8 SOS ETKINLIK ORNEK

8. Sınıf Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Millî Mücadele

Etkinlik 19

İTA.8.3.7. Millî Mücadele Dönemi’nin siyasi, sosyal ve kültürel olaylarının sanat ve edebiyat ürünlerine yansı-
malarına kanıtlar gösterir.

1. Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

Bilgi D Y

a. Millî Mücadele sanat ve edebiyat yapıtlarına yansımıştır. ✓ ✓
✓
b. Milli Mücadele döneminde yalnızca roman türünde eserler ve- ✓
rilmiştir.

c. Falih Rıfkı Atay, Millî Mücadele’yi destekleyen gazetecilerden ✓
birisidir.

d. Milli Mücadele döneminde yaşayan Turgut Özakman, “Anka-
ra” adlı eserini yazmıştır.

e. Halide Edip Adıvar Milli Mücadele döneminde yaşanan acıları ✓
ve sıkıntıları yerinde görerek eserlerini kaleme almıştır.

f. Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın “Üç Şehitler Destanı” hikaye türün-
de milli mücadeleyi anlatmaktadır.

Millî Mücadele, resim ve heykel sanatçıları tarafından da ele
alınmış bu alanlarda Ruhi Arel, Nejat Çelik, Ali Çelebi, İbrahim
g. Çallı, Zühtü Müridoğlu, Hüseyin Özkan ve İlhan Koman gibi sa- ✓

natçıların yapıtları öne çıkmıştır.

h. Kemal Tahir’in “Esir Şehrin İnsanları” ve “Yorgun Savaşçı”adlı ✓
yapıtları Millî Mücadele’yi konu alan başlıca romanlardır.

2. Kurtuluş Savaşı yıllarında yaşananları konu alan sanat ve edebiyat eserlerini ait olduk-
ları yazar ve sanatçılarla uygun şekilde eşleştiriniz.

a. Halide Edip Adıvar 1. “Kurtuluş Savaşı” adlı tablo
b. Yakup Kadri Karaosmanoğlu 2. “Zeybekler” adlı tablo
c. İbrahim Çallı 3. “Doludizgin” romanı
d. Halil Dikmen 4. “Küçük Ağa” romanı
e. Tarık Buğra 5. “Ateşten Gömlek” romanı
f. Samim Kocagöz 6. “Ankara” romanı

1. d 2. c 3. f 4. e 5. a 6. b

100

8. Sınıf Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Millî Mücadele KKT - 19 

1. Millî Mücadele sürecinde yaşanan birtakım olay- 3. Yazarımız; Kurtuluş Savaşı’na doğrudan katılmış,
lar o dönemde ve daha sonrasında birçok yazar orduda onbaşı ve çavuş gibi rütbelerle görev al-
ve sanatçımıza esin kaynağı olmuştur. Bu sanatçı mıştır. 1922’de kaleme aldığı “Ateşten Gömlek”
ve yazarlarımız Türk milletinin vermiş olduğu şanlı ve “Türk’ün Ateşle İmtihanı” adlı eserleriyle Millî
mücadeleyi çeşitli sanatsal faaliyetlerle dile getir- Mücadele’yi anlatmıştır.
mişlerdir. Buna göre hakkında bilgi verilen yazarımız
aşağıdakilerden hangisidir?
Buna göre;
A) Halide Edip Adıvar
I. Halide Edip Adıvar B) İbrahim Çallı
C) Yakup Kadri Karaosmanoğlu
II. İbrahim Çallı D) Tarık Buğra

III. Yakup Kadri Karaosmanoğlu 4. Kurtuluş Savaşı’nı belgelerle ortaya koyan en
önemli eser, Mustafa Kemal’in yazdığı “Nutuk”
gibi kişilerden hangileri eserlerini edebiyat adlı eserdir.
alanında vermiştir? Aşağıdaki öğrencilerden hangisi “Nutuk” ile il-
gili yanlış bir bilgi vermiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I ve III D) I, II ve III A) Ayaz: Diğer adı da “Söylev”dir.
B) Ilgaz: 1919-1927 yılları arasındaki dönemi kap-
2.
sar.
C) Elif: Cumhuriyet tarihimizin en önemli belgele-

rinden birisidir.
D) Duru: Konuları arasında Balkan ve I. Dünya Sa-

vaşı da yer alır.

Yukarıda Halil Dikmen’in Millî Mücadele dönemini 5. Kurtuluş Savaşı’mız birçok esere konu olmuştur.
yansıtan “Kurtuluş Savaşı” adlı bir tablo verilmiş- Samim Kocagöz’ün “Doludizgin” adlı romanı,
tir. Halil Dikmen’in “Kurtuluş Savaşı” adlı tablosu ve
Halide Edip Adıvar’ın “Türk’ün Ateşle İmtihanı”
Bu tablo aşağıdaki durumlardan hangisini adlı eseri buna örnek gösterilebilir.
göstermez?
Buna göre Kurtuluş Savaşı’mız;
A) Milli Mücadele döneminde Türk kadının feda-
karlığını 1. Edebiyat

B) Kurtuluş Savaşı yıllarında cephe arkasında ya- 2. Sanat
şananları
3. Mimari
C) Kadın ve çocukların milli mücadeleye olan kat- gibi alanlardan hangisi ya da hangilerine konu
kılarını olmuştur?

D) Cumhuriyet Dönemi’nde Türk kadınlarının A) Yalnız 1 B) Yalnız 2
gündelik yaşamını C) 1 ve 2 D) 1, 2 ve 3

101

4. ÜNİTE

ATATÜRKÇÜLÜK VE ÇAĞDAŞLAŞAN TÜRKİYE
Atatürk İlkeleri

Siyasi Alandaki Gelişmeler
Hukuk Alanındaki Gelişmeler
Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler
Toplumsal Alandaki Gelişmeler
Ekonomi Alanındaki Gelişmeler
Sağlık Alanındaki Gelişmeler

İlelebet Cumhuriyet
Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.4.1. Çağdaşlaşan Türkiye’nin temeli olan Atatürk ilkelerini açıklar.
➢➢ İTA.8.4.2. Siyasi alanda meydana gelen gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.4.3. Hukuk alanında meydana gelen gelişmelerin toplumsal hayata yansımalarını kavrar.
➢➢ İTA.8.4.4. Eğitim ve kültür alanında yapılan inkılapları ve gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.4.5. Toplumsal alanda yapılan inkılapları ve meydana gelen gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.4.6. Ekonomi alanında meydana gelen gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.4.7. Atatürk Dönemi’nde sağlık alanında yapılan çalışmaları devletin temel görevleri ile ilişkilendirir.
➢➢ İTA.8.4.8. Cumhuriyet’in sağladığı kazanımları ve Atatürk’ün Türk milleti için gösterdiği hedefleri analiz

eder.
➢➢ İTA.8.4.9. Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esasları kavrar.

8. Sınıf Atatürkçülük ve Çağdaşlaşan Türkiye

Nutuk Atatürk İlkeleri Ulusal
Ziraat Ünite ile ilgili Egemenlik

kavramlar TBMM

Güzel Sanatlar Halifelik
Anayasa
İnkılap

104

8. Sınıf Atatürk İlkeleri

Atatürk İlkeleri

➤➤ Çağdaşlaşan Türkiye’nin temelinde Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve İnkılapçılık
ilkeleri yer alır.

Cumhuriyetçilik
➤➤ Egemenliğin kayıtsız şartsız halka ait olduğu yönetim biçimine Cumhuriyet denir. Halk seçimler yoluyla seçtiği

temsilciler tarafından yönetilir. Seçilen temsilciler belirli bir süre görev yaparlar. Anayasa’mızın birinci madde-
sinde Türkiye Devleti’nin bir cumhuriyet olduğu belirtilirken ikinci maddesinde cumhuriyetimizin nitelikleri
sıralanmıştır. Cumhuriyetçilikle ilgili; ulusal egemenlik, seçme ve seçilme hakkı, çok partili hayat, milli
irade temel kavramlardır. TBMM’nin açılması, saltanatın kaldırılması, Cumhuriyet’in ilanı Cumhuriyetçilik ilkesi
doğrultusunda yapılan inkılaplardır.

Milliyetçilik
➤➤ Geçmişte beraber yaşamış, şimdi ve gelecekte de bir arada yaşama inancı, isteği ve kararında olan insan top-

luluğuna millet adı verilir. Milliyetçilik ise kişinin üyesi olduğu milleti sevmesi ve onunla gurur duymasıdır.
Atatürk’ün milliyetçilik anlayışını en iyi ifadesi; “Ne mutlu Türküm diyene.” sözüdür. Anayasamızın 66.mad-
desinde; “Türk Devleti’ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” denilmiştir. Milliyetçilik; ulusal
bağımsızlık, ortak dil ve kader birliği esasına dayalı olup din ve ırk birliğine ise dayalı değildir. TBMM’nin
açılması, kapitülasyonların kaldırılması, Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumlarının kurulması milliyetçilik ilkesi
doğrultusunda yapılan inkılaplardır.

Halkçılık
➤➤ Halkçılık; din, dil, ırk ve mezhep farkı gözetmeden kanunlar önünde herkesin eşit haklara sahip olmasını öngö-

rür. Halkçılık ilkesi, halkı refah ve mutluluk içinde yaşatmayı amaçlar. “Devlet, halkı içindir” düşüncesi halkçılık
ilkesinde hakimdir. Eşitlik, hak, adalet, sosyal devlet halkçılıkla ilgili temel kavramlardır. Medeni Kanun’un kabul
edilmesi, Soyadı Kanunu’nun kabulü, aşar vergisinin kaldırılması halkçılık ilkesi doğrultusunda yapılan inkılap-
lardır.

Devletçilik
➤➤ Devletçilik; ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın devletin gücüyle gerçekleştirilmesine dayanır. Özellikle

devlet; ekonomik hayatta hem planlayıcı, düzenleyici hem de yatırımcı ve işletmeci olarak yer almıştır.

Ekonomi, yatırım, sermaye, banka, özel sektör devletçilikle ilgili temel kavramlardır. Beş yıllık kalkınma
planları, devletin banka kurması, Teşvik-i Sanayi Kanunu devletçilik ilkesi doğrultusunda yapılan inkılaplardır.
Laiklik
➤➤ Laiklik, din işleri ile devlet işlerinin birbirinden ayrılması; akılcılık ve bilimselliğin devlet, hukuk ve eğitim gibi
alanlarda temel alınmasıdır. Kişilere tanınan inanç ve ibadet özgürlüğünün yasalarla devlet güvencesine alın-
masıdır. Akılcılık ve bilimsellik, din ve vicdan özgürlüğü, din ve devlet işlerin ayrılması laiklikle ilgili temel
kavramlardır. Halifeliğin kaldırılması, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü, Türk Medeni Kanunu’nun kabulü
laiklik ilkesi doğrultusunda yapılan inkılaplardır.

İnkılapçılık
➤➤ İnkılapçılık çağın gerisinde kalmış tüm kurumların ortadan kaldırılması ve yerine ilerlemeyi, gelişmeyi kolaylaş-

tıracak kurumların getirilmesidir. Temel hedefi her yönüyle çağdaş bir toplum oluşturmaktır. İnkılapçılık ilkesi,
Atatürk ilkelerine dinamik bir özellik kazandırmıştır. İnkılap, çağdaşlaşma, yenilik, değişim inkılapçılık ile
ilgili temel kavramlardır. Yapılan bütün inkılaplar, inkılapçılık ilkesi doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.

105

8. Sınıf Atatürk İlkeleri

Etkinlik 20

İTA.8.4.1. Çağdaşlaşan Türkiye’nin temeli olan Atatürk ilkelerini açıklar.

1. Aşağıda verilen ifadeleri Atatürk ilkeleriyle uygun şekilde eşleştiriniz.

a. Din ile devlet işlerinin birbirinden ayrı yürütül- 1. Cumhuriyetçilik
mesi anlamına gelir 2. Milliyetçilik

b. Büyük sermaye gerektiren ağır sanayi kuruluşla- 3. Devletçilik
rının ve fabrikaların devlet tarafından kurulması 4. Laiklik
kararlaştırılmıştır. 5. Halkçılık

c. Bu ilke ülkemizde ayrıcalıklı sınıfların oluşmasını 6. İnkılapçılık
önlemiştir.

d. “Ne mutlu Türküm, diyene” sözü bu ilkeyi en
güzel şekilde açıklar.

e. … Amasya Genelgesi’nde ‘milletin bağımsız-
lığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır’
kararı alınmıştır.

f. Atatürk ilkelerine dinamik bir özellik kazandır-
mıştır.

1. e 2. d 3. b 4. a 5. c 6. f

2. Aşağıdaki verilen inkılapların Atatürk ilkelerinden en çok hangisiyle ilgili olduklarını
karşılarına yazınız.

a. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Devletçilik

b. Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kal- Laiklik
dırılması

c. Türk Tarih Kurumu’nun kurulma- Milliyetçilik
sı

d. Soyadı Kanunu’nun kabulü Halkçılık

e. Saltanatın Kaldırılması Cumhuriyetçilik

f. Kılık kıyafet inkılabı İnkılapçılık

106

8. Sınıf Atatürk İlkeleri

Etkinlik 20

3. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

İfade DY
✓
a. Atatürk milliyetçiliğinin temel unsurlarından biri millî birlik ve be- ✓
raberliktir.
✓
b. Cumhuriyetçilik ilkesine göre, egemenliğin kaynağı halktır. ✓

c. Atatürk milliyetçiliği yayılmacıdır. ✓
✓
d. Halkçılık ilkesi, sınıf ayrımını reddeder. ✓

e. Laiklik ilkesi devlet yönetiminde dini ve inancı esas alır. ✓

f. Halkçılık ilkesi, halkın gelir ve refah düzeyini yükseltmeyi amaçlar. ✓
✓
g. Devletçilik ilkesi ekonomik alanda devletin etkin rol üstlenmesini
benimser.

h. İnkılapçılık ilkesi Atatürkçü Düşünce Sistemi’ne durağan özellik
kazandırmıştır.

ı. Laiklik ilkesiyle vatandaşların din, vicdan ve ibadet hürriyetleri de
güvence altına alınmıştır.

j. Devletçilik ilkesi yalnızca ekonomi alanında düzenlemeleri kapsar.

4. Aşağıda verilen kavramları en fazla ilgili olan Atatürk ilkesiyle eşleştiriniz.

1. Cumhuriyetçilik: d, f
2. Milliyetçilik: c, j
3. Devletçilik: a, h
4. Laiklik: e, l
5. Halkçılık: b, g
6. İnkılapçılık: i, k

a. Sermaye b. Eşitlik c. Duygu birliği
d. Demokrasi e. İnanç f. Seçim
g. Adalet h. Özel sektör i. Dinamik
j. Türk milleti k. Çağdaş l. Din

107

8. Sınıf Atatürk İlkeleri KKT - 20 

1. Atatürk Dönemi’nde Büyük Millet 4. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi Atatürk milli-
Meclisi açılmış, saltanat kaldırıl- yetçiliğini yanlış ifade etmiştir?
mış, cumhuriyet ilan edilmiş ve
A)
rejimin ismi Anayasa’ya eklen- Atatürk milliyetçiliği ırkçılık esası-
miştir. Daha sonra milli egemenlik na dayanmadığı için barışçıdır.
ilkesinin güçlendirilmesi için çok
partili siyasi hayata geçiş ça-
lışmaları yapılmış, kadınlara da Arda
seçme ve seçilme hakkını veren B) Atatürk milliyetçiliği toplum için-
madde Anayasa’ya eklenmiştir. de sınıf ve zümre ayrımına karşı
Demet çıkar.
Sinan Öğretmen’in açıklamasını yaptığı Ata- C) Atatürk milliyetçiliğinin temel
türk ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? unsurlarından biri millî birlik ve
İsmail beraberliktir.
A) Milliyetçilik B) Cumhuriyetçilik D) Atatürk milliyetçiliği ayrıştırıcıdır.
C) Halkçılık D) Laiklik

Serdar

2. İstanbul’da tarihi mekanları gezen Elif, burada 5. Mustafa Kemal: “Türkiye Cumhuriyeti Devleti,
cami, kilise ve havra gibi farklı ibadet yerlerinin Türk vatanında asırlardan beri kişisel ve özel te-
olduğunu görmüştür. şebbüslerle yapılamamış olan şeyleri bir an önce
yapmak istedi.”
Elif’in fark ettiği bu durum aşağıdaki Atatürk
ilkelerinden hangisiyle ilişkilendirilebilir? Bu ifade Atatürk ilkelerinden hangisinin ge-
rekçesini oluşturur?
A) İnkılapçılık B) Halkçılık
C) Milliyetçilik D) Laiklik

A) Devletçilik B) Cumhuriyetçilik
C) Halkçılık D) Milliyetçilik

3. Cumhuriyet millete dayanan, gücünü milletten 6. Atatürk: “Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu, Trabzon-
alan bir yönetim şeklidir. lu, İstanbullu, Trakyalı… hep bir milletin evladı ve
aynı cevherin damarıdır.”
I. Demokrasi
Yukarıda verilen ifade milliyetçilik ilkesinin
II. Saltanat hangi özelliğiyle daha fazla ilgilidir?

III. Seçim

IV. Meclis

Buna göre verilen maddelerden hangileri
Cumhuriyetçiliğin temel kavramları arasında
yer alır?

A) I ve III B) I, III ve IV A) Birleştirici B) Yayılmacı
C) III ve IV D) I, II ve IV C) Ayrıştırıcı D) Üstünlük

108

8. Sınıf Siyasi Alandaki Gelişmeler

Siyasi Alandaki Gelişmeler Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ➤➤ Halifelik, Hz. Muhammed’den sonra devlet
başkanları olanların kullandığı bir unvandı. Yavuz
➤➤ Saltanat, Osmanlı Devleti’nde babadan oğu- Sultan Selim, Mısır’ı fethedince halifelik unvanı
la geçen bir yönetim şekliydi. 23 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti’ne geçti. Türkiye Cumhuriyeti’nin
TBMM’nin açılması ve 1921 Anayasası’nda da nitelikleriyle bağdaşmayan halifelik 3 Mart 1924
egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunun tarihinde kaldırılmıştır.
kabul edilmesiyle işlerliğini kaybetti. TBMM aldı-
ğı kararla, 1 Kasım 1922’de saltanatı halifelikten Halifeliğin kaldırılmasıyla;
ayırarak kaldırdı. Böylece Osmanlı Devleti resmen • Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkeleri güçlendi.
sona ermiş ve millî egemenlik yolunda önemli bir • İnkılapların önündeki engel kalktı.
adım atılmış oldu. • TBMM’nin otoritesi arttı.

Ankara’nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923)  3 Mart 1924 tarihinde Şeriye ve Evkaf
Vekâleti’nin kaldırılarak yerine Vakıflar Ge-
➤➤ Mustafa Kemal’e göre başkent, Ankara olmalıy- nel Müdürlüğü ve Diyanet işleri Başkanlığı
dı. Ankara, coğrafi olarak düşman saldırılarının kuruldu. Böylece din işleri siyasetin dışına
uzağında ve savunulması kolay bir şehirdi. Ana- çıkarıldı.
dolu’daki önemli merkezlerle demir yolu, kara yolu
ve telgraf bağlantısı vardı. Millî Mücadele bu şehir-  3 Mart 1924 tarihinde Erkân-ı Harbiye Vekâ-
den yönetilerek kazanılmıştı. “Türkiye Devleti’nin let’inin kaldırılarak yerine Genel Kurmay
idare merkezi Ankara şehridir.” kanun maddesi Başkanlığı ve Millî Savunma Bakanlığı oluş-
13 Ekim 1923’te TBMM’de kabul edildi. turuldu. Böylece ordunun siyaset dışında
tutulması sağlandı.

 Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. Bü-
tün eğitim kurumları Millî Eğitim Bakanlığı’na
bağlanarak eğitimde birlik sağlandı.

Cumhuriyet’in İlanı (29 Ekim 1923) 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924)

➤➤ Mustafa Kemal, Türk milleti için en iyi yönetim ➤➤ 1924 Anayasası en uzun süre yürürlükte kalan
şeklinin millet iradesine dayanan Cumhuriyet anayasadır. Bazı maddeleri;
olduğuna inanıyordu. Mustafa Kemal, milli mü- • Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
cadelenin her aşamasında halkın da görüşlerine • Türkiye Devleti’nin dini İslam’dır. Resmî dili
önem vermiştir. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan Türkçedir. Başkent Ankara’dır.
edilerek, 1921 Anayasası’na “Türkiye Devleti’nin • Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
hükümet şekli cumhuriyettir.” ifadesi eklendi. • Yasama yetkisi ve yürütme gücü Türkiye Bü-
Cumhuriyet’in İlanı’yla birlikte; yük Millet Meclisine aittir. Yargı hakkı, bağımsız
mahkemeler tarafından kullanılır.
• Devlet başkanlığı sorunu çözümlendi.
 Atatürk Dönemi’nde 1924 Anayasası’nda;
• Rejimin ve devletin adı belirlendi. 1928’de “Devletin dini İslam’dır.” maddesi
Anayasa’dan çıkarıldı. 1934’te kadınlara da
• Kabine sistemine geçildi. seçme-seçilme hakkını veren madde ana-
yasaya eklendi. 1937’de Atatürk ilkeleri
anayasaya eklendi.

109

8. Sınıf Siyasi Alandaki Gelişmeler

Etkinlik 21

İTA.8.4.2. Siyasi alanda meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Osmanlı Devleti saltanatın kaldırılması ile resmen sona ermiştir.

b. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Meclis Hükümeti sisteminden kabine siste-
mine geçilmiştir.

c. Saltanatın kaldırılmasından sonra TBMM tarafından Abdülmecit Efendi
halife seçildi.

d. Mustafa Kemal, Türk milleti için en iyi yönetim şeklinin Cumhuriyet
olduğuna inanıyordu.

e. Halifelik , Hz. Muhammed’den sonra devlet başkanları olanların kullandığı
bir unvandı.

f. 13 Ekim 1923’te TBMM’de kabul edilen kanun maddesiyle Ankara başkent
kabul edildi.

g. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal

h. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı İsmet İnönü

i. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclis başkanı Ali Fethi Okyar

j. 3 Mart 1924’te çıkartılan yasayla Halifelik kaldırıldı.

2.
29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in İlanı’yla birlikte;

1.D..e..v..l.e..t..b..a..ş..k.a..n..l.ı.ğ..ı..s..o..r.u..n..u...ç..ö..z..ümlendi.

2.R..e..j.i.m...in...v..e...d..e..v..l.e..t.i.n...a..d..ı..b..e..li.r.l.e..ndi. gibi sorunlar çözüme kavuşmuştur.

➩

3.K..a..b..i.n..e...s..is..t.e..m...i.n..e...g..e..ç..i.l.d..i.........

4.Y..ü..r.ü..t.m...e...g..ü..c..ü..,..M...e..c..l.i.s.t.e..n...a..l.ı.n..arak hükûmete verildi.

110

8. Sınıf Siyasi Alandaki Gelişmeler

Etkinlik 21

3. Aşağıda verilen gelişmeleri kronolojik olarak sıralayınız.

a. Saltanatın b. Halifeliğin c. Cumhuriyet’in
kaldırılması kaldırılması f. İlanı

d. Ankara’nın başkent e. 1924 Anayasası’nın Lozan Barış
oluşu kabulü Antlaşması

1. a 2. f 3. d 4. c 5. b 6. e

4. TBMM’nin 3 Mart 1924 tarihinde çıkarılan kanunla yaptığı değişiklikleri yazınız.

a. Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi.

b. Erkan-ı Harbiye Vekâleti kaldırıldı. Yerine Genelkurmay Başkanlığı kuruldu.

c. Şeriye ve Evkâf Vekâlet kaldırıldı. Yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Mü-
dürlüğü kuruldu.

d. Halifelik kaldırıldı.

5. Saltanat yönetimi ile Cumhuriyet yönetiminin farklılıklarını yazarak karşılaştırınız.

Saltanat Cumhuriyet
Saltanat yönetiminde; Cumhuriyet yönetimin-
tek kişinin yönetimine de; halkın egemenliğine
dayalı, genellikle ba- dayalı, yöneticiler
badan oğula geçer. seçimlerle belirlenir.
Demokratik değerler Demokratik değerler
gelişmemiştir. Her türlü gelişmiştir. Her türlü
özgürlük baskı altında- özgürlük yasalarla gü-
dır. vence altına alınmıştır.

111

8. Sınıf Siyasi Alandaki Gelişmeler KKT - 21 

1. Aşağıdakilerden hangisinin Ankara’nın baş- 4. I. Saltanatın kaldırılması
kent seçilmesinin nedenlerinden birisi olduğu II. TBMM’nin açılması
söylenemez? III. Cumhuriyetin ilanı

A) Ankara’nın coğrafi konumu nedeniyle düşman gibi maddelerden hangisi ya da hangilerinin
saldırılarının uzağında olması ulusal egemenliğin güçlenmesine katkıda bu-
lunduğu söylenebilir?
B) Ankara’nın nüfusunun yoğun olması
A) II ve III B) Yalnız II
C) Ankara’nın ülkedeki diğer önemli merkezlerle C) I ve III D) I, II ve III
demir yolu, kara yolu ve telgraf bağlantısının
bulunması

D) Ankara’nın Millî Mücadele döneminde önemli
rol oynaması

2. Aşağıdakilerden hangisi 3 Mart 1924 tarihinde 5. Cumhuriyet’in ilanından önce uygulanan sis-
yapılan değişikliklerden birisi değildir? temde bakanlar, milletvekilleri arasından tek tek
oylanarak seçiliyordu. Bu nedenle farklı görüş-
A) Halifeliğin kaldırılması te olan bakanlar, hükümeti oluşturabiliyordu.Bu
B) Saltanatın kaldırılması durum hükümetin uyum içinde çalışmasını güç-
C) Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması leştiriyordu.
D) Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılması
Yukarıda bahsedilen sorun aşağıdakilerden
hangisinin kabul edilmesiyle çözülmüştür?

A) Kabine sistemine geçişle

B) Meclis hükümeti sisteminin uygulanmasıyla

C) Saltanatın kaldırılmasıyla

D) Misakımilli kararlarının kabulüyle

3. Millî Mücadele Dönemi’nde alınan kararlara ba- 6. 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen yasayla, ordu
kıldığında, halk egemenliğine doğru bir gidişin mensuplarına siyaset yapma yasağı getirilerek
olduğu açıkça görülmekteydi. cumhuriyet rejiminin demokratikleşmesinin önü
açıldı. Böylelikle ordu ve politika birbirinden
Aşağıdakilerden hangisinin verilen yargıyı ayrıldı. Bu yapılanma ile Türk demokrasisinin
destekler nitelikte olduğu söylenemez? gelişmesi yolunda önemli bir adım daha atılmış
oldu.
A) Amasya Genelgesi’nde yer alan “Ulusun
bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurta- Yukarıda verilen açıklamalar aşağıdaki geliş-
racaktır.” ifadesi, melerden hangisiyle ilgilidir?

B) Erzurum Kongresi’nde vurgulanan “Kuvayımil- A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulüyle
liye’yi etkin ve ulusal iradeyi egemen kılmak
esastır.” maddesi, B) Erkan-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılmasıyla

C) Sivas Kongresi’nde manda ve himaye düşün- C) Şeriye ve Evkâf Vekâleti’nin kaldırılmasıyla
cesinin kesin olarak reddedilmesi,
D) Halifeliğin kaldırılmasıyla
D) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun “Egemenlik ka-
yıtsız şartsız milletindir.” hükmü,

112

8. Sınıf Hukuk Alanındaki Gelişmeler

Hukuk Alanındaki Gelişmeler tırmalar sonucunda, Türk toplum yapısına uygun
ve çağdaş olan İsviçre Medeni Kanun’u 17 Şubat
➤➤ Hukuk; kişilerin birbiriyle ve devletle olan ilişkilerini 1926’da düzenlenip kabul edildi. En önemli özel-
düzenleyen kurallar bütünüdür. Mustafa Kemal, liği, erkek ve kadının hukuk önünde eşit olmasını
hukuk alanında yenilikler yapılması gerektiğini; sağlamasıdır.
“En medeni milletler derecesinde hukuk hüküm-
lerimizi de düzelteceğiz. Yüz sene, beş yüz sene, Medeni Kanun’la;
bin sene evvel yaşayan bir toplum için yapılan ka-
nunlarla, bugünkü toplumları idareye kalkışmak, • Kadınlara evlenme ve boşanma hakkı
gaflettir, cehalettir.” sözleriyle belirtmiştir. verildi.

 Osmanlı Devlet’i dinî kuralları esas alan • Resmî nikâh zorunluluğu getirildi.
ve “şer’i hukuk” diye bilinen bir hukuk • Tek eşlilik zorunlu kılınarak erkeğin birden
sistemi geliştirmişti. Çok uluslu bir yapıya
sahip olan Osmanlı Devleti’nde her mil- fazla kadınla evlenmesi yasaklandı.
let kendi dinî inanışlarına göre muamele • Kadınlara meslek seçme hakkı tanındı
görüyordu. Bu durum Osmanlı’da hukuk • Boşanma hâlinde kadına nafaka verilmesi
birliğinin oluşmasını engellemiştir. Dinî
kurallara göre çözülemeyen hususlarda kabul edildi.
ise yöneticiler tarafından oluşturulan “örfi • Kadınlara mahkeme şahitliğinde erkek-
hukuk” kuralları geçerliydi.
lerle eşit olma hakkı tanındı.
 Hukuk alanındaki inkılapların amacı; Türk • Kadın ve erkeğin miras paylaşımında eşit
milletinin çağdaş, milli, tam bağımsız ve
demokratik hayat sürmesini sağlamaktı. pay alması sağlandı.

➤➤ Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde 1921, 1924, Atatürk’ün eşi Latife Hanım (sol başta), Ali Fethi
1961, 1982 yıllarında anayasa hazırlanmıştır. Bey’in eşi Galibe Hanım (ortada) bulunmaktadır.
Hukukçu yetiştirmek amacıyla da 1925 yılında
Ankara Adliye Hukuk Mektebi açıldı. Ankara-1923

 Çağdaş batı ülkeleri örnek alınarak; Ceza
Kanunu (İtalya), Borçlar Kanunu (İsviçre),
Ticaret Kanunu (Almanya) ve Ceza Mah-
kemeleri Usulü Kanunu (Almanya) ve Türk
Medeni Kanun’u (İsviçre) gibi kanunlar
hazırlandı.

Türk Medeni Kanun’u (17 Şubat 1926) Mustafa Kemal Atatürk, Hukuk Fakültesi’nde
öğrencilerle
➤➤ Medeni Kanun, evlenme ve boşanma gibi ai-
le ilişkileri, miras, kişinin mülkiyet hakkı ve diğer
haklarını içerir. Osmanlı Devleti’nde medeni hukuk
kuralları olarak Mecelle uygulanmıştır. Yetersiz
kalan Mecelle yerine yeni bir medeni kanunun
yürürlüğe konulması gerekiyordu. Yapılan araş-

113

8. Sınıf Hukuk Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 122

İTA.8.4.3. Hukuk alanında meydana gelen gelişmelerin toplumsal hayata yansımalarını kavrar.

1. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

DY Bilgiler

a. ✓ Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nu Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasa-
sıdır.

b. ✓ Öğretmen yetiştirmek amacıyla 1925 yılında Ankara Hukuk Mek-

tebini açıldı.

c. ✓ Osmanlı Devleti’nde hukuk birliği yoktu.

d. ✓ Osmanlı Devleti’nde uygulanan medeni kanuna “Mecelle” denirdi.

e. ✓ İsveç Medeni Kanun’u örnek alınarak Türk Medeni Kanun’u hazır-

lanmıştır.

f. ✓ Medeni Kanun sayesinde kadınlara seçme ve seçilme hakkı veril-

miştir.

g. ✓ Türk Medeni Kanunu’nun kabulü ile hukuk birliği sağlanmıştır.

h. ✓ Cumhuriyet tarihinin en uzun süre yürürlükte kalan anayasası Teş-

kilât-ı Esasiye Kanunu’dur.

2. Türk Medeni Kanunu’nun kabulüyle kadınların elde ettiği hakları işaretleyiniz.

a. Miras ✓ b. Milletvekilil seçilme

c. Boşanma ✓ d. Nafaka ✓

e. Resmi nikah ✓ f. Meslek seçme ✓

g. Belediye seçimlerine ka- h. Mahkeme şahitliğinde er- ✓
tılma
keklerle eşit olma hakkı

114

8. Sınıf Hukuk Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 22

3. Türkiye Cumhuriyeti hukuk alanında çağdaş batı ülkelerini örnek alarak birçok alanda
kanunlar hazırladı. Örnek alınan kanun-ülke eşleştirmesini uygun şekilde yapınız.

1. İtalya a 2. Almanya f

3. Fransa d 4. İsviçre b, c, e

a. Ceza Kanunu b. Medeni Kanun c. Borçlar Kanunu
d. İdare Hukuku
e. İcra ve İflas Kanunu f. Deniz Ticaret Kanunu

4. Tabloda verilenlere göre Türk Medeni Kanunu’nun kadınlara sağladığı ekonomik hak-
ları işaretleyiniz.

Maddeler Ekonomik Haklar

a. Resmî nikâh zorunluluğu getirildi. ✓

b. Boşanma hâlinde kadına nafaka verilmesi kabul ✓
edildi. ✓

c. Kadınlara evlenme ve boşanma hakkı verildi.

d. Tek eşlilik zorunlu kılınarak erkeğin birden fazla ka-
dınla evlenmesi yasaklandı.

e. Kadın ve erkeğin miras paylaşımında eşit pay alması
sağlandı.

f. Kadınlara mahkeme şahitliğinde erkeklerle eşit olma
hakkı tanındı.

g. Kadınlara meslek seçme hakkı tanındı.

115

8. Sınıf Hukuk Alanındaki Gelişmeler KKT - 22 

1. En medeni milletler derecesinde 4. Hukuk alanında ikiliği ortadan kaldırıp kişiler
hukuk hükümlerimizi de düzelte- arası ilişkileri çağdaş ve eşitlikçi olarak düzen-
ceğiz. Yüz sene, beş yüz sene, bin leme aşağıdakilerin hangisiyle sağlanmıştır?
sene evvel yaşayan bir toplum için
yapılan kanunlarla, bugünkü top- A) Halifeliğin kaldırılmasıyla
lumları idareye kalkışmak, gaflettir, B) TBMM’nin açılmasıyla
cehalettir.” C) Saltanatın kaldırılmasıyla
D) Türk Medeni Kanunu’nun kabulüyle
Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün bu sözünü
destekleyen bir uygulama değildir?

A) Ankara Hukuk Mektebi’nin açılması

B) Türk Medeni Kanun’un kabulü

C) Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun kabulü

D) Türk Tarih Kurumu’nun kurulması

2. Türk Medeni Kanunu’yla ilgili olarak; 5. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Cumhuriye-
ti Devleti’nde hazırlanan anayasalardan birisi
I. Çağdaş bir özellik taşır. değildir?
II. Cinsiyet farkı gözetir.
III. Laik özellik taşır. A) Kanunu Esasi B) Teşkilat-ı Esasiye
IV. Hukuk birliği sağlar. C) 1961 Anayasası D) 1982 Anayasası

gibi maddelerden hangilerine ulaşılır? 6. Osmanlı yöneticileri, hukuk sistemindeki so-
runları çözebilmek için Tanzimat Dönemi’nden
A) I ve II B) I, III ve IV itibaren çeşitli çalışmalar yaptılar. Avrupa hukuk
C) II, III ve IV D) I ve IV sisteminden yararlanmaya çalıştılar. Birçok kanun
Avrupa dillerinden Türkçeye tercüme edilerek uy-
3. Medeni Kanun’un kabulü ile Türk kadınına; iste- gulanmaya başlandı. Yeni kanunlara göre hüküm
diği mesleği seçme, boşanma, nafaka alma gibi verecek yeni mahkemeler kuruldu. Ancak bunlar
haklar tanınmıştır. yapılırken eski kanunların ve mahkemelerin ya-
şamasına izin verildi. Bunun sonucunda hukuk
Buna göre kadınların; sisteminde, eski ve yeni karmaşasından kaynak-
lanan ikilik ortaya çıktı.
I. Sosyal Parçaya göre Osmanlı hukuk sistemiyle ilgili
II. Siyasi aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
III. Ekonomik
A) Avrupa hukuk sisteminden yararlanmaya çalı-
gibi haklardan hangilerini elde ettiği savunu- şıldığı
labilir?
B) Hukuk sisteminde karışıklığın bulunduğu
A) I ve II B) II ve III C) Hukuk sisteminde tüm sorunların çözüldüğü
C) I ve III D) I, II ve III D) Düzenlemeler sonrasında yeni mahkemelerin

kurulduğu

116

8. Sınıf Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler

Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler Türk Dil Kurumu (12 Temmuz 1932)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
• Eğitim ve öğretimde birlik sağlandı. ➤➤ Türkçeyi yabancı dillerin etkisinden kurtarıp ge-
• Tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. liştirerek bilim dili hâline gelmesini sağlamak ve
• Laik ve çağdaş eğitimin temelleri atıldı. aydınların dili ile halkın dili arasındaki açığı kapat-
• Medreseler kapatıldı. mak için Türk Dil Kurumu kurulmuştur. Atatürk’ün
de katılımıyla Dolmabahçe Sarayı’nda “Dil Kurul-
 2 Mart 1926’da çıkarılan Maarif Teş- tayı” düzenlendi ve “Dil Bayramı” ilan edildi. Türk
kilat Hakkındaki Kanun ile eğitim kültürünü bilim metoduyla işlemek ve okullarımıza
sistemi çağdaşlık, millîlik, eşitlik ve bilimsel anlayışlara göre donatılmış öğretmen ye-
laiklik temelleri üzerinde yeniden yapı- tiştirmek için Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya
landırıldı. Fakültesi açıldı (1935).

Harf İnkılabı ve Millet Mektepleri (1928)  Türk Tarih ve Türk Dil Kurumlarının kurul-
➤➤ Okuma ve yazmayı kolaylaştırmak amacıyla 1 Ka- ması milliyetçilik ilkesiyle ilgilidir.

sım 1928’de Latin kökenli yeni Türk harfleri kabul Üniversite Reformu (1933)
edildi.
➤➤ Mustafa Kemal, bilimsel çalışmalar yapmak ve
 Yetişkin nüfusa okuma yazmayı öğretmek bilim insanlarını yetiştirmek amacıyla üniversitele-
amacıyla 24 Kasım 1928’de Millet Mek- re büyük önem vermiştir. İsviçreli Prof. Dr. Albert
tepleri açıldı. Aynı gün Mustafa Kemal’e Malche’nin (Albert Malhe) hazırladığı rapor temel
başöğretmen unvanı verilmiştir. alınarak üniversite reformu yapıldı. Darülfünun,
1933’te İstanbul Üniversitesine dönüştürüldü.
Türk Tarih Kurumu (12 Nisan 1931) Üniversiteler de tıp, edebiyat, hukuk ve fen fakül-
teleri açıldı.
Atatürk Tarih ve Edebiyata önem vermiştir.
➤➤ Türklerin tarih boyunca kurdukları devletleri ve Güzel Sanatlar ve Spordaki Gelişmeler

dünya medeniyetine olan katkılarını öğrenmek ➤➤ Atatürk: “Sanat, güzelliğin ifadesidir. Bu ifade
amacıyla Türk Tarih Kurumu kuruldu. Mustafa söz ile olursa şiir, nağme ile olursa müzik, resim
Kemal: “Büyük devletler kuran atalarımız, büyük ile olursa ressamlık, yontma ve oyma ile olursa
ve kapsamlı medeniyetlere de sahip olmuştur. heykeltıraşlık, bina ile olursa mimarlık olur. Sanat-
Bunu aramak, incelemek, Türklüğe ve dünyaya kâr da toplumda uzun mücadele ve gayretlerden
bildirmek bizler için bir borçtur.” demiştir. sonra alnında ışığı ilk hisseden insandır.” demiş-
tir. 1924’te Ankara’da Musiki Muallim Mektebi
 1935 yılında Ankara’da Dil ve Tarih-Coğ- açıldı. Gazi Eğitim Enstitüsünde resim bölümü
rafya Fakültesi kurulmuştur. açıldı. Sanayii Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar
Akademisine dönüştürüldü. 1937 yılında Ata-
türk’ün yönlendirmesiyle İstanbul’da Resim ve
Heykel Müzesi açıldı.

 Ahmet Adnan Saygun, ilk Türk operasını
hazırladı. Cemal Reşit Rey, ilk konservatu-
varı açtı.

 Atatürk’ün “Spor, yalnız beden yeteneği-
nin bir üstünlüğü sayılamaz. Kavrama ve
zekâ, ahlak da bu işe yardım eder. Zekâ
ve kavrayışı kısa olan kuvvetliler, zekâ ve
kavrayışı yerinde olan daha az kuvvetlilerle
başa çıkamazlar. Ben, sporcunun zeki, çe-
vik ve aynı zamanda ahlaklısını severim.”
sözü spora verdiği önemi göstermektedir.

117

8. Sınıf Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 123

İTA.8.4.4. Eğitim ve kültür alanında yapılan inkılapları ve gelişmeleri kavrar.

1. Harf İnkılabının sonuçlarını yazınız.

a. Eğitim hizmetleri ülkemizin dört bir yanına götürülmüş oldu.
b. Ortak bir konuşma ve yazma dili meydana getirilmesinde etkili oldu.
c. Harf inkılabı ile millî kültürümüz ve dilimiz geniş kitleler tarafından öğ-

renildi.
d. Bilimsel çalışmalar giderek artmaya başladı.

2. Aşağıda yer alan boşlukları uygun şekilde doldurunuz.
I. Eğitim ve öğretim Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile birleştirildi.

II. Yetişkin nüfusa okuma yazmayı öğretmek amacıyla Millet Mektepleri açılmıştır.

III. Okuma ve yazmayı kolaylaştırmak Harf İnkılabı kabul edilmiştir.

IV. Eğitim ve öğretim birleştirilerek tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlan-
mıştır.

V. Atatürk müzik öğretmeni yetiştirmek amacıyla Musiki Muallim Mektebi açmıştır.

VI. Yeni Türk Harflerinin Kabulü ve Tatbiki Hakkındaki Kanun kabul edilerek Latin Harfleri
harflerine geçilmiştir.

118

8. Sınıf Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 23

3. Tabloda verilen ifadeleri ilgili olduğu gelişmeye göre işaretleyiniz.

İfadeler Tevhid-i Türk Tarih Türk Dil
Tedrisat Kurumu Kurumu
a. Eğitim ve öğretim laikleşti. Kanunu
✓ ✓
b. Türkçemizi yabancı dillerin etkisinden kurtar- ✓
mak amaçlanmıştır. ✓ ✓
✓
Atatürk ‘Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça, ✓ ✓
c. daha büyük işler yapabilmek için kendinde ✓ ✓

kuvvet bulacaktır’ demiştir.

d. Ülkedeki bütün okullar Millî Eğitim Bakanlı-
ğı’na bağlandı.

1932’de Ankara’da Türk ve yabancı tarih-
e. çilerin katıldığı Birinci Türk Tarih Kurultayı

toplandı.

f. Türkçenin zenginliklerini ortaya çıkarmaya yö-
nelik yurt çapında bir dil seferberliği başlatıldı.

Türklerin tarih boyunca kurduğu büyük dev-
g. letlerin hangileri olduğu konusunda çalışmalar

yapıldı.

h. Eğitim ve öğretim de ikiliğe son verildi.

ı. 1931 tarihinde Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti ku-
ruldu.

j. Basın yayın organları aracılığıyla halk ve ay-
dınlar Türkçe konuşup yazmaya çağırıldı.

4. Aşağıda verilen gelişmeleri kronolojik olarak sıralayınız.

a. Harf İnkılabı b. Tevhid-i Tedrisat c. Maarif Kongresi’nin
Kanununun kabulü yapılması

d. Türk Tarih Kurumu- e. Millet Mekteplerinin f. Türk Dil Kurumunun
nun açılması kurulması açılması

1. c 2. b 3. a 4. e 5. d 6. f

119

8. Sınıf Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 23

5. Mustafa Kemal Atatürk’ün sözlerine uygun olarak gerçekleştirilen inkılapları belirtiniz.

İfadeler İnkılaplar

Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük
a. işler yapmak için kendinde kuvvet bulacak- Türk Tarih Kurumu’nun kurulması

tır.

Yeni Türk harflerini çabuk öğrenmelidir. Her
vatandaşa, kadına, erkeğe, hamala, san-
dalcıya öğretiniz. Bunu vatanseverlik ve
b. milliyetçilik görevi biliniz. Bu görevi yapar- Yeni Türk Harflerinin Kabulü
ken düşününüz ki, bir milletin, bir toplumun
yüz de onu, yirmisi okuma yazma bilir, yüz
de sekseni, doksanı bilmezse bu ayıptır...”

Eğitim ve öğretimin amacı; yalnız hükûme-
te memur yetiştirmek değil, daha ziyade
memlekete ahlaklı, karakterli, cumhuriyet-
çi, inkılapçı, olumlu, atılgan, başladığı işleri
c. başarabilecek yetenekte, doğru düşünüşlü, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

iradeli, hayatta tesadüf edeceği engelleri
yenmeye kudretli, karakter sahibi genç ye-
tiştirmektir…

Spor, yalnız beden yeteneğinin bir üstünlü-
ğü sayılamaz. Kavrama ve zekâ, ahlak da
bu işe yardım eder. Zekâ ve kavrayışı kısa
d. olan kuvvetliler, zekâ ve kavrayışı yerinde 1927 yılında Çapa Muallim Mektebi’ne
olan daha az kuvvetlilerle başa çıkamazlar. bağlı Beden Eğitimi Bölümü’nün açılması

Ben, sporcunun zeki, çevik ve aynı zaman-
da ahlaklısını severim.

120

8. Sınıf Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler KKT - 23 

1. Güzel sanatlarda başarı, bütün 4. Atatürk: “Sanat, güzelliğin ifadesidir. Bu ifade
inkılapların başarılı olduğunun en söz ile olursa şiir, nağme ile olursa müzik, resim
kesin delilidir. Bunda başarılı ola- ile olursa ressamlık, yontma ve oyma ile olursa
mayan milletlere ne yazıktır. Onlar heykeltıraşlık, bina ile olursa mimarlık olur. Sanat-
bütün başarılarına rağmen me- kâr da toplumda uzun mücadele ve gayretlerden
deniyet alanında yüksek insanlık sonra alnında ışığı ilk hisseden insandır.” demiştir.
sıfatıyla tanınmaktan daima yok-
sun kalacaklardır. Aşağıdaki kurumlardan hangisi verilen ifadeye
örnek oluşturmaz?
Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün bu ifa-
deleri doğrultusunda yapılan inkılaplardan A) Güzel Sanatlar Akademisi
birisidir?
B) Musiki Muallim Mektebi
A) Sanayii Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar Akade-
misine dönüştürüldü. C) Gazi Eğitim Enstitüsü Resim Bölümü

B) 1935 yılında Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya D) Ankara Hukuk Mektebi
Fakültesi açıldı.
5. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Gazi Terbiye Ens-
C) Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. titüsünde Beden Eğitimi Bölümünün açılması
hangi alanda çalışmalara örnektir?
D) 1 Kasım 1928’de Latin kökenli yeni Türk harfle-
ri kabul edildi.

A) Suat: Tarih B) Naz: Edebiyat
C) Ilgaz: Spor D) Ceren: Güzel Sanatlar

2. Aşağıdakilerden hangisi milli kültürün geliş- 6. Atatürk’ün Kurtdereli Mehmet’e yazdığı mektupta:
mesine yönelik çalışmalardan birisi değildir? “Seni cihanda büyük ün almış bir Türk güreşçi-
A) Halifeliğin kaldırılması si olarak tanıdım. Parlak başarılarının sırrını şu
B) Türk Tarih Kurumu’nun kurulması sözlerle açıkladığını da öğrendim: ‘Güreşirken,
C) Türk Dil Kurumu’nun açılması bütün milletimi arkamda hisseder ve milletimin
D) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin açılması şerefini korumak için her şeyi yapardım. Ve san-
ki bütün milletimin kuvvetinin yanımda olduğunu
3. Türk Milli Eğitim sisteminin aşağıdaki esasların- hissederdim.’ Bu dediğini, en az yaptıkların kadar
dan hangisi laik devlet anlayışını yansıtmaktadır? beğendim. Onun için senin bu değerli sözünün
A) Eğitim anlayışının akla ve bilime dayanması Türk sporcularına bir meslek ilkesi olmasını dili-
B) Milli kültür birliğini sağlamayı amaçlaması yorum.”
C) İlköğretim zorunlu ve parasız olması
D) Tüm okulların Millî Eğitim Bakanlığına bağlı ol- Buna göre Atatürk’ün;
ması
I. Kurtdereli Mehmet pehlivanı takdir ettiği

II. Kurtdereli Mehmet’in Türk sporcularına örnek
gösterdiği

III. Kurtdereli Mehmet pehlivanı başarılı bulduğu

gibi yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

121

8. Sınıf Toplumsal Alandaki Gelişmeler

Toplumsal Alandaki Gelişmeler Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934)

Şapka Kanunu ve Kıyafette Değişim ➤➤ Kişilerin sosyal hayatlarında tanınmaları ve resmi
➤➤ Mustafa Kemal, Türk milletini kılık kıyafet yönün- işlerinde karışıklıkların önlenmesi amacıyla Soyadı
Kanunu kabul edildi. 24 Kasım 1934’te Mustafa
den de çağdaş bir millet hâline gelmesini istiyordu. Kemal’e TBMM tarafından “Atatürk” soyadı ve-
25 Kasım 1925’te TBMM’de Şapka Giyilmesi rildi. “Unvan ve Lakapların Kaldırılması Hakkında
Hakkında Kanun kabul edildi. Böylece millî bir- Kanun” ile de kaynaşmış bir toplum oluşturma
lik ve beraberliğin sağlanması yolunda önemli bir amaçlandı.
adım daha atılmış oldu. 1934’te Bazı Kisvelerin
Giyilemeyeceğine Dair Kanun çıkarıldı. Bu ka- Modern Türk Kadını
nun ile de hangi din ve mezhepten olursa olsun ➤➤ Türk Medeni Kanunu’nun kabulüyle birlikte Türk
ibadethanelerin dışında, insanların dinî kıyafetle
gezmeleri yasaklandı. kadını aile ortamında, iş hayatında, kültürel, eko-
nomik alanda birçok haklar elde etti. Mustafa
Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kemal Atatürk: “...Dünyada hiçbir milletin kadını,
Kasım 1925) ben Anadolu kadınından fazla çalıştım, milletimi
kurtuluşa ve zafere götürmekte Anadolu kadını
➤➤ Mustafa Kemal: “Efendiler ve ey millet, iyi biliniz kadar emek verdim, diyemez.” demiştir.
ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, ➤➤ Türk kadınlarına siyasal hayatta; 1930’da beledi-
mensuplar memleketi olamaz. En doğru ve en ye seçimlerine katılma hakkı, 1933’te muhtarlık
gerçek tarikat, medeniyet tarikatıdır.” demiştir. 30 seçimlerine seçme ve seçilme hakkı, 1934’te de
Kasım 1925’te; Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı. milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi.
Tarikat ve türbeler ile ilgili unvanlar da yasaklandı.
Toplumun çağdaşlaşması ve laikleşmesi yolunda  Siyasal yaşamda da kadın-erkek eşitliği
önemli bir adım atılmış oldu. sağlanırken seçme ve seçilme hakkını elde
eden Türk kadını, devlet yönetiminde söz
Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik ve karar sahibi oldu.

• 1925’te uluslararası saat sistemi ve miladi tak-  Japonya’da 1950, İngiltere’de 1918, Yuna-
vim kabul edildi. nistan’da 1952, Fransa’da 1944, İtalya’da
1945, İsviçre’de 1971 yılında kadınlara si-
• 1928’de uluslararası rakamlara geçilmesi kabul yasal haklar verilmiştir.
edildi.

• 1931’de uzunluk ölçüsü olarak metre, ağırlık öl-
çüsü olarak kilogram kabul edildi.

• 1935’te hafta sonu tatili, cuma gününden, pa-
zar gününe alındı.

 Bu düzenlemelerle ulusal ve uluslararası
düzeydeki ekonomik ilişkilerde kolaylık
sağlandı.

122

8. Sınıf Toplumsal Alandaki Gelişmeler

Etkinlik 24

İTA.8.4.5. Toplumsal alanda yapılan inkılapları ve meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. Aşağıda verilen inkılapları ilgili olduğu alanla eşleştiriniz.

Maddeler Siyasi Toplumsal Ekonomik

a. Soyadı Kanunu ✓ ✓

b. Kadınlara belediye seçimlerine ka- ✓
tılma hakkı verilmesi

c. Şapka Kanunu ✓
✓
d. Ölçü ve Tartıların Değişmesi

e. Kadınlara milletvekili seçme ve se-
çilme hakkı tanınması

f. Tekke ve zaviyelerin kapatılması ✓
✓
g. Kıyafette değişiklik ✓

h. Lakap ve Unvanların Kaldırılması- ✓
na Dair Kanun
✓
ı. Misakıiktisadi Andı

Şeyh, derviş, mürit, dede ve seyit
j. gibi unvanların kullanılması yasak-

landı.

2. Osmanlı Devleti’ndeki uygulamaların Cumhuriyet Dönemi’ndeki karşılıklarını yazınız.

a. Cuma günü tatili Cumartesi ve Pazar tatili
b. Hicri ve Rumi Takvim Miladi Takvim
c. Fes Şapka
d. Alaturka saat uygulaması Uluslararası saat sistemi
e. Okka Kilogram
f. Kulaç, arşın Metre

123

8. Sınıf Toplumsal Alandaki Gelişmeler

Etkinlik 24

3. Aşağıda verilen inkılapların yapılma amaçlarını kısaca yazınız.
Amacı:

Soyadı Kanunu Resmî işlerde yaşanan karışıklığı önlemek

Amacı:

Şapka ve Kıyafet
İnkılabı
Türk milletinin görünüş olarak da Batılı topluma uyumunu sağlamak

Amacı:

Miladi Takvimin Avrupalı devletlerle olan ilişkileri kolaylaştırmak
kabulü

Amacı:

Tekke ve zaviye- Halkın dinî duygularının istismar edilmesini engelemek
lerin kapatılması

4. Aşağıda verilen sözcükleri cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun şekilde yazınız.

Atatürk - 18 kadın milletvekili - Miladi takvim - zaviye - Türk Medeni Kanun - molla - Türk
kadını

a. Türk Medeni Kanun ile birlikte kadınlara sosyal ve ekonomik birçok haklar ve-
rilmiştir.

b. M ustafa Kemal’e TBMM tarafından bir kanunla “ Atatürk ” soyadı verildi.

c. 26 Kasım 1934’te kabul edilen kanunla; efendi, bey, paşa, hoca, molla , hafız,

şeyh vb. toplumda ayrıcalık ifade eden lakap ve unvanların kullanılması yasaklandı.

d. 1925 yılında TBMM’nin kabul ettiği bir yasayla Hicri ve Rumi takvim kaldırılarak Mi-

ladi Takvim kabul edildi.

e. 1934 tarihinde kabul edilen kanunla da Türk kadını milletvekili seçme
seçilme hakkını elde etti.

f. 1935 yılında yapılan milletvekili genel seçimlerinde TBMM’ye 18 kadın milletvekili
girdi.

g. TBMM’nin 30 Kasım 1925 tarihinde aldığı bir kararla tekke, zaviye ve tür-
beler kapatıldı.

124

8. Sınıf Toplumsal Alandaki Gelişmeler

Etkinlik 24

5. Aşağıda verilen inkılapları ilgili olan görsellerle eşleştiriniz.

1. Şapka 2. Tekke, zaviye ve tür- 3. Miladi Takvimin
Kanunu belerin kapatılması kabulü

4. Soyadı Kanunu’nun 5. Yeni ağırlık ve ölçü Kadınlara milletvekili
kabulü birimleri kabulü..... 6. seçme ve seçilme

hakkı verilmesi

a. b. c.

d. e. f.

1. e 2. c 3. f 4. a 5. d 6. b

125

8. Sınıf Toplumsal Alandaki Gelişmeler KKT - 24 

1. “Efendiler ve ey millet, biliniz ki Türkiye Cumhu- 4. Türk kadınlarına; 1930’da belediye seçimlerine
riyeti, şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar katılma hakkı, 1933’te muhtarlık seçimlerinde
memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat, seçme ve seçilme hakkı, 1934’te milletvekili seç-
medeniyet tarikatıdır.” me ve seçilme hakkı tanındı.

Atatürk’ün bu ifadesi aşağıdaki inkılaplardan Buna göre Türk kadını hangi alanda önemli
hangisinin gerekçesini oluşturur? haklar elde etmiştir?

A) Soyadı Kanununun kabulü A) Sosyal B) Ekonomik
C) Siyasi D) Askeri
B) Tekke ve zaviyelerin kapatılması

C) Türk Medeni Kanunu’nun kabulü

D) Şapka Kanununun

2. Aşağıda verilen inkılaplardan hangisinin ama- 5. Aşağıda yapılan inkılaplardan hangisi daha
cının uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak çok ekonomik amaç taşır?
olduğu söylenemez?
A) Şapka Kanunu
A) Miladi takvimin kullanılması B) Türk Medeni Kanunu
B) Soyadı Kanunu’nun kabulü C) Uluslararası ölçü birimlerinin kullanılması
C) Uluslararası rakamların kabul edilmesi D) Tekke ve zaviyelerin kapatılması
D) Kilogram ve metre gibi ölçü birimlerinin kulla-
6. Millî Mücadele yıllarında da kadınlar erkeklerle
nılması birlikte vatan savunmasında görev almışlardır.
Batı Anadolu’da Kara Fatma, Sivas’ta Melek
3. I. Tapu kayıtlarının tutulması Hanım, Karadeniz’de Şerife Bacı vatan savunma-
II. Askere alma işlemlerinin yürütülmesi sına öncülük etmişler, millî birliğin sağlanmasında
III. Miras işlemleri önemli görevler üstlenmişlerdir. Ancak kadın-
lar Osmanlı döneminde toplumsal ve ekonomik
Yukarıda verilen maddelerden hangilerinde ya- hayatta zamanla geri plana itilmişti.XIX. yüzyılda
şanan sorunlar Soyadı Kanununa olan ihtiyacı kadın haklarıyla ilgili uluslararası çalışmalar dünya
ortaya çıkarmıştır? genelinde hız kazandı. Cumhuriyet yönetimlerinin
yaygınlaşması, kadınların da ülke yönetimine ka-
A) I ve II B) II ve III tılmaları gerektiği düşüncesinin doğmasına zemin
C) I ve III D) I, II ve III hazırladı.

Bu parçaya göre Türk kadınıyla ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kurtuluş Savaşı yıllarında önemli görevler üst-
lendikleri

B) Öncelikle siyasi haklar elde ettikleri
C) Milli beraberliğin sağlanmasında fedakârlıklar

yaptıkları
D) Zaman içerisinde sosyal ve ekonomik anlamda

geri planda kaldıkları

126

8. Sınıf Ekonomi Alanındaki Gelişmeler

Ekonomi Alanındaki Gelişmeler Kredi Kooperatifleri ve tohum ıslah (iyileştirme)
istasyonları kuruldu. Ankara’da Atatürk Orman
➤➤ Bir ülkenin tam anlamıyla bağımsız olabilmesi, Çiftliği gibi örnek çiftlikler kurularak modern tarım
hem siyasi hem de ekonomik açıdan bağımsız yöntemlerinin tanıtılmasına çalışıldı. Ziraat enstitü-
olmasına bağlıdır. 20.yy’da Osmanlı Devleti ekono- leri ve fakülteleri kuruldu.
mik bağımsızlığını kaybetmişti. Yabancı devletlere
verilen “kapitülasyonlar” ve kurulan “Düyûn-u Sanayi ve Ticaret Alanlarında Yapılan Çalışma-
Umûmiye” teşkilatı bu durumu hızlandırmıştı. lar

➤➤ Yeni Türk devletinde siyasi bağımsızlığın yanında ➤➤ Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkemizde güçlü ser-
ekonomik bağımsızlığın da sağlanması gerekiyor- maye sahibi iş adamlarının olmaması nedeniyle
du. Yerli ve millî bir ekonominin oluşturulması için büyük sanayi kuruluşları devlet eliyle kuruldu.
çalışmalar yapıldı. 1927 yılında çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu
(Sanayiyi Özendirme Yasası) ile özel sektörün
İzmir İktisat Kongresi ve Millî Üretim Seferber- sanayi kurma çalışmalarına yardımcı olundu. Ma-
liği (17 Şubat- 4 Mart 1923) latya, Kayseri, Bursa’da dokuma fabrikaları,
Gemlik’te suni ipek, Nazilli’de basma, Beykoz’da
➤➤ Her kesimden (çiftçi, işçi, sanayici, tüccar) 1135 deri, İzmit’te kâğıt ve İstanbul’da Paşabahçe cam
temsilcinin katıldığı kongrede Misak-ı İktisadı fabrikaları kuruldu. Yer altı zenginliklerimizin tes-
(Ekonomi Andı) kabul edildi. Mustafa Kemal açılış pit ve işletilebilmesi için Maden Tetkik ve Arama
konuşmasında; “Siyasal, askerî başarılar ne den- Enstitüsü kuruldu. Yabancıların elinde bulunan
li büyük olurlarsa olsunlar ekonomik başarılarla bazı işletmeler satın alınarak millîleştirildi.
taçlandırılmazlarsa sürekli olamaz, az zamanda
sönerler.” diyerek ekonomik kalkınmanın önemin- ➤➤ Ticaret sektöründe iş sahiplerine kredi vermek için
den bahsetmiştir. ilk özel banka olan İş Bankası kuruldu. (1924) “Ti-
caret ve Sanayi Odaları Kanunu” (1925) çıkarılarak
➤➤ Kongrede alınan kararlara göre; Millî sanayinin bütün illerde ticaret ve sanayi odaları kuruldu.
ve ihracatın özendirilmesi, bir ticaret bankasının 1928 yılında İktisat Bakanlığı kuruldu.
kurulması, özel sektörün desteklenmesi, israftan
kaçınılması gibi temel ilkeler benimsendi. Kong- Denizcilik Alanında Yapılan Çalışmalar
rede liberal ekonomik politika benimsenmesine
rağmen özel girişimcinin yetersiz kalması nede- ➤➤ Kabotaj Kanunu’nun (1 Temmuz 1926) kabul
niyle devletçi bir ekonomik model uygulanmıştır. edilmesiyle; Türk karasularında yolcu ve yük ta-
şıma hakkı yalnızca Türk işletmecilere verildi. Bu
Tarım Alanında Yapılan Çalışmalar kanununun kabul edilmesi milliyetçilik kapsamın-
dadır.

Mustafa Kemal Atatürk Orman Çiftliği’nde
➤➤ 1925 yılında Aşar vergisi kaldırdı. Ziraat Banka-

sı çiftçiye verdiği kredi miktarını iyileştirdi. Tarım

127

8. Sınıf Ekonomi Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 125

İTA.8.4.6. Ekonomi alanında meydana gelen gelişmeleri kavrar.

1. Aşağıdaki tabloda verilen ifadelerden İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlarla aynı
doğrultuda olanları işaretleyiniz.

Maddeler +
+
a. Türk vatandaşları, yerli malı kullanımına teşvik edilmelidir.
+
b. Ham maddesi yurt dışında yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları ku-
rulmalıdır. +
+
c. İthalat arttırılmalıdır. +

d. Millî bankaların kurulması sağlanmalıdır.

e. Fabrika ve büyük işletmelerden küçük imalathanelere geçilmelidir.

f. Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılmalıdır.

g. Yerli ve milli üretim teşvik edilmelidir.

h. Sanayinin teşviki sağlanmalıdır.

2. Türkiye İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda önemli kuruluşlar kurulmuştur.
Buna göre bu kuruluşları aşağıdaki sözcüklerle eşleştiriniz.

a. Paşabahçe b. Karabük c. Kayseri d. Uşak

e. Bursa f. Maden g. Ankara h. İzmit

1. d Şeker Fabrikası açıldı.
2. c Uçak Fabrikası açıldı.
3. f Tetkik Arama Enstitüsü kuruldu
4. b Demir-Çelik Fabrikası açıldı.
5. g ‘da Atatürk Orman Çiftliği Kuruldu
6. h Kağıt Fabrikası açıldı.
7. a Şişe ve Cam Fabrikası kuruldu.
8. e Süt Fabrikası kuruldu.

128

8. Sınıf Ekonomi Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 25

3. Aşağıda verilen kuruluşların hangi alanla ilgili olduğunu işaretleyiniz.

Maddeler Tarım Sanayi Maden
a. Atatürk Orman Çiftliği
b. Etibank ✓ ✓
c. Türkiye Taş Kömürü Kurumu ✓
d. Kayseri Uçak Fabrikası ✓
e. Ziraat Bankası ✓ ✓
f. Maden Tetkik Arama Entstitüsü
g. Toprak Mahsulleri Ofisi ✓
h. Tohum Islah (İyileştirme) İstasyonları ✓
i. Sivas Vagon Fabrikası
j. Tükiye Zirai Donatım Kurumu ✓
✓

4. “Millî egemenlik, millî ekonomi ile güçlendirilmelidir. Siyasal, askerî başarılar ne denli bü-
yük olurlarsa olsunlar ekonomik başarılarla taçlandırılmazlarsa sürekli olamaz, az zamanda
sönerler. Bu nedenle en güçlü ve parlak zaferimizin de sağladığı ve daha sağlayabileceği
yararlı sonuçları alabilmemiz için ekonomik egemenliğimizin sağlanması, güçlendirilip ge-
nişletilmesi gerekir.”

Verilen görsellerden hangileri, Mustafa Kemal Atatürk’ün bu ifadesine örnek oluştu-
rur? Görsellerin üst kısımlarını işaretleyiniz.

a. b. ✓ c. d. ✓

e. ✓ f. ✓ g. ✓ h.

129

8. Sınıf Ekonomi Alanındaki Gelişmeler KKT - 25 

1. Türk milleti, bütün tarihinde harp 4. I. Aşar vergisinin kaldırılması
meydanlarında birçok zafer taçları II. Teşvik-i Sanayi Kanununun kabulü
giymiştir. Bununla övünür, daima III. Etibank’ın kurulması
övünecektir. Ancak, bu övünç ta-
cını daha çok süsleyerek milletin Yukarıda verilen gelişmelerin ilgili olduğu
başında tutabilmek için diğer bir alanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru ola-
sahada da mutlaka başarılı olması rak verilmiştir?
lazımdır; o da iktisattır.
Tarım Maden Sanayi
Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Atatürk’ün A) I II III
bu ifadesine örnek gösterilemez? B) II I III
C) III II I
A) Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası, Türkiye İş D) I III II
Bankası, Sümerbank ve Etibank gibi bankalar
kuruldu. 5. Cumhuriyet döneminde tutumlu olmanın, yerli
malı kullanmanın önemini yurt geneline yaymak
B) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı. için “Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” kuruldu.
C) Tevhiditedrisat Kanunu çıkarıldı. Dernek yöneticileri yurttaşlara yerli malı kullan-
D) Demir-çelik ihtiyacını karşılamak için Karabük manın önemini anlatarak bu düşünceyi yaymaya
çalıştılar.
Demir-Çelik Fabrikası kuruldu.
Bu cemiyetin faaliyetleri göz önüne alındı-
2. Aşağıdaki gelişmelerden hangisinin çiftçile- ğında aşağıdakilerden hangisine ulaşılmak
rin ekonomik yönden rahatlamasına yol açtığı istendiği söylenemez?
söylenir?
A) Ekonomide dış rekabete dayanabilmek
A) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması
B) Aşar vergisinin kaldırılması B) Milli ekonomiyi güçlendirmek
C) Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu’nun kabul
C) Toprak bütünlüğünü korumak
edilmesi
D) Kabotaj Kanunu’nun kabulü D) İthalatın azalmasını sağlamak

3. İzmir İktisat Kongresi kararları düşünüldü- 6. Mustafa Kemal “En güzel coğrafi durumda ve
ğünde aşağıdakilerden hangisi bu kararların üç tarafı denizle çevrili olan Türkiye; endüstrisi,
amaçları arasında gösterilemez? ticaret ve sporu ile en ileri denizci millet yetiştir-
mek yeteneğindedir. Bu yetenekten yararlanmayı
A) Nil: Milli ekonomiyi kurmak bilmeliyiz. Denizciliği Türk’ün büyük millî ülküsü
B) Taner: Ekonomik bağımsızlığı güçlendirmek olarak düşünmeli ve onu kısa zamanda güçlen-
C) Sinan: Güçlü bir yerli üretim sağlamak dirmeliyiz.” sözüyle aşağıdakilerden hangisinin
D) Özlem: Milli egemenliği sağlamak önemine dikkat çekmiştir?

A) Denizcilik alanındaki millî çalışmaların önemine

B) Tarım alanında yerli üretiminin önemine

C) Sanayi alanında yabancı yatırımcının önemine

D) Yerli sanayiyi kurmanın önemine

130

8. Sınıf Sağlık Alanındaki Gelişmeler

Sağlık Alanındaki Gelişmeler Bilgi: Sağlık Bakanlığı, Türkiye Büyük Millet Mec-
lisinin açılışını takiben 3 Mayıs 1920 tarihinde 3
➤➤ Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk milletinin sağlık sayılı kanun ile kurulmuştur. İlk Sağlık Bakanı Dr.
sorunlarını çözmek ve onlara daha iyi yaşam şart- Adnan Adıvar’dır.
ları hazırlamak amacıyla önemli çalışmalar yapıldı.
Sağlık Hizmetlerine Ayrılan Payın Gelişimi
➤➤ Atatürk; “Türk vatandaşının sağlığı ve sağlamlı-
ğı, her zaman, üzerinde dikkatle durulacak millî Yıllar Hastane Sayısı Doktor Sayısı
meselemizdir.” diyerek sağlığa verdiği önemi vur-
gulamıştır 1923 86 554

➤➤ Türkiye Cumhuriyeti Devleti, kurulduğu ilk yıl- 1925 167 728
lardan itibaren sağlık alanında büyük hizmetler
gerçekleştirdi. Sağlık hizmetlerinin devletin te- 1930 176 1.182
mel görevlerinden biri olduğu aşağıdaki Anayasa
maddesinde şöyle vurgulanmıştır: 1935 182 1.625

MADDE 56 – Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çev- 1940 198 2,387
rede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek,
çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini Ankara Numune Hastanesi
önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. Dev-
let, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı
içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde
gücünde tasarruf ve verimi artırarak iş birliğini
gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek
elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet,
bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve
sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetle-
yerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir
şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık
sigortası kurulabilir.

Yeni Türk Devleti sağlık alanında; Cumhuriyetin ilk yıllarında sağlık hizmetleri

• TBMM’nin açılmasıyla, Sıhhat ve İçtimai Mua- ➤➤ Mustafa Kemal, 1 Mart 1922’de Mecliste yaptığı
venet Vekâleti (Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma konuşmada sağlık alanındaki hedeflerini “Sağ-
Bakanlığı) kuruldu. Sosyal devlet olmanın gereği lık ve sosyal yardım hususlarında takip ettiğimiz
olarak toplumun her kesimine ücretsiz ve nite- gaye şudur: Milletimizin sıhhatinin korunması ve
likli sağlık hizmeti vermeye çalışıldı. desteklenmesi, ölümün azaltılması, nüfusun arttı-
rılması, bulaşıcı ve salgın hastalıkların etkisiz hâle
• Salgın hastalıklarla mücadele etmek ve bilimsel getirilmesi, bu suretle millet fertlerinin dinç ve ça-
çalışmalar yapmak için Ankara’da Hıfzıssıhha lışmaya kabiliyetli bir hâlde sıhhatli vücutlar olarak
Enstitüsü kuruldu. yetiştirilmesi.” sözleriyle ifade etmiştir.

• Ülkemizin belli başlı merkezlerinde “Numune
Hastaneleri” kuruldu. İstanbul’da bir verem
sanatoryumu, Ankara ve Bursa’da verem dis-
panserleri açıldı.

• Alkollü içki, sigara ve uyuşturucu maddelerle
mücadele etmek üzere 1920’de Hilal-i Ahdar
Cemiyeti (Yeşilay Cemiyeti) kuruldu.

131

8. Sınıf Sağlık Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 126

İTA.8.4.7. Atatürk Dönemi’nde sağlık alanında yapılan çalışmaları devletin temel görevleri ile ilişkilendirir.

1. Aşağıda verilen şemaya Atatürk Dönemi’nde sağlık alanında yapılan çalışmaları yazı-
nız.

a. b. c. d.
Sağlık Umumi Çeşitli illerde Hastane
numune has- ve sağlık
Bakanlığı’nın Hıfzıssıhha
kurulması Kanunu’nun tanelerinin personelinin
çıkarılması kurulması sayısının
artırılması

2. Cumhuriyetin ilk yıllarında verem, en yaygın hastalıklardan birisiydi.
Aşağıda verilen bilgilerden hangileri veremle mücadele amacı taşımaktadır, işaretle-
yiniz.

Gelişmeler +
a. İzmir’de bir dispanser kuruldu. +

b. Türkiye Kızılay Cemiyeti’nin çalışmaları genişletildi.

c. Seyyar hekimlik uygulaması başlatıldı.

d. İstanbul’da sanatoryum kuruldu. +

e. Türkiye Yeşilay Cemiyeti kuruldu.

f. 1930’da “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” çıkartıldı. +

3. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. 1930’da çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile koruyucu sağlık hizmetleri

alanında düzenlemeler yapıldı.

b. Türk doktoru Hulusi Behçet tarafından tanımlanan hastalığa “Behçet Hastalığı”
denilmiştir.

c. 1920’de Hilal-i Ahdar Cemiyeti’nin adı daha sonra, Türkiye Yeşilay Cemiyeti adını
aldı.

d. Cumhuriyet tarihinin ilk zamanlarında ülkemizin belli başlı merkezlerinde “Numune
Hastaneleri” kuruldu.

e. Ankara ve Bursa’da Verem hastalığının tedavisine yönelik dispanserler açıldı.

132

8. Sınıf Sağlık Alanındaki Gelişmeler

Etkinlik 26

4. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” şeklinde değerlendiriniz.

D Y Bilgiler

a. ✓ Sağlık hizmetlerinin köylere kadar yayılmasını sağlamak ama-
cıyla “seyyar hekimlik” uygulaması başlatıldı.

b. ✓ TBMM’de çıkarılan bir kanunla sağlık hizmetlerini daha iyi yü-

rütebilmek amacıyla Maarif Bakanlığı kuruldu.

c. ✓ Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ülkemizin önemli mer-
kezlerinde “Numune Hastaneleri” açıldı.

d. ✓ Salgın hastalıklarla mücadele etmek ve bilimsel çalışmalar
yapmak için Ankara’da Hıfzıssıhha Enstitüsü kuruldu.

e. ✓ 1920 tarihinde halkın zararlı maddelerden uzak tutulması için

Kızılay Cemiyetinin faaliyet alanı genişletildi.

f. ✓ Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren hekimlerin çalışma şartla-
g. ✓ rını ve ücretlerini iyileştirmeye yönelik kanunlar çıkarıldı.

h. Kurtuluş Savaşı’nın devam ettiği yıllarda tifo, tifüs, kolera,
trahom, verem, sıtma, çiçek gibi salgın hastalıklar yaygın ola-
rak görülmekteydi.

✓ Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ülkemizde sağlık hizmet-

leri ücretli olarak verilmiştir.

133

8. Sınıf Sağlık Alanındaki Gelişmeler KKT - 26 

1. Atatürk “Milletimizi tam güvenlik içinde yaşatmak 4.
ülkümüz olduğu gibi onun sağlığına özen göster- “1920 yılında kurulan bu ce-
mek ve mevcut imkânlarımız oranında toplumsal miyetin amacı alkol, sigara
dertlerine çare bulmak da hükümetimizin görev- ve uyuşturucu gibi madde-
lerindendir. lerle mücadele etmekti.”

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Atatürk’ün Emel Öğretmen’in açıklamasını yaptığı bu ce-
bu sözüne örnek gösterilemez? miyeti aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru
yanıtlamıştır?
A) Kabotaj Bayramı’nın kutlanmaya başlanması
A)
B) Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun çıkarılması Türkiye Yeşilay Cemiyeti

C) Doğumevleri ve çocuk evlerinin açılması

D) Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın kurul-
ması

Betül Himaye-i Etfal Cemiyeti
B)

Ali Veremle Mücadele Cemiyeti
C)

2. I. İzmir’de bir dispanserin kurulması Ezgi Refik Saydam Hıfzıssıhha Mües-
II. Hilal-i Ahmer Cemiyetinin faaliyetleri D) sesesi
III. İstanbul’da sanatoryumun kurulması
Yusuf
gibi gelişmelerden hangisi Cumhuriyet’in ilk
yıllarında yaygın bir hastalık olan veremle mü-
cadele amacı taşır?

A) I, II ve III B) II ve III
C) I ve II D) I ve III

5. Dispanser Senatoryum Hıfzısıhha

Verilen kavramlar aşağıdaki alanlardan hangi-
siyle ilişkilidir?

3. 1928 yılında sağlık sorunlarına bilimsel çözümler A) Politika B) Sağlık
bulmak amacıyla Ankara’da Merkez Hıfzıssıhha C) Ticaret D) Din
Müessesesi kuruldu. Daha sonra dönemin sağlık
bakanı Refik Saydam’ın adını alarak “Refik Say- 6. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde sağlık ala-
dam Hıfzıssıhha Müessesesi” oldu. nında yaşanan gelişmelerden birisi değildir?

Aşağıdakilerden hangisi Refik Saydam Hıf- A) Ankara’da Hıfzıssıhha Enstitüsü kuruldu.
zıssıhha Müessesesi’nin çalışmalarına örnek B) Ankara ve Bursa’da verem dispanserleri açıldı.
gösterilemez? C) Seyyar hekimlik uygulaması başlatıldı.
D) Ziraat okulları açıldı.
A) Doğal afet sırasında yaşanan sorunları çözmek

B) Alanında uzmanlık eğitimi vermek

C) Aşı ve serum üretmek

D) Koruyucu kuduz aşısını yapmak

134

8. Sınıf İlelebet Cumhuriyet

İlelebet Cumhuriyet Onuncu Yıl Nutku
Bir Devrin Tanığı: Nutuk

Atatürk’ün kendi el yazısıyla yazdığı Nutuk Atatürk, Onuncu Yıl Nutkunu Okurken-1933
➤➤ Mustafa Kemal’in 1919-1927 yılları arasındaki
Gazi Mustafa Kemal, Atatürk 1933’te Cum-
olayları anlattığı eseridir. Nutuk, inkılap tarihimizi huriyeti’nin onuncu yılı kutlamalarında Ankara
belgelere dayalı olarak anlatan birinci elden değerli Hipodromu’nda halka seslendi. Atatürk’ün Türk
bir kaynaktır. Nutuk içeresinde yer alan olaylar üç milletine bu seslenişi Onuncu Yıl Nutku olarak ad-
aşamada anlatılmaktadır; landırılmıştır. Atatürk konuşmasında özetle; çok
kısa sürede elde edilen başarıların yeterli görülme-
I. Bölüm: 19 Mayıs 1919-23 Nisan 1920 yılları mesi gerektiğini söyleyerek Türk ulusuna medeni
arası, uluslar seviyesine çıkma hedefini vurgulamıştır.

II. Bölüm: 23 Nisan 1920-29 Ekim 1923 yılları ONUNCU YIL NUTKU
arası,
Türk Milleti!
III. Bölüm: 29 Ekim 1923- 1927 yılları arasıdır. Kurtuluş Savaşı’na başladığımızın on beşinci
yılındayız. Bugün, Cumhuriyetimizin onuncu
Mustafa Kemal TBMM’de Nutuk’u Okurken, yılını doldurduğu en büyük bayramdır. Kutlu
Ankara, 15-20 Ekim 1927 olsun!
Bu anda büyük Türk milletinin bir ferdi olarak
 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’u Gençliğe bu kutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve
Hitabe ile bitirmiştir. Her zaman önem verdi- heyecanı içindeyim.
ği gençlere yol gösterici olmasını istemiştir. Yurttaşlarım! Az zamanda çok ve büyük iş-
ler yaptık. Bu işlerin en büyüğü, temeli Türk
 Atatürk, Gençliğe Hitabesinde Türk istiklal kahramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan Tür-
ve cumhuriyetinin sonsuza kadar korun- kiye Cumhuriyeti’dir. Bundaki muvaffakiyeti
ması görevini gençlere vermiştir. Atatürk:” Türk milletinin ve onun değerli ordusunun bir
Gençler! Benim gelecekteki emellerimi ger- ve beraber olarak kararlı bir şekilde yürüme-
çekleştirmeyi üstlenen gençler! Bir gün bu sine borçluyuz. Fakat yaptıklarımızı asla kâfi
memleketi sizin gibi beni anlamış bir gençli- göremeyiz. Çünkü daha çok ve daha büyük
ğe bırakacağımdan dolayı çok memnun ve işler yapmak mecburiyetinde ve azmindeyiz.
mesudum.” diyerek gençliğe verdiği değeri Yurdumuzu, dünyanın en mamur ve medeni
ve sorumluluğu vurgulamıştır. memleketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimi-
zi en geniş refah vasıta ve kaynaklarına sahip
kılacağız. Millî kültürümüzü çağdaş medeniyet
seviyesinin üstüne çıkaracağız...

135

8. Sınıf İlelebet Cumhuriyet

Etkinlik 127

İTA.8.4.8. Cumhuriyet’in sağladığı kazanımları ve Atatürk’ün Türk milleti için gösterdiği hedefleri analiz eder.

1. Kurtuluş Savaşı’nı belgelerle ortaya koyan en önemli eser Mustafa Kemal’in kaleme
aldığı “NUTUK” adlı eserdir. Aşağıda verilen bilgilerden NUTUK ile ilgili doğru olanları
işaretleyiniz.

Bilgi +
a. Eserde 1919-1927 yıllar arasında yaşanan olaylar anlatılır. +
b. Nutuk Cumhuriyet’in İlanı’yla başlar.
c. Millî mücadele ve yapılan inkılaplar belgelerle ortaya koyulmuştur. +
d. Nutuk eserinin orijinal hali yirmi sayfadan oluşmaktadır.
e. Cumhuriyet tarihimizin en önemli kaynaklarından birisidir. +
f. Nutuk, “Gençliğe Hitabe” ile sona erer. +

2. Aşağıda verilen Atatürk’ün sözlerini ilgili kişilik özellikleriyle eşleştiriniz.

a. Çağdaş oluşu b. Mantıklı ve c. İleri görüşlü d. Vatansever
Gerçekçi oluşu oluşu oluşu

1. Herhangi bir zorluk önünde kaldığım 2. Yolunda yürüyen bir yolcunun yalnız
zaman benim yaptığım iş şudur:Vaziyeti ufku görmesi kâfi değildir. Muhakkak
iyice tespit etmek sonra bu vaziyet kar- ufkun ötesini de görmesi ve bilmesi lâ-
şısında alınacak tedbirlerin ne olacağına zımdır”
karar vermektir.

3. Büyük davamız en uygar ve en refaha 4. Bizim başka milletlerden hiçbir eksiği-
kavuşmuş millet olarak varlığımızı yük- miz yok. Cesuruz, zekiyiz, çalışkanız,
seltmektir. yüksek amaçlar uğrunda ölmesini biliriz.

1. b 2. c 3. a 4. d

136

8. Sınıf İlelebet Cumhuriyet

Etkinlik 27

3. Aşağıda boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Hangi yıllar arasında yazılmıştır? 1919-1927 yılları arası yazılmıştır.

b. Nutuk hangi olayla başlar? Atatürk’ün “1919 yılı Mayısı’nın 19’uncu
günü Samsun’a çıktım.” sözleriyle başlar.

c. Nutuk ne ile sona ermiştir? “Gençliğe Hitabe” ile sona ermiştir.

a. Onuncu Yıl Nutku nerede okunmuştur? Ankara Hipodromu’nda halka
seslendi.

b. Kısaca konusu nedir? Çok kısa sürede elde edilen başarıların yeterli
görülmemesi gerektiğini söyleyerek Türk ulusuna medeni uluslar sevi-
yesine çıkma hedefini vurgulamıştır.

4. Aşağıda Onuncu Yıl Nutku’nun bir kısmı verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları ya-
nıtlayınız.

…Yurttaşlarım!
Az zamanda çok ve büyük işler yaptık. Bu işlerin en büyü-
ğü, temeli, Türk kahramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan
Türkiye Cumhuriyeti’dir. Bundaki muvaffakiyeti, Türk mil-
letinin ve onun değerli ordusunun bir ve beraber olarak,
azimli yürümesine borçluyuz. Fakat yaptıklarımızı asla kâfi
göremeyiz çünkü daha çok ve daha büyük işler yapmak
mecburiyetinde ve azmindeyiz.
Yurdumuzu, dünyanın en mamur ve en medeni memle-
ketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimizi, en geniş, refah,
vasıta ve kaynaklarına sahip kılacağız. Millî kültürümüzü,
muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracağız. Bunun
için, bizce zaman ölçüsü, geçmiş asırların gevşetici zih-
niyetine göre değil, asrımızın sürat ve hareket anlayışına
göre düşünülmelidir. Geçen zamana nispetle daha çok ça-
lışacağız, daha az zamanda daha büyük işler başaracağız.
Bunda da başarılı olacağımıza şüphem yoktur…

a. Atatürk’ün ifadesine göre geleceğe yönelik hedefler nelerdir?

Ülkemizi her alanda dünyanın en mamur ve en medeni memleketleri seviyesine çıkar-
mak.

b. Atatürk’ün sözlerinden hareketle bizlere düşen görevler nelerdir?

Onuncu Yıl Nutku’nda vurgulanan ifadeler dikkate alınarak değerlendirilmelidir.

137

8. Sınıf İlelebet Cumhuriyet KKT - 27 

1. Nutuk, hürriyete âşık kahraman insanların des- 4. “Bir işi zamansız yapmak, o işi başarısızlığa uğ-
tansı hikâyesidir. Mektep sıraları üstünde gece ratmak olur. Her şey sırasında ve zamanında
yarılarına kadar gaz lambasıyla çalışan bir milletin yapılmalıdır.”
diriliş destanıdır. Nutuk’ta vatan aşkıyla yanan bir
milletin heyecanı, vatanı ve hürriyet için verdiği Atatürk’ün bu sözü onun aşağıdaki kişilik
mücadele, bir millet topyekûn harekete geçiren özelliklerinden hangisine örnek oluşturur?
değerler vardır.
A) İdalist oluşuna
Bu bilgiye göre Nutuk’la ilgili aşağıdakilerden B) Bilimselliğine
hangisi söylenir? C) Mantıklı ve gerçekçi oluşuna
D) İleri görüşlülüğüne
A) Milli mücadele yıllarını yansıttığı

B) Günümüzde değerini yitirdiği

C) Farklı milletlere yol gösterdiği

D) Farklı dillere tercüme edildiği

2. I. Erzurum ve Sivas Kongresi kayıtları 5. Atatürk’ün en etkili nutukları arasında, 1933’teki
II. TBMM tutanakları Cumhuriyet Bayramı’nda halka hitaben söylediği
III. Şahsi yazışmaları Onuncu Yıl Nutku yer alır.
Bu durum, Mustafa Kemal Atatürk’ün hangi
Atatürk Nutuk’u hazırlarken yukarıda verilen alandaki başarısına kanıt olarak gösterilir?
belgelerin hangilerinden yararlanmıştır? A) İyi bir hitabet ustası oluşuna
B) Başarılı bir asker oluşuna
A) I, II ve III B) II ve III C) İleri görüşlü devlet adamı oluşuna
C) I ve II D) I ve III D) Olayları değerlendirme yeteneğine sahip oldu-
ğuna
3. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği
olay, Nutuk eserinin içerisinde yer almaz? 6. Mustafa Kemal’in kaleme aldığı Nutuk’ta yaşanan
olaylar üç aşamada anlatılmaktadır.
A) Aşağıdakilerden hangisi bu aşamalardan birisi
TBMM’nin açılması değildir?
A) 19 Mayıs 1919-23 Nisan 1920 yılları arası
Emre Soyadı Kanunu’nun Kabulü B) 23 Nisan 1920-29 Ekim 1923 yılları arası
B) C) 29 Ekim 1923- 1927 yılları arası
D) 1 Ağustos 1914- 30 Ekim 1918 yılları arası
Hakan Cumhuriyet’in İlanı
C)

Hülya Tevhiditedrisat Kanunu’nun Ka-
D) bulü

Seçil

138

8. Sınıf Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları

Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları güçlendirir. Atatürk: “Türk çocuğu atalarını tanıdık-
ça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet
Atatürk ilke ve inkılapları Türk toplumunun ih- bulacaktır.” sözüyle millî tarih bilincinin önemine
tiyaçlarından doğmuştur. Toplumun karşılaştığı işaret etmiştir.
sorunlara karşı çözüm üreten bir anlayışa sahip- 4. Millî Kültürün Geliştirilmesi
tir. Atatürk ilke ve inkılaplarının dayandığı esas
düşüncelerin bir başka kaynağı da milliyetçiliktir. Atatürk milli kültürümüzü geliştirmeye yönelik milli
Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esaslar dil ve milli tarih gibi alanlarda çalışmalar yapılma-
şunlardır; sına öncülük etmiştir. Millî kültürümüzün çağın
gereklerine göre gelişimini sürdürmesi ve dinamik
1. Bağımsızlık ve Özgürlük bir yapıya sahip olması gerekir.
Tarih boyunca kurulan tüm Türk devletlerinde ba- 5. Milli Egemenlik
ğımsızlık ve özgürlük düşüncesi en önemli özelikti.
Bunun için Atatürk yeni Türk Devleti’nin özgürlük
ve bağımsızlığını her şeyin üstünde tutmuştur.
“Hürriyet ve istiklal benim karakterimdir...” sözüy-
le bu durumu vurgulamıştır.

2. Millî Birlik ve Beraberlik, Ülke Bütünlüğü

İzmir’de Darbe Girişimine Karşı Çıkan Halk Atatürk ilke ve inkılapları millî egemenlik temeline
dayanır. Milli egemenlik kişi ya da gruba değil ka-
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında Mustafa Ke- yıtsız şartsız millete aittir.
mal Atatürk’ün millî birlik ve beraberliği sağlamaya
dönük çalışmalarının önemli payı olmuştur. Erzu- 6. Çağdaşlaşma İdeali
rum Kongresi’nde “Millî sınırlar içinde kalan vatan
bir bütündür, asla bölünemez.” kararıyla ülkenin
bölünmez bütünlüğü vurgulanmıştır.

3. Millî Tarih Bilinci

Millî tarih bilinci, milletin geleceğe güvenle baka- Atatürk’ün en büyük hedefi, Türk milletini çağdaş
bilmesini sağlar. Bireylerin ve milletlerin tarihlerine uygarlık düzeyine çıkarmaktı. Atatürk:” Türk mille-
ve geçmişlerine olan bağlılıkları; millî tarih bilincini tinin yeteneği ve kesin kararı, cumhuriyet, uygarlık
ve gelişme yolunda durmadan korkusuzca iler-
lemektir.” sözüyle çağdaşlaşma hedefini ortaya
koymuştur.

139

8. Sınıf Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları

Etkinlik 128

İTA.8.4.9. Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esasları kavrar.

1. Aşağıda verilen kavramları Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esaslarla eş-
leştiriniz.

Kavramlar

1. Manda ve Himaye 2. Misakımilli 3. Muasırlaşmak
TBMM
4. Tekalifimilliye 5. Türk Tarih Kurumu 6.
Emirleri

Atatürk İlke ve İnkilaplarını Oluşturan Temel Esaslar

a. Milli Egemenlik b. Milli Kültür c. Milli Birlik ve
Beraberlik

d. Bağımsızlık ve e. Çağdaşlaşma f. Ülke Bütünlüğü
Özgürlük İdeali

1. d 2. f 3. e 4. c 5. b 6. a

2. Atatürk millî egemenlik ilkesine büyük önem vermiştir. Verilen gelişmelerden bu ilkeyi
destekler özellikte olanları işaretleyiniz

Bilgi ✓
a. 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin açılması
✓

b. Ülkenin monarşi ile yönetilmesi ✓
c. “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ifadesinin hayata geçirilmesi ✓
d. Cumhuriyet’in İlan edilmesi

e. Devletin padişahlıkla yönetilmesi ✓
f. Saltanatın ve Halifeliğin kaldırılması ✓
g. Ülkede dört yılda bir seçimlerin yenilenmesi

h. Son sözün krala ait olması

140

8. Sınıf Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları

Etkinlik 28

3. Kurtuluş Savaşı’nın zaferle noktalanmasında ülkede sağlanan millî birlik ve beraberliğin bü-
yük bir rolü olmuştur.

Millî mücadele döneminde milli birlik ve beraberliği güçlendiren olaylara örnekler ve-
riniz.

a. b. c.
Tekalifi Milliye Emirleri
Kadınların cepheye askeri Kuvay-i Milliye’nin
malzeme taşıması kurulması

4. Aşağıda verilen sözlerle Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esasları eşleşti-
riniz.

a. Milli Egemenlik b. Milli Tarih Bilinci c. Milli Birlik ve Beraberlik
f. Ülke Bütünlüğü
d. Bağımsızlık ve Özgürlük e. Çağdaşlaşma İdeali

1. Hürriyet ve istiklal benim karakterimdir...

2. … Milli iradeyi hâkim kılmak esastır.

3. Millî sınırlar içinde kalan vatan bir bütündür, asla bölünemez.

4. Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bu-
lacaktır.

5. Türk milletinin yeteneği ve kesin kararı, cumhuriyet, uygarlık ve gelişme yolunda
durmadan korkusuzca ilerlemektir

6. … Türk milleti; milli birlik ve beraberlik içinde güçlükleri yenmesini bilmiştir.

a. 2 b. 4 c. 6 d. 1 e. 5 f. 3

141

8. Sınıf Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları

Etkinlik 28

5. Verilen görsellerle Atatürk ilke ve inkılaplarını oluşturan temel esasları eşleştiriniz.

a. Milli tarih bilinci b. Bağımsızlık ve özgürlük c. Egemenliğin millete ait ol-
ması

d. Milli kültürün geliştirilme- e. Çağdaşlaşma ideali f. Milli birlik ve beraberlik
si

1. 2. 3.

4. 5. 6.

a. 3 b. 5 c. 2 d. 1 e. 6 f. 4

142

8. Sınıf Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları KKT - 28 

1. I. Millet Mektepleri’nin açılması 4. Atatürk’ün laiklik anlayışında kimsenin fikrine ve
II. Türk Dil Kurumu’nun açılması vicdanına egemen olunamaz. Ayrıca din işlerini
III. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması millet ve devlet işleriyle karıştırmamak esastır.

Verilen gelişmeler Atatürk ilke ve inkılaplarını Bu sözler dikkate alındığında Atatürk’ün la-
oluşturan temel esaslardan hangisiyle yakın- iklik anlayışı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
dan ilişkilidir? söylenemez?

A) Bağımsızlık ve özgürlük A) Vicdan ve inanç özgürlüğüne dayanır.
B) Egemenliğin millete ait olması
C) Millî kültürün geliştirilmesi B) Toplumsal barışa katkıda bulunur.
D) Çağdaşlaşma ideali
C) Devlet işlerinde dini kuralları esas almaz.

D) Toplumda din birliğini öngörür.

2. Atatürk ilke ve inkılapları millî egemenlik temeline 5. Aşağıda verilen ifadelerle Atatürk ilke ve
dayanır. inkılaplarını oluşturan temel esaslarının eşleş-
tirilmesi hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği ör-
nek bu yargıya kanıt olarak gösterilemez? Ulusal Milli Kültür Çağdaşlaşma
Egemenlik
A)
TBMM’nin açılması

Tansu A) Cumhuriyet’in Türk Dil Şapka
B) İlanı Kurumu’nun Kanunu
çalışmaları

Cumhuriyet’in İlanı B) Cumhuriyet’in Şapka Türk Dil
İlanı Kanunu Kurumu’nun
çalışmaları
Sude
C) C) Şapka Türk Dil Cumhuriyet’in
Kanunu Kurumu’nun İlanı
Saltanatın kaldırılması çalışmaları

Elif D) Türk Dil Cumhuriyet’in Şapka
D) Kurumu’nun İlanı Kanunu
çalışmaları
Miladi takvimin kabulü

Selim

3. “... Biz her vasıtadan yalnız ve ancak bir görüşle 6. Atatürk’ün “Egemenlik kayıtsız, şartsız mil-
faydalanırız. O görüş şudur: Türk milletini mede- letindir.” ilkesi Atatürk ilke ve inkılaplarını
ni dünyada, layık olduğu mevkiye yükseltmek ve tamamlayan temel esaslardan hangisiyle da-
Türkiye Cumhuriyeti’ni sarsılmaz temeller üzerin- ha fazla ilgilidir?
de, her gün ve daha çok güçlendirmek”
A) Bağımsızlık ve özgürlük
Atatürk’ün bu ifadesi aşağıdaki ilke ve inkı-
laplarını oluşturan temel esaslardan hangisini B) Egemenliğin millete ait olması
işaret etmektedir?
C) Ülke bütünlüğü
A) Millî Egemenlik B) Çağdaşlaşma ideali
D) Millî kültürün geliştrilmesi
C) Millî tarih bilinci D) Millî Birlik ve Beraberlik

143

5. ÜNİTE

DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI
Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.5.1 Atatürk Dönemi’ndeki demokratikleşme yolunda atılan adımları açıklar.
➢➢ İTA.8.5.2 Mustafa Kemal’e suikast girişimini analiz eder.
➢➢ İTA.8.5.3 Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye Cumhuriyetine yönelik tehditleri analiz eder.

8. Sınıf Demokratikleşme Çabaları

Fırka Liberalizm

Rejim Ünite ile ilgili Terakkiperver
Çok Partili kavramlar Suikast

Hayat

Takririsükun Sıkıyönetim
Kanunu

146

8. Sınıf Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar

Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar inkılaplara karşı olanların toplandığı bir parti haline
geldi. Doğu’da çıkan Şeyh Sait İsyanı ile ilişkisi ol-
➤➤ Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren demokratik- duğu gerekçesiyle parti kapatıldı. (5 Haziran 1925)
leşmeye yönelik olarak, Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)
• Büyük Millet Meclisi açıldı.
• Saltanat kaldırıldı. ➤➤ Mustafa Kemal’in yakın arkadaşı Fethi Okyar
• Cumhuriyet ilan edildi. tarafından kuruldu. Kurulma amacı; ekonomik
• Halifelik kaldırıldı. anlamda çözümler üretmek ve hükümetin daha
• Çok partili siyasi hayata geçmek için çalışmalar iyi denetlenmesini sağlamaktı. Parti liberal eko-
yapıldı. nomik görüşü savundu. Zamanla Cumhuriyete
 Demokrasinin olduğu ülkelerde düşünce ve ve inkılaplara karşı olanların toplandığı bir partiye
inanç hürriyeti gelişmiştir. dönüştüğü gerekçesiyle Fethi Okyar tarafından
kapatıldı. (17 Kasım 1930) Partinin kapanma-
➤➤ Demokrasinin işleyebilmesi için birden fazla par- sından sonra yaşanan Menemen Olayı, kararın
tiye ihtiyaç vardı. Mustafa Kemal’in isteğiyle doğrulunu kanıtladı.
kurulan farklı partiler Cumhuriyet yönetimi için  Terakkiperver ve Serbest Cumhuriyet Fırka-
tehdit oluşturunca kapatıldılar. Ülkemizde 1945 larının kapatılması ülkenin henüz çok partili
yılından sonra çok partili hayata geçilmiştir. Şimdi hayata hazır olmadığını göstermiştir.
bu sürece nasıl gelindiğini görelim.
Büyük Nutuk’ta Demokratikleşme
Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923)  Mustafa Kemal Nutuk’ta;” …Cumhurbaş-
kanlığı seçilmesi için mecliste oylamaya
➤➤ 9 Eylül 1923’te Halk Partisi kuruldu. İlk başkanı geçildi. Toplanan oyların sonucunu, İsmet
Mustafa Kemal oldu. Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Paşa Genel Kurul’a şu şekilde bildirdi: Türki-
Cumhuriyet Halk Partisi adını alarak kurulan ilk siya- ye Cumhurbaşkanlığı için yapılan oylamaya
si parti oldu. Atatürk’ün yaptığı bütün inkılaplar bu yüz elli sekiz kişi katılmış ve Cumhurbaşkan-
partinin programı doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. lığına yüz elli sekiz üye, oybirliğiyle Ankara
Partinin simgesi olan altı ok, Atatürk ilkelerini temsil Milletvekili Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ni
eder. Parti, 1950 yılına kadar ülkeyi yönetmiştir. seçmişlerdir.” Bu ifade demokrasilerin en
önemli özelliğinin seçimler olduğunu ortaya
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) koymuştur.
 Mustafa Kemal Nutuk’ta; “… hatıra gelir ki,
➤➤ Kazım Karabekir (Parti başkanı), Rauf Orbay, Ali her hükümet, her zaman bu gensoru önerge-
Fuat Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar tarafından si ile sorguya çekilebilir…” diyerek hükümeti
kurulmuştur. Yeni Türk devletinin ilk muhalefet par- denetlemenin demokrasinin en önemli unsu-
tisidir. Parti programında; dini düşünce ve inançlara ru olduğunu ifade etmiştir.
saygılı olduklarını ve ekonomide liberalizmi benim-  Mustafa Kemal Nutuk’ta; “Efendiler, yeni
sediklerini belirtmişlerdir. Zamanla Cumhuriyete ve parti kendine ad olarak seçtiği “Terakki” ve
“Cumhuriyet” kelimelerinin tam tersi olan
anlamlarla gelişmiştir. Bu partinin liderleri,
gericilere gerçekten ümit ve kuvvet vermiş-
tir.” ifadesiyle farklı düşünce ve eleştirilerin
demokrasinin bir parçası olduğunu ortaya
koymuştur.

147

8. Sınıf Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar

Etkinlik 29

İTA.8.5.1. Atatürk Dönemi’ndeki demokratikleşme yolunda atılan adımları açıklar.

1. Aşağıda verilen sözcükleri ilişkisi olan siyasi partiyle eşleştiriniz.

1. Cumhuriyet Halk 2. Terakkiperver 3. Serbest
Fırkası Cumhuriyet Fırkası Cumhuriyet Fırkası

a. Mustafa Kemal b. Kazım Karabekir c. Fethi Okyar
Atatürk

d. İlk siyasi parti e. Şeyh Sait f. İkinci muhalefet
ayaklanması partisi

1. a, d 2. b, e 3. c, f

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru “D” ya da yanlış “Y” olarak değerlendiriniz.

Bilgiler DY

a. “Cumhuriyet Halk Partisi 1950 yılına kadar Türkiye’yi yönetti. ✓

b. Atatürk döneminde çok partili hayata geçiş başarılı olmuştur. ✓

c. Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuri- ✓
yet Fırkası’dır. ✓

d. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurucusu Kazım Karabekir‘dir. ✓
✓
e. Terakkiperver Cumhuriyet Partisi ekonomide liberalizmi benimse- ✓
miştir.

f. Şeyh Sait Ayaklanması’yla ilişkili olduğu gerekçesiyle Terakkiper-
ver Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır.

g. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurucusu Ali Fethi Bey’dir.

h. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın ekonomik görüşü Devletçiliğe da- ✓
yalıdır. ✓
✓
ı. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapanmasından sonra Menemen
Olayı çıkmıştır.

j. Şeyh Sait Olayı ve Menemen Olayı Türkiye’nin o dönemde çok
partili hayata henüz hazır olmadığını göstermiştir.

148

8. Sınıf Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar

Etkinlik 29

3. Aşağıda yer alan tabloyu Atatürk döneminde kurulan siyasi partilere göre doldurunuz.

Partinin Adı Kurulduğu Yıl Genel Başkanı Kapatılma Gerekçesi

Te r a k k i p e r v e r 17 Kasım 1924 Kazım Karabekir Şeyh Sait İsyanı’yla
a. Cumhuriyet Fır- Paşa ilişkili olduğu gerekçe-
siyle kapatıldı
kası

b. Serbest Cumhuri- 12 Ağustos 1930 Ali Fethi Okyar Cumhuriyet karşıtlarının
yet Fırkası partisi etrafında toplan-
masını istemeyen Fethi
Bey partisini kapattı.

4. Aşağıda verilen bilgileri ilişkili olan siyasi partilerle eşleştiriniz.

İfadeler Cumhuriyet Terakkiperver Serbest
Halk Fırkası Cumhuriyet Cumhuriyet
Atatürk’ün kız kardeşi Makbule (Ata-
a. dan) Hanım da bu partinin kurucuları ✓ Fırkası Fırkası
✓ ✓
arasında yer aldı. ✓
✓ ✓
b. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasal ✓
partisidir. ✓

c. Şeyh Sait İsyanıyla ilişkili olduğu ge-
rekçesiyle parti kapatıldı.

d. Bu parti, kurduğu hükûmetlerle 1950
yılına kadar kadar iktidarda kalmıştır.

Dünyada oluşan ekonomik buna-
lımın ülkemizde meydana getirdiği
e. ekonomik sorunları çözmek partinin

kuruluş amaçları arasında yer aldı.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk
f. Cemiyetinin siyasal bir kurum hâline

dönüştürülmesiyle kuruldu

Kurucuları arasında; Kâzım Kara-
bekir Paşa, Rauf Orbay, Ali Fuat
g. Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar

gibi önemli kişiler bulunmaktaydı.

h. Fethi Bey kurucusu olduğu partiyi 17
Kasım 1930’da kapattı.

149