The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by alievecan, 2018-10-10 07:33:19

6 FEN ETKİNLİK ORNEK

6 FEN ETKİNLİK ORNEK

6. Sınıf Boşaltım Sistemi

Etkinlik 18

F.6.2.5.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek görevlerini özetler.

1. Aşağıdaki görselde insana ait boşaltım sisteminin yapı ve organları gösterilmiştir.
a. Bu yapı ve organların adlarını yanlarındaki kutucuklara yazınız.

a. Böbrek atar damarı b. Böbrek toplar damarı

c. Böbrekler
d. Üreter

e. İdrar kesesi
f. Üretra

b. Harflerle belirtilen bu yapıların görevlerini yazınız.
Yapının görevi

a. Böbreğe kan getiren damardır.
b. Böbrekte süzülen kanı kalbe taşıyan damardır.
c. Kanda bulunan fazla suyu, tuzu, vitaminleri, mineralleri, atık maddeleri süzer.
d. İdrarı idrar kesesine taşır.
e. İdrarın toplandığı yerdir.
f. İdrarın vücut dışına atıldığı yerdir.

50

6. Sınıf Boşaltım Sistemi

Etkinlik 82

2. Aşağıda vücudumuzdaki atık maddelerin boşaltımında görev alan yapılar verilmiştir.

a. Bu yapıların adlarını altlarındaki kutulara yazınız. c.
a. b.

Karaciğer Kalın bağırsak Akciğerler
d. e.

Böbrekler Deri

b. Bu yapıları görevleri ile eşleştiriniz. Görevleri
Yapılar
a. Vücuttaki fazla su ve tuzu terleme
b. yoluyla dışarı atar.
c.
d. Kanı süzerek, idrar oluşmasını sağlar.
e. Su, safra ve sindirim atıklarının dış-
kı şeklinde vücuttan dışarı atılmasını
sağlar.
Proteinlerin sindirilmesi sonucu oluşan
zehirli bir maddenin (amonyak) daha
az zararlı üreye çevrilmesini sağlar.
Solunum sonucu oluşan kandaki kar-
bon dioksiti ve su buharını dışarı atar.

51

6. Sınıf Boşaltım Sistemi

Etkinlik 28

3. Aşağıdaki tabloda boşaltımda görevli bazı organlar ve bu organların vücuttan uzaklaştırdığı
atık maddeler verilmiştir.

Sağlıklı bir bireyde verilen organlarda hangi atıkların vücuttan uzaklaştırılacağını uy-
gun kutucuklara “✓” işareti koyarak belirtiniz.

Organ Atık maddeler
a. Böbrekler Su Karbondioksit Besin atıkları Tuz Üre
b. Deri ✓ ✓✓
c. Akciğerler
d. Kalın bağırsak ✓✓

✓✓

✓✓

4. Boşaltım sistemi ile ilgili verilen ifadelerin doğru (D) veya yanlış (Y) olduğunu belirleyip
uygun kutucuğu işaretleyiniz.

D Y İfadeler
a. ✓ Vücudumuzda oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını
b. ✓ sağlayan sistem boşaltım sistemidir.
Boşaltım sisteminde böbreklere kan böbrek atardamarı ile gelir.

c. ✓ Böbrek atardamarındaki kanda bulunan atık madde miktarı böbrek
d. ✓ toplardamarındakine oranla daha azdır.
Böbrekler kanı süzerek kandaki atık maddeleri uzaklaştırır.

e. ✓ Sağlıklı insanların idrarında besin bulunabilir.
f. ✓
g. ✓ Süzülerek temizlenen kan böbrek toplardamarı ile vücuda geri
gönderilir.
Akciğer, deri, böbrek ve kalın bağırsakta ortak olarak atılan atık
madde sudur.

52

6. Sınıf Boşaltım Sistemi KKT - 8 

1. Kübra, boşaltım sistemini oluşturan yapı ve 4. Vücudumuzda idrar oluşumu sırasında gerçekle-
organları şema üzerinde aşağıdaki gibi isimlen- şen olaylar aşağıda verilmiştir.
dirmiştir. K: Kandaki maddeler süzülür.
L: Kan böbrek atardamarı ile böbreğe gelir.
Böbrek M: Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun faz-
lası ile üre, idrarı oluşturur.
Üreter N: Oluşan idrar, üreter ile idrar kesesinde topla-
nır.
İdrar kesesi P: İdrar, üretra ile vücuttan dışarı atılır.
Üretra Bu olayların meydana geliş sırası aşağıdakile-
Kübra’nın şema üzerinde yaptığı isimlendirme rin hangisinde doğru verilmiştir?
ile ilgili ne söylenebilir?
A) Tamamen doğru yapmıştır. A) K – L – M – N – P
B) Tamamen hatalı yapmıştır. B) L – K – M – N – P
C) Üreter ve üretrayı birbirine karıştırmıştır. C) L – K – N – M – P
D) İdrar kesesi ve üretrayı birbirine karıştırmıştır. D) L – K – P – N – M

2. Boşaltım sisteminde  ve  sembolleri ise temsil 5. Aşağıda verilen karta vücudumuzdaki atık mad-
edilen yapı ve organların görevleri aşağıda verilmiş- deleri uzaklaştırmadaki görevi verilen organın
tir. resmi yapıştırılacaktır.
Kan içindeki karbondioksit
: Kanı süzerek idrar oluşumunu sağlar. "?" ve suyu soluk verme sırasın-
da dışarı atar.
: İdrarın vücuttan dışarı atılmasını sağlar. Buna göre aşağıda verilen organlardan hangi-
sinin resmi karta yapıştırılmalıdır?
Buna göre  ve  sembolleri ile temsil edilen A) B)
yapı ve organlar aşağıdakilerin hangisinde ve-
rilmiştir? C) D)



A) Böbrek Üreter
B) Böbrek Üretra
C) Üretra Üreter
D) Üreter Üretra

3. Vücudumuzda idrarın dışarı atılıncaya kadar 6. Vücudumuzdan suyun ve tuzun fazlasını
biriktirildiği yer aşağıdakilerin hangisinde ve- terleme yolu ile dışarı atan organ aşağıda ve-
rilmiştir? rilenlerden hangisidir?

A) Böbrek B) Üreter A) Deri B) Akciğer
C) İdrar kesesi D) Üretra C) Karaciğer D) Böbrek

53

3. ÜNİTE

KUVVET VE HAREKET / FİZİKSEL OLAYLAR

Bileşke Kuvvet
Sabit Süratli Hareket

Kazanımlar

➢➢ F.6.3.1.1. Bir cisme etki eden kuvvetin yönünü, doğrultusunu ve büyüklüğünü çizerek gösterir.
➢➢ F.6.3.1.2. Bir cisme etki eden birden fazla kuvveti deneyerek gözlemler.
➢➢ F.6.3.1.3. Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetleri, cisimlerin hareket durumlarını gözlemleyerek karşılaştırır.
➢➢ F.6.3.2.1. Sürati tanımlar ve birimini ifade eder.
➢➢ F.6.3.2.2. Yol, zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi grafik üzerinde gösterir.

6. Sınıf Kuvvet ve Hareket

Bileşke Kuvvet Aynı doğrultulu farklı yönlü kuvvetlerin bileş-
kesi;
➤➤ Duran topa vurularak hareket ettirilmesi, kapı-
nın açılması, kağıdın yırtılması, süngerin şeklinin F1 = 6 N K F2 = 12 N
değiştirilmesi gibi olaylarda cisimlere kuvvet uy-
gulanması gerekir. ➤➤ K cismine doğu-batı doğrultusunda batı yö-
nünde F1= 6 N büyüklüğünde ve doğu yönünde
➤➤ Duran bir cismi hareket ettiren, hareket eden cismi F2 = 12 N büyüklüğünde kuvvetler etki etmektedir.
durduran ya da hareket yönünü değiştiren, cismin Bu durumda K cismine etki eden bileşke kuvvet
şeklini değiştiren etkiye kuvvet denir. Kuvvet F bu kuvvetlerin farkına eşit olur. Bileşke kuvvet
harfi ile gösterilir. Kuvvetin birimi Newton (N)’dur. doğu-batı doğrultusunda, büyük kuvvet olan F2
Bir cisme uygulanan kuvvetin büyüklüğü dinamo- kuvvetinin yönünde yani doğu yönündedir.
metre ile ölçülür. Kuvvetin büyüklüğünün yanında
yön ve doğrultu gibi özelliklerini de bilmek gerekir. R = Büyük kuvvet – Küçük kuvvet

Kuvvetin özellikleri; R = 12 – 6 = 6N (doğu yönünde)

F1 F2

➤➤ Her bir bölme 1 N’a karşılık gelmek üzere F1 ve F2 Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Kuvvetler
kuvvetlerinin özellikleri tablodaki gibidir.
➤➤ Cisimlere uygulanan kuvvetler onların hareket
Kuvvet Büyüklüğü Yönü Doğrultusu durumlarını etkiler. Hareket eden cisim kuvvetin
1N Batı Doğu-Batı etkisiyle yavaşlayabilir, hızlanabilir, durabilir ya da
F1 2N Doğu Doğu-Batı duran cisim harekete geçebilir.
F2
Dengelenmiş Kuvvetler
Bileşke Kuvvet
➤➤ Cisimlere aynı doğrultuda ve zıt yönde etki eden
➤➤ Bir cisme birden fazla kuvvet etki edebilir. Cisim- büyüklükleri eşit kuvvetlere dengelenmiş kuv-
ler birden fazla kuvvetin etkisi altında kaldıklarında vetler denir. Bu kuvvetler birbirini dengelediği için
bu kuvvetlerin etkisini tek başına gösteren kuvve- bileşke kuvvet sıfır olur.
te bileşke kuvvet denir. Bileşke kuvvet R harfi ile
gösterilir. K

Aynı doğrultulu aynı yönlü kuvvetlerin bileşkesi; ➤➤ K cismi üzerine etki eden bileşke kuvvet sıfır ol-
duğundan K cismi dengelenmiş kuvvetlerin etkisi
K F1 = 6 N altındadır.
F2 = 4 N
Dengelenmiş kuvvetlerin etkisi altındaki
➤➤ K cismine doğu-batı doğrultusunda ve doğu cisim hareketsiz ise durmaya devam eder.
yönünde F1= 6 N ve F2= 4N büyüklüğündeki kuv- Cisim hareketli ise sahip olduğu süratle
vetler etki etmektedir. Bu durumda K cismine etki hareketini sürdürür.
eden bileşke kuvvet bu kuvvetlerin toplamına eşit-
tir.

R = F1 + F2

R = 6 + 4 = 10 N (doğu yönünde)

56

6. Sınıf Kuvvet ve Hareket

Dengelenmemiş Kuvvetler ➤➤ Süratin birimi alınan yol ve geçen zamanın birimi-
➤➤ Cisimlere aynı doğrultuda ve zıt yönde etki eden ne göre değişir.

büyüklükleri farklı kuvvetlere dengelenmemiş Alınan yol Geçen zaman Sürat birimi
kuvvetler denir. Bu kuvvetler birbirini dengeleme- birimi birimi
diği için bileşke kuvvet sıfırdan farklı bir değer alır.
m s m/s
K
km h km/h
➤➤ K cismi üzerine etki eden bileşke kuvvet sıfırdan
farklı olduğundan K cismi dengelenmemiş kuvvet- cm dk cm/dk
lerin etkisi altındadır.
➤➤ Süratin m/s cinsinden değeri hareketlinin bir sa-
Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki niyede kaç metre aldığını gösterir. Örneğin aracın
cismin, hareket yönü ya da süratinde de- sürati 61 m/s ise bu araç bir saniyede 61 metre
ğişme olur. yol alır.

Sabit Süratli Hareket Aynı yolu daha kısa sürede alan aracın
sürati daha fazladır.
➤➤ Etrafımıza baktığımızda birçok varlığın hareket hâ-
linde olduğunu görürüz. Uçan uçak, yüzen balık, Aynı sürede daha çok yol alan aracın sü-
yürüyen adam, koşan köpek hareket hâlindedir. rati daha fazladır.
Hareket hâlindeki varlıkların belirli bir süratleri var-
dır. Kimisinin sürati fazla kimisinin sürati azdır.

➤➤ Varlıkların süratini hesaplayabilmek için aldıkları
yolları ve hareket sürelerini bilmemiz gerekmek-
tedir.

K 50 m L

➤➤ Başlangıçta K noktasında olan bisikletli 5 saniye- ➤➤ Düz bir yolda ilerleyen otomobilin direğe yaklaştığı
de K noktasından L noktasına geliyor. Bisikletlinin her 1 saniyede aldığı yol ölçülerek aşağıdaki tab-
süratini bulmak için alınan yolu geçen zamana loya yazılıyor.
bölmeliyiz.

Bisikletlinin sürati; Zaman (s) 0 1 2 3 4 5
Aldığı yol (m) 0 20 40 60 80 100
Alınan yol 50 m m
= = 10
Geçen zaman 5s s
Tablodaki veriler kullanılarak aracın yol-zaman
olarak hesaplanır. grafiği aşağıdaki gibi çiziliyor.

Hareketlinin birim zamanda aldığı yola Alınan yol (m)
sürat denir. Sürat; 100

Sürat = Alınan yol 80
60
Geçen zaman 40
20
formülü ile hesaplanır.
1234
5 Zaman (s)

57

6. Sınıf Kuvvet ve Hareket

Bu grafikten yola çıkılarak aracın sürat-zaman ..............................................................................
grafiği de çizilebilir. ..............................................................................
..............................................................................
Bunun için, ..............................................................................
..............................................................................
Sürat = Alınan yol ..............................................................................
Geçen zaman ..............................................................................
..............................................................................
formülünden yararlanılır. ..............................................................................
..............................................................................
➤➤ Otomobilin zamanla aldığı yola bakılarak otomo- ..............................................................................
bilin her saniyedeki sürati bulunur. ..............................................................................
..............................................................................
Zaman (s) 0 1 2 3 4 5 ..............................................................................
..............................................................................
Aldığı yol (m) 0 20 40 60 80 100 ..............................................................................
..............................................................................
Sürat (m/s) 0 20/1 40/2 60/3 80/4 100/5 ..............................................................................
= 20 = 20 = 20 = 20 = 20 ..............................................................................
..............................................................................
➤➤ Otomobil her saniyede aynı yolu aldığı için otomo- ..............................................................................
bilin süratinin sabit olduğunu söyleyebiliriz. ..............................................................................
..............................................................................
Sürat (m/s) ..............................................................................
..............................................................................
20 ..............................................................................
..............................................................................
Zaman (s)
12345

Hareketli varlık eşit zaman aralıklarında
eşit yol alıyorsa sürati değişmiyordur. Bu
varlık sabit süratli hareket hâlindedir.

Not:
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................

58

6. Sınıf Bileşke Kuvvet

Etkinlik 9

F.6.3.1.1. Bir cisme etki eden kuvvetin yönünü, doğrultusunu ve büyüklüğünü çizerek gösterir.

1. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun ifadeler ile doldurunuz.

a. Cisimlerin şeklini, hareket yönünü değiştiren etkiye kuvvet denir.

b. Kuvvetin büyüklğü dinamometre ile ölçülür.

c. Kuvetin birimi Newton dur.

d. İtme, çekme, döndürme olaylarında cisimlere kuvvet uygulanır.

e. Kuvvetin büyüklüğünün yanısıra yönü ve doğrultusu da bizim için
önemlidir.

2. Aşağıda el arabası ve K cismine uygulanan kuvvetler ile ilgili I, II ve III durumları verilmiştir.
Kuzey

Batı Doğu

K KK Güney
I II III

Bu durumları göz önünde bulundurarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Durumlar Ok yardımıyla Uygulanan kuvvetin Doğrultusu
I. durum gösterimi Yönü Doğu–Batı
Doğu

II. durum Kuzey Kuzey–Güney

III. durum Batı Doğu–Batı

59

6. Sınıf Bileşke Kuvvet

Etkinlik 9

3. Aşağıda verilen görsellerde cisimlere uygulanan kuvvetler gösterilmiştir.
I. II. III.

IV. V. VI.

I, II, III, IV, V ve VI görsellerindeki kuvvetler ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Hangi görsellerde doğu yönünde kuvvet uygulanmaktadır?

I ve VI
b. Hangi görsellerde kuzey yönünde kuvvet uygulanmaktadır?

II ve V
c. Hangi görsellerde güney yönünde kuvvet uygulanmaktadır?

IV
d. Hangi görsellerde batı yönünde kuvvet uygulanmaktadır?

III
e. Hangi görsellerde doğu-batı doğrultusunda kuvvet uygulanmaktadır?

I, III ve VI
f. Hangi görsellerde kuzey-güney doğrultusunda kuvvet uygulanmaktadır?

II, IV ve V
g. Hangi görsellerdeki kuvvetlerin hem yönleri hem de doğrultuları aynıdır?

I ve VI ile II ve V

60

6. Sınıf Bileşke Kuvvet

Etkinlik 9

4. Aşağıdaki ölçeklendirilmiş yüzeyde bir birim uzunluk 1 Newton'a karşılık gelmektedir.
Buna göre bilgileri verilen K, L, M, N ve P kuvvetlerini ölçeklendirilmiş yüzeye çiziniz.

• K kuvveti: Doğu yönünde 2 N K
• L kuvveti: Kuzey yönünde 1 N
• M kuvveti: Batı yönünde 1 N L
• N kuvveti: Doğu yönünde 4 N
• P kuvveti: Güney yönünde 5 N M

P
N

5. Aşağıdaki ölçeklendirilmiş yüzeyde bir birim uzunluk 3 Newton'a karşılık gelmektedir.

a. Ölçeklendirilmiş yüzeyde gösterilen A, B, C, D, E ve F kuvvetlerinin büyüklüklerini
yazınız.

A A = 6N B = 3N

B D C = 9N D = 6N
F E = 12N F = 3N
C
E

b. A, B, C, D, E ve F kuvvetleri ile ilgili aşağıda boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle
doldurunuz.
1. A ve B kuvvetlerinin yönleri farklı , doğrultuları aynıdır. .
2. B ve E kuvvetlerinin yönleri aynı , doğrultuları aynıdır. .
3. C ve E kuvvetlerinin büyüklükleri farklı , yönleri farklıdır. .
4. Doğu - Batı doğrultusunda olan kuvvetler A, B ve E kuvvetleridir.
5. Kuzey - Güney doğrultusunda olan kuvvetler C, D ve F kuvvetleridir.
6. C kuvvetinin büyüklüğü B kuvvetinin büyüklüğünün 3 katıdır.
7. F kuvveti, A kuvvetinin yarısı büyüklüğündedir.

61

6. Sınıf Bileşke Kuvvet

Etkinlik 9

6. Aşağıdaki bilardo masasında 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 ile numaralandırılmış delikler bulunmaktadır.

12 3
Kuzey

Top Batı Doğu

Güney

45 6

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Topun 1 numaralı deliğe girmesi için topa hangi yönde kuvvet uygulanmalıdır?
Kuzey–Batı yönünde

b. Topun 2 numaralı deliğe girmesi için topa hangi yönde kuvvet uygulanmalıdır?
Kuzey yönünde

c. Topun 3 numaralı deliğe girmesi için topa hangi yönde kuvvet uygulanmalıdır?
Kuzey–Doğu yönünde

d. Topun 5 numaralı deliğe girmesi için topa hangi yönde kuvvet uygulanmalıdır?
Güney yönünde

e. Topun 6 numaralı deliğe girmesi için topa hangi yönde kuvvet uygulanmalıdır?
Güney–Doğu yönünde

f. Topun 2 numaralı deliğe girmesi için topa hangi doğrultuda kuvvet uygulanmalıdır?
Kuzey–Güney doğrultusunda

g. Topun 5 numaralı deliğe girmesi için topa hangi doğrultuda kuvvet uygulanmalıdır?
Kuzey–Güney doğrultusunda

62

6. Sınıf Bileşke Kuvvet KKT - 9 

1. Turan'ın sandığa uyguladığı kuvvet aşağıdaki gi- 4. Hareket etmekte olan T ve S araçları aşağıdaki
bidir. gibidir.

K S

BD T

G Buna göre araçların hareket yönleri ve doğrul-
tuları için ne söylenebilir?
Turan'ın sandığa uyguladığı kuvvetin yönü ve A) Hareket yönleri de doğrultuları da aynıdır.
doğrultusu aşağıdakilerin hangisinde doğru B) Hareket yönleri farklı, doğrultuları aynıdır.
verilmiştir? C) Hareket yönleri de doğrultuları da farklıdır.
D) Hareket yönleri aynı, doğrultuları farklıdır.
Yönü Doğrultusu
A) Doğu Doğu
B) Kuzey Kuzey-Güney
C) Doğu-Batı Doğu
D) Doğu Doğu-Batı

2. Birim kareler üzerinde K, L ve M cisimlerine etki 5. K cismine uygulanan kuvvet aşağıdaki gibidir.
eden kuvvetler aşağıda verilmiştir. K

L Her bir bölme 30 N'a karşılık geldiğine göre K
K cismine uygulanan kuvvetin büyüklüğü ve yö-
nü aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
M

Buna göre; A) 120 N, Batı B) 30 N, Doğu
C) 30 N, Batı D) 120 N, Doğu
I. K ve M cisimlerine etki eden kuvvetlerin yön-
leri farklı, doğrultuları aynıdır. 6. Kuzey

II. L ve M cisimlerine etki eden kuvvetlerin doğ- Batı Doğu
rultuları aynı, yönleri farklıdır. Güney

III. K ve L cisimlerine etki eden kuvvetlerin büyük-
lükleri aynıdır.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

3. Kuvvetin büyüklüğü aşağıdaki verilen aletler- Önündeki topa vurarak şişeleri devirmek
den hangisi ile ölçülür? isteyen İbrahim, topa hangi yönde kuvvet uy-
gulamalıdır?
A) Metre B) Mezure
C) Dinamometre D) Eşit kollu terazi A) Kuzey B) Güney
C) Batı D) Doğu

63

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet

Etkinlik 10

F.6.3.1.2. Bir cisme etki eden birden fazla kuvveti deneyerek gözlemler.
F.6.3.1.3. Dengelenmiş ve dengelenmemiş kuvvetleri, cisimlerin hareket durumlarını gözlemleyerek karşılaştırır.

1. Tabloda verilen ifadelerin doğru ya da yanlış olma durumlarını belirleyerek uygun ku-
tucuğa "✓" işareti koyunuz.

İfadeler DY

a. Birden fazla kuvvetin etkisini tek başına gösteren kuvvete bileşke ✓
kuvvet denir.

b. Bileşke kuvvet R harfi ile gösterilir. ✓

c. Bir cisme uygulanan kuvvetlerin bileşkesi sıfır olamaz. ✓

d. Bir cisme zıt yönde etki eden iki kuvvetin bileşkesi büyük kuvvetten ✓
küçük kuvvet çıkartılarak bulunur.

e. Bir cisme aynı yönde uygulanan iki kuvvetin bileşkesi sıfır olabilir. ✓

f. Bileşke kuvvetin birimi metredir. ✓

g. Bileşke kuvvetin en büyük değerde olması için cisme uygulanan ✓
kuvvetler aynı yönde uygulanmalıdır. ✓

h. Bileşke kuvvete net kuvvet de denir.

2. K, L, M ve N cisimlerine etki eden kuvvetler aşağıdaki gibidir.

Buna göre tablodaki boşlukları doldurunuz.

K 3N 1N
6N L

2N

3N M 3N 7N N 2N

Cisim Cisme etki eden bileşke kuvvetin

K Büyüklüğü Yönü Doğrultusu
L
M 9N Doğu Doğu–Batı
N
1N Kuzey Kuzey–Güney

0––

5N Doğu Doğu–Batı

64

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet

Etkinlik 10

3. Aşağıda verilen durumlarda cisimlere etki eden net kuvvetin büyüklüğünü ve yönünü
yazınız.

a. 3 N 6N b. 10 N 2N
7N 8N 1N

Büyüklüğü 2N Büyüklüğü 1N
Yönü Doğu Yönü Doğu

c. 1N d. 6N
2N 3N 2N 2N

1N 10 N

Büyüklüğü 5N Büyüklüğü 4N
Yönü Doğu Yönü Güney

e. 8N f. 16 N 10 N
10 N 8N 2N
12 N
8N 22 N 8 N 14 N

Büyüklüğü 44N Büyüklüğü 6N
Yönü Doğu Yönü Batı

4. Halat çekme yarışında öğrencilerin uyguladıkları kuvvetler aşağıdaki gibidir.

70 N 100 N 130 N 80 N 60 N 100 N
1. grup
2. grup

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Yarışta doğu yönünde toplam kaç N kuvvet uygulanmaktadır? 240N

b. Yarışta batı yönünde toplam kaç N kuvvet uygulanmaktadır? 300N

c. Halata uygulanan bileşke kuvvetin yönü ve büyüklüğü nedir? Batı, 60N

d. Yarışı hangi grup kazanır? 1. grup

e. Yarışta grupların yenişememesi için hangi gruba kaç N kuvvet uygulayan bir öğrenci

katılmalıdır? 2. gruba 60N'luk kuvvet uygulayan bir öğrenci katılmalıdır.

65

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet

Etkinlik 10

5. Her bir bölmesi 5 N'a karşılık gelen eşit bölmelendirilmiş birim kareler üzerindeki K, L, M ve
N kuvvetleri aşağıdaki gibidir.

K L
MN

Buna göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.

a. K ve N kuvvetlerinin bileşkesi sıfırdır.

b. K, N ve L kuvvetlerinin bileşkesi Güney yönünde, büyüklüğü 20 N'dur.

c. M ve L kuvvetlerinin bileşkesi Güney yönünde, büyüklüğü 15 N'dur.

d. K, N ve M kuvvetlerinin bileşkesi Kuzey yönünde, büyüklüğü 5 N'dur.

6. Aşağıda verilen ifadelerin dengelenmiş kuvvete ya da dengelenmemiş kuvvete mi ait
olduğunu belirleyerek uygun kutucuğa "✓" işareti koyunuz.

İfadeler Dengelenmiş Dengelenmemiş
kuvvet kuvvet
Bir cisme aynı büyüklükte zıt yönde iki kuvvet ✓
a. etki ettiğinde, cismin etkisi altında olduğu ✓

kuvvettir. ✓
✓ ✓
Bir cisme etki eden kuvvetlerin bileşkesi sı-
b. fırdan farklı ise cismin etkisi altında olduğu

kuvvettir.

c. Cisim duruyor ise cismin etkisi altında olduğu
kuvvettir.

d. Cisim yavaşlıyor ise cismin etkisi altında
olduğu kuvvettir.

e. Cisim hızlanıyor ise cismin etkisi altında
olduğu kuvvettir.

f. Cisme uygulanan net kuvvet sıfır ise cismin
etkisi altında olduğu kuvvettir.

66

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet

Etkinlik 10 c.

7. Aşağıdaki görsellerde bazı cisimlerin durumları verilmiştir.
a. b.

Yavaşlayan araba Masa üzerinde Yukarı fırlatılan
d. duran kitap futbol topu

e. f.

Hızlanarak kalkış Ağaç dalında Otobüs durağında
yapan uçak duran kuş bekleyen çocuk

Görselleri verilen durumlara göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Hangi durumlarda cisim dengelenmiş kuvvetlerin etkisi altındadır? Yazınız.

b, e, f
b. Hangi durumlarda cisim dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altındadır? Yazınız.

a, c, d
c. Hangi durumlarda cismin üzerine uygulanan net kuvvet sıfırdan farklıdır? Yazınız.

a, c, d
d. Hangi durumlarda cismin üzerine uygulanan net kuvvet sıfırdır? Yazınız.

b, e, f

8. Hüseyin ve İbrahim'in sandığa uyguladığı kuvvetlere göre aşağıdaki soruları cevapla-
yınız.

100 N 60 N

Hüseyin İbrahim

a. Sandığa uygulanan net kuvvetin büyüklüğü ve yönü nedir? Yazınız.
40N ve Doğu yönünde

b. Sandığı dengeleyecek olan kuvvetin büyüklüğü ve yönü nedir? Yazınız.
40N ve Batı yönünde

c. Bileşke kuvvet ve dengeleyici kuvvet arasındaki ilişki nedir? Yazınız.
Bileşke kuvvet ve dengeleyici kuvvetin büyüklükleri aynı, yönleri birbirine zıttır.

67

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet

Etkinlik 10

9. Kutular aşağıda belirtilen kuvvetlerin etkisi altındadır. Kutuların dengelenmiş ya da
dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altında olduğunu belirleyerek; dengelenmemiş kuv-
vetlerin etkisi altında olan kutularda dengeleyici kuvvetin yönü ve büyüklüğünü yazınız.

a. 20 N 10 N b. 7N
10 N kuvvetlerin 10 N
2N
• Dengelenmemiş 12 N

etkisi altındadır. 4N

• Dengeleyici kuvvet Doğu yö- • Dengelenmemiş kuvvetlerin
nünde, 20 N'dur. etkisi altındadır.

• Dengeleyici kuvvet Kuzey yö-
nünde, 3 N'dur.

c. 70 N d.
30 N
20 N 6N 7N
10 N 6N

30 N 40 N

• Dengelenmiş kuvvetlerin etkisi • Dengelenmemiş kuvvetlerin et-
altındadır. kisi altındadır.

• Dengeleyici kuvvet Kuzey yö-

• Dengeleyici kuvvet – yönün- nünde, 7 N'dur.
de, – N'dur.

10. a. Etrafınızda gözlemlemiş olduğunuz cisimlerden dengelenmiş ve dengelenmemiş
kuvvetlerin etkisi altında olanlara ikişer tane örnek yazınız.

Dengelenmiş kuvvetlerin etkisi Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi
altında olan cisim altında olan cisim

1. Duran araba 1. Yokuş aşağı hızlanan araba

2. Bekleyen çocuk 2. Yukarı fırlatılan top

b. Etrafınızda gördüğünüz cisimlerden dengelenmiş kuvvetlerin etktisi altında olup,
daha sonra dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altına geçen cisme bir örnek veriniz.

Dalda durmakta olan elmanın yere düşmesi

68

6. Sınıf Dengelenmiş - Dengelenmemiş Kuvvet KKT - 10 

Eşit bölmelendirilmiş ve bir bölmenin 10 New- 5. X, Y ve Z cisimleri ile ilgili;
ton'a denk geldiği yüzeyde durmakta olan X, Y
ve Z cisimlerine etki eden kuvvetler aşağıdaki gi- I. X cismi durmaya devam eder.
bidir. II. Y cismi Güney yönünde hareket etmeye baş-

XZ lar.
III. Z cismi Doğu yönünde hareket etmeye başlar.

verilen ifadelerden hangileri yanlıştır?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

Y

1, 2, 3, 4 ve 5. soruları yukarıdaki şekle göre
çözünüz.

1. X cismine etki eden net kuvvetin yönü ve 6. T cismine iki kuvvet uygulanmakta olup, aşağıda
büyüklüğü aşağıdakilerden hangisinde veril-
miştir? T cismine uygulanan 1. kuvvet ve bileşke kuvvet

verilmiştir.

A) Güney, 10 N B) Kuzey, 10 N 1. kuvvvet = 5 N Bileşke
C) Doğu, 5 N D) Kuzey, 5 N kuvvet = 20 N

Buna göre T cismine uygulanan 2. kuvvetin
yönü ve büyüklüğü aşağıdakilerden hangisin-
de verilmiştir?

2. Y cismine etki eden bileşke kuvvetin yönü ve A) Batı, 15 N B) Doğu, 15 N
büyüklüğü aşağıdakilerden hangisinde veril- C) Batı, 25 N D) Doğu, 25 N
miştir?

A) Kuzey, 10 N B) Kuzey, 20 N
C) Güney, 20 N D) Güney, 10 N

3. Z cismine etki eden bileşke kuvvetin yönü ve 7. Aşağıda verilenlerin hangisi dengelenmemiş
büyüklüğü aşağıdakilerden hangisinde veril- kuvvetlerin etkisi altında kalan cisme örnek
miştir? verilebilir?

A) B)

A) Batı, 20 N B) Doğu, 20 N
C) Kuzey, 20 N D) Güney, 20 N

Sürati değişme- Duvarda asılı
den koşan atlet duran tablo

C) D)

4. X cisminin dengede kalabilmesi için uygulan-
ması gereken dengeleyici kuvvetin yönü ve
büyüklüğü nedir?

A) Güney, 5 N B) Kuzey, 5 N Dünya'ya Durmakta olan
C) Batı, 10 N D) Güney, 10 N yaklaşan meteor bisiklet

69

6. Sınıf Sabit Süratli Hareket

Etkinlik 11

F.6.3.2.1. Sürati tanımlar ve birimini ifade eder.

1. Aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğunu belirleyerek uygun ku-
tucuğa "✓" işareti koyunuz.

İfadeler DY

a. Hareket hâlindeki cisimlerin sahip olduğu enerjiye hareket enerjisi ✓
denir.

b. Hareket enerjisi olan cisimlerin belirli bir sürati vardır. ✓

c. Belirli bir sürede yol alan cisimlerin sürati sıfırdır. ✓

d. Birim zamanda alınan yola sürat denir. ✓

e. Bir cismin süratini bulmak için cismin aldığı yolu ve bu yolu ne kadar ✓
sürede aldığı bilmemiz gerekir.

f. Kilometre (km) ve metre (m) zaman birimleri; saat (h) ve saniye (s) yol ✓
birimleridir.

g. Cisimlerin sürati dinamometre ile ölçülebilir. ✓

h. Aynı sürede daha fazla yol alan aracın sürati fazladır. ✓

i. Aynı mesafeyi daha uzun sürede alan aracın sürati fazladır. ✓

j. m/s ve km/h sürat birimleridir. ✓

2. Aşağıda verilen cisimlerden belirli bir sürate sahip olanları altlarındaki kutucuğa "✓"
işareti koyarak belirtiniz.

Rüzgarda savrulan Kırmızı ışıkta Kaleye atılan
yapraklar bekleyen otomobil futbol topu

✓ 70 ✓

6. Sınıf Sabit Süratli Hareket

Etkinlik 11

3. Şehirler arası yolda sabit süratle hareket etmekte olan otobüsün sürati 100 km/h'tir.
Buna göre aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.

a. Otobüs bir saatte 100 km yol alır.

b. Otobüs iki sattte 200 km yol alır.

c. Otobüs 300 km'lik yolu 3 saatte alır.

d. Otobüs 5 sattte 500 km yol alır.

e. Otobüsün sürati saatte 70 km giden aracın süratinden fazladır

f. 110 km/h ile giden aracın sürati otobüsün süratinden fazladır

4. Sabit süratle hareket eden Sinan, Yıldız ve Nuray krokide belirtilen konumlarından 10 dakika
sonra aynı anda okula ulaşıyorlar.

Hız
Okulları

Sinan 200 m 50 m 400 m Nuray
50 m

Yıldız
Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Sinan, Yıldız ve Nuray'ın süratleri arasındaki ilişki nedir? Nuray > Sinan > Yıldız

b. Sinan 1 dakikada kaç metre yol alır? 25 metre

c. Yıldız 2 dakikada kaç metre yol alır? 20 metre

d. Nuray 5 dakikada kaç metre yol alır? 225 metre

e. Harekete başladıktan 5 dakika sonra Sinan'ın okula uzaklığı kaç m'dir? 125 metre

71

6. Sınıf Sabit Süratli Hareket

Etkinlik 11

5. Aşağıda belirtilen konumlardan sabit süratle harekete başlayan X, Y ve Z ile K, L ve M hare-
ketlilerinin belirli bir süre sonraki konumları verilmiştir.
X, Y, Z ve K, L, M hareketlilerinin süratleri arasındaki ilişkiyi yazınız.
a.

X

Y

Z X>Z>Y
Cevap:
b.

K

L

M

Cevap: M>L>K

6. Şekildeki bisikletli 1., 2., 3., 4. ve 5. dakikalarda sırasıyla K, L, M, N ve P noktalarına ulaş-
maktadır.

K L MN P
500 m
0m 100 m 200 m 300 m 400 m

Buna göre bisikletlinin sürati için ne söylenebilir? Yazınız.

Cevap: Bisikletli eşit zaman aralıklarında eşit yollar almış olduğu için sabit süratli hareket
etmektedir.

72

6. Sınıf Sabit Süratli Hareket KKT - 11 

1. • Bir cismin süratinden dolayı sahip olduğu ener- 4. Belirtilen konumlardan belirtilen yönlerde hareket
eden T ve S araçları aynı sürede X noktasında
jiye I denir. karşılaşıyorlar.

• Birim zamanda alınan yola II denir.

Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere 200 m X
aşağıdakilerden hangileri gelmelidir?
T
I II
A) hareket enerjisi kuvvet 100 m
B) kimyasal enerji sürat
C) hareket enerjisi sürat S
D) ısı enerjisi sürat
Buna göre, T ve S araçlarının sürati ile ilgili ne
2. Saniyede 20 m yol alan bisikletlinin konumu aşa- söylenebilir?
ğıdaki gibidir.
A) T aracının sürati S aracının süratinin 4 katıdır.
B) S aracının sürati T aracının süratinin yarısı

kadardır.
C) T ve S araçlarının süratleri birbirine eşittir.
D) S aracının sürati T aracının süratinin 2 katıdır.

10 m 10 m 10 m 10 m 10 m 5. Aşağıda verilenlerden hangisi sürat birimidir?

K LMN P R A) s B) km C) m . s D) h
m h km
K noktasından harekete başlayan bisikletli 2
saniye sonra hangi noktada bulunur?

A) L B) M C) N D) P

6. Başlangıç noktasından aynı anda harekete baş-
layan K, L ve M araçlarının bitiş çizgisine ulaşma
süreleri arasındaki ilişki M > L > K'dir.

K

3. Sabit süratlerle hareket eden X, Y ve Z araçları ile L Bitiş
ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
• X aracı 1 saniyede 50 metre yol alıyor. M
• Y aracı 4 saniyede 200 metre yol alıyor.
• Z aracı 2 saniyede 100 metre yol alıyor. Buna göre K, L ve M araçlarının süratleri ara-
sındaki ilişki nasıldır?
Buna göre X, Y ve Z araçlarının süratleri ara-
sındaki ilişki nedir?

A) X = Y = Z B) X > Y > Z A) K > L > M B) M > L > K
C) Y > Z > X C) Z > X > Y C) L > K > M D) K = L = M

73

6. Sınıf Sürat – Zaman, Yol – Zaman Grafikleri

Etkinlik 12

F.6.3.2.2. Yol, zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi grafik üzerinde gösterir.

1. Bir bisikletli aşağıdaki eşit bölmelendirilmiş doğrusal yolda her bir bölmeyi 1 saniyede al-
maktadır.

10 m 10 m 10 m 10 m 10 m

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Bisikletliye ait yol-zaman tablosunu doldurunuz.

Geçen zaman (s) 0 12345
0 10 20 30 40 50

Alınan yol (m)

b. Bisikletliye ait yol-zaman grafiğini çiziniz.
Alınan yol (m)

50 Geçen zaman (s)
40
30
20
10

12345

c. Bisikletliye ait sürat-zaman tablosunu doldurunuz.

Geçen zaman (s) 1 2 3 4 5
10 10
Sürat (m/s) 10 10 10

d. Bisikletliye ait sürat-zaman grafiğini çiziniz.
Sürat (m/s)

10

12345 Zaman (s)

e. Bisikletlinin hareketi için ne söylenebilir?

Bisikletli sabit süratle hareket etmektedir.

74

6. Sınıf Sürat – Zaman, Yol – Zaman Grafikleri

Etkinlik 12

2. Bir hareketlinin yol-zaman tablosu aşağıdaki gibidir.

Geçen zaman (h) 0 1 2 3 4
240
Alınan yol (km) 0 60 120 180

Buna göre bu hareketliye ait yol-zaman ve sürat-zaman grafiklerini çiziniz.

Alınan yol (km) Sürat (km/h)

240 60
180
120 Geçen zaman (h) 1234 Zaman (h)
60

1234

3. Yol-zaman grafiği verilen hareketlinin sürat-zaman grafiğini çiziniz.

Alınan yol (m) Sürat (m/s)
120

90

60

30 10

Zaman (s) 3 6 9 12 Zaman (s)
3 6 9 12

4. Sürat-zaman grafiği verilen hareketlinin yol-zaman grafiğini çiziniz.

Sürat (m/s) Yol (m)

70

560

420

280

2468 Zaman (s) 140 Zaman (s)

2468

75

6. Sınıf Sürat – Zaman, Yol – Zaman Grafikleri

Etkinlik 12

5. Bir hareketliye ait yol-zaman grafiği şekilde verilmiştir. Yol (km)

Buna göre bu hareketliye ait aşağıdaki cümlelerde boş 800
600
bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz. 400

a. Hareketli saatte 100 km yol alır. 200

b. Hareketli 3 saatte 300 km, 6 saatte 600 km yol alır. 2468 Zaman (h)
Zaman (s)
c. Hareketlinin süratli 100 km/h'dir. Zaman (s)

d. Hareketlinin 4. saatteki sürati 100 km/h'dir.

e. Hareketlinin 5. saattteki sürati 100 km/h'dir.

f. Hareketlinin 8. saatteki sürati 100 km/h'dir

g. Hareketli sabit süratli harekete sahiptir.

6. Sürat - zaman grafiği verilen hareketli ile ilgili aşağıda Sürat (m/s)
verilen cümlelerdeki boşlukları tamamlayınız. 80

a. Hareketli saniyede 80 m yol alır.

b. Hareketlinin 4. saniyedeki sürati 80 m/s, 2468

8. saniyedeki sürati 80 m/s'dir.

c. Hareketli 2 saniyede 160 m yol alır.

d. Hareketli 6 saniyede 480 m yol alır.

e. Hareketli sabit süratli harekete sahiptir.

7. Bir araca ait yol-zaman grafiği aşağıdaki gibidir. Yol (m)
Grafiğe göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
200
a. (0–2) s aralığında kaç m yol alır? 100 m 100

b. (0–2) s aralığında sürati kaç m/s'dir? 50 m/s 246

c. (2–4) s aralığında kaç m yol alır? 0

d. (2–4) s aralığında sürati kaç m/s'dir? 0

e. (4–6) s aralığında kaç m yol alır? 100 m

f. (4–6) s aralığında sürati kaç m/s'dir? 50 m/s

76

6. Sınıf Sürat – Zaman, Yol – Zaman Grafikleri KKT - 12 

1. Aşağıda bir koşu yarışına katılan öğrencilere ait 3. Bekir'e ait yol-zaman gra- Yol (m)
yol-zaman grafikleri verilmiştir.
fiği şekildeki gibidir. 40

Yol (m) İbrahim Yol (m) Akın Tekin'in süratinin Be-
400 200
kir'in süratinden fazla 4 Zaman (s)
300 150 olduğu bilindiğine göre,

200 100

100 50 aşağıda verilen grafiklerden hangisi Tekin'e

Zaman (s) Zaman (s) ait olamaz?
10 20 30 40 10 20 30 40

Yol (m) Bülent Yol (m) Ali A) Sürat (m/s) B) Sürat (m/s)
1200 800

900 600 80
40
600 400

300 200

Zaman (s) Zaman (s) 20 Zaman (s) 4 Zaman (s)
10 20 30 40 10 20 30 40

Buna göre sürati en fazla ve en az olan öğ- C) Sürat (m/s) D) Sürat (m/s)
renciler sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?

A) Ali, İbrahim B) Bülent, Akın 30
C) İbrahim, Akın D) Bülent, Ali 10

4 Zaman (s) 2 Zaman (s)

2. X ve Y araçlarına ait bilgiler aşağıdaki gibidir.

• X aracı durmaktadır.

• Y aracı 2 saniye sabit süratle giderek 20 metre
yol almaktadır.

Buna göre, X ve Y araçlarına ait sürat-zaman 4. Aşağıda bazı grafikler verilmiştir.
grafiği aşağıdakilerin hangisinde doğru veril-
miştir?

X aracı Y aracı Sürat Yol

A) Sürat (m/s) Sürat (m/s)

10 I Zaman II Zaman
Zaman (s) Sürat Yol
Zaman (s)

B) Sürat (m/s) Sürat (m/s)

20 Zaman Zaman
III IV
Zaman (s) 2 Zaman (s)
Sürat (m/s) Buna göre bu grafiklerden hangileri duran bir
C) Sürat (m/s) araca, hangileri sabit süratle hareket eden bir
araca aittir?
20

Zaman (s) 2 Zaman (s) Duran araç Sabit süratli araç
Sürat (m/s) A) I II, III ve IV
D) Sürat (m/s) B) I, III ve IV II
C) I ve IV II ve III
10 D) I ve III II ve IV
Zaman (s)
Zaman (s)

77

4. ÜNİTE

MADDE VE ISI / MADDE VE DOĞASI

Maddenin Tanecikli Yapısı
Yoğunluk

Madde ve Isı
Yakıtlar

Kazanımlar

➢➢ F .6.4.1.1. Maddelerin; tanecikli, boşluklu ve hareketli yapıda olduğunu ifade eder.
➢➢ F.6.4.1.2. Hâl değişimine bağlı olarak maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve taneciklerin hareketliliği-

nin değiştiğini deney yaparak karşılaştırır.
➢➢ F.6.4.2.1. Yoğunluğu tanımlar.
➢➢ F.6.4.2.2. Tasarladığı deneyler sonucunda çeşitli maddelerin yoğunluklarını hesaplar.
➢➢ F.6.4.2.3. Birbiri içinde çözünmeyen sıvıların yoğunluklarını deney yaparak karşılaştırır.
➢➢ F.6.4.2.4. Suyun katı ve sıvı hâllerine ait yoğunlukları karşılaştırarak bu durumun canlılar için önemini tartışır.
➢➢ F.6.4.3.1. Maddeleri, ısı iletimi bakımından sınıflandırır.
➢➢ F.6.4.3.2. Binalarda kullanılan ısı yalıtım malzemelerinin seçilme ölçütlerini belirler.
➢➢ F.6.4.3.3. Alternatif ısı yalıtım malzemeleri geliştirir.
➢➢ F.6.4.3.4. Binalarda ısı yalıtımının önemini, aile ve ülke ekonomisi ve kaynakların etkili kullanımı bakımından tartışır.
➢➢ F.6.4.4.1. Yakıtları, katı, sıvı ve gaz yakıtlar olarak sınıflandırıp yaygın şekilde kullanılan yakıtlara örnekler verir.
➢➢ F.6.4.4.2. Farklı türdeki yakıtların ısı amaçlı kullanımının, insan ve çevre üzerine etkilerini tartışır.
➢➢ F.6.4.4.3. Soba ve doğal gaz zehirlenmeleri ile ilgili alınması gereken tedbirleri araştırır ve rapor eder.

6. Sınıf Madde ve Isı

Madde ve Isı Yoğunluk

Maddenin Tanecikli Yapısı ➤➤ Cisimlerin su içinde batma, yüzme ya da asılı kal-
ma durumlarını açıklamak için “yoğunluk” kavramı
➤➤ Maddeleri oluşturan tanecikler titreşim hareketi kullanılır.
yapar. Sıvı ve gaz hâlde bulunan maddeler titreşim
hareketinin yanı sıra öteleme hareketi de yapar. • Yoğunluk maddeler için ayırt edici bir özelliktir.
Öteleme, taneciklerin birbiri üzerinden kayarak
yaptıkları yer değiştirme hareketidir. • Bir cismin yoğunluğu; cismin kütlesinin hacmine
oranı ile hesaplanır.
➤➤ Bir maddenin katı, sıvı ve gaz hâllerinin tanecikleri
aynıdır. Tek fark, maddeyi oluşturan taneciklerin Yoğunluk = d
bulunduğu düzendir. Kütle = m
Hacim = V
Gaz
Kütle m
Sıvı Yoğunluk = Hacim d= V

Katı ➤➤ Kütlenin birimi g (gram), hacmin birimi cm3 (san-
timetreküp) olarak alınırsa yoğunluk birimi g/cm3
Katılar: olur.
• Tanecikleri titreşim hareketi yapar.
• Belirli şekil ve hacimleri vardır. Maddeler Kütle (g) Hacim Yoğunluk
• Tanecikleri arası boşluk çok azdır. (cm3) (g/cm3)
• Sıkıştırılamazlar. Su 100 100
• Tanecikleri birbiri ile temas hâlindedir. Zeytinyağı 92 100 1,00
Demir 780 100 0,92
Sıvılar 7,80
• Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi
➤➤ Farklı maddelerin yoğunluklarını karşılaştırmanın
yapar. en kolay yolu, maddelerin bir sıvı içinde batma
• Belirli şekilleri yoktur. Konulduğu kabın doldur- veya yüzme özelliklerinin karşılaştırılmasıdır. Sıvı-
dan daha yoğun olan madde sıvının dibine batar,
duğu kısmın şeklini alır. yoğunluğu sıvıdan az olan maddeler ise sıvı içinde
• Akışkandır. yüzer.
• Tanecikleri arası boşluk biraz daha fazladır.
• Sıkıştırılamaz kabul edilir. d = 1.3 g/cm3

Gazlar d = 1.5 g/cm3
• Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi d = 1.6 g/cm3

yapar. ➤➤ Aynı maddenin farklı hâllerinin yoğunlukları bir-
• Konuldukları kabı tamamen doldururlar. birinden farklıdır. Örneğin soğuyan bir sıvının
• Tanecikleri arasında boşluk fazladır. taneciklerinin hızı yavaşlar ve tanecikler birbirine
• Sıkıştırılabilirler. yaklaşır. Böylece maddenin hacmi küçülür fakat
• Belirli bir şekilleri de hacimleri de yoktur. kütlesi değişmez. Bu nedenle maddenin yoğun-
luğu artar.

➤➤ Bu davranışı göstermeyen nadir maddelerden biri
sudur. Birçok maddenin katı hâlinin yoğunluğu sı-
vı hâlinden daha büyüktür fakat buzun yoğunluğu
suyun yoğunluğundan küçüktür. Çünkü su donar-
ken tanecikleri birbirinden uzaklaşır.

80

6. Sınıf Madde ve Isı

Isı Yalıtım Malzemeleri

➤➤ Suyun sahip olmuş olduğu bu özellik suda yaşa- ➤➤ Maddelerin ısı kayıplarını engellemesi için yapılan
yan canlıların yaşamının devam etmesini sağlar. işlemlere ısı yalıtımı denir. Isı yalıtımı yapmak için
kullanılan malzemelere yalıtım malzemeleri de-
➤➤ Kışın nehirlerin ve göllerin yüzeyden donması nir. Yalıtım malzemeleri ısıyı iyi iletmeyen yalıtkan
dipte yaşayan canlıların yaşamını sürdürmesini malzemelerden yapılır.
sağlar.
➤➤ Plastik, tahta, saman, deri, elyaf ve pamuk ısı ya-
Madde ve Isı lıtkanı olan maddelerdendir.

Isı İletkenliği ➤➤ Havayı oluşturan tanecikler arasındaki boşluklar
vakum olarak adlandırılır. Vakum ısı akışını engel-
➤➤ Sıcaklıkları farklı maddeler arasında maddelerin ler. Pencerelerde çift cam uygulaması vakum ile
son sıcaklıkları eşit oluncaya kadar ısı alışverişi yalıtıma örnek verilebilir.
gerçekleşir. Bu durumda sıcak olan madde soğur,
soğuk olan madde de ısınır. Tabloda ısı yalıtımında kullanılan bazı maddeler
verilmiştir.
➤➤ Isının sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye
doğru aktarılmasına ısı iletkenliği adı verilir. Yalıtım Maliyet Kul- Çevre Yanma Kul-
malze- lanım dostu özelliği lanım
➤➤ Isıyı iyi ileten maddelere ısı iletkeni madde de- mesi ömrü mu? alanları
nir. Altın, gümüş, bakır, alüminyum, demir ve çelik Zararlı Kolay
gibi metaller ısıyı iyi ileten maddeler arasındadır. Plastik Düşük Uzun Zararsız yanar İç ve dış
Yemek pişirdiğimiz tencere ve tavaların metalden köpük ömürlü cephe-
yapılmasının nedeni metallerin ısıyı iyi iletmesin- Zararsız Kolay lerde
den kaynaklanır. Ahşap Orta Kısa yanar
ömürlü Zararsız İç ve dış
Isı Yalıtkanlığı Taş yünü Düşük Yanmaz döşeme-
Uzun Zararsız
➤➤ Bazı maddeler ısı iletimini engeller. Farklı ortamlar Cam Düşük ömürlü Zor lerde
arasında ısı alış verişinin olmaması durumu ısı ya- yünü yanar
lıtımıdır. Isıyı iletmeyen maddelere de ısı yalıtkanı Uzun Tavan,
madde adı verilir. Silikon Çok ömürlü Zor iç ve dış
• Isı yalıtkanı olan maddeler ısı enerjisini korumak yünü düşük yanar duvar-
amacıyla kullanılır. Uzun
Madde tanecikleri arasındaki boşluk arttıkça mad- ömürlü larda
denin ısı yalıtkanlığı artar. Hava tanecikleri arasında
boşluk fazla olduğundan hava iyi bir yalıtkandır. Çatı, iç
ve dış
duvarlar
ve tesisat
borula-
rında

Dış cep-
helerde

Isı yalıtımı ülkemiz için enerji tasarrufu sağlar, aile
ekonomimize katkıda bulunur.

Yakıtlar

➤➤ Yanmaları sonucu çevrelerine ısı veren maddelere
yakıt adı verilir. Yakıtlar Güneş’ten aldıkları enerjiyi
depolar. Katı, sıvı ve gaz hâlde bulunan yakıtlar
vardır.

Katı Yakıtlar Sıvı Yakıtlar Gaz Yakıtlar

• Taş kömürü • Gaz yağı • Doğal gaz
• Benzin
• Linyit • Hava gazı
• Mazot
• Odun • Biyogaz
• Kok kömürü • Fuel-oil
• Likit Petrol • Metan
(LPG) Gazı • Etan
• Odun kömürü

81

6. Sınıf Madde ve Isı

Yenilenebilir ve Yenilenemez Enerji Kaynakları • Güneş enerjisi çevreye zarar vermeyen temiz bir
Kullanıldıkça tükenmeyen ya da tekrar oluşabilen enerji kaynağıdır.
enerji kaynaklarına yenilenebilir enerji kaynakları
adı verilir. Kullandıkça tükenen, yeniden oluşma- • Jeotermal enerji yerin derinliklerinden gelen sı-
yan ve oluşumları için çok uzun yıllar geçmesi cak su ve buhardan elde edilir.
gereken enerji kaynaklarına yenilenemez enerji
kaynakları adı verilir. • Rüzgâr türbinlerinde hareket enerjisinden elekt-
Petrol ve petrol ürünleri, kömür ve doğalgaz gi- rik enerjisi elde edilir.
bi yenilenemez enerji kaynakları milyonlarca yılda
ancak oluşabilir. • Biyokütle enerjisi bitkilerden, evsel ve hayvansal
atıklardan elde edilir.
Yenilenebilir Enerji Yenilenemez Enerji
Kaynakları Kaynakları • Hidroelektrik enerji suyun hareketinden yararla-
nılarak elektrik enerjisi elde edilmesidir.
• Güneş Enerjisi • Fosil Yakıtlar
• Rüzgar Enerjisi – Kömür • Ülkemizde sınırlı olan fosil yakıtları tasarruflu
• Biyokütle Enerjisi – Petrol kullanmalı, yenilenebilir enerji kaynaklarının kul-
• Jeotermal Enerji – Doğal gaz lanımına özen göstermeliyiz.
• Hidroelektrik Enerji
• Nükleer Enerji Yakıtların Çevreye Etkisi

Termik Güneş ➤➤ Fosil yakıtların yakılması sonucu atmosfere za-
Santrali Paneli rarlı atıklar ve karbondioksit gibi zararlı gazlar
salınmaktadır. Bu gazlar çevre sorunlarına neden
Jeotermal Nükleer olmaktadır. Bu sorunların başında sera etkisi gelir.
Santrali Santrali Sera etkisi sonucu küresel ısınmaya bağlı olarak
Dünya’nın sıcaklığında artış meydana gelir. Bu-
Hidroelektrik Bioenerji zullar erir. Deniz seviyesinde yükselme meydana
Santrali Santrali gelir.

Rüzgar Dalga Gücü ➤➤ Fosil yakıtların çevreye verecek olduğu sorunlar-
Enerjisi Santrali Santrali dan kurtulmak için yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanımına ağırlık vermeliyiz.

Soba ve doğal gaz zehirlenmeleri

➤➤ Katı ve sıvı yakıtların yanması sonucu açığa çıkan
gazlar ile kombi ve şofbenlerdeki gaz sızıntıları ze-
hirlenmelere yol açmaktadır. Soba ve doğal gaz
zehirlenmelerine karşı almamız gereken tedbirler-
den bazıları aşağıda verilmiştir.

• Lodoslu havalarda soba söndürülmeli
• Sobada kül bırakılmamalı
• Sobanın hava alması sağlanmalı
• Bacalar temizlenmeli
• Soba boruları temizlenmeli
• Doğal gaz kaçakları için alarm sistemleri kurul-

malı
• Doğalgaz kaçaklarında camlar açılmalı ve alan

süpürülmeli
• Doğal gaz kaçaklarında yetkililere haber veril-

meli

82

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

F.6.4.1.1. Maddelerin tanecikli, boşluklu ve hareketli yapıda olduğunu ifade eder.
F.6.4.1.2. Hâl değişimine bağlı olarak maddenin tanecikleri arasındaki boşluk ve tanecik hareketliliğinin değişti-

ğini deney yaparak karşılaştırır.

1. Uçları kapalı olan X, Y ve Z şırıngalarının içlerinde sırasıyla taş, su ve hava koyularak pis-
tonlar itiliyor.

Piston Piston Piston

Taş Su Hava

X şırıngası Y şırıngası Z şırıngası

Yukarıdaki etkinliğe göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. X, Y ve Z şırıngalarındaki maddelerin fiziksel hâllerini yazınız.

X şırıngasındaki madde katı, Y şırıngasındaki madde sıvı, Z şırıngasındaki madde gaz
haldedir.

b. Hangi şırınganın pistonunu kolaylıkla itebiliriz? Nedenini yazınız.

Z şırıngasının pistonunu kolaylıkla itebiliriz. Çünkü Z şırıngasında bulunan maddenin
tanecikleri arasındaki boşluk fazla olduğu için (gaz) kolaylıkla sıkıştırılabilir.

c. X ve Y şırıngalarının pistonlarını itemememizin sebebi nedir? Yazınız.

X ve Y şırıngalarında bulunan maddeler sıkıştırılamaz. Çünkü katı ve sıvı maddelerin
tenecikleri arasındaki boşluk çok azdır.

d. İçinde hava bulunan şırınganın pistonunu itip bıraktığınızda pistonun geri gelmesinin
nedeni nedir? Yazınız.

Pistonun geri itilmesine sebep olan şey gözümüzle göremediğimiz havayı oluşturan ta-
neciklerin uyguladığı kuvvettir.

83

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

2. Aşağıda Ali ve Eda’nın yapmış olduğu 1. ve 2. deneyler verilmiştir.
1. Deney: Ali, içinde 200 ml su bulunan bardağa 2 kaşık toz şeker koyduktan bir süre sonra
şekerin gözden kaybolduğunu ve sıvı seviyesinin hala 200 ml olduğunu gözlemliyor.

200 ml Toz şeker 200 ml
200 ml

Toz şeker Şeker suda
ilave ediliyor. çözündükten

sonra

2. Deney: Eda, içinde 100 ml kolonyağı bulunan kaba bir miktar katı iyot döktükten bir süre
sonra katı iyotun gözden kaybolduğunu ve kolonyağı seviyesinin değişmediğini gözlemliyor.

Katı iyot

100 ml 100 ml 100 ml
Katı iyot Katı iyot

ilave ediliyor. çözündükten
sonra

Ali ve Eda'nın yapmış olduğu deneyleri inceleyerek aşağıdaki tabloda verilen ifadele-
rin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna göre karar vererek uygun kutucuğa "✓" işareti

koyunuz.

İfadeler DY

a. Ali'nin yaptığı deneyde şeker tanecikleri, su tanecikleri arasındaki ✓
boşluklara girmiştir. Bu sebeple su seviyesi değişmemiştir.

b. Eda'nın yaptığı deneyde iyot tanecikleri, kolonya tanecikleri arasın- ✓
daki boşluklara girdiği için kolonya seviyesi değişmemiştir.

c. Ali'nin deneyinde şeker, Eda'nın deneyinde de katı iyot yok olmuştur. ✓

d. İki deneyin sonucunda da maddelerin taneciklerden oluştuğunu ve ✓
taneciklerin arasında boşluk bulunduğunu söyleyebiliriz.

e. Deneylerin diğer bir sonucu olarak da maddelerin bütünsel yapıda ✓
olduğunu söyleyebiliriz.

84

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

3. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.

a. Bütün maddeler gözle görülemeyecek kadar küçük olan taneciklerden oluşur.

b. Bütün maddelerin tanecikleri arasında boşluklar bulunur.

c. Gaz maddenin tanecikleri arasındaki boşluk, sıvı maddenin tanecikleri arasındaki boş-

luktan fazladır. .

d. Katı maddenin tanecikleri arasındaki boşluk, sıvı maddenin tanecikleri arasındaki boş-

luktan azdır. .

e. Gaz maddenin tanecikleri arasındaki boşluk çok fazla olduğu için kolaylıkla
sıkıştırılabilir.

4. Günlük hayattaki bazı maddeler aşağıdaki gibi numaralandırılmıştır.Bu maddelerin ka-
tı, sıvı ve gaz olmasına karar vererek aşağıdaki kutucuklara numaralarını yazınız.

1. 2. 3. 4.

Bardaktaki su Balonun için- Kalem Masa
deki helyum 8.

5. 6. 7.

Demliğin ucun- Zeytinyağı Buz Tekerleğin
dan çıkan su içindeki ozon

buharı

Katı hâldeki maddeler Sıvı hâldeki maddeler Gaz hâldeki maddeler

3, 4, 7 1, 6 2, 5, 8

85

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

5. Aşağıda tanecik modelleri verilen maddelerin fiziksel hâllerini altlarındaki boşluğa ya-
zarak bu hâlde bulunan maddelere örnek veriniz.

.....G...a..z............... ........K..a..t.ı............ ........S...ıv..ı............
Örnek 1: .H..a..v..a...... Örnek 1: .B..a..r..d..a..k.. Örnek 1: S...u..........
Örnek 2: .H..e..l.y..u..m... Örnek 2: .D...e.m....ir.... Örnek 2: S...ü..t........

6. Aşağıdaki tabloda maddenin fiziksel hâllerine ait özellikler verilmiştir.

Bu özelliklerin maddenin hangi fiziksel hâline ait olduğunu belirleyerek uygun kutucu-
ğa "✓" işareti koyunuz.

Özellik Kat Sıvı Gaz
a. Tanecikli yapıdadır. ✓✓✓
b. Boşluklu yapıdadır. ✓✓✓
c. Tanecikleri titreşim hareketi yapar. ✓✓✓
d. Tanecikleri öteleme hareketi yapar.
e. Tanecikleri akışkandır. ✓✓
f. Belirli bir şekli vardır. ✓✓
g. Belirli bir hacmi vardır. ✓
h. Belirli bir şekli de hacmi de yoktur. ✓✓
i. Tanecikleri dönme hareketi yapar.
j. Tanecikleri birbiriyle temas hâlindedir. ✓
k. Tanecikleri birbirinden bağımsız olarak hareket eder. ✓✓
l. Tanecikleri arasındaki boşluk yok denecek kadar azdır. ✓✓
m. Kolaylıkla sıkıştırılabilir.
n. Belirli bir hacmi vardır, fakat belirli bir şekli yoktur. ✓





86

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

7. Aşağıda bir maddede meydana gelen hâl değişim olayları numaralandırılmıştır.
3

12

Katı 4 Sıvı 5 Gaz

6
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 numaralı hâl değişim olaylarının adları nedir? Yazınız.

1. Erime 2. Buharlaşma 3. Süblimleşme

4. Donma 5. Yoğuşma 6. Kırağılaşma

b. Hangi hâl değişimlerinde madde dışarıdan ısı alır? Yazınız.
1, 2, 3

c. Hangi hâl değişimlerinde madde dışarıya ısı verir? Yazınız.
4, 5, 6

d. Hangi hâl değişimlerinde maddenin tanecikleri arasındaki mesafe artar? Yazınız.
1, 2, 3

e. Hangi hâl değişimlerinde maddenin tanecikleri arasındaki mesafe azalır? Yazınız.
4, 5, 6

f. Hangi hâl değişimlerinde maddenin tanecikleri arasındaki çekim kuvveti artar? Yazınız.
4, 5, 6

g. Hangi hâl değişimlerinde maddenin tanecikleri arasındaki çekim kuvveti azalır? Yazınız.
1, 2, 3

h. Hangi hâl değişimlerinde madde daha düzensiz bir hale geçer? Yazınız.
1, 2, 3

i. Hangi hâl değişiminde madde tanecikleri akışkan değilken akışkan hâle geçer? Yazınız.
1

j. Hangi hâl değişimlerinde madde taneciklerinin büyüklüğü artar? Yazınız.
Hiçbiri

87

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı

Etkinlik 13

8. Aşağıda verilen cümlelerin doğru olabilmesi için cevapların yazılı olduğu kutulardan
seçilmesi gerekeni yuvarlak içine alınız.

a. Tereyağı erirken tanecikleri arasındaki boşluk artar. azalır. değişmez.

b. Tereyağı erirken tanecik büyüklükleri artar. azalır. değişmez.

c. Tereyağı erirken katı hâldeki tanecik sayısı artar. azalır. değişmez.

d. Alkol buharlaşırken taneciklerin hareketliliği artar. azalır. değişmez.

e. Alkol buharlaşırken tanecikleri arasındaki mesafe artar. azalır. değişmez.

f. Meye suyu donarken tanecikleri arasındaki artar. azalır. değişmez.
mesafe artar. azalır. değişmez.
artar. azalır. değişmez.
g. Bardaktaki suyun yarısı dökülürse tanecikleri ara- artar. azalır. değişmez.
sındaki mesafe artar. azalır. değişmez.
artar. azalır. değişmez.
h. Bardaktaki suyun yarısı dökülürse bardaktaki ta-
necik sayısı

i. Su buharı yoğuşurken tanecikleri arasındaki me-
safe

j. Tahta çubuğun yarısı kesilip atılırsa tanecikleri
arasındaki mesafe

k. Naftalin süblimleşirken tanecikleri arasındaki me-
safe

l. Buz erirken taneciklerinin büyüklüğü artar. azalır. değişmez.

m. Su buharı kırağılaşırken tanecikleri arasındaki çe- artar. azalır. değişmez.
kim kuvveti

m. Su buharı çiy olurken taneciklerin düzensizliği artar. azalır. değişmez.

p. Yağmur yağarken taneciklerin düzensizliği artar. azalır. değişmez.
r. Su donarken toplam tanecik sayısı artar. azalır. değişmez.

88

6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı KKT - 13 

1. Madde tanecikleri arasındaki boşluk maddenin 3. Aşağıda verilen tanecik modellerinden hangi-
fiziksel hâline göre değişir. sine ait yapılan açıklama yanlıştır?
A) Tanecikleri sadece
I. Balondaki II. Şişedeki III. Altın titreşim hareketi
yüzük yapar.
hava sirke
B)
Buna göre I, II ve III numaralı maddelerin tane- Akışkandır, belirli bir
cikleri arasındaki boşluk ilişkisi aşağıdakilerin şekli yoktur.
hangisinde doğru verilmiştir?
C)
A) III > II > I B) I > II > III Belirli bir hacmi ve
C) II > I > III D) I > III > II şekli yoktur.

D)
Kolaylıkla sıkıştırılabilir.

2. Buz, su ve su buharının tanecik modeli aşağı- 4. Maddenin fiziksel hâllerine ait bazı özellikler aşa-
dakilerin hangisinde doğru verilmiştir? ğıdaki gibidir.
Buz Su Su buharı I. Tanecikli ve boşluklu yapıdadır.
A) II. Tanecikleri titreşim hareketi yapar.
III. Belirli bir şekli vardır.
B) IV. Bütünsel yapıda değildir.

Buna göre verilen özelliklerin hangileri katı,
sıvı ve gaz maddeler için ortak bir özelliktir?

A) I ve II B) III ve IV
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV

C) 5. Aşağıda gerçekleşen olaylardan hangisinin
sonucunda madde tanecikleri arasındaki boş-
luk azalır?

D) A) Suyun donması
B) Dondurmanın erimesi
C) Kolonyanın buharlaşması
D) Suyun kaynaması

89

6. Sınıf Yoğunluk

Etkinlik 14

F.6.4.2.1. Yoğunluğu tanımlar.
F.6.4.2.2. Tasarladığı deneyler sonucunda çeşitli maddelerin yoğunluklarını hesaplar.
F.6.4.2.3. Birbiri içinde çözünmeyen sıvıların yoğunluklarını deney yaparak karşılaştırır.
F.6.4.2.4. Suyun katı ve sıvı hâllerine ait yoğunlukları karşılaştırarak bu durumun canlılar için önemini tartışır.

1. Aşağıdaki tabloda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğunu belirleyerek
uygun kutucuğa "✓" işareti koyunuz.

D Y İfade
Yoğunluk saf maddeler için ayırt edici bir özelliktir.
a. ✓

b. ✓ Saf maddelerin yoğunlukları birbirinden farklıdır.

c. ✓ Cisimlerin suda yüzmesi ya da batması yoğunluğu ile ilgilidir.

d. ✓ Ağırlığı fazla olan cisimler suda batarken, hafif olan cisimler suda

e. ✓ yüzer.
Bir cismin kütlesinin hacmine oranı o cismin yoğunluğunu verir.

f. ✓ Yoğunluk "d", kütle "m", hacim ise "V" sembolü ile gösterilir.

g. ✓ Kütlenin birimi santimetreküp (cm3), hacmin birimi gram (g)'dır.

h. ✓ Yoğunluğun birimi g/cm3'tür.

2. İçi su dolu olan kaba bazı cisimler atıldıktan sonra cisim- Plastik top Tahta
lerin son durumu yandaki gibidir. Buna göre aşağıdaki Demir bilye Taş
cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldu-
runuz.

a. Demir bilye ve taşın yoğunluğu suyun yoğunlu-

ğundan büyüktür, bu yüzden bu cisimler suda batar.

b. Plastik top ve tahtanın yoğunluğu suyun yoğunluğundan küçüktür, bu yüzden
bu cisimler suda yüzer. .

c. Plastik topun yoğunluğu taşın yoğunluğundan küçüktür.

d. Demir bilyenin yoğunluğu tahtanın yoğunluğundan büyüktür.

90

6. Sınıf Yoğunluk

Etkinlik 14

3. Nil, şekli düzgün olmayan taş parçasının yoğunluğunu bulmak istiyor.
Buna göre Nil’in yapması gereken uygulamaları üç aşamada yazınız.
1. Eşit kollu terazi ya da dijital terazi ile taşın kütlesini ölçmeli.
2. İçi su dolu olan dereceli silindire taşı atıp, sudaki yükselmeyle taşın hacmini ölçmeli.
3. Taşın kütlesini taşın hacmine bölerek taşın yoğunluğunu bulmalı.

4. Sare K, L ve M cisimleri ile aşağıdaki ölçümleri yapıyor.
K

K 100 cm3 150 cm3
100 g K

L 120 cm3
L
L 100 cm3
100 g 100 g

M

50 cm3 55 cm3

M M

a. Bu ölçümlere göre aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Cisim Kütle (g) Hacim (cm3) Yoğunluk (g/cm3)
2
K 100 50 10
5
L 200 20

M 25 5

b. K, L ve M cisimlerinin yoğunlukları arasındaki ilişki nedir? Yazınız.

L>M>K

91

6. Sınıf Yoğunluk

Etkinlik 14

5. Aşağıdaki tabloda bazı saf maddelerin 100 cm3 hacmindeki kütleleri ve yoğunlukları
verilmiştir.

Madde Kütle (g) Hacim (cm3) Yoğunluk (g/cm3)

Su 100 100 1,00

Demir 780 100 7,80

Gümüş 1049 100 10,49

Bakır 890 100 8,90

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Eşit hacimlerinde kütlesi en fazla olan madde hangisidir? Gümüş

b. Yoğunluğu en fazla olan madde hangisidir? Gümüş

c. Eşit hacimlerinde kütlesi en az olan madde hangisidir? Su

d. Yoğunluğu en az olan madde hangisidir? Su Gümüş > Bakır > Demir > Su
e. Birim hacimlerindeki kütleleri arasındaki ilişki nedir?

6. Aşağıda verilen maddelerin yoğunluklarının aynı ya da farklı olma durumlarını uygun
kutucuklara "✓" işareti koyarak belirtiniz.

Maddeler Yoğunlukları

Aynı Farklı

a. 1 kg altın ve 1 kg pamuk ✓

b. 1 litre su ve 5 litre su ✓

c. 100 gram gümüş ve 200 gram gümüş ✓

d. 1 litre zeytinyağı ve 1 litre su ✓

e. 100 gram altın, 100 gram gümüş ✓

92

6. Sınıf Yoğunluk

Etkinlik 14

7. İçlerinde 100 cm3 su ve 100 cm3 zeytinyağı bulunan beherglaslardaki su ve zeytinyağı mik-
tarları aşağıdaki gibidir.

Su miktarı = 100 gram Zeytinyağı miktarı = 92 gram

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Su ve zeytinyağının yoğunluklarını bularak, yoğunlukları arasındaki ilişkiyi yazınız.
Suyun yoğunluğu = 1 g/cm3 zeytinyağının yoğunluğu = 0,92 g/cm3

Suyun yoğunluğu zeytinyağının yoğunluğundan büyüktür.

b. Birbiri içinde çözünmeyen su ve zeytinyağı aynı kaba koyulursa konumları nasıl olur?
Aşağıda verilen kap içinde belirtiniz.

Zeytinyağı
Su

8. Birbiri içinde çözünmeyen K, L, M ve N sıvılarının kap içerisindeki durumları aşağıdaki gibi-
dir.

L KM
MN K
Buna göre K, L, M ve N sıvılarının yoğunlukları arasındaki ilişkiyi yazınız.
N>K>M>L

93

6. Sınıf Yoğunluk

Etkinlik 14

9. Yiğit sıcak bir yaz gününde soğuk su içmek için cam bir şişeyi su ile doldurup buzluğa ko-
yuyor. Su doldurduğu kabı buzlukta unuttuğunu fark eden Yiğit, buzluğu açtığında içine su
doldurduğu cam şişenin patlayıp buzlukta dağıldığını görüyor.
Yiğit bu durumun neden gerçekleştiğini merak ediyor. Sizce bu durumun nedeni ne-
dir? Yazınız.

Sıvı hâlden katı hâle geçen maddelerin hacmi azalır, yoğunlukları artar. Su, bu maddelerin
dışındadır. Su donduğunda hacmi artar. Yoğunluğu azalır. Yiğit'in su doldurduğu cam şişe-
deki su donarken hacmi arttı ve cam şişeyi patlattı.

10.

Yukarıdaki görselde bir buz dağı gösterilmiştir. Buz dağının sudaki durumundan yola
çıkarak buz ve su arasındaki yoğunluk ilişkisini açıklayınız.
Buzun yoğunluğu suyun yoğunluğundan daha küçük olduğu için buz su içinde yüzmekte-
dir.

11. Kış aylarında nehir ve göllerin üstten donmasının canlılar için önemi nedir? Yazınız.
Buzun yoğunluğu suyun yoğunlundan az olduğu için nehir ve göllerde donan su yüzeyi kap-
lar, dibe batmaz. Bu sayede suda yaşayan canlıların yaşamı devam eder.

94

6. Sınıf Yoğunluk KKT - 14 

1. 20 gram demir küp ve 100 gram demir küp ile 3. Birbiri içinde çözünmeyen bazı sıvıların yoğunluk-
ilgili, ları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

I. 20 gramlık demir kübün yoğunluğu daha Sıvı Yoğunluk (g/cm3)
küçüktür.
Su 1,00
II. 100 gramlık demir kübün hacmi daha büyük-
tür. Gliserin 1,26

III. 20 gramlık demir küp ve 100 gramlık demir Cıva 13,55
kübün tanecik büyüklükleri aynıdır.
Boş kaba dökülen sıvıların konumları aşağıda-
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? kilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II A) B)
C) I ve III D) II ve III Cıva Su
Cıva
Gliserin
Su Gliserin

C) D)
Su Gliserin
Cıva
Gliserin Su
Cıva

2. Öğretmen: Sıvı bir madde soğudukça tanecikle- 4. Mehmet, yoğunlukları farklı cisimleri suyun içine
rinin hızı yavaşlar ve tanecikler birbirine yaklaşır. atarak durumlarını aşağıdaki gibi gözlemliyor.
Böylelikle maddenin hacmi küçülür, yoğunluğu
artar. Fakat bu durum su için geçerli değildir. Su Madde Yoğunluk Plastik top Tahta
donarken hacmi artar, yoğunluğu azalır. Suyun bu (g/cm3)
özel durumu ile ilgili araştırma yaparak afiş hazır- Su
layınız. Plastik top 1
Demir bilye 0,3
Buna göre öğrencilerin hazırladığı aşağıdaki Tahta 7,8
afişlerden hangisi öğretmenin bahsettiği özel- Silgi 0,7
lik ile ilgili değildir? 2,3

A) B)

Demir bilye SSiillggii

Suyun donarken Buz dağlarının suyun Buna göre Mehmet yaptığı deney ile aşağıda
içinde bulunduğu üzerinde yüzmesi verilen sonuçlardan hangisine ulaşır?
şişeyi patlatması
A) Hacmi büyük olan maddeler suda batar.
C) D) B) Maddelerin suda yüzmesi ya da batması

Tuzlu su Uzun geometrik şekline bağlıdır.
süre C) Kütlesi büyük olan maddeler suda batarlar.
D) Yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan
Tuzlu suyun
daha zor maddeler suda batar.
donması

Nehir ve göllerde Tuzlu suyun daha
donan suyun yüzey- zor donması

de kalması

95

6. Sınıf Madde ve Isı

Etkinlik 15

F.6.4.3.1. Maddeleri, ısı iletimi bakımından sınıflandırır.
F.6.4.3.2. Binalarda kullanılan ısı yalıtım malzemelerinin seçilme ölçütlerini belirler.
F.6.4.3.3. Alternatif ısı yalıtım malzemeleri geliştirir.
F.6.4.3.4. Binalarda ısı yalıtımının önemini, aile ve ülke ekonomisi ve kaynakların etkili kullanımı bakımından tar-

tışır.

1. Nuray içi sıcak su ile dolu kaba özdeş boyutlardaki tahta ve metal kaşığı aynı anda bırakıyor.

Tahta Metal
kaşık kaşık

Nuray aynı süre sonunda kaşıklara dokunduğunda metal kaşığın elini yaktığını tahta kaşığın
ise elini yakmadığını gözlemliyor.

a. Bu durumun nedenini yazınız.
Metal ve tahta farklı maddelerdir, ısıyı farklı miktarda iletirler.


b. Bu durum ile ilgili aşağıda verilen ifadelerdeki boşlukları uygun şekilde dolduru-
nuz.

I. Metal ısıyı iyi ilettiği için metal kaşıktan elimize daha fazla ısı
geçişi olur.

II. Tahta ısıyı iyi iletmediği için tahta kaşıktan elimize daha az
ısı geçişi olur.

III. Isı iletkenliği maddenin türüne bağlıdır.

IV. Farklı maddeler ısıyı farklı miktarlarda iletir.

V. Maddelerde sıcaktan soğuğa doğru ısı geçişine ısı iletkenliği denir.

VI. Isıyı iyi ileten maddelere ısı iletkeni denir.

VII. Isıyı iyi iletmeyen maddelere ısı yalıtkanı denir.

96

6. Sınıf Madde ve Isı

Etkinlik 15

2. Aşağıda günlük hayatta kullandığımız bazı eşyalar verilmiştir. Bu eşyaların bazı bölümleri
oklarla gösterilmiştir.
Bu bölümlerden ısı iletkeni olanları "İ" ile ısı yalıtkanı olanları "Y" ile belirtiniz.

a. Y b.
YY

İ
İ

Demlik Tava Y
c. d. İ
Y

Ütü İ
e.
Tost makinesi
f. Y
Y İ
İ

Saç düzleştiricisi Cezve

3. Aşağıda verilen maddelerden ısı iletkeni olanları altlarındaki kutucuklara “✓” işareti
koyarak belirleyiniz.

Plastik Alüminyum Hava Bakır

✓ ✓

Altın Strafor köpük Seramik Demir

✓ ✓

Çelik Tahta Pamuk Gümüş

✓ ✓

97

6. Sınıf Madde ve Isı

Etkinlik 15

4. Aşağıda X, Y ve Z maddelerinin taneciklerinin dizilimi modellenmiştir.

XYZ

Buna göre bu maddelerin ısı yalıtkanlıklarını çoktan aza olacak şekilde aşağıdaki ku-
tucuklara yazınız.

Z Y X

En çok Orta En az

5. Aşağıda ısı yalıtımı ile ilgili verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar
vererek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

İfade D Y

a. Isı akışının yavaşlatılması ya da ısı kayıplarının engellenmesi için ✓ ✓
ısı yalıtımı yapılır. ✓

b. Isının yayılmasını yavaşlatan ya da engelleyen maddeler ısı yalıt- ✓
kanı maddelerdir.

c. Maddeyi oluşturan tanecikler arası boşluk arttıkça maddenin ısı ✓
yalıtkanlığı da artar.

d. Gazların tanecikleri arasındaki boşluk fazla olduğundan gazlar iyi ✓
bir ısı yalıtkanıdır.

e. Havanın yalıtkanlık özelliği alüminyumdan daha azdır.

f. Isı yalıtkanı bir madde ile kaplanan maddenin sıcaklığı çok çabuk
değişir.

g. Enerji tasarrufu için binalarda ısı yalıtımı yapılır. ✓

98

6. Sınıf Madde ve Isı

Etkinlik 15

6. Isı yalıtım malzemesi seçerken malzemenin hangi özelliklerine dikkat etmeliyiz? Be-
lirtiniz.

a. Isı iletkenliğinin düşük olması. ✓

b. Hafif olması. ✓

c. Uzun ömürlü olması. ✓

d. Kolay alev almaması. ✓

e. Güzel renkli olması.

f. Isı yalıtkanlığının düşük olması.

g. Yüksek maliyetli olması.

h. Sağlığa zarar vermeyen madde içeriğine sahip olması. ✓

7. Aşağıda verilen malzemelerden ısı yalıtımı malzemesi olanları belirtiniz.

a. b. c. d.

Cam yünü Taş yünü Ahşap Polistren
✓ ✓ ✓ köpük



8. Tuğba, ısı yalıtımı iyi olan bir kap tasarlamak istiyor. Biri büyük biri küçük iki silindirik kabın
arasını günlük hayatta kolayca bulabileceği malzeme ile dolduracaktır. Yalıtım yapacağını
düşündüğü malzeme listesini aşağıdaki gibi hazırlıyor.

Bunan göre Tuğba’nın hangi malzemeleri kullanabileceğini yanındaki kutucuğa “✓”
işareti koyarak belirtiniz.

Malzeme listesi

✓ Pamuk Alüminyum folyo parçaları

? ✓ Parçalanmış gazete kağıdı ✓ Parçalanmış çorap

Demir tozları ✓ Kumaş parçaları

99


Click to View FlipBook Version