The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by alievecan, 2018-12-03 07:02:26

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Büyük Selçuklular Dönemi’ne ait gelişmeler

Bu dönemde önemli kültürel gelişmeler yaşanmıştır. Selçuklu veziri Nizamülmülk yazdığı eserler ve açtığı eği-
tim kurumlarıyla döneme damgasını vurmuştur.

Siyasetname Kitabı

Melikşah’ın emri üzerine Nizamülmülk tarafından yazılan “Siyasetname” adlı eser dönemin önemli kaynak-
larındandır. Eserde Nizamülmülk’e göre en iyi devlet düzeninin nasıl olabileceği, başarılı bir hükümdarın neler
yapması gerektiği anlatılmaktadır

Selçuklu Sultanı Alparslan ve Melikşah Dönemi’nde vezirlik yapan Nizamülmülk’ün çalışmalarıyla Niza-
miye Medreseleri kurulmuştur. Bu medreseler planları, teşkilatları ve müfredatlarıyla tarihte önemli bir
yer tutar.

➤➤ C) Ekonomik Alanda Yaşanan Değişimler
İlk Müslüman Türk devletlerinde ticaret yolları üzerinde kervanların konaklayabilecekleri kervansaraylar yapıl-
mıştır. Türklerin Müslüman olmasından sonra genişleyen İslam toprakları üzerinde ortaya çıkan kervansaraylar,
Selçuklular zamanında en gelişmiş şeklini aldı.

Uzaktan bakılınca bir kale gibi görünen; içlerine girildiği zaman kervan kafilelerinin her türlü ihtiyaçlarını karşıla-
yacak bir yapıya sahip olan bu binalar, Selçuklu sultanları ve yüksek devlet görevlileri tarafından büyük ticaret
yolları üzerinde 30-40 kilometrelik mesafede bir yaptırılmışlardı.

Kervansaray

51

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 18

Kazanım: SB.6.2.3. Türklerin İslamiyet’i kabulleri ile birlikte siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda meydana ge-
len değişimleri fark eder.

1. Aşağıda verilen bilgilerden Gaznelilerle ilgili olanlara “” işareti koyunuz.

1. En ünlü hükümdarları Gazneli Mahmud’dur. 

2. Anadolu’ya seferler düzenleyerek Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamışlardır.

3. İlk Müslüman Türk devletidir ve kurulduğu bölgede tamamen Türk nüfus
yaşamaktadır.

4. Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek İslamiyet’i yaymıştır. 

5. Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin Rumi gibi alimler Gazne sarayında ye-
tişmiştir.

6. Bugünkü Afganistan, Pakistan ve Hindistan bölgesinde yaşamışlardır. 

7. Ünlü bilim insanı Biruni bu dönemde yaşamıştır. 

8. Kurucusu Alp Tigin’dir. 

9. Türk hükümdarları arasında “sultan” unvanını ilk kullanan Gazneli Mah- 
mud’dur.

10. Devletin resmî yazışmalarında, bilim ve edebiyat alanında Türkçe kullanıl-
mıştır.

2. Aşağıdaki bilgilerden Büyük Selçuklu Devleti ile ilgili olanlara “” işareti koyunuz.

1. Ünlü vezir Nizamülmülk “Siyasetname” adlı eserini bu dönemde kaleme al- 
mıştır.

2. Başkentleri İznik’tir. Haçlı seferlerinden sonra başkentlerini Konya’ya taşı-
mışlardır.

3. Nizamiye Medresesi’ni kurarak bilim ve düşünceyi geliştirmişlerdir. 

4. Tuğrul ve Çağrı beyler döneminden itibaren Anadolu üzerine seferler düzen- 
lemişlerdir.

5. Kutadgu Bilig yazarı Yusuf Has Hacip bu dönemde yaşamıştır.

6. 1040 yılında Dandanakan Savaşı’yla kurulmuşlardır. 

7. 1071 Malazgirt Savaşı’nda Bizans’ı yenerek Anadolu’nun kapılarını Türklere 
açmışlardır.

8. Melikşah döneminde en parlak dönemlerini yaşamışlardır. 

9. Kösedağ Savaşı’yla yıkılma sürecine girmişlerdir.

10. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da birçok beylik kurulmuş ve bu bey- 
likler Anadolu’nun Türkleşmesinde çok önemli rol oynamışlardır.

52

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 82

3. Aşağıda verilen bilgilerden Karahanlılarla ilgili olanlara “” işareti koyunuz.

1. Yusuf Has Hacip bu dönemde yetişen düşünürlerdendir. 

2. Türk tarihin ilk yazılı eserleri olan Orhun Yazıtlarını dikmişlerdir.

3. Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. 

4. Malazgirt Savaşı ile Anadolu’nun kapılarını Türkler’e açmışlardır. 

5. Taht kavgaları nedeniyle 1040 yılında doğu ve batı olmak üzere iki-
ye ayrıldı.

6. Türk-İslam uygarlığına ait ilk eserleri vermişlerdir.

7. Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek İslamiyet’i yaymışlardır.

8. Edib Ahmet Yüknekî’nin Atabetü’l Hakâyık’ı ve Hoca Ahmed Yese-
vi’nin Divân-ı Hikmet’i Karahanlılar Dönemi’nin önemli eserleridir.

9. Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lügat’it Türk adlı eserini bu dönemde ka-
leme almıştır.

4. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinin ardından yönetimde ve toplumsal hayatta bir-
çok değişim yaşanmıştır. Buna göre aşağıda verilen kavramları “İslamiyet’ten önce” ve
“İslamiyet’ten sonra” şeklinde ayırarak ilgili kutucuklara yazınız.

Cami Toy Divan Halife Kut Kurgan
Cihat Yuğ
Türbe Medrese Hutbe Balbal

a. İslamiyet’ten Önce b. İslamiyet’ten Sonra

Toy Cami
Kut Divan
Kurgan Halife
Balbal Türbe
Yuğ Medrese
Cihat
Hutbe

53

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 28

5. Aşağıda verilen bilgilerle Türk-İslam dönemine ait isimleri eşleştirerek karşılarında ve-
rilen alanlara yazınız.

Alparslan Melikşah Yusuf Has Hacib

Tuğrul Bey Nizamülmülk Kaşgarlı Mahmud

Tuğrul Bey’den sonra Nizammülk’ün de Alparslan
katkılarıyla Selçuklu Devleti’nin başına
a geçtim. 1071 yılında Bizans İmparatoru Ro-
men Diyojen’i Malazgirt savaşında yenerek
Anadolu’nun kapılarını Türklere açtım.

Çağrı Bey’le birlikte 1040 yılında Gazne- Tuğrul Bey
li Devleti’ni Dandanakan Savaşı’yla yenip
b devletimizi kurduk. Ağabeyim Çağrı Bey’i
de Anadolu’nun fethi ve keşif yapılması için
görevlendirdim.

Mutluluk veren bilgi anlamına gelen “Ku-
tadgu Bilig’i” yazdım. Bu eser Türklerin
Müslüman olduktan sonraki yazılan ilk
c eserdir. Eserde iyilik etmenin faydaları, bil- Yusuf Has Hacib

ge ve aklın önemini, devletin, dinin varlığını
ele aldım.

Büyük Selçuklu Devleti’ni en geniş sınırla-
rına ulaştırdım. İlim adamlarına çok önem
d verdim. Her tarafta kervansaraylar, medre- Melikşah
Nizamülmülk
seler, sulama kanalları yaptırdım. Kaşgarlı Mahmud

Büyük Selçuklu Devleti’nin en büyük vezi-
riyim. Hem Alparslan hem de Melikşah’a
e vezirlik yaptım. Nizamiye Medreselerini

yaptırdım.

Divan-ı lugatı-t Türk adlı eseri kaleme al-
dım. Amacım Araplara Türkçenin ne kadar
f zengin bir dil olduğunu anlatmaktı. Ayrıca

bu kitabım Türkçe ilk sözlüktür.

54

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 82

6. Aşağıda Türk-İslam kültürünün kökleşmesinde ve gelişmesinde rol oynayan bazı kurum
ve kişiler verilmiştir. Verilenlerle ilgili soruları cevaplandırınız.

a Kervansaray

Kuruluş amacı nedir?
Ticareti geliştirmek

Çevre duvarları neden yüksek yapılmış olabilir?
Kervanların güvenliğini sağlamak

b Medrese

Medrese nedir?
Eğitim kurumu

Günümüzde hangi kuruluşlarla benzeşmektedir?
Lise ve Üniversite

c Kaşgarlı Mahmud

En önemli eserinin adı nedir?
Divanı-ı lugati’t Türk
Bu eseri yazma amacı nedir?
Türkçenin gelişmesini sağlamak ve Türkçenin Arapça kadar zen-
gin bir dil olduğunu göstermek.

d Yusuf Has Hacip

En önemli eserinin adı nedir?
Kutadgu Bilig
Bu eseri yazma amacı nedir?
Devlet adamlarına ideal bir devlet yönetiminin nasıl olması ge-
rektiğini göstermek

55

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 28

7. Aşağıda verilen özelliklerin hangi Türk devletiyle ilgili olduğunu karşısında verilen daire-
leri işaretleyerek gösteriniz.

Özellikler Karahanlılar Gazneliler Büyük
Selçuklular

1. Ahmed Yesevi “Divân-ı Hikmet” adlı ese- 
rini bu devlet döneminde kaleme almıştır.

Sultan unvanını ilk kullanan hükümdar 
2. olan Sultan Mahmut, Hindistan’a 17 se-

fer yapmıştır. 

Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslam  
3. devletidir. Türk-İslam kültürünün temel-  

leri bu dönemde atılmıştır.

1040 yılında Gaznelilere karşı Dandana-
kan Savaşı’nı kazanarak büyük bir zafer
4. elde ettiler. Böylece bağımsız hale gel-

diler.

Devlet adamlığı tecrübesiyle gelecek
5. nesillere aktarmak amacıyla “Siyasetna-

me” isimli eserini yazmıştır.
Türk-İslam uygarlığında ilk yazılı eserle-
rini vermişlerdir. Bunlardan en önemlileri
6. Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu
Bilig ile Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı
Divan-ı Lügati’t Türk’tür.
İdari ve askeri güç Türklerdeydi. Halk
7. genel olarak Afganlılar, İranlılar ve Hintli-
lerden oluşmaktaydı.

Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya
8. girerek fetihlerde bulunmuşlardır. Bu

dönemde Anadolu hızla Türkleşmiştir.

56

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

Etkinlik 82

8. Tabloda verilen ilk Müslüman Türk Devletleriyle ilgili ifadeleri doğru (D) yanlış (Y) şek-
linde değerlendiriniz.

İfadeler D/Y
1. Anadolu’nun kapıları Türklere Dandanakan Savaşı’yla açılmıştır. Y

2. Gazneli Devleti hükümdarı Sultan Mahmut Nizamiye medresesini kurmuş- Y
tur. D
D
3. Müslüman Türk devletlerinde kervansaraylar ticari faaliyetlerin gelişmesin- D
de önemli rol oynamışlardır. D
D
4. Selçuklu sultanı Tuğrul Bey ülkesine göç eden Türk boylarını Anadolu’ya D
yerleştirerek Anadolu’nun Türkleşmesine katkı sağlamıştır. Y
D
5. Büyük Selçuklular nitelikli insan yetiştirmek ve bilimi geliştirmek için Niza-
miye Medreselerini açmışlardır.

6. Gök Tanrı dini ile İslamiyet arasındaki benzerlik Türklerin İslamiyet’e girişini
kolaylaştırmıştır.

7. İlk Müslüman Türk devletlerinde İslamiyet’in yayılmasıyla birlikte cami,
medrese, türbe yapımı da başlamıştır.

8. Karahanlılar eğitim ve kültürel hayatı geliştirmek için birçok medrese aç-
mıştır.

9. Türklerin İslamiyet’e girmesiyle İslam öncesinde görülen kurultay, “kut” adı
verilen bir meclise dönüşmüştür.

10. 751 yılında Araplarla Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı, Türklerin İsla-
miyet’i kabul etmesindeki etkenlerden biridir.

11. Türk hükümdarları arasında “sultan” unvanını ilk kullanan Melikşah’tır. Y

12. Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra kurgan adı verilen mezarlar yapma- Y
ya başlamışlardır. D

Gazneliler ve Büyük Selçuklularda sarayda ve orduda Türkçe konuşulsa da
13. devletin resmî yazışmalarında, bilim ve edebiyat alanında Farsça ve Arap-

ça kullanılmıştır.

57

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Yeni Yurt Anadolu

➤➤ Türkler Büyük Selçuklular Dönemi’nde Anadolu’ya birçok sefer düzenlemişlerdir. Özellikle Tuğrul ve Çağrı
beyler zamanında Anadolu’ya yapılan akınlar Anadolu’nun Türkler için ideal bir yurt olabileceği düşüncesini
güçlendirmiştir.

Bu durum Anadolu’da Bizans ile Türklerin karşı karşıya gelmesine neden olmuştur. İlk Bizans Selçuklu savaşı
Pasinler Savaşı’dır. 1048 yılında gerçekleşen bu savaş sonucunda Türkler Doğu Anadolu’nun belli noktalarını
kontrol altına almışlardır.
Bizans ile Selçuklular arasındaki en önemli savaş 1071 yılında gerçekleşen Malazgirt Savaşı’dır. Bu savaşla
Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.

Nedenleri Malazgirt Savaşı (1071)
Türklerin Anadolu’ya
yerleşmek istemesi. Sonuçları

• Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
• Bizans’ın Anadolu’da direnci kırıldı.
• Anadolu’da İlk Türk beylikleri kuruldu. Böylece Ana-

dolu hızlı bir şekilde Türkleşti.

Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da birçok beylik kuruldu. Bu beylikler Anadolu’nun Türkleşmesin-
de çok önemli rol oynadılar. Bu beylikler ve kuruldukları yerler şöyledir:

Mengücekliler - Erzincan Çaka Beyliği - İzmir Danişmentliler - Sivas
Artuklular - Mardin Saltuklular - Erzurum

Bu beylikler Bizans üzerine akınlarda bulundular. Ele geçirdikleri topraklarda küçük devletçikler kurdular.
Kuruldukları bölgelerde cami, kervansaray, köprü ve medrese gibi eserler yaparak Anadolu’yu Türkleş-
tirdiler.

Malabadi Köprüsü Yağıbasan Medresesi
Artuklular Danişmentililer

Divriği Ulu Camii Mama Hatun Külliyesi
Mengücekliler Saltuklular

58

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

➤➤ Türkiye Selçuklu Devleti (1075-1308)

Anadolu’da kurulan ilk Türk devletlerinden biri zaman içinde bu toprakların büyük bölümüne hâkim olan Tür-
kiye Selçuklu Devleti’dir. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’tır (1075). Süleyman Şah’ın
ölümünden sonra yerine oğlu I. Kılıç Arslan geçti. I. Kılıç Arslan devletin sınırlarını Doğu ve Güneydoğu Ana-
dolu’ya kadar genişletti.

I. Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra da Türkiye Selçukluları Haçlı Seferleriyle mücadele etmek zorunda kaldılar.
Bir yandan Haçlılarla mücadele eden Selçuklular bir yandan da Anadolu’nun tamamında kendi hâkimiyetlerini
sağlamaya çalıştılar. Miryokefalon Savaşı bunlardan biridir.

Miryokefalon Savaşı (1176)

Nedeni Sonucu

Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak istemesi. Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinlik kazandı.

Bizans tehdidinin ortadan kalkmasıyla Selçuklular daha rahat hareket etmeye başladılar. Anadolu’daki Türk
beylikleri fethedilerek toprakları, Türkiye Selçuklu Devleti’ne katıldı.

Akdeniz ve Karadeniz’in Sinop, Suğdak (Kırım) ve Alanya gibi önemli liman kentleri ele geçirildi. Böylece ülke-
ler arası ticaret gelişti.

Türkiye Selçuklu Devleti Alaaddin Keykubad’ın hükümdarlığı zamanında en güçlü dönemini yaşadı. Anado-
lu’da ticaret, sanat, bilim ve kültür merkezi olan büyük şehirler inşa edildi.

Alaaddin Keykubad’ın ölümünden sonra ülke içinde karışıklıklar baş gösterdi. Asya’nın büyük bölümünü ele
geçiren Moğollar, Anadolu’nun içlerine kadar ilerlediler. Selçuklu ve Moğol orduları Kösedağ Savaşı’nda karşı-
laştılar. Selçuklu ordusu sayıca daha kalabalık olmasına rağmen Moğol ordusunun saldırısı karşısında dağıldı.

Nedenleri Kösedağ Savaşı (1243)
Moğolların Anadolu’yu
ele geçirmek istemesi Sonuçları

Anadolu’da merkezî otorite zayıflamıştır. Böylece Türkiye Selçuklu Devleti
yıkılma sürecine girmiştir. Anadolu’da tekrar beylikler dönemi başlamıştır.
Moğol baskısından kaçan Türkmenler Anadolu’nun batısına doğru gide-
rek bölgedeki Türk nüfusunun artmasını sağlamıştır.

Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’da Moğol hâkimiyeti başladı. Moğollar, Anadolu’ya gönderdikleri vali ve
komutanlarla ülkeyi yönetmeye başladılar. Son Selçuklu hükümdarı II. Mesud’un ölümü ile Türkiye Selçuklu
Devleti son buldu.(1308) Böylece İkinci beylikler döneminin başlamasıyla Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş
oldu.

59

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

➤➤ Haçlı Seferleri
1096-1270 yılları arasında Avrupalıların İslam Dünyası üzerine düzenledikleri seferlere “Haçlı Seferleri” denir.

Haçlı Seferlerinin Nedenleri

Dini Nedenler Siyasi Nedenler Ekonomik Nedenler

• Kudüs’ün Müslümanlardan ge- • Türklerin Anadolu’dan atılmak • Avrupalıların doğunun zenginlik-
ri alınmak istenmesi istenmesi lerini ele geçirmek istemesi

• Seferlere katılanlara cennete • Bizans’ın Papa’dan yardım is-
girecekleri vaad edilmesi temesi

Haçlı Seferlerinin Sonuçları

Dini Sonuçlar Ekonomik Sonuçlar Siyasi Sonuçlar Kültürel ve Teknik
Sonuçlar
• Kiliseye güven azaldı. • Akdeniz limanları • Avrupa’da derebeylik
• Skolastik düşünce önem kazandı. zayıfladı. • Barut, pusula, matbaa
ve kağıt Müslümanlar-
zayıfladı. • Doğu batı ticareti • Merkezî krallıklar dan Avrupa’ya geçti.
gelişti. güçlendi.

60

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

➤➤ Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi’nde Sosyal ve Kültürel Faaliyetlerle Anadolu’nun Türkleşmesi
Yaşanan siyasi gelişmeler yanında Türkiye Selçuklu Devleti ve Türk beylikleri hüküm sürdükleri yerlerde sosyal
ve kültürel faaliyetlerde bulundular. Moğol baskısından kaçan Azerbaycan ve İran bölgelerinden gelen Türk-
menler, Anadolu’ya kitleler hâlinde yerleştirildi.

Türkiye Selçuklu Devleti ve Türk beylikleri Anadolu’yu kısa zamanda imar ve iskân ettiler.

Türkiye Selçuklu Devleti ve Türk beylikleri tarafından Anadolu’nun Türkleşme sürecinde Bizans’tan kalma şe-
hirler onarılarak Anadolu bayındır hâle getirildi. Türkler bu yerleşimlere bedesten, cami, kervansaray, köprü,
han, hamam, darüşşifa, medrese, külliye ve imarethane gibi eserler yaparak halkın ihtiyaçlarını karşılamak
istediler.

Medrese

Anadolu’da insanların dinine, ırkına ve rengine bakılmaksızın herkesin faydalanabileceği tesisler inşa edildi.
Hastalar için darüşşifalar, ihtiyaç sahiplerine yemek dağıtmak için imarethaneler bunlardan en önemlileridir.
Ayrıca alış veriş ve ticaret için şehirlere bedestenler inşa ettiler.

Selçuklular ve Anadolu Türk beylikleri yaptığı mimari eserlerde Orta Asya Türk sanatını ve İslam sanat anla-
yışını birleştirerek kendilerine özgü bir sanat oluşturdular. Daha çok geometrik şekillere, hayvan figürlerine,
ayetlere ve çinilere yer verdiler. Bu dönemde yapılan İnce Minareli Medrese, Gök Medrese ve Divriği Ulu
Camii gibi birçok eserde bu motifler yer almıştır.

Moğol baskısından kaçarak halkla beraber Anadolu’ya göç eden bazı şeyh ve dervişler, yeni yerleşim birim-
lerinin oluşmasında etkili oldular. Bu şeyh ve dervişlerin bir kısmı Ahi Evran öncülüğünde Anadolu’da Ahilik
Teşkilatını kurdular. Ahi, Arapça kardeş anlamına gelmektedir. Ancak ahi kavramı Türklerde cömert, yiğit,
kahraman anlamlarında da kullanıldı. Bir esnaf birliği olan ahiler yardımseverlikleriyle tanınmışlardır. Ahiler,
halkın meslek edinerek kalkınmasında ve Türk varlığının Anadolu’da kalıcı olmasında önemli rol oynadılar.

Moğol baskısının Anadolu’da arttığı dönemde Mevlâna Celâleddin-i Rumi, Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre,
Ahi Evran gibi gönül insanları ve düşünürler halka destek oldular. Bu düşünürlerin yaydığı öğretiler, halkın ma-
nevi açıdan güçlenmesini ve birliğini destekledi. Bu öğretiler aradan yüzyıllar geçmesine rağmen değerlerini
korumakta ve tüm dünya tarafından saygıyla karşılanmaktadır.

61

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 19

Kazanım: SB.6.2.4. Türklerin Anadolu’yu yurt edinme sürecini XI ve XIII. yüzyıllar kapsamında analiz eder.

1. Aşağıda Anadolu Türk beyliklerinden günümüze kalan bazı eserler verilmiştir. Bu eser-
lerin hangi beyliğe ait olduğunu araştırarak yanında verilen bölüme yazınız.

a. Malabadi Köprüsü b. Mama Hatun Külliyesi

Hangi beyliğe ait: Hangi beyliğe ait:
Artukoğulları Saltuklular

c. Yağıbasan Medresesi d. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası

Hangi beyliğe ait: Hangi beyliğe ait:
Danişmentiler Mengücekliler

2. Aşağıda verilen sonuçların başında verilen numaraları kullanarak Büyük Selçuklu ve
Türkiye Selçuklu Devleti dönemlerinde gerçekleşen savaşlarla ilişkilendiriniz.

1- Anadolu’da ikinci beylikler dönemi başlamıştır.
2- Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinlik kazanmıştır.
3- Anadolu’da İlk Türk beylikleri kurulmuştur. Böylece Anadolu hızlı bir şekilde Türkleşmiştir.
4- Türkiye Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girmiştir.
5- Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.
6- Bizans Türkler karşısında tamamen savunmaya çekilmek zorunda kalmıştır.
7- Moğol baskısından kaçan Türkmenler Anadolu’nun batısına doğru giderek bölgede ki

Türk nüfusunun artmasını sağlamıştır.
8- Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan, beylerini Anadolu’nun fethedilmesi için görevlen-

dirmiştir.

Malazgirt Savaşı (1071) 3, 5, 8
Miryokefalon Savaşı (1176) 2, 6
Kösedağ Savaşı (1243)
1, 4, 7

62

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 92

3. Aşağıdaki tabloda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

İfadeler D/Y
Y
1. Türkiye Selçukluları en parlak dönemini I. Kılıçarslan döneminde ya- D
şamıştır. D
Y
2. Anadolu’nun fethinden sonra eğitim ve kültürel hayatını geliştirmek
için birçok medrese açılmıştır.

Türkiye Selçukluları Anadolu’nun birçok merkezine cami, kervan-
3. saray ve imarethane yaparak Anadolu’da Türk ve İslam kültürünün

yayılmasında rol oynamışlardır.

4. Anadolu’nun kapıları Türklere Dandanakan Savaşı’yla açılmıştır.

5. Mevlana Celaleddin Rumi Büyük Selçuklular Dönemi’nde yaşamış- Y
tır. D

6. Yunus Emre Anadolu halkının manevi açıdan güçlenmesini ve birli-
ğini destekledi.

7. Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk başkenti İznik’tir. D

8. Türkiye Selçukluları Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı sonrası yı- D
kılma sürecine girmişlerdir.

9. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Alaaddin Keykubat’tır. Y

10. Türkiye Selçuklularının İslam dünyasını Haçlılara karşı savunması D
Türklerin İslam dünyasındaki önemini artırmıştır. D
Y
11. İnce Minareli Medrese, Gök Medrese ve Alaaddin Camii Türkiye
Selçukluları Dönemi’ne aittir.

12. Türkiye Selçuklu Devleti özellikle Balkanlara çok sayıda cami,med-
rese ve imarethane yaparak bayındır hale getirmiştir.

63

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 29

4. Aşağıda verilen tanımlarla ilgili olan kavramları eşleştiriniz.

Darüşşifa Bayındırlık Siyasi birlik Derebeylik Vakıf
İmaret Ahilik Bedesten Kervansaray Medrese

Tanımlar Kavramlar
Siyasi birlik
1. Bir ülkede bulunan birden fazla siyasi gücün bir
çatı altında toplanması Darüşşifa
Bayındırlık
2. Türkiye Selçuklularında hastane ve tıp okulu iş- Medrese
levi gören kurumun adı
İmaret
3. Bir şehri yol, köprü, konut, ibadet merkezi gibi Kervansaray
yapılarla yaşanabilir hale getirme, imar faaliyeti Derebeylik

4. Müslüman Türk devletlerinde eğitim öğretim Vakıf
sağlamak amacıyla faaliyet gösteren kurumlar Ahilik
Bedesten
5. Türkiye Selçuklularında fakirlere yemek dağıt-
mak üzere kurulmuş aşevi

Selçuklular zamanında Anadolu’nun ticaret yol-
6. ları üzerinde yolcu ve hayvanların duraklayıp

mola verdikleri konaklama ve dinlenme yerleri
Avrupa’da toprağı ve üzerinde yaşayan köylüle-
7. ri tek bir kimsenin malı sayan ve Haçlı seferleri
ile güç kaybeden Orta Çağ siyasi düzeninin adı
Türk İslam devletlerinde hayır sahibi zengin ve
7. varlıklı kişilerin insanlığa hizmet amacıyla yaptır-
dıkları kuruluşlar
Türkiye Selçuklu Devleti’nde “kardeşlik” anla-
7. mına gelen ve esnaflar arasındaki dayanışma
teşkilatı

10. Türkiye Selçuklu döneminde şehirlerde alış ve-
riş amaçlı yapılan binalar

64

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 92

5. Yukarıda Haçlı Seferleri haritası verilmiştir. Haritaya göre aşağıdaki soruları cevapla-
yınız.
a. Yapılan seferler neden Akdeniz coğrafyası ile bugün Ortadoğu adı verilen bölgede yo-
ğunlaşmıştır?
Bu bölgeler o dönemde dünya ticaretinin merkezi sayılabilecek konumdadır. Ayrıca Hı-
ristiyanlar için kutsal sayılan merkezler de bu bölgede yer almaktadır.
b. Kaç tane Haçlı seferi yapılmıştır?
8 sefer yapılmıştır.
c. Haçlı Seferleri hangi tarihler arasında yapılmıştır?
1096-1270
d. Haçlılar Avrupa’da ve İslam coğrafyasında hangi şehirlerden geçmişlerdir?
Lizbon, Marsilya, Viyana, İstanbul, Eskişehir, Konya, Şam, Kudüs

65

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 29

6. Aşağıdaki tabloda verilen maddeleri “Haçlı seferlerinin nedenleri” ve “Haçlı seferlerinin
sonuçları” başlıkları altında toplayarak işaretleyiniz.

Nedenleri Sonuçları

1. Avrupalıların doğudan gelen ticaret yollarına hâkim 
olmak istemesi

2. Matbaa, kâğıt, pusula ve barutun Avrupa’ya götü- 
rülmesi.

3. Avrupalıların Kudüs gibi kutsal yerleri geri almak is- 
temesi

4. Doğu batı arasındaki ticaretin gelişmesi 

5. Avrupa’da derebeyliklerin zayıflaması krallıkların 
güçlenmesi 

6. Venedik, Marsilya, Cenova gibi Akdeniz limanlarının 
öneminin artması

7. Avrupa ve Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak is- 
temesi

8. Avrupa’da kiliseye olan güvenin azalması

9. Bizans’ın Türklere karşı Avrupa’dan ve papadan 
yardım istemesi

10. Türklerin İslam dünyasındaki öneminin artması 

11. Avrupa’da düşünce, kültür ve bilimde önemli ilerle- 
meler yaşandı.

66

6. Sınıf Yeni Yurt Anadolu

Etkinlik 92

7. Aşağıdaki tabloda Haçlı Seferleri’nin sonuçları verilmiştir. Bu sonuçların hangi alanla
ilgili olduğunu işaretleyiniz.

İfadeler Siyasal Ekonomik Teknik Dini

1. Doğu-batı ticareti gelişti.  

2. Kiliseye olan güven azaldı.

3. Merkezî krallıklar güçlendi. 

4. Türklerin İslam dünyasındaki
önemi arttı. 

5. Venedik, Marsilya, Cenova gibi
Akdeniz limanlarının önemi arttı. 

6. Anadolu’ya Türk akınları yavaş-
ladı.

7. Matbaa, kâğıt, pusula ve barut
Avrupa’ya götürüldü.

8. Avrupa’da derebeylik sistemi
zayıfladı.

8. Aşağıda verilen şahsiyetler Türkiye Selçuklu Dönemi’nde yaşamışlardır. Bu şahsi-
yetlerin Anadolu’da Türk kültürünün yerleşmesinde oynadığı fonksiyonları kısa bir
araştırma yaparak yanında verilen boşluklara yazınız.

Mevlana Celaleddin Rumi

a. Mevlana Konya merkez olmak üzere Anadolu halkının İslam ve hoşgörü te-
melinde eğitilmesinde ve Türk İslam kültürünün sağlam temeller üzerine
oturmasında önemli rol oynamıştır.

Yunus Emre

b. Yunus Emre yazdığı şiirlerle dini ve kültürel hayatın gelişmesinde çok önemli
rol oynamıştır.Yunus Emre aynı zamanda Türk halk edebiyatının en önemli
isimlerinden biridir.

Hacı Bektaşı Veli

c. Hacı Bektaşi Veli İslamiyeti halka tanıtmak ve anlatmak için halkın anladığı dili
kullanarak Türkçemizin ve Türk kültürünün gelişmesinde etkili olmuştur.

Ahi Evran
d. Ahi Evran Anadolu’da Ahi Taşkilatı’nın temellerini atarak Türk ahlak anlayışının

ve ticaret hayatının gelişmesini sağlamıştır.

67

6. Sınıf Medeniyete Yön Veren Yollar

Medeniyete Yön Veren Yollar

➤➤ İpek Yolu
Çin’den başlayıp Anadolu üzerinden geçerek Avrupa’ya kadar uzanan “İpek Yolu” doğu batı ticareti için önem-
li bir güzergahtı.

Bu yol Çin’den başlayarak Avrupa’nın güneyine kadar uzanırdı. Bu yolla batıya ipek, baharat, porselen, kâğıt
ve değerli taslar götürülmüştür. İpek Yolu sadece ticaret yapılan değil aynı zamanda kültürleri taşıyan bir yol
da olmuştur.

Yüzyıllar boyunca İpek Yolu üzerinde tüccarlar büyük kervanlar ile ticaret yapmış, ekonomik kazanç sağlamış-
lardır.

Tüccarlar İpek Yolu’nun geçtiği bölgelere hâkim olan devletlere geçiş ücreti ödemişlerdir. Ayrıca bu tüccarlar
yol üzerindeki yerleşim yerlerinde yaptıkları alış verişlerle bölge halkının gelirinin artmasına büyük katkıda
bulunmuşlardır.

İpek Yolu birçok devlete cazip gelmiş ve savaşların çıkmasına sebep olmuştur.

Tüccarlar yolculukları sırasında uğradıkları ülkelerin, şehirlerin ve köylerin yemeklerini, sanatlarını, kıyafetlerini
öğrenmiş, bunları başka kültürlere tanıtmışlardır.

Böylece İpek Yolu kültür etkileşimini hızlandırmıştır.

➤➤ Baharat Yolu
Eskiçağlardan bu yana Uzak Doğu ve batıyı birbirine bağlayan ticaret yollarından biri de Baharat Yolu’dur.

Bu yolla karabiber, tarçın, kakule, zencefil gibi baharatlar Uzak Doğu’dan batıya taşınırdı. Uzak Doğu’dan
gelen baharat Kızıldeniz’deki Akabe Körfezi’ne, Yemen kıyılarına ya da Basra Körfezi’ne gelir. Buradan deniz
yoluyla Avrupa’ya taşınırdı.

Baharat çok değerli bir ticaret ürünüydü. Öyle ki 15. yüzyıla kadar Avrupa’da baharatın gramı gümüşle ve
altınla yarışır durumdaydı.

Baharatın bu kadar değerli olması baharat ticaretinin önemini artırmıştır. Devletler gümrük vergisi toplamak ve
yolun güvenliğini sağlamak için yol güzergâhına kaleler inşa etmişlerdir.

Baharat Yolu’nu kullanan tüccarlar, elçiler ve seyyahlar kendi kültürlerine ait yemekleri, baharatlardan yapılma
esans ve ilaçları başka kültürlere de öğretmişlerdir.

Bu yolu kullananlar seyahatleri boyunca öğrendikleri gelenekleri ve satın aldıkları ürünleri kendi memleketle-
rine de tanıtmışlarıdır.

Bu durum Baharat Yolu’nun kültürel etkileşim sağlamasına neden olmuştur.

68

6. Sınıf Medeniyete Yön Veren Yollar

Etkinlik 120

Kazanım: SB.6.2.5. Tarihî ticaret yollarının toplumlar arası siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkilerdeki rolünü açık-
lar.

Yukarıdaki harita İpek Yolu’nun Çin’den İstanbul’a kadar geçtiği şehirleri göstermektedir.

1. Haritaya bakarak ve bilgilerinizi kullanarak İpek Yolu’yla ilgili verilen ifadeleri doğru (D)
ya da yanlış (Y) olarak değerlendiriniz.

İfadeler

1. İpek Yolu ticareti deniz yolu kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Y
D
2. İpek Yolu üzerindeki şehir nüfusları artmıştır. Y
D
3. İpek Yolu’na tek bir devlet hakim olmuştur. D
Y
4. İpek Yolu üzerinde kültürler arasında etkileşim meydana gelmiştir. D
D
5. Doğu batı ticareti gelişmiştir.

6. İpek Yolu üzerinde siyasal anlaşmazlıklar ve savaşlar tamamen ön-
lenmiştir.

7. İpek Yolu üzerinde yer alan şehirlerde ticari hayat canlanmıştır.

8. İpek Yolu üzerinde kervansaray ve kaleler inşa edilmiştir.

69

6. Sınıf Medeniyete Yön Veren Yollar

Etkinlik 210

İpek Yolu’nun ekonomik sonuçlarının dışında da sonuçları olmuştur.
Örneğin Nasreddin Hoca fıkralarının bugün dünyaca bilinmesinde
Konya’dan geçen tarihi İpek Yolu’nun önemli bir katkısı vardır.
Nasreddin Hoca, iyi bir mizah anlayışına sahip filozof, bilgin, şakacı
bir insandı. Hikâyeleri dünyanın hemen hemen her yerinde anlatılmış,
Türk dünyasının kabilelerinde, İran, Arap, Afrika ve İpek Yolu boyun-
ca Çin ve Hindistan kültürlerine ve daha sonraları Avrupa’ya kadar
yayılmıştır.

2. Ünlü tarihçi İlber Ortaylı bu değerlendirmesinde İpek Yolu’nun hangi alanda doğurdu-
ğu sonuçlar üzerinde durmuştur.
İpek Yolu üzerinde sadece ticari ürünler değil kültürel ürünler de taşınmıştır. Nasred-
din Hoca’nın fıkralarının Anadolu’nun dışında da biliniyor olması bunun kanıtlarından
biridir.

3.

Tarihi İpek Yolu, demiryolu hattıyla yeniden hayat buluyor. Bugün ilk seferini yapacak
Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı sayesinde Londra’dan kalkan bir tren Pekin’e kadar ke-
sintisiz gidebilecek.
T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Ahmet Arslan, “Londra’dan kalkan bir tre-
nin Pekin’e kadar kesintisiz gidebilmesi için önünde iki engel vardı; biri boğaz, diğeri Kars
ile Ahılkelek arasında eksik kalan kesim. Bu amaçla Asya ile Avrupa’yı denizin altından de-
miryoluyla bağladık. İkinci halkada da Kars ile Gürcistan’ın Ahılkelek kenti arasındaki eksik
kısmı tamamladık” diye konuştu. Projenin Türkiye’ye maliyeti 600 milyon dolar iken yılık
getirisinin 1 milyar doları bulması bekleniyor. Bu proje ile Çin’den İngiltere’ye kadar demir
yolu ağı örülecektir. Bu mesafe yaklaşık 7 bin kilometre azalacaktır. Çin’den yola çıkan bir
tüccar ya da turist ülkemizden de geçerek yaklaşık 15 günde İngiltere’ye ulaşabilecektir. (29
Ekim 2017, genel ağ haberi)

a. Demir İpek Yolu Projesi’nin hayata geçmesi ülkemize hangi alanlarda katkı sağlayabilir?
Ekonomik alanda ülkemiz önemli bir gelire kavuşacaktır. Ayrıca Türkiye’nin jeopolitik
önemi artacaktır.

b. Demir İpek Yolu Projesi haritasıyla tarihi İpek Yolu haritasını karşılaştırarak benzerlikleri
ve farklılıkları belirtiniz.
Geçtiği güzergah büyük ölçüde aynıdır. Tarihte İpek Yolu’nda deve kervanları ile ticaret
yapılırken günümüzde hemen hemen aynı güzegahı kullanarak demir yolu ile ticaret
yapılmaktadır. Günümüzde ulaşım teknoloji sayesinde hız artmış ve ticari ürünler çe-
şitlenmiştir.

70

6. Sınıf Kültür ve Miras KKT - 6 

1. Aşağıdakilerden hangisi Malazgirt Sava- 4. Türkler bu savaşta Çin’e karşı Arapları destekle-
şı’nın sonuçlarından biri değildir? yerek Abbasilere yardım etmişti. Böylece Çin’in
bölgedeki egemenliğini zayıflatmışlardır. Bu
A) Anadolu’nun Türkleşmeye başlaması savaşın sonucunda Türklerin Müslüman olma
B) Anadolu Türk beyliklerinin kurulması süreci hızlanmıştır.
C) Bizans Devleti’ne son verilmesi
D) Anadolu’da imar faaliyetlerinin başlaması Yukarıda sözü edilen savaş aşağıdakilerden
hangisidir?

A) Pasinler Savaşı B) Talas Savaşı

C) Malazgirt savaşı D) Dandanakan Savaşı

2. Türkiye Selçukluları döneminde Anadolu’nun 5. Türkler Büyük Selçuklu Devleti döneminde fe-
birçok merkezinde kervansarayların yapıldığı tih ve gazalarla ülke sınırlarını genişletmişlerdir.
bilinmektedir. Göçebe Türk boylarını Anadolu’ya yönlendirerek
onların Anadolu’ya yerleşmelerini sağlamışlardır.
Aşağıdakilerin hangisinde bu eserlerin ya-
pılış amacının verildiği söylenebilir? Buna göre Büyük Selçuklular bu politikalarıyla
aşağıdakilerden hangisine ulaşmak istemiş-
A) Ticaretin gelişmesini sağlamak lerdir?
B) Şehirleri güzelleştirmek
C) Ülkenin güvenliğini sağlamak A) Anadolu’yu bilim ve sanat merkezi haline ge-
D) Turizmi geliştirmek tirmek

B) Anadolu’da ticareti canlandırmak

C) Göçebe Türklerin İslamiyet’i kabul etmesini
sağlamak

D) Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamak

3. Türkler, Anadolu’ya geldikten sonra bayındırlık 6. Gaznelilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangi-
alanında önemli işler yapmışlardır. si yanlıştır?

Aşağıdakilerden hangisi bu yargıyı kanıtla- A) Hindistan, İran ve Afganistan’da egemenlik
maz? kurmuş olan bir devlettir.

A) Kervansaraylar B) En parlak devri Sultan Mahmut dönemidir.
B) Uluslararası antlaşmalar C) Anadolu’da Türk Birliği’ni ilk sağlayan devlet-
C) Medrese ve camiler
D) Köprü ve yollar tir.
D) Kurucusu Alp Tigin’dir.

71

6. Sınıf Kültür ve Miras KKT - 7 

1. Karahanlılar Dönemi’nde kaleme alınmış 4. Selçuklular’ın Anadolu’ya yönelmesiyle Anado-
olan ve Türklerin Müslüman olmasından lu’da birçok savaş yaşanmış ve süreç içerisinde
sonra meydana getirdikleri edebiyatın bili- Anadolu Türk yurdu haline gelmiştir. Bu durum
nen ilk eseri olarak kabul edilen Kutadgu üzerinde elde edilen askeri başarıların yanı sıra
Bilig, aşağıdaki yazarlardan hangisi tara- buraya gelen şeyh ve dervişlerin de önemli kat-
fından yazılmıştır? kıları olmuştur.

A) Yusuf Has Hacib B) Edip Ahmet Buna göre;

C) Nizamülmülk D) Ahmet Yesevi I. Satuk Buğra Han

II. Ahi Evran

III. Yunus Emre

gibi şahsiyetlerden hangisi ya da hangileri
Anadolu’da Türk kültürünün kökleşmesinde
rol oynamışlardır?

A)Yalnız I B) I ve II
C) I ve III D) II ve III

2. Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan “Di- 5. Türk-İslam Devletlerinde inşa edilen ve içerisin-
van-ı lugati-t Türk” adlı eserin özellikleri de cami ile birlikte hamam, medrese, mektep,
arasında aşağıdakilerden hangisi yer al- imaret, türbe, kütüphane, aşevi, darüşşifa ve ker-
maz? vansaray gibi binaların bulunduğu yapıya külliye
adı verilirdi.
A) İlk Türkçe sözlük özelliğini taşıması
Buna göre külliyelerin aşağıdaki alanların han-
B) Türk dilinin zenginliğini ortaya koyması gisinde faaliyet gösterdiği söylenemez?

C) Gazneliler döneminde yazılmış olması A) Eğitim B) Kültür
C) Sağlık D) Askeri
D) Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazıl-
mış olması

3. Aşağıdakilerden hangisi Selçukluların Ana- 6. İpek Yolu ile ilgili olarak aşağıdakilerden han-
dolu’yu ele geçirmek amacıyla Bizans’la gisi söylenemez?
yaptığı ilk savaştır?
A) Ticari faaliyetlerin gelişmesini sağlamıştır.
A) Pasinler B) Malazgirt B) Kültürler birbirleriyle tanışmış ve etkileşime gir-
C) Katvan D) Dandanakan
miştir.
C) Siyasi mücadelelerin sona ermesine neden ol-

muştur.
D) İpek Yolu üzerindeki şehirlerin nüfusu artmıştır.

72

6. Sınıf Kültür ve Miras KKT - 8 

1. Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birçok alanda deği- 4. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinde Gök Tanrı
şiklik meydana gelmiştir. inancında İslamiyet’e benzer yönlerin bulunması
etkili olmuştur.
Buna göre;
Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet’le Gök Tanrı
I. Yuğ inancının benzer özellikleri arasında gösteri-
II. Kut lemez?
III. Divan
IV. Cami A) Ahlak anlayışı B) Ahiret inancı
C) İbadet şekli D) Tek tanrı inancı
gibi kavramlardan hangileri Türklerin İslami-
yet sonrası özelliklerindendir?

A) I, II, III ve IV B) III ve IV
C) I ve II D) I, II ve IV

2. • İslam öncesinde görülen kurultay, divan adı ve- 5. Türkler 751 Talas Savaşı’yla birlikte hızlı bir şe-
rilen bir meclise dönüştü. kilde İslam dinine geçtikten sonra birçok devlet
kurmuşlardır.
• Hükümdarlar İslami isim ve unvanlar aldılar.
Aşağıdaki verilenlerden hangisi İslamiyet’ten
• Halife adına hutbe okutulmaya başlandı. sonra kurulan Türk devletlerinden birisi değil-
dir?
• Hükümdarlar halife tarafından onaylanmaya
başlandı. A) Uygurlar

Yukarıda verilen özellikler Türklerin, İslamiyet’i B) Büyük Selçuklu Devleti
kabulü ile hangi alanda değişiklik yaşadığını
kanıtlar? C) Gazneliler

D) Karahanlılar

A) İdari B) Eğitim
C) Kültür D) Ekonomi

3. Karahanlılar Dönemi’nde kültürel alanda önemli 6. Türklerin İslamiyet’i kabul etmeleri yöneticilerin-
çalışmalar olmuştur. de İslami isimler, unvanlar, lakaplar kullanılmaya
başlamasına neden olmuştur.
Buna göre aşağıdaki eserlerden hangisi Kara-
hanlılar Dönemi’ne ait değildir? Aşağıdakilerden hangisi, İslamiyet’ten sonra
kullanılan yönetici isimlerinden değildir?
A) Kutadgu Bilig B) Dîvânü lugāti’t-Türk
C) Divân-ı Hikmet D) Siyasetname A) Han B) Padişah
C) Kağan D) Hünkâr

73

6. Sınıf Kültür ve Miras KKT - 9 

1. Bizans, Anadolu’da Türklerin akınlarını bir türlü 4. Kösedağ Savaşı’ndan sonra Türkiye Selçuklu
durduramıyordu. Türklerin ilerleyişi çok hızlı ol- Devleti yıkılmış ve Anadolu’da bir çok beylik ku-
duğu için İstanbul’un hatta Avrupa’nın güvenliği rulmuştur.
tehlikede idi. Bu durum sadece Bizans’ı olumsuz
etkilemedi. Avrupa’daki diğer devletlerin de tedir- Buna göre Anadolu ile ilgili;
gin olmasına sebep oldu. Bizans’ın Anadolu’daki
Türk akınlarına karşı Avrupalı devletlerle birlikte I. Bizans yeniden güçlenmiştir.
hareket etmesi gerekiyordu. II. Siyasal birlik bozulmuştur.
II. Türk kültürü zayıflamıştır.
Bu durum aşağıdaki gelişmelerden hangisinin
ortaya çıkmasına yol açmıştır? gibi yargılardan hangisi ya da hangilerine ula-
şılabilir?
A) Haçlı Seferleri
A) Yalnız I B) Yalnız II
B) Miryokefalon Savaşı C) I ve II D) II ve III

C) Malazgirt Savaşı

D) Kösedağ Savaşı

2. Aşağıdakilerden hangisi Haçlı Seferlerinin ne- 5. Karahanlılar ticaret yolları üzerinde belli aralıklarla
denlerinden biri değildir? kervansaraylar yapmış ve kafilelerin bu mekânlar-
da ücretsiz olarak konaklamasını sağlamışlardır.
A) Avrupalıların Türklerin batıya doğru ilerlemesini
engellemek istemesi Bu uygulamanın amacının aşağıdakilerden
hangisi olduğu söylenebilir?
B) Yoksulluk içinde yaşayan Avrupalıların doğu-
nun zenginliklerini ele geçirmek istemeleri A) Ticareti geliştirmek
B) Ülkenin savunmasını güçlendirmek
C) Türklerin batı yönündeki ilerleyişinin bir süre C) Eğitimi geliştirmek
durmuş olması D) Halkı yönetime katmak

D) Bizans’ın Malazgirt Savaşı’ndan sonra Avru-
pa’dan yardım istemesi

3. Haçlı Seferlerinin önemli nedenlerinden biri de 6. Haçlı Seferleri sonucunda;
Avrupalılar için kutsal sayılan toprakların geri alın-
mak istenmesidir. I. Akdeniz limanları önem kazandı.
II. Kâğıt ve matbaa Avrupa’ya götürüldü.
Yukarıdaki metinde Haçlı Seferlerinin hangi III. Derebeylikler zayıfladı.
alandaki nedeninden söz edilmektedir?
Yukarıdaki gelişmelerden hangisi Avrupa’nın
kültürel ve teknik gelişimini hızlandırmıştır?

A) Ekonomik B) Askeri A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Dinî D) Siyasi C) II ve III D) I ve III

74

3. ÜNİTE

İNSANLAR, YERLER VE ÇEVRELER

Dünyanın Neresindeyim?
Ülkemin Güzellikleri Haritada
Ülkemin Zenginlikleri Haritada
Çevremizde Kimler Yaşıyor?

Kazanımlar

➢➢ SB.6.3.1. Konum ile ilgili kavramları kullanarak kıtaların, okyanusların ve ülkemizin coğrafi konumunu tanım
lar.

➢➢ SB.6.3.2. Türkiye’nin temel fİziki coğrafya özelliklerinden yer şekillerini, iklim özelliklerini ve bitki örtüsünü ilgili
haritalar üzerinde inceler.

➢➢ SB.6.3.3. Türkiye’nin temel beşerî coğrafya özelliklerini ilgili haritalar üzerinde gösterir.
➢➢ SB.6.3.4. Dünyanın farklı doğal ortamlarındaki insan yaşantılarından yola çıkarak iklim özellikleri hakkında

çıkarımlarda bulunur.

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

Dünyanın Neresindeyim?

➤➤ Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın veya alanın, Dünya üzerinde nerede bulunduğunun ifade edilmesine
“coğrafi konum” denir. Bir bölgenin veya noktanın Dünya’nın neresinde olduğu iki şekilde ifade edilebilir.
Bunlar mutlak (matematik) konum ve göreceli (özel) konumdur.

1. Mutlak (Matematik) Konum Nedir?

Dünya üzerindeki herhangi bir yerin Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre yerinin belirtilmesine mutlak
konum ya da matematik konum denir.

Dünya üzerindeki herhangi bir yerin mutlak konumunu belirleyebilmek için paralel ve meridyenlerden yararla-
nılır.

Mutlak konum değişmez. Örneğin Türkiye Ekvator’un kuzeyindedir. Bunun değişme ihtimali yoktur. Mutlak
konumu daha iyi anlamak için paralel ve meridyenleri bilinmesi gerekmektedir.

Paraleller
Ekvatora paralel olan ve birer derece aralıklarla geçen dairelere paralel daireleri denir.

Paralellerin özellikleri:
1. Birer derece aralıklarla geçirilen dairelerdir.
2. Dünyanın şeklinden dolayı kutuplara doğru çevre uzunlukları kü-

çülür.
3. Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111km’dir.
4. 90 kuzey, 90 güney olmak üzere 180 tane paralel vardır.
5. Başlangıç paraleli Ekvator’dur.

Meridyenler
Birer derece aralıklarla geçen ve kutup noktalarını birleştiren yarım çembere meridyen denir. Londra’daki
Greenwich kasabasından geçen meridyene başlangıç meridyeni denir.

Meridyenlerin özellikleri:
1. Ekvatoru ve paralelleri dik keserler.
2. Başlangıç meridyeninin doğusunda 180, batısında 180 olmak

üzere 360 meridyen yayı bulunmaktadır.
3. Dünyanın şeklinden dolayı meridyen yayları eşit uzunluktadır.
4. Kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır ve kutuplarda birleşirler.
5. Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır.

Türkiye’nin mutlak konumunun sonuçları nelerdir?
- Türkiye 36˚ – 42˚ kuzey paralelleri ile 26˚ – 45˚ doğu meridyenleri arasında yer alır.
- Türkiye’nin en kuzeyi ile en güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 km’dir.
- Türkiye’nin en doğusu ile en batısı arasındaki yerel saat farkı 76 dakikadır.
- Ülkemize doğru kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar ise sıcaklığı arttırır.
- Ülkemizin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralır. Bundan dolayı güneyden
kuzeye doğru sıcaklık değerleri de azalır.
- Dağlarımızın güney yamaçları güneşe dönük olduğu için daha sıcaktır. Bu durum dağların güney yamaçların-
da nüfus ve yerleşmenin artmasına, meyve ve sebzelerin erken olgunlaşmasına neden olur.

77

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

2. Göreceli (Özel) Konum Nedir?

Dünya üzerindeki herhangi bir yerin; kıtalara, okyanuslara, denizlere, önemli geçit ve boğazlara, ticaret ve su-
yollarına, önemli madenlere ve kentlere uzaklığı, yükseltisi ve yer şekilleri gibi özellikleri o yerin göreceli (özel)
konumunu belirler.

Türkiye’nin göreceli konumunun sonuçları nelerdir?

- Türkiye özel konumu itibariyle, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine yaklaştığı yerde bulunmaktadır.
- Hem Asya hem de Avrupa kıtasında toprakları bulunmaktadır.
- Üç tarafı denizlerle çevrilidir.
- Ortalama yükseltisi fazladır ve yükseltisi batıdan doğuya doğru artar.
- Yer şekilleri çeşitlidir. Buna bağlı olarak aynı anda çeşitli mevsim özellikleri yaşanır.
- Çeşitli iklim tipleri görülür.
- Petrol bakımından zengin Orta Doğu ülkelerine yakındır.
- Ekonomik bakımdan gelişmiş Avrupa ülkelerine yakındır.
- Önemli ticaret yolları üzerinde yer alır ve iki önemli boğaza sahiptir.

Jeopolitik; bir devletin coğrafi, ekonomik sosyal ve siyasal şartlarının o devleti ve devletler arası politikayı
ne şekilde etkilediğinin incelenmesidir. Bir ülkenin dünya üzerinde bulunduğu konum, yer altı ve yer üstü
kaynaklarına sahip oluşu gibi etkenler o ülkenin dış politikada önemini gösterir.
Buna göre Türkiye’nin göreceli yani özel konumu devletler arası alanda onun jeopolitik önemini artırır.

➤➤ Kıtalar ve Okyanuslar
Dünya yüzeyinin % 71’i okyanus ve denizlerle, %29’u karalarla kaplıdır.

Kıta: Kendine bağlı olan adalarla, etrafı denizlerle ve okyanuslarla çevrili olan büyük kara parçalarına kıta de-

nir. Toplam 7 kıta vardır.

1-Asya 2-Avrupa 3-Afrika 4-Kuzey Amerika 5-Güney Amerika

6-Okyanusya (Avustralya) 7-Antarktika

Okyanus: Kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş ve derin su kütlelerine okyanus denir. Toplam 3

okyanus vardır.

1-Büyük Okyanus (Pasifik) 2-Atlas Okyanusu 3-Hint Okyanusu

78

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

Etkinlik 11

Kazanım: SB.6.3.1. Konum ile ilgili kavramları kullanarak kıtaların, okyanusların ve ülkemizin coğrafi konumu-
nu tanımlar.

1. Tabloda verilen özelliklerin paralel ve meridyenlerden hangisine ait olduğunu belirtiniz.

Özellikler Paralel Meridyen

1. Başlangıcı İngiltere’nin Londra şehrinden geçer.  
 
2. Aralarındaki zaman farkı 4 dakikadır.  

3. Ekvator’u dik kesen yarım çemberlerdir. 

4. Kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır ve kutuplarda bir- 
leşirler.

5. Aralarındaki mesafe 111 km’dir.

6. Toplam 180 tanedir.

7. Toplam 360 tanedir.

8. Ekvator’dan kutuplara doğru çevre uzunlukları küçülür.

9. En uzun olanı Ekvator’dur

10. Aralarındaki en uzun mesafe Ekvator üzerinde olup 111
km’dir.

2. Aşağıdaki harita Türkiye’nin mutlak konumunu göstermektedir. Haritaya göre mutlak ko-
numları verilen bölgeleri harita üzerinde bularak boyayınız.

 
 



37°-38° kuzey paralelleri 38°-39° kuzey paralelleri 39°-40° kuzey paralelleri
41°-42° doğu meridyenleri 30°-31° doğu meridyenleri 37°-38° doğu meridyenleri

39°-40° kuzey paralelleri 40°-41° kuzey paralelleri
28°-29° doğu meridyenleri 34°-35° doğu meridyenleri

79

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

Etkinlik 11

3. Haritadan yararlanarak Türkiye’nin ekvatora ve başlangıç meridyenine göre hangi ya-
rımkürelerde yer aldığını yazınız.

a. Ekvatora göre kuzey yarım kürede yer alır.

b. Başlangıç meridyenine göre doğu yarım
kürede yer alır.

4. Aşağıda verilen harita üzerinde Türkiye’nin matematik konumuna ait paralel ve merid-
yen derecelerini yazınız.

26° 45°
42°

36°

5. Tabloda verilen özelliklerin ülkemizin göreceli konum ve mutlak konumlarından han-
gisine ait olduğunu belirtiniz.

İfadeler Mutlak Göreceli
Konum Konum
1. Doğu - batı istikametinde 76 dakika yerel saat farkı bulunur.
 
2. Bir yarımada durumunda olup üç tarafı denizlerle çevrilidir. 

3. Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen  
rüzgârlar sıcaklığı yükseltir.  

4. Ortalama yükseltisi fazladır.  

5. Batısında sanayileşmiş Avrupa ülkeleri güneydoğusunda petrol
zengini Ortadoğu ülkeleri bulunur.

6. Kuzeyi ile güneyi arasında 6 paralel vardır.

7. Yeraltı ve yerüstü kaynakları zengindir ve çeşitlidir.

8. Ekvatorun kuzeyinde, başlangıç meridyeninin doğusunda ve or-
ta kuşakta yer alan bir ülkedir.

9. Önemli boğazlara ve ticaret yollarına sahiptir.

10. 36° – 42° Kuzey paralelleri ile 26° – 45° Doğu meridyenleri ara-
sında yer alır.

11. Dağlarımızın güney yamaçları güneşe dönük olduğu için daha
sıcaktır.

80

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

Etkinlik 11

6. 30° 35° 40° 45° 50°

I II 40°
35°
III IV 30°
V 25°
20°

Yukarıda verilen şekle göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

Sorular Cevaplar

1. I numaralı bölge ekvatora göre hangi konumda yer Kuzey yarım küre
alır? Doğu yarım küre

2. III numaralı bölge başlangıç meridyenine göre hangi 555 km.
konumda yer alır? 20 dakika
555 km.
3. V numaralı bölgenin en kuzeyiyle en güneyi arası kuş V numaralı bölge
uçuşu kaç km’dir?

4. IV numaralı bölgenin en batısıyla en doğusu arasında
kaç dakikalık zaman farkı vardır?

5. II numaralı bölgenin en kuzeyiyle en güneyi arasında
kuş uçuşu mesafe kaç km’dir?

6. Ekvatora en yakın bölge hangisidir?

7. Başlangıç meridyenine en yakın bölge hangisidir? III numaralı bölge
II ve V numaralı bölge
8. Aynı meridyenler arasında yer alan bölgeler hangile-
ridir?

81

6. Sınıf Dünyanın Neresindeyim?

Etkinlik 211

7. Aşağıda verilen haritada öncelikle kıta ve okyanusların adlarını boş bırakılan kutucuk-
lara yazarak tablodaki soruları cevaplandırınız.

Kuzey Avrupa Asya
Amerika

Büyük(Pasifik) Afrika Hint
Okyanusu Okyanusu
Güney
Amerika Avustralya
(Okyanusya)
Atlas
Okyanusu

a. Asya kıtasının doğu kıyılarını takip ederek güneye doğru yol alan bir gemi Afrika kıtasının
doğu kıyılarına ulaşmıştır. Bu gemi hangi okyanuslardan geçerek yolculuğunu tamam-
lamıştır?

Büyük Okyanus-Hint Okyanusu

b. Avrupa’nın batı kıyılarından yola çıkan bir gemi en kısa yolu kullanarak Güney Ameri-
ka’ya ulaşmıştır. Bu gemi hangi okyanusu geçerek yolculuğunu tamamlamıştır?

Atlas Okyanusu

c. Kuzey Amerika kıtasından kalkan bir uçak yüzölçümü açısından en büyük kıtada yer
alan bir ülkeye ulaşmıştır. Bu uçağın ulaştığı kıtanın adı nedir?

Asya Kıtası

d. Londra’dan kalkan bir gemi dünyanın yüzölçümü bakımından en küçük kıtasına ulaş-
mıştır. Bu geminin yolculuk sonunda vardığı kıtanın adı nedir?

Avustralya (Okyanusya) Kıtası

82

6. Sınıf Ülkemin Güzellikleri Haritada

Ülkemin Güzellikleri Haritada

➤➤ Ülkemizde yeryüzü şekilleri çeşitlilik gösterir. Ülkemizde yer alan bazı yeryüzü şekilleri şöyledir:

Ada: Dört tarafı sularla çevrili olan kara parçasıdır.

Burun: Karaların su kütlelerine doğru uzanmış bölümüdür.

Plato: Çevresine göre yüksekte kalmış ve akarsular tarafından derin olarak yarılmış geniş
düzlüklerdir.

Delta ovası: Akarsuların denize döküldükleri yerlerde, taşıdıkları alüvyonların biriktirmesi
sonucunda oluşan şekillerdir.

Körfez: Deniz sularının karaların içine doğru sokulduğu bölümdür.

Yarımada: Üç tarafı sularla çevrili kara parçasıdır.

Dağ: Çevresine göre yüksek ve belli bir doruğu olan yeryüzü şeklidir.

Ülkemiz ortalama yükseltisi 1132 metre olan, engebeli ve yerşekillerinin çeşitlilik gösterdiği bir ülkedir. Ülkemi-
zin yükseltisi batıdan doğuya doğru artar.

Dağlar Ege Bölgesi’nde denize dik olarak uzanır. Böylece deniz etkisi iç kısımlara kadar sokulabilir.

Buna karşılık Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nde dağlar denize paralel uzandığı için deniz etkisi iç kısımlara
ulaşamaz. İç kesimlerde nemin (su buharı) az olması günlük ve yıllık sıcaklık farkını artırır. Bu durum ülkemizin
geniş bir bölümünde karasal iklimin görülmesine neden olur. Bu bölgelerde bitki örtüsü bozkırdır.

Denize kıyısı olan yerlerde nemliliğin fazla olması günlük ve yıllık sıcaklık farkının az olmasında etkili olur. Her
mevsim yağışlı olan Karadeniz ikliminde yazlar ılık, kışlar ise serin geçer. Bitki örtüsü ormandır.

Ülkemizin Akdeniz, Ege ve Marmara Denizlerine kıyısı olan yerlerinde Akdeniz iklimi görülmektedir. Bu iklimde
yazlar kurak ve sıcak, kışlar ise ılık ve yağışlı geçer. Bitki örtüsü makilerdir. Yaz aylarının sıcak olması turizmi,
kışların ılık geçmesi de seracılığı olumlu etkiler.

Bozkır Orman Maki

83

6. Sınıf Ülkemin Güzellikleri Haritada

Etkinlik 12

Kazanım: SB.6.3.2. Türkiye’nin temel fiziki coğrafya özelliklerinden yer şekillerini, iklim özelliklerini ve bitki
örtüsünü ilgili haritalar üzerinde inceler.

1. Aşağıda yeryüzü şekilleriyle ilgili bazı tanımlar verilmiştir. Bu tanımları ilgili yeryüzü
şekliyle eşleştiriniz.

Tanımlar Burun
Körfez
Ada
Dağ
Plato
Yarımada
Delta Ovası

1. Çevresine göre yüksek ve belli bir doruğu olan yeryüzü şek- 
lidir.

2. Deniz sularının karaların içine doğru sokulduğu bölümdür.

3. Çevresine göre yüksekte kalmış ve akarsular tarafından de- 
rin olarak yarılmış geniş düzlüklerdir.

4. Dört tarafı sularla çevrili olan kara parçasıdır.
5. Akarsuların denize döküldükleri yerlerde, taşıdıkları alüvyon-
ların biriktirmesi sonucunda oluşan şekillerdir. 

6. Üç tarafı sularla çevrili kara parçasıdır. 
7. Karaların su kütlelerine doğru uzanmış bölümüdür.


2. Aşağıdaki Türkiye iklim haritasına göre iklim bölgeleriyle ilgili soruları cevaplandırınız.

a. Karadeniz ikliminin özellikleri nelerdir?
Dört mevsim yağış alan bir iklimdir. Sıcaklık farkları azdır.

b. Karadeniz ikliminin bitki örtüsü nedir?
Birki örtüsü ormandır.

c. Karasal iklimin özellikleri nelerdir?
Yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Sıcaklık farkları fazladır.

d. Karasal iklimin bitki örtüsü nedir?
Bitki örtüsü borkırdır.

e. Akdeniz ikliminin özellikleri nelerdir?
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Sıcaklık farkları azdır.

f. Akdeniz ikliminin bitki örtüsü nedir?
Bitki örtüsü makidir.

84

6. Sınıf Ülkemin Güzellikleri Haritada

Etkinlik 12

3.

6. sınıf öğrencisi Eray sınıf duvarında asılı olan Türkiye fiziki haritasına bakarak elde
ettiği bilgileri aşağıdaki gibi defterine not etmiştir.

Bu notlardan hangisinin doğru hangisinin yanlış olduğunu yukarıda verilen haritadan
da yararlanarak belirtiniz.

Eray’ın notları Doğru Yanlış

1. Yükselti batıdan doğuya gittikçe azalır. 

2. Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nde dağlar denize paralel uza- 
nır.

3. Kıyı kesimlerde önemli ovalar yer almaktadır. 

4. İç Anadolu Bölgesi’nin yükselti ortalaması Marmara Bölge- 
si’nden daha çoktur.

Ege’de dağlar denize paralel uzandığı için deniz etkisi iç ke- 
5. simlere giremez.

6. İç Anadolu Bölgesi’nde delta ovaları geniş yer kaplar. 

7. Dağların uzanış yönü iklimin dağılışını etkiler. 

8. Ege kıyılarında birçok koy ve körfez yer almaktadır. 

85

6. Sınıf Ülkemin Güzellikleri Haritada

Etkinlik 12

4.

Nem (su buharı) bir yerdeki sıcaklığın fazla artmasını ve azalmasını engeller. Böylece sıcak-
lığın dengede kalmasını sağlar.

Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar, doğu batı yönünde uzandığı için kıyı kesimlerdeki nemin iç
kesimlere doğru girmesini engeller. İç kesimlerde nemin az olması günlük ve yıllık sıcaklık
farkını arttırır. Tam tersi olarak denize kıyısı olan yerler deniz faktörü nedeniyle nemli olduğu
için günlük ve yıllık sıcaklık farkları daha azdır.

Buna göre haritada verilen merkezleri günlük ve yıllık sıcaklık farklarının az veya çok
oluşuna göre gruplandırınız.

a. Sıcaklık farkları b. Sıcaklık farkları
çok olanlar az olanlar

Ankara İzmir

Sivas Antalya

Erzurum Adana

Hakkari Samsun

86

6. Sınıf Ülkemin Güzellikleri Haritada

Etkinlik 12

5.

Yukarıda verilen harita Türkiye’nin yıllık sıcaklık ortalamalarını göstermektedir.
Haritaya göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
a. Haritada verilen değerleri incelediğimizde en yüksek sıcaklık ortalamalarının Akdeniz,

Güneydoğu ve Ege bölgelerinde olduğu görülmektedir? Bu durumun nedenleri nelerdir?
Ülkemizde sıcaklık ortalamaları Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha
yüksektir. Bunun en önemli nedeni bu bölgelerin ekvatora yakın olmasıdır. Ayrıca bu bölge-
ler ekvator bölgesinden gelen sıcak hava dalgalarının etkisi altındadır.


b. Yıllık sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu yerlere örnek vererek nedenlerini yazınız.
Kars, Erzurum, Ağrı ve Hakkari gibi merkezlerin sıcaklık ortalamaları yükseltinin fazla olma-
sından dolayı daha düşüktür. Çünkü yükselti arttıkça sıcaklıklar düşer.



87

6. Sınıf Ülkemin Zenginlikleri Haritada

Ülkemin Zenginlikleri Haritada

➤➤ Türkiye’de Nüfusun Dağılışı
Ülkemizde nüfus her yerde aynı yoğunlukta değildir. Kıyı kesimler iç kesimlere göre daha fazla nüfusa sahiptir.
Bunun nedeni iklim koşullarının elverişli olmasıdır.

Ülkemizde nüfusun dağılışını beşeri ve doğal faktörler doğrudan etkilemektedir. Beşeri faktörler sanayi, tarım,
turizm gibi ekonomik faaliyetlerdir. Doğal faktörler ise iklim, yerşekilleri ve su kaynakları gibi faktörlerdir.

Ülkemizde nüfusu en fazla olan bölgemiz Marmara Bölgesi’dir. Bunun nedeni sanayi ve ticaret gibi beşeri
faaliyetlerin yoğun olmasıdır.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu gibi bölgelerimiz yer şekillerinin dağlık ve engebeli olması ve iklim koşullarının
yer yer elverişsizliği gibi doğal faktörlerin etkisiyle daha az nüfuslanmıştır.

➤➤ Türkiye’de Ekonomik Faaliyetler
Ülkemizde ekonomik faaliyetler bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.

Ulaşım imkanlarının gelişmiş olduğu Marmara Bölgesi’nde sanayi ve ticaret çok canlıdır.

Ege kıyıları verimli toprakları ve ikliminin elverişli olması nedeniyle hem tarımda hem de İzmir limanı sayesinde
sanayi üretiminde gelişmiştir. Ayrıca turizm açısından da önemli merkezlere sahiptir.

Karadeniz kıyıları tarım ve balıkçılık açısından gelişmiştir.

Akdeniz Bölgesi seracılık ve yaz turizminde ülke ekonomisine büyük katkı sağlar.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi son yıllarda sulama imkanlarının yaygınlaştırılması sayesinde tarımda büyük
ilerlemeler kaydetmiştir.

Doğu Anadolu Bölgesi büyükbaş hayvancılık alanında önemli bir ekonomiye sahiptir.

İç Anadolu Bölgesi ise hem tarım hem de hayvancılığa elverişlidir. Bölgeye bu alanda önemli yatırımlar ya-
pılmaktadır.

Ülkemiz çok önemli yer altı kaynaklarına sahiptir. Bunlardan bazıları demir, bakır, krom, bor, alüminyum,
uranyum ve taş kömürüdür. Bu madenler doğrudan dış ülkelere satıldığı gibi ülkemiz sanayisinin de önemli bir
hammadde kaynağını oluşturmaktadır.

➤➤ Ülkemizin Su Kaynakları
Ülkemiz akarsu, göl ve yer altı suları bakımından elverişlidir. Akarsularımızdan genelde sulama, içme, kullanma
suyu temini, elektrik enerjisi üretimi, tatlı su balıkçılığı gibi alanlarda yararlanılabilmektedir.

88

6. Sınıf Ülkemin Zenginlikleri Haritada

Ülkemizdeki akarsuların genel özellikleri şunlardır:

• Akış hızları yüksektir.

• Hidroelektrik enerji potansiyelleri fazladır.

• Ülkemiz üç tarafı denizlerle çevrili olduğu için akarsularımızın boyları genellikle kısadır. (Dicle ve Fırat dışın-
da).

Karadeniz’e Marmara Ege Akdeniz’e Basra Hazar
dökülen Denizi’ne Denizi’ne dökülen Körfezi’ne Denizi’ne
dökülen dökülen akarsularımız dökülen dökülen
akarsularımız akarsularımız akarsularımız akarsularımız akarsularımız
Susurluk Aksu (Yurt dışı) (Yurt dışı)
Çoruh Meriç Manavgat
Kızılırmak K. Menderes Fırat Kura
Yeşilırmak B. Menderes Seyhan Dicle Aras
Sakarya Ceyhan
Gediz
Filyos Asi
Göksu

Van Gölü ülkemizin en büyük gölüdür. Eğirdir, Burdur, Beyşehir gölü gibi göllerinin yoğun olarak bulunduğu
bölgeye göller yöresi adı verilmiştir.

Yer altı suları, yer altında biriken ve topraktaki boşlukları doldurarak akan sulardır. Yağmur, kar, dolu olarak
yeryüzüne düşen yağışların çatlak ve yarıklardan sızarak yer altında toplanmasıyla meydana gelir.

Bazı yer altı sularının yerin derinliklerden gelmesi sularının sıcak olmasına neden olmuştur. Bu sulara kaplıca,
ılıca gibi adlar verilir

89

6. Sınıf Ülkemin Zenginlikleri Haritada

Etkinlik 13

Kazanım: SB.6.3.3. Türkiye’nin temel beşerî coğrafya özelliklerini ilgili haritalar üzerinde gösterir.

1.

Yukarıda verilen Türkiye’nin nüfus haritasında koyu renkle gösterilen merkezlerde nüfus yo-
ğunluğu daha fazla, açık renkle gösterilen merkezlerde ise nüfus yoğunluğu daha azdır.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Nüfus yoğunluğu iç bölgelerde neden daha azdır?
Nüfusun iç bölgelerde az olmasının nedeni iklim koşullarının tarım ürünü çeşitliliğini ve
verimini azaltmasıdır. Ayrıca ulaşım imkanlarının yer şekilleri nedeniyle el verişli olmaması
sanayi ve ticaretin yeteri kadar gelişmemesine neden olmuştur. Bu durum da nüfusun iç
bölgelerde az olmasının nedenlerinden biridir.
b. Nüfus daha çok hangi şehirlerde yoğunlaşmıştır? Örnek vererek nedenlerini belirtiniz.
İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Gaziantep ve İzmit gibi merkezler sanayi ve ticaretin ge-
lişmiş olmasından dolayı çok nüfuslanmıştır.
c. Ülkemizde nüfusun dengeli dağılmamasının nedenlerini belirtiniz.
Ülkemizde bazı yerler yerşekilleri ve iklim bakımından elverişli iken bazı yerler ise tam ter-
si olarak elverişli değildir. Bu durum nüfusun her yerde aynı olmamasına neden olmuştur.

90

6. Sınıf Ülkemin Zenginlikleri Haritada

Etkinlik 123

2. Aşağıda Türkiye’de yapılan bazı ekonomik faaliyetlere ait resimler verilmiştir. Bu ekono-
mik faaliyetlerin yoğun olarak yapıldığı noktaları haritadan bularak kutucuklara yazınız.

4 8 7
9 1

2 3
65

1. Büyükbaş 2. Küçükbaş 3. Petrol
hayvancılık hayvancılık Üretimi

4. Sanayi 5. Pamuk tarımı 6. Deniz Turizmi
faaliyetleri

7. Balıkçılık 8. Demir-çelik 9. Bor İşleme
üretimi Tesisleri

91

6. Sınıf Ülkemin Zenginlikleri Haritada

Etkinlik 213

3. Aşağıdaki tabloda yer alan madenlerin kullanım alanlarını araştırarak karşılarında verilen
alana yazınız.

Maden ve Enerji Kaynağı Kullanım Alanları

Bor Roket-jet yakıtı olarak kullanılır. Ayrıca deterjan ve seramik üretimi
gibi alanlarda da kullanılır.
Demir Döküm işlerinde inşaat, otomotiv ve çelik sanayiinde kullanılır.
Bakır Elektrik, elektronik sanayii, silah üretimi, madeni para imalatı gibi
sektörlerde kullanılır.
Ev ve mutfak eşyası yapımında, elektrik iletkenlerin üretiminde ve
Alüminyum endüstride kullanılır.
Krom Çeliğin sertleştirilmesinde, paslanmaz çelik üretiminde ayrıca oto-
mobil parçalarında kullanılır.
Demir-çelik ve kimya endüstrisinin enerji kaynağıdır. Ayrıca bazı
Taş Kömürü bölgelerde konutların ısıtılmasında kömür olarak da kullanılır.
Linyit Termik santrallerin enerji kaynağıdır. Elektrik üretiminde, ısınma ve
Petrol aydınlatmada kullanılmaktadır.
Benzin, mazot, gaz yağı, plastik, asfalt üretiminde kullanılmaktadır.

Doğal Gaz Doğal gaz evlerde, okullarda ve iş yerlerinde ısınmak amacıyla kul-
lanılmaktadır. Ayrıca elektrik enerjisi üretiminde de kullanılır.

4. Aşağıdaki harita Türkiye’nin akarsu ve göllerini göstermektedir. Bu haritadan yararlana-
rak aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Karadeniz’e Marmara Denizi’ne Ege Denizi’ne Akdeniz’e
dökülen dökülen dökülen dökülen
akarsularımız
akarsularımız akarsularımız akarsularımız
Susurluk Aksu
Kızılırmak B. Menderes Manavgat
Yeşilırmak K. Menderes
Göksu
Çoruh Bakırçay Seyhan
Sakarya Gediz Ceyhan

Filyos Asi

92

6. Sınıf Çevremizde Kimler Yaşıyor?

Çevremizde Kimler Yaşıyor?

➤➤ İklim özellikleri, insanların yeryüzüne dağılışlarını, ekonomik faaliyetlerini, yiyecek ve giyeceklerini, fizyolojik
gelişimlerini, kültürünü, endüstrinin dağılışını, konut tipini ve malzemesini, ulaşımı, tarımı, turizmi, toprak olu-
şumunu, göl ve akarsuları, hayvan türlerini, erozyonu, bitki örtüsünü etkiler.

İnsanların yaşadığı çevrenin iklimi ve bitki örtüsü oradaki yaşamı etkiler. İnsanlar yaşadığı bölgedeki iklime
göre giyinir. Oradaki iklim ve bitki örtüsüne göre ekonomik faaliyetlerini belirler.

Şimdi insanların yaşamını etkileyen bazı iklim türlerini yakından tanıyalım.

1. Kutup İklimi: Kutup bölgelerinde görülür. Yıl boyu sıcaklık çok düşüktür. (kutuplar güneş ışınlarını yıl boyu
dar açı ile alır) Buralarda çok az insan yaşar. İnsanlar çok kalın giysiler giyerler. Tarım yapılamaz. Balıkçılık
temel geçim kaynağıdır.
Kutup ikliminde yaşayanlar kışın buzdan ve balina kemiklerinden yaptıkları İgloo denilen kubbeli, geleneksel
evlerde yazın ise çadırlarda yaşarlar.

2. Akdeniz İklimi: Başta ülkemiz olmak üzere Akdeniz’e kıyısı olan geniş bir alanda görülür. İspanya ve İtal-
ya’nın Akdeniz’e yakın bölgelerinde yaygındır. Ayrıca ABD, Şili, Avustralya, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde de
görülür.

Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. En fazla yağışı kışın, en az yağışı yazın alır. Don olaylarına ve kar
yağışlarına nadiren rastlanır. Güneşlenme süresi fazladır. Bitki örtüsü makidir.

3. Muson İklimi: Asya kıtasının güneyi ve güneydoğusundaki Hindistan, Bangladeş, Japonya, Çin gibi ül-
kelerde görülür. Yazın okyanus üzerinden gelen rüzgârlar nedeniyle yaz mevsimi sürekli yağışlıdır. Yağışların
etkisi ile can ve mal kaybına neden olan su taşkınları meydana gelmektedir. Kışın ise tam tersi kurak bir dönem
yaşanır.

Muson coğrafyası dünyanın yoğun nüfuslu yerlerindendir. Bölge halkının temel geçim kaynağı pirinçtir.

4. Ekvatoral İklim: Ekvator çevresinde görülür. Yıl boyu yaz mevsimi yaşanır ve yüksek sıcaklıklar görülür.
Isınma sorunları yoktur, insanlar ince elbiseler giyerler. Yüksek sıcaklık isteyen kahve, muz, kakao gibi ürünler
yetiştirilir. Yerleşim alanı olarak yüksek yerler tercih edilir.



93

6. Sınıf Çevremizde Kimler Yaşıyor?

Etkinlik 14

Kazanım: SB.6.3.4. Dünyanın farklı doğal ortamlarındaki insan yaşantılarından yola çıkarak iklim özellikleri
hakkında çıkarımlarda bulunur.

1. Aşağıda verilen haritalarda yeryüzünde görülen bazı iklimlerin yayılış alanları gösterilmiş-
tir. Bu iklimlerin hangisi olduğunu karşılarına yazınız.

Kutup İklimi Muson İklimi Akdeniz İklimi Ekvatoral İklim

a Akdeniz İklimi

b Ekvatoral İklim

c Kutup İklimi
d Muson İklimi

94

6. Sınıf Çevremizde Kimler Yaşıyor?

Etkinlik 124

2. Aşağıda tanımlanan iklim türlerinin isimlerini boşluklara yazınız?

Merhaba. Ben Ekvator’a çok yakın bir ülkedeyim. Burası Brezilya.
Hafta sonları bazen Amazon bölgesine kısa turlar düzenliyoruz. Or-
a manlar o kadar sık ki buralara boşuna yağmur ormanları dememişler.

Ekvatoral İklim

Merhabalar. Biz Eskimolarız. Çok soğuk ve karlı bir iklimde yaşı-
yoruz. Çevremizde yıl boyu erimeyen karlar var. Geçimimizi ancak
b balıkçılık yaparak sağlayabiliyoruz.

Kutup İklimi

Merhabalar. Burada bizim temel geçim kaynağımız pirinç ve çay tarı-
mıdır. Yaz mevsimi sürekli yağışlıdır ve sel olayları çok fazla görülür.
c

Muson İklimi

Merhaba. Ben İtalya’nın güneyinde bir kasabada yaşıyorum. Burada
iklim ılıman özelliklere sahip. Geçen yaz gittiğim Yunanistan’da da
d benzer bir iklim yaşandığını farkettim.

Akdeniz İklimi

3. Ülkemiz 0°-10° kuzey paralelleri (Ekvator bölgesi) arasında olsa idi hayatımızda ne gibi
değişiklikler olurdu? Giyim, iklim, bitki örtüsü, hayvan türleri ve tarım ürünleri açısın-
dan değerlendiriniz.

a Giyim Ekvator bölgesi yıl boyu sıcak olduğu için kalın giysilere ihtiyacımız
olmazdı.

b İklim Özellikleri Hava çoğu zaman nemli ve sıcak olurdu. Dört mevsim yaşanmazdı.
Yıllık sıcaklık farkı çok az yaşanırdı.

c Bitki Örtüsü Bitki örtüsü yağmur ormanlarından oluşurdu.

d Hayvan Türleri Fil, şempanze, orangutan, kertenkele, yılan, antilop ve timsah bu ik-
limde yaşayan hayvan türleri olurdu.

e Tarım Ürünleri Kahve, kakao, kauçuk, şeker kamışı, patates, pirinç, muz gibi tarım
ürünleri yetiştirilebilirdi.

95

6. Sınıf Çevremizde Kimler Yaşıyor?

Etkinlik 214

4. Aşağıdaki tabloda yeryüzünde görülen bazı iklimlerin özellikleri verilmiştir. Bu iklimle-
rin isimlerini karşılarına yazınız.

Kutup İklimi Muson İklimi Akdeniz İklimi Ekvatoral İklim

İklim Özellikleri İklimin Adı
Muson iklimi
1. Yazları bol yağış alan bu iklimde çay ve pirinç tarımı yoğun Akdeniz iklimi
olarak yapılmaktadır. Kutup iklimi
Kutup iklimi
2. Genel olarak, 30° – 40° paralelleri arasında görülür. Yazları Muson iklimi
sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır. Ekvatoral iklim
Kutup iklimi
3. Sıcaklık yıl boyunca 0 derecenin altındadır ve toprak don-
muş vaziyettedir. Akdeniz iklimi

4. Kalıcı yerleşmenin olmadığı Antarktika kıtasında bitki örtü- Akdeniz iklimi
sü yoktur. Muson iklimi
Kutup iklimi
5. Asya kıtasının güneyi ve güneydoğusunda Hindistan, Çin, Ekvatoral iklim
Bangladeş, Pakistan gibi ülkelerde görülmektedir.

6. Sıcaklık ve yağış miktarı yıl boyunca yüksektir. Amazon,
Kongo, Endonezya ve Filipinler’de hâkimdir.

7. Ulaşım, hayvanların çektiği kızaklarla yapılmaktadır.

Avustralya’nın güneybatısı, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde
Kap Bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da
8. Kaliforniya çevresiyle Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi bazı

Avrupa ülkelerinde etkilidir.

Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir. Ortalama 600-
9. 1000 mm arasındadır. Yağış rejimi düzensizdir. Bitki örtüsü

makidir.

10. Yaz mevsiminde artan yağışlara bağlı olarak sel felaketleri
yoğun olarak yaşanmaktadır.

11. Yağışlar daima kar şeklinde meydana gelir. Toplumsal yaşam
oldukça zordur. İnsanlar iglo adı verilen evlerde yaşarlar.

12. Kahve, kakao, kauçuk, yağlı kamış, patates, pirinç ananas
ve muz gibi ürünler yaygın olarak yetişmektedir.

96

6. Sınıf İnsanlar, Yerler ve Çevreler KKT - 10 

1. I. Önemli maden yataklarının bulunması 4. Dünya üzerindeki okyanusların küçükten
II. Kuzey yarımkürede yer alması büyüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçenekler-
III. Üç tarafının denizlerle çevrili olması den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
IV. İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının bulunması
A) Atlas Okyanusu-Hint Okyanusu-Büyük Okya-
Buna göre, Türkiye’nin özelliklerinden hangisi nus
göreceli konumu ile ilgili değildir?
B) Hint Okyanusu-Atlas Okyanusu-Büyük Okya-
A) I B) II C) III D) IV nus

C) Büyük Okyanus-Atlas Okyanusu-Hint Okyanu-
su

D) Büyük Okyanus-Hint Okyanusu-Atlas Okyanu-
su

2. Aşağıdakilerden hangisi paralellerle ilgili yan- 5. Bir ülkenin coğrafi koordinatlarının bulunabil-
lış bir bilgidir? mesi için;

A) En büyük Paralel dairesi Ekvator’dur. I. Harita
B) 180 tane paralel dairesi vardır. II. Paralel ve meridyen değerleri
C) İki paralel arasındaki uzaklık her yerde aynıdır. III. Yükselti değerleri
D) Bütün paralellerin boyları birbirine eşittir.
gibi ögelerden hangisi ya da hangilerinin bi-
linmesi gerekmektedir?

A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I ve II D) II ve III

3. Aşağıdakilerden hangisi meridyenlerin özel- 6. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de birbirin-
liklerinden değildir? den farklı iklim özelliklerinin görüldüğüne bir
kanıt olamaz?
A) Meridyenlerin uzunlukları birbirinden farklıdır.
A) Çeşitli tarım ürünlerinin yetiştirilebilmesi
B) Meridyenler aralarındaki mesafe dünyanın B) Doğal bitki örtüsünün farklılıklar göstermesi
şeklinden dolayı kutuplara doğru azalır ve ku- C) Çeşitli akarsu rejimlerinin görülmesi
tuplarda sıfır olur. D) Çeşitli madenlerin çıkarılıyor olması

C) İki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakika-
dır.

D) Dünya üzerinde 360 tane meridyen vardır.

97

6. Sınıf İnsanlar, Yerler ve Çevreler KKT - 11 

1. • Yazları sıcak ve kuraktır. 4. Hindistan, Çin, Kore, Japonya, Mançurya,
• Bitki örtüsü makidir. Bangladeş gibi Asya ülkelerinde görülen iklim
• Yıllık sıcaklık farkı azdır. tipi aşağıdakilerden hangisidir?

Murat Öğretmen öğrencilerine tahtaya yazdığı A) Çöl iklimi B) Muson iklimi
özelliklerin hangi iklim tipine ait olduğunu sor- C) Ekvatoral iklim D) Kutup iklimi
muştur

Buna göre aşağıdaki cevaplardan hangisi
doğrudur?

A) Akdeniz iklimi B) Karasal iklimi
C) Karadeniz iklimi D) Muson iklimi

2. Uğurcan sınıf duvarında yer alan Türkiye Fiziki 5. Sevgili çocuklar, Çin’de çay tarımı yapılırken, İtal-
Haritası’nı incelediğinde Büyük Menderes Ovası ya’nın Sicilya Adası’nda zeytincilik yapılır.
ile Konya Ovası’nın farklı renklerde gösterildiğini
fark etmiştir. Tunç Öğretmen’in derste yaptığı bu tespitler
Çin ve İtalya’nın hangi özelliğinden kaynakla-
Bu durum iki ovanın hangi bakımdan farklı ol- nır?
masıyla ilgilidir?
A) Nüfuslarının çok olmasından
A) Yetiştirilen tarım ürünleri B) Ulaşım imkanlarının gelişmiş olmasından
C) Maden yönünden zengin olmalarından
B) Yüzölçümleri D) İklim özelliklerinin farklı olmasından

C) Deniz seviyesine göre konumları

D) Paralel ve meridyen değerleri

3. Türkiye nüfus haritasını inceleyen Burak Marmara 6. • Yıllık sıcaklık ortalamasının 20°C’nin üstünde-
Bölgesi’nin diğer bölgelere oranla daha fazla nü- dir.
fuslandığını fark etmiştir.
• Yıl boyunca yaz koşulları yaşanır.
Bu durumun nedeni aşağıdakilerden hangisi-
dir? • Güneş ışınları yıl boyunca dik ve dike yakın açı-
larla geldiğinden yıllık sıcaklık farkı azdır.
A) İklim koşullarının elverişli olması
B) Denize kıyısının bulunması • Akarsularının rejimleri düzenlidir ve yıl boyunca
C) Sanayi ve hizmet sektörünün gelişmesi bol su taşırlar.
D) Yüzölçümünün geniş olması
Yukarıda özellikleri verilen iklim aşağıdakiler-
den hangisidir?

A) Ekvatoral İklim B) Akdeniz İklimi
C) Çöl İklimi D) Kutup İklimi

98

4. ÜNİTE

BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM

Sosyal Bilimler ve Toplum
Hayalimdeki Gelecek
Araştırma Yapıyorum
Emek Bir Hazinedir

Kazanımlar

➢➢ SB.6.4.1. Sosyal bilimlerdeki çalışma ve bulgulardan hareketle sosyal bilimlerin toplum hayatına etkisine
örnekler verir.
Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gelecekteki yaşam üzerine etkilerine ilişkin fikirler ileri sürer.
➢➢ SB.6.4.2. Bilimsel araştırma basamaklarını kullanarak araştırma yapar.
➢➢ SB.6.4.3. Telif ve patent hakları saklı ürünlerin yasal yollardan temin edilmesinin gerekliliğini savunur.
➢➢ SB.6.4.4.


Click to View FlipBook Version