6 FEN ETKİNLİK ORNEK

KAZANIM ODAKLI
ETKİNLİK KİTABI

FEN BİLİMLERİ

6 ÖZET KONU ANLATIMI

GEÇMİŞİN ÖĞRETİCİSİ,
GELECEĞİN KURUCUSU
OLAN ÖĞRETMENLERİMİZE

HEDİYEMİZDİR.

AD, SOYAD:
OKUL:
SINIF:
NUMARA:

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Balzac

Genel Yayın Yönetmeni
İbrahim Sakallıoğlu

Yayını Hazırlayan
Tuğba Sakallıoğlu

Dizgi
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Fotoğraflar ve Çizimler
Hız Yayımcılık Görsel Arşivi

Eylül 2018

Sertifika No: 34917
Her hakkı saklıdır ve Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ’ye aittir.

İçindeki yazı, şekil, grafik ve tablolar yayınevinin izni olmadan alınamaz;
fotokopi, teksir, film şeklinde ve başka hiçbir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ
İdealtepe Mah. Ali Reis Sok. No.: 18/A
Maltepe / İSTANBUL
Tel: 0 216 359 88 00
www.hizyayinlari.com
[email protected]
Baskı ve Cilt
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Nasuh Akar Mahallesi 1404. Sok. No.:19
Çankaya / Ankara
Sertifika No.:16031

İstiklâl Marşı

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar-ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na'şım;
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

Mustafa Kemal ATATÜRK

1881 - 1938

SUNUŞ

Değerli Öğretmenlerimiz;

Hız Yayımları olarak Fen Bilimleri Etkinlik Kitabı ile siz değerli öğretmenlerimizin yanında yer
almaktan çok büyük mutluluk duymaktayız.

Fen Bilimleri Etkinlik Kitabı oluşturulurken üç temel konu esas alınmıştır:
• Güncellenmiş müfredata uygunluk,
• Kazanımların dışına çıkmamak,
• Özgün ve çeşitli soru tarzları ile müfredatta belirtilen kazanımları eksiksiz bir şekilde ölçmek.

İyi bir eğitim - öğretimde “süreç” büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle kitabımızı müfre-
dat programındaki “kazanım sıralaması”na göre düzenledik. Öğrencilerimizin iki ya da üç derste
öğrendikleri kazanımları, kitabımızdaki ilgili etkinlik testleri ile pekiştirmesini amaçladık.

Hazırladığımız bu etkinlik kitabı ile Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı’nın temel amaçlarına
katkı sağlamayı ve sizlerin fen okuryazarı bireyler yetiştirmenize destek olmayı amaçladık.

Hazırladığımız Fen Bilimleri Etkinlik Kitabımızda,

• Ünitelerin konu anlatım özetleri
• Ünite konularının kazanımlara parçalanmış şekilde etkinlikler ile sorgulanması
• Her etkinlik bitiminde kazanım kavrama testi

bulunmaktadır.

Bu kitabımız ile öğrencilerimize “Fen ve Mühendislik Uygulamaları” hakkında temel bilgiler
kazandırmayı hedefledik.

Eğitimin mutfağından filizlenen “Hız Yayımları” olarak, elinizdeki kitabımızla siz değerli meslek-
taşlarımızın ve sevgili öğrencilerimizin yanında olmaktan gurur duymaktayız.

HIZ YAYIMCILIK

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE .........................................................

Güneş Sistemi ve Tutulmalar....................................................................................................10
Güneş Sistemi..........................................................................................................................12
Güneş ve Ay Tutulmaları ..........................................................................................................17


2. ÜNİTE .........................................................

Vücudumuzdaki Sistemler.......................................................................................................22
Destek ve Hareket Sistemi.......................................................................................................27
Sindirim Sistemi.......................................................................................................................34
Dolaşım Sistemi–I.....................................................................................................................38
Dolaşım Sistemi–II....................................................................................................................42
Solunum Sistemi......................................................................................................................46
Boşaltım Sistemi......................................................................................................................50

3. ÜNİTE .........................................................

Kuvvet ve Hareket....................................................................................................................56
Bileşke Kuvvet..........................................................................................................................59
Dengelenmiş–Dengelenmemiş Kuvvet.....................................................................................64
Sabit Süratli Hareket................................................................................................................70
Sürat–Zaman, Yol–Zaman Grafikleri.........................................................................................74

4. ÜNİTE .........................................................

Madde ve Isı.............................................................................................................................80
Maddenin Tanecikli Yapısı........................................................................................................83
Yoğunluk...................................................................................................................................90
Madde ve Isı.............................................................................................................................96
Yakıtlar....................................................................................................................................102

5. ÜNİTE .........................................................

Ses ve Özellikleri....................................................................................................................110
Sesin Yayılması......................................................................................................................112
Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması..............................................................................116
Sesin Sürati............................................................................................................................121
Sesin Maddeyle Etkileşmesi..................................................................................................126

6. ÜNİTE .........................................................

Vücudumuzdaki Sistemler ve Sağlığı.....................................................................................134
Sinir Sistemi...........................................................................................................................136
İç Salgı Bezleri........................................................................................................................141
Ergenlik Dönemi.....................................................................................................................145
Duyu Organları.......................................................................................................................148
Sistemlerin Sağlığı ve Hastalıklar...........................................................................................156

7. ÜNİTE .........................................................

Elektriğin İletimi......................................................................................................................162
İletken ve Yalıtkan Maddeler..................................................................................................165
Elektriksel Direnç ve Bağlı Olduğu Faktörler..........................................................................171

1. ÜNİTE

GÜNEŞ SİSTEMİ VE TUTULMALAR /DÜNYA VE EVREN

Güneş Sistemi
Güneş ve Ay Tutulmaları

Kazanımlar

➢➢ F.6.1.1.1. Güneş sistemindeki gezegenleri birbirleri ile karşılaştırır.
➢➢ F.6.1.2.1.Güneş tutulmasının nasıl oluştuğunu tahmin eder.
➢➢ F.6.1.2.2. Ay tutulmasının nasıl oluştuğunu tahmin eder.
➢➢ F.6.1.2.3. Güneş ve Ay tutulmasını temsil eden bir model oluşturur.

6. Sınıf Güneş Sistemi ve Tutulmalar

Güneş Sistemi Mars

➤➤ Güneş sistemi; Güneş’ten ve onun etrafında be- ➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından dördüncü, büyük-
lirli yörüngelerde hareket eden gezegenlerden, lüğü bakımından yedinci gezegendir. Yani Güneş
gezegenlerin uydularından ve başka birçok gök sisteminin ikinci küçük gezegenidir. Kızılımsı bir
cisimlerinden oluşan gök cisimleri topluluğudur. görünüme sahip olduğu için “Kızıl Gezegen”
olarak da adlandırılır. İnce bir atmosferi vardır.
Venüs Mars Neptün Phobos ve Deimos adında iki küçük doğal uydusu
vardır. Halkası yoktur.
Merkür Dünya Uranüs
Jüpiter
Jüpiter Satürn
➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından beşinci gezegen
➤➤ Güneş’e yakın olandan uzak olana doğru ge- olan Jüpiter, Güneş sisteminin en büyük gezegeni-
zegenler; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, dir. Büyük ölçüde hidrojen ve helyum gazlarından
Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. oluşan Jüpiter gaz devleri sınıfındadır. Toz ve taş
parçalarından oluşan ince ve karanlık halkaya
➤➤ Güneş sistemindeki gezegenlerden ilk dördü ya- sahiptir. Tespit edilen 67 doğal uydusu bulunmak-
ni Merkür, Venüs, Dünya ve Mars yapısal olarak tadır.
karasal gezegenlerdir ve bu gezegenler iç geze-
genler olarak da adlandırılır. Güneş sistemindeki Satürn
son dört gezegen olan Jüpiter, Satürn, Uranüs ve
Neptün ise yapısal olarak gazsal gezegenlerdir ➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından altıncı gezegen olan
ve bu gezegenler dış gezegenler olarak da ad- Satürn, Güneş sisteminin en büyük ikinci gezege-
landırılır. nidir. Büyük ölçüde hidrojen ve helyumdan oluşan
Satürn de gaz devleri sınıfındadır. Etrafında gaz,
Merkür buz ve kaya parçalarından oluşan belirgin halka-
ları olan Satürn en gelişmiş halka düzenine sahip
➤➤ Güneş sisteminde en küçük ve Güneş’e en yakın olan gezegendir. Satürn’ ün bilinen 56 uydusu bu-
olan gezegendir. Uydusu, halkası ve atmosferi lunmaktadır. Bu uydulardan en büyüğü Titan’dır.
yoktur.
Uranüs
Venüs
➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından yedinci gezegen
➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından ikinci, büyüklüğü olan Uranüs, Güneş sisteminin en büyük üçün-
bakımından altıncı gezegendir. Dünya ile yakla- cü gezegenidir. Güneş etrafındaki yörüngesinde
şık aynı büyüklükte olduğu için “Dünya’nın İkizi”, yuvarlanan bir varil gibi yan yatmış olarak döner.
halk arasında ise “Çoban Yıldızı” olarak adlandı- Tespit edilmiş 10 halkası ve 5’i büyük 22’si küçük
rılır. Uydusu ve halkası yoktur. olmak üzere toplamda 27 uydusu bulunmaktadır.

Dünya Neptün

➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından üçüncü, büyüklüğü ➤➤ Güneş’e yakınlığı bakımından sekizinci gezegen
bakımından beşinci gezegendir. Üzerinde yaşam olan Neptün Güneş sisteminin Güneş’e en uzak
olduğu bilinen tek gezegendir. Tek doğal uydusu gezegenidir. Uranüs’ün ikizi olarak adlandırılır.
Ay’dır. Halkası yoktur. Bilinen 14 uydusu bulunan Neptün’ ün en büyük
uydusu Triton’ dur.

10

6. Sınıf Güneş Sistemi ve Tutulmalar

Not: Gezegenlerin çaplarına göre büyüklük sırala- Güneş ve Ay Tutulmaları
ması:
Jüpiter > Satürn > Uranüs > Neptün > Dünya > Güneş tutulması
Venüs > Mars > Merkür şeklindedir.
Ay
Not: Gezegenlerin Güneş’ e yakınlıklarına göre sı-
ralaması: Dünya
Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Ura-
nüs ve Neptün şeklindedir. Güneş
➤➤ Güneş, Ay ve Dünya aynı doğrultu üzerinde bu-
Meteor, Gök taşı ve Asteroit
➤➤ Atmosfere yüksek süratle girerek yanan toz, ka- lunur.
➤➤ Ay, Dünya ve Güneş arasına girer.
ya ve taş parçalarına meteor denir. Meteorların ➤➤ Ay’ın gölgesi Dünya’nın üzerine düşer.
büyük çoğunluğu yeryüzüne gelirken atmosferde ➤➤ Dünya üzerinde Ay’ın gölgesinin düştüğü yerler
yanarak tükenir. Ancak bazıları yeryüzüne ulaşır.
Yeryüzüne düşen meteorlara gök taşı adı verilir. bir süre ışık almaz ve bu bölgelerde Güneş bir sü-
re görülmez.
➤➤ Güneş sisteminin oluşumu sırasında meydana ➤➤ Ay bu durumda yeniay evresindedir.
gelen, Güneş etrafında Mars ve Jüpiter’in yörün- ➤➤ Gündüz gerçekleşir.
geleri arasında dolanan gezegenden daha küçük ➤➤ Dünya üzerinde dar bir alanda gözlenir.
boyutlarda irili ufaklı kaya ve metal parçalarına ➤➤ Bir yılda en az iki defa en fazla beş defa Güneş
asteroit adı verilir. Küçüklüklerinden dolayı bu ge- tutulması meydana gelebilir.
zegenler gezegenimsi olarak da adlandırılır.
Ay tutulması

Ay

Dünya

Güneş

➤➤ Güneş, Ay ve Dünya aynı doğrultu üzerinde bu-
lunur.

➤➤ Dünya, Güneş ve Ay arasında bulunur.
➤➤ Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer, bu durum-

da Ay görünmez.
➤➤ Ay bu durumda dolunay evresindedir.
➤➤ Gece gerçekleşir.
➤➤ Dünya üzerinde geniş bir alanda gözlenir.
➤➤ Ay tutulması genellikle yılda iki defa olur. Bazı özel

durumlarda ise hiç olmayabilir.

11

6. Sınıf Güneş Sistemi

Etkinlik 1

6.1.1.1. Güneş sistemindeki gezegenleri birbirleri ile karşılaştırır.
6.1.1.2. Güneş sistemindeki gezegenleri, Güneş’e yakınlıklarına göre sıralayarak bir model oluşturur.

1. Aşağıdaki şekilde Güneş sisteminde bulunan gezegenler numaralandırılmıştır. Soruları bu
şekle göre cevaplayınız.

12 3 4 5 6 78
Mars
a. Gezegenlerin isimlerini kutucuklara yazınız.

Merkür Venüs Dünya

Jüpiter Satürn Uranüs Neptün

b. Numaralandırılmış gezegenlerden hangilerinin iç, hangilerinin dış gezegen oldu-
ğunu yazınız.

İç gezegenler Dış gezegenler

1, 2, 3, 4 5, 6, 7, 8

c. Numaralandırılmış gezegenlerden hangilerinin karasal, hangilerinin gazsal geze-
gen olduğunu yazınız.

Karasal gezegenler Gazsal gezegenler

1, 2, 3, 4 5, 6, 7, 8

d. Güneş sistemindeki numaralandırılmış gezegenleri büyükten küçüğe doğru sıra-
layınız.

5>6>7>8>3>2>4>1

12

6. Sınıf Güneş Sistemi

Etkinlik 12

2. Aşağıda verilen özellikleri ait oldukları gezegenler ile eşleştiriniz.

Özellik Gezegen
Dünya
a. Güneş etrafındaki yörüngesinde yuvarlanan bir Satürn
varil gibi yan yatmış olarak döner. Mars
Uranüs
b. Kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için Neptün
“Kızıl Gezegen” olarak da adlandırılır.

c. Uranüs’ün ikizi olarak adlandırılır.

d. En gelişmiş halka düzenine sahip olan
gezegendir.

e. Üzerinde yaşam olduğu bilinen tek gezegendir.

3. Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri uygun kavramlar ile doldurunuz.

a. Dünya’nın ikizi olan Venüs gezegeninde sera etkisi çok fazladır.

b. Jüpiter Güneş’e yakınlığı bakımından beşinci gezegendir ve etrafında

ince ve karanlık bir halkası vardır.

c. Güneş sisteminin en büyük ikinci gezegeni olan Satürn gezegeninde
sıcaklık yaşamaya izin vermeyecek kadar düşüktür.

d. Zehirli gazlardan oluşan atmosferi yaşamaya kesinlikle uygun olmayan Uranüs
gezegeninin toplamda 27 uydusu tespit edilmiştir.

e. Merkür gezegeninin yüzeyi yoğun kraterlidir ve bu gezegen kendi etrafında
çok yavaş döndüğü için gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır.

f. Karasal bir gezegen olan Dünya gezegeninin üçte ikisi sularla kaplıdır.

13

6. Sınıf Güneş Sistemi

Etkinlik 21

4. Aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek tablo altın-
daki kutucuklara uygun harfleri yazınız.
İfade

Güneş sistemi; Güneş’ten ve onun etrafında belirli bir yörüngelerde hareket eden
a. gezegenlerden, gezegenlerin uydularından, göktaşı, meteor ve kuyruklu yıldızlar-

dan oluşan gök cisimleri topluluğudur.

b. Gezegenler, ısı ve ışık kaynağıdır.

c. Güneş sistemindeki en büyük gezegen Jüpiter’dir.

d. Merkür’ün Phobos ve Deimos adında iki küçük doğal uydusu vardır.

e. Uranüs’ün tespit edilen 67 tane doğal uydusu vardır.

f. Neptün, Güneş sisteminde Güneş’e en uzak gezegendir.

g. Büyük ölçüde hidrojen ve helyumdan oluşan Venüs gaz devleri sınıfında bir geze-
gendir.

h. Triton, Jüpiter’in uydusudur.

i. Dünya’nın tek doğal uydusu Ay’dır.

j. Dış gezegenler iç gezegenlere göre daha büyüktür.

k. Dış gezegenlerin sıcaklığı iç gezegenlere göre daha düşüktür.

l. Dış gezegenlerin en küçüğü Satürn’dür.

a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l.
DYDYYDDYDDDY

14

6. Sınıf Güneş Sistemi

Etkinlik 12

5. Güneş sistemindeki bazı yapılara ait bilgilerin yer aldığı I, II, III, IV, V ve VI numaralı kartlar
aşağıdaki gibidir.

Bu kartlarda yazan bilgilerin hangi kavramlara ait olduğunu aşağıdaki kutulara yazınız.

I. II. III.
Güneş etrafında dönen, Mars ve Jüpiter yörüngeleri- Yeryüzüne düşen
gezegenden daha küçük nin arasında kalan bölgede
boyutlarda irili ufaklı kayalık yoğun miktarda bulunurlar. meteorlara verilen addır.

yapılara verilen addır. Bu araya verilen addır.

Asteroit Asteroit kuşağı Göktaşı

IV. V. VI.
Dünya atmosferine düşerken Meteorların Dünya yüze- Göktaşının Dünya yüzeyi
yüksek hızda hava ile sürtün- yi dışında oluşturdukları üzerinde oluşturduğu çu-
çukurlara verilen addır.
mesi sonucu geceleri kısa kurlara verilen addır.
süreli bir ışık çizgisi şeklinde Meteor çukuru Göktaşı çukuru
görülen toz, kaya parçalarıdır.

Meteor

VII. VIII. IX.
Meteorların halk dilindeki Ülkemizde 60 metre Oluşumu hakkında gök-
derinliğinde, 35 metre
adıdır. taşlarının bilgi verdiği
genişliğinde göktaşı çukuru sistemdir.
bulunan yer.

Kayan yıldız Ağrı–Doğubeyazıt Güneş Sistemi

15

6. Sınıf Güneş Sistemi KKT - 1 

1. Güneş sisteminde bulunan bazı gezegenler ile il- 3. Satürn gezegeni ile ilgili aşağıda verilen ifade-
gili ifadeler aşağıdaki gibidir. lerden hangisi doğrudur?
• X gezegeni; Güneş’e yakınlığı bakımından 3.ge-
zegendir. A) Güneş’e en uzak gezegendir.
• Y gezegeni; Güneş’e en uzak gezegendir. B) Güneş sisteminin en büyük gezegenidir.
Buna göre X ve Y gezegenleri ile ilgili aşağıda- C) Gazsal gezegenler grubundadır.
ki öğrencilerden hangisinin ifadesi yanlıştır? D) Uydusu yoktur.
A)
X gezegeni üzerinde yaşam olduğu 4. Aşağıda Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenle-
bilinen tek gezegendir. rin Güneş’e olan uzaklıkları verilmiştir.

B) Güneş’e uzaklık (milyon km)
Y gezegeni Neptün’dür. A 58
B 110
C) C 150
X ve Y gezegenlerinin arasında 6 D 230
tane gezegen bulunur. E 780
F 1400
D) G 2900
X gezegeninin bir tane doğal uydusu H 4500
vardır.
Buna göre bu gezegenlerle ilgili;
2. Aşağıda Güneş sistemi ile ilgili bir model verilmiş-
tir. I. A, B, C ve D gezegenleri iç gezegenlerdir.
II. E, F, G ve H gezegenleri dış gezegenlerdir.
III. Güneş sisteminin en büyük gezegeni E geze-

genidir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

123 4 5 6 7 8

Buna göre 2, 5 ve 7 ile numaralandırılan gezegen- 5. Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenler ile ilgi-
ler aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? li aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

2 5 7 A) Güneş Sistemi’nin en küçük gezegeni Mer-
A) Venüs Jüpiter kür’dür.
B) Venüs Jüpiter Uranüs
C) Merkür Jüpiter Neptün B) “Kızıl Gezegen” olarak bilinen gezegen Mars’tır.
D) Venüs Neptün Uranüs C) Uranüs gezegeninin uydusu yoktur.
Uranüs D) Satürn en gelişmiş halka düzenine sahiptir.

16

6. Sınıf Güneş ve Ay Tutulmaları

Etkinlik 2

Kazanım: 6.1.2.1. Güneş tutulmasının nasıl oluştuğunu tahmin eder.
6.1.2.2. Ay tutulmasının nasıl oluştuğunu tahmin eder.
6.1.2.3. Güneş ve Ay tutulmasını temsil eden bir model oluşturur.

1. Aşağıdaki şekillerde Güneş ve Ay tutulmasında Güneş, Dünya ve Ay’ın konumlarını
uygun yerlere yazınız.

Güneş Ay Dünya Güneş Dünya Ay

Güneş Tutulması Ay Tutulması

2. Aşağıda verilen olayların Güneş tutulmasında ya da Ay tutulmasında meydana gelme
durumlarını belirleyerek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

Olay Güneş Ay
tutulması tutulması

a. Ay, Güneş ve Dünya arasına girer. ✓

b. Ay, bu durumda dolunay evresindedir. ✓

c. Dünya, Güneş ve Ay arasında bulunur. ✓

d. Ay bu durumda yeniay evresindedir. ✓ ✓
✓ ✓
Dünya üzerinde Ay’ın gölgesinin düştüğü yerler bir ✓
e. süre ışık alamaz ve bu bölgelerde Dünya üzerinden
✓
Güneş bir süre gözlenemez.

f. Güneş, Ay ve Dünya aynı doğrultu üzerinde bulunur.

g. Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer, bu durumda
Ay Dünya üzerinden gözlenemez.

h. Ay’ın gölgesi Dünya’nın üzerine düşer.

17

6. Sınıf Güneş ve Ay Tutulmaları

Etkinlik 2

3. Aşağıda Güneş, Dünya ve Ay’ın I, II, III ve IV. konumları verilmiştir. Buna göre aşağıdaki
cümlelerde boş bırakılan yerlere Ay’ın I, II, III, IV. konumlarındaki evrelerinden uygun
olanını yazınız.

II

I III

IV

a. Güneş tutulmasında Ay I numaralı evrededir.

b. Ay tutulmasında Ay III numaralı evrededir.

c. I numaralı evre Ay’ın yeniay evresidir.

d. III numaralı evre Ay’ın dolunay evresidir.

e. I ve III numaralı evrelerde Güneş, Dünya ve Ay aynı
hizadadır.

f. III numaralı evrede Ay Dünya üzerinden gözlenmez.

g. III numaralı evrede Ay Dünya’nın gölgesinde kalır.

h. Dünya’nın, Güneş’in ve Ay’ın arasında kaldığı evre III numaralı evredir.

i. Ay’ın, Güneş’in ve Dünya’nın arasında kaldığı evre I numaralı evredir.

j. Güneş’in Dünya üzerinden gözlenmediği evre I numaralı evredir.

k. Ay’ın Dünya üzerine gelen Güneş ışığının tamamını veya bir kısmını kestiği evre I

numaralı evredir.

18

6. Sınıf Güneş ve Ay Tutulmaları KKT - 2 

1. 4. 2018’in ilk tutulması olan tam Ay tutulması
Ay 31 Ocak Çarşamba günü gerçekleşti. Kuzey
Amerika, Büyük Okyanus, Rusya, Asya ve İs-
Dünya kandinavya’nın kuzeyinden gözlendi.

Güneş Yukarıda bahsi geçen olay ile ilgili;
Görseli verilen olay ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
den hangisi doğrudur? I. Ay tutulması meydana geldiğinde her yerden
gözlenemeyebilir.
A) Ay tutulması olayıdır.
B) Her hafta meydana gelebilir. II. Bu olayda Ay, Dünya’dan bir süreliğine görün-
C) Ay’ın gölgesi Dünya’nın üzerine düşer. mez.
D) Dünya, Güneş ve Ay arasında bulunur.
III. Bu olayda Ay, Güneş ve Dünya arasındadır.

verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

2. • Güneş tutulmasında Ay ...■ .... evresindedir. 5. Güneş ve Ay tutulması için aşağıda verilen
• Ay tutulmasında Ay .... ● ........ evresindedir. özelliklerden hangisi ortaktır?

Yukarıda verilen ifadelerde ■ ve ● sembolleri A) Ay, Dolunay evresinde bulunur.
ile belirtilen yerlere aşağıda verilenlerden han- B) Güneş, Dünya ve Ay aynı doğrultu üzerindedir.
gileri gelmelidir? C) Her ay meydana gelebilir.
D) Ay, Yeniay evresinde bulunur.

■ ● 6. Güneş tutulması durumunda Güneş, Dünya
A) Yeniay İlk dördün ve Ay’ın konumları aşağıdakilerin hangisinde
B) Dolunay Son dördün doğru verilmiştir?
C) Dolunay Yeniay
D) Yeniay Dolunay A)

Güneş Dünya
B) Ay

Güneş Dünya Ay
C)
3. Ay tutulması hangi sürede meydana gelebilir? Ay
Güneş Dünya
A) Yılda bir ya da iki defa D)
B) Her ay Ay
C) Her hafta Dünya
D) Yılda 6-7 defa
Güneş

19

2. ÜNİTE

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER / CANLILAR VE YAŞAM

Destek ve Hareket Sistemi
Sindirim Sistemi
Dolaşım Sistemi
Solunum Sistemi
Boşaltım Sistemi

Kazanımlar

➢➢ F.6.2.1.1. Destek ve hareket sistemine ait yapıları örneklerle açıklar.
➢➢ F.6.2.2.1. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini modeller kullanarak açıklar.
➢➢ F.6.2.2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel (mekanik) ve kimyasal sindirime uğraması gerektiği çıkarımını

yapar.
➢➢ F.6.2.2.3. Sindirime yardımcı organların görevlerini açıklar.
➢➢ F.6.2.3.1. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini model kullanarak açıklar.
➢➢ F.6.2.3.2. Büyük ve küçük kan dolaşımını şema üzerinde inceleyerek bunların görevlerini açıklar.
➢➢ F.6.2.3.3. Kanın yapısını ve görevlerini tanımlar.
➢➢ F.6.2.3.4. Kan grupları arasındaki kan alışverişini ifade eder.

➢➢ F.6.2.3.5. Kan bağışının toplum açısından önemini değerlendirir.
➢➢ F.6.2.4.1. Solunum sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini modeller kullanarak açıklar.
➢➢ F.6.2.5.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek görevlerini özetler.

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler

DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ Vücudumuzdaki
➤➤ Destek ve hareket sistemimiz; iskelet sistemi ve Kemikler

kas sisteminden oluşur. Uzun Kemikler Yassı Kemikler

Destek ve hareket Uzunluğu, genişliği ve Levha şeklindeki ke-
sistemi
kalınlığından daha fazla miklerdir. Kafatası, kü-

olan kemiklerdir. Kol ve rek, kaburga ve leğen

bacak kemikleri uzun kemikleri yassı kemik-

kemiklerdir. lere örnektir.

İskelet sistemi Kas sistemi Kısa Kemikler
Uzunluk, genişlik ve kalınlıkları hemen hemen
Kemik Kıkırdak Eklem Çizgili kas birbirine yakın olan kemiklerdir. El ve ayak bilek
Düz kas kemikleri, omurlar kısa kemiklerdir.
Kalp kası
Kafatası kemikleri
Uzun kemik Oynar eklem
Kısa kemik Yarı oynar eklem Köprücük kemiği
Yassı kemik Oynamaz eklem
Kürek kemiği
İskelet Sistemi Kaburga kemikleri

➤➤ İskelet sistemimiz kemik, kıkırdak ve eklemlerden Pazu kemiği
oluşur. İskelet sistemimizin görevleri;
• Vücudumuza şekil verir. Omur kemikleri
• Vücudumuzun dik durmasını sağlar. Ön kol kemiği
• Beyin, omurilik, kalp, akciğer gibi yaşamsal Dirsek kemiği
önem taşıyan organlarımızı korur. Kalça kemiği
• Kaslar ve eklemlerle beraber hareket etmemizi
sağlar. El bileği kemiği
• Kan hücrelerini üretir. El parmak kemikleri
• Kalsiyum, fosfor, magnezyum gibi mineralleri Uyluk kemiği
depolar. Diz kapağı kemiği

Kemik Kaval kemiği
Baldır kemiği
➤➤ İskeletimizi oluşturan ana yapılardır. İskeletimizi
oluşturan kemikler şekillerine göre uzun kemikler, Ayak bileği kemiği
kısa kemikler ve yassı kemikler olmak üzere üç Ayak parmak kemikleri
gruba ayrılır.
Kıkırdak

➤➤ İnsan embriyosunun iskeleti ilk dönemlerde kemik
kadar sert olmayan, esnek yapılı kıkırdak dokudan
oluşmuştur. Büyümeyle birlikte kıkırdak doku sert-
leşerek kemik yapıya dönüşür.

➤➤ Vücudumuzda burun, kulak kepçesi, soluk boru-
su, kemiklerin uçları, kemiklerin birleşme noktaları
ve omur kemiklerinin arasında kıkırdak doku bu-
lunur.

22

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler

Eklem Çizgili Kaslar (İskelet Kasları)

➤➤ Kemiklerin bir araya geldiği bağlantı yerlerine ek- ➤➤ İskeletimizin etrafını saran, kırmızı renkli kaslardır.
lem denir. Eklemler hareket yeteneklerine göre üç Çizgili kaslar isteğimizle çalışır. Hızlı çalışır fakat
gruba ayrılır. çabuk yorulurlar.

Oynar Eklemler Düz Kaslar

➤➤ Hareket yetenekleri fazla olan oynar eklemler kol ➤➤ İç organlarımızın yapısında bulunan beyaz renkli
ve bacaklarımızda bulunur. Kol ve bacaklarımız- kaslardır. Düz kaslar isteğimiz dışında çalışır. Ya-
daki kemiklerin arasındaki eklemlerin arası eklem vaş ve uzun süreli çalıştıkları için yorulmazlar.
sıvısı adı verilen hareketimizi kolaylaştıran kaygan-
lık sağlayan bir sıvı ile doludur. Yürüme, koşma, Kalp Kası
yüzme gibi faaliyetlerimizi oynar eklemlerimiz
sayesinde gerçekleştiririz. Eklem sıvısı ve eklemi ➤➤ Sadece kalbimizin yapısında bulunan kırmızı renkli
oluşturan kemiklerin uç kısımlarındaki kıkırdak ha- kaslardır. Yapı bakımından çizgili kaslara, çalışma
reketimizi kolaylaştırır. bakımından düz kaslara benzerler. İsteğimiz dışın-
da yorulmadan çalışırlar.
Yarı Oynar Eklemler
Kasların Çalışması
➤➤ Hareket yetenekleri kısıtlı olan yarı oynar eklem-
lerimiz omurgamızdaki omurlarımızın arasında ➤➤ Hareketimizi sağlayan kaslar çiftler hâlinde bulu-
bulunur. Eklemi oluşturan kemiklerin arasında kı- nur ve bu kaslar birbirine zıt olarak çalışır.
kırdak bulunur.
NOT: Kasılan kas kalınlaşır ve boyu kısalır.
Oynamaz Eklemler Gevşeyen kas ise incelir ve boyu uzar.

➤➤ Hareket yeteneği olmayan eklemlerdir. Kafatasımız- SİNDİRİM SİSTEMİ
da, kuyruk omurlarımızda ve yüz kemiklerimizde
oynamaz eklemler bulunur. ➤➤ Büyük yapılı besinlerin hücrelerin kullanabileceği
kadar küçük yapılara dönüştürülmesine sindirim
KAS SİSTEMİ denir. Sindirim fiziksel ve kimyasal sindirim olmak
üzere iki çeşittir. Fiziksel sindirimde besinler çiğ-
➤➤ Kaslarımız kas hücrelerinden oluşur. Kas hücre- neme ve kas hareketleriyle parçalara ayrılırken;
lerimiz özel yapıları sayesinde kasılıp gevşeme kimyasal sindirimde besinler enzim adı verilen ba-
özelliğine sahiptir. Kas hücreleri kasılıp gevşe- zı salgılar ile yapı taşlarına ayrılır.
yerek iskeletimizi hareket ettirir. İç organlarımızın
çalışmasını sağlar. ➤➤ Sindirim sistemini oluşturan yapılar sırasıyla; ağız,
yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın
Çizgili kas Kalp kası bağırsak ve anüstür.
Düz kas
➤➤ Sindirime yardımcı organlar ise; karaciğer ve
pankreastır.

Vücudumuzda çizgili kas, düz kas ve kalp kası ol- Ağız Yutak
mak üzere üç çeşit kas bulunmaktadır. Yemek borusu
Karaciğer
İnce Mide
bağırsak Pankreas
Kalın bağırsak
Anüs

23

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler

Ağız: Çiğneme ile besinlerin fiziksel sindirimi re dört kısımdan oluşur. Alt ve üst odacıklar arasında
başlar. Ayrıca tükürükteki enzimler ile karbonhid- kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar, üst odacıktaki
ratların kimyasal sindirimi başlar. kanın alt odacığa tek yönlü geçişini sağlar. Kalbimi-
zin sol bölümünde temiz kan (oksijen oranı fazla),
Yutak: Besinlerin ağızdan yemek borusuna iletil- sağ bölümünde kirli kan (karbondioksit oranı fazla)
mesini sağlar. Burada sindirim gerçekleşmez. vardır. Dolayısıyla sol üst ve sol alt odacık temiz kan,
sağ üst ve sağ alt odacık kirli kan taşır.
Yemek borusu: Yutaktan aldığı besinleri yapısın-
da bulunan kaslar yardımıyla mideye iletir. Burada Damarlar
sindirim gerçekleşmez. ➤➤ Damarlar vücutta kanın dolaşmasını sağlayan,

Mide: Midenin kasılıp gevşeme hareketi ile besin- birbirine bağlı olan boru şeklindeki yapılardır. Atar-
lerin fiziksel sindirimi devam eder. Ayrıca mide öz
suyunda bulunan enzimler ve mide asidi sayesinde damarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar olmak
proteinlerin kimyasal sindirimi başlar.
üzere üç çeşit damar vardır.
İnce bağırsak: Besinlerin fiziksel ve kimyasal
sindirimi devam eder. Yağlar safra kesesinden Damarlar
salgılanan safra salgısı ile fiziksel sindirime, pank-
reastan salgılanan pankreas öz suyundaki enzimler Atardamarlar Kılcal damarlar
ile de kimyasal sindirime uğrar. Karbonhidratların,
proteinlerin ve yağların kimyasal sindirimi pankreas Kalpten pompalanan Vücudumuzun en ince
öz suyu ile burada tamamlanır. İnce bağırsakta sin-
dirimi tamamlanan besinler ince bağırsağın villus kanı bütün yapı ve or- damarları olup, atarda-
adı verilen kıvrımlarından emilerek kana geçer.
ganlara taşıyan damar- marlar ile toplardamar-
Kalın bağırsak: Sindirime uğramayan su, vitamin
ve mineraller emilerek kana geçer. Son kısmına lardır. Akciğer atarda- lar arasındaki bağlantıyı
anüs adı verilir. Sindirim sonucu oluşan besin atık-
ları anüsten dışarı atılır. marı hariç temiz kan kurarlar. Hücreler ile kan

DOLAŞIM SİSTEMİ taşırlar. arasında madde alışve-

➤➤ Canlılık için gerekli besin ve oksijenin tüm hücrelere rişini sağlarlar.
taşınmasını, hücrelerde oluşan zararlı maddelerin
hücrelerden uzaklaştırılmasını sağlayan sisteme Toplardamarlar
dolaşım sistemi denir. Dolaşım sistemimiz kalp, Yapı ve organlardan kalbe kan taşıyan damarlar-
kan ve damarlardan oluşur. dır. Akciğer toplardamarı hariç kirli kan taşırlar.
Kalp
Dolaşım Çeşitleri
➤➤ Kanımız vücut içerisinde iki farklı şekilde yol alır.

Bunlardan biri büyük kan dolaşımı diğeri küçük

kan dolaşımıdır.

Baş

Sağ üst Sol üst Üst ana Sol
odacık odacık toplardamar akciğer
Kapakçıklar Akciğer
Sağ alt Sağ akciğer toplardamarı
odacık Sol alt Akciğer Aort
odacık atardamarları Sol üst odacık
Sağ üst odacık Sol alt odacık
➤➤ Kalbimiz göğüs boşluğumuzda iki akciğerimizin Sağ alt odacık
arasında yer alır. Çok güçlü kaslı yapısı sayesinde Bağırsaklar
kanın vücuda pompalanmasını sağlar. Karaciğer
Alt ana Böbrekler
➤➤ Kalbimiz üstte iki odacık, altta iki odacık olmak üze- toplardamar

Bacaklar

24

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler

Dolaşım çeşitleri ➤➤ Kan pulcukları: Çok küçük, renksiz kan hücrele-
ridir. Yaralanmada kanama gibi durumlarda kanın
Büyük kan dolaşımı Küçük kan dolaşımı pıhtılaşmasını sağlar.

Amacı; temiz kanın vü- Amacı; kirli kanı temiz- ➤➤ Kan grupları ve kan alış-verişi: Kan grupları,
cuda dağıtılmasını sağ- lemek. alyuvarların zarında ve plazmada bulunan prote-
lamak. inlere göre belirlenir.
Kalbimizin sağ alt oda-
Kalbimizin sol alt oda- cığındaki kirli kan ak-
cığından aort atarda- ciğer atardamarı ile
marıyla organlara gön- temizlenmek üzere ak- Kan grubu Alyuvarda
derilir. A → A proteini
ciğerlere gönderilir. B → B proteini
Organlarda oluşan kar- Akciğerlerde temizle- AB → A ve B proteini
bondioksit taşıyan kirli nen kan, akciğer top- 0 → A ve B proteini bulunmaz.
kan, alt ve üst ana top- lardamarı ile kalbin sol → Rh proteini bulunur.
lardamarlarla kalbin sağ üst odacığına getirilir. Rh(+) → Rh proteini bulunmaz.
üst odacığına getirilir. Rh(–)

Kalbimizin kasılıp-gevşeyerek yaptığı hareketin Kan alış-verişi aynı kan grupları arasında gerçek-
atardamarlardaki kanın hareketinden hissedilme- leşir.
sine nabız adı verilir. Yetişkin bir insanın kalbi bir
dakikada 60-80 kez atarken, bu değer bebekler- ➤➤ Kan bağışı: Dünyada her yıl binlerce insan yara-
de daha yüksektir. Kalbimizin kasılıp-gevşeyerek lanma, trafik kazası ve ağır ameliyat geçirme gibi
atardamar duvarına yaptığı basınca ise tansiyon durumlarda kan bulunamaması nedeniyle hayatını
denir. kaybetmektedir. Bu nedenle sağlık açısından bir
engeli olmayan insanların Kızılay’a kan bağışında
Kan bulunması son derece önemlidir.
➤➤ Damarlar içerisinde akan kırmızı renkli karışıma
SOLUNUM SİSTEMİ
kan denir. Besin ve oksijenin hücrelerimize getiril-
mesi ve hücrelerde ortaya çıkan zararlı maddeler ➤➤ Besinlerimizin yapıtaşlarının oksijen yardımıyla
ve karbondioksitin uzaklaştırılması kan aracılığıyla parçalanarak enerji elde edilmesine hücresel so-
sağlanır. Kan, kan plazması ve kan hücreleri ol- lunum denir. Bu olay için oksijenin havadan alınıp
mak üzere iki kısımdan oluşur. hücrelerimize ulaşması, hücrelerimizde oluşan
karbondioksitin ise dış ortama verilmesini sağla-
Kan plazması (Kan sıvısı) yan sisteme solunum sistemi denir.
• Kanımızın yaklaşık % 55’i sarı renkli bir sıvı olan
Burun Bronş
kan plazmasından oluşur. Yutak Diyafram
Gırtlak
• Kan plazmasının yaklaşık % 92’sinde su, geriye Soluk
kalan % 8’lik kısmında ise protein, yağ, karbon- borusu
hidrat, vitamin, mineral gibi besinler, oksijen,
karbondioksit gibi gazlar, bazı atık maddeler, Akciğerler
hormonlar bulunur.

Kan hücreleri
• Kanın yaklaşık % 45’i kan hücrelerinden oluşur.

Üç çeşit kan hücresi vardır.
➤➤ Alyuvarlar: Kırmızı renkli kan hücreleridir. Yapı-

sında bulunan hemoglobin kana kırmızı rengini
verirken, oksijen ve karbondioksit gazlarının da
taşınmasını sağlar.
➤➤ Akyuvarlar: Vücudumuzu mikroplara karşı savu-
nurlar.

25

6. Sınıf Vücudumuzdaki Sistemler

Solunumda görevli yapılar sırasıyla aşağıdaki gi- BOŞALTIM SİSTEMİ
bidir.
➤➤ Vücudumuzda oluşan üre, karbondioksit, su, tuz
➤➤ Burun: Havanın vücuda giriş yaptığı yerdir. Burun- gibi atıkların vücut dışına atılmasına boşaltım de-
da bulunan kıllar havayla giren toz parçacıklarını nir. Boşaltımı gerçekleştiren sisteme de boşaltım
tutarak havanın temizlenmesini sağlar. Ayrıca bu- sistemi denir.
rundaki mukus sıvısı havayı nemlendirir, kılcal
damarlar ise havanın ısıtılmasını sağlar.

➤➤ Yutak: Yutak burundan gelen havanın gırtlağa
geçmesini sağlar.

➤➤ Gırtlak: Yutaktan gelen havayı soluk borusuna ile- Böbrekler Üreter
tir. İçerisinde bulunan ses telleri, sesin oluşmasını
sağlar.

➤➤ Soluk borusu: Üst üste dizilmiş kıkırdak halkalar- İdrar kesesi
dan oluşan soluk borusu gırtlaktan gelen havayı
akciğerlere iletir. İç kısmında bulunan mukus, ha- Üretra
vanın içerisinde bulunan toz ve mikropları tutar.
Boşaltım sistemini oluşturan yapılar sırasıyla;
➤➤ Bronş ve bronşçuklar: Soluk borusunun ak- böbrekler, üreter, idrar kesesi ve üretradır.
ciğere girmeden oluşturduğu kollar bronşlardır.
Bronşların akciğerlere girdikten sonra oluşturduğu ➤➤ Böbrek: Kanın atık madde, fazla su, tuz, vitamin
ince kollara ise bronşçuklar denir. ve minerallerden süzülerek idrarın oluşturulduğu
organlardır. Böbreklerde gerçekleşen süzülme
➤➤ Alveoller: Akciğerlerdeki bronşçukların etrafında olayı ile kandaki atık maddeler kandan uzaklaş-
alveol denilen hava keseleri vardır. Akciğerlerle tırılır.
kan arasındaki gaz alış-verişi alveollerde gerçek-
leşir. ➤➤ Üreter: Böbreklerde oluşan idrarı idrar kesesine
taşır.
Diyafram ve kaburga kasları soluk alıp vermede
yardımcı kaslardır. ➤➤ İdrar kesesi: İdrarın bir süre tutulduğu yapıdır.
➤➤ Üretra: İdrarın vücut dışına atıldığı kısımdır.
Soluk almada Soluk vermede ➤➤ Böbreklerin yanı sıra akciğerler, karaciğer, deri ve
gerçekleşen olaylar gerçekleşen olaylar
kalın bağırsak da atık maddeleri vücuttan uzaklaş-
Akciğerlerin içi hava ile Akciğerlerdeki hava tıran boşaltıma yardımcı organlardır.
dolar ve akciğerlerin dışarıya gönderilir ve
hacmi artar. akciğerlerin hacmi aza- Akciğerler: Solunum sonucu oluşan ve kana ge-
lır. çen karbondioksit ve su buharını soluk verme ile
vücuttan dışarı atar.
Göğüs kafesi genişler. Göğüs kafesi daralır.
Karaciğer: Vücutta proteinlerin kullanılması so-
Diyafram kası kasılır ve Diyafram kası gevşer nucu oluşan çok zehirli amonyağın daha az zehirli
düzleşir. ve kubbeleşir. olan üreye dönüşmesini sağlar.

Kaburga kasları kasılır. Kaburga kasları gev- Deri: Vücuttaki fazla su ve tuzu terleme yoluyla
şer. dışarı atar.

Kalın bağırsak: Su, safra ve sindirim atıklarının
dışkı şeklinde vücut dışına atılmasını sağlar.

26

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 32

F.6.2.1.1. Destek ve hareket sistemine ait yapıları örneklerle açıklar.

1. İskelet sistemimizle ilgili aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna
karar vererek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

İfade DY
a. Kemik, kıkırdak ve eklemlerden oluşur.
b. Vücudumuza şekil verir. ✓
c. Kaslar ve eklemlerle beraber hareket etmemizi sağlar. ✓
d. Vücudumuzun dik durmasını sağlar. ✓
e. Vücudumuzda bulunan bütün iç organlarımızı korur. ✓
f. Kalsiyum, fosfor, magnezyum gibi mineralleri üretir.
g. Kaslarımız ve iç organlarımız için tutunma yüzeyi sağlar. ✓
✓
✓

2. Aşağıda verilen kemiklere ait özellikler ile kemik çeşitlerini eşleştiriniz.

Özellik Kemik
çeşidi
•a.
Uzunluğu, genişliği ve kalınlığından • Uzun kemik
daha fazla olan kemiklerdir. • Kısa kemik
• Yassı kemik
b. Levha şeklindeki kemiklerdir. •

c. Uzunluk, kalınlık ve genişlikleri •
birbirine yakın olan kemiklerdir.

27

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 23

3. Aşağıda insan iskeletinin şekli verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. İskelet üzerinde harflerle gösterilen kemiklerin isimlerini kutucuklara yazınız.
a. Kafatası kemiği

Kaburga kemikleri b. c. Pazu kemiği
d. Omur kemiği
Ön kol kemiği e.
Dirsek kemiği f. g. El bilek kemiği
h. El parmak kemikleri
Uyluk kemiği i.

Baldır kemiği k. j. Diz kapağı kemiği
Kaval kemiği l. m. Ayak bilek kemiği

Ayak parmak n.
kemikleri

b. İskelet üzerinde harflerle gösterilen kemiklerin çeşitlerini belirleyip, aşağıdaki ku-
tucukların içine yerleştiriniz.

Uzun kemik Kısa kemik Yassı kemik

c, e, f, i, k, l d, g, h, j, m, n a, b

28

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 32

4. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile tamamlayınız.

a. Kemiklerimiz bir araya geldiklerinde hareket durumlarına göre bağlantı yaparlar. Kemik-

lerimizin yaptıkları bu bağlantılara eklem denir.

b. Hareket yeteneklerine göre oynar eklem, yarı oynar eklem ve

oynamaz eklem olmak üzere üç çeşit eklem bulunur.

c. Hareket yetenekleri fazla olan eklemlere oynar eklem denir.

d. Hareket yeteneği olmayan eklemlere oynamaz eklem denir.

e. Hareket yeteneği kısıtlı olan eklemlere yarı oynar eklem denir.

f. İki kemik arasında bulunan oynar eklemler arasında hareketimizi kolaylaştıran ve kay-

ganlık sağlayan eklem sıvısı ve kıkırdak bulunur.

g. Kol ve bacak kemiklerinin arasında oynar eklemler bulunur.

h. Omur kemikleri arasında yarı oynar eklemler bulunur.

5. Aşağıdaki insan iskeletinde gösterilen yerlerde bulunan eklem çeşitlerini belirleyip,
kutucukların içine yerleştiriniz.
a Oynar eklemler

b d, f

cd Yarı oynar eklemler
e b, c

Oynamaz eklemler

f
a, e

29

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 23

6. Aşağıdaki görselde belirtilen X, Y ve Z eklem çeşitleri ile ilgili verilen ifadelerin doğru
(D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

X
Z

Y

İfade DY
✓
a. X eklemi kafatası kemikleri arasında bulunan yarı
oynar eklemdir. ✓
✓
b. Y eklemi oynar eklemdir. ✓
✓
c. Z eklemi oynamaz eklemdir. ✓

d. Kol ve bacaklarımızdaki kemiklerin arasında Z ekle- ✓
mi bulunur. ✓

e. Göğüs kafesi kemiklerinin arasında X eklemi bulu- ✓
nur. ✓
✓
f. Yüz kemikleri arasında Z eklemi bulunur.

g. Y ekleminin bulunduğu kemiklerin arasında hareketi
kolaylaştıran eklem sıvısı bulunur.

h. X ekleminin hareket yeteneği yoktur.

i. Y ekleminin hareket yeteneği, Z ekleminin hareket ye-
teneğinden azdır.

j. Z ekleminin hareket yeteneği, X ekleminin hareket
yeteneğinden fazladır.

k. Hareket yeteneği en fazla olan eklem Y eklemidir.

30

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 32

7. Aşağıda vücudumuzdaki kas çeşitleri ve bazı özellikler verilmiştir.
Buna göre verilen özelliğin ait olduğu kas çeşidini belirleyerek eşleştiriniz.

a. Ömür boyu düzenli olarak •
yorulmadan çalışır. •
•
b. Hızlı kasılır, ama çabuk yorulur. • Çizgili kas
• • Düz kas
c. Kalp hariç iç organlarımızın yapısında bu- • • Kalp kası
lunur. •
•
d. Çizgili kas görünümünde olmasına rağmen •
düz kas gibi çalışır.

e. İsteğimizle çalışırlar, kırmızı renklidir.

f. İsteğimiz dışında çalışırlar, beyaz renklidir.

g. Sadece kalbin yapısında bulunur.

h. İskelet kasları olarak da adlandırılır.

8. Aşağıdaki yapılarla ilgili verilen kutucukları uygun şekilde “✓” işareti ile doldurunuz.

Özellik Kas çeşidi Çalışma şekli
Kasın bulunduğu Çizgili
Düz Kalp İstemli İstemsiz
yapı

a. ✓ ✓

b. ✓ ✓

c. ✓ ✓

d. ✓ ✓
e. ✓ ✓

f. ✓ ✓
g. ✓ ✓
h. ✓ ✓

31

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi

Etkinlik 23

9. Aşağıda kollarımızda bulunan X ve Y kasları gösterilmiştir.

X kası X kası

Y kası Y kası

I. durum II. durum

Buna göre aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri uygun kavramlar ile doldurunuz.

a. Kolun hareketi sırasında X ve Y kasları birbirine zıt olarak çalışır.

b. I. durumda Y kası kasılırken, X kası gevşer.

c. II. durumda X kası kasılırken, Y kası gevşer.

d. Kasılan kasın boyu kısalır , gevşeyen kasın boyu uzar .

e. I. durumda Y kasının boyu kısalırken, X kasının boyu uzar.

f. II. durumda X kasının boyu kısalırken, Y kasının boyu uzar.

10. Bilgisayar karşısında uzun süre oturan kişilerde meydana gelen bel ve boyun ağrıları-
nın nedenini açıklayınız.

Bu şikayetlerin temel nedeni yanlış oturma pozisyonu ve duruş bozukluğundan kaynak-
lanmaktadır.

32

6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi KKT - 3 

1. İskelet sistemi ile ilgili ifadelerin yer aldığı tablo 4. ve 5. soruları aşağıdaki şekilden yararlanarak
aşağıdaki gibidir. cevaplayınız.

İskelet sistemi X kası
I. İskelet sistemimiz kemik, kıkırdak ve ek- Y kası

lemlerden oluşur.
II. Vücudumuza şekil verir.
III. Bütün iç organlarımızı korur.
IV. Hareket etmemize yardım eder.

Buna göre tabloda numaralandırılan satırların
hangisindeki ifade hatalıdır?

A) I B) II C) III D) IV Z kası T kası

2. Vücudumuzda bulunan kemik çeşitleri aşağıdaki
şemada verilmiştir.

Kemik çeşitleri

Uzun ....II.... Yassı 4. X, Y, Z ve T nin yapısında bulunan kas çeşitleri
kemik kemik kemik aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

I............ Bilek III............ X Y Z T
kemikleri A) Düz kas Çizgili Çizgili Düz kas
kas kas
Şemada boş bırakılan I, II ve III yerine aşağı- B) Kalp Düz kas Düz kas Çizgili
dakilerden hangisi yazılabilir? kası kas
Çizgili Çizgili Düz kas
I II III C) Kalp kas kas
A) Kalça kemiği Kısa kası Çizgili Düz kas Kalp
Omurga kas kası
kemikleri D) Düz kas

B) Uyluk kemiği Kısa Kaburga
kemikleri
C) Kol kemikleri Yassı
Parmak
D) Omurga Kısa kemikleri
kemikleri
Kafatası
kemiği

3. Aşağıda verilen insan iskeletindeki kemiklerin 5. Şekilde verilen kasların çeşitleri ile ilgili aşağı-
arasında bulunan eklem çeşitlerinden hangisi daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
diğerlerinden farklı yapıdadır?
A) X kası sadece kalbin yapısında bulunan kastır.
A) Yüz kemikleri B) Ayak bilek kemikleri B) Y ve Z kasları hızlı çalışır, çabuk yorulurlar.
C) Kol kemikleri D) Parmak kemikleri C) T kası ömür boyu yorulmadan çalışır.
D) X ve T kası aynı hızda çalışan kaslardır.

33

6. Sınıf Sindirim Sistemi

Etkinlik 4

F.6.2.2.1. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini modeller kullanarak açıklar.
F.6.2.2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için fiziksel (mekanik) ve kimyasal sindirime uğraması gerektiği çıkarımını

yapar.
F.6.2.2.3. Sindirime yardımcı organların görevlerini açıklar.

1. Aşağıdaki şekilde insanın sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar gösterilmiştir.
a. Bu yapı ve organların isimlerini boş bırakılan kısımlara yazınız.

a. Ağız b. Yutak
e. İnce bağırsak c. Yemek borusu

d. Mide
f. Kalın bağırsak
g. Anüs

b. Aşağıdaki ifadelerde görevleri verilen kısımları yanlarındaki boşluğa yazınız.

I. Besinlerin vücuda giriş yaptığı yerdir. ( a )

II. Ağızdan aldığı besinleri yemek borusuna ileten kısımdır. ( b )

III. Besin atıklarının vücut dışına atıldığı kısımdır. ( g )

IV. Yutaktan aldığı besinleri mideye ulaştıran kısımdır. ( c )

V. Sindirim sisteminin en uzun kısmıdır. ( e )

VI. Besin posalarının biriktiği yerdir. ( f )

VII. Sindirim sisteminin en geniş bölümüdür. ( d )

34

6. Sınıf Sindirim Sistemi

Etkinlik 42

2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile doldurunuz.

a. Besinlerin bazı yapılar tarafından kana geçebilecek hâle gelmesine sindirim
denir.

b. Su, vitamin ve mineraller sindirilmeden kana geçerler.

c. Vücudumuzda fiziksel ve kimyasal olmak üzere
iki çeşit sindirim gerçekleşir.

d. Vücuda alınan besinlerin çiğneme veya kas hareketleriyle küçük parçalara ayrılmasına

fiziksel sindirim denir.

e. Besinlerin enzim adı verilen yardımcı sıvılar yardımıyla yapı taşlarına ayrılmasına

kimyasal sindirim denir.

f. Ağızda karbonhidratların kimyasal sindirimi başlar.

g. Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar.

h. İnce bağırsakta yağların kimyasal sindirimi başlar.

i. İnce bağırsakta karbonhidratların, proteinlerin ve yağların kimyasal
sindirimi gerçekleşir.

j. Küçük parçalara ayrılan besinlerin kana geçmesi olayına emilim denir.

k. Karbonhidrat, protein ve yağların sindirimi ince bağırsakta tamamlanır.

l. Besinlerin sindirilmeyen kısımları posa olarak kalın bağırsağa geçer.

m. Posa içinde kalan su, vitamin ve mineraller kalın bağırsakta emilir.

3. Aşağıda verilen sindirim olaylarının fiziksel ya da kimyasal sindirim olma durumlarını
belirleyerek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

Gerçekleşen sindirim olayı Fiziksel sindirim Kimyasal sindirim

a. Midedeki kaslar yardımıyla besinlerin küçük ✓
parçalara ayrılması.

b. Ağızdaki tükürük salgısındaki enzimlerle kar- ✓
bonhidratların sindirilmesi.

c. Mide özsuyundaki enzimlerle proteinlerin ✓
sindirilmesi.

d. Dişler yardımıyla büyük et parçasının küçük ✓
parçalara ayrılması.

e. Yağ besininin enzimler yardımıyla yapı taşla- ✓
rına ayrılması.

35

6. Sınıf Sindirim Sistemi

Etkinlik 24

4. Aşağıda sindirim sistemine ait bazı kısımlar verilmiştir.

Buna göre besinlerin fiziksel ya da kimyasal değişime uğramadığı sindirim yapılarını
altlarındaki kutucuklara “✓” işareti koyarak belirleyiniz.

Ağız Yutak Yemek
borusu

Mide ✓ ✓
İnce Kalın
bağırsak bağırsak

✓

Anüs

✓

5. Aşağıda harflerle belirtilen özelliklerin hangi organa ait olduğunu belirleyerek ifadeye
ait harfi uygun kutucuğa yazınız.

a. Sindirime yardımcı organdır.
b. Salgısını ince bağırsağa gönderir.
c. Salgıladığı sıvı ile yağların fiziksel sindirimini sağlar.
d. Safra adı verilen sıvıyı üretir.
e. Pankreas öz suyu adı verilen sıvıyı üretir.
f. Salgıladığı sıvıda enzimler bulunur.
g. Salgıladığı sıvı ile besinlerin kimyasal sindirimi gerçekleşir.

Organ adı: Karaciğer Organ adı: Pankreas
a, b, c, d a, b, e, f, g

36

6. Sınıf Sindirim Sistemi KKT - 4 

1. Aşağıda sindirim olayı ile ilgili bazı tanımlar ya- 3. Besinlerin sindiriminde görevli olan hangi or-
pılmıştır. ganlarda fiziksel sindirim meydana gelir?

• Büyük moleküllü besin içeriklerinin hücreleri- A) 1 – 2 – 3 B) 1 – 5 – 8
mizin kullanabileceği kadar küçük moleküllere C) 4 – 5 – 6 D) 5 – 6 – 7
dönüştürülmesine sindirim denir.
4. Besinlerin sindiriminde görevli olan hangi or-
• Besinlerin, çiğneme ve kas hareketleriyle küçük ganlarda kimyasal sindirim meydana gelir?
parçalara ayrılmasına fiziksel sindirim denir.
A) 1 – 4 – 7 B) 1 – 5 – 8
• Besinlerin, enzim adı verilen bazı salgılar yardı- C) 2 – 5 – 6 D) 5 – 6 – 7 – 8
mıyla parçalanmasına kimyasal sindirim denir.

Bu tanımların doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
değerlendirilmesi sırasıyla aşağıdakilerin han-
gisinde verilmiştir?

A) D – D – D B) Y – D – D
C) D – Y – Y D) D – D – Y

2. Vücudumuzda besinlerin sindirimi, sindirimde 5. Karbonhidrat ve proteinlerin kimyasal sindiri-
görevli olan yapı ve organlar tarafından gerçek- minin başladığı organlar sırasıyla kaç numara
leştirilir. ile gösterilmiştir?

Vücudumuza aldığımız besinlerin bu yapı ve A) 1 ve 5 B) 4 ve 5
organlardan geçişi sırasıyla aşağıdakilerin C) 5 ve 6 D) 6 ve 7
hangisinde verilmiştir?
6. Sindirim sistemine yardımcı olan organlar kaç
A) Ağız – Yutak – Yemek borusu – İnce bağırsak – numara ile gösterilmiştir?
Mide – Kalın bağırsak – Anüs
A) 3 ve 5 B) 4 ve 6
B) Ağız – Yemek borusu – Yutak – İnce bağırsak – C) 7 ve 8 D) 8 ve 9
Mide – Kalın bağırsak – Anüs

C) Ağız – Yutak – Yemek borusu – Mide – İnce
bağırsak – Kalın bağırsak – Anüs

D) Ağız – Yutak – Yemek borusu – Mide – Kalın
bağırsak – İnce bağırsak – Anüs

3, 4, 5, 6, 7 ve 8. soruları aşağıda verilen şekil yar- 7. Besinlerin emilerek kana geçmiş olduğu or-
dımıyla çözünüz. gan kaç numara ile gösterilmiştir?

12 A) 4 B) 5 C) 7 D) 8
3
8. Proteinlerin, karbonhidratların ve yağların sin-
45 dirimini gerçekleştiren enzimleri içeren sıvıyı
6 salgılayan organ kaç numara ile gösterilmiş-
tir?
87
9 A) 4 B) 5 C) 6 D) 7

37

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – I

Etkinlik 15

F.6.2.3.1. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini model kullanarak açıklar.
F.6.2.3.2. Büyük ve küçük kan dolaşımını şema üzerinde inceleyerek bunların görevlerini açıklar.

1. Dolaşım sistemi ile ilgili aşağıda verilen boşlukları doldurunuz.

Yapının adı: Kalp
Görevi: Kanın vücuda pompalan-
masını sağlar.
Yapının adı: Damarlar
Görevi: Kanın vücutta dolaşmasını
sağlayan boru şeklindeki yapılardır.

Yapının adı: Kan
Görevi: Bütün vücudu dolaşan
kırmızı renkli sıvıdır.

2. Aşağıda kalbin yapısında gösterilen kısımların adlarını yanlarındaki kutucuklara yaza-
rak, ifadelerde boş bırakılan kısımları uygun şekilde doldurunuz.

c. Sağ üst odacık a. Sol üst odacık
d. Sağ alt odacık b. Sol alt odacık

a. Kalbimiz üstte 2 altta 2 olmak üzere toplam 4 oda-
cıktan oluşur.

b. Kalbimizdeki oksijen oranı fazla olan kan temiz kan, karbondioksit oranı fazla

olan kan kirli kan olarak adlandırılır.

c. Kalbimizin sol tarafında temiz kan, sağ tarafında ise kirli kan
bulunur.

d. Kalbin a ve b harfleri ile belirtilen odalarında temiz kan, c ve d harfleri ile

belirtilen odalarında kirli kan bulunur.

e. Kalpte temiz kan a odasından b odasına doğru hareket ederken,
odasına doğru hareket eder.
kirli kan c odasından d

38

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – I

Etkinlik 52

3. 1, 2 ve 3 ile numaralandırılan damar çeşitlerinin adlarını yazarak, aşağıdaki cümlelerde
boş bırakılan yerleri doldurunuz.

12 3

Adı: Atardamar Adı: Kılcal damar Adı: Toplardamar
Görevi: Kalpten aldığı Görevi: Vücut hücreleri Görevi: Organlardan
kanı vücuda taşır. ve kan arasındaki mad- aldığı kanı kalbe taşır.
de geçişini sağlar.

a. Atardamarlar ile toplardamarlar arasındaki bağlantıyı kuran damarlar 2 numaralı
damarlardır.

b. En ince damarlar 2 numaralı damarlardır.

c. Vücudumuzdaki en büyük damar aort atardamarıdır.

d. Kalpten organlara doğru kan taşıyan damarlar atar damarlar olarak adlandırılır.

e. Kalpten akciğere kan taşıyan damarın adı akciğer atardamarıdır.

f. Organlardan kalbe kan taşıyan damarlar toplar damarlar olarak adlandırılır.

g. Akciğer den kalbe kan taşıyan damarın adı akciğer toplardamarıdır.

h. Kalbimizin kasılıp-gevşeyerek yaptığı hareketin atardamarlardaki kanın hareketinden

hissedilmesine nabız adı verilir.

i. Kalbimizin kasılıp-gevşeyerek atardamar duvarına yaptığı basınca tansiyon de-
nir.

4. Aşağıda verilen modelde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerde doldurunuz.

 Adı: Küçük kan dolaşımı
Amacı: Kirli kanın temizlenmesini sağlar.

Adı: Büyük kan dolaşımı
Amacı: Temiz kanın vücuda dağıtılmasını sağlar.

39

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – I

Etkinlik 25

5. Büyük ve küçük kan dolaşımında kanın izlediği yolun modellemesinde boş bırakılan
yerleri uygun şekilde doldurunuz.

Büyük kan dolaşımı: alt ve üst
ana
Sol alt odacık aort Bütün vücut Sağ üst odacık
atardamarı
toplardamarlar

Küçük kan dolaşımı:

Sağ alt odacık akciğer Akciğer akciğer
atardamarı Sol üst odacık

toplardamarı

6. Vücudumuzda gerçekleşen dolaşım ile ilgili aşağıdaki ifadelerin hangi dolaşıma ait
olduğunu belirleyerek uygun kutucuğa “✓” işareti koyunuz.

İfade Büyük kan Küçük kan
dolaşımı dolaşımı
a. Amacı temiz kanın bütün vücuda dağılmasını sağla- ✓
maktır. ✓ ✓
✓
b. Amacı kirlenen kanın temizlenmesini sağlamaktır. ✓ ✓

c. Kalp ve bütün vücut arasında gerçekleşir. ✓
✓
d. Kalp ve akciğerler arasında gerçekleşir.

e. Kalpten kirli kan çıkar ve kalbe temiz kan gelir.

f. Kalpten temiz kan çıkar ve kalbe kirli kan gelir. ✓

g. Kalbin sağ alt odacığında başlar, sol üst odacığında ✓
tamamlanır. ✓

h. Kalbin sol alt odacığında başlar, sağ üst odacığında
tamamlanır.

i. Kan aort atardamarı ile kalpten çıkar.

j. Kan akciğer atardamarı ile kalpten çıkar.

k. Kan akciğer toplardamarı ile kalbe geri döner.

l. Kan alt ve üst ana toplardamarlar ile kalbe geri döner. ✓

40

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – I KKT - 5 

1. Dolaşım sisteminin görevi ile ilgili,

Canlılık için gerekli besin ve oksijenin 4, 5, 6 ve 7. soruları aşağıdaki görselden yararla-
tüm hücrelere taşınmasını sağlar. narak cevaplayınız.

Tuğba N
K
İbrahim Yaşamsal faaliyetler sonucu ortaya L
çıkan zararlı maddelerin ve karbondi-
oksitin hücrelerden uzaklaştırılmasını P
sağlar.
M
öğrencilerin ifadeleri için ne söylenebilir? R

A) Sadece Tuğba’nın ifadesi doğrudur.
B) Sadece İbrahim’in ifadesi doğrudur.
C) Her ikisinin de ifadesi doğrudur.
D) Her ikisinin de ifadesi yanlıştır.

4. Görselde verilen damarlardan hangileri küçük
kan dolaşımında görevlidir?

2. Dolaşım sistemi, A) K ve N B) L ve P
C) N ve R D) K, L ve M
I. Kalp
II. Kan
III. Damarlar

verilen yapılardan hangileri ile meydana gelir?

A) Yalnız I B) I ve II 5. Görselde gösterilen damarlardan hangileri
C) II ve III D) I, II ve III büyük kan dolaşımda görevlidir?

3. Aşağıda kalbimizi oluşturan odacıklar gösteril- A) K, L, N ve P B) L, P, M ve R
miştir. C) K, N, M ve R D) K, L, P ve R

KM 6. Akciğer atardamarı gösterilen damarlardan
LN hangisidir?

Buna göre bu odacıkların hangilerinde temiz, A) K B) L C) N D) P
hangilerinde kirli kan bulunur?

Temiz kan Kirli kan 7. Akciğer toplardamarı gösterilen damarlardan
A) K ve L M ve N hangisidir?
B) M ve N K ve L
C) K ve M L ve N A) K B) L C) N D) P
D) L ve N K ve M

41

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – II

Etkinlik 16

F.6.2.3.3. Kanın yapısını ve görevlerini tanımlar.
F.6.2.3.4. Kan grupları arasındaki kan alışverişini ifade eder.
F.6.2.3.5. Kan bağışının toplum açısından önemini değerlendirir.

1. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
KAN

Oluşur. Oluşur.
Kan plazması Kan hücreleri

Alyuvarlar Akyuvarlar Kan pulcukları

2. Aşağıda kan ile ilgili verilen ifadeleri ilgili oldukları kavramlara ait kutulara yazınız.
a. Kırmızı renkli kan hücreleridir.
b. Oksijen ve karbondioksit gazlarının taşınmasını sağlar.
c. Yaklaşık %92’si sudan oluşur.
d. Beyaz renkli kan hücreleridir.
e. Çok küçük renksiz kan hücreleridir.
f. Vücut savunmasında görev alırlar.
g. Kanın pıhtılaşmasını sağlarlar.
h. Kanımızda en çok sayıda bulunan kan hücreleridir.
i. Yağ, protein, mineral, vitamin gibi maddelerden oluşur.
j. Hastalandığımızda kanımızdaki sayısı artar.

Alyuvar Akyuvar Kan pulcuğu Kan plazması
a, b, h d, f, j e, g c, i

42

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – II

Etkinlik 62

3. Aşağıda verilen ifadelerden kanın görevi olanları “✓” işareti koyarak belirleyiniz.

İfade ✓
a. Mikroplara karşı vücudu korumak. ✓
✓
b. Vücudun sıcaklığını ayarlamak.
✓
c. Vücut hücrelerinin yönetimini sağlamak. ✓

d. Besin maddelerinin hücrelere taşınmasını sağlamak.

e. Hücrelere oksijen taşımak, hücrelerde oluşan karbondioksiti
ilgili yapıya taşımak.

f. Hücre içi enerji üretmek.

4. Aşağıdaki tabloda Sakallıoğlu ailesindeki bazı bireylerin alyuvarında bulunan protein çeşit-
leri verilmiştir.

a. Kişilerin kan gruplarını belirleyerek tabloya yazınız.

Aile bireyi A, B protein Rh protein Kan grubu
A proteini Var A Rh(+)
a. Tuğba B proteini Yok B Rh(–)
Sakallıoğlu A ve B Var AB Rh(+)
proteini Var 0 Rh(+)
b. İbrahim Protein yok Var A Rh(+)
Sakallıoğlu A proteini Yok B Rh(–)
B proteini
c. Halil
Sakallıoğlu

d. Mehmet
Sakallıoğlu

e. Leyla
Sakallıoğlu

f. Ela
Sakallıoğlu

b. Ailede hangi bireyler arasında kan alış-verişi olabileceğini yazınız.

• Tuğba Sakallıoğlu ve Leyla Sakallıoğlu arasında kan alış-verişi olur.
• İbrahim Sakallıoğlu ve Ela Sakallıoğlu arasında kan alış-verişi olur.

43

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – II

Etkinlik 26

5. Aşağıda kan bağışında bulunan kan verici kişiler alıcı kişilere kan verdiklerine göre,
kan alıcı kişilerin kan gruplarını yazınız.

Verici Alıcı Alıcı Verici

A Rh(–) .A...R...h..(.–..). 0 Rh(+) .0...R..h..(.+...).

B Rh(+) B...R...h..(.+..).. AB Rh(+) .A..B...R...h..(.+. )

6. Ülkemizde kurduğu kan bankası ile kan bağışlarını kabul eden ve ihtiyaç sahiplerine bu kan-
ları veren “Türk Kızılay” ı adlı kuruluşumuz kan bağışlarımızı beklemektedir. Kan bağışının
hayat kurtaracağını ve bir gün bizim de kana ihtiyacımız olabileceğini unutmayalım.
Kan bağışı yapabilmek için araştırma yapan Tuğba, aşağıdaki gibi not almıştır.

I. Her yaştan kişiler kan bağışı yapabilir.
II. Son 12 ay içerisinde organ veya doku nakli geçiren kişiler kan bağışında bulunamaz.
III. Herhangi bir kalp, akciğer, böbrek hastalığı olanlar bağış yapamaz.
IV. Herhangi bir uyuşturucu bağımlılığı olanlar bağış yapamaz.
V. Tansiyon değerleri normal değerlerin dışında olan kişiler bağış yapabilir.
VI. Birey istediği her sıklıkta kan bağışı yapabilir.
Tuğba’nın notlarından hangilerinin doğru, hangilerinin yanlış olduğunu belirleyiniz ve
yanlış olanları düzeltiniz.

Doğru olan notlar: II, III, IV

Yanlış olan notlar: I, V, VI

I. 18 yaşından büyük 60 yaşından küçük olan kişiler kan bağışı yapabilir.

V. Tansiyon değeri normal değerde olan kişiler kan bağışı yapabilir.

VI. Erkekler yılda 4 kez, kadınlar yılda 3 kez kan bağışı yapabilir.

44

6. Sınıf Dolaşım Sistemi – II KKT - 6 

1. Aşağıda damarlarımızda dolaşan kanın yapısı 4. Oğuzhan bisikletini sürerken düştüğü için dizi
hakkında bilgi verilmiştir. kanamaya başlar. Pansuman yaptıktan bir süre
sonra ise dizindeki kanamanın durduğunu görür.
Kanımızın yaklaşık olarak %55’i plâzma adı ve-
rilen sıvı kısmından, %45’i kan hücrelerinden Oğuzhan’ın dizindeki kanamanın durmasını,
oluşmaktadır. Kanın plâzma kısmı; …………
maddelerden oluşur. I. Alyuvarlar
II. Akyuvarlar
Yukarıda verilen ifadede boş bırakılan yer aşa- III. Kan pulcukları
ğıda verilenlerden hangisi ile tamamlanamaz?
verilen kan hücrelerinden hangisi sağlamıştır?
A) su ve yağ gibi
A) Yalnız I B) Yalnız II
B) glikoz, protein ve vitamin gibi C) Yalnız III D) I, II ve III

C) alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları gibi 5. Kan grupları, alyuvarların zarında ve plazmada
bulunan proteinlere göre belirlenir. Kan grupları
D) mineral ve hormon gibi A, B, AB ve 0’ dır.

2. Bülent sınav kâğıdına alyuvar hücrelerinin özellik- Bu gruplar arasında gerçekleşen en uygun
lerini aşağıdaki gibi yazıyor. kan alışverişi aşağıdaki şemalardan hangisin-
de doğru gösterilmiştir?
• Kırmızı renkli kan hücreleridir.
A) Kan grupları
• Kanımızda sayıca en fazla miktarda bulunan
kan hücreleridir. A B AB 0

• Oksijen ve karbondioksit gazlarının taşınmasını A B AB 0
sağlar. B) Kan grupları

• Kırmızı kemik iliğinde üretilir.

Her doğru ifadesi için 25 puan alan Bülent’in
puanı kaçtır?

A) 100 B) 75 C) 50 D) 25 A B AB 0

AB AB AB 0
C) Kan grupları

3. Akyuvar hücreleri ile ilgili, A B AB 0
A BA 0
I. Beyaz renkli kan hücreleridir. D) Kan grupları
II. Kırmızı kemik iliği ve lenf düğümlerinde üretilir. B AB 0
III. Vücudumuzu mikroplara karşı korurlar. A 0 AB 0
IV. Hastalandığımızda sayıları artar ve mikropları 0

yok ederler.

verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) III ve IV
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV

45

6. Sınıf Solunum Sistemi

Etkinlik 17

F.6.2.4.1. Solunum sistemini oluşturan yapı ve organların görevlerini modeller kullanarak açıklar.

1. Aşağıdaki şekilde insan solunum sistemine ait yapılar gösterilmiştir. Gösterilen yapı-
ların isimlerini yazınız.

b. Yutak a. Burun
e. Sağ akciğer c. Gırtlak
d. Soluk borusu
f. Sol akciğer

g. Diyafram kası

2. Havadaki oksijenin solunum yoluyla vücudumuza alındıktan sonra izlediği yolu aşağı-
daki kutucuklara yazınız.

Burun Yutak Gırtlak Soluk borusu

Akciğerler

46

6. Sınıf Solunum Sistemi

Etkinlik 72

3. Aşağıda verilen solunum sistemi yapı ve organlarını görevleriyle eşleştiriniz.

Yapı ve organ Görevi

a. Gırtlak Alınan havayı mikroplardan arındırır,
b. Burun ısıtır, nemlendirir.
c. Diyafram Havayı soluk borusuna iletir ve yapı-
d. Yutak sında ses telleri vardır.
e. Soluk borusu Akciğerlerin alt kısmında yer alan
f. Akciğerler akciğerlerin genişleyip daralmasını
sağlayan kastır.
Burundan gelen havayı gırtlağa iletir.
Bademcikler burada bulunur.
Gelen havayı iki kola ayırarak akciğer-
lere iletir. Kıkırdak halkalardan oluşur.
Süngerimsi bir yapıya sahiptir. Sağda
ve solda olmak üzere iki tanedir.

4. Solunum sistemi ile ilgili aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğu-
nu belirleyerek cümle sonundaki boşluğa uygun harfi yazınız ve yanlış olan ifadeleri
düzeltiniz.

a. Solunum sistemi, vücut hücreleri için gerekli olan oksijeni havadan alır, hücrelerimizde
oluşan karbondioksidi ise vücudumuzdan uzaklaştırır. ( D )

b. Solunum sisteminin ana organı akciğerlerimizdir. ( D )

c. Soluk alma sırasında dışarıdan alınan gaz karbondioksittir. ( Y )
Soluk alma sırasında dışarıdan alınan gaz oksijen gazıdır.

d. Soluk verme sırasında dışarıya verilen gaz oksijen gazıdır. ( Y )
Soluk verme sırasında dışarıya verilen gaz karbondioksit gazıdır.

e. Soluk vermede hava sırayla; akciğerler - soluk borusu - gırtlak - yutak - ağız ya da burun
yolunu izler. ( D )

f. Diyafram kası ve kaburga kasları soluk alıp vermemize yardımcı olan kaslardır. ( D )

47

6. Sınıf Solunum Sistemi

Etkinlik 27

5. Aşağıdaki resimleri verilen olayların soluk almada mı soluk vermede mi meydana gel-
diğini kutucuğa yazınız.

Soluk alma Soluk verme

6. Soluk alma ve soluk verme sırasında meydana gelen aşağıdaki olayları kutucuklara
uygun şekilde yerleştiriniz.
a. Akciğerlerin içi hava dolar.
b. Kaburga kasları gevşer.
c. Diyafram kası kasılır ve düzleşir.
d. Kaburga kasları kasılır.
e. Göğüs kafesi daralır.
f. Akciğerlerin hacmi artar.
g. Akciğerlerden dışarı hava çıkar.
h. Akciğerlerin hacmi küçülür.
i. Diyafram kası gevşer ve kubbeleşir.
j. Göğüs kafesi genişler.

Soluk alma Soluk verme
a, c, d, f, j b, e, g, h, i

48

6. Sınıf Solunum Sistemi KKT - 7 

1. Solunum sisteminin görevi aşağıdakilerin han- 4. Havadaki oksijenin solunum olayında vücudu-
gisinde açıklanmıştır? muzda izlediği yol aşağıdakilerin hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Vücuttaki bütün organlar arasında madde ileti-
mini sağlamak. A) Burun – Yutak – Gırtlak – Yemek borusu –
Akciğerler
B) Vücudumuzda kanın hücrelere taşınmasını B) Burun – Yutak – Gırtlak – Soluk borusu –
sağlamak. Diyafram
C) Ağız – Yutak – Gırtlak – Yemek borusu –
C) Hücrelerde oluşan atık maddeleri kandan Akciğerler
uzaklaştırarak kanın temizlenmesini sağlamak. D) Burun – Yutak – Gırtlak – Soluk borusu –
Akciğerler
D) Vücudumuz için gerekli olan oksijenin havadan
alınmasını sağlamak, vücudumuzda oluşan
karbon dioksitin vücut dışına atılmasını sağla-
mak.

2. Aşağıda verilen yapı ve organlardan hangisi 5. Aşağıdaki görselde solunum sistemine ait bazı
solunum sisteminde görev almaz? yapılar verilmiştir.

A) Burun B) Karaciğer K
C) Gırtlak D) Soluk borusu L

M

3. Solunum sistemine ait bazı yapı ve organlar aşa- Buna göre K, L ve M ile ilgili,
ğıdaki gibidir.
I. K, havanın ısıtılmasını, nemlenmesini ve mik-
X roplardan arınmasını sağlar.
Y
Z II. L, gırtlaktan gelen havanın akciğerlere ulaş-
masını sağlar.
T
III. M, yapısındaki hava keseleri sayesinde gaz
alışverişini sağlar.

verilen ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II
C) II ve III D) I, II ve III

X, Y, Z ve T ile belirtilen yapı ve organların ismi 6. Vücudumuzda soluk verme sırasında aşağı-
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? daki olaylardan hangisi gerçekleşir?

X Y Z T A) Akciğerlerin içi hava dolar.
A) Burun Yutak Soluk borusu Akciğer B) Göğüs kafesi genişler.
B) Ağız Yutak Soluk borusu Akciğer C) Akciğerlerin hacmi küçülür.
C) Burun Yutak Yemek borusu Akciğer D) Diyafram kası kasılır.
D) Burun Gırtlak Yemek borusu Akciğer

49