8 SOS ETKINLIK ORNEK

KAZANIM ODAKLI

ETKİNLİK KİTABI

T.C. İNKILAP TARİHİ
VE ATATÜRKÇÜLÜK

GEÇMİŞİN ÖĞRETİCİSİ, GELECEĞİN KURUCUSU
OLAN ÖĞRETMENLERİMİZE HEDİYEMİZDİR.

ÖZET KONU ANLATIMI

AD, SOYAD:
OKUL:
SINIF:
NUMARA:

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Balzac

Genel Yayın Yönetmeni
İbrahim Sakallıoğlu

Yayını Hazırlayan
Hız Yayımcılık Yayın Kurulu

Dizgi
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Fotoğraflar ve Çizimler
Hız Yayımcılık Görsel Arşivi

Eylül 2018

Sertifika No: 34917
Her hakkı saklıdır ve Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ'ye aittir.

İçindeki yazı, şekil, grafik ve tablolar yayınevinin izni olmadan alınamaz;
fotokopi, teksir, film şeklinde ve başka hiçbir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ
İdealtepe Mah. Ali Reis Sok. No.: 18/A
Maltepe / İSTANBUL
Tel: 0 216 359 88 00
www.hizyayinlari.com
[email protected]
Baskı ve Cilt
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Nasuh Akar Mahallesi 1404. Sok. No.:19
Çankaya / Ankara
Sertifika No.:16031

İstiklâl Marşı

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar-ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na'şım;
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

Mustafa Kemal ATATÜRK

1881-1938

SUNUŞ

Sevgili Öğrenciler;

Sevgili öğrenciler, hem okul derslerinde hem de gireceğiniz sınavlarda başarıya ulaşmak için
doğru ve güvenilir kaynaklar sizlerin işini kolaylaştıracağı gibi edinmeniz gereken bütün bilgileri de
sizlere kazandıracaktır. Bu nedenle derslerinize ve sınavlarınıza iyi bir kaynakla hazırlanmanız ge-
rekmektedir.

“Hız Yayımcılık” ailesi olarak bizim tek amacımız, sınav sürecinde yükünüzü hafifletmek ve
sınav sonrasında yüzünüzde bir tebessüm oluşturmaktır. Bu hedefimize ulaşabilmek için müfredatı
özümsemiş, alanında uzman yazar kadrosuyla özgün kitaplar hazırladık. Özgün sorulardan oluş-
turduğumuz kitaplarımızla sizlerin MEB’in belirlediği kazanımları edinmenizi, yazılılarda en yüksek
puanları almanızı ve sınavlarda karşılaşabileceğiniz bütün soru tiplerini deneyimlemenizi hedefle-
dik.

Saygıdeğer Öğretmenlerimiz,

Özveriyle sürdürdüğünüz bu görevde en kıymetliniz olan öğrencilerinizi sınavlara hazırlarken
bütün kazanımları içeren güvenilir kaynakların ne denli önemli olduğunun bilincindeyiz. Bu noktada
hem kazanımların öğrencilere aktarılmasında hem de ölçme değerlendirme sürecinde “Hız Yayım-
cılık” olarak, sizlerin kaynak ihtiyacını karşılamak için büyük bir yazar kadrosuyla çalışmaktayız.
Kitaplarımızı sahadaki siz değerli öğretmenlerimizin ihtiyaçlarını ve taleplerini gözeterek oluşturup
sizlerin hizmetine sunmaktan “Hız Yayıncılık” olarak büyük bir kıvanç duymaktayız.

Sevgili Veliler,

İyi bir gelecek için iyi bir eğitim almanın gerekliliği yadsınamaz bir gerçektir. Bu nedenle iyi
bir eğitim alabilmek için çabalayan çocuklarımızın içinde bulundukları eğitim maratonunda “Hız
Yayımcılık”, sizlerin ve çocuklarınızın hedeflerine ulaşması ve mutlu bir gelecek edinmesi için çalış-
maktadır.

“Hız Yayımcılık”, ülkemizin geleceği olan gençlerin eğitim hayatına katkı sunmaktan gurur duy-
maktadır.

Eğitim hayatınızda hepinize başarılar dileriz.

HIZ YAYIMCILIK

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE

Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı........................................................................................11
Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa.....................................................................................................17
Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur...................................................................................22
Adım Adım Liderliğe.................................................................................................................26

2. ÜNİTE

I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler...................................................................................35
Osmanlı Devleti'nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı.....................................................................39
İşgal Yıllarında Anadolu............................................................................................................45
Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye...................................................................................................49
İstiklal Yolculuğu.......................................................................................................................53
Bir Milletin Yemini: Misakımillî..................................................................................................58
Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar...............................................................63
Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması..................................................................................67

3. ÜNİTE

Doğu ve Güney Cepheleri........................................................................................................75
Batı Cephesi.............................................................................................................................79
Maarif Kongresi........................................................................................................................83
Millî Mücadele, Millî Seferberlik: Tekalif-i Millîye......................................................................87
Direnişten Dirilişe, Sakarya’dan Büyük Taarruz'a.....................................................................91
Türkiye’nin Tapu Senedi: Lozan Antlaşması.............................................................................95
Sanat ve Edebiyat Eserlerinde Millî Mücadele.........................................................................99

4. ÜNİTE

Atatürk İlkeleri........................................................................................................................105
Siyasi Alandaki Gelişmeler.....................................................................................................109
Hukuk Alanındaki Gelişmeler.................................................................................................113
Eğitim ve Kültür Alanındaki Gelişmeler..................................................................................117
Toplumsal Alandaki Gelişmeler..............................................................................................122
Ekonomi Alanındaki Gelişmeler..............................................................................................127
Sağlık Alanındaki Gelişmeler..................................................................................................131
İlelebet Cumhuriyet ...............................................................................................................135
Atatürk İlke ve İnkılaplarının Temel Esasları............................................................................139

5. ÜNİTE

Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar..............................................................................147
Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi..........................................................................................151
Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler...............................................................................151

6. ÜNİTE

Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri........................................................................................159
Dış Politikada Yaşanan Gelişmeler.........................................................................................164
Misakımillî’nin Son Zaferi: Hatay............................................................................................168

7. ÜNİTE

Atatürk’ün Vefatı ve Yankıları..................................................................................................174
İnsan Eserleriyle Yaşar...........................................................................................................175
Yeniden Sarsılan Dünya.........................................................................................................179
II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri...................................................................................183
Demokrasi Yolunda Güçlü Adımlar.........................................................................................187

1. ÜNİTE

BİR KAHRAMAN DOĞUYOR
Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa
Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur

Adım Adım Liderliğe

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.1.1. Avrupa’daki gelişmelerin yansımaları bağlamında Osmanlı Devleti’nin yirminci yüzyılın başların-
daki siyasi ve sosyal durumunu kavrar.

➢➢ İTA.8.1.2. Mustafa Kemal’in çocukluk ve öğrenim hayatından hareketle onun kişilik özelliklerinin oluşumu
hakkında çıkarımlarda bulunur.

➢➢ İTA.8.1.3. Gençlik döneminde Mustafa Kemal’in fikir hayatını etkileyen önemli kişileri ve olayları kavrar.
➢➢ İTA.8.1.4. Mustafa Kemal’in askerlik hayatı ile ilgili olayları ve olguları onun kişilik özellikleir ile ilişkilendirir.

8. Sınıf Bir Kahraman Doğuyor

Meşrutiyet

Çanakkale Osmanlıcılık

Cephe İdadi

Ünite ile ilgili
kavramlar

Hareket ordusu Selanik
Sömürgecilik Milliyetçilik

10

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı 2. Sarsılan Osmanlı

1. Uyanan Avrupa 20.yy başlarında Osmanlı Devleti ile Avrupa

➤➤ Orta Çağ’da (375-1453) İslam medeniyeti en par- ➤➤ Osmanlı Devleti XVII. yy’a gelinceye kadar üç kıta-
lak dönemini yaşarken, Avrupa ise kilisenin her ya yayılmış hem karada hem denizlerde büyük bir
sözünün sorgulanmadan doğru kabul edildiği güce ulaşmış bir devletti. Zaman içersinde askerî,
Dogmatik Düşünceyi yaşamaktaydı. siyasi ve ekonomik gücünü kaybetmeye başladı.
Yapılan ıslahat çalışmalarının başarısız olması ve
XV. yüzyılda Coğrafi Keşifler sonrasında zen- savaşlarda üst üste yenilgilerin alınması sorunların
ginleşen Avrupa’da bilim, sanat ve edebiyat da gittikçe büyümesine neden oldu. 19.yüzyılda kök-
hızla gelişti. Bu gelişmelerin yaşandığı döneme lü ıslahatlar yapılmış ancak büyük toprak kayıpları
“yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans adı da yaşanmaya devam etmiştir.Bu ıslahat hareket-
verildi. Rönesansla akıl ve bilim ön plana çıktı ve lerinden bazıları şunlardır:
dogmatik düşünce sorgulanmaya başlandı. Re-
form hareketleri sonrasında Katolik Kilisesi’nin ➤➤ Senedi İttifak (1808): II. Mahmut Döneminde
gücü ve etkisi azaldı. Kilisesinin baskısından devlet ile ayan denilen eyaletlerdeki yerel yöne-
kurtulan Avrupa’da, akıl ve bilim hızla gelişmeye ticiler arasında imzalanmıştır. Osmanlı tarihinde
başladı. Aydınlanma Çağı denilen bu dönemde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır.
(XVII-XVIII. yüzyıllar) bilimsel gelişmeler de hız ka-
zandı. Fransız İhtilali (1789), mutlak monarşi ve ➤➤ Tanzimat Fermanı (1839): Diğer adı Gülhane
baskıyla yönetilen Fransa’da halkın ve aydınların Hatt-ı Hümayunu’dur.Osmanlı Devleti’nde ilk kez
mevcut yönetime karşı direnişidir. Sonucunda; kanun gücünün üstünlüğü kabul edilmiştir. Ülke-
Eşitlik, hürriyet, adalet, egemenlik, demokrasi gi- de Müslümanlar ve gayrimüslimler kanun önünde
bi fikirler ortaya çıktı. Milliyetçilik fikrinin yayılması eşit sayılmıştır. Osmanlı tarihinde batılı hukuk ku-
sonucu çok uluslu imparatorluklar parçalandı. Sa- rallarına geçişin ilk aşamasını oluşturur.
nayi İnkılabı ile 18. yüzyılın sonlarından itibaren
üretimde insan ve hayvan gücünün yerini maki- ➤➤ Islahat Fermanı (1856): Bu ferman ile azınlıklar,
ne gücünün almaya başladı. İlk olarak İngiltere Müslüman halktan daha ayrıcalıklı hale geldiler.
“üzerinde güneş batmayan” geniş bir sömürge Avrupalı devletler bu fermana rağmen azınlık hak-
imparatorluğu kurdu. Diğer Avrupalı devletler de larını bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine
bu durumu takip ettiler. Pazar ve hammadde ara- karışmaya devam ettiler.
yışının hızlanması, devletler arası rekabete, bu
rekabet bloklaşmaya, sonucunda I. ve II. Dünya ➤➤ I. Meşrutiyet (1876): Genç Osmanlıların (Jön
savaşlarına neden olmuştur. Türkler) etkisiyle II. Abdülhamit tarafından meş-
rutiyet ilan edildi. (1876) Meşrutiyet’in ilanı ile ilk
Coğrafi Rönesans kez halk, padişahın yanında yönetime ortak ol-
Keşifler muştur. Türk tarihinin ilk anayasası olan, Kanun-ı
Esasi ilan edilmiştir. Meclis-i Mebusan ve Meclis’i
Sanayi Avrupa’nın Reform Ayan olmak üzere iki meclis açıldı.
İnkilabı Güçlenmesine
Katkı Sağlayan II. Abdülhamit, 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı-
nı (93 Harbi) neden göstererek meclisi kapattı.
Gelişmeler Osmanlı Devleti, 30 yıl tekrar monarşiyle yöne-
tilmeye devam etti.
Aydınlanma
Çağı

11

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Sanayi İnkılabı Osmanlı Devleti’ni özellikle eko- Osmanlı Devleti’ni Dağılmaktan Kurtarmak
nomik açıdan olumsuz etkilemiştir. Osmanlı İçin Ortaya Atılan Fikir Akımları
Devleti’nde kapitülasyonların giderek ağırlaş-
ması ve Duyûn-u Umûmiye’nin (Genel Borçlar ➤➤ Osmanlıcılık: Osmanlı Devleti tebaasını dil, din,
İdaresi) kurulması ekonomik bağımsızlığın ırk ve mezhep ayrımı gözetmeden kanun önünde
kaybedilmesine neden oldu. eşit gören düşünce akımıdır. Osmanlıcılık fikrinin
etkisi ile Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edildi.
➤➤ II. Meşrutiyet (1908): İttihat ve Terakki Örgütü’nün Kanun-i Esasi kabul edilerek Meşrutiyet yönetimi-
baskısıyla II. Abdülhamit tarafından meşrutiyet ne geçildi
tekrar ilan edildi. Meşrutiyet karşıtları İstanbul’da
“31 Mart İsyanını” çıkardılar(1909). Osmanlı ta- ➤➤ İslamcılık: Osmanlı Devleti içerisindeki Müslüman
rihinde rejime yönelik ilk isyan hareketidir. İsyan, toplulukların Osmanlı’dan ayrılmasını engelleme
kurmay başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı amacıyla savunulan fikirdir. I. Dünya Savaşı yıl-
Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. larında bazı Arap liderlerinin Osmanlı Devleti’ne
isyan etmesi sonucu geçerliliğini kaybetti.
Coğrafi Azınlık
Keşifler Hakları ➤➤ Batıcılık: Bu fikrin savunucuları, Avrupa’daki
gelişmelerin örnek alınarak devletin modernleş-
Dış Osmanlı Devleti’nin Reform tirilmesi gerektiğini düşünüyorlardı. Bu düşünce
Borçlar Güç Kaybetmesine Atatürk Dönemi’nde inkılaplar yapılırken de etkili
olmuştur.
Neden Olan
Gelişmeler ➤➤ Türkçülük: Türkleri milli bir duygu ile birleştirerek
gelişmeyi savunan fikir akımıdır. Mehmet Emin
(Yurdakul), Ziya Gökalp gibi aydınlarca savunulan
bu fikir, Millî Mücadele’nin kazanılmasında etkili
olmuştur.

Sanayi Hammadde
İnkılabı ve Sömürgecilik

Yarışı

Osmanlı Mebusan Meclisi - 1908 Hareket Ordusu Subayları-1909

Ziya Gökalp (1876 - 1924)

➤➤ Ziya Gökalp, eserlerinde özellikle milliyetçilik ve
Türkçülük kavramları üzerinde durmuştur. Ziya
Gökalp, Türk ulusunun kendine özgü ahlakı ve
kültürel değerleriyle Batı’dan aldığı bazı kavram-
ları kaynaştırarak yeni bir fikir ortaya koymuştur.
“Batı medeniyetindenim, Türk milletindenim, İs-
lam ümmetindenim.” demiştir.

12

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Etkinlik 12

İTA.8.1.1. Avrupa’daki gelişmelerin yansımaları bağlamında Osmanlı Devleti’nin yirminci yüzyılın başlarındaki
siyasi ve sosyal durumunu kavrar.

1. Tabloda verilen gelişmelerle ilişkili olan kavramları uygun şekilde eşleştiriniz.

Sanayi İnkılabı Fransız İhtilali Senedi İttifak Tanzimat Fermanı
a. 2 b. 3, 4 c. 1, 7 d. 12, 15

Islahat Fermanı I. Meşrutiyet II. Meşrutiyet Aydınlanma Çağı
g. 5, 11 h. 6, 13
e. 9 f. 14

1. 2. 3.
Ayanlar Sömürgecilik Milliyetçilik

4. 5. 6.
Cumhuriyet Hareket Ordusu Pozitif Düşünce

7. 8. 9.
II. Mahmut Makineleşme Azınlık Hakları

10. 11. 12.
Hammadde ve Pazar 31 Mart İsyanı Gülhane Hatt-ı
Arayışı Hümayunu
13.
14. Deney, Gözlem ve Akılcı 15.
Kanun-i Esasi Düşünceler Mustafa Reşit Paşa

13

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Etkinlik 21

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

İfade DY

a. Tanzimat Fermanı, Padişah Abdülmecit döneminde Mustafa ✓
Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır.

b. Islahat Fermanı, Avrupa devletlerinin Osmanlı’nın içişlerine ✓
karışmasını engellemek amacıyla ilan edilmiştir.

c. Ayan meclisi üyelerini halk, Mebusan meclisi üyelerini ise pa- ✓
dişah seçer.

d. Kanun-i Esasi Türk tarihindeki ilk anayasadır. ✓

e. II. Meşrutiyet dönemi 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı nede- ✓
niyle sona ermiştir.

f. 31 Mart Olayı’ndan sonra II. Abdülhamit tahttan indirilmiş ye- ✓
rine V. Mehmet (Reşat) padişah olmuştur.

g. Duyun-u Umumiye Osmanlı Devleti’nde batı tarzında eğitim ✓
yapan askeri bir okuldur.

h. Osmanlı Devleti’nde halk ilk kez seçme, seçilme ve temsil ✓
edilme hakkına I. Meşrutiyet’in İlanı’yla birlikte kavuşmuştur.

ı. Tanzimat Fermanı Osmanlı ülkesinde anayasacılık ve demok- ✓
rasi faaliyetlerinin başlangıcı sayılır.

i. Sened-i İttifak ile ilk kez Osmanlı padişahlarının yetkileri kısıt- ✓
lanmıştır.

j. Osmanlı Devleti kapitülasyonların etkisiyle ekonomik bağım- ✓
sızlığını kaybetti.

k. Osmanlı Devleti’nde Milliyetçilik fikrinden etkilenen azınlıklar, ✓
Avrupalı devletlerin de kışkırtmasıyla isyan etmeye başladılar.

14

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Etkinlik 1

3. Aşağıda verilen gelişmelerin karşılarına Osmanlı Devleti’ni en çok hangi açılardan et-
kilediğini yazınız.

a. Osmanlı Devleti’nin Avrupa’nın açık pazarı haline gelmesine neden olmuştur.
Sanayi Osmanlı pazarları Avrupa mallarının istilasına uğramıştır.
İnkiılabı

b. Osmanlı Devleti çok uluslu bir yapıya sahip olduğu için ülkede birçok milli-
Fransız yetçilik kökenli iç ayaklanma çıkmıştır.
İhtilali

c. Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğü dönemi başlamıştır.Padişahın yetkileri
Tanzimat kısıtlanmıştır.Toplumsal,hukuki ve siyasi alan kanunlar çerçevesinde yeniden
Fermanı düzenlenmiştir.

d. Azınlıklara yönelik bir düzenleme olduğu için bu alanda birçok yenilik getirmiştir. Müslüman
Islahat olmayanlar siyasi, hukuki,dini ve toplumsal açılardan birçok hak elde etmişlerdir. Batılı devlet-
Fermanı lerin Osmanlıların iç işlerine karışmasını önlemek ve azınlıkların bağımsızlık girişimlerinin önüne
geçmek amacıyla ilan edilmiştir. Ama bu ferman Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışılmasına
engel olmamıştır.

e. Osmanlı Devleti’nde anayasal bir yönetime geçilmiştir. Padişahın yetkileri kısıtlanmış
I. ve halk ilk kez yönetime katılmıştır. Siyasi ve toplumsal açılardan Osmanlı Devleti’nde
Meşrutiyet demokratik kültürün gelişmesine imkan sağlamıştır.

4. Aşağıda verilen tabloda Osmanlı Devleti’nin son döneminde etkili olan fikir akımlarıyla
bu fikir akımlarının savundukları düşünceler verilmiştir. Buna göre tabloyu doğru bir
şekilde eşleştiriniz.

a. Türkleri milli bir duygu ile birleştirerek
Osmanlıcılık gelişmeyi savunan fikir akımıdır.

b. Osmanlı Devleti sınırları içerisinde
İslamcılık yaşayan halkı dil, din ırk ve mezhep
ayrımı yapmaksızın kanun önünde
c. eşit gören düşünce akımıdır.
Batıcılık Avrupa’nın bilim ve tekniğinin örnek
alınarak gelişimini savunan fikir akı-
d. mıdır.
Türkçülük Osmanlı Devleti içerisindeki Müs-
lüman toplulukların Osmanlı’dan
ayrılmasını engelleme amacıyla sa-
vunulan fikirdir.

15

8. Sınıf Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı KKT - 1 

1. “Bir hükümdar başkanlığında toplanan meclis 4. Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda Avrupalı dev-
sistemidir. Bu yönetim sistemine göre hüküm- letlerden yüksek faizle borç alarak giderlerini
darın yanında halkın temsilcilerinin yer aldığı bir karşılamaya çalıştı. İlk kez Kırım Savaşı sırasında
meclis bulunur. “ alınan borçlar büyük oranda israf edildi. Devlet,
otuz yıl içinde borçlarının faizini dahi ödeyemez
Yukarıda açıklaması verilen yönetim şeklini hâle gelerek iflas etti. Bunun üzerine alacaklı dev-
aşağıdaki öğrencilerden hangisi doğru yanıt- letler Osmanlı yönetiminin çağrısıyla bir araya
lamıştır? gelerek Duyûn-u Umûmiye adında uluslararası bir
teşkilat kurdular (1881).
A) Mehmet: Cumhuriyet
Bu durum Osmanlı Devleti’nin aşağıdaki alan-
B) Saadet: Meşrutiyet lardan hangisinde bağımsız hareket etme
özelliğini kaybettiğine kanıt oluşturur?
C) Arda: Mutlakiyet

D) Naz: Oligarşi

A) Hukuki B) Askeri
C) Ekonomik D) Sosyal

2. Küçük üretim atölyelerinin yerini büyük fabrikalar, 5.
insan gücünün yerini makine gücü aldı. Makineler I. Milliyetçilik
sayesinde üretim hızla arttı. Artan üretimle birlik- II. Eşitlik.
te ham madde ve pazar ihtiyacı da arttı. Avrupalı
devletler ihtiyaç duydukları ham maddeyi henüz III. Adalet
sanayileşmemiş ülkelerden karşılayıp ürettikleri IV. Mutlakıyet
ürünleri de aynı ülkelerde pazarladılar. Böylece
sömürgecilik hareketleri yaygınlaştı.

Buna göre sömürge yarışında başı çeken ve
“üzerinde güneş batmayan” geniş bir sömürge
imparatorluğu kuran devlet aşağıdakilerden
hangisidir?

A) İngiltere B) Almanya Tahtada yer alan kavramlardan hangileri Fran-
C) İtalya D) Fransa sız İhtilali sonucunda ortaya çıkmıştır?

A) I, II ve IV B) II ve III
C) I, II ve III D) III ve IV

3. Avrupalı devletler ürettikleri ürünleri kapitülasyon- 6. Osmanlı Devleti’nde gittikçe şiddetlenen isyan-
lar sayesinde Osmanlı ülkesine kolaylıkla ihraç lar devleti dağılma noktasına getirdi. Devleti
ettiler. Osmanlı toprakları uluslararası ortak paza- dağılmaktan kurtarmak isteyen bazı yönetici ve
ra dönüştü. Osmanlı pazarları Avrupa’dan gelen aydınlar çeşitli fikirler geliştirdiler.
ucuz ürünlerle doldu. İnsanlar, ucuz ithal mallara
yönelince malını satamayan yerli esnaf üretimini Aşağıdaki fikirlerden hangisi yapılan açıkla-
durdurdu. Böylece Osmanlı sanayisi yavaş yavaş maya örnek gösterilemez?
çöktü.
A) Osmanlıcılık
Yukarıda açıklaması yapılan durum aşağıdaki
gelişmelerden hangisiyle ilişkilidir? B) İslamcılık

A) Fransız İhtilali B) Meşrutiyetin İlanı C) Türkçülük
C) Sanayi İnkılabı D) Rönesans Hareketleri
D) Sömürgecilik

16

8. Sınıf Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa

Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa Şemsi Efendi Okuluna giderek babasının iste-
ği doğrultusunda yeni yöntemlerle eğitim gördü.
Mustafa Kemal’in Ailesi ve Çocukluğu Mustafa Kemal, Şemsi Efendi Okuluna devam
ederken babasını kaybetti. Daha sonra Selanik
➤➤ Mustafa Kemal 1881’de Selanik’te dünyaya gel- Mülkiye Rüştiyesinde eğitime başladı. Fakat, Se-
di. Mustafa Kemal’in annesi Zübeyde Hanım lanik sokaklarında gördüğü üniformalı subaylara ve
babası Ali Rıza Efendi’dir. Mustafa Kemal’in ai- komşusu Kadri Bey’in askerî okula giden oğluna
lesi Osmanlı Devleti’nin Balkanları Türkleştirmek özeniyordu. Gizlice Selânik Askerî Rüştiyesinin gi-
amacıyla Anadolu’dan göç ettirilerek yerleştirdiği riş sınavlarına katıldı ve kazandı. Mustafa Kemal,
Türkmenlerdendir. Ali Rıza Bey, önce Gümrük me- Zübeyde Hanım’ı bir olupbitti karşısında bırakarak
murluğu yapmış sonrasında ticaretle uğraşmıştır. onu ikna etti. Selanik Askerî Rüştiyesi kaliteli ve
Mustafa Kemal’in küçük yaşlarda babasını ve disiplinli bir okuldu. Matematik öğretmeni Yüzbaşı
kardeşlerini kaybetmesi zorluklar karşısında mü- Mustafa Efendi bir gün “Senin de adın Mustafa, be-
cadele gücünü arttırmıştır. nim de. Arada bir fark olmalı. Senin adının sonuna
bir de Kemal koyalım.” (Hamza Eroğlu, Atatürk’ün
➤➤ Mustafa’nın doğduğu Selânik, önemli bir liman Hayatı, s. 12.) diyerek ona “Kemal” ismini verdi.
şehriydi. Bununla birlikte demir yolu ile de Belg-
rad, Manastır ve İstanbul gibi önemli şehirlere
bağlanmaktaydı. Selanik, Osmanlı Devleti’nin Ba-
tı’ya açılan bir penceresi konumundaydı. Bunun
yanında çeşitli milletlerin, kültürlerin ve dinlerin iç
içe olduğu bir şehirdi.

Mustafa Kemal’in Selanik’te doğduğu ev Manastır Askeri İdadisi

Mustafa Kemal 1896 yılında Manastır Askerî
İdadisine devam etti. Arkadaşı Ömer Naci’nin etki-
siyle edebiyata ve hitabet sanatına da ilgi duymaya
başladı. Hatta şiir yazma denemelerinde bulundu.
Mustafa Kemal idadi de Tarih Öğretmeni Kolağası
Mehmet Tevfik Bey’den etkilendi. Fransızcasını ge-
liştirmek için tatillerde Selanik’te özel dersler aldı.

Kardeşi Makbule Hanım, Annesi Zübeyde Hanım, Kurmay Subay Mustafa Kemal
Mustafa Kemal ve Arkadaşları 1906

Mustafa Kemal Atatürk’ün Öğrenim Hayatı 1899 yılında İstanbul’da bulunan Harp Okuluna
başladı. 1902 yılında Teğmen rütbesiyle bu okul-
➤➤ Mustafa Kemal’in hangi okula başlayacağı konu- dan mezun oldu. Harp Okulunu dereceyle bitirince
su anne ve babası arasında küçük bir tartışmaya Harp Akademisine girmeye hak kazandı. 1905’te
yol açmıştır. Mustafa Kemal, önce annesinin is- Harp Akademisinden kurmay yüzbaşı rütbesiyle
teğiyle Mahalle Mektebine kısa süre sonra ise mezun oldu.

17

8. Sınıf Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa

Etkinlik 12

İTA.8.1.2. Mustafa Kemal’in çocukluk ve öğrenim hayatından hareketle onun kişilik özelliklerinin oluşumu
hakkında çıkarımlarda bulunur.

1. Mustafa Kemal’in çocukluk ve öğrenim hayatıyla ilgili verilen bilgilerdeki boş bırakılan
yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Mustafa Kemal’in annesi Zübeyde Hanım , babası Ali Rıza Efendi ’dir.

b. Mustafa Kemal ilk önce Mahalle mektebine daha sonra modern eğitim veren Şemsi
Efendi İlkokulu gitti.

c. Mustafa Kemal, annesine haber vermeden Selânik Askerî Rüştiyesi giriş sınavla-
rına katıldı ve kazandı.

d. Matematik Öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Bey, Atatürk’e “olgun” anlamına gelen Kemal
ismini hediye etti.

e. Mustafa Kemal 1896 yılında öğrenimine Manastır Askerî İdadisi devam etti.

f. İdadi’de sınıf arkadaşı Ömer Naci’nin etkisiyle edebiyat ve şiire ilgi
duymaya başladı.

g. Öğretmeni Kolağası Mehmet Tevfik Bey sayesinde Mustafa Kemal tarih dersine
ilgi duydu.

h. Mustafa Kemal, Selânik’e gittiği tatil zamanlarında Fransızca dersleri aldı.

i. Mustafa Kemal, 1899 yılında İstanbul’da bulunan İstanbul Harp Okulu, öğretime

başladı. 1902 yılında Teğmen rütbesiyle bu okuldan mezun oldu.

j. Mustafa Kemal, 1905 yılında İstanbul Harp Akademesi’nden kurmay yüzbaşı
rütbesiyle mezun oldu.

2. Mustafa Kemal’in öğrenim hayatıyla ilgili verilen görselleri dikkate alarak bu okullarda
elde ettiği kazanımları yazınız.

Manastır Askeri İdadisi: Tarih ve edebiyat alanlarına ilgi duydu. Türk ve Aydın-
lanma Çağı düşünürlerinin fikirlerini öğrendi.
Manastır Askeri İdadisi
Mustafa Kemal Harp Okulu: Askerlik bilgisini derinleştirirken diğer yandan da
genel kültürünü arttırdı.
Mustafa Kemal Harp
Okulu (1900)
Mustafa Kemal Harp Akademisinde: Askerlik bilgisini geliştirdi. Başkent İs-
tanbul’daki siyasi tartışmalardan haberdar oldu ve bu konudaki tecrübelerini
artırdı.
Mustafa Kemal Harp
Akademisinde (1906)

18

8. Sınıf Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa

Etkinlik 2

3. Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

İfade D Y
✓
a. Mustafa Kemal 1881’de Manastır’da dünyaya geldi.
✓
b. Mustafa Kemal’in babası Ali Rıza Efendi, bir süre gümrük me- ✓
murluğu görevi yapmıştır.

Ali Rıza Efendi ve Zübeyde Hanım’ın Mustafa Kemal’den başka
c. Fatma, Ömer, Ahmet, Makbule ve Naciye adında beş çocukları ✓

daha olmuştur.

d. Mustafa Kemal Harp Okuluna devam ettiği yıllarda arkadaşlarıy- ✓
la ülke sorunlarını dile getiren bir gazete çıkarmıştır.

e. Selanik şehrinde yalnızca Müslümanlar yaşamaktaydı.

f. Mustafa Kemal’in ailesi onun eğitimine büyük önem vermiştir. ✓

g. Mustafa Kemal Şemsi Efendi Okuluna giderek annesinin isteği ✓
doğrultusunda yeni yöntemlerle eğitim gördü.

h. Atatürk sevgi, saygı ve dayanışma duygularının hâkim olduğu bir ✓
aile ortamında yetişmiştir.

ı. Mustafa Kemal, Harp Okulunu 10 Şubat 1902’de teğmen olarak ✓
bitirmiştir.

i. Mustafa Kemal, annesine haber vermeden Selânik Mülkiye Rüşti- ✓
yesinin giriş sınavlarına katıldı ve kazandı.

4. Aşağıda boş bırakılan tabloya Mustafa Kemal’in öğrenim gördüğü okulları sırayla yer-
leştiriniz.

2564371

7. Harp Okulu 2. Mahalle Mektebi
1. Harp Akademisi 4. Selanik Askeri
3. Manastır Askeri
Rüştiyesi
İdadisi 5. Şemsi Efendi
6. Selanik Mülkiye
İlkokulu
Rüştiyesi

19

8. Sınıf Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa

Etkinlik 2

5. Mustafa Kemal’in kişiliğinin oluşmasında ve düşünce dünyasının şekillenmesinde öğret-
menlerinin ve arkadaşlarının önemli etkisi olmuştur.

Buna göre Mustafa Kemal’in yaşamında etkili olan kişi-alan eşleştirmesini uygun şe-
kilde yapınız.

1. Yüzbaşı Mustafa Bey 2. Kolağası Mehmet
Tevfik Bey

3. Arkadaşı Ömer Naci 4. Yüzbaşı
Nakiyüddin Bey

5. Mehmed Emin Yurdakul

A. Tarih
2

E. Milliyetçilik B. Matematik
5 1

D. Fransızca C. Edebiyat ve hitabet
4 3

20

8. Sınıf Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa KKT - 2 

1. Mustafa Kemal: “Güzel söylemek ve yazmak is- 4. Matematik Öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Bey bir
teği kalıcı idi. İstanbul’daki Harp Okulunda ders gün Atatürk’e: “Senin de adın Mustafa, benim
aralarında kompozisyon alıştırmaları yapıyorduk. de. Arada bir fark olmalı. Senin adının sonuna bir
Saati elimize alıyor ‘Bu kadar dakika sen, bu de Kemal koyalım.” diyerek ona “olgun anlamına”
kadar dakika ben söyleyeceğim.’ diye yarışma- gelen Kemal ismini hediye etti.
lar düzenliyor ve tartışmalar yapıyorduk. Okulun
öğrencileri arasında okunmak üzere el yazımızla Yukarıdaki olay Mustafa Kemal’in eğitim gör-
bir okul gazetesi çıkardık. Sınıf içinde küçük bir düğü okullardan hangisinde yaşanmıştır?
teşkilatımız vardı. Ben gazetenin yönetim kuru-
lunda idim. Gazetenin yazılarını çoğunlukla ben A)
yazıyordum.” Selanik Mülkiye Rüştiyesi

Parçaya göre Mustafa Kemal’le ilgili olarak Ali Selanik Askeri Rüştiyesi
aşağıdakilerden hangisi söylenemez? B)

A) Askerlik dışında da kendini geliştirdiği Elif Manastır Askeri İdadisi
C)
B) Hitabet konusunda çalışmalar yaptığı

C) Okul gazetesinde yazılar yazdığı

D) Okulun en çalışkan öğrencisi olduğu

2. Aşağıdaki ifadelerden hangisinde Selanik şeh- Akın Şemsi Efendi İlkokulu
rinin toplumsal yapısı vurgulanmıştır? D)

A) Gelişmiş bir liman şehridir. Sima

B) Avrupa’nın birçok noktasıyla demir yolu bağ-
lantısı vardır.

C) Farklı kültürlerden insanlar bir arada yaşamak-
tadır.

D) Farklı görüşlerde birçok gazete yayınlanmak-
tadır.

3. Mustafa Kemal asker olmayı çok istediği için giz- 5.
lice Askeri Rüştiye sınavına girmiş ve kazanmıştır. Mustafa Kemal’in ilgisini en fazla çeken ders-
Öğrenim gördüğü tüm askeri okulları başarıyla bi- lerden biri de tarih idi. Mustafa Kemal’de
tirmiş ve kurmay subay olarak Osmanlı ordusuna hayatı boyunca devam edecek olan tarih sev-
katılmıştır. gisinin oluşmasında Tarih Öğretmeni Kolağası
Mehmet Tevfik Bey’in etkisi çok büyüktür.
Buna göre;
Mustafa Kemal’de tarih sevgisi aşağıdaki
I. İdealini gerçekleştirdiği okullardan hangisinde başlamıştır?
II. Amacı için azimle çalıştığı
III. Meslek seçiminde ailesinin etkisinde kaldığı A) Manastır Askeri İdadisi
B) Selanik Askeri Rüştiyesi
gibi maddelerden hangisi ya da hangilerine C) Harp Akademisi
ulaşılır? D) Şemsi Efendi İlkokulu

A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I ve II D) I ve III

21

8. Sınıf Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur

Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur Mustafa Kemal’in düşünce dünyasının oluşma-
sında etkili olan yerli ve yabancı bazı aydınlar
➤➤ Mustafa Kemal’in ailesi, okuduğu okullar, yerli ve
yabancı bazı aydınlar onda bilgi birikiminin art- Namık Kemal → “Vatan Şairi” olarak tanınır.
masına ve kişiliğinin oluşmasına önemli katkıları Mustafa Kemal’de Mustafa’nın vatan sevgisi ve
olmuştur. Mustafa Kemal, çocukluğundan itiba- hürriyet gibi duyguların yerleşmesinde katkıda
ren kendini yetiştirmek için üstün gayret gösterdi. bulunmuştur.
Genç Mustafa yerli ve yabancı birçok fikir ada-
mını okur, notlar alır, kimi zaman kendi fikirlerini Ziya Gökalp → Fikirleri, özellikle Cumhuriyet’in ilk
de bu notların yanına yazardı. Mustafa Kemal’in dönemlerinde, devletin kültür politikaları belirlenir-
yabancı dil bilmesi, yabancı gazete ve dergileri ken etkili olmuştur.
okuyabilmesini sağladı. Böylelikle dünyada olup
bitenlerden haberdar oldu. Mustafa Kemal’in Mehmet Emin Yurdakul → Vatan, millet ve millî
farklı şehirlerde eğitim alması ve bir asker olarak birlik gibi kavramları yoğun bir şekilde işlemiştir.
Osmanlı Devleti’nin farklı bölgelerinde görev yap-
ması Mustafa Kemal’in bilgisini arttırıp düşünce Tevfik Fikret → Mustafa Kemal “Ben inkılap ru-
dünyasını geliştirdi. hunu ondan aldım.” diyerek Tevfik Fikret’ten nasıl
etkilendiğini ifade etmiştir.
19. yy’ da Selanik
Jean Jacgues Rouseau → Mustafa Kemal
19. yy’ da İstanbul “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” sözünü
Rousseau’dan esinlenerek söylemiştir.

Montesguieu → Cumhuriyet ve demokrasi gibi
fikirler konusunda etkilenmiştir.

Mustafa Kemal’in Fikir Hayatının Oluşmasında;

• Ailesi ve öğretmenleri,
• Yerli ve yabancı birçok fkir adamını okuması
• Mustafa Kemal’in yabancı dil bilmesi (yabancı

gazete ve dergileri okuyabilmesini sağlamıştır.)
• Farklı şehirlerde okumuş olması ve bir subay

olarak Osmanlı Devlet’nin farklı bölgelerinde
görev yapması etkili olmuştur.

➤➤ Mustafa Kemal, çocukluğunun ilk yıllarından haya-
tının sonuna kadar, en zor şartlarda dahi okumayı
sürdürmüştür. Mustafa Kemal’in kitap okumada-
ki belirgin özelliklerinden biri, incelediği konuya
ilişkin ya da ilgisini çeken konulardaki kitapları,
bitirmeden elinden bırakmamasıydı. Mustafa
Kemal, çalışma saatlerinin büyük bir bölümünü
kütüphanesinde geçirirdi. Bazen kütüphanesine
kapanır, saatlerce kitap okurdu. Okumak Mustafa
Kemal’de tutku hâline gelmişti.

Mustafa Kemal Sofya’da
Yeniçeri Kıyafetiyle–1914

22

8. Sınıf Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur

Etkinlik 32

İTA.8.1.3. Gençlik döneminde Mustafa Kemal’in fikir hayatını etkileyen önemli kişileri ve olayları kavrar.

1. Mustafa Kemal’in yetişmesinde ve kişiliğinin oluşmasında içinde yaşadığı çevre etkili
olmuştur. Tabloda yer alan gelişmelerin Mustafa Kemal’e hangi yönlerden katkı sağ-
ladığını belirtiniz.

Bilgiler Mustafa Kemal’e Etkisi

a. Vatan şairi Namık Kemal ile Türkçülük akımı-
nın öncülerinden Mehmet Emin Yurdakul’un Milli ve evrensel değerlerin oluşmasın-
şiirlerini ve Aydınlanma Çağı düşünürlerinin da etkili olmuştur.
eserlerini ilgiyle okumuştur.

b. Mustafa Kemal Sofya’da bulunduğu sırada Parlamenter sistemin işleyişini öğren-
Bulgar parlamentosunu ziyaret ederek görüş- mesinde katkısı olmuştur.
meleri ve oylamaları dikkatle izlemiştir.

c. Mustafa Kemal, Harp Okulu öğrencilerinin İyi bir konuşmacı olmasında, kitleleri
kendi aralarında düzenledikleri tartışmalara etkileyip yönlendirmesinde etkili ol-
ve hitabet yarışmalarına katılmıştır. muştur.

d. Mustafa Kemal’in çocukluğunu geçirdiği Se- Farklı kültürleri tanımış ve Avrupa’da
lanik, ekonomik ve kültürel canlılığın hâkim yaşanan gelişmeleri yakından öğren-
olduğu, çeşitli dinlerden ve milletlerden in- miştir.
sanların bir arada yaşadığı bir yerdi.

2. Aşağıda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

İfade D Y

a. Mustafa Kemal çocukluğundan itibaren kendini yetiştirmek ✓ ✓
için üstün gayret gösterdi. ✓

b. Mustafa Kemal yalnızca yerli fikir adamlarının kitaplarını oku- ✓
muştur. ✓

c. Mustafa Kemal’in yabancı dil bilmesi yabancı gazete ve dergi- ✓
leri okuyabilmesinin yolunu açmıştır.

d. Mustafa Kemal yabancı düşünce adamlarının eserlerinden isti-
fade edebilmek için İtalyanca öğrenmişti.

Fransız İhtilali’ne zemin hazırlayan Montesquieu (Monteskiyö)

e. ve Jean Jocques Rousseau’nun (Jan Jak Russo) fikirleri Mus- ✓

tafa Kemal üzerinde etkili olmuştur.

f. Mustafa Kemal’in okuyup etkilendiği düşünürlerden biri “vatan
şairi” olarak tanınan Ziya Gökalp’tir.

g. Mustafa Kemal bir düşünürün ya da düşünce akımının izleyicisi
olarak kalmıştır.

Mustafa Kemal’in Osmanlı Devleti’nin farklı bölgelerinde görev

h. yapması devletin ve halkın içine düştüğü durumu yakından gör- ✓

mesini sağlamıştır.

23

8. Sınıf Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur

Etkinlik 23

3. Mustafa Kemal’in fikir hayatının oluşmasında aydınların çok önemli katkıları olmuştur.
Aşağıdaki tabloda bu fikir adamlarının yaptıkları çalışmalar ve özellikleri verilmiştir.
Buna göre verilen bilgilerle aydınları uygun şekilde eşleştiriniz.

Emile Durkheim b. Ziya Gökalp Tevfik Fikret
a. 8 4 c. 3

Namık Kemal Jean Jacques Rousseau f. Montesquieu
d. 2 e. 6 5

Voltaire Mehmet Emin Yurdakul
g. 7 h. 1

Eserlerinde daha çok milliyet- Daha çok vatan ve hürriyet
1. çilik ve Türkçülük kavramları şairi olarak tanınır.”Vatan Ya-
2. hut Silistre” adlı tiyatro eseri
üzerinde durmuştur. Mustafa Kemal’i derinden et-
Mustafa Kemal’in “Ben in- kilemiştir.
3. kılap ruhunu ondan aldım.” Türk Ocağının kurucuları
dediği şair ve fikir insanıdır. arasında yer almıştır. “Türk-
4. çülüğün Esasları” adlı eseriyle
5. “Kanunların Ruhu Üzerine” o dönem aydınlarını ve Mus-
en önemli eseridir. tafa Kemal’i etkilemiştir.

Fransız düşünürdür.Ulus dev-
6. let anlayışı ile Mustafa Kemal’i

derinden etkilemiştir.

Fransa’da yetişen bu düşü- Fransız sosyolog, sosyolojinin
nürün en önemli eserlerinden kurucularından sayılmaktadır.
7. biri “Felsefe Sözlüğü” adı ile 8.

yayımlanmıştır.

24

8. Sınıf Buhranlar Büyük Kahramanlar Doğurur KKT - 3 

1. Mustafa; Osmanlı Devleti’nin en bunalımlı döne- 4. “Mahallemizde Binbaşı Kadri Bey adında bir
minde, 1881’de, o zamanlar bir Osmanlı sancağı komşumuz oturuyordu. Oğlu Ahmet, askerî rüşti-
olan Selânik’te, orta gelirli bir ailenin çocuğu ola- yeye devam ediyor ve okul elbiselerini giyiyordu.
rak dünyaya geldi. Babası gümrük memurluğu Onu gördükçe ben de böyle elbise giymeye he-
yapan Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. vesleniyordum. Sonra sokaklarda subaylar
Soyları, Anadolu’dan Rumeli’ye iskân ettirilen görüyordum.”
Kocacık Türkmenlerinden gelmektedir. Mustafa,
yedi yaşındayken babasını kaybetmiş ve yetim Buna göre Mustafa Kemal askerlik hayatına
kalmıştır. Zübeyde Hanım, eşinin vefat üzerine üç ilk adımı aşağıdaki okullardan hangisiyle at-
çocuğuyla birlikte kardeşinin çalıştığı çiftlik evine mıştır?
taşınmış, bu durum Mustafa’nın eğitim hayatının
bir süre aksamasına neden olmuştur. A) Manastır Askeri İdadisi

Metne göre Mustafa Kemal’in ailesiyle ilgili B) Selanik Askeri Rüştiyesi
aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemiştir?
C) Selanik Mülkiye Rüştiyesi
A) Geçim kaynaklarına
D) Harp Akademisi
B) Köklerinin Anadolu’ya dayandığına

C) Yaşadıkları sıkıntılara

D) Komşuluk ilişkilerine

2. Mustafa Kemal’in fikir hayatının gelişmesinde; 5.
Mustafa Kemal bu şehirde
I. Manastır ataşemiliter olarak bulundu.
II. Sofya Burada fırsat buldukça Türk
III. İstanbul temsilcilerin de görev yaptığı
IV. Bursa Bulgar parlamentosunu zi-
yaret ederek görüşmeleri ve
gibi şehirlerden hangilerinin önemli rolü ol- oylamaları dikkatle izledi.
muştur?
Ercan Öğretmen’in hakkında bilgi verdiği şehir
aşağıdakilerden hangisidir?

A) I, II, IV B) II ve III A) İstanbul B) Selanik
C) I, II ve III D) I, III ve IV C) Manastır D) Sofya

3. “Senin de adın Mustafa, benim de. Arada bir fark 6. “Mustafa Kemal’i en çok etkileyen olaylardan biri-
olmalı. Senin adının sonuna bir de Kemal koya- si de 1897 Türk-Yunan Savaşıdır. Mustafa Kemal
lım.” diyerek Atatürk’e “Kemal” ismini hediye bir arkadaşı ile bu savaşa gönüllü olarak katılmayı
eden Yüzbaşı Mustafa Bey hangi okulda görev istemiştir.
yapmıştır?
Yukarıdaki olay Mustafa Kemal’in en çok han-
A) Selanik Mülkiye Rüştiyesi gi duyguyla hareket ettiğine örnek oluşturur?

B) Selanik Askeri Rüştiyesi A) İleri görüşlülüğü B) Liderlik

C) Manastır Askeri İdadisi C) Vatanseverlik D) Kararlılık

D) Şemsi Efendi İlkokulu

25

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe

Adım Adım Liderliğe Devleti’ne savaş açtılar. Bulgaristan, Yunanistan,
Sırbistan ve Karadağ, birleşerek Osmanlı Dev-
➤➤ Harp Akademisini kurmay yüzbaşı olarak bitiren leti’ne saldırdı. (8 Ekim 1912). Orduya siyaset
Mustafa Kemal’in ilk görev yeri Şam 5.Ordu’dur. karışması, ordunun ulaşım ve ikmal hatlarının
Burada “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”ni kurdu. yeterli olmaması nedeniyle I. Balkan Savaşı kay-
Sonrasında, 1907’de merkezi Manastır’da bulu- bedildi. Edirne Bulgarların eline geçti. Dört Balkan
nan 3. Ordu karargâhının Selanik şubesinde görev devletiyle Osmanlı Devlet arasında imzalanan
yaptı. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ile savaşa son
verildi. Midye-Enez hattının batısındaki Balkan
1910’da Fransa’da gerçekleşen, Picardie toprakları kaybedildi. Arnavutluk, Osmanlı Devle-
(Pikardi) Manevralarına Osmanlı ordusunu ti’nden ayrılan son Balkan devleti oldu. Mustafa
temsilen Mustafa Kemal de katıldı. Kemal, Birinci Balkan Savaşı’nda Gelibolu Yarı-
madası’nda görev aldı.
➤➤ 31 Mart Olayı, 13 Nisan 1909’da İstanbul’da
Meşrutiyet yönetimine son vermek amacıyla “31 Bâb-ı Âli Baskını olayından sonra devletin yö-
Mart Olayı” olarak bilinen bir isyan çıktı. Mahmut netimi İttihatçıların kontrolüne geçti.
Şevket Paşa komutasında ve Kurmay Başkanlığını
Mustafa Kemal’in yaptığı “Hareket Ordusu” İstan- II. Balkan Savaşı ise Bulgarların çok fazla toprak
bul’a gelerek ayaklanmayı bastırdı. İstanbul’da alması üzerine Balkan devletlerinin kendi arala-
düzen yeniden sağlanarak Meşrutiyet yönetimi rında savaşmasıyla başladı. (29 Haziran 1913).
Osmanlı Devleti, Bulgaristan arasında imzalanan
korundu. İstanbul Antlaşması’yla (29 Eylül 1913) Edirne ve
Kırklareli’yi geri aldı. Meriç Nehri, Osmanlı-Bulga-
Mustafa Kemal Trablusgarp’ta 1911 ristan sınırı olarak kabul edildi. Yunanistan ile de
Atina Antlaşması imzalandı. Mustafa Kemal, İkinci
Trablusgarp Savaşı (1911) İtalyanlar sömürge Balkan Savaşı’nda da ise Bolayır Kolordusu’nun
arayışı sonucunda, 1911’de Osmanlı Devleti’nin kurmay başkanı olarak görev yaptı.
Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trab-
lusgarp’ı işgal etti. Mustafa Kemal, Bingazi, Derne ➤➤ I. Dünya Savaşı (1914-1918) Mustafa Kemal
ve Tobruk’ta İtalyanlara karşı ilk askeri başarısını Çanakkale Cephesi, Kafkas Cephesi ve Suriye
kazandı. Kazandığı bu zaferler sonrasında bin- Cephelerinde başarıyla savaşmış ve mücadele
başılığa yükseldi. Balkan Savaşı’nın başlaması ettiği cephelerde yenilgi yüzü görmeyen komu-
nedeniyle İtalya ile Uşi Antlaşması imzalandı. So- tanlardan olmuştur.
nucunda Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son
toprağını kaybetti. Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı sırasında
Başkomutan olarak ordunun başında yer al-
mıştır.

➤➤ Balkan Savaşları (1912-1913) Balkanlarda milli- Mustafa Kemal, Çanakkale Cephesi’nde (1915)
yetçilik akımının etkili olması sonucunda Balkan
Devletleri kendi aralarında ittifak yaparak Osmanlı

26

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe

Etkinlik 42

İTA.8.1.4. Mustafa Kemal’in askerlik hayatı ile ilgili olayları ve olguları onun kişilik özellikleri ile ilişkilendirir.

1. Aşağıda verilen ifadeleri kısaca tanımlayınız.

Tanım Açıklama
a. Garp ocakları Osmanlılar Kuzey Afrika bulunan Trablusgarp, Tunus ve
Cezayir için “garp ocakları” demiştir.
b. Bâb-ı Âli Baskını Osmanlı Devleti’nde yönetimin Balkan Savaşları sırasın-
da İttihatçıların kontrolüne geçmesine sağlayan olaydır

c. Kale-i Sultaniye Çanakkale Boğazı için kullanılan ifadedir.

d. Hareket Ordusu “31 Mart Vakası” adı verilen isyanı bastırmak için Sela-
nik’te hazırlanan orduya verilen isimdir.

e. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti Mustafa Kemal’in Şam’da kurduğu cemiyettir.

2. Aşağıda boş bırakılan cümleleri tabloda verilen sözcüklerle uygun şekilde doldurunuz.

a. Derne b. Gazeteci Mustafa Şerif c. Trablusgarp
d. Oniki Ada e. Kurmay Yüzbaşı f. 19. Tümen
g. Muş h. Trablusgarp Savaşı i. Başkumandan

1. Mustafa Kemal öğrenim hayatını 1905 yılında e rütbesiyle tamamladı.

2. Mustafa Kemal, Bingazi, a ve Tobruk cephelerindeki başarılı savunması ile

İtalyanların iç bölgelere doğru ilerlemesine izin vermedi.

3. İtalya, 1911 yılında Osmanlı Devleti’nin Afrika kıtasındaki son toprak parçası olan c
işgal etti.

4. Trablusgarp Savaşı’na Mustafa Kemal gizli yollardan b adıyla katıldı.

5. Uşi Antlaşması sonucunda d geçici olarak İtalya’ya bırakıldı.

6. Mustafa Kemal’in komutan olarak ilk askerî başarısı h ’dır.

7. Mustafa Kemal, Çanakkale Cephesi’nde f komutanı olarak görev aldı.

8. Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı’nda da Türk ordusuna i oldu.

9. Mustafa Kemal Kafkas Cephesi’nde g ve Bitlis’i Rusların elinden kurtardı.

27

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe

Etkinlik 24

3. Mustafa Kemal’in askerlik hayatıyla ilgili verilen sözcükleri ilişkili olduğu cephe ve
olaylarla eşleştiriniz.

Çanakkale Cephesi b. Kafkas Cephesi Trablusgarp Savaşı
a. 8, 11 e. 2, 9 c. 3, 4, 10

Suriye Cephesi Kurtuluş Savaşı 31 Mart Olayı
d. 7 1,5 f. 6, 12

1. 2. 3.
Başkomutan Ermeni ve Rus Ordusu

İtalya

5. 6.
4. Büyük Taarruz Hereket Ordusu

Gazeteci Mustafa Şerif

7. 8. 9.
Yıldırım Orduları Anafartalar Kahramanı Muş ve Bitlis
Komutanı
11. 12.
10. 19. Tümen II. Meşrutiyet
Derne ve Dobruk

28

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe

Etkinlik 42

4. Aşağıdaki görsellerde Mustafa Kemal’in aldığı görevler verilmiştir. Bu görevlerin yerle-
rini haritadan bularak görsellerin altında yer alan boşluklara yazınız.

1

2 5
3

4
6

8
7

a. Mustafa Kemal b. Mustafa Kemal c. Mustafa Kemal d. Mustafa Kemal
Şam’da Harp Akademesinde Çanakkale’de Samsun’da
8 5
23

e. Mustafa Kemal f. Mustafa Kemal g. Mustafa Kemal h. Mustafa Kemal
Sofya’da Kafkasya Başkomutan Trablusgarp’ta

Ateşemiliter Cephesinde 47
1 6

29

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe

Etkinlik 24

5. Mustafa Kemal’in aşağıdaki sözlerinin onun kişilik özelliklerinden hangisini yansıttı-
ğını karşısında verilen kutucuklara yazınız.

a. Mustafa Kemal Trablusgarp Savaşı’n- Vatanseverlik
da; “…Vicdanımızdan gelen bir ses bize
gemilerimizin Tobruk, Derne, Bingazi ve
Trablusgarp limanlarında tekrar demir
atmış olduğunu görmedikçe vazifemizi
bitirmiş sayılamayacağımızı hatırlatıyor.
Vatan mutlaka selamet bulacak, millet
mutlaka mesut olacaktır. Çünkü kendi
selametini, kendi saadetini memleketin
ve milletin selamet ve saadeti için feda
edebilen vatan evlatları çoktur.”

b. Mustafa Kemal Sofya’da Ataşemili- Vatanseverlik
terken ; “Vatanın savunulmasına yönelik Liderlik, Cesaret
etkin görevden daha önemli ve yüce bir Vatanseverlik, Sorumluluk sahibi
görev olamaz. Arkadaşlarım cephelerde, Vatanseverlik, Askeri deha ve liderlik
ateş hatlarında savaşırken ben Sofya’da
ataşemiliterlik yapamam.

c. Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşı sı-
rasında;
“Ben size taarruz emretmiyorum, öl-
meyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar
geçecek zaman içinde, yerimize başka
kuvvetler ve kumandanlar gelebilir.”

d. Mustafa Kemal Askeri İdadi de öğ-
renciyken (1897 Türk-Yunan Savaşı
Konusunda);
“Gençlik hayatımın en heyecanlı günlerini
yaşadım. Yaşımın küçük olmasına rağ-
men bu savaşa katılmayı çok istemiştim.
Az daha gönüllü müfrezelerin arasına ka-
tılıp gidecektim.”

e. Mustafa Kemal Sakarya Meydan Mu-
harebesi sırasında;
“Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa
vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her
karış toprağı vatandaşın kanıyla sulan-
madıkça terk edilemez.”

30

8. Sınıf Adım Adım Liderliğe KKT - 4 

1. Mustafa Kemal, 31 Mart Vakası’ndan sonra 3. Mustafa Kemal 1910’da Fransa’da gerçekleşen,
subayların siyasete karışmasının tehlikelerini Picardie (Pikardi) Manevralarına Osmanlı’yı tem-
sezmişti. Subaylar arasında yayılan particilik dü- silen katıldı.
şüncesi orduda düzen ve disiplinin bozulmasına
neden olmuştu. Mustafa Kemal bu durumun ge- Bu bilgiye göre Mustafa Kemal hangi alanda
lecekte, vatanın bekası için tehlikeli sonuçlar kendisini geliştirme imkânı bulmuştur?
doğurabileceğini görmüştü. Bu nedenle ordunun
siyaseten uzak durması gerektiği yönündeki dü- A) Siyasi B) Ekonomik
şüncelerini arkadaşlarıyla paylaşmıştı. Nitekim C) Askeri D) Sosyal
1912-1913 yıllarında Mustafa Kemal’in öngörü-
leri gerçekleşmiş ve ordumuz büyük bir felaketle 4. Mustafa Kemal’in
karşılaşmıştır. kazandığı başarılar-
dan hangisi, Kurtuluş
Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Mustafa Savaşı’nın lideri ol-
Kemal’in bu öngörüsünün doğruluğunu gös- masında en önemli
termiştir? paya sahiptir?

A) 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) Yasin öğretmenin sorduğu soruya aşağıdaki
öğrencilerden hangisi doğru yanıt vermiştir?
B) Trablusgarp Savaşı
A) Bilal: Çanakkale Savaşı
C) Balkan Savaşları B) Ilgaz: Trablusgarp Savaşı
C) Yunus: Balkan Savaşı
D) Kırım Savaşı D) Barış: 1897 Türk-Yunan Savaşı

2. Mustafa Kemal Şam’da iki arkadaşını da yanına 5. Osmanlılar Kuzey Afrika’daki Trablusgarp, Tunus
alarak “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu. ve Cezayir için “garp ocakları” tabirini kullanır-
lardı. Tunus ve Cezayir Fransa tarafından işgal
Bu durum Mustafa Kemal’in kişisel özellikle- edilmiş, Osmanlı Devleti’nin elinde Trablusgarp
rinden hangisini daha iyi yansıtır? kalmıştı. Siyasi birliğini geç tamamladığı için
sömürge yarışında geride kalan İtalya, gelişen
A) sanayisine ham madde ve pazar bulabilmek için
İnkılapçı oluşunu Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprağı
olan Trablusgarp’a saldırdı.
Buğra Yaratıcı düşünceye sahip olma-
B) sını Parçaya göre aşağıdakilerden hangisine ula-
şılamaz?
Kağan İleri görüşlü olmasını
C) A) Osmanlı Devleti’nin toprak kaybı yaşadığı

Beren Teşkilatçı yapısını B) İtalya’nın ekonomik gerekçelerle Trablusgarp’a
D) saldırdığı

Naz C) Günümüzde Trablusgarp’ın İtalya sınırları için-
de olduğu

D) Tunus ve Cezayir’in Fransa tarafından işgal
edildiği

31

2. ÜNİTE

MİLLİ UYANIŞ: BAĞIMSIZLIK YOLUNDA ATILAN ADIMLAR
I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı
İşgal Yıllarında Anadolu

Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye
İstiklal Yolculuğu

Bir Milletin Yemini: Misakımillî
Büyük Millet Meclisine Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Geçersiz Bir Antlaşma: Sevr Antlaşması

Kazanımlar

➢➢ İTA.8.2.1. Birinci Dünya Savaşı’nın sebeplerini ve savaşın başlamasına yol açan gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.2.2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin durumu hakkında çıkarımlarda bulunur.
➢➢ İTA.8.2.3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması ve uygulanması karşısında Osmanlı yönetimi-

nin,Mustafa Kemal’in ve halkın tutumunu analiz eder.
➢➢ İTA.8.2.4. Kuvâ-yı Millîye’nin oluşum sürecini ve sonrasında meydana gelen gelişmeleri kavrar.
➢➢ İTA.8.2.5. Millî Mücadele’nin hazırlık döneminde Mustafa Kemal’in yaptığı çalışmaları analiz eder.
➢➢ İTA.8.2.6. Misakımilli’nin kabulünü ve Büyük Millet Meclisinin açılışını vatanın bütünlüğü esası ile “ulusal

egemenlik” ve “tam bağımsızlık” ilkeleri ile ilişkilendirir.
➢➢ İTA.8.2.7. Büyük Millet Meclisine karşı ayaklanmalar ile ayaklanmaların bastırılması için alınan tedbirleri

analiz eder.
➢➢ İTA.8.2.8. Mustafa Kemal’in ve Türk milletinin Sevr Antlaşması’na karşı tepkilerini değerlendirir.

8. Sınıf I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

Emperyalizm

Meclis İtilaf-İttifak

Kuvayımilliye Ünite ile ilgili Antlaşma
Misakımilli kavramlar Manda ve

Himaye

Egemenlik Bağımsızlık

34

8. Sınıf I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

➤➤ Birinci Dünya Savaşı’nı hazırlayan en önemli gelişmeler; Fransız İhtilali ile birlikte ortaya çıkan milliyetçilik dü-
şüncesi ve Sanayi İnkılabı ve sonrasında ortaya çıkan sömürgecilik yarışıdır.

I. Dünya Savaşı Öncesinde Avrupa (1914)

➤➤ Avrupa’da yaşanan çıkar çatışmaları devletlerin iki büyük blok hâlinde gruplaşmasına neden oldu.
➤➤ İttifak Devletleri; Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, İtalya (savaş başladıktan sonra itilaf bloğu-

na geçti.), Osmanlı Devleti ve Bulgaristan (savaşla birlikte katıldılar)
➤➤ İtilaf Devletleri; İngiltere, Fransa ve Rusya arasında kuruldu. Savaş başladıktan sonra ise Japonya, Sırbistan,

Romanya, Yunanistan, Brezilya, Portekiz ve ABD gibi devletler itilaf bloğuna katıldılar.

I. Dünya Savaşı’na birçok devletin katılması, savaşın çok geniş alanlara yayılmasına neden olmuştur.

Genel Sebepler Özel Sebepler

• Devletler arası sömürgecilik yarışı • İngiltere ve Almanya arasındaki ekonomik
• Silahlanma yarışı rekabet
• Milliyetçilik akımının etkisi
• Devletler arası bloklaşma • Rusya’nın Balkanlarda uyguladığı Pansla-
• Hammadde ve pazar arayışı vizm politikası

• Almanya ile Fransa arasındaki Alsas-Loren
sorunu

I. Dünya Savaşı, Avusturya -Macaristan veliahdının bir Sırplı tarafından öldürülmesiyle başladı.

35

8. Sınıf I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

Etkinlik 5

İTA.8.2.1. Birinci Dünya Savaşı’nın sebeplerini ve savaşın başlamasına yol açan gelişmeleri kavrar.

1. I. Dünya Savaşı öncesinde devletler, İttifak ve İtilaf şeklinde iki bloğa ayrıldılar. Aşağı-
daki tabloda karışık olarak verilen devletleri uygun olan gruplara yerleştiriniz.

a. Almanya b. İngiltere c. Fransa d. Bulgaristan
e. Osmanlı Devleti f. ABD g. Rusya h. Sırbistan

ı. Avusturya-Macaristan i. Yunanistan j. Japonya k. Brezilya

İtilaf Devletleri → b, c, f, g, h, i, j, k
İttifak Devletleri → a, d, e, ı

2. Aşağıdaki tabloda yer alan I. Dünya Savaşı’nın sebeplerinden hangilerinin “genel”
hangilerinin “özel” sebep olduğunu işaretleyiniz.

İfade Genel Özel

a. Sanayi İnkılabı sonrası ortaya çıkan ham madde ve pa- ✓
zar arayışı

b. Rusya ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında ✓
Balkanlardaki siyasi mücadele

c. Rusya’nın yürüttüğü Panslavizm politikası ✓

d. Milliyetçilik akımının etkisi ✓

e. Japonya’nın Uzakdoğu’daki sömürge arayışı ✓

f. Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet ✓

g. Devletler arası silahlanma yarışı ✓

h. Sömürgecilik faaliyetlerinin hızlanması ✓
ı. Rusya’nın sıcak denizlere ulaşma politikası
i. İtalya’nın sınırlarını genişletmek istemesi ✓
j. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği toprakları geri alma ✓
✓
düşüncesi

36

8. Sınıf I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler

Etkinlik 5

3. Tabloda verilen devletleri cümlede boş bırakılan yerlere uygun şekilde yerleştiriniz.

a. Rusya b. Almanya c. İngiltere d. Japonya
e. Sırplı f. Fransa g. İtalya h. Avusturya-Macaristan

I. Birinci Dünya Savaşı, h veliahdının bir e tarafından öldürülmesiyle
birlikte başladı.

II. I. Dünya Savaşı öncesinde c büyük bir sömürge imparatorluğu kurmuştu.

III. I. Dünya Savaşı öncesinde siyasal birliğini geç tamamlayan devletler b ve
g idi.

IV. a “Panslavizm” politikasıyla Balkanlardaki Slav kökenli ulusları Osmanlı Dev-
leti’nden koparmaya çalışıyordu.

V. d Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerine saldırdı.

VI. f , Almanya’nın ele geçirdiği zengin kömür havzası olan Alsas-Loren bölgesini
almak istiyordu.

4. Aşağıda aralarında sorun yaşayan devletler ve nedenleri verilmiştir. Uygun şekilde eş-
leştiriniz.

Almanya - Fransa İngiltere – Almanya Avusturya/Macaristan–Rusya

a. 1 b. 4 c. 2

Osmanlı Devleti - Rusya Almanya – Japonya

d. 3 e. 5

Balkan hakimiyeti

Alses-Loren 2. Sıcak denizler

1. 3.
Sömürge rekabeti
4. Uzakdoğu sömürge
rekabeti
5.

37

8. Sınıf I. Dünya Savaşı’na Yol Açan Gelişmeler KKT - 5 

1. I. Devletler arası sömürgecilik yarışı 4. I. Dünya Savaşı’nın nedenleri arasında:
• Siyasi birliğini geç tamamlayan Almanya ve
II. Silahlanma yarışı İtalya’nın hammadde ve pazar yeri aramaları
• Almanya’nın, Fransa’ya ait olan Alsas - Loren
III. Almanya ile Fransa arasındaki Alsas-Loren bölgesini işgal etmesi
sorunu • Rusya’nın Balkanlarda Panslavizm politikasını
hayata geçirmesi
I. Dünya Savaşı’nı ortaya çıkaran sebeplerden gibi unsurlar yer almaktadır.
hangisi ya da hangileri genel sebepler başlığı Bu maddelerde I. Dünya Savaşı’nın nedenle-
altında ele alınabilir? rinden hangisine değinilmemiştir?

A) I ve II B) II ve III A) Milliyetçilik
C) Yalnız III D) I ve III
B) Sömürgecilik
2.
Balkanlarda uyguladığı Panslavizm C) Silahlanma yarışı
politikası nedeniyle hâkim olduğu
bölgelerde daha etkin bir politika izle- D) Uluslararası rekabet
miştir.
5. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi I. Dünya Sa-
vaşı’nın siyasi nedenlerine örnek vermiştir?

A)
Sömürgecilik yarışı

Sima öğretmenin hakkında bilgi verdiği devlet Ayşe Milliyetçilik hareketleri
aşağıdakilerden hangisidir? B)

A) İngiltere B) Fransa Mine
C) Almanya D) Rusya C)

Hammadde rekabeti

3. XX. yüzyılın başlarına gelindiğinde Avrupa’da si- Eda Pazar arayışı
yasi ortam oldukça gergindi. Olası bir savaş için D)
bütün şartlar oluşmuştu. Bu gergin atmosferde,
Saraybosna’yı ziyaret eden Avusturya-Macaristan Mete
veliahdının bir Sırp tarafından öldürülmesi savaşın
bahanesi oldu. Avusturya-Macaristan İmparator- 6. Avrupa’da başlayan I. Dünya Savaşı Osmanlı
luğu, suikasttan sorumlu tutuğu Sırbistan’a savaş Devleti, Japonya ve ABD’nin de katlmasıyla dün-
açtı. (28 Temmuz 1914). Diğer Avrupalı devletler ya savaşına dönüştü.
de kısa sürede savaşa katıldılar.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine yol
Bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisine ula- açtığı söylenir?
şılır?
A) Savaşın kısa sürede sona ermesine
A) Olası bir savaş için şartların oluştuğu B) Savaşta daha az can ve mal kaybının yaşan-

B) Savaşı İtilaf devletlerinin kazandığı masına
C) Savaşın daha geniş alanlara yayılmasına
C) Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Os- D) Osmanlı Devleti’nin savaşı kazanmasına
manlı Devleti’yle müttefik olduğu

D) Sırbistan’ın savaşı kaybettiği

38

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı

Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı Almanya’nın Osmanlı Devleti ile ittifak
yapma nedenleri
Osmanlı Devleti’nin savaşa katılma ne-
denleri • Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan
yararlanmak istemesi,
• Kaybettiği toprakları geri almak istemesi,
• Alman hayranlığı ve Almanya’nın savaşı ka- • Halifenin dini ve siyasi gücünü kullanmak
istemesi,
zanacağı düşüncesi,
• Siyasi yalnızlıktan kurtulmak ve devletin yı- • İtilaf Devletlerinin sömürgelerine giden yol-
ları kesmek istemesi,
kılmasını engelleme düşüncesi,
• Pantürkizm’i gerçekleştirme isteği,

Osmanlı Devleti kendisine sığınan iki Alman gemisini satın aldığını açıkladı. Gemilere Goeben’e
(Goben) Yavuz, Breslau’a (Breslav) ise Midilli adlarını verdi. Sonrasında bu iki gemi Rus Limanlarını
bombalamasıyla Osmanlı Devleti savaşa katılmış oldu. (29 Ekim 1914)

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler

Çanakkale Cephesi(Savunma): İtilaf Galiçya-Makedonya-Romanya Cephe- Kafkas (Doğu) Cephesi (Taarruz)
devletleri Osmanlı Devleti’ni savaş dışı leri (Müttefiklerine Yardım) Osmanlı Devleti, Rus Ordusunu ve
bırakmak ve Rusya’ya yardım götürmek Ermeni çetelerini durdurma amacıyla
için açtıkları cephedir. İtilaf kuvvetleri 18 açtı. Osmanlı ordusu Sarıkamış
Mart 1915’te Nusret Mayın Gemisi’nin Harekâtıyla Rus ordusunu baskınla
boğazı mayınlaması ve Türk topçuları- mağlup ederek Kars, Ardahan ve
nın isabetli atışları sonucunda ağır bir Batum’u kurtarmak istedi. Salgın
yenilgi aldılar. 25 Nisan’da başlayan Ge- hastalıklar, açlık ve dondurucu soğuk
libolu çıkarması Arıburnu, Conkbayırı ve nedeniyle başarıya ulaşamadı.
Anafartalar bölgelerindeki Türk ordusu- Cephe, 3 Mart 1918’de Brest-Lito-
nun başarısıyla sonuçlandı. Başarılar, I. vsk Barış Antlaşmasıyla kapandı.
Dünya Savaşı’nın uzamasına yol açtı.
Mustafa Kemal cephedeki başarılarıyla Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşında Irak Cephesi(Savunma): İngiltere,
albaylığa yükseldi. Açtığı Cepheler Irak petrollerini ele geçirmek ve Doğu
Anadolu’yu işgal etmiş olan Rusya’y-
Kanal Cephesi (Taarruz): İngil- la birleşmek amacıyla bu cepheyi açtı.
tere’nin sömürgeleriyle bağlantısını Osmanlı Ordusu İngilizleri Selman-ı
kesmek ve Mısır’ı geri alma amacıyla Pak Muharebelerinde durdurmayı
açıldı. Başarısızlıkla sonuçlandı. başardı. Sonrasında Kut’ul-Amare
denilen yerde İngiliz ordusunu ku-
Filistin-Suriye Cephesi (Savunma): şatarak komutanları Townshend
İngiliz ve Arap kabileleriyle mücadele (Tavnzınd) ile birlikte teslim aldı. Des-
edildi. İngilizlerin kuzeye doğru ilerleyişi, tek alan İngilizler önce Bağdat’ı sonra
Yıldırım Orduları Komutanı Mustafa Ke- da Musul’u işgal ettiler.
mal Paşa tarafından durduruldu.
Hicaz ve Yemen Cephesi (Savun-
ma): Osmanlı Devleti, kutsal toprakları
korumak amacıyla açmıştır.

Osmanlı Hükümeti, cephe gerisinin güvenliğini sağlamak ve bölge halkını korumak amacıyla 1915’te
Tehcir (Sevk ve İskân) Kanunu’nu çıkardı. Ermenileri ülkenin daha güvenli yerleri olan Suriye ve Irak’ın
kuzeyindeki bölgelere göç ettirildi. Savaş bittikten sonra Osmanlı Hükümeti, tehcire tabi tutulan Erme-
nilerden isteyenlerin tekrar eski yerlerine dönmeleri için 31 Aralık 1918’te geri dönüş kararnamesi

çıkardı.

39

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı

Birinci Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi ve Sonuçları

Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları
➤➤ İmparatorluklar yıkılarak yerlerine milli devletler kuruldu.
➤➤ Yeni rejimler ortaya çıktı.
➤➤ Kaybeden devletlere imzalatılan ağır antlaşma şartları II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına zemin hazırladı.
➤➤ Dünya barışını koruması amacıyla Milletler Cemiyeti kuruldu.
➤➤ Milyonlarca insan öldü.
➤➤ Yerleşim yerleri yakılıp yıkıldı.

ABD Başkanı Wilson (Vilsın), savaşın sonlarına doğru Wilson İlkelerini içeren bir bildiri yayınladı. Buna
göre; yenilen devletlerden savaş tazminatı ve toprak alınmayacak ve devletler arasında gizli antlaşmalar
yapılmayacaktı. Fakat kazanan devletler, çıkarları gereği “Manda ve himaye” adı altında sömürgecilik
faaliyetlerine devam etti.

Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919): İtilaf Devletleri yenilen devletlerle yapılacak kalıcı barış antlaş-
masının maddelerini belirlemek için Paris’te toplandılar. Batı Anadolu ve İzmir’in Yunanlılara verilmesi
kararlaştırıldı. Görüşmeler sonucunda; Almanya ile Versay, Avusturya ile Sen Cermen, Macaristan ile
Triyanon, Bulgaristan ile Nöyyi antlaşmaları imzalandı. Osmanlı Devleti ile imzalanacak barış antlaşması
ise galip devletlerin aralarında çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle sonraya bırakıldı.

Birinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa haritası (1923)
40

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı

Etkinlik 6

İTA.8.2.2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin durumu hakkında çıkarımlarda bulunur.

1. Aşağıda verilen cümleleri doğru “D” ya da yanlış “Y” olarak işaretleyiniz.

Bilgiler DY

a. İttihat ve Terakki’nin ileri gelenleri, I. Dünya Savaşı’nı İtilaf dev- ✓
letlerinin kazanacağına inanıyorlardı.

b. İtilaf Devletleri savaşın sonunda uygulanmak üzere Osmanlı ✓
topraklarını paylaşmak için gizli antlaşmalar yaptılar.

c. İtalya Devleti önce İtilaf bloğunda yer alırken sonrasında İttifak ✓
bloğuna geçti.

d. Sarıkamış Harekâtı sert hava koşulları, hastalık, yer şekillerinin ✓
uygun olmaması gibi nedenlerle başarısız oldu.

e. Mustafa Kemal Irak Cephesi’nde Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri ✓
aldı.

f. Kanal Cephesi’nde Osmanlı Ordusu, İngilizlerin ilerleyişini dur- ✓
durmayı başardı.

g. “ANZAC” Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu anlamına ✓
gelmektedir.

h. Mustafa Kemal Çanakkale Cephesi’ndeki başarıları nedeniyle ✓
albaylığa yükseldi.

i. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesiyle savaş daha ✓
geniş alanlara yayıldı.

j. I. Dünya Savaşı’nda ilk kez kimyasal silah, denizaltı ve tank ✓
kullanıldı.

k. ABD, 1917’de İttifak Devletleri yanında savaşa katıldı. ✓

l. Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalayarak I. ✓
Dünya Savaşı’ndan çekildi.

41

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı

Etkinlik 6

2. Aşağıdaki haritada Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği cepheler
verilmiştir. Tabloya göre cephelerin başında verilen harfleri haritada ilgili yerlere uygun
şekilde yerleştiriniz.

a. Çanakkale Cephesi b. Kafkas Cephesi c. Irak Cephesi d. Suriye Cephesi
e. Filistin Cephesi f. Yemen Cephesi
ı. Galiçya Cephesi i. Kanal Cephesi g. Hicaz Cephesi h. Makedonya Cephesi

j. Romanya Cephesi

1- ı , 2- h , 3- j , 4- a , 5- b , 6- d , 7- e , 8- i , 9- c , 10- g , 11- f

Adriyatik Denizi 1 Hazar denizi3 Karadeniz5
2 Ege Denizi4

6 9

Akdeniz Basra Körfezi

87 11

10

3. Aşağıdaki noktalı yerleri uygun şekilde doldurunuz.

a. Osmanlı Devleti, Kafkas Cephesi’ni Doğu Anadolu’yu işgal eden Ruslara karşı açtı.

b. Osmanlı Hükûmeti 27 Mayıs 1915’te Tehcir (Göç) Kanunu adıyla bilinen “Sevk ve İskân

Kanunu’yla savaş bölgelerine yakın olan Ermenileri ülkenin daha güvenli yerleri

olan Suriye ve Irak’ın kuzeyindeki bölgelere göç ettirdi.

c. Çanakkale Cephesi’nde kazanılan başarı Birinci Dünya Savaşı’nın uzamasına yol açtı.

d. Osmanlı ordusu, 29 Nisan 1916’da Irak Cephesi’nde İngiliz General Townshend
(Tavzınd) ile on üç bin kişilik kolordusunu tutsak aldı.

e. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasıyla Osmanlı ordusu terhis edildi
ve cepheler kapandı.

f. Sarıkamış Harekâtı Kafkas Cephesi’nde yapılan askeri bir harekâttır.

g. İtilaf Devletleri I. Dünya Savaşı sürerken Osmanlı topraklarını paylaşmak için kendi ara-

larında Gizli antlaşmalar yapmışlardır.

h. Osmanlı Devleti, İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek ve Mısır’ı geri almak

için Kanal Cephesi’ni açmıştır.

i. Mustafa Kemal Çanakkale Cephesi’nde gösterdiği başarılarla zaman içeri-

sinde millî mücadelenin lideri olmuştur.

j. Osmanlı ordusu, Suriye ve Filistin Cephesi’nde İngilizlere ve onların kışkırtmasıyla ayak-

lanan Araplarla karşı mücadele etti.

42

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı

Etkinlik 6

4. Aşağıda verilen boşlukları uygun şekilde doldurunuz.
Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

Taarruz Cepheleri Savunma Cepheleri Müttefiklere Yardım
Amaçlı Açılan Cepheleri

➠ .K..a..f.k..a...s...C..e...p..h..e..s..i....... ➠ .Ç..a...n..a..k..k..a..l.e................. ➠ .G...a..l.iç..y..a.......................
➠ .K..a..n...a..l..C...e..p..h..e...s..i........ ➠ .S..u..r..iy..e......................... ➠ .M...a..k..e..d...o..n..y..a...............
➠ .I.r.a..k............................. ➠ .R..o...m...a..n..y..a...................
➠ .H..i.c..a..z..........................
➠ .Y..e..m...e..n........................

5. Aşağıda Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği cephelerle ilgili
bilgiler verilmiştir. Verilen boşluklara bu cephelerin isimlerini yazınız.

Çanakkale Suriye Makedonya Hicaz Irak Kanal Kafkas
Cephesi Cephesi Galiçya Cephesi Cephesi Cephesi Cephesi
Romanya
Cepheleri

Burası Osmanlı Devleti’nin ilk taarruz cep- Almanya’nın isteğiyle açılan bu cephe-
hesidir. Cephenin açılma gerekçelerinden de amaç Mısır’ı İngilizlerden geri almak ve
biri Osmanlı’nın Bakü petrollerini ele geçir- İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını
me düşüncesidir. Tarihi Sarıkamış faciası kesmektir. Bu cephedeki iki taarruzda da
burada yaşanmıştır. Osmanlı başarılı olamamıştır.

1. Kafkas Cephesi 2. Kanal Cephesi
İngilizler tarafından açılan bu cephede İtilaf Devletleri’nin müttefikleri Rus-
amaç petrol bölgelerini ele geçirmektir. ya’ya yardım götürmek ve Boğazları ele
Yapılan mücadelede İngilizler üstünlüğü geçirmek amacıyla açtıkları cephedir. Bu
ele geçirmiş ve Musul’a kadar olan yerleri cephede İtilaf devletlerinin yenilmesi ile
işgal etmişlerdir. Rusya’da ihtilal çıkmıştır.

3. Irak Cephesi 4. Çanakkale Cephesi
Osmanlı ordusu bu cephede kutsal yerle- Bu cephede Yıldırım Orduları Gru-
ri korumak için İngilizlerin yanı sıra isyancı bu İngilizlere karşı başarılı bir savunma
Araplarla da mücadele etmiş fakat başa- yapmıştır. Daha sonra komutayı ele alan
rılı olamamıştır. Mustafa Kemal Paşa, düşman ilerleyişinin
durdurulmasını sağlamıştır.

5. Hicaz Cephesi 6. Suriye Cephesi

Osmanlı Devleti’nin müttefiklerine yar- Osmanlı Devleti’nin galip çıktığı tek
dım etmek amacıyla Balkanlarda açtığı cephedir. Birinci Dünya Savaşı’nın uza-
cephelerdir. Bu cephelerde Rusya, Ro- masında ve Mustafa Kemal’in bir lider
manya ve Fransa’ya karşı mücadele eden olarak tanınmasında rol oynamıştır.
müttefiklere yardım edilmiştir.

7.Makedonya, Galiçya ve Romanya Cephesi 8. Çanakkale Cephesi

43

8. Sınıf Osmanlı Devleti’nin Son Savaşı: I. Dünya Savaşı KKT - 6 

1. Fahrettin Paşa, I. Dünya Savaşı devam ederken 4. I. Kafkas Cephesi
şehrin teslim edilmesini isteyen isyancılara Medi- II. Makedonya Cephesi,
nelilerin huzurunda şu cevabı vermiştir: “Biliniz ki III. Galiçya Cephesi,
kahraman askerlerim İslamlığın göz bebeği olan IV. Romanya Cephesi,
Medine’yi son fişeğine, son damla kanına, son
nefesine kadar savunmaya ant içmişizdir. Bu as- gibi cephelerden hangilerini Osmanlı Devleti
ker Medine’nin enkazı içinde ve nihayet Ravza-i müttefiklerine yardım amaçlı açmıştır?
Mutahhara’nın altında kan ve ateşten örülmüş
kızıl bir kefenle gömülmedikçe Medine kalesinin A) I, II ve III B) II, III ve IV
burçlarından ve Mescid-i Saadet minarelerinden C) I ve IV D) I ve III
Türk’ün al bayrağı inmeyecektir!”
5. Aşağıda verilen bilgilerle ilgili cephe eşleştir-
Buna göre Fahrettin Paşa’yla ilgili aşağıdaki- diğinde hangisi doğru olur?
lerden hangisi söylenemez?

A) Mücadeleci B) Korkusuz I. Kutsal toprakları korumak amacıyla açılmıştır.
C) Teslimiyetçi D) Kararlı
II. İngiltere ve Fransa, İstanbul’u alarak Osmanlı
Devleti’ni savaş dışı bırakmak istemişlerdir.

III. Sarıkamış Harekâtı başarısızlıkla sonuçlan-
mıştır.

I II III

2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi I. Dünya A) Hicaz Çanakkale Kafkas
Savaşı’nın siyasi sonuçları arasında yer al- Cephesi Cephesi Cephesi
maz?
B) Kafkas Çanakkale Hicaz Cep-
A) İmparatorluklar yıkılarak yerlerine milli devletler Cephesi Cephesi hesi
kuruldu.
C) Hicaz Kafkas Çanakkale
B Yeni rejimler ortaya çıktı. Cephesi Cephesi Cephesi

C) Kaybeden devletlere imzalatılan ağır antlaşma D) Çanakkale Hicaz Kafkas
şartları II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına zemin Cephesi Cephesi Cephesi
hazırladı.
6.
D) Milyonlarca insan öldü. Yerleşim yerleri yakılıp Osmanlı Hükümeti 1915’te “Tehcir
yıkıldı. (Sevk ve İskân) Kanunu’nu çıkardı.

3. “Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı’ndaki ilk Ayşe Öğretmen’in bahsettiği konuyla ilgili
cepheyi Doğu Anadolu sınırını geçen Ruslara kar- aşağıdaki öğrencilerden hangisi yanlış bilgi
şı açtı. Açılma amacı, Kars, Ardahan ve Batum’u vermiştir?
alarak Kafkasya üzerinden Orta Asya’ya geçip
Türk dünyası ile birleştirmekti.” A) Meva: Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı
devam ederken bu kanunu çıkarmıştır.
Aylin Öğretmen’in açıklamasını yaptığı cephe
aşağıdakilerden hangisidir? B) Yunus: Osmanlı Hükümeti cephe gerisinin gü-
venliğini sağlamak ve bölge halkını korumak
A) Kafkas Cephesi istemiştir.

B) Hicaz Cephesi C) Kağan: Ermeniler bu kanuna göre göç ettirile-
rek daha güvenli olan Suriye ve Irak bölgelerine
C) Kanal Cephesi yerleştirilmiştir.

D) Suriye Cephesi D) Zeren: Tehcir (Göç) Kanunu’yla azınlık hakları
tamamen yok sayılmıştır.

44

8. Sınıf İşgal Yıllarında Anadolu

İşgal Yıllarında Anadolu

➤➤ Birinci Dünya Savaşı’nın gidişatı ABD’nin İtilaf devletleri tarafında savaşa katılmasıyla değişti. Sonunda İttifak
Devletleri Wilson İlkelerine göre ateşkes antlaşmalarını imzalayarak savaştan çekildiler. Osmanlı Devleti, şart-
ları son derece ağır olan Mondros Ateşkes Antlaşması’nı kabul etmek zorunda kaldı.

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti (30 Ekim 1918)

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın Bazı Maddeleri;
➩ İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir durum hâlinde istedikleri bölgeleri işgal edebilecekler.

(Çok ağır bir madde olup ülkenin her an işgalini mümkün hale getirmiştir.)
➩ Doğudaki altı ilde karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri de işgal edebilecekler. (Altı vilayette bir Ermeni

Devleti kurulması için zemin hazırlanmıştır.)
➩ Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun taşıt, araç, gereç, silah ve cephanesine el

konacak. (Osmanlı Devleti tamamen savunmasız bırakılmıştır.)
NOT:

• Osmanlı Devleti bu antlaşma hükümlerine göre fiilen sona ermiştir.
• Mondros Ateşkes Antlaşmasına göre ilk işgal edilen yerler; Musul, İskenderun ve İstanbul olmuştur.

✎ Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında Osmanlı yönetimi: Antlaşmayı Osmanlı hükümetinin bir başarısı

olarak görmüş ve İtilaf devletleriyle iyi geçinme politikası izlemiştir. Bu şekilde devletin varlığını sürdürmesinin
mümkün olacağını düşünmüşlerdir.

✎ Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında halk: İşgallere karşı çıkmış ve bağımsız yaşamayı tercih etmiştir.

Milli cemiyetler ve Kuvayımilliye birlikleri kurulmuştur. İzmir’in Yunanlar tarafından işgali üzerine 23 Mayıs
1919’da Sultan Ahmet Meydanı’nda yapılan mitingde Halide Edip’in yaptığı konuşma halkın milli duygularını
arttırmıştır. Özellikle İzmir’in işgali bütün yurtta protesto mitinglerinin düzenlenmesine neden olmuştur.

✎ Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında Mustafa Kemal: Bağımsızlığa olan inancını “Geldikleri gibi gi-

derler” sözüyle ifade etmiştir. Mustafa Kemal, tam bağımsızlık için işgal edilmemiş durumda olan Anadolu’ya
geçilmesi gerektiğini düşünmüştür. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak Milli Mücadele hareketini başlatmış-
tır.

45

8. Sınıf İşgal Yıllarında Anadolu

Etkinlik 7

İTA.8.2.3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması ve uygulanması karşısında Osmanlı yönetiminin, Mus-
tafa Kemal’in ve halkın tutumunu analiz eder.

1. Aşağıdaki tabloda Mondros Ateşkes Antlaşması’nın bazı maddeleri verilmiştir.
Bu maddelerin hangi alanda hükümler taşıdıklarını uygun şekilde işaretleyiniz.

Maddeler Siyasi Ekonomik Askeri
✓ ✓ ✓
a. Osmanlı orduları terhis edilecektir. ✓ ✓
✓
İtlaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden bir du- ✓ ✓
b. rum olursa herhangi bir stratejik noktayı işgal ✓

edebilecektir.

c. Osmanlı’nın bütün limanlarından İtilaf Devletleri
yararlanabileceklerdir.

d. Kapitülasyonlar devam edecekti.

e. Doğudaki altı ilde karışıklık çıkarsa İtilaf Devlet-
leri bu bölgeleri de işgal edebileceklerdir.

f. Osmanlı’nın bütün savaş gemilerine el konula-
caktır.

g. Osmanlı Devleti’nin elindeki tüm savaş tutsak-
ları serbest bırakılacaktır.

h. İtilaf devletlerine kömür, akaryakıt vb. kaynak-
larında satın alma kolaylığı sağlanacaktır.

2. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun olan kelimeleri yerleştiriniz.

Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti temsilcisi Bahriye Nazırı ………a………..
ile İtilaf Devletleri temsilcisi ………b…….. arasında imzalandı. Bu antlaşma, adını,
……c……….’nde yer alan Limni Adası’nın ………d……… ’ndan aldı. Osmanlı Devleti’nin
egemenlik haklarını kısıtlayan hükümlerden birisi de “Doğudaki ………e……. karışık-
lık çıkarsa ………f……. bu bölgeleri de işgal edebileceklerdir “maddesiydi. Bu madde ile
………g………… Devleti’nin kurulması amaçlanıyordu. İşgallerin başlamasıyla bölgesel di-
reniş örgütleri ve …………h……….. ortaya çıkmıştır. Azınlıklar işgalleri kolaylaştırmak için
………ı…………. kurmuşlardır.

Ege Denizi c Rauf Bey a İtilaf Devletleri f
altı ilde e Ermeni g İngiliz Amiral Calthorpe

Kuvayımilliye h Mondros Limanı d (Kaltorp) b
zararlı cemiyetleri ı

46

8. Sınıf İşgal Yıllarında Anadolu

Etkinlik 7

3. Aşağıdaki haritada Mondros Ateşkes Antlaşması hükümlerine göre işgal edilen yerler
verilmiştir. Buna göre haritada yapılan renklendirmelere göre işgalci devletleri okla
gösterilen yerlere yazınız.

a. İtalya c. İngilteree. Yunanistan
b. Fransa d. Ermenistan

4. Aşağıda verilen soruları yanıtlayınız. Teslimiyetçi bir politika izlemiştir.
a. Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında
Osmanlı yönetiminin tutumu nasıl olmuş- Bağımsızlıktan yana bir tutum sergilemiştir.
tur?

b. Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında
halkın tutumu nasıl olmuştur?

c. Mondros Ateşkes Antlaşması karşısında Mücadeleci ve kararlı bir şekilde bir kurtuluş
Mustafa Kemal’in tutumu nasıl olmuş- mücadelesi yürütmek.
tur?

5. Aşağıda I. Dünya Savaşı’na katılan devletler
ve savaş sonucunda yapılan antlaşmalar verilmiştir.

Buna göre verilen antlaşmalarla ilişkili olan devletleri eşleştiriniz.

I. c II. d III. e IV. b V. a

I. Bulgaristan a. Sen Jermen
II. Osmanlı Devleti b. Triyanon
III. Almanya c. Nöyyi
IV. Macaristan d. Sevr
V. Avusturya e. Versay

47

8. Sınıf İşgal Yıllarında Anadolu KKT - 7 

1. Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşma- 4. I. Dünya Savaşı’nın sonuçlarıyla ilgili verilen
sı hakkında: “Artık milletin bundan sonra kendi bilgilerden hangisine ulaşılamaz?
haklarını kendisinin araması ve müdafaa etmesi, A) Birinci Dünya Savaşı’ndan en karlı çıkan ülkeler
bizlerin de mümkün olduğu kadar bu yolu gös- İngiltere ve Fransa olmuştur.
termemiz ve bütün bir ordu ile yardım etmemiz B) Balkan toprakları Osmanlı Devleti’nin elinden
lazımdır.” çıkmıştır.
C) Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti
Buna göre Mustafa Kemal’le ilgili; kurulmuştur.
D) Savaş sonunda imzalanan antlaşmalar, İkinci
I. Teslimiyetçi Dünya Savaşı’nın çıkmasında etkili olmuştur.

II. Mücadeleci 5. Aşağıda yer alan Mondros Ateşkes Antlaşma-
sı maddelerinden hangisi daha çok ekonomik
III. Bağımsızlığa düşkün özellik taşır?
A) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit eden her-
gibi maddelerden hangisi ya da hangilerine hangi bir durum hâlinde istedikleri bölgeleri
ulaşılır? işgal edebilecekti.
B) Bütün haberleşme istasyonları İtilaf Devletle-
A) II ve III B) I ve II ri’nce denetim altına alınacaktı.
C) I ve III D) I, II ve III C) Osmanlı ordularının taşıt, araç, gereç, silah ve
cephanesine el konacaktı.
2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın maddelerin- D) Osmanlı Devleti’nin bütün liman ve tersanele-
den birisi de “Altı vilayet adı verilen yerlerde bir rinden İtilaf Devletleri yararlanabilecekti.
karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin
herhangi bir kısmının işgali hakkına sahip buluna- 6.
caklardır.”maddesidir.
I. Dünya Savaşı bitiminde
Yukarıda yer alan maddenin asıl hedefi aşağı- Batı Anadolu ve İzmir’in Yu-
dakilerden hangisidir? nanlılara verilmesi nerede
kararlaştırılmıştır?
A) Osmanlı Devleti’ni savunmasız hale getirmek
Sinan Öğretmen’in sorusunu aşağıdaki öğren-
B) Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığını korumak cilerden hangisi doğru yanıtlamıştır?
A) Doruk: Mondros Ateşkes Antlaşması
C) Doğu’da bir Ermeni Devleti kurmak B) Sefa: Paris Barış Konferansı
C) Merve: İstanbul Antlaşması
D) Kapitülasyonların devam etmesini sağlamak D) Elif: Lozan Barış Antlaşması

3. İzmir’in Yunanlar tarafından işgali üzerine 23
Mayıs 1919’da Sultan Ahmet Meydanı’nda Hali-
de Edip yaptığı konuşmada şunları söylemiştir:
“Müslümanlar, Türkler! Türk ve Müslüman bugün
en kara gününü yaşıyor. Gece, karanlık bir gece.
Fakat insanın hayatında sabahı olmayan gece
yoktur. Yarın bu korkunç geceyi yırtıp parıldayan
bir sabah yaratacağız. Bugün elimizde top tüfek
denilen alet yok. Fakat ondan daha büyük, ondan
daha kudretli bir silah var; hak ve Allah.”

Metne göre Halide Edip’le ilgili aşağıdakiler-
den hangisi söylenemez?

A) Umutlu olduğu

B) Türk milletine güvendiği

C) İnancı en büyük güç olarak gördüğü

D) Mondros Antlaşması hükümlerini kabul ettiği

48

8. Sınıf Cemiyetler ve Kuvâ-yı Millîye

Cemiyetler ve Kuvayı Milliye

➤➤ İtilaf devletleri ve azınlıklar Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesine dayanarak işgallere başladı. Bu
işgallere karşı Türk milleti Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerini ve Kuvayımillîye birliklerini kurmuştur.

Cemiyetler

➤➤ 1. Milli Cemiyetler: Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti,
İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti, Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Kilikyalılar Cemiyeti,
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Millî Kongre Cemiyetleridir.
Yararlı cemiyetlerin ortaya çıkmasında bağımsız yaşama duygusu etkili olmuştur. Sivas Kongresi ile birlikte
millî cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmişlerdir.

➤➤ 2. Azınlıklar Tarafından Kurulan Zararlı Cemiyetler: Rumlar (Mavri Mira-Etnik-i Eterya-Pontus Cemiyetleri)
ve Ermeniler (Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri) tarafından kurulmuşlardır. Amaçları, kuruldukları bölgelerde ba-
ğımsız devletler kurmaktır.

➤➤ 3. Millî Varlığa Düşman Cemiyetler: İslam Teali Cemiyeti, İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası,
Wilson Prensipleri Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti gibi cemiyetlerdir.Bu cemiyetler, Osmanlı Hükümetinin vere-
ceği karara göre hareket edilmesi gerektiğini savunmuşlardır.

Kuvayımilliye Hareketi

➤➤ İşgallere karşı Anadolu halkı tarafından kurulan yerel silahlı direniş güçlerine Kuvayımilliye denir. Türk milleti-
nin vatanseverliğini ve direnme gücünü göstermiştir. I. İnönü savaşıyla birlikte kuvayimilliye birlikleri düzenli
orduya katılmışlardır.

Erzurumlu Kara Fatma ve bir grup Kuvayımilliyeci
Mustafa Kemal’in millî cemiyetlerle ilgili:
➤➤ “Varlığı konusunda ciddi bir endişeye düşmüş olan millet doğrudan doğruya, bizzat müdahale ederek kuvvetini
ve idari tutumunu göstermek gereğini duydu. Bunun sonucu olarak memleketin her tarafında millî cemiyetler
kurulmaya başlandı. Bu cemiyetler her türlü siyasal amaçtan tamamen uzaktır ve varlıklarını sadece memleket
bütünlüğünü, millet ve devletin diğer haklarını koruma amacına borçludur. Bunların hepsi aynı etkiler ve se-
bepler altında faaliyet göstermektedirler.” demiştir.

49