İsmet Paşa’ya çektiği ✓

g. telgrafla, “Siz orada yalnız düşmanı değil, ulu-
sun ters alın yazısını da yendiniz.” demiştir.

h. Türk ordusu, 24 Temmuz 1921’de Sakarya Ir- ✓
mağı’nın doğusuna çekildi. ✓

i. Millî mücadele içerisinde yenilgi sayılabilecek
tek savaşımızdır.

j. Düzenli ordunun kazandığı ilk savaştır. ✓

4. Aşağıda verilen gelişmelerin Millî mücadele açısından önemini belirtiniz.

a. İstiklal Marşımızın kabulü Türk Milletinin inanç ve umutlarını arttırmıştır.

b. Moskova Antlaşması’nın yapıl- İlk defa Rusya gibi büyük bir devlet TBMM’nin
ması varlığını tanımış oldu.

c. Londra Konferansı’nın toplan- İtilaf Devletleri, TBMM’nin varlığını resmen tanıdı.
ması

d. Düzenli Ordunun kurulması Düşman karşısında Kuvâ-yı Millîye birlikleri tek
merkezden yönetilen düzenli bir orduya dönüştü-
rülerek daha etkili hale getirildi

e. Türkiye-Afganistan Dostluk Ant- Bu antlaşma, iki ülke arasında ilerleyen yıllarda
laşması’nın yapılması da devam edecek olan dostluk sürecini başlattı.

81

8. Sınıf Batı Cephesi KKT - 14 

1. Londra Konferansı’na Osmanlı Hükûmeti’nin 4. İtilaf Devletleri, Londra’da toplayacakları konfe-
temsilcisi olarak katlan Sadrazam Tevfik Paşa ransa hem TBMM hükümetini hem de Osmanlı
son Osmanlı sadrazamıdır. Tevfik Paşa, söz sıra- Hükûmetini birlikte davet ettiler.
sı kendisine geldiğinde “Ben sözü Türk milletinin
hakiki temsilcisi olan TBMM delegesine bırakıyo- İtilaf devletlerinin bu şekilde hareket etmeleri-
rum.” demiştir. nin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

Sadrazam Tevfik Paşa’nın bu ifadesi aşağıda- A) İki hükümet arasında anlaşmazlık çıkarmak ve
kilerden hangisine saygı duyduğunu gösterir? istedikleri kararları almak

A) Manda ve himaye fikrine B) İki hükümete de saygı duyduklarını göstermek

B) Millî egemenliğe C) İki hükümet arasındaki sorunları çözmek

C) Mondros Ateşkes Antlaşması maddelerine D) İki hükümete de eşit mesafede oldukları
göstermek
D) Kapitülasyonlara

2. I. Moskova Antlaşması’nın yapılması 5. Mustafa Kemal, İsmet Paşa’ya gönderdiği resmî
II. Londra Konferansı’nın yapılması telgrafta; “… Siz orada yalnız düşmanı değil, mil-
III. İstiklal Marşı’nın kabulü letin makus (ters) talihini de yendiniz.” demiştir.

Yukarıdaki maddelerden hangisi ya da hangile- Bu gelişme aşağıdaki olaylardan hangisinin
ri, I. İnönü Zaferi’nin ulusal sonuçları arasında sonucunda yaşanmıştır?
gösterilir?
A) Londra Konferansı
A) Yalnız III B) II ve III B) I. İnönü savaşı
C) Yalnız I D) I ve II C) II. İnönü Savaşı
D) Kütahya-Eskişehir Savaşı

3. Moskova Antlaşması’nın; 6. Kütahya Eskişehir savaşlarında 10 Temmuz
1921’de saldırıya geçen Yunan kuvvetleri kar-
I. Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul şısında Türk ordusu;
edecektir.
I. Daha fazla yıpranmamak
II. Rusya Misakımillî’yi tanımıştır.
III. Taraflar, birbirlerine zorla kabul ettirilmek iste- II. Toparlanma zamanı kazanabilmek

nen bir antlaşmayı tanımayacaklardır. III. Düşmanla antlaşma yapabilmek
IV. Kars, Ardahan ve Artvin Türkiye’ye bırakıldı.
gibi nedenlerden hangisi ya da hangilerinden
gibi maddelerinden hangileri tam bağımsızlığa dolayı Sakarya Irmağı’nın doğusuna çekilmiş-
uygundur? tir?

A) I, II ve III B) II ve III A) I ve III B) II ve III
C) I ve IV D) I, II,III ve IV C) I, II ve III D) I ve II

82

8. Sınıf Maarif Kongresi

Maarif (Eğitim) Kongresi (15–21 Temmuz 1921)

➤➤ Kütahya-Eskişehir Savaşları’nın devam ettiği günlerde Ankara’da Maarif (eğitim) Kongresi toplanmıştır. Eğitim
Bakanı Hamdullah Suphi (Tanrıöver) Bey’in öncülüğünde toplanan kongreye ülkenin her tarafından yüz seksen
kadar kişi katılmıştır. Mustafa Kemal ülkenin içinde bulunduğu zor şartlara rağmen kongreye katılması onun
eğitime verdiği önemi kanıtlamaktadır. Bu kongre sayesinde; Türk eğitim sisteminin temelleri atıldı.

 Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi (Tanrıöver) Bey, Batı Cephesinde savaşın yoğun olarak yaşandığı
böyle bir zamanda kongrenin ertelenmesini teklif etmiş, Mustafa Kemal ise: “Hayır, hayır, erteleme-
yin. Cahillikle, ilkellikle savaş, düşmanla savaştan daha az önemli değildir. Toplantıya katılacağım ve
konuşacağım.” demiştir.

Kongrede Eğitim sisteminin;
• Millî kültüre uygun olması,
• Çağdaş olması

gerektiği vurgulanmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Eğitimle İlgili Sözleri;

➤➤ “Eğitimin gayesi yalnız hükümete memur yetiştirmek değil, daha ziyade memlekete ahlaklı, karakterli, cumhu-
riyetçi, inkılapçı, müspet, atılgan, başladığı işleri başarabilecek kabiliyette, dürüst muhakemeli, iradeli, hayatta
tesadüf edeceği engelleri yenmeye kudretli, karakter sahibi genç yetiştirmektir. Bunun için de eğitim program-
larını ve sistemlerini ona göre düzenlemelidir.”

➤➤ “Öğretmenler! Yeni nesli Cumhuriyet’in fedakar öğretmen ve eğitimcileri, sizler yetiştireceksiniz. Ve yeni ne-
sil sizin eseriniz olacaktır. Eserin kıymeti sizin maharetiniz ve fedakarlığınız derecesiyle orantılı bulunacaktır.
Cumhuriyet; fikren, ilmen, fennen, bedenen kuvvetli ve yüksek karakterli koruyucular ister. Yeni nesli, bu özellik
ve kabiliyette yetiştirmek sizin elinizdedir. İsterim ki, daima idealimi gençlere aşılayasınız ve daima korumak
hususunda çalışasınız”.

➤➤ “Çoğu ailelerde öteden beri kötü bir alışkanlık var: Çocuklarım söyletmez ve dinlemezler, zavallılar lafa karışın-
ca “sen büyüklerin konuşmasına karışma” der, sustururlar. Ne kadar yanlış, hatta zararlı bir hareket.”

➤➤ “İlk ve orta öğretim mutlaka insanlığın ve medeniyetin gerektirdiği ilmi ve tekniği versin, fakat o kadar pratik bir
tarzda versin ki, çocuk okuldan çıktığı zaman aç kalmaya mahkum olmadığına emin olsun.”

83

8. Sınıf Maarif Kongresi

Etkinlik 15

İTA.8.3.3. Millî Mücadele’nin zor bir döneminde Maarif Kongresi yapan Atatürk’ün, millî ve çağdaş eğitime
verdiği önemi kavrar.

1. Maarif Kongresi’yle ilgili boş bırakılan yerleri doldurunuz.

a. Kongre’nin Amacı Mustafa Kemal’in millî ve çağdaş bir eğitim siste-
minin temellerini atmak istemesi

b. Kongre Tarihi 15-21 TEMMUZ 1921

c. Kongrenin Toplantı Yeri Ankara’da “Dar’ül-Muallim” (Erkek Öğretmen
d. Kongrenin Önemi Okulu) konferans salonu
Türkiye’nin gelecekteki eğitim politikalarının te-
melleri atıldı.

2. Aşağıda verilen kavramlardan yalnızca eğitimle ilgili olanlarını işaretleyiniz.

İfade
a. ✓ Maarif
b. ✓ Çağdaş
c. İktisat
d. ✓ Müfredat
e. Manda ve himaye
f. ✓ Milli
g. Kapitülasyon
h. ✓ Öğretim

84

8. Sınıf Maarif Kongresi

Etkinlik 15

3. Maarif Kongresi’nde yapılan çalışmalar sonucunda alınan kararları yazınız.

a. b. Öğretim programlarının top-

Yurt genelindeki okul, öğ- lumsal ihtiyaçlar gözetilerek

renci ve öğretmen sayıları çağın gereklerine ve bilim-
belirlendi. sel esaslara göre yeniden
hazırlanması kararlaştırıldı.

c. d.

Maarif Kongresi’yle Türk Eğitim sisteminin millî

eğitim sisteminin temel- kültüre ve çağdaş esas-

leri atıldı. lara dayalı olmasına karar

verildi.

4. Mustafa Kemal Paşa, Türk milleti için nasıl bir eğitim sistemi öngörmüştür, yazınız.

Mustafa Kemal Türk eğitim sisteminin; çağdaş, milli, bilimsel olmasını
istemiştir.

5. Buna göre Mustafa Kemal’in aşağıdaki sözlerinden hangisinin eğitimin “millilik” yönü-
ne hangisinin “çağdaşlık” yönüne işaret ettiğini belirtiniz.

Milli Çağdaş

a. Eğitimdir ki bir milleti hür, bağımsız, şanlı, yüksek bir toplum hâlin- ✓
de yaşatır veya bir milleti kölelik ve yoksulluğa terk eder.

…Çocuklarımız ve gençlerimiz yetiştirilirken onlara özellikle var- ✓
b. lıklarıyla, haklarıyla çatışan yabancı unsurlarla mücadele etme

lüzumu ve millî fikirleri müdafaa etme mecburiyeti öğretilmelidir…

c. İlk ve ortaöğretim kesinlikle insanlığın ve uygarlığın gerektirdiği bi- ✓
limi ve tekniği vermelidir.

Okul genç beyinlere; insanlığa hürmeti, millet ve memleket sev-
gisini, şerefi, bağımsızlığı öğretir. Bağımsızlık tehlikeye düştüğü
zaman onu kurtarmak için takip edilecek en uygun, en güvenli
d. yolu öğretir. Memleket ve milleti kurtarmaya çalışanların aynı za- ✓

manda mesleklerinde birer namuslu uzman ve birer bilgin olmaları
lazımdır. Bunu sağlayan okuldur.

85

8. Sınıf Maarif Kongresi KKT - 15 

1. Kurtuluş Savaşı devam ederken Ankara’da topla- 3. Atatürk: “Eğitimdir ki bir milleti hür, bağımsız,
nan Maarif Kongresi’nde Mustafa Kemal Paşa’nın şanlı, yüksek bir toplum hâlinde yaşatır veya bir
yapmış olduğu konuşmada: “Bugüne kadar izle- milleti kölelik ve yoksulluğa terk eder.” demiştir.
nen eğitim ve öğretim yöntemlerinin milletimizin
gerileme tarihinde en önemli etken olduğu kanaa- Buna göre aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün
tindeyim. Onun için bir millî eğitim programından bu ifadesiyle çelişir?
bahsederken eski devrin batıl inançlarından, top-
lumsal yapımızla hiç de ilgisi olmayan yabancı A) Eğitim sistemi özgür düşünceli bireyler yetiştir-
fikirlerden, Doğu’dan ve Batı’dan gelebilen tüm melidir.
etkilerden tamamen uzak, millî özelliklerimizle
ve tarihimizle bağdaşabilen bir kültür kastediyo- B) Verilen eğitim, toplumun kültürel değerleriyle
rum.” demiştir. uyumlu olmalıdır.

Atatürk’ün bu sözlerine göre aşağıdakilerden C) Düşünce özgürlüğü, eğitimin önemli unsurla-
hangisi söylenemez? rından birisidir.

A) Milletin ilerlemesinde eğitim ve öğretim önemli D) Taklitçi ve ezberci bir eğitim sistemi milleti kö-
bir yer tutar. lelikten kurtarır.

B) Eski devirlerden gelen inanç ve değerler 4. “Okul genç beyinlere; insanlığa hürmet, millet ve
tamamen reddedilmelidir. memleket sevgisini, şeref, bağımsızlığı öğretir.
Bağımsızlık tehlikeye düştüğü zaman onu kurtar-
C) Eğitim sistemimi millî özelliklerimizle ve mak için takip edilecek en uygun, en güvenli yolu
tarihimizle uyumlu olmalıdır. öğretir.”

D) Eğitim sistemimiz kendi kültürel değerlerimizle Atatürk’ün bu sözüne göre eğitimin amacının
ilgili olmalıdır. aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?

A) Çağdaş ve milli değerlere sahip bireyler yetiş-
tirmek

B) Bilinçli tüketim alışkanlığına sahip bireyler ye-
tiştirmek

C) Düşmanla mücadele edecek yeterlilikte birey-
ler yetiştirmek

D) Sorgulamayan ve araştırmayan bireyler yetiş-
tirmek

2. Maarif Kongresi’nde yapılan çalışmalar sonu- 5. Hamdullah Suphi Bey: “Paşam, savaşın yo-
cunda eğitim sisteminin; ğunlaştığı şu günlerde uygun görürseniz Maarif
Kongresini erteleyelim.” Mustafa Kemal Paşa:
I. Çağdaş “Hayır, hayır, ertelemeyin… Cahillikle, ilkellikle
II. Ezberci savaş, düşmanla savaştan daha az önemli de-
III. Milli ğildir. Toplantıya katılacağım ve konuşacağım.”
demiştir.
gibi özeliklerinden hangisi ya da hangilerine
uygun olması kararlaştırmıştır? Bu ifadeler Mustafa Kemal’in aşağıdakilerden
hangisine önem verdiğine örnek gösterilebilir?
A) I ve III B) II ve III
C) I, II ve III D) I ve II A) Milli egemenliğe

B) Demokrasiye

C) Milli eğitime

D) Yerli malı kullanımına

86

8. Sınıf Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye

Milli Mücadele, Milli Seferberlik: Tekalif-i Milliye

➤➤ Kütahya-Eskişehir Savaşlarında ordumuz yenilerek Sakarya Nehri’nin doğusuna kadar çekilmişti. Bu zor
şartlar karşısında TBMM, 5 Ağustos 1921 tarihinde Mustafa Kemal’i Başkomutan olarak görevlendirdi. Başko-
mutan olan Mustafa Kemal hemen ardından Tekâlif-i Milliye Emirlerini (Millî Yükümlülükler) yayımladı. Amaç;
ordunun her türlü eksikliklerini gidermekti.

Tekâlif-i Milliye Emirlerinin bazı maddeleri;

• Her ilçede bir Tekâlifimilliye Komisyonu kurulacak.
• Her aile birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık verecek.
• Bu komisyonlar Başkomutanın emriyle halkın ve tüccarın elinde bulunan, askerin ihtiyaçlarına yarayacak

malların yüzde kırkına, bedeli sonradan ödenmek üzere el koyacak.
• Taşıt sahipleri ayda bir defa olmak üzere yüz kilometrelik mesafeye ücretsiz asker taşıyacak.
• Ülkenin sahipsiz bütün mallarına el konulacak.
• Halk, elindeki silah ve cephaneyi üç gün içinde bu komisyonlara teslim edecek.
• Ülke genelindeki mevcut bütün araç ve gereçler ordunun hizmetine verilecek.

 Tekâlif-i Millîye Emirlerini daha iyi uygulamak amacıyla İstiklal Mahkemeleri kuruldu.

➤➤ Vatansever Türk halkı Millî Mücadele’nin başarıya ulaşması için her türlü fedakârlığı yapmıştır. Dayanışma, millî
birlik ve beraberlik duyguları Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında önemli rol oynamıştır.

Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin Uygulanışı Sırasında …
Mustafa Kemal, Tekâlifimilliye Emirleri’nin gerekçesini şu sözlerle açıklamıştır:
➤➤ “Harp, yalnız iki ordunun değil, iki milletin bütün varlıklarıyla ve ellerindeki her şeyle, bütün elde tutulur ve
tutulmaz güçleriyle birbirleriyle karşı karşıya gelmesi ve birbiriyle vuruşması demektir. Bundan dolayı bütün
Türk milletini cephede bulunan ordu kadar fikren, hissen ve fiilen ilgilendirmeliydim. Milletin her ferdi, yalnız
düşman karşısında bulunanlar değil, köyde evinde, tarlasında bulunan herkes, silahla vuruşan savaşçı gibi
kendini ödev almış hissederek bütün varlığını mücadeleye verecekti.”

87

8. Sınıf Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye

Etkinlik 16

İTA.8.3.4. Türk milletinin millî birlik, beraberlik ve dayanışmasının bir örneği olarak Tekalif-i Millîye Emirleri
doğrultusunda yapılan uygulamaları analiz eder.

1. • Her ilçede Tekalif-i Millîye Komisyonu oluşturuldu.
• Her ailenin bir kat çamaşır, bir çif çorap ve çarık hazırlayıp Komisyona teslim etmesi karar-
laştrıldı.
• Halkın elinde bulunan, savaşta işe yarar bütün silah ve cephanenin üç gün içinde teslimi
istendi.
• Halkın elinde bulunan yaylı araba ve kağnı arabaları ile deve ve merkeplerin %20’sinin tes-
limi istendi.
• Halkın elinde bulunan çamaşırlık bez, kışlık ve yazlık kumaş; kösele, meşin, tel, çivi, kundu-
ra ipliği; nal, mıh, yem torbası, yular, semer ve urgan stoklarının %40’ının bedeli sonradan
ödenmek üzere teslimi istendi.
• Eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye, bulgur, nohut, mercimek, şeker, gaz, pirinç, sa-
bun, yağ, tuz, zeytnyağı, çay ve mum stoklarının %40’ının bedeli sonradan ödenmek üzere
teslimi istendi.
• Demirci, marangoz, tesviyeci, saraç ve arabacı esnafları ile kılıç, mızrak yapabilecek sanat-
kârlar tespit edilerek görevlendirildi.

Yukarıda Tekalif-i Milliye Emirlerinin bazı maddeleri verilmiştir. Bu maddelere göre
aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Tekâlifimilliye kararları neden yayınlanmış olabilir?

Ordunun çeşitli ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yayınlanmıştır.

b. Tekalifimilliye kararlarına göre ordunun temel ihtiyaçları nelerdir?

Giyim, yiyecek, askeri malzeme, ulaşım gibi ihtiyaçlardır.

c. Bu kararların yerine getirilmesi için komisyon kurulmasına neden ihtiyaç duyulmuş ola-
bilir?
Planlı ve düzenli olması için kurulmuştur.

88

8. Sınıf Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye

Etkinlik 126

2. Türk halkının, Tekâlif-i Milliye Emirlerini yerine getirmesinde hangi duygu ve düşünce-
ler etkili olmuştur, yazınız.

a. b.

Vatanseverlik Fedakârlık

c. d. Bağımsız yaşama
Birlik ve beraberlik duygusu

3. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

DY Bilgiler

a. ✓ Tekâlif-i Milliye Emirleri sonrasında halkın verdiği malların bedeli
sonradan ödenmiştir.
b.
✓ Tekâlif-i Milliye Emirleri ordunun yalnızca cephane eksikliklerini

gidermiştir.

c. ✓ Tekâlif-i Millîye Emirleri ordu-millet bütünleşmesini sağlamıştır.

d. ✓ Tekâlif-i Millîye Emirlerinin uygulanmasını sağlamak için Anayasa

e. ✓ Mahkemesi kurulmuştur.
f. ✓
Türk halkı milli mücadele dönemindeki her türlü olumsuz şarta
g. rağmen kadınıyla erkeğiyle varını yoğunu ortaya koymuştur.

h. ✓ TBMM, 5 Ağustos 1921’de Mustafa Kemal’i Başkomutan olarak
görevlendirmiştir.

✓ Tekâlif-i Millîye Emirleriyle TBMM üyelerinin ihtiyaçları karşılan-

mıştır.

Türk milleti askerinin silah, cephane, yiyecek, içecek ve kıyafet
ihtiyacını karşılamak için seferber oldu.

89

8. Sınıf Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye KKT - 16 

1. Millî Mücadele döneminde görülen aşağıdaki 4. Aşağıdakilerden hangisi Tekâlif-i Millîye Emir-
gelişmelerden hangisi Türk milletinin milli bir- lerinin yayımlanmasının nedenleri arasında
lik ve beraberliğine kanıt oluşturur? gösterilemez?

A) İstiklal Mahkemeleri’nin kurulması A) Düşmanın askeri donanımının yetersiz olması
B) Tehcir Kanunu’nun çıkarılması B) Ordunun birçok ihtiyacının olması
C) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun kabul edilmesi C) Devlet imkanlarının sınırlı olması
D) Tekalif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması D) Kütahya-Eskişehir Savaşları’nda ordunun yıp-

ranması

2. Türk Milleti içinde bulunduğu bütün olumsuz- 5. “Harp, yalnız iki ordunun değil, iki milletin bütün
luklara rağmen Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni yerine varlıklarıyla ve ellerindeki her şeyle, bütün elde
getirmiştir. tutulur ve tutulmaz güçleriyle birbirleriyle karşı
karşıya gelmesi ve birbiriyle vuruşması demek-
Bu durum Türk Milletinin; tir. Bundan dolayı bütün Türk milletini cephede
bulunan ordu kadar fikren, hissen ve fiilen ilgi-
I. Fedakârlık lendirmeliydi. Milletin her ferdi, yalnız düşman
II. Ümitsizlik karşısında bulunanlar değil, köyde evinde, tar-
III. Vatanseverlik lasında bulunan herkes, silahla vuruşan savaşçı
IV. Dayanışma gibi kendini ödev almış hissederek bütün varlığını
mücadeleye verecekti.”
gibi ilkelerden hangisine sahip olduğunu ka-
nıtlar? Mustafa Kemal’in bu ifadesi aşağıdakilerden
hangisinin gerekçesini oluşturur?
A) I, III ve IV B) II ve III
C) I ve IV D) I, II ve IV A) İstiklal Mahkemeleri’nin kurulmasının

B) Tekalif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanmasının

C) TBMM’nin açılmasının

D) Teşkilat-ı Esasiye Kabulü’nün

3. “…Her aile birer kat çamaşır, birer çift çorap ve 6. Aşağıdakilerden hangisi Tekalifi Milliye Emir-
çarık hazırlayıp Tekâlif-i Millîye Komisyonuna tes- leri’nin yayımlanmasından sonra görülen
lim edecekti.” gelişmeler arasında yer almaz?

Buna göre Tekâlif-i Millîye Emirlerinin amacı A) Millî Mücadele’nin başarı ile sonuçlanmasında
aşağıdakilerden hangisidir? önemli bir etken olmuştur.

A) Ordunun gıda ihtiyacını karşılamak B) Bütün olumsuzluklara rağmen işgallere karşı
B) Ordunun giyim ihtiyacını karşılamak Türk halkının vatanı koruma azmi, dayanışma
C) Ordunun cephane ihtiyacını karşılamak duygusu ile güçlenmiştir.
D) Ordunun ulaşım ihtiyacını karşılamak
C) Düzenli orduya geçişte önemli ölçüde yararlar
sağlanmıştır.

D) Türk milleti, Tekâlifimilliye Emirleri doğrultu-
sunda Millî Mücadele’ye maddi ve manevi
anlamda büyük destek vermiştir.

90

8. Sınıf Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz’a

Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz’a

➤➤ 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun Millî Mücadele’nin merkezini ele geçirmek amacıyla saldırısıyla başla-
yan savaş, yaklaşık yüz kilometrelik bir cephe üzerinde yirmi iki gün yirmi iki gece sürdü. Başkomutan Mustafa
Kemal’in; “Hattı müdafaa (savunma hattı) yoktur, sathı müdafaa (savunma alanı) vardır. O satıh (alan) bütün
vatandır. Vatanın her karış toprağı milletin kanıyla sulanmadıkça bırakılamaz…” emri üzerine 13 Eylül 1921 ‘de
Yunan ordusu yenilerek Sakarya Nehri’nin doğusuna çekildi.

Sonucunda;
• TBMM Mustafa Kemal’e “Mareşallik” rütbesi ile “Gazilik” unvanı verdi.
• Yunan ordusu savunma durumuna geçti.
• İtalya’dan sonra Fransa da işgal ettiği yerlerden çekildi.
• Kafkas devletleri ile Kars Antlaşması, Fransa ile Ankara Antlaşması yapıldı.

➤➤ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921): TBMM ile Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalandı. Kars
Antlaşması ile doğu sınırlarımız kesinlik kazandı.

➤➤ Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921): TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalandı. Hatay dışında
Suriye sınırı (güney sınırları) belirlendi.

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26–30 Ağustos 1922)

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı’nı Gösteren Harita

➤➤ Sakarya Meydan Savaşı’nda yenilen Yunan ordusu, Eskişehir-Afyon hattına çekildi. Türk ordusu ise taarruz
gücüne ulaşmak için orduyu güçlendirdi. 26 Ağustos 1922 sabahı Afyon Kocatepe de Türk ordusunun ani
bir baskınıyla başlayan Büyük Taarruz, 30 Ağustos 1922’de Yunan ordusunun Dumlupınar’da Başkomutanlık
Meydan Muharebesi’nde kuşatılıp imha edilmesiyle zafere ulaştı. Mustafa Kemal Paşa’nın “Ordular, ilk hede-
finiz Akdeniz’dir. İleri!” emriyle Ege ve Marmara kıyılarına doğru kaçan düşman takip edilerek Anadolu’dan
tamamen atıldı. Böylece Kurtuluş Savaşı’nın askeri safhası başarıyla sona erdi.

➤➤ Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)
İtilaf Devletleri ile TBMM Hükûmeti arasında imzalandı. Türk tarafını İsmet Paşa temsil etti.
Antlaşmaya göre;
• Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan geri alındı.
• Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.
• İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması’nın uygulanmayacağını kabul etti.

91

8. Sınıf Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz’a

Etkinlik 17

İTA.8.3.5. Sakarya Meydan Savaşı’nın kazanılmasında ve Büyük Taarruz ’un başarılı olmasında Mustafa Ke-
mal’in rolüne ilişkin çıkarımlarda bulunur.

1. Millî mücadele yıllarında askeri başarılar ardından diplomatik başarıları getirmiştir.
Buna göre aşağıda boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

Askeri Başarı Diplomatik Başarı

a. I. İnönü Savaşı 1. Moskova Antlaşması
2. Londra Konferansı

3. Ankara Antlaşması
b. Sakarya Meydan Savaşı

4. Kars Antlaşması

c. Büyük Taarruz 5. Mudanya Ateşkes Antlaşması

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

Bilgiler DY

a. Mudanya Ateşkes Antlaşması’yla Kurtuluş Savaşı’nın diplomatik ✓
safhası başlamıştır. ✓

b. Mudanya Ateşkes Antlaşması’na TBMM’yi temsilen Mustafa Ke- ✓
mal katılmıştır. ✓
✓
c. Mustafa Kemal, Sakarya Meydan Savaşı’na başkomutan olarak
katılmıştır. ✓

d. Sakarya Meydan Savaşı’ndan sonra Yunanlılar taarruz gücünü
kaybetmişlerdir.

e. Mudanya Ateşkes Antlaşması’yla Osmanlı Devleti hukuken sona
ermiştir.

f. Kars Antlaşması’yla güney sınırımız belirlenmiştir.

g. Büyük Taarruz sonucunda Yunan Ordusu Başkomutanı General ✓
Trikopis’te esir alınmıştır. ✓

h. Mudanya Ateşkes Antlaşması’yla milli mücadelenin askeri safhası
başlamıştır.

92

8. Sınıf Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz’a

Etkinlik 127

3. Aşağıda karışık olarak verilen olayları kronolojik olarak yazınız.

a. Büyük Taarruz b. I. İnönü Savaşı c. Sakarya Meydan
d. II. İnönü Savaşı e. Kars Antlaşması Savaşı

f. Mudanya
Ateşkes Antlaşması

g. Tekalif-i Milliye Emirle- h. Başkomutanlık Yasası-
rinin yayımlanması nın Çıkarılması

1. b 2. d 3. h 4. g 5. c 6. e 7. a 8. f

4. Aşağıdaki tabloda verilen ifadelerin Milli Mücadele sürecinde gerçekleşen savaşlar-
dan hangisiyle ilgili olduğunu işaretleyiniz?

İfade Kütahya Sakarya Büyük Taaruz ve
Eskişehir Savaşı Başkomutanlık
Savaşları
Meydan
Muharebesi

Mustafa Kemal Paşa 1 Eylül 1922’de ordumu- ✓
a. za, tarihe geçen şu emri vermiştir: “Ordular, ilk

hedefniz Akdeniz’dir. İleri!”

Mustafa Kemal’in talimatıyla ordumuz, 25 ✓
b. Temmuz 1921’de kontrollü bir şekilde Sakarya

Nehri’nin doğusuna kadar çekilmiştir.

Bu savaş sonrasında Sovyet Rusya’nın bir
araya getirdiği Azerbaycan, Ermenistan ve
c. Gürcistan ile TBMM arasında Kars Antlaşması ✓

imzalanmıştır.

Bu zaferin ardından imzalanan Mudanya Ateş- ✓
d. kes Antlaşması Millî Mücadele’nin Türk zaferiyle

sonuçlandığını gösteren ilk diplomatik belgedir.

e. Bu savaşta alınan yenilgi üzerine Tekalif-i Milli- ✓
ye Emirleri yayınlanmıştır.

Mustafa Kemal “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı ✓
müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın
f. her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanma-
dıkça terk edilemez.” Sözü savaşın gidişatı
üzerinde büyük etki yaratmıştır.

Bu savaştan sonra Fransızlar, Anadolu’dan ay-
rılmaya karar verdiler. TBMM ile imzaladıkları
g. Ankara Antlaşması ile (20 Ekim 1921) işgal et- ✓

tikleri bölgeleri -Hatay hariç- boşalttılar.

93

8. Sınıf Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz’a KKT - 17 

1. Aşağıda verilen olaylardan hangisi “askeri ba- 4. • Ankara Antlaşması’nın
şarılar siyasi başarılara yol açmıştır.” yargısına imzalanması
örnek oluşturmaz?
• Mustafa Kemal’e Gazilik
A) Kars Antlaşması unvanının verilmesi
B) Ankara Antlaşması
C) Mondros Ateşkes Antlaşması • Kars Antlaşması’nın im-
D) Mudanya Ateşkes Antlaşması zalanması

Murat Öğretmen’in tahtaya yazdığı ifadeler,
aşağıdaki olaylardan hangisinin sonuçları ara-
sında gösterilir?

A) II. İnönü Savaşı
B) Kütahya-Eskişehir Savaşları
C) Sakarya Meydan Savaşı
D) Büyük Taarruz

2. Sakarya Meydan Savaşı’nın kazanılması- 5. Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş ya-
na rağmen Büyük Taarruz ’un yaklaşık bir yıl pılmadan geri alınmıştır. Sevr Antlaşması’nın
sonra yapılmasının nedeni aşağıdakilerden geçersizliği kanıtlanmış, Misakımillî büyük ölçüde
hangisidir? gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti hukuken sona
ermiştir.
A) Türk ordusunun eksiklerinin tamamlanması
Buna göre aşağıdaki öğrencilerden hangisi,
B) Güney Cephesi’nde mücadelenin devam et- sonuçları verilen olayı doğru yanıtlamıştır?
mesi
A)
C) Kuvayimilliye birliklerinin düzenli orduya geç- Sakarya Meydan Savaşı
mesinin beklenmesi

D) Ermenilerle Doğu Cephesi’nde mücadele edil-
mesi

Mehmet Mondros Ateşkes Antlaşması
B)

3. Sakarya Savaşı sonrasında alınan; Nurgül Mudanya Ateşkes Antlaşması
C)
I. Ankara Antlaşması’nın yapılması
II. Kars Antlaşması’nın yapılması Esma
III. TBMM’nin Mustafa Kemal’e “Mareşallik” rüt- D)

besi ile “Gazilik” unvanı vermesi

gibi kararlardan hangisi ya da hangileri zaferin
uluslararası sonuçları arasında yer alır?

A) I ve II B) I, II ve III Ankara Antlaşması
C) I ve III D) II ve III
Adem

94

8. Sınıf Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması

Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Lozan Görüşmelerine Katılan Türk Heyeti

➤➤ Lozan görüşmelerinde Türkiye’yi Dışişleri Bakanı İsmet Paşa başkanlığında bir heyet temsil etti. İsmet Paşa
konferansın açılış konuşmasında; “Çok ıztırap çektik, çok kan akıttık... Bütün uygar uluslar gibi özgürlük ve
bağımsızlık istiyoruz.” demiştir. Görüşmelerde Türk Heyeti kapitülasyonların kaldırılması ve Ermeni sorunu
konularında taviz vermemiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Antlaşması imzalandı.

Antlaşmaya göre;

• Kapitülasyonlar kaldırıldı.
• Türkiye ile Yunanistan arasında Meriç Nehri sınır kabul edildi.
• Türkiye-Suriye sınırı Ankara Antlaşması’yla belirlendiği şekilde kabul edildi.
• Irak sınırının belirlenmesi, Türkiye ile İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelerle bırakıldı.
• Boğazların yönetimi, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakıldı.
• Türkiye, Osmanlı Devleti’nin borçlarından sadece payına düşeni ödemeyi kabul etti.
• Türkiye’de yaşayan azınlıklar, Türk vatandaşı sayıldı.

 Tüm dünya Yeni Türk Devleti’nin varlığını ve bağımsızlığını kabul etmiştir. Geçerliliğini günümüzde
de sürdüren tek antlaşmadır.

Mustafa Kemal Lozan Antlaşmasıyla il-
gili; “Bu antlaşma (Lozan) Türk ulusuna
karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve
Sevr Antlaşması ile tamamlandığı sanıl-
mış, büyük bir suikastın yıkılışını bildirir
bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri
görülmemiş bir siyasal zafer yapıtıdır!”
demiştir.

Mustafa Kemal ve İsmet İnönü birlikte

95

8. Sınıf Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması

Etkinlik 18

İTA.8.3.6. Lozan Antlaşması’nın sağladığı kazanımları analiz eder.

1. Aşağıdaki sorunların Lozan Antlaşması’na göre nasıl çözüme kavuşturulduğunu be-
lirtiniz.

a. Kapitülasyonlar Kapitülasyonlar kaldırıldı
b. Irak Sınırı
c. Dış borçlar TBMM ile İngiltere arasında 9 ay içinde yapılacak
d. Yunanistan sınırı ikili görüşmelere bırakıldı.
e. Boğazlar Yönetimi Türkiye, Osmanlı Devleti’nin borçlarından sadece
f. Azınlıklar payına düşeni ödemesi kararlaştırıldı.

Türkiye-Yunanistan sınırı, Meriç Nehri olacaktı.

Boğazlar, “Uluslararası Boğazlar Komisyonu” ta-
rafından yönetilecekti.
Ülkede yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı
olarak kabul edildi.

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

DY Bilgiler

a. ✓ Lozan Antlaşması’yla Türkiye’nin bağımsızlığı tescil edilmiştir.

b. ✓ İngiltere, Lozan görüşmelerine gözlemci devlet olarak katılmıştır.

c. ✓ Lozan görüşmelerine Türk milletini temsilen Mustafa Kemal’in baş-

kanlığında Türk heyeti katılmıştır.

d. ✓ 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Antlaşması imzalanmıştır.

e. ✓ Lozan görüşmelerinde Meriç Nehri, Türkiye ile Ermenistan arasın-

da sınır kabul edilmiştir.

f. ✓ Lozan Antlaşması’nda alınan karara göre; Yunanistan, Karaağaç
Kasabası’nı savaş tazminatı olarak Türkiye’ye vermiştir.

g. ✓ Boğazlar, Musul ve Hatay gibi sorunlar Misakımillî’ye uygun olarak

çözümlenmiştir.

h. ✓ Lozan’da boğazlar meselesi Türkiye’nin egemenlik haklarına uy-

gun bir şekilde çözümlenmiştir.

i. ✓ Lozan Antlaşması’nın geçerliliği günümüzde de devam etmektedir.

96

8. Sınıf Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması

Etkinlik 128

3. Aşağıda yer alan Lozan Barış Antlaşması’nın maddelerini “tam bağımsızlık” açısından
“olumlu” ve “olumsuz” şeklinde değerlendiriniz.

Maddeler Olumlu Olumsuz
a. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırıldı.
✓ ✓
b. Düyunu Umumiye İdaresi kaldırıldı. ✓ ✓
✓
c. Boğazlar Komisyonu kuruldu. ✓

d. On İki Ada İtalya’ya bırakıldı.

e. Meriç Irmağı, Türkiye ile Yunanistan arasında sınır
olarak kabul edildi.

f. Ege Adaları silahsızlandırılarak Yunanistan’a verildi.

4. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün Lozan Antlaşması’yla ilgili verilen ifadeleri
hakkında duygu ve düşüncelerinizi yazınız.
Bu antlaşma, Türk ulusuna karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr
Anlaşması’yla tamamlandığı sanılmış büyük bir yok etme eyleminin çö-
kertilişini anlatan bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri bulunmayan bir
siyasi zaferin eseridir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün ifadeleri “tam bağımsızlık” ilkesine göre değerlendirilir.

Efendiler, çok ıztırap çektik, çok kan akıttık. Bütün uygar uluslar
gibi özgürlük ve bağımsızlık istiyoruz.
İsmet İnönü’nün ifadeleri “tam bağımsızlık” ilkesine göre değerlendirilir.

97

8. Sınıf Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması KKT - 18 

1. Aşağıdakilerden hangisi Lozan Barış Antlaş- 4. İtilaf devletleri Londra Konferansı’nda olduğu gibi
ması’nın sonuçlarından biri değildir? Lozan Barış görüşmelerinde de TBMM Hüküme-
ti’nin yanında İstanbul Hükümeti’ni de davet ettiler.
A) Misakı Milli sınırlarına büyük ölçüde ulaşılmıştır.
B) Türkiye’nin egemenlik hakları tam olarak ko- İtilaf devletlerinin bu yolla ulaşmak istedikleri
amaç aşağıdakilerden hangisidir?
runmuştur.
C) Kapitülasyonlar ve azınlık hakları gibi sorunlar A) Ortaya çıkacak görüş ayrılıklarından faydalanmak

çözülmüştür. B) İki taraf arasındaki anlaşmazlıkları gidermek
D) Türkiye’nin dış politika esasları yeniden düzen-
C) Hükümetler arasında iş birliği sağlamak
lenmiştir.
D) Hükümetlerin ortak hareket etmesine ortam
2. Mustafa Kemal Paşa’nın ifadesiyle Lozan Kon- hazırlamak
feransı’nda “birkaç yıllık değil birkaç asırlık
hesaplar” görülecektir. 5. Lozan Antlaşması’nda çözüme kavuşan aşağı-
Aşağıdaki konulardan hangisi bu açıklamaya daki sorunlardan hangisi daha çok ekonomik
örnek gösterilemez? bağımsızlığı sağlamaya yöneliktir?
A) Kapitülasyonlar
B) Osmanlı borçları A) Meriç Irmağı, Türkiye ile Yunanistan arasında
C) Ermeni sorunu sınır olarak kabul edildi.
D) Hatay sorunu
B) Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırıldı.
3. Lozan Barış Antlaşması’nda hangi
sorun tam bağımsızlığımıza uygun C) Türkiye-Suriye sınırı Ankara Antlaşması’yla da-
olarak çözüme kavuştuğu söylene- ha önceden belirlendiği şekliyle kabul edildi.
mez?
D) Boğazların yönetimi, başkanı Türk olan ulusla-
Elif Öğretmen’in sorusunu aşağıdaki öğrenci- rarası bir komisyona bırakıldı.
lerden hangisi doğru yanıtlamıştır?
A) Zeynep: Azınlık okulları 6. Atatürk : “Lozan Konferansı basit bir sorunu
B) Mehmet: Kapitülasyonlar çözmekle uğraşmıyor. Yeni Türkiye Devleti’nin
C) Tansu: Ermeni sorunu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 3,5 yıllık so-
D) Ebru: Boğazlar meselesi runlarını çözmekle uğraşmıyor. Lozan Konferansı
başlangıcı pek eski olan bir mücadelenin derin
safhalarını çözümleyerek bunu halletmeye çalışı-
yor. Hiç kuşku yok ki karışık bir dengeyi apaçık
bir sonuca iletmek kolay değildir. Özellikle karışık
hesapların yapıcısı da biz değiliz. Karşımızdakiler
yalnız bizimle ilgili hesapları sormak gibi iyi, hakçı
ve insancıl bir düşünceye sahip olsalardı, sorun
iki günde biterdi. Ama öyle işe başladılar ki yüz-
yılların birikimi olan sorunları bizden soruyorlar.”

Bu ifadeye göre Lozan Konferansı’yla ilgili
olarak;

I. Yüzyılların birikimi olan sorunların görüşüldüğü
II. Konferansın kısa sürede sona erdiği
III. Konferansa katılan devletlerin ülkemize yapıcı

davrandığı
IV. Konferanstaki tüm konuların bağımsızlığımıza

uygun çözüldüğü

gibi maddelerden hangisi ya da hangilerine
ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) I ve III
C) II ve IV D) II, III ve IV

98

8. Sınıf Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Millî Mücadele

Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Milli Mücadele

➤➤ Kurtuluş Savaşı sürecinde yaşanan kahramanca ve fedakârca mücadele sanatçı ve yazarlarımızın eserlerine
konu olmuştur. Roman, öykü, şiir, resim, heykel, gibi birçok alanda eserler verilmiştir.

➤➤ Kurtuluş Savaşı’nı anlatan en önemli eser ise Mustafa Kemal’in 1919-1927 yılları arası yaşananları anlattığı
“Nutuk” adlı eseridir.

Konusu Millî mücadele olan eserler arasında;
Halide Edip Adıvar’ın → Ateşten Gömlek ve Türk’ün Ateşle İmtihanı adlı eserleri,
Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun → Ankara ve Yaban adlı eserleri,
Samim Kocagöz’ün → Kalpaklılar adlı eseri,
Turgut Özakman’ın → Şu Çılgın Türkler adlı eseri,
Ressam Halil Dikmen ve İbrahim Çallı’nın Millî mücadele temalı tabloları,
Millî Mücadele’yi konu edinen Muhsin Ertuğrul’un (Halide Edip Adıvar’ın aynı adlı romanından uyarlanmıştır)
“Ateşten Gömlek” (1923) adlı filmi önemlidir.

➤➤ Atatürk, İbrahim Çallı’dan bir resim sergisi açmasını istedi. Sergide, “Zeybekler” adlı bir tablo Mustafa Kemal
Paşa tarafından eleştirildi. Atatürk’ün “Biz karnımızı doyuracak ekmek bulamıyorduk, bu yağız at nasıl semir-
miş böyle” eleştirisi üzerine Çallı, hemen orada fırça ve boya alarak resimde görünen atı, cılız güçsüz bir ata
dönüştürdü.

İbrahim Çallı’nın “Zeybekler” Tablosu
99