The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by alievecan, 2018-12-03 07:02:26

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

6. Sınıf Sosyal Bilgiler Etkinlik Cevap Anahtarı

AD, SOYAD:
OKUL:
SINIF:
NUMARA:

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Balzac

Genel Yayın Yönetmeni
İbrahim Sakallıoğlu

Yayını Hazırlayan
Hız Yayımları Yayın Kurulu

Dizgi
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Fotoğraflar ve Çizimler
Hız Yayımcılık Görsel Arşivi

Ekim 2018

Sertifika No: 34917
Her hakkı saklıdır ve Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ’ye aittir.

İçindeki yazı, şekil, grafik ve tablolar yayınevinin izni olmadan alınamaz;
fotokopi, teksir, film şeklinde ve başka hiçbir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ
İdealtepe Mah. Ali Reis Sok. No.: 18/A
Maltepe / İSTANBUL
Tel: 0 216 359 88 00
www.hizyayinlari.com
[email protected]
Baskı ve Cilt
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Nasuh Akar Mahallesi 1404. Sok. No.:19
Çankaya / Ankara
Sertifika No.:16031

İstiklâl Marşı

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar-ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na'şım;
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

Mustafa Kemal ATATÜRK

1881 - 1938

SUNUŞ

Sevgili Öğrenciler,

Hem okul derslerinde hem de gireceğiniz sınavlarda başarıya ulaşmak için doğru ve güvenilir
kaynaklar sizlerin işini kolaylaştıracağı gibi edinmeniz gereken bütün bilgileri de sizlere kazandıra-
caktır. Bu nedenle derslerinize ve sınavlarınıza iyi bir kaynakla hazırlanmanız gerekmektedir.

“Hız Yayımcılık” ailesi olarak bizim tek amacımız, sınav sürecinde yükünüzü hafifletmek ve
sınav sonrasında yüzünüzde bir tebessüm oluşturmaktır. Bu hedefimize ulaşabilmek için müfredatı
özümsemiş, alanında uzman yazar kadrosuyla özgün kitaplar hazırladık. Özgün sorulardan oluş-
turduğumuz kitaplarımızla sizlerin MEB’in belirlediği kazanımları edinmenizi, yazılılarda en yüksek
puanları almanızı ve sınavlarda karşılaşabileceğiniz bütün soru tiplerini deneyimlemenizi hedefle-
dik.

Saygıdeğer Öğretmenlerimiz,

Özveriyle sürdürdüğünüz bu görevde en kıymetliniz olan öğrencilerinizi sınavlara hazırlarken
bütün kazanımları içeren güvenilir kaynakların ne denli önemli olduğunun bilincindeyiz. Bu noktada
hem kazanımların öğrencilere aktarılmasında hem de ölçme değerlendirme sürecinde “Hız Yayım-
cılık” olarak sizlerin kaynak ihtiyacını karşılamak için büyük bir yazar kadrosuyla çalışmaktayız.
Kitaplarımızı sahadaki siz değerli öğretmenlerimizin ihtiyaçlarını ve taleplerini gözeterek oluşturup
sizlerin hizmetine sunmaktan “Hız Yayımcılık” olarak büyük bir kıvanç duymaktayız.

Sevgili Veliler,

İyi bir gelecek için iyi bir eğitim almanın gerekliliği yadsınamaz bir gerçektir. Bu nedenle iyi
bir eğitim alabilmek için çabalayan çocuklarımızın içinde bulundukları eğitim maratonunda “Hız
Yayımcılık”, sizlerin ve çocuklarınızın hedeflerine ulaşması ve mutlu bir gelecek edinmesi için çalış-
maktadır.
“Hız Yayımcılık”, ülkemizin geleceği olan gençlerin eğitim hayatına katkı sunmaktan gurur duy-
maktadır.

Eğitim hayatınızda hepinize başarılar dileriz.

HIZ YAYIMCILIK

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE ..........................................................

Değişen Rollerim........................................................................................................................9
Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz.........................................................................................11
Ön Yargıları Kırıyorum...............................................................................................................16
Birlikte Daha Güçlüyüz.............................................................................................................19
Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum...........................................................................................22

2. ÜNİTE ..........................................................

Destan ve Yazıtlarda Türkler.....................................................................................................29
İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim...............................................................................................42
İslamiyet ve Türkler...................................................................................................................48
Yeni Yurt Anadolu.....................................................................................................................58
Medeniyete Yön Veren Yollar....................................................................................................68

3. ÜNİTE ..........................................................

Dünya’nın Neresindeyim?.........................................................................................................77
Ülkemin Güzellikleri Haritada....................................................................................................83
Ülkemin Zenginlikleri Haritada..................................................................................................88
Çevremizde Kimler Yaşıyor?.....................................................................................................93

4. ÜNİTE ..........................................................

Sosyal Bilimler ve Toplum.......................................................................................................101
Hayalimdeki Gelecek..............................................................................................................105
Araştırma Yapıyorum..............................................................................................................109
Emek Bir Hazinedir.................................................................................................................112

5. ÜNİTE ..........................................................

Kaynaklarımız Kazanca Dönüşüyor........................................................................................119
Dünyamıza Sahip Çıkalım.......................................................................................................134
Bir Projem Var.........................................................................................................................138
Vergilerimizle Aydınlık Yarınlara – Nitelikli İnsan, Güçlü Türkiye – Mesleğimi Seçiyorum.......142

6. ÜNİTE ..........................................................

Nasıl Bir Yönetim?..................................................................................................................149
Üç Kuvvet...............................................................................................................................154
Yöneticilerimiz ve Biz – Hayatın İçinde Demokrasi.................................................................160
Haklarımın Bilincindeyim – Kadın ve Toplum..........................................................................164

7. ÜNİTE ..........................................................

Komşularımız ve Kardeşlerimiz...............................................................................................171
Ticari İlişkilerimiz.....................................................................................................................175
Lider Türkiye...........................................................................................................................180
Kültürümüze Sahip Çıkalım....................................................................................................182

1. ÜNİTE

BİREY VE TOPLUM

Değişen Rollerim
Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Ön Yargıları Kırıyorum
Birlikte Daha Güçlüyüz
Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum

Kazanımlar

➢➢ SB.6.1.1. Sosyal rollerin zaman içerisindeki değişimini inceler.
➢➢ SB.6.1.2. Sosyal, kültürel ve tarihî bağların toplumsal birlikteliğin oluşmasındaki yerini ve rolünü analiz eder.
➢➢ SB.6.1.3. Toplumda uyum içerisinde yaşayabilmek için farklılıklara yönelik ön yargıları sorgular.
➢➢ SB.6.1.4. Toplumsal birlikteliğin oluşmasında sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı destekleyici faaliyetlere

katılır.
➢➢ SB.6.1.5. Bir soruna getirilen çözümlerin hak, sorumluluk ve özgürlükler temelinde olması gerektiğini savu

nur.

6. Sınıf Değişen Rollerim

Değişen Rollerim

➤➤ Doğduğumuz andan itibaren çeşitli grupların içinde yer alırız. Zamanla eğitimimiz, ilgilerimiz ve becerilerimiz
doğrultusunda farklı gruplara üye oluruz. Bu gruplarda da zaman içinde farklı rollere sahip oluruz. Toplumda
meydana gelen bazı ekonomik ve sosyal değişimler insanların rollerinde farklılaşmalar yaratabilir.

Örneğin: Bir öğrenci ilkokulda sınıfının bir üyesidir. Beşinci sınıfa geçtiğinde sınıf başkanı olabilir.

6. sınıfa geldiğinde okuldaki tüm arkadaşlarını temsil eden bir okul temsilcisi olabilir. Okul dışında ise katıldığı
etkinliklerde daha farklı roller edinebilir.

Yetişkin bir insan olduğunda anne, baba ya da büyükanne ve büyükbaba olabilir. Aynı kişi çalıştığı bir şirkette
müdür konumunda yer alabilir. Ya da bir spor kulübüne ya da bir vakfa üye olarak farklı sorumluluklar üstle-
nebilir.

Rollerimizin bir kısmı doğuştan sahip olduğumuz rollerdir. Bu roller evlat ya da kardeş olmak gibi biyolojik özel-
liklerimizden kaynaklanan, herhangi bir ilgi ve yeteneği gerektirmeyen rollerimizdir. Bunları seçme imkânımız
yoktur.

Bazı rollerimiz de vardır ki bunlara isteğimizle çalışarak, başarı göstererek sonradan sahip oluruz. Bunlar özgür
irademizle katıldığımız grupların bize yüklediği rollerdir. Sınıf başkanı olmak, takım kaptanı olmak gibi.

Yaşımız ilerledikçe bazı rollerimiz değişmese de sorumluluklarımız değişir. Aile içinde her zaman anne baba-
mızın evladıyızdır. Bu rolümüz hayat boyu devam eder ancak rolümüzün sorumlulukları yaşımız ilerledikçe
değişir.

Eğitim öğretim hayatımızı tamamladıktan sonra meslek grupları içinde yer alan bir birey oluruz. İçinde yer aldı-
ğımız meslek grubunun gerektirdiği davranışlara ve kurallara uygun hareket etmeye mesleki rol denir.

Mesleki rollere ilişkin beklentiler yazılıdır, sosyal rollere ilişkin beklentiler ise yazılı değildir. Örneğin öğretmenle-
rin kanun ve yönetmelikler çerçevesinde belirlenmiş görev ve sorumluluklarının yanında toplumun da onlardan
beklentileri vardır. Toplum öğretmenlerin dürüst, fedakâr, hoşgörülü ve sevecen olmalarını bekler.

9

6. Sınıf Değişen Rollerim

Etkinlik 1

Kazanım: SB.6.1.1. Sosyal rollerin zaman içerisindeki değişimini inceler.

1. Aşağıdaki tabloda rollerimizle ilgili örnekler verilmiştir. Bu örnekleri “doğuştan sahip
olduğumuz” ve “özgür irademizle sahip olduğumuz” roller şeklinde ayırarak işaretleyiniz.

Örnekler Doğuştan sahip Özgür irademizle sahip
olduğumuz roller olduğumuz roller
1. Evlat
2. Tiyatro oyuncusu  
3. Kardeş 
4. Mağara araştırmacısı  
5. Abla
6. Arkeolog  
7. Öğrenci 
8. Torun 
9. Mahalle muhtarı 
10. Siyasi parti üyesi 
11. Kuzen

2. Aşağıda verilen tabloyu doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde doldurunuz.

İfadeler D/Y
D
1. Günümüzde kadınların işte tam gün çalışması toplumda annelik rolünün zaman- D
la değişmesine neden olmuştur. Y
D
2. Bireylerin günlük hayatta birden fazla toplumsal rolü olabilir. Y
D
3. Sosyal rollerimiz toplumdaki değişmelerden etkilenmez.
Y
4. Ekonomik ve sosyal değişmeler aile içi rollerimizin değişmesine neden olmuştur.
Y
5. Sosyal roller toplumdan topluma değişmez.
D
6. Öğretmen Ayşe Hanım’ın okulda kendi çocuğunun öğretmeni, evde ise annesi
olması sosyal ve mesleki rollerin değişmesine örnektir. D

7. Zamanla eğitimimiz, ilgilerimiz ve becerilerimiz doğrultusunda farklı gruplara üye
oluruz. Ama sosyal rollerimiz değişime uğramaz.

8. Yaşımız ilerledikçe bazı rollerimiz değişmediği için sorumluluklarımız da değiş-
mez.

9. Aile, katıldığımız ilk sosyal gruptur. Bu gruptaki rollerimiz yaş ve olgunlaşmaya
bağlı olarak değişime uğrar.

10. Sosyal rollerin değişmesiyle birlikte sahip olunan sorumluluklarda da değişme
olabilir.

10

6. Sınıf Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

➤➤ Her milletin tarihten gelen ortak değerleri vardır. Bu değerlere kültür adı verilir. Bu değerler o milletin fertlerini
birleştirir. Bu değerleri yaşatan toplumlar milli birlik ve beraberliğini her zaman güçlü tutarlar. Kültürü meydana
getiren unsurlar şunlardır: Dil, din, gelenek ve görenek, sanat ve tarih vb…

Dil: Bir milletin konuştuğu ortak dil onları birbirine bağlar. Türkçemiz bizim ortak değerimizdir.

Din: Dini inançlar da bir milletin ortak değerleri arasındadır. İslamiyet Türklerin ortak kültür unsurları arasında-
dır.

Gelenek ve görenekler: Bir toplumun örf ve adetleri o toplumun gelenek ve göreneklerini oluşturur.

Sanat: Kültürün önemli unsurları arasındadır. Bir milletin estetik anlayışı o milletin ortak değerleri arasında yer
alır.

Tarih: Tarihte yaşanan acı tatlı olaylar yeni nesillerde millî bilincin oluşmasında, millî birlik ve beraberliğin sağ-
lanmasında rol oynar.

➤➤ Bu ögelerin bir araya gelmesi kültürü oluşturur. Kültür bir toplumun devamı için önemli bir unsurdur. Kuşaktan
kuşağa aktarılan ve bir toplumu diğer toplumlardan ayıran hayat tarzı o toplumun millî kültürüdür. Millî kültür
aynı zamanda millî kimliği oluşturur. Kültür, millî birlik ve beraberliğe katkı sağlar. Din, dil, tarih millî kültürün
unsurlarındandır.

11

6. Sınıf Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Etkinlik 2

Kazanım: SB.6.1.2. Sosyal, kültürel ve tarihî bağların toplumsal birlikteliğin oluşmasındaki yerini ve rolünü
analiz eder.

1. Merhaba çocuklar ben Kaşgarlı Mahmut. Karahanlılar Döne-
mi’nde yaşadım.“Divânü Lugât’it-Türk” adlı bir kitap kaleme
aldım. Amacım Araplara Türkçe öğretmek üzere, Arapça ya-
zılmış bir sözlük ve dilbilgisi kılavuzu oluşturmaktı. Kitabımın
Türkçeyi daha derinlemesine öğrenmeye niyetli olanlar için
bir rehber kitap olacağına inanıyorum. Kitabımın bir diğer

a amacı da, Türk dilinin Arap dilinden aşağı kalmayan, yüksek
anlatım gücüne sahip bir dil olduğunu göstermektir.

Merhaba çocuklar ben Karamanoğlu Mehmet Bey. Türk-
çeyi korumak için tüm ülkede uygulanmak üzere şu fermanı
yayımladım: ”Bugünden sonra hiç kimse divanda, dergahta,
bergahta (içine izinle girilen yer, otağ, yüksek divan), mecliste
b ve meydanda Türkçeden başka dilde söz konuşmasın”

“Millî duygu ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin millî
ve zengin olması, millî duygunun gelişmesinde başlıca et-
kendir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil
bilinçle işlensin. ülkesini, yüksek bağımsızlığını korumasını
bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan
c kurtarmalıdır.”

Kaşgarlı Mahmud, Karamanoğlu Mehmet Bey ve Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk di-
liyle ilgili sözlerinden yararlanarak Türkçemizin korunması ve geliştirilmesinin neden
önemli olduğunu belirtiniz.

Milli kültürümüzün geçmişten günümüze ve nesilden nesile aktarılması, yaşaması ve geliş-

mesi dil yoluyla olur. Böylece bir milletin devamlılığı dil sayesinde sağlanmış olur. Kültürel

değerlerimizin devamlılığı için dilimizin korunması gerekir. Çünkü kültürel değerlerimiz, örf

ve âdetler, gelenek ve görenekler dil sayesinde nesilden nesile aktarılır.





12

6. Sınıf Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Etkinlik 2

2. Aşağıda toplumsal birlikteliği güçlendiren kültürel değerlere ait örnekler verilmiştir.
Bu örnekleri kültürel unsurlarla eşleştiriniz.

Örnekler Dil Gelenek Din Sanat Tarih
ve Örf

1. Toplumda estetik anlayışını geliştirir. 

Aynı milletten olan insanlar geçmiş- 
2. lerinin ortak olması sayesinde birlik

ve beraberliklerini sağlayabilirler.

İnsanların ortak inançlara sahip ol- 
3. ması onların bir millet olmasını sağlar.

İnançlar insanları birleştirir.

Toplumların edebiyat, resim, mimari
ve heykel gibi alanlarda ortaya koy-
4. dukları eserler onların ortak bir bağ 

oluşturmalarını sağlar.

Geçmişte yaşanan acı tatlı olay-
lar yeni nesillerde millî bilincin
5. oluşmasında, millî birlik ve beraber-

liğin sağlanmasında rol oynar.

Bir toplumu birbirine bağlayan en 
önemli bağlardandır. Düşünce ve
6. duyguları bildirmeye yarayan anlatım
aracıdır. Böylece insanlar arasında
ortak bir bağ ve duygu kurulabilir.

Bir toplumda eskiden gelen, ku-
şaktan kuşağa aktarılan ve insanlar
7. arasında ortak bağ kuran alışkanlık- 

lar, bilgi, töre ve davranışlardır.

İslamiyet’in birleştirici gücü, millî 
8. kültürümüzü etkileyerek toplumsal

birlikteliğimizi güçlendirmiştir.

Türkçemiz milli kültürümüzün temel
taşıdır. Ona sahip çıkmalıyız.Günlük
9. hayatta Türkçe kelimeler kullanmaya 

özen göstermeliyiz.

13

6. Sınıf Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Etkinlik 2

3. Aşağıdaki öğrenciler toplumsal birliği sağlayan kültürel unsurların hangisinden söz
etmektedirler. Karşılarına yazınız.

Fatih Sultan Mehmet ve Mustafa

Kemal Atatürk gibi devlet adam-

larımız hepimizin ortak değerleri Tarih

a arasındadır. Bu vatanda onlara çok

şey borçluyuz.

Türkçemiz tarihten günümüze Türk

milletinin ortak değeridir. Onu koru- Dil
malıyız. Çünkü o bizim ortak ifade
b biçimimizdir.

Mimar Sinan’ın meydana getirdiği

mimari eserler bugün tüm toplum

tarafından saygıyla karşılanıyor. Bu Sanat

c eserlerdeki zevk ve estetik bugün
bile insanların ilgisini çekiyor.

Önceki kuşaklardan bir sonrakine

geçen, inançlar, bilgiler, yaşam bi- Gelenek ve örf
çimleri ve maddi olmayan kültür

d öğeleri hepimizi birleştiriyor.

14

6. Sınıf Kültürümüzle Yaşıyor ve Gelişiyoruz

Etkinlik 2

Toplumsal birlikteliğimizin güçlenmesine Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre, Mevlâna Celâled-
din-i Rumi gibi şahsiyetlerin eserleri de katkı sağlamıştır.

4. Bu şahsiyetleri araştırarak kültürümüze hangi alanlarda katkı sağladıklarını belirtiniz.

Hacı Bektaş-ı Veli

Doğum ve Ölüm tarihi:

1281-1338 (Doğum ile ölüm tarihi hakkındaki bilgiler net değildir.)

a Hangi dönemde yaşadığı:
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde yaşamıştır.

Kültürümüze yaptığı katkılar:

Kültürümüze dini hayat ve ahlak anlayışı gibi alanlarda önemli

katkılar sağlamıştır.

Yunus Emre

Doğum ve Ölüm tarihi:

1241-1321 (Doğum ile ölüm tarihi hakkındaki bilgiler net değildir.)

b Hangi dönemde yaşadığı:
Türkiye Selçuklu Dönemi

Kültürümüze yaptığı katkılar:

Yazdığı şiirlerle ve yaşantısıyla Türk toplumunda din anlayışı-

nın ve hoşgörü kültürünün yayılmasında önemli rol oynamıştır.

Mevlana Celaleddin Rumi

Doğum ve Ölüm tarihi:
1207-1273
c Hangi dönemde yaşadığı:
Türkiye Selçuklu Dönemi
Kültürümüze yaptığı katkılar:
Türklerde dini hayatın ve edebiyatın şekillenmesinde baş rolü
oynamıştır.Yazdığı eserlerle ve verdiği derslerle Anadolu hal-
kında dinsel hoşgörünün yayılmasını sağlamıştır.

15

6. Sınıf Ön Yargıları Kırıyorum

Ön Yargıları Kırıyorum

➤➤ İnsanların birbirinden ayrılan yanları, farklı özellikleri bulunur. Bunda, doğuştan gelen farklılıkların yanı sıra eği-
timin de rolü vardır. Bazen de kilo, bedensel engellilik gibi kişisel faklılıklar da olabilir. Ya da kişilerin dini, ırkı,
mezhebi ya da siyasi görüşü toplumun geri kalanından farklı olabilir.

Bütün bu farklılıklara saygılı yaklaşmalı; ön yargılı olmamalıyız. Ön yargı toplumsal birliğin sağlanmasını zor-
laştırır. Ayrımcılığın ve çatışmanın artmasına neden olur. Ön yargıların azalması; toplumsal uyumun, birlik ve
beraberliğin kuvvetlenmesini sağlayacaktır.

Önyargılar, önyargıyla yaklaştığımız kişi ya da gruplarla aramıza, fiziksel ya da sosyal mesafe koymamıza yol
açan ve ayrımcılıkla yakından ilişkili tutumlardır. Önyargıların davranışa dönüştüğü durumlarda ise ayrımcılık
söz konusu olur.

Önyargı ve kalıpyargı birbirinden farklı, ama birbirini tamamlayan iki kavramdır.

İnsanlar hakkındaki ön yargılar zamanla kalıp yargı oluşmasına sebep olabilir. Kalıp yargı günlük hayatta kar-
şılaştığımız sorunlardan biridir. Kalıp yargılar toplumsal uyumu olumsuz yönde etkiler.

16

6. Sınıf Ön Yargıları Kırıyorum

Etkinlik 3

Kazanım: SB.6.1.3. Toplumda uyum içerisinde yaşayabilmek için farklılıklara yönelik ön yargıları sorgular.

1. Eğer bir toplumda “ön yargı” ve “kalıp yargı” yaygınlaşmışsa o toplumda birlik ve be-
raberlik bozulur. Eğer tam tersi olarak bu tür davranışlar azalmışsa toplumda belli bir
uyum sağlanmış olur.

Buna göre aşağıda verilen kavramları “toplumsal uyumu sağlayanlar” ve “toplumsal
uyumu bozanlar” şeklinde düşünerek ilgili kutulara yerleştiriniz.

Adalet Sevgi Ayrımcılık Özgürlük

Ön yargı Hoşgörü Ötekileştirmek Suçlamak

Dayanışma Dışlanmak Barış İş birliği

Nefret Merhametli olmak Bölücülük Hakaret etmek

Toplumsal Uyumu Sağlayanlar Toplumsal Uyumu Bozanlar
1. Adalet 1. Ayrımcılık
2. Sevgi 2. Nefret
3. Özgürlük 3. Ön yargı
4. Hoşgörü 4. Ötekileştirmek
5. Merhametli olmak 5. Suçlamak
6. Dayanışma 6. Dışlanmak
7. Barış 7. Bölücülük
8. İş birliği 8. Hakaret etmek

17

6. Sınıf Ön Yargıları Kırıyorum

Etkinlik 3

You Tube’da https://www.youtube.com/watch?v=ej-7Zs1B0JE bağlantısında yer alan
ve yukarıda görseli verilen “Ön Yargı” adlı kısa filmi izleyerek aşağıdaki soruyu cevaplandı-
rınız.
2. Ön yargılarımızdan nasıl kurtulabiliriz?

Önyargılardan kurtulmanın ilk aşaması önyargılarımızın farkında olmaktır. Sonrasında insan-
lar arasındaki iletişim ve duygusal bağ güçlendirilmelidir. Bunun yanında empati ve karşılıklı
saygı anlayışı da geliştirilmelidir.

Kalıplaşmış davranışlar belli bir grup hakkında başkalarından
duyularak, okunarak elde edilen bilgilerin bir araya gelmesiyle
oluşur. Bu davranışlar o grubun bir üyesiyle karşılaşıldığın-
da ona karşı davranışın önceden ayarlanmasına sebep olur.
Kalıplaşmış davranışlar çoğu zaman akılcı olmaktan çok duy-
gusal özelliktedir.

3. Ünlü Psikolog Üstün Dökmen’in bu görüşüne göre kalıplaşmış davranışların çok
yaygın olduğu bir toplumda ne gibi sorunlar ortaya çıkabileceğini maddeler halinde
yazınız?

a. Toplumsal uyumun bozulması
b. Toplumda birlik ve beraberliğin bozulması
c. İnsan ilişkilerinin ve iletişimin zarar görmesi

18

6. Sınıf Birlikte Daha Güçlüyüz
Birlikte Daha Güçlüyüz

➤➤ Toplumsal dayanışma ve yardımlaşma toplumun kurum ve kuruluşlarıyla ortak değerlerde birleşmesi ve birlik-
te hareket etmesidir. Toplumumuz bu konuda tarihten günümüze çok güzel örnekler vermiştir.

Bunlardan biri 2011 yılında meydana gelen Van depreminde tüm Türkiye seferber olmuş; depremden zarar gö-
ren vatandaşlarımıza maddi ve manevi yardımda bulunulmuştur. Bu gibi yardımlar toplumda meydana gelen
yıkımların daha kısa sürede atlatılarak eski günlerine kavuşması için iyi bir örnektir.

Sivil toplum kuruluşları gönüllülük esasına dayalı olarak yaptıkları çalışmalarla toplumda dayanışmanın oluş-
masına katkı sunarlar.

Örneğin maddi zorluklar çeken öğrencilere eğitim alanında fırsat eşitliği sağlamak
amacıyla Türk Eğitim Vakfı (TEV) kurulmuştur. Türk Silahlı Kuvvetlerinde yaptı-
ğı vatan hizmet esnasında şehit olan veya herhangi bir nedenle hayatını kaybeden
Mehmetçiklerin bakmakla yükümlü oldukları yakınları ile gazi ve engelli Mehmetçik-
lere destek olmak amacıyla Mehmetçik Vakfı faaliyet göstermektedir.

19

6. Sınıf Birlikte Daha Güçlüyüz

Etkinlik 4

Kazanım: SB.6.1.4. Toplumsal birlikteliğin oluşmasında sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı destekleyici
faaliyetlere katılır.

1. Tabloda verilen etkinliklerden hangileri “sosyal yardımlaşma” kavramıyla açıklanabilir?
Karşısına “” işareti koyarak belirtiniz.

1. Engelli vatandaşlarımızın ihtiyaçlarının giderilmesi 

2. Okulda satranç turnuvasının düzenlenmesi

3. Ankara gezisinde Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin ziyaret edilmesi 
4. Ramazan Bayramı’nda huzurevi ziyaretlerinin yapılması

5. 23 Nisan töreninde günün anlam ve önemine ilişkin broşürlerin dağıtılması

6. Lösemili çocuklar için LÖSEV’e katkıda bulunulması 

7. Suriye’li mültecilerle ilgili farkındalık oluşturmaya yönelik ziyaretlerin yapıl- 
ması

8. Edirne’ye akademik amaçlı bir kültür gezisinin düzenlenmesi

9. Trabzon’daki sel felaketinde evsiz kalanlara çadır ve battaniye toplanması 

10. Okulda futbol kulübünün kurulması

11. Mehmetçiğe destek amaçlı olarak Mehmetçik Vakfı’na bağış yapılması 

12. 6. sınıf öğrencilerinin mahallelerindeki ihtiyaç sahipleri için kermes düzen- 
lemeleri

13. Bir grup insanın doğayı korumak için bir vakıf çatısı altında ortak faaliyet-
lerde bulunmaları

14. Gülbahçe semt sakinlerinin futbol turnuvası düzenlemeleri

15. Belediye seçimlerinin büyük bir katılımla gerçekleşmesi

16. Bir grup öğrencinin okullarından topladıkları kitapları ihtiyaç sahipleriyle 
paylaşmaları

20

6. Sınıf Birlikte Daha Güçlüyüz

Etkinlik 4

2. Aşağıda logoları verilen kuruluşlarla ilgili soruları cevaplayınız.

a. Tamer Bey ülkemizde eğitim görmek isteyen fakat buna maddi gücü yetmeyen ve bu
alanda her türlü ilgi ve yardım görmeğe değer gençlerimizin okuyabilmesi için gönüllü
çalışmak istemektedir.
Buna göre Tamer Bey logosu verilen kuruluşlardan hangisine başvurmalıdır?
TEV

b. Bilge Hanım şehit düşen askerlerimizin bakmakla yükümlü oldukları yakınları ile gazile-
rimize bağışta bulunmak istemektedir.
Buna göre Bilge Hanım logosu verilen kuruluşlardan hangisine başvurmalıdır?
Mehmetçik Vakfı

c. Atatürk Ortaokulu 6.sınıf öğrencileri kendi aralarında topladıkları paraları sel felaketinde
yardım bekleyen ailelere ulaştırmak istemektedirler.
Buna göre öğrenciler logosu verilen kuruluşlardan hangisine başvurmalıdır?
Kızılay

d. Ali Bey ve ailesi Kurban Bayramı’nda lösemili çocukların ihtiyaçları için kurban bağışında
bulunmak istemektedir.
Buna göre Ali Bey ve ailesi logosu verilen kuruluşlardan hangisine başvurmalıdır?
LÖSEV

21

6. Sınıf Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum

Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum

➤➤ Her insanın doğuştan gelen hakları vardır. Başkalarının yaşama şekline müdahale etmeden kendi yaşamımı-
za yön verme özgürlüğüne hak denir. Haklarımız devlet tarafından anayasayla güvence altına alınmıştır. Bu
yüzden bunlar temel hak olarak nitelendirilir. Temel haklarımızın özellikleri vazgeçilmez, devredilmez ve doku-
nulmaz olmasıdır. Bu haklar insan onurunu güvence altına alır.

Bütün hakların ortak kökeni özgürlüktür. Özgürlük, herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın
düşünme veya davranma, herhangi bir şarta bağlı olmama durumudur. Özgürlüğü sağlamak üzere kişilere
yasalar çerçevesinde geçerli haklar tanınır. Örneğin çalışmak her insanın hakkıdır ve bu hak sayesinde insan
dilediği işte çalışma özgürlüğüne sahip olur.

Her insanın hakkının sınırı, bir başkasının hakkının sınırında biter. Bu nedenle de insanların elde ettiği her hak,
onlara belirli sorumluluklar da yükler. Sorumluluk, kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren
herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir. Her insan, hakkını kullanırken başkalarının haklarına da saygı
duymak zorundadır.

Hak ve özgürlüklerin ihlal edilip edilmediği çeşitli kurumlar tarafından denetlenmesi gerekir. Ülkemizde ço-
cukların haklarını kullanmasına ve sorunlarını çözmelerine yardımcı olacak birçok resmî kurum ve sivil toplum
kuruluşu vardır. Bunlardan biri “Kamu Denetçiliği Kurumu”dur.

Özel Yaşamın Yaşama
Gizliliği Hakkı Hakkı

Din ve Vicdan TEMEL Vatandaşlık
Özgürlüğü HAKLARIMIZ Hakkı
Hakkı
Sağlık
Düşünce Hakkı
ve İfade
Özgürlüğü

Hakkı

Eğitim Kişi
Hakkı Dokunulmazlığı

Hakkı

22

6. Sınıf Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum

Etkinlik 5

Kazanım: SB.6.1.5. Bir soruna getirilen çözümlerin hak, sorumluluk ve özgürlükler temelinde olması gerek-
tiğini savunur.

1. Aşağıda verilen ifadeleri hak veya sorumluluk olarak değerlendirip uygun kutucuğu
işaretleyiniz.

İfadeler Hak Sorumluluk

1. Ödevlerini zamanında yapmak 
2. Yere çöp atmamak 
3. Oyun oynamak 
4. Okul eşyalarına zarar vermemek 
5. Vergi vermek 
6. Oy kullanmak 
7. Mutlu ve huzurlu bir ailede yetişmek 
8. Eğitim almak 
9. Sağlık hizmeti almak 

10. Okul kurallarına uymak 
11. Sınıftaki araç ve gereçleri özenli kullanmak 
12. Okula zamanında gitmek 

13. Başkalarının haklarına saygı göstermek 

14. Okul çalışanlara saygılı olmak
15. Düşüncelerimizi ifade etmek

23

6. Sınıf Sorunlarımın Çözümünü Biliyorum

Etkinlik 5

2. Aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde doldurunuz.

1. D Sorunları, haklarımı dikkate alarak çözmeye çalışırım.

2. D Sorunlarımı özgürlüklerim çerçevesinde çözmek isterim.
3. D
4. Y “Kamu Denetçiliği Kurumu” ülkemizde haklarımızla ilgili sorunların
5. D çözümünde etkin rol oynar.
6. Y
7. D Bir işte çalışmak çocukların sorumlulukları arasındadır.
8. Y
9. Y Sorunların çözüm aşamasında dilekçe yazma ve bilgi edinme gibi
10. D haklarımdan yararlanırım.
11. D
12. Y Hak ve özgürlüklere sahip olmak demek, istediğimizi yapma anla-
13. Y mına gelir.
14. Y
15. D Bizi ilgilendiren konularda bir karar alınırken fikrimizi söylemek bi-
zim hakkımızdır.

Temel haklarımız arasında yer alan yaşama hakkı belli durumlarda
sınırlanabilir.

Bütün haklar sınırsız bir şekilde kullanılabilir.

Dili, dini, ırkı ne olursa olsun her çocuk, sadece çocuk olduğu için
hak ve özgürlüklere sahiptir.

Karşılaştığımız sorunları çözerken haklarımız ve sorumluluklarımız
doğrultusunda hukuka uygun hareket etmeliyiz.

Günlüğümüzün, mektuplarımızın ve özel eşyalarımızın karıştırılması
konut dokunulmazlığı hakkının ihlalidir

Demokratik ülkelerde insan hakları, çocuk hakları ve vatandaşlık
hakları yöneticilerin isteğine bağlıdır.

Ülkemizde Kamu Denetçiliği kurumu sadece radyo ve televizyon ya-
yınları hakkında gelen şikâyetleri değerlendirmek için kurulmuştur

Günümüzde bazı resmi kurumlara ait telefon hatları sayesinde di-
lekçe vermeden de şikâyetlerimizi iletebiliriz.

24

6. Sınıf Birey ve Toplum KKT - 1 

1. Murat Bey bir gazetede özel hayatıyla ilgili izinsiz 4. Gelenek ve görenekler, bayrak, insan yaşamına
görüntülerinin yayınlandığını fark etmiştir. saygı, barış, dürüstlük, adalet, yardımseverlik
gibi örnekler aşağıdaki kavramlardan hangi-
Hak ihlali ile karşı karşıya kalan Murat Bey’in siyle ilgilidir?
aşağıdakilerden hangisini yapması yanlıştır?
A) Haklar B) Özgürlükler
A) Hak ve özgürlükler temelinde bir çözüm üret- C) Ödevler D) Toplumsal değerler
mek

B) Gazeteye kapatma davası açmak
C) Yasal yollara başvurmak
D) İnsan hakları kuruluna başvurmak

2. Aşağıdakilerden hangisi topluma karşı sorum- 5. Toplumsal değerler, belli bir toplumda ya da
luluklarımızdan biri değildir? toplumsal grupta oluşan, ortaklaşa kabul gören
düşünce ve kurallardır.
A) Ortak yaşam alanlarını korumak
B) Ödevlerimizi yapmak Aşağıdakilerden hangisi toplumsal değerlerin
C) Kamu mallarını korumak işlevlerinden biri değildir?
D) Çevreyi temiz tutmak
A) Toplumun birliğini sağlar.

B) Toplumun üyelerini birbirine yaklaştırır, bir ara-
da tutar.

C) Toplumsal yaşamın düzen içinde devamlılığını
sağlar.

D) Toplumda çatışmaların yaşanmasına neden
olur.

3. Ayrımcılık, bir gruba veya grubun üyelerine karşı 6. Vatandaşın devletten isteyebileceği hakların ya-
önyargılardan beslenen olumsuz tutum ve davra- nında; devlete karşı yerine getirmesi gereken
nışların tümüyle ilgili bir süreçtir. ödev ve sorumlulukları da vardır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi ayrımcılı- Buna göre aşağıdakilerden hangisi yerine ge-
ğın engellenmesinde etkili olan yaklaşımlardan tirmemiz gereken ödev ve sorumluluklardan
değildir? biri değildir?

A) Kalıp yargılara göre düşünmek A) Askerlik yapma B) Oy kullanma

B) Empati kurmak C) Vergi verme D) Dilekçe hakkı

C) Hoşgörülü olmak

D) Ötekileştirici bir dil kullanmamak

25

6. Sınıf Birey ve Toplum KKT - 2 

1. Aşağıdakilerden hangisi toplumda ayrımcılığı- 4. Aşağıdakilerden hangisi, içinde yaşadığı top-
na karşı olan ve birlik beraberliği savunan bir luma ve insanlığa karşı sorumluluklarını yerine
kişinin davranışları arasındadır? getirmek için çaba gösteren bir kişinin davra-
nışı olamaz?
A) Okul meclisine yalnızca erkek çocukların eşit
haklarla katılabilmesinden yana olmak A) Kendini ilgilendiren konularda görüşlerini söy-
lememek
B) Bütün çocukların kendilerini etkileyen konular-
da görüş bildirmeleri gerektiğini savunmak B) Küçük sınıflardaki öğrencilere derslerinde yar-
dımcı olmak
C) Karar alma süreçlerine yalnızca yaşça büyük
erkek çocukların katılması gerektiğini savun- C) Toplumsal değerlere önem vermek
mak
D) Okulun temiz ve güzel olması için çaba harca-
D) Futbol gibi erkeklere özgü sporlara kızların ka- mak
tılmaması gerektiğini savunmak

2. Gülşen aşırı kiloları yüzünden bazı arkadaşları ta- 5. Hak ve özgürlüklerin ihlal edilip edilmediği çeşitli
rafından birçok oyuna alınmamaktadır. kurumlar tarafından denetlenmesi gerekir.

Buna göre Gülşen’in arkadaşlarıyla ilgili ola- Buna göre aşağıda verilen kurumlardan han-
rak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? gisi bu amaca hizmet etmektedir?

A) Hoşgörülü B) Önyargılı A) TÜBİTAK
C) Paylaşımcı D) Cesaretsiz B) Kamu Denetçiliği Kurumu
C) Türkiye İstatistik Kurumu
D) Radyo Televizyon Üst Kurulu

3. Bir ülkede adalet ve eşitlik gibi değerler sağ- 6. Özgürlük, eşitlik, kardeşlik, adalet, sevgi,
lanmazsa aşağıdaki durumlardan hangisi söz saygı, hoşgörü, dostluk, dayanışma gibi de-
konusu olabilir? ğerlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A) İnsanlar haklarını kolaylıkla elde edebilirler.
B) Toplumsal birliktelik bozulur. A) Tüm insanlar bu değerlere sahip olmalıdır.
C) İnsan hak ve özgürlükleri geliştirilebilir.
D) Toplumda manevi değerler gelişir. B) Sosyal rollerin zayıflamasına neden olur.

C) İnsanlar, bu değerleri günlük yaşamın bir par-
çası hâline getirmelidir.

D) Bu değerler toplumsal birlikteliği sağlar.

26

2. ÜNİTE

KÜLTÜR VE MİRAS

Destan ve Yazıtlarda Türkler
İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

İslamiyet ve Türkler
Yeni Yurt Anadolu
Medeniyete Yön Veren Yollar

Kazanımlar

➢➢ SB.6.2.1. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinin coğrafi, siyasal, ekonomik ve kültürel özelliklerine ilişkin
çıkarımlarda bulunur.
İslamiyet’in ortaya çıkışını ve beraberinde getirdiği değişimleri yorumlar.
➢➢ SB.6.2.2. Türklerin İslamiyet’i kabulleri ile birlikte siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda meydana gelen deği
➢➢ SB.6.2.3. şimleri fark eder.
Türklerin Anadolu’yu yurt edinme sürecini XI ve XIII. yüzyıllar kapsamında analiz eder.
Tarihî ticaret yollarının toplumlar arası siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkilerdeki rolünü açıklar.
➢➢ SB.6.2.4.
➢➢ SB.6.2.5.

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Destan ve Yazıtlarda Türkler

➤➤ Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık

Türklerin ilk ana yurdu Orta Asya’dır. Orta Asya etrafı yüksek dağlarla çevrili bir bölgedir. Bu nedenle iklimi
karasaldır. Türkler zaman içerisinde siyasi, ekonomik ve doğal faktörlerin etkisiyle Orta Asya’yı terk ederek
dünyanın farklı bölgelerine göç etmek zorunda kalmışlardır.

Fakat bütün Türk boyları Orta Asya’yı terk etmemişlerdir. Yaşamaya elverişli yerler bulanlar o bölgede kalarak
daha sonraki dönemlerde bulundukları yerlerde büyük devletler kurmuşlardır. Göçlerden sonra, Orta Asya’da
kalan Türk boyları, bu bölgede Büyük Hun Devleti (Asya Hun), Kök Türk Devletleri ve Uygur Devleti’ni
kurmuştur.

- İlk Türk toplulukları genelde göçebe yaşarlardı. Bu yaşam tarzına “bozkır kültürü” denirdi. Hayvancılık en
önemli ekonomik faaliyetti. Toplumsal yaşam genelde çadırlarda sürdürülürdü. Konargöçer bir hayat sözko-
nusuydu. At çok önemli bir ulaşım aracıydı.

- Türkler Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçtiler. Bu dönemde tarım önem kazandı. Uygurlar şehirler
kurdular ve mimari eserler meydana getirdiler.

- Türkler, hükümdarlık yetkisinin kendilerine Gök Tanrı tarafından verildiğine inanıyorlardı. Bu yetkiye “kut”
denirdi.

- Türklerde ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır. Bu inanış hükümdar öldüğünde hanedan üyeleri
arasında taht kavgaları yaşanmasına neden olmuştur.

- İlk Türk devletlerinde devlet işleri Kurultay (toy) adı verilen mecliste görüşülürdü.

- Sürekli hareket hâlinde bulunan Türk toplumunda aile ve soy birliği ön plandaydı. Sınırlı olan otlakları kul-
lanma zorunluluğu aile ve grup ilişkilerini güçlendirmişti. Toplumun en küçük birimi aile idi. Aileler sülaleleri,
sülaleler boyları, boylar milleti, millet de devleti oluştururdu.

- Türklerde sosyal ve siyasal yaşamı düzenleyen yazılı olmayan hukuk kurallarına töre adı verilirdi.

- Türklerin İslamiyet öncesinde en önemli dinleri Gök Tanrı inancıydı. Türkler ölümden sonraki yaşama inanır-
lar, ölen kişileri eşyaları ile birlikte yuğ adı verilen bir törenle gömerlerdi.

- Ölümden sonraki yaşama inandıkları için ölünün değerli eşyaları ve silahları da mezara konurdu. Mezarların
etrafına, kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar küçük heykeller dikilirdi. Buna balbal, mezarlara ise kurgan
denirdi.

- İlk Türk devletleri İpek Yolu üzerinde kurulmuşlardır. İpek Yolu Çin’den Anadolu’ya kadar uzanan bir ticaret
yoluydu. Bu yol üzerinde Türkler Çinlilerle büyük mücadeleler yapmışlardır.

➤➤ Asya Hun Devleti (MÖ 220 - MS 216)
Asya Hun Devleti tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Tarihte ilk defa bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan
Türk Devleti olma özelliği taşır. Başkentleri Ötüken şehridir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman’dan
sonra yerine oğlu Mete Han geçmiştir.

29

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Çinliler bu dönemde, Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddi’ni yaptılar. Oğuz Kağan Destanı önemli
destanlarıdır. Bu destandaki kişinin Mete olduğu sanılmaktadır. Mete Han, orduda onlu sistemi uygulamıştır.
Günümüzde orduların birçoğu bu sistemi geliştirerek kullanmaktadır.

Hunların temeli konargöçer yaşam tarzına dayanır. Bu nedenle yerleşik hayata özgü olan tapınak, saray, kale
gibi sanat yapılarına Hun sanatında pek rastlanmaz. Mete Han’ın ölümünden sonra güç kaybeden devlette
taht kavgaları yaşanmıştır. Devlet önce Kuzey ve Güney Hun Devleti diye ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunları’nın
bir kısmı batıya göç ederek Kavimler Göçü’ne neden olmuştur. Hun Devleti MS 216’da Çinliler tarafından
yıkılmıştır.

➤➤ Kök Türk Devleti (552-630)
Türk adını kullanan ilk Türk devletidir. Kurucusu Bumin Kağan’dır. Bumin Kağan 552’de dağınık Türk boylarını
toplayarak Köktürk devletini kurmuştur Başkenti Ötüken’dir.

İlk Türk alfabesini (Orhun/Göktürk alfabesi) kullanmışlardır. Mukan Kağan’ın ölümünden sonra yaşanan taht
kavgaları ve Çin baskıları nedeniyle devlet 630 yılında yıkılmıştır.

Kutluk Han, 682’den itibaren Kök Türkleri yeniden bir araya getirerek II. Kök Türk Devleti’ni (682-742) kurdu.
Bu devlete bu nedenle Kutluk Devleti de denilmektedir.

Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk zamanında yaşamıştır. Kök Türk heykel
sanatının en güzel örnekleri balballardır. Türkler, ölen kahramanlarının mezarları başına hayatayken yendiği ve
öldürdüğü düşmanlarının heykellerini dikerlerdi. Çünkü öldürdükleri kişilerin diğer dünyada kendilerine hizmet
edeceği inancındaydılar. Bu heykellere balbal adı verilirdi. En önemli destanları Ergenekon Destanı’dır. Kök
Türklerden günümüze kalan en önemli eser Köktürk Yazıtlarıdır (Orhun Yazıtları).

Kök Türk Yazıtları (Orhun Yazıtları)

Bu yazıtlar II. Kök Türk Devleti döneminde Bilge Kağan, Kültigin Kağan ile vezir Tonyukuk adına dikilmiş-
tir. Bunlar Türk tarihi ve edebiyatının yazılı ilk belgeleridir. Bu yazıtlar 38 harften oluşan Kök Türk alfabesi
ile yazılmıştır. Kök Türk Yazıtlarında dünyanın yaratılışı, Kök Türk Devleti’nin kuruluşu, yıkılışı ve tekrar
kuruluşu anlatılmıştır. Bu yazıtlarda toplumsal hayatın her alanıyla ilgili öğütler verilmiştir.

➤➤ Uygur Devleti (745-840)
Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. Başkenti Karabalgasun’dur. Yerleşik yaşamı benimseyen ilk Türk top-
luluğudur. Bunun sonucunda Hun ve Kök Türklerden farklı olarak olarak tarımla uğraşmışlar ve mimari eser
meydana getirmişlerdir.

Mani dinini kabul etmişlerdir. Mani dinine göre hayvansal gıdaların tüketilmesi yasaktı. Uygurlar bitkisel gıda
tüketmek için toprağı ekip biçmeye başladılar. Bu yüzden Uygurlar, yerleşik hayata alışmış ve savaşçı özellik-
lerini yitirmeye başlamışlardır.

Tahta harflerden matbaayı oluşturup kağıdı kullanmışlardır. Bu yazılı kültürün ve edebiyatın gelişmesini sağla-
mışlardır. En önemli destanları Türeyiş Destanı ve Göç Destanı’dır.

30

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

OKUMA PARÇASI

ALTIN ELBİSELİ ADAM

1970 yılında, Kazakistan’da Alma-Ata’nın 50 km. kuzeyinde bulunan Esik kasabasında, garaj yapmak ve yol
açmak için alçak bir tepenin düzeltilmesine karar verildi ve kazı başladı. O tarihe kadar o alçak tepenin bir
höyük olduğunu kimse bilmiyordu. Çevrede eski kalıntılar da yoktu.

Kazı yapılırken kullanılan araç büyük bir kayaya çarptı. İşçiler kayayı parçalamak için üzerini örten toprakları
kürekle açtılar ve bunun işlenmiş bir kaya olduğunu gördüler.

Durum, ilgili resmî makamlara bildirildi ve inceleme yapan arkeologlar tarihi bir eserle karşılaştıklarını gördüler.
O tepe bir höyüktü, büyük bir mezarın üzerine yığılan kum tümsek idi.

Höyüğü açan arkeologlar muhteşem bir mezarla karşılaştılar. Bu, bir lâhid değil, Mısır piramitlerindeki firavun
odasını andıran, her tarafı kapalı, süslü kayalarla yapılmış bir oda idi. Bu odayı itina ile açtılar ve asıl şaşkınlık
o zaman oldu. Çünkü, bu ölü odasının içi pırıl pırıl altın eşya ile doluydu. Altın olmayan eşyalar da çoktu.

En göz alıcı ve harika nitelikteki eşya, altından yapılmış bir elbise idi. Çizmesinden başlığına, kemerinden kılıç-
larına kadar her şeyi saf altın olan bir elbise.

Altın elbisenin başlığı ok ve tuğlarla süslü. Alın hizasında koç, geyik ve at kabartmaları var. Bu kabartmalara,
kama kılıfında ve öteki eşyalarda da rastlanıyor. Belindeki kemerin solunda bir kılıç, sağında ise bir kama asılı.
Ceketin altındaki düz pantolonun paçaları çizmenin içine giriyor. Ceket, yüzlerce üçgen altının birleştirilmesin-
den meydana gelmiş, çorabın çizme ile diz kemiği arasında kalan kısmında yine üçgen parçalar, çizmede ise
dörtgen parçalar var.

Tarihçiler bu elbisenin bir tigine (prense) ait olduğunu söylüyor, fakat tiginin kimliğini henüz bilemiyorlar. Onun
için yazılarda adı “Altın Elbiseli Adam” olarak geçiyor.

Fakat, Altın Elbiseli Adam’ın mezarında bulunan en değerli şey ne bu altınlardır, ne de diğer eşyalar. Bu mezar-
da bulunan en değerli tarihi belge, yarısı kırık bir kabın üzerindeki 26 harflik iki satır yazıdır. Bu yazı, tarih ilmîne,
özellikle Türk tarihi ve medeniyetine ışık tutan, yeni boyutlar kazandıran bir belgedir. Bugüne kadar bilinen en
eski Türk yazısı, Yenisey ve Orhun anıtlarındaki yazılardı ve bunlar zamanımızdan 1400 yıl geriye uzanıyordu.
Oysa, Esik’teki mezarda bulunan bu yazı 2500 yıllık bir belge idi.

Rus tarihçilerin okuduğu 26 harflik yazının anlamı şudur:

“TİGİN 23’ÜNDE ÖLDÜ. ESİK HALKININ BAŞI SAĞ OLSUN.”

31

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 6

Kazanım: SB.6.2.1. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletlerinin coğrafi, siyasal, ekonomik ve kültürel özellikle-
rine ilişkin çıkarımlarda bulunur.

1. Yukarıda verilen resim ilk Türk devletlerinde kültürün önemli bir parçasını oluşturan bozkır
kültürüne aittir.

Buna göre bozkır kültürüyle ilgili soruların yanında verilen kutucukları işaretleyerek
cevaplandırınız?

a. Toplumsal hayat nasıldır?

 Göçebe Yerleşik

b. Hangi ekonomik faaliyet daha yaygındır?

Tarım  Hayvancılık

c. Ulaşım aracı olarak daha çok ne kullanılmaktadır?

 At Kızak

d. Sanat alanında daha çok ne tür eserler meydana getirilmiştir?

 Taşınabilir eşyalar Mimari eserler

e. Hangi eşya daha yaygın olarak kullanılır?

Demirden dolap  Halı

f. Toplumsal hayatı düzenleyen kurallar sistemi nasıldır?

 Yazısız hukuk (Töre) Yazılı hukuk

g. İklim özellikleri nasıldır?

Ilıman iklim  Sert karasal iklim

32

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 6

2. Aşağıda İslamiyet’ten önce yaşamış olan Türk devletlerine ait bazı bilgiler verilmiştir.
Bu bilgilerin hangi kavrama ait olduğunu bularak karşısına yazınız.

Bozkır kültürü Balbal Kut Hatun Yuğ

Gök Tanrı Toy Kurgan Töre İpek Yolu

Orta Asya Türk Devletleriyle ilgili bilgiler İlgili kavram
İpek Yolu
1. Çin’den başlayarak tüm Orta Asya’yı geçen ve Ana- Kurgan
dolu’ya ulaşan tarihi ticaret yolu Balbal
Kut
2. Orta Asya’da eski Türk mezarlarına verilen isim
Bozkır kültürü
3. İlk Türk devletlerinde mezarların etrafına, kişinin öldür- Hatun
düğü düşman sayısı kadar dikilen mezar taşları
Gök Tanrı
4. Türklerde hükümdara ülkeyi yönetme yetkisinin Tanrı Töre
tarafından verildiğine inanılması Toy
Yuğ
5. İlk Türk topluluklarının genelde göçebe şeklindeki ya-
şam tarzı

6. İlk Türk devletlerinde kağanın eşinin ünvanı

7. Türklerin İslamiyet öncesinde en önemli dinleri

8. Türklerde sosyal ve siyasal yaşamı düzenleyen yazılı
olmayan hukuk kurallarına verilen isim

9. İlk Türk devletlerinde diğer adı Kurultay olan ve ülke
yönetiminde etkili meclisin adı

10. Eski Türklerin ölü gömme törenlerine verilen isim

33

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 26

3. Asya Hun Devleti’yle ilgili verilen ifadeleri inceleyerek doğru veya yanlış olanların kar-
şılarına “” işareti koyunuz.

Asya Hun Devleti İle İlgili Bilgiler Doğru Yanlış
1. Devletin bilinen ilk hükümdarı Mete Han’dır.


2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. 

3. Asya Hun hükümdarı Mete Han’ın hayatı Ergenekon Destanı’n- 
da anlatılmaktadır.

4. Yerleşik hayat yaşadıkları için tarımla uğraşmışlardır. 

5. Demiri işleyerek günlük hayatlarında kullanmışlardır. 

6. Mete Han zamanında Çin Seddi’ni kolayca aşarak Çin impara- 
torunu yıllık vergiye bağlamışlardır.

7. Yaşadıkları coğrafyada tapınak, saray, kale gibi sanat yapılarına 
rastlanmaktadır.

8. Hun kadın savaşçıların kurganlara ilginç takılarla gömülmesi 
ahiret inancının olduğunu gösterir.

9. Mete Han’ın askeriyede oluşturduğu “onlu sistem” günümüze 
kadar gelmiş ve dünyadaki birçok devlete örnek olmuştur.

10. En yaygın dini inançları mani diniydi. 

11. Hun Devleti MS 216’da Çinliler tarafından yıkılmıştır. 
12. Ülke sorunlarının görüşüldüğü yere kurultay ya da toy denir. 

34

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 62

4. Kök Türkler ile ilgili aşağıdaki ifadeleri inceleyerek doğru veya yanlış olanların karşı-
larına “” işareti koyunuz.

Kök Türkler İle İlgili Bilgiler Doğru Yanlış
1. Başkentleri Ötüken’dir.


2. Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. 

3. Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. 

4. Gelişmiş şehirler ve yüksek surlu kaleler inşa etmiş- 
lerdir.

5. En önemli destanları Ergenekon Destanı‘dır. 

6. İslamiyet’i kabul ederek ilk Türk İslam eserlerini mey- 
dana getirmişlerdir.

7. Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olarak kabul edilen Or- 
hun Yazıtları’nı dikmişlerdir.

8. Uygur alfabesiyle eserler meydana getirmişlerdir. 

9. 1. Kök Türkler yıkılınca Kutluk Kağan tarafından 2. 
Kök Türk yani “Kutluk Devleti” kurulmuştur.

10. Kök Türk Yazıtları Bilge Kağan, Kültigin Kağan ile ve- 
zir Tonyukuk adına dikilmiştir.

11. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. 

12. Göktanrı dinine inanmışlardır. 

13. Ülke yönetiminde “kut” inancı etkilidir. 

35

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 26

5.

Yukarıda verilen resim Kök Türk Yazıtlarına aittir. Kök Türk Yazıtlarıyla ilgili aşağıdaki
soruları cevaplandırınız.
a. Kök Türk Yazıtları hangi Türk devleti dönemine aittir?
II. Kök Türk Devleti dönemine aittir.

b. Kök Türk Yazıtlarında hangi konular ele alınmaktadır? Kısaca belirtiniz.
Kök Türk Yazıtlarında dünyanın yaratılışı, Kök Türk Devleti’nin kuruluşu, yıkılışı ve tekrar
kuruluşu anlatılmıştır.
c. Kök Türk Yazıtlarının Türk tarihindeki ve edebiyatındaki önemi nedir?
Bu yazıtlarda Türk adı ilk defa bir millet adı olarak kullanılmıştır.Ayrıca Türk tarihinin ay-
dınlatılmasında kullanılan en önemli belgelerden biridir.
d. Kök Türk Yazıtları hangi alfabeyle kaleme alınmıştır?
Kök Türk alfabesiyle kaleme alınmıştır.

36

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 62

6. Uygur Devleti ile ilgili aşağıdaki ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendi-
riniz.

1. D Matbaa kullanarak kültür alanında ilerlemişlerdir.
2. Y Göçebe bir hayat sürdürerek hayvancılıkta daha çok gelişmişlerdir.
3. D Çin kültüründen etkilenerek Mani dinini kabul etmişlerdir.
4. D En önemli destanları Göç ve Türeyiş’tir.
5. D Saray ve tapınak mimarisinde gelişmişlerdir.
6. D Mani dinini benimsedikleri için savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir.
7. Y İlk Türk alfabesi Uygurlar döneminde oluşturulmuştur.
8. D İlk yerleşik hayata geçen Türk devletidir.
9. D Ticaret, sanat, bilim ve edebiyatta ileri gitmişlerdir.
10. Y Türk edebiyatına ve tarihine ait ilk yazılı eseri meydana getirmişlerdir.
11. Y Oğuz Kağan Destanı Uygurlara aittir.
12. D Şehirleşmeye önem vererek, saray, tapınak ve evler yaptılar.
13. Y Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
14. Y Avrupa’ya göç etmişlerdir.

37

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 26

7. Aşağıda verilen özelliklerin hangi Türk devletine ait olduğunu karşısında verilen bölü-
me yazınız.

Asya Hun Devleti Kök Türk Devleti Uygur Devleti

a Orduda “onlu sistemi” kullanarak dünya Asya Hun Devleti
askerlik tarihine katkı sağlayan Türk devleti

b Türk tarihini ilk yazılı belgeleri kabul edilen Kök Türk Devleti
Orhun Kitabelerini bırakan Türk devleti Uygur Devleti
Uygur Devleti
c Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti
Et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan Mani Asya Hun Devleti
Kök Türk Devleti
d dinini benimseyerek Türklük özelliklerini Kök Türk Devleti
kaybeden Türk devleti

e Orta Asya’da kurulan ilk Türk devleti

f En önemli destanı Ergenekon olan Türk
devleti

g Türk adını kullanan ilk Türk devleti

38

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler

Etkinlik 62

8. Aşağıda verilen kavramları tanımlarıyla eşleştiriniz.

Destan Kavramlar Mani
Ötüken Türeyiş Balbal
Asya Hun Devleti Kurgan Bumin Kağan
Mete Han Uygurlar Çin Seddi
Orhun Yazıtları Töre İpek Yolu
Kök Türk
Oğuz Kağan Kut
Kurultay

Orta Asya Türk Devletleriyle ilgili bilgiler İlgili kavram
1. Çin’den Anadolu’ya kadar uzanan ticaret yolu. İpek Yolu
2. Hun Türklerinin destanıdır.
3. Türk akınlarını durdurmak için inşa edilmiştir. Oğuz Kağan
4. Uygur Devleti’ne ait bir destandır. Çin Seddi
5. Orta Asya Türk devletlerinde, devlet meselelerinin görüşüle- Türeyiş
Kutultay
rek karara bağlandığı yerdir. Mani
6. Hayvansal gıda yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindir.
7. 552 yılında Köktürk Devleti’ni kuran hükümdar. Bumin Kağan
8. İlk Türk Devletlerinde askerlerin mezarlarına hayattayken öl- Balbal
Töre
dürdükleri düşman sayısınca dikilen taşlardır.
9. Türklerde sosyal yaşamı düzenleyen sözlü hukuk kurallarıdır. Orhun Yazıtları
10. Türk tarihinin ilk yazılı eseri kabul edilir. Ötüken
11. Asya Hun Devleti’nin merkezidir. Kök Türk
12. Asya Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’daki tüm Türkleri
Destan
birleştiren en büyük ikinci devlettir.
13. Türk milletinin hayatında büyük yankılar uyandırmış bir Uygurlar
Kurgan
kahramanın ya da tarihi olayın ortak sembol ve ifadelerle Mete Han
zenginleştirildiği uzun hikâyelerdir.
14. Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Kut
15. Türklerin, ölüleri günlük hayatta kullandıkları eşyalarıyla bir- Asya Hun Devleti
likte gömdükleri mezarlarına verilen isimdir.
16. Asya Hun Devleti’nin en parlak devridir.
17. Türklerin hükümdarlık yetkisini kendilerine Gök Tanrı tarafın-
dan verildiğine inandıkları kavram.
18. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.

39

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler KKT - 3 

1. Orta Asya’ da yaşayan Türkler yabancı bir devle- 4. Türklerde Uygurlara kadar hayvancılık ekonomi-
tin esareti altına girmektense başka bir bölgeye sinin hakim olduğu ve taşınabilir sanat eserlerinin
göç etmeyi tercih etmişlerdir. verildiği görülürken; Uygurlardan itibaren tarımsal
üretimin geliştiği ve mimari eserler ortaya koyul-
Bu durum Türklerde aşağıdakilerden hangisi- duğu görülmektedir.
ne daha çok önem verildiğinin kanıtıdır?
Bu durum Uygurların hangi özelliği ile daha
A) Sınırların genişletilmesine çok açıklanabilir?
B) Bağımsız yaşamaya
C) Ticaretin gelişmesine A) Nüfus olarak az olmaları
D) Dinlerini korumaya
B) Yerleşik hayata geçmeleri

C) Askeri olarak güçlü olmaları

D) Ahiret inancına sahip olmaları

2. Asya Hun Devleti Dönemi’nde Türkler; 5. Kağanlık, Türklerde Tanrı tarafından verildiği-
ne inanılan bir yetkiydi. İlk Türk devletlerinde
• Atı evcilleştirmişlerdir. - - - - - - - - adı verilen bu yönetme yetkisiyle
• Demiri işlemişlerdir. hükümdarlığın kan yoluyla babadan oğula geçtiği
• Yaylak ve kışlak hayatı yaşamışlardır. kabul edilirdi.

Bu bilgilere dayanarak Türklerle ilgili olarak Buna göre parçada boş bırakılan yere aşağı-
aşağıdakilerden hangisi söylenemez? dakilerden hangisi gelmelidir?

A) Madenleri kullanmışlardır. A) Kut B) Kurultay
B) Hayvanlardan yararlanmışlardır. C) Divan D) Kurgan
C) Tarımla uğraşmışlardır.
D) Göçebe kültür hakimdir.

3. Orta Asya’da Türk Devletleri İpek Yolu’ na hakim 6. Büyük Hun Devleti’nin, Orta Asya’daki Türk
olmak için Çin ve İran gibi ülkelerle mücadele et- boylarını bir çatı altında toplaması aşağıdaki-
mişlerdir. lerden hangisinin kanıtıdır?

Bu mücadelenin aşağıdaki alanların han- A) Çin karşısında zor duruma düştüklerinin
gisinde üstünlük sağlamak için yapıldığı B) Türk siyasi birliğini sağladıklarının
söylenebilir? C) İpek Yolu’nu ele geçirdiklerinin
D) Yerleşik hayata geçtiklerinin
A) Hukuk B) Ticaret
C) Din D) Sosyal

40

6. Sınıf Destan ve Yazıtlarda Türkler KKT - 4 

1. Dört yüz yıl sonra kendileri ve sürüleri o den- 4. İlk Türk devletlerinin daha çok çadır, kilim, halı
li çoğaldı ki Ergenekon’a sığamaz oldular. Çare gibi taşınabilir sanat eserleri bırakmaları aşa-
bulmak için Kurultay topladılar. Dediler ki; Er- ğıdaki özelliklerinden hangisiyle ilgilidir?
genekon dışında geniş ülkeler varmış. Dağların A) Kut inancına sahip olunmasıyla
arasını araştırıp yol bulalım. Ergenekon’dan çık- B) Hükümdarlığın babadan oğula geçmesiyle
mak için yol aradılar, bulamadılar. O zaman bir C) Göçebe bir yaşam tarzına sahip olunmasıyla
demirci dedi ki: “Bu dağda bir demir madeni var. D) Toy adı verilen toplantılar düzenlenmesiyle
Demirini eritsek, belki dağ bize geçit verir.”
Ergenekon Destanı’ndan alınan yukarıdaki 5. Aşağıdakilerden hangisi Kök Türk Devleti için
bölümden hareketle Kök Türkler ile ilgili ola- söylenemez?
rak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
B) Orhun Abideleri bu dönemde yazılmıştır.
A) Önemli kararları Kurultay’da aldıklarına C) Gök Tanrı dinine inanmışlardır.
B) Nüfus artışı nedeniyle göç etmek istediklerine D) Yerleşik hayata ilk geçen Türk devletidir.
C) Günlük hayatta yazıyı kullandıklarına
D) Yer altı kaynaklarından yararlandıklarına 6. Orta Asya Türk devletlerinde hükümdar öldüğün-
de hanedanın bütün erkek üyelerinin tahta geçme
2. Oğuz Kağan başarısını kutlamak için büyük bir hakkı vardı.
toy verdi. Halka buyruk gönderdi. Çağırılan halk Bu anlayış aşağıdakilerden hangisine yol aç-
birbirine danıştı ve geldi. Oğuz Kağan kırk masa mıştır?
ve kırk sıra yaptırdı. Türlü yemekler, türlü içecek- A) Taht kavgalarının yaşanmasına
ler, tatlılar, kımızlar yediler, içtiler B) Yerleşik kültürün yayılmasına
Hunlara ait Oğuz Kağan Destanı’ndan alınan C) Sınırların genişlemesine
yukarıdaki bilgiden hareketle aşağıdaki çıka- D) Çin ile olan ilişkilerin artmasına
rımlardan hangisine ulaşılamaz?

A) Devletin halk için yemek verdiğine
B) Halkın Oğuz Kağan’ın emrini yerine getirdiğine
C) Halkın tüm ihtiyaçlarının devlet tarafından kar-

şılandığına
D) Halkın toplu mekanlarda birlikte vakit geçirdi-

ğine

3. Uygurlar, Hun ve Kök Türklerden farklı olarak yer-
leşik bir yaşam sürmüştür.
Buna göre Uygurlarda aşağıdaki özelliklerden
hangisinin değişmesi beklenemez?

A) Sanat eserlerinin
B) Yönetim anlayışlarının
C) Ekonomik hayatın
D) Toplumsal yaşamın

41

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

➤➤ İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası
İslamiyet öncesi Arap Yarımadası’nda siyasi birlik yoktu. Toplumda putperestlerin yanı sıra hıristiyan ve yahu-
diler de vardı. Kervan ticareti yaygındı. Ticaret ve hayvancılık yapılırdı.

Kölelik yaygındı. Kadını önemsemeyen Araplar arasında kız çocuklarını diri diri toprağa gömenler olurdu. Ka-
dınlara miras verilmezdi. Bu nedenlerle bu döneme Cahiliye Dönemi denmiştir.

➤➤ İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı
İslam peygamberi Hz. Muhammed’e ilk vahiy 610 yılında geldi. Müslümanların sayısı hızla çoğaldı. Mekke’de
yaşayan ve İslam’a inanmayanlar bunu bir tehdit olarak algıladılar.

Hz. Muhammed, zulme uğramış mazlumlara yardım etme ve zalimlerle mücadele etme amacı taşıyan “Hil-
fu’l-Fudûl” (Erdemliler Topluluğu) adı verilen bir topluluğa katıldı. Hz. Muhammed, Cahiliye Dönemi’nde
“Muhammed’ül Emin” olarak tanınmıştır.

Hz. Muhammed, Mekkeliler tarafından tehdit edilince yanındaki Müslümanlar ile Mekke’den Medine’ye göç
etti. 622 yılında gerçekleşen bu göçe “Hicret” adı verildi. Bu olayın sonucunda Medine’de ilk İslam devleti
kurulmuş oldu.

Mekke’den Medine’ye göç eden Müslümanlara muhacir, Hz. Muhammed’i ve muhacirleri yurtlarında barındı-
rarak onlara büyük yardımlarda bulunan Medineli Müslümanlara da ensar denildi.

Hz. Peygamber Medine’de Müslüman, Yahudi ve Medineli putperestleri bir araya getirerek Medine Sözleş-
mesi’ni yaptı. Bu sözleşme, ahlak ve adalet ilkeleri açısından oldukça önemlidir.

Bundan sonraki süreçte Müslümanlarla Müslüman olmayan Mekkeliler arasında birçok savaş yaşandı. Bedir
Savaşı (624), Uhud Savaşı (625), Hendek Savaşı (627) bu savaşların en önemlileridir. Bu savaşlar Müslü-
manların daha da güçlenmesine neden oldu.

628 yılında Müslümanların Kâbe’yi ziyaret etmek istemesi üzerine Mekkeliler ile Müslümanlar arasında bir
gerginlik yaşandı. Yapılan görüşmelerin ardından Hudeybiye Antlaşması ile sorun çözüldü. Bu antlaşma ile
Mekkeliler, Müslümanları bir devlet olarak resmen tanımış oldu. Mekkelilerin Hudeybiye Antlaşması’nın şartla-
rını bozmaları üzerine İslam ordusu 630 yılında Mekke’yi fethetti. Hz. Peygamber Kâbe’yi putlardan temizledi.

Hz. Muhammed son haccında müslümanlara Veda Hutbesi ile seslenmiştir. Bu hutbede cahiliye adetlerinin
kaldırıldığını açık bir şekilde söylemiştir. Veda Hutbesi’nden sonra vefat etmiştir (632).

Hz. Muhammed vefat ettiğinde İslam dini Arap coğrafyasında büyük ölçüde yayılmıştı. Hz Muhammed’in
vefatından sonra İslam devletinin başına geçen yöneticilere Halife adı verildi. Hz. Muhammed’in vefatından
sonra dört halife dönemi başladı.

42

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

➤➤ Dört Halife Dönemi (632-661)

1. Hz Ebubekir Dönemi: Bu dönemde Kur’an ayetleri toplandı ve kitap haline getirildi. Arap yarımadası dışın-
da ilk fetihler yapıldı.

2. Hz.Ömer Dönemi: İran ve Irak fethedildi. Mısır ve Suriye toprakları ele geçirildi. Sınırlar genişleyip nüfus
arttığı için siyasi, hukuki, sosyal alanlarda düzenlemeler yapılmıştır. Hz.Muhammed’in hicretini başlangıç kabul
eden Hicri Takvim bu dönemde hazırlanmıştır.

3. Hz.Osman Dönemi: Kur’an-ı Kerim çoğaltılarak önemli şehirlere gönderildi. Böylelikle İslamiyet daha hızlı
yayıldı. İlk İslam donanması oluşturuldu.

4. Hz.Ali Dönemi: Müslümanlar arasında ilk ayrılıklar bu dönemde ortaya çıktı. Müslümanlar arasında iç sıkın-
tılar yaşanmıştır. Bu çatışmalar sonucunda Hz. Ali şehit edildi. Böylece Dört halife dönemi sona erdi.

➤➤ Emeviler (661-750)
661 yılında Muaviye tarafından Şam merkez olmak üzere kuruldu. Bu dönemde halifelik saltanat haline geti-
rildi. Emeviler önemli görevlere Emevi soyundan olanları getirdiler.

Fetihlere büyük önem verildi. Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanırken Müslümanlar Avrupa’da İspanya’yı fethetti.
Arap olmayanlar dışlanarak ırkçılık politikası uygulandı. Bu politikaları İslamiyet’in yayılışını yavaşlatırken
Emevi iktidarının yıkılışını hızlandırdı. Sonunda Emeviler Abbasiler tarafından yıkıldı.

Emevilerden sonra yönetime gelen Abbasilerin hakimiyetini kabul etmeyenler İspanya’da Endülüs Emevi
Devleti’ni kurdular. Bu devlet kültürel çalışmalara önem verdi. Mimari eserler, kütüphaneler ve medreseler
inşa ettiler. Böylelikle İslam kültürünü ve bilimi Avrupa’ya tanıttılar.

➤➤ Abbasiler (750-1258)
750 yılında Emevileri yıkarak, Bağdat başkent olmak üzere kuruldular. Abbasiler, Emevilerin aksine ırk ayrımı
yapmadılar. Bu dönemde birçok Türk, Abbasilerde önemli görevlere geldi. Abbasiler, 751’de Talas Savaşı’nda
Türklerle ittifak yaparak Çinlileri mağlup etti. Bu dönemden sonra Türklerin İslamiyet’e girmesi hızlandı.

Harun Reşid döneminde İslam kültür ve medeniyeti çok büyük ilerlemeler kaydetti.

Türk askerleri ve aileleri için “Samarra” adında özel bir şehir kurdular.

Abbasiler bilime ve sanata önem verdiler. Bağdat şehrinde Beyt’ül Hikme adı verilen kütüphane ve çeviri
merkezinden oluşan bir bilim merkezi kurdular.

43

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

Etkinlik 17

Kazanım: SB.6.2.2. İslamiyet’in ortaya çıkışını ve beraberinde getirdiği değişimleri yorumlar.

1. Aşağıda verilen gelişmelerin hangi döneme ait olduğunu karşısında verilen kutucuğu
işaretleyerek gösteriniz.

Gelişmeler Hz. Muhammed
Dönemi
Dört Halife
Dönemi
Emeviler Dönemi
Abbasiler Dönemi

1. Halifelik babadan oğula geçen bir saltanat sis- 
temine dönüştü. 

2. Müslümanlar arasında ilk iç çatışmalar yaşandı.

3. Bağdat’ta “Beyt’ül Hikme” adı verilen bilim 
merkezi inşa edildi.

4. Hz.Muhammed’in hicretini başlangıç kabul 
eden Hicri Takvim oluşturuldu.

5. Medine’de Müslümanlar, Yahudiler ve putpe- 
restler arasında Medine Sözleşmesi imzalandı.

6. Arap ırkçılığı politikası uygulandı. 

7. Kur’an-ı Kerim kitap haline getirildi. 

8. Mekkelilerle Bedir, Uhud ve Hendek savaşları 
yapıldı. 

9. İran, Irak, Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika fethe-
dildi.

10. Türkler için “Samarra” adı verilen özel askeri 
şehirler kuruldu.

44

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

Etkinlik 72

2. Aşağıda boş bırakılan cümleleri uygun sözcükler ile tamamlayınız.

Hicret Dört Halife Muhacir Putpereslik Emeviler

Hz. Ebubekir Endülüs Samarra Hudeybiye Abbasiler
Emevi Devleti

a. Abbasiler döneminde Türkler önemli görevlere getirilmiştir. Böylece

Türklerin İslam’a girişi hızlanmıştır.

b. İslamiyet öncesi Arabistan’da en yaygın inanış Putperestlik dir.

c. İspanya’da kurulan Endülüs Emevi Devleti İslam bilim ve kültürü-

nün Avrupa’ya geçmesini sağladılar.

d. Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye yaptığı göç olayına Hicret
denir.

e. Hz. Muhammed’in vefatı ile Dört Halife Dönemi başlamıştır.

f. Kur’an-ı Kerim Hz. Ebubekir döneminde kitap haline getirilmiştir.

g. Emeviler döneminde Arap olmayanlara kötü davranılmış ve bu ne-
denle İslamiyet’in yayılışı yavaşlamıştır.

h. Abbasiler, Türkler için Bağdat’ın kuzeyinde Samarra şehri kurmuşlar-
dır.

i. Hubediye Antlaşması ile Mekkeliler, Müslümanları bir devlet olarak
resmen tanımışlardır.

j. Hicret’le birlikte Mekke’den Medine’ye göç eden müslümanlara Muhacir
denir.

45

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim

Etkinlik 27

3. İslam tarihi ile ilgili verilen gelişmelerin hangi alanda olduklarını işaretleyiniz.

Gelişmeler Dini
Toplumsal
Askeri
Kültürel
Ekonomik

1. Abbasiler Bağdat’ta “Beyt’ül Hikme adı verilen 
bir kütüphane ve çeviri merkezi kurmuşlardır. 

2. Hz. Ömer Dönemi’nde orduda birçok düzenle- 
me yapılmıştır.

3. Hz. Osman Dönemi’nde Kur’an-ı Kerim çoğal- 
tılarak birçok şehre gönderilmiştir.

4. Emeviler Dönemi’nde ilk Arap parası basılmıştır.

5. Hz. Muhammed Dönemi’nde Müslümanlar kitle- 
ler halinde Mekke’den Medine’ye göç etmişlerdir. 

6. Abbasiler zamanında Irak’ta Mustansıriye 
Medresesi inşa edilmiştir. 

7. Hz. Osman zamanında ilk İslam donanması 
oluşturulmuştur.

Hz. Muhammed zamanında Bedir savaşı sonun-
da esir olan Mekkeli müşriklerden okuma-yazma
8. bilenler, on Müslüman’a okuma-yazma öğret-

meleri şartıyla serbest bırakılmıştır.

Hz. Muhammed zamanında Mescidi Nebevî’nin
inşasında ensar ve muhacirler birlikte çalışmış-
9. lar ve bu durum kaynaşmaları için iyi bir fırsat

oluşturmuştur.

46

6. Sınıf İslamiyet’in Doğuşu ve Değişim KKT - 5 

1. Emeviler döneminde İslam en geniş sınırlarına 4. Aşağıdakilerden hangisi Hz. Muhammed Döne-
ulaşmasına rağmen, İslamiyet’in yayılması zaman mi’nde Müslümanların Mekke’den Medine’ye
içinde yavaşlamıştır. hicret etme nedenleri arasında yer alır?

Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden A) Mekke’de Müslümanların can güvenliğinin teh-
hangisidir? dit edilmesi

A) Doğal sınırlara ulaşılması B) Medine’nin Mekke’ye göre daha gelişmiş bir
B) Askeri başarıların azalması şehir olması
C) Irkçı bir yaklaşım içinde olmaları
D) Nüfusun azalması C) Medine’nin askeri ve coğrafi açıdan önemli ol-
ması

D) Mekke’nin ekonomik açıdan gelişmemiş olma-


2. Hz. Muhammed Veda Hutbesi’nde insanlara şu 5. Emevi yönetimi Arapları diğer Müslüman toplum-
öğütlerde bulunmuştur: lardan üstün görmüşlerdir.
• Arap’ın Arap olmayana üstünlüğü yoktur
• İnsanların canları, malları ve ırzları kutsaldır. Buna göre Emevilerle ilgili aşağıdakilerden
• Ne zulmediniz ne de zulüm görünüz. hangisi söylenebilir?

Buna göre Hz. Muhammed aşağıdaki değerle- A) Eşitlik anlayışına uygun hareket etmemişlerdir.
rin hangisinden söz etmemiştir? B) İslam uygarlığının gelişmesini sağlamışlardır.
C) Halifeliği saltanata dönüştürmüşlerdir.
A) Eşitlik B) Kişisel haklar D) İdari ve askeri açıdan güçlü bir sistem kurmuş-
C) Cesaret D) Barış
lardır.

3. Abbasiler, Türk askerleri ve aileleri için sınır boy- 6. İslam tarihinde Dört Halife Dönemi’ne
larında bulunan özel askeri şehirler kurdular. “Cumhuriyet Devri” de denilmesinin nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
Buna göre, Abbasiler ile ilgili olarak aşağıda-
kilerden hangisine ulaşılamaz? A) Yöneticilerin Hz.Muhammed tarafından belir-
lenmesi
A) Ülke güvenliğini sağlamaya çalıştıklarına
B) İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasına or- B) Halifelerin seçimle işbaşına gelmesi

tam hazırladıklarına C) Yahudi ve Hıristiyan halka inanç hürriyetinin
C) Türklerin savaşçılık özelliklerinden yararlandık- tanınması

larına D) Halifelerin bir anayasaya bağlı olmaları
D) Türkler ile sınır savaşları yaptıklarına

47

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

İslamiyet ve Türkler

➤➤ Türklerin geniş bir coğrafyada yaşamaları ve farklı dinlerle temas hâlinde olmaları, çeşitli din ve inançları
benimsemelerinde etkili olmuştur. İslamiyet’ten önce Türkler Gök Tanrı, Budizm, Şamanizm, Zerdüştlük,
Manihaizm ve Hristiyanlık gibi din ve inançları kabul etmişlerdir. Bunlar içinde en yaygın olanı Gök Tanrı
inancıydı. Bu inanç sisteminde dinî törenleri “Şaman” adı verilen kişiler yönetmiştir.

➤➤ Türklerin İslamiyet’e girme nedenleri
1- Abbasiler Dönemi’nde uygulanan eşitlik ve adalet politikalarının etkisiyle Türklerin kısa zamanda ve kalaba-
lık gruplar hâlinde İslamiyet’i kabul etmesi
2- 751 yılında Araplarla Çinliler arasında yapılan Talas Savaşı’nda Türklerin Arapları desteklemesi ve ikili iliş-
kilerin gelişmesi
3- Türklerin Müslüman Abbasi Devleti’nde önemli askeri görevlere getirilmesi ve bu durumun Türklerle Müslü-
manlar arasında etkileşim meydana getirmesi
4- Ticari amaçlarla müslüman şehirlere yolu düşen Türk tüccarların, Müslümanları ve İslam dinini tanımaları
ve etkilenmeleri
5- İslamiyet’ten önceki Türk inancı olan Gök Tanrı inancında İslamiyet’e benzer yönlerin bulunması (Gök Tanrı
inancının ölümden sonra hayat, cennet ve cehennem anlayışı gibi…)

➤➤ İlk Müslüman Türk Devletleri

1. Karahanlılar (840-1212)
Kurucusu, Bilge Kül Kadir Han’dır ve en parlak dönemini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamışlardır.
İlk Müslüman Türk devletidir. İlk Türk İslam eserleri bu dönemde verilmiştir.

Kaşgarlı Mahmut “Divan-ı Lügâti’t Türk” adlı eserini bu dönemde yazmıştır. Amacı, Türkçenin Arapçadan
zengin bir dil olduğunu anlatmak ve Türkçeyi öğretmek olmuştur.

Yusuf Has Hacip “Kutadgu Bilig” adlı eserini yazmıştır. Kutadgu Bilig “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir.
Yusuf Has Hacip bu kitabında insana mutlu yaşamak için gerekli yolu göstermeyi amaçlamıştır.

2. Gazneliler (963-1187)
Günümüzde Afganistan’ın bulunduğu topraklarda yer alan Gazne şehrinde Alp Tigin tarafından kurulmuştur.

Gaznelilerin en parlak dönemi Sultan Mahmut (Gazneli Mahmut) devridir. Gazneli Mahmut, İslamiyet’i yay-
mak ve ticaret gelirlerini artırmak için Hindistan’a 17 sefer yapmıştır.

Gazneli Mahmud, Abbasi Halifesi adına hutbe okutmuş ve devlete en parlak dönemini yaşatmıştır. Türk hü-
kümdarları arasında “sultan” unvanını ilk kullanan Gazneli Mahmud’dur.

Gazneli Mahmud bilime çok önem vermiştir. Bilim adamlarını sarayında toplamıştır. Biruni bu bilim adamla-
rından biridir. Gazneli Mahmud sarayında misafir ettiği Biruni için “sarayımın en değerli hazinesi” ifadesini
kullanmıştır.

48

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

3. Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Devletin kurucusu Selçuk Bey’dir. Daha sonra ülkenin başına geçen Çağrı ve Tuğrul kardeşler 1015’ten itiba-
ren Anadolu’ya akınlar düzenlediler.

Çağrı Bey, 1040 yılında Gaznelileri, Dandanakan Savaşı’nda yenince Büyük Selçuklu Devleti resmen kurul-
muş oldu.

Selçuklular bundan sonra Anadolu’ya yöneldiler ve 1048 Pasinler Savaşı’yla Bizans ile ilk kez karşı karşıya
geldiler. Büyük Selçuklular bu savaşta Bizans Devleti’ni yenerek Anadolu’nun fethi için cesaret kazandılar.

Anadolu’ya akınlar düzenleyen Selçuklu hükümdarı Alparslan ile Bizans İmparatoru Romen Diyojen) arasında
Malazgirt Savaşı (1071) yapıldı. Selçuklular bu savaşı kazandı. Bu savaş ile Anadolu hızla Türkleşmeye baş-
ladı.

Büyük Selçuklu Devleti’nde Alparslan’ın ölümünden sonra Sultan Melikşah hükümdar oldu. Bu dönem dev-
letin en parlak dönemi olarak kabul edilir.

Melikşah’a devlet yönetiminde vezir Nizamülmülk yardım etmiştir.

Nizamülmülk, Selçukluların en ünlü veziridir. İyi bir devlet adamı olmasının yanı sıra kültürel faaliyetlere de
önem vermiştir.

O dönemin üniversitesi sayılan “Nizamiye Medreselerini” kurmuştur. Ayrıca “Siyasetname” adlı eser yaz-
mış. Bu eserde devlet işlerinin nasıl olması gerektiğini anlatmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti
49

6. Sınıf İslamiyet ve Türkler

➤➤ İslamiyet İle Birlikte Türklerin Hayatında Neler Değişti?
Türklerin İslamiyet’i kabulü ile birlikte yönetim, kültür ve eğitim, ekonomi ve toplumsal alanlarda bazı değişik-
likler olmuştur. Bu değişiklikler şunlardır:

➤➤ A) Yönetim Alanında Yaşanan Değişimler
1. İslam öncesinde görülen kurultay, divan adı verilen bir meclise dönüştü.
2. Hükümdarlar halife tarafından onaylanmaya başlandı.
3. Halife adına hutbe okutulmaya başlandı.
4. Paraların üzerine halifenin ismi yazıldı.
5. Hükümdarlar İslami isim ve unvanlar aldılar.
6. İlk Türk-İslam devletlerinde yöneticilerin kendi adlarına hutbe okutmaları bağımsızlığın bir göstergesi olarak
kabul edildi. Bu anlayış sonraki Türk-İslam devletlerinde de devam etti.
7. Bağımsızlığına son derece düşkün olan Türkler, İslam öncesi dönemde cihan hâkimiyeti düşüncesine sahip
idi. Bu düşünce, İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra cihat anlayışı ile yaşamaya devam etti.

➤➤ B) Kültür ve Eğitim Alanında Yaşanan Değişimler
Türklerin İslamiyet’e geçişiyle birlikte kültürel alanda önemli eserler kaleme alınmıştır. Bu eserler bazıları şun-
lardır:

Karahanlılar Dönemi’ne ait gelişmeler

Kutadgu Bilig

Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) adlı kitabı, Türk-İslam Edebiyatı’na ait önemli eserler-
dendir. Bu eser ideal devlet idaresini öğretmek amacıyla yazılmıştır. Eserde dünya ve ahiret mutluluğu için nasıl
bir yaşam sürülmesi gerektiği hakkında bilgi verilmiştir.

Dîvânü lugati’t-Türk

Dîvânü lugati’t-Türk, Araplara Türk dilini öğretmek amacıyla yazılmış önemli bir eserdir. Kitapta Bizans sı-
nırından Çin sınırına kadar çeşitli Türk topluluklarının lehçelerinden örnekler verilmiştir. Türklerin yaşadığı
coğrafyaya, ekonomisine, sosyal hayatına ve inançlarına ait önemli bilgiler içerir.

Edib Ahmet Yüknekî’nin Atabetü’l Hakâyık’ı ve Hoca Ahmed Yesevi’nin Divân-ı Hikmet’i Karahanlılar Döne-
mi’nin diğer önemli eserleridir.

Karahanlılar Dönemi’nde Uygur ve Arap alfabeleri kullanılmış, Türk-İslam edebiyat oluşmuştur. Kur’an-ı
Kerim Türkçeye çevrilmiştir. Sözlü kültürden yazılı kültüre, konargöçer yaşam tarzından yerleşik toplum
düzenine geçişin hızlandığı bir dönem olmuştur.

Medreseler, Türk-İslam devletlerinin başlıca eğitim ve bilim kurumlarıydı. Karahanlılar ilk Türk medrese-
lerini inşa etmişlerdir. Medreselerde tıp, matematik, astronomi vb. birçok bilim insanı yetişmiştir.

50


Click to View FlipBook Version