5 sos etkinlikORNEK

5. Sınıf Yeryüzü Şekilleri

Etkinlik 9

4. Aşağıdaki bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde işaretleyiniz.

İfadeler D Y
✓ ✓
a. Kullanım amaçlarına göre hazırlanmış farklı harita türleri vardır.
✓ ✓
b. Siyasi haritalar, bir yerin dağlarını, ovalarını, platolarını, akarsuları- ✓ ✓
nı gösteren haritalardır.
✓
c. Haritanın ölçeği küçültme oranını ifade eder.

d. Haritalarda deniz seviyesi “0 (sıfır)” olarak kabul edilir.

e. Fiziki haritalarda; deniz, akarsu ve göller yeşil renkte gösterilir.

f. Ülkemizin yükseltisi en az olan bölgesi Marmara Bölgesi’dir.

g. Ülkemizin yükseltisi en çok olan bölgesi Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’dir.

5. Türkiye Fiziki Haritası’na bakarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Ülkemizin yükseltisi en fazla olan bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi
hangisidir? Marmara Bölgesi

2. Ülkemizin yükseltisi en az olan bölgesi Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde
neresidir? Ege Bölgesi’nde

3. Hangi bölgelerimizde dağlar denize
paralel uzanır?

4. Hangi bölgemizde dağlar denize dik uzanır?

50

5. Sınıf Yeryüzü Şekilleri KKT - 9 

1. 4. Fiziki haritada yer alan renkler, yer şekillerinin
Çocuklar, çevresine göre deniz seviyesinden ne kadar yüksekte olduğunu
alçakta olan geniş düz- ifade eder.
lüklere ne isim verilir?
Aşağıdakilerin hangisinde, yer şekilleri doğru
renklerle gösterilmiştir?

Göl Dağ Ova

A) Yeşil Kahverengi Mavi

B) Mavi Kahverengi Yeşil

C) Mavi Yeşil Kahverengi

D) Yeşil Mavi Kahverengi

Öğretmenin sorduğu soruya aşağıdaki öğren-
cilerden hangisi doğru yanıt vermiştir?

A) B)
Vadi Dağ

Burak Ceyda 5.
C) D)
Plato
Ova

Beril Taha

2. Türkiye fiziki haritasında yeşil renkler yükseltisi az Verilen görsel, aşağıdaki yer şekillerinden
olan yerleri göstermektedir. hangisine örnek gösterilir?

Buna göre Türkiye Fiziki Haritası’nda yeşil A) Vadi B) Dağ
rengin en çok kullanıldığı bölge aşağıdakiler- C) Yamaç D) Ova
den hangisidir?
6. “Denizin, karanın içine doğru sokulduğu büyük
A) Akdeniz Bölgesi girintilerdir.”
B) İç Anadolu Bölgesi
C) Marmara Bölgesi Ahmet Öğretmen aşağıdaki öğrencilerden
D) Doğu Anadolu Bölgesi hangisinin sorusunu yanıtlamıştır?

3. I. Göller A) Körfez B) Yarımada
II. Nüfus nedir? nedir?
III. Ovalar
Burak Ceyda
Fiziki haritalardan yararlanarak yukarıda veri-
lenlerden hangilerine ulaşılabilir? C) Burun D) Ada ne-

A) Yalnız I B) I ve III nedir? dir?
C) II ve III D) I, II ve III
Beril Taha

51

5. Sınıf İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi

İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi

Hava Durumu: Bir yerde kısa süre içinde yaşanan hava olaylarıdır.
İklim: Bir yerde hava olaylarının uzun yıllar boyunca gösterdiği ortalama durumdur. Yükselti, rüzgarlar, denize yakınlık
gibi etkenler farklı iklim tiplerinin oluşmasında etkili olmuştur. Ülkemizde; Karasal iklim, Akdeniz iklimi ve Karadeniz
iklimi görülmektedir. Klimatoloji (iklim bilimi) alanında çalışan uzmanlara klimatolog (iklim bilimci) denir.

Karadeniz İklimi: Ülkemizde Karadeniz ve Marmara Bölgeleri- Karadeniz
nin kuzey kıyılarında görülür. Her mevsim yağışlı ve ılıman geçer.
Yağış fazla olduğu için bitki örtüsü ormandır. Bu nedenle kırsal İstanbul
kesimdeki evlerin yapı malzemesi ahşaptır. Çay, fındık ve mısır
gibi ürünler yetiştirilir. Ege Denizi İzmir Ankara

Akdeniz İklimi: Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında görülür. Yaz- Akdeniz Karadeniz İklimi 0 100 220
lar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Bitki örtüsü kısa boylu Akdeniz İklimi
çalılıklardan oluşan makidir. Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde Karasal İklimi
daha çok taş evler görülür. Başta turunçgiller olmak üzere, pamuk
ve zeytin yetiştirilir. Yaz mevsiminin uzun sürmesi yaz turizminin
gelişimini sağlamıştır.

Karasal İklim: Ülkemizin iç kesimlerinde görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Kış mevsiminde
don olayları görüldüğünden ulaşım, olumsuz yönde etkilenir. Bitki örtüsü bozkırdır. (Kısa otsu bitkiler) Bu iklim tipinde
evler genellikle kerpiçten yapılır. Başta buğday olmak üzere tahıllar, şeker pancarı ve patates gibi ürünler yetiştirilir.

İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi

İnsanlar yaşadıkları çevrenin iklim özelliklerine göre, hayatlarında değişiklik yaparlar.

➤➤ Ev Tipine Etkisi Akdeniz İklimi Karadeniz İklimi Karasal İklim

➤➤ Tarıma Etkisi Taş Ev Ahşap Ev Kerpiç Ev
Akdeniz İklimi Karadeniz İklimi Karasal İklim

➤➤ Giyim Şekline Turunçgiller, Muz, Zeytin Fındık, Çay Tahıllar
Etkisi Akdeniz İklimi Karadeniz İklimi Karasal İklim

İnce-Hafif Kıyafetler Yağmurluk ve Şemsiye Kalın Kıyafetler

➤➤ Beslenme Şekline Etkisi
İklim yetiştirilen ürünleri dolayısıyla yemek çeşitlerini de etkiler. Örneğin; Ege ve Akdeniz Bölgelerinde zeytinyağlı
sebze yemekler, Karadeniz Bölgesi’nde karalahana, mısır unu ve balık yemekleri, Anadolu’nun iç kesimlerinde
hamur işi ve bulgur yemekleri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde etli ve acılı yemekler yaygındır.
Not: İklim; ulaşımı, turizmi, bitki örtüsünü ve gelir kaynaklarını da etkiler.

52

5. Sınıf İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi

Etkinlik 10

SB.5.3.2. Yaşadığı çevrede görülen iklimin, insan faaliyetlerine etkisini, günlük yaşantısından örnekler vere-
rek açıklar.

1. Aşağıda verilen bilgilerin hava durumu veya iklimden hangisiyle ilgili olduğunu işaret-
leyiniz.

Hava İklim
Durumu

a. Bugün hava çok güneşli. ✓

b. Akdeniz’de yağışlar en fazla kışın yağar. ✓

c. Karadeniz her mevsim yağışlıdır. ✓

d. Bugün akşam saatlerinde çok yağmur yağdı. ✓

e. Doğu Anadolu Bölgesi’nde kış mevsiminde don olay- ✓ ✓
ları yaşanır. ✓ ✓

f. Akdeniz kıyılarında ortalama sıcaklık yüksektir.

g. Akşam saatlerinden itibaren yağmaya başlayan kar şid-
detini arttırdı.

h. Sabah saatlerinde çok sis vardı.

i. Zeytin kışların ılık geçtiği kıyı bölgelerinde yetiştirilir. ✓

j. Bugün çok kar yağdığı için okullar tatil oldu. ✓

2. Tabloda istenilen bilgileri uygun şekilde yazınız.

Bilgiler Akdeniz İklimi Karadeniz İklimi Karasal İklim
a. Kışları; Ilık ve yağışlı
Ilıman Soğuk

b. Yazları; Sıcak ve kurak Serin Sıcak ve kurak

c. En yağışlı mevsimi; Kış Sonbahar İlkbahar

d. Bitki Örtüsü; Maki Orman Bozkır

e. Ev Tipi; Taş Ahşap Kerpiç
f. Yetiştirilen Ürünler; Pamuk ve Çay ve Fındık Tahıllar
Turunçgiller

53

5. Sınıf İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi

Etkinlik 10

3. Tabloda verilen bilgileri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

Bilgiler DY

a. Bir yerde hava olaylarının uzun yıllar boyunca gösterdiği ortalama ✓
duruma iklim denir. ✓

b. Karasal iklimde kışları don olayları görülür.

c. Akdeniz ikliminin bitki örtüsü bozkırdır. ✓

d. Karadeniz ikliminde en yağışlı mevsim sonbahardır. ✓
✓
e. Karasal iklimin görüldüğü yerlerde kış mevsiminde ulaşım ✓
olumsuz etkilenebilir.

f. Karadeniz bölgesinde bitki örtüsü ormandır.

g. Ülkemizde iki farklı iklim yaşanır. ✓

h. Karasal iklimde en fazla yağış, kış ve ilkbaharda görülür. ✓

i. Karasal iklimde yetiştirilen en önemli ürün zeytindir. ✓

4. Aşağıda verilen görsellerin üst kısımlarına daha çok hangi iklim tipiyle ilgili olduklarını
yazınız.

a. Karasal b. Karadeniz c. Akdeniz d. Karasal

e. Akdeniz f. Karadeniz g. Karasal h. Akdeniz

ı. Karadeniz i. Akdeniz j. Karadeniz k. Karasal

54

5. Sınıf İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi KKT - 10 

1. Merhaba benim adım 4. Aşağıdaki öğrencilerin hangisi, farklı bir iklim
Serkan. Bizim buralarda bölgesinde yaşamaktadır?
kışlar, çok soğuk ve kar
yağışlı geçer. A)
“Bizim buralarda çok yağmur ya-
ğar. Şemsiyesiz dışarı çıkılmaz.”

Serkan’ın verdiği bilgiye göre, onun aşağıdaki Aysu “Ninemin evi ahşaptan yapılmış-
şehirlerden hangisinde yaşadığı söylenir? B) tır. Evin o doğal kokusunu çok
seviyorum.”
A) İzmir B) Antalya Hasan “Kasabamıza her kış lapa lapa
C) Trabzon D) Erzincan C) kar yağar ve uzun süre yerler
bembeyaz olur.”
2. Aşağıdaki tarım ürünlerinden hangisi Akdeniz Mustafa “Bu yaz annemler çay toplamaya
Bölgesi’nde yetiştirilmez? D) beni de götürecekler.”

A) B) Emine

Zeytin Mandalina

Ali Ferit 5. Aşağıda verilen iklim tipi ile yetiştirilen tarım
C) D) ürünü eşleştirmelerinden hangisi doğrudur?

Muz Çay

Aslı Figen Karadeniz Karasal Akdeniz

A) Fındık Portakal Buğday

B) Buğday Fındık Portakal

C) Portakal Fındık Buğday

D) Fındık Buğday Portakal

3. İklim, insanların yaşamını çeşitli şekillerde etkiler.
İklimin etkilediği alanlardan birisi de ev tipleridir.

Aşağıdaki ev tiplerinden hangisi, Akdeniz böl-
gesinde sıkça görülür?

A) B)

C) D) 6. Ülkemizde kış aylarında yoğun kar yağışından
dolayı öğrencilerin mağduriyet yaşamaması için
bazı yerlerde okullar kısa süreliğine tatil edilmek-
tedir. İklim şartları eğitim-öğretim faaliyetlerinin
aksamasına sebep olabilmektedir.

Yukarıda açıklaması verilen durumun aşağı-
daki illerimizden hangisinde görülme ihtimali
daha yüksektir?

A) Mersin B) Sivas
C) Sinop D) Aydın

55

5. Sınıf Nüfus ve Yerleşme

Nüfus ve Yerleşme

➤➤ İnsanlar yerleşim yeri olarak ihtiyaçlarını rahatça karşılayabilecek alanları seçerler. Nüfus, ülkemizde eşit ola-
rak dağılmamıştır. Bazı bölgelerimizde nüfus yoğun iken bazı bölgelerimizde seyrektir.

➤➤ Nüfus: Sınırları belli bir alanda, belli bir zamanda yaşayan insan sayısına denir.
➤➤ Nüfus yoğunluğu: Kilometrekareye düşen insan sayısıdır.

Türkiye’de Nüfusun Dağılışını Etkile-
yen Faktörler;

A. Doğal Faktörler: İklim, Yeryüzü şe-
killeri, Su Kaynakları, Bitki Örtüsü,
Toprak Özellikleri

B. Beşerî Faktörler: Sanayi, Tarım,
Turizm, Ulaşım, Yeraltı Kaynakları,
Sosyal ve Kültürel Etkenler

Türkiye’nin illerinin nüfus yoğunluğu haritası

Marmara Bölgesi Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi
• Nüfus yoğunluğu fazladır. • Kıyı kesimlerinde nüfus • Nüfus yoğunluğu en az bölge-

• Sanayisi en gelişmiş böl- yoğunluğu fazladır. mizdir.
gedir.
• Dağınık yerleşmenin en • İklimi sert ve yer şekilleri enge-
• İstanbul en kalabalık şeh- fazla görüldüğü bölgedir. belidir.
rimizdir.
• Zonguldak, Samsun ve • Malatya, Van ve Erzurum böl-
• İş imkanlarının fazlalığı Trabzon en kalabalık şe- genin en kalabalık şehirleridir.
göç almasının temel ne- hirleridir.
denidir. • İş imkanlarının az olması nede-
niyle göç veren bölgemizdir.

Marmara Karadeniz Bölgesi Doğu Anadolu İç Anadolu Bölgesi
Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Bölgesi • Nüfus yağış alan dağla-

Ege Bölgesi Güneydoğu rın eteklerinde ve akarsu
Anadolu Bölgesi boylarında toplanmıştır.

• Ankara, Kayseri, Konya
ve Eskişehir sanayi ve
ulaşım imkanlarının geliş-
tiği şehirlerdir.

Aktdeniz Bölgesi

Ege Bölgesi Akdeniz Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi
• Nüfus yoğunluğu kıyı ova- • Nüfus yoğunluğu kıyı ke- • Nüfus daha çok tarım ve

ları ve akarsu vadilerinde simlerde fazladır. sanayi alanlarının bulundu-
fazlayken iç kesimlerde ğu yerlerde yoğunlaşmıştır.
seyrektir. • Adana (tarım), Mersin (sa-
nayi) ve Antalya (turizm) • Gaziantep, Diyarbakır,
• İzmir, Aydın ve Manisa en kalabalık şehirlerdir. Şanlıurfa ve Batman en
şehirlerinde nüfus yoğun- kalabalık şehirlerdir
dur. • Teke yöresi ve Taşeli Pla-
tosu seyrek nüfusludur.

56

5. Sınıf Nüfus ve Yerleşme

Etkinlik 11

SB.5.3.3. Yaşadığı yer ve çevresindeki doğal özellikler ile beşerî özelliklerin nüfus ve yerleşme üzerindeki
etkilerine örnekler verir.

1. Nüfusun dağılışına etki eden doğal ve beşerî faktörleri uygun olan boşluklara yazınız.
A. Doğal Faktörler

1. İklim 2. Yeryüzü şekilleri

3. Su kaynakları 4. Bitki örtüsü
B. Beşeri Faktörler

1. Sanayi 2. Tarım

3. Turizm 4. Ulaşım

2. Aşağıdaki cümlelerde ülkemizin nüfus özellikleriyle ilgili ifadeler verilmiştir. Aşağıdaki
cümleleri “azalır” ya da “artar” şeklinde uygun olarak doldurunuz.

1. İklimi ılıman ve yağışlı bölgelerde nüfus Artar
2. Ormanların sık olduğu yerlerde nüfus Azalır
3. Su kaynaklarının zengin olduğu yerlerde nüfus Artar
4. Verimsiz toprakların bulunduğu alanlarda nüfus Azalır
5. Yer şekillerinin engebeli olduğu bölgelerde nüfus Azalır
6. Sanayi ve ticaretin yoğun olduğu alanlarda nüfus Artar
7. Turizm faaliyetlerinin yoğunlaştığı yerlerde nüfus Artar
8. Önemli ve işlek yolara yakın yerlerde nüfus Artar
9. Maden kaynaklarının bulunduğu yerlerde nüfus Artar
10. İklimi sert karasal olan bölgeler de nüfus Azalır

3. Aşağıda nüfus yoğunluğu az ve fazla olan şehirlerimiz karışık olarak verilmiştir. Şehir-
lerimizi tabloya uygun olarak yerleştiriniz.
İstanbul, Kastamonu, Bursa, Gümüşhane, Ankara, İzmir, Bayburt, Zonguldak, Gaziantep,
Ardahan, Tunceli, Şırnak, Adana, Muş

Nüfus yoğunluğu az olan şehirlerimiz Nüfus yoğunluğu fazla olan şehirlerimiz
1. Kastamonu 1. İstanbul
2. Gümüşhane 2. Bursa
3. Bayburt 3. Ankara
4. Ardahan 4. İzmir
5. Tunceli 5. Zonguldak
6. Şırnak 6. Gaziantep
7. Muş 7. Adana

57

5. Sınıf Nüfus ve Yerleşme

Etkinlik 11

4. İnsanlar ihtiyaçlarını karşılamak üzere doğayı değiştirirler.
Aşağıda yer alan görsellerin altlarına ilgili olan kelimeleri yazınız.
Maden-Köprü- Tarla-Baraj-Otoban-Bina
1. 2. 3.

Baraj Otoban Bina
4. 5. 6.

Köprü Maden Tarla

5. Aşağıdaki harita ülkemizde nüfusun dağılımını göstermektedir.Koyu renkle gösterilen
yerlerde nüfus yoğunluğu fazla açık renkle gösterilen yerlerde ise nüfus yoğunluğu
azdır.Haritaya göre ülkemizin nüfus özelliklerini yazınız.

Yorumluyorum…

1. Nüfus kıyı bölgelerde yo-
ğunlaşmıştır.

2. İç bölgelerde nüfus daha
seyrektir.

3. Nüfus daha çok ülkemizin
batı bölgelerinde yoğun-
dur.

58

5. Sınıf Nüfus ve Yerleşme KKT - 11 

1. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi Karadeniz 3. I. Su kaynakları
Bölgesi ile ilgili yanlış bir bilgi vermiştir? II. Tarım
III. Dağ
A) IV. İklim
Yerleşmek için düz alanlar azdır.
Yukarıdaki faktörlerden hangisi bir yerin nüfu-
Burak sunu etkileyen doğal unsurlardan biri değildir?
B)
Evler birbirinden uzak ve dağınık-
tır. A) I B) II C) III D) IV

Nergis Nüfus genellikle kıyı kesimlerde
C) yoğunlaşmıştır.

Ceylan Bitki örtüsü genellikle makidir. 4. I
D) IV III

II

Taner

Verilen Türkiye haritasındaki bölgelerimizden
hangisinde, su kaynaklarının yetersiz olması
yerleşmeyi etkileyen en önemli nedendir?

A) I B) II C) III D) IV

2. Doğal çevre, insan etkisi olmadan oluşmuş 5.
ortamdır. İnsanlar yaşadıkları doğal çevreyi de- …..?....... Bölgesi
ğiştirerek ondan faydalanırlar. Örneğin; İnsanlar,
su ve enerji ihtiyaçlarını gidermek için akarsuların • Nüfus yoğunluğu kıyı
önüne - - I - -yaparlar. Yol yaparken önlerine çı- kesimlerde fazladır.
kan engelleri aşmak için - - II - -açarlar. Herhangi
bir engel bulunan iki yakayı birbirine bağlamak • Adana, Mersin ve
istediklerinde ise - - III - -yaparlar. Antalya en kalabalık
şehirlerdir.
Buna göre boş bırakılan yerlere sırasıyla aşa-
ğıdakilerden hangileri yazılmalıdır? • Teke yöresi ve Taşeli
Platosu seyrek nüfus-
I II III ludur.

A) Baraj Tünel Köprü Verilen bilgilere göre “?” olan yere aşağıdaki-
lerden hangisi yazılmalıdır?
B) Tünel Köprü Baraj

C) Köprü Baraj Tünel A) Karadeniz B) Marmara
C) Akdeniz D) Ege
D) Baraj Köprü Tünel

59

5. Sınıf Afetler ve Çevre Sorunları

Afetler ve Çevre Sorunları

➤➤ Doğal afet; doğada kendi kendine meydana gelen, can ve mal kayıplarına neden olan olaylardır. Ülkemizde;
deprem, sel, heyelan, erozyon, çığ, orman yangını gibi doğal afetler yaşanmaktadır. Ülkemizde, doğal afetlere
müdahale için AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) kurulmuştur.

Deprem dereceleri

Türkiye’nin Deprem Bölgeleri Haritası
Ülkemizde Görülen Doğal Afetler

Deprem, yer kabuğunun aniden kırılması nedeniyle yer yüzeyinde mey-
dana gelen sarsıntılardır. Deprem ülkemizde en çok can ve mal kaybına
yol açan doğal afettir. Ülkemizin tamamına yakını deprem kuşağında
yer alır. Deprem engellemez ama depremin zararları alınan önlemlerle
en aza indirilebilir.

Sel, aşırı yağışlar ve eriyen kar sularının neden olduğu su baskınlarıdır.
Sel en çok yağışın bol olduğu Karadeniz ve çarpık kentleşmenin olduğu
Marmara Bölgelerinde görülür. Sellerden korunmak için dere yatakları-
na evler yapılmamalı ve ormanlar yok edilmemelidir.

Heyelan, eğimin çok olduğu alanlarda toprak tabakasının alttaki ana
kayayı da alarak kütleler halinde aşağıya kaymasıdır. En fazla Karadeniz
Bölgesinde görülür. Nedeni; aşırı yağış, eğimin fazlalığı ve toprağın killi
olmasıdır.

Erozyon, kurak ve yarı kurak bölgelerde toprağın üst kısmının sel suları
ve rüzgâr tarafından süpürülmesidir.
Ülkemizde en fazla İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da görülmekte-
dir. Ağaçlandırma çalışmaları yapılarak zararları en aza indirilir.

NOT: Çığ, dağların yüksek yerindeki büyük kar kütlelerinin koparak yuvarlanmasına denir. Ülkemizde en çok
Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülür.
NOT: Orman yangınları, çeşitli sebeplerle (yıldırım düşmesi, aşırı sıcaklık, insanın etkisi) ortaya çıkar. Ülkemizde
orman yangınları genellikle yaz aylarında Akdeniz ve Ege Bölgeleri’nde sıkça görülür.

Çevre Sorunları
➤➤ İnsanlar, ihtiyaçlarını karşılarken bulundukları yerin doğal kaynaklarını kullanırlar. Doğal kaynakların bilinçsiz

tüketimi bazı çevre sorunlarına yol açar. Bireylere bilinçli tüketim alışkanlıkları kazandırmak ve eğitim vermek
sorunların çözümünde etkilidir.
➤➤ Hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, ormanların azalması, erozyon başlıca çevre sorunlarıdır.
➤➤ Küresel ısınma, sera etkisindeki artışla birlikte Dünya atmosferinin ortalama sıcaklığının artması durumudur.
Sonucunda; su kaynakları hızla azalır. Bu durum tüm canlılar için büyük bir tehlikedir.

60

5. Sınıf Afetler ve Çevre Sorunları

Etkinlik 12

SB.5.3.4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular.
1. Aşağıda verilen kavramları ilgili olan doğal afetle eşleştiriniz.

Kavramlar Deprem Çığ Heyelan Erozyon Sel

1. Fay hattı ✓

2. Karların erimesi ✓

3. Killi toprak ✓

4. Kuraklık ✓

5. Eğimli arazi ✓

6. Dere yatağı ✓

7. Richter ölçeği ✓

8. Kar ✓

9. Akarsu ve rüzgar ✓

10. Su baskını ✓

2. Aşağıdaki cümlelerde noktalı olan yerlere hangi doğal afet olduklarını yazınız.

a. Çeşitli sebeplerle (yıldırım düşmesi, aşırı sıcaklık, insanın etkisi) ortaya çıkan doğal afete
orman yangını denir.

b. Kurak ve yarı kurak bölgelerde toprağın üst kısmının sel suları ve rüzgâr tarafından sü-

pürülmesine erozyon denir.

c. Eğimin çok olduğu alanlarda toprak tabakasının alttaki ana kayayı da alarak kütleler

halinde aşağıya kaymasına heyelan denir.

d. Yer kabuğunun aniden kırılması nedeniyle yer yüzeyinde meydana gelen sarsıntılara

deprem denir.

e. Eğimli yamaçlarda tutunamayan kar kütlesinin yuvarlanarak büyümesiyle meydana ge-

len doğal afetlere çığ denir.

61

5. Sınıf Afetler ve Çevre Sorunları

Etkinlik 12

3. İnsanların doğal kaynakları bilinçsizce tüketmesi bazı çevre sorunlarına yol açar.
Görselleri verilen çevre sorunlarının hangileri olduklarını görsellerin üst kısımlarına
yazınız.

a. Açlık b. Hava kirliliği c. Çevre kirliliği

d. Su kirliliği e. Gürültü kirliliği f. Kuraklık

4. Ülkemizin hemen hemen bütün bölgelerinde deprem meydana gelir. Deprem, ülkemizde en
fazla can ve mal kaybına neden olan doğal afettir. Depreme karşı tedbirler almak can ve mal
kaybını en aza indirir.

Aşağıda verilen şemayı uygun şekilde doldurunuz.

Depreme Karşı Alınacak Tedbirler Hangileridir?

a. Halkı bilinçlendirmek b. Eşyaları sabitlemek

c. Depreme dayanıklı binalar yapmak d. Deprem çantası hazırlamak

e. Deprem tatbikatları düzenlemek f. Zemin etüdü yapmak

5. Verilen görseli inceleyerek dünyada görülen çevre sorunları karşısında bizlere düşen
görevleri yazınız.

Neler Yapabiliriz?

1. Ulaşımda bisiklet kullanmak
2. Geri dönüşüme atıklarımızı bırakmak
3. Güneş enerjisinden yararlanmak
4. Rüzgar enerjisinden yararlanmak
5. Ağaçlandırma yapmak

62

5. Sınıf Afetler ve Çevre Sorunları KKT - 12 

1. I 4. Yağışın etkisiyle dik yamaç-
IV III 1 Çığ a lardaki toprak kütlesinin

II kayarak hareket etmesidir.

Eğimin fazla olduğu, yük-
sek ve dik yamaçlardaki kar
2 Deprem b kütlelerinin hareket etmesi

sonucu oluşur.

Heyelan, yağışın fazla olduğu yerlerde, dik ya- Yer kabuğundaki fayların
maçlardan aşağıya doğru toprak örtüsünün 3 Heyelan c hareket etmesi sonucu olu-
kaymasıdır.
şan sarsıntıdır.
Verilen tanıma göre ülkemizin hangi bölgesin-
de heyelan riski en fazladır? Tabloya göre, doğal afetler ve özellikleri eş-
leştirmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru
A) I B) II C) III D) IV verilmiştir?

A) 1-a, 2-b, 3-c B) 1-b, 2-c, 3-a
C) 1-b, 2-a, 3-c D) 1-c, 2-b, 3-a

2. Doğal afet, büyük oranda veya tamamen insan- 5.
ların kontrolü dışında gerçekleşen, mal ve can
kaybına neden olabilecek tehlikeli ve genellikle Çocuklar, erozyo-
büyük çaplı olaylardır. nu önlemek için
yapılması gere-
Bilgiye göre, aşağıdakilerden hangisinin olu- kenler nelerdir?
şumuna beşerî faktörler sebep olmaktadır?

A) Fırtına B) Deprem
C) Hava kirliliği D) Sel

3. İnsanlar doğal kaynakları kullanırken bazen çev- Sinem Öğretmen’in sorusuna aşağıdaki öğ-
reye zarar verirler, doğal dengeyi bozarlar. Doğal rencilerden hangisi yanlış yanıt vermiştir?
dengenin bozulmasıyla da çevre sorunları ortaya
çıkar. A)
Erozyon konusunda halk bilinç-
Aşağıdaki öğrencilerden hangisi çevre sorun- lendirilmelidir.
larına yanlış bir örnek vermiştir?
Mert Tarlalar eğim doğrultusunda sü-
B) rülmelidir.

A) B) Gürültü Tayfun Ağaçlandırma çalışmaları yapıl-
Kuraklık kirliliği C) malıdır.

Buket Hava Demet Erkan Eğimli arazilerde teraslandırma
C) kirliliği D) Ekonomik D) yapılmalıdır.

krizler

Ahmet Deniz Serkan

63

5. Sınıf Doğal Afetlerin Yaşamımıza Etkisi

Doğal Afetlerin Yaşamımıza Etkisi

➤➤ Ülkemizde can ve mal kayıplarına yol açan deprem, sel, çığ ve heyelan gibi doğal afetler meydana gelir. Doğal
afetleri engellemek mümkün değildir. Gerekli önlemler alınarak bu afetlerin yıkıcı etkileri azaltılabilir. Yaşanan
doğal afetler toplumsal hayatta derin izler bırakır. Afetler sonrasında ülkemizde dayanışma yaşanır. Kızılay ve
AFAD gibi kuruluşların yanında, sivil toplum örgütleri ve halkta afetzedelerin yardıma koşar. Afetzedelerin ilk
önce barınma, gıda, giyim gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Doğal afetler sırasında neler yapılma-
sı gerektiği bilmek, can ve mal kayıplarını en aza indirir.

HABER
Marmara Bölgesi’nde 17 Ağus-
tos 1999’da yaşanan şiddetli
depremde binlerce insanımızı
kaybettik. Çeşitli kuruluşlar ve
duyarlı halkımız günlerce afetze-
delerin yardımına koştu.

HABER
21.07.2009 sabah saatlerinde
başlayan sağanak yağış netice-
sinde Giresun merkez de maddi
ve manevi hasara sebebiyet ve-
ren sel baskınları meydana geldi.
Birçok işyeri ve ev kullanılamaz
hale geldi.

HABER
Rize’de Heyelan Felaketi
Rize’nin merkeze bağlı Gündoğdu Beldesi’nde sa-
ğanak sonucu oluşan heyelanda 12 kişi hayatını
kaybetti. Gündoğdu Beldesi’nde, dün akşam saat-
lerinde etkili olan sağanak sonucu meydana gelen
heyelan nedeniyle Karadeniz Sahil Yolu ulaşıma
kapandı. Elektrik ve su verilemeyen beldede halen
ulaşılamayan bazı bölgeler olduğu, göçük altında
kalanları arama kurtarma çalışmalarının sürdürüldü-
ğü bildirildi.

64

5. Sınıf Doğal Afetlerin Yaşamımıza Etkisi

Etkinlik 13

SB.5.3.5. Doğal afetlerin toplum hayatı üzerine etkilerini örneklerle açıklar.

1. Ülkemizde en çok görülen doğal afetlerden birisi de depremlerdir. Aşağıdaki kutucuk-
lara depremin insan üzerinde bıraktığı etkileri yazınız.

a. Korku b. Panik

c. Üzüntü d. Şaşkınlık

2. Sel uzun süreli ve şiddetli yağışlar sonucu meydana gelir. Sel felaketi ülkemizde her yıl can
ve mal kaybına neden olmaktadır.

Aşağıda sel felaketiyle ilgili uygulamalardan doğru olanlara “+” yanlış olanlara “- “ko-
yunuz.

Uygulamalar +/–

1. Dere yataklarına ev yapılması –
2. Ağaçlandırma çalışmaları yapılması +
3. Derenin içeresine inşaat atıklarının bırakılması –
4. Akarsu çevresine konut yapılmaması +
5. Sele karşı erken uyarı sisteminin kurulması +
6. Akarsu drenajının (temizleme çalışması) yapılmaması –
7. Dere yataklarının değiştirilmesi –
8. Dere yataklarının imara açılmaması +

3. Aşağıda doğal afetlerin zararlarının en aza indirilmesiyle ilgili görseller verilmiştir. Gör-
sellerin üst kısımına hangi doğal afet olduğunu alt kısmınada bu afet karşısında neler
yapılması gerektiğini yazınız.

Doğal afetler b. Sel c. Çığ
a. Deprem

Neler Yapmalı?

Sağlam zeminlere bina ya- Dere yataklarına ev ya- Dağ eteklerine ev yapılmama-
pılmalı, dayanıklı malzeme pılmamalı, ağaçlandırma lı, ağaçlandırma çalışmaları
kullanılmalı çalışmaları yapılmalı yapılmalı

65

5. Sınıf Doğal Afetlerin Yaşamımıza Etkisi

Etkinlik 13

4. Aşağıda verilen gazete haberi hakkında duygu ve düşüncelerinizi yazınız.

……Öğ…re…nc..i…ler…de…n …ge..l…en…u…yg…un..…ce…va…p-…..
lar kabul edilir.

…………..…………..…………..…………..
…………..…………..…………..…………..
…………..…………..…………..…………..
…………..…………..…………..…………..
…………..…………..…………..…………..

5. Ülkemizde can ve mal kayıplarına yol açan birçok doğal afet meydana gelir. Doğal afetler
yaşanırken insanlar farklı duygu ve düşüncelere sahip olurlar.
Aşağıda verilen görsellerden doğal afet sırasında yaşanan duyguları ifade edenleri
yuvarlak içerisine alınız.

66

5. Sınıf Doğal Afetlerin Yaşamımıza Etkisi KKT - 13 

1. Aşağıda verilen doğal afet ve ilgili tedbir eşleş- 4. TEMA, ülkemizde faaliyet gösteren en önemli sivil
tirilmelerinden hangisinde yanlış yapılmıştır? toplum kuruluşlarının başında gelir.

A) Erozyon → Doğal bitki örtüsü korunmalıdır. TEMA, aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin
B) Heyelan → Eğimli yerler ağaçlandırılmalıdır. zararlarını en aza indirmek için çalışmalar
C) Sel → Akarsu kenarlarına yerleşme yapılma- yapmaktadır?

malıdır. A) Erozyon B) Deprem
D) Deprem → Araziler aşırı otlatılmamalıdır. C) Fırtına D) Tsunami

5.

2. I. AFAD Verilen görsel, aşağıdaki doğal afetlerden
II. Kızılay hangisiyle ilgilidir?
III. Yeşilay

Yukarıdaki kuruluşlardan hangisi ya da hangi-
leri doğal afet sırasında afetzedelere yardım
eder?

A) Yalnız I B) Yalnız II A) Erozyon B) Sel
C) I ve II C) II ve III C) Çığ D) Deprem

3. 6. Sel, ülkemizde sık görülen doğal afetlerden biri-
Ayşe, 1999 Marmara depremini yaşadı. dir.
Depreme uykuda yakalandı. Kısa süre içe-
resinde farklı duygular hissetti. Aşağıdakilerden hangisi selin gündelik hayat
üzerindeki etkileri arasında gösterilemez?
Aşağıdakilerden hangisi Ayşe’nin hissetmiş
olduğu duygulardan birisi olamaz? A) Sel, can ve mal kaybına sebep olması
B) Küresel ısınmayı arttırması
A) Korku B) Şaşkınlık C) Ekili olan tarım alanları ve seraların aşırı yağışla
C) Panik D) Kızgınlık
beraber sel suları altında kalması
D) Konut ve iş yerlerinin zarar görmesi

67

4. ÜNİTE

BİLİM, TEKNOLOJİ VE TOPLUM

Teknoloji ve Toplum
Doğru ve Güvenilir Bilgi
Sanal Ortamda Güvenlik
Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

Bilimsel Etik

Kazanımlar

➢➢ SB.5.4.1. Teknoloji kullanımının sosyalleşme ve toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisini tartışır.
➢➢ SB.5.4.2. Sanal ortamda ulaştığı bilgilerin doğruluk ve güvenilirliğini sorgular.
➢➢ SB.5.4.3. Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar.
➢➢ SB.5.4.4. Buluş yapanların ve bilim insanlarının ortak özelliklerini belirler.
➢➢ SB.5.4.5. Yaptığı çalışmalarda bilimsel etiğe uygun davranır.

5. Sınıf Bilim, Teknoloji ve Toplum

70

5. Sınıf Teknoloji ve Toplum

Teknoloji ve Toplum

➤➤ Teknoloji, insanların gereksinimleri doğrultusunda ortaya çıkmış, çeşitli mal ve hizmetleri üretip kullanmaya
yarayan beceri, teknik, bilimdir. Teknolojik gelişmeler, insanların ihtiyaçlarından doğmuştur. Her ihtiyaç, farklı
bir teknolojinin gelişmesine yol açmıştır.

➤➤ Teknoloji, günümüz toplumunda çok önemli bir yere sahiptir. Cep telefonu, ev aletleri, bilgisayar ve ulaşım
araçları gibi teknolojik araçları gün içinde sıkça kullanırız. Teknoloji, hayatımızı birçok alanda kolaylaşırdı.
Örneğin; ev işlerini, bankacılık işlemlerini, iletişimi, ulaşımı artık eskiye göre daha hızlı ve kolay bir şekilde yapı-
yoruz. Böylece kendimize, ailemize ve arkadaşlarımıza ayırabileceğimiz daha çok zamanımız olmaya başladı.

➤➤ Teknolojik gelişmeler sayesinde insanlar kamu hizmetlerinden daha rahat ve hızlı bir şekilde yararlanmaya
başlamıştır. E-devlet, e-okul gibi uygulamalar vatandaşların işlerini kolaylaştırmıştır. Devlet ile vatandaşa ara-
sında iletişim kuran Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) vatandaşların kendileri ve kamuyla ilgili talep,
şikâyet, ihbar, görüş ve önerileri dikkate alınmaktadır. Vatandaşlar, https://www.mhrs.gov.tr/Vatandas/ Ge-
nel Ağ adresine bağlanarak veya ALO 182’yi arayarak tedavi için randevu alabilmektedir.
Teknolojinin olumlu yönlerinin yanında olumsuz yönleri de vardır.
Olumsuz yönleri;

• Sanal iletişim yaygınlaşırken yüz yüze iletişim azalmaya başladı.
• T eknolojiye bağlı depresyon, stres, uykusuzluk gibi sağlık sorunları arttı.
• Sosyal iletişimi zayıf bireyler görülmeye başladı.
• Aşırı teknoloji kullanımı bağımlılığa neden olmaya başladı.
• K üresel ısınma gibi çevre sorunları ortaya çıktı.

Türkiye’de Genel Ağ kullanan insanların sayısı 2017 yılı itibariyle nüfusun yüzde 67’sine ulaş-
tı. Bu oran, 2016 yılında yüzde 61 civarındaydı.

➤➤ Günümüzde aile bireyleri bir araya geldiğinde sohbet etmek yerine TV izlemeyi ya da bilgisayar, cep telefonu
gibi araçlarla zaman geçirmeyi tercih etmektedir. Teknolojinin bu kadar gelişmediği zamanlarda büyükler sıcak
sohbetler eder, çocuklar oyunlar oynardı. Örneğin, iletişimin gelişmesi geleneklerimizde önemli değişikliklere
neden oldu. Uzakta yaşayan akrabalarımıza kart göndermek yerine artık kısa mesaj gönderiyoruz.

71

5. Sınıf Teknoloji ve Toplum

Etkinlik 14

SB.5.4.1. Teknoloji kullanımının sosyalleşme ve toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisini tartışır.

1. Aşağıdaki tabloda teknolojinin yararlı ve zararlı yönlerini vurgulayan görseller verilmiştir.
Görsellerin üst kısımlarına yararlı ise; “+” zararlı ise; “ - “ işaretlerini koyunuz.

a. – b. + c. +

d. – e. – f. –

2. Hayatımızı kolaylaştıran yeniliklerle ilgili olan alanları uygun şekilde eşleştiriniz.

Buluş Alanı

5 a. Para 1. İletişim

2 b. Pusula 2. Coğrafya

1 c. Telefon 3. Eğitim

4 d. Tekerlek 4. Ulaşım

6 e. Tansiyon aleti 5. Ekonomi

3 f. Akıllı tahta 6. Sağlık

72

5. Sınıf Teknoloji ve Toplum

Etkinlik 124

3. Evlerimizde kullandığımız teknolojik aletler hayatımızı kolaylaştırır ve bizlere zaman kazan-
dırır.
Evinizde bulunan teknolojik aletleri yazınız.

.T..e...l.e..v...i.z...y..o...n..,
.r.a..d..y.o..,........c..e.p...
...tvsm...e..ae....lay..e...k.a..f...oi.rn..,...n.e.....çul...bea...,...urm...bi...l...aia...l..şg.ş.....ıi.ık..-r..

4. İnsanların sorunlara çözüm arama çabaları, ihtiyaçları ve merak duyguları buluşların ortaya
çıkmasına yol açmıştır. Zamanla gelişen teknoloji, olumlu özelliklerinin yanında hayatımızı
olumsuz anlamda da etkilemektedir.
Aşağıdaki tabloyu uygun şekilde doldurunuz.

Olumlu Özellikleri Olumsuz Özellikleri

1. İletişimin hızlanması 1. Teknolojiye bağlı depresyon, stres, uy-
2. Ulaşımın gelişmesi kusuzluk gibi sağlık sorunları artması
3. Bankacılık işlemlerinin kolaylaşması
2. Toplumda sosyal iletişimi zayıf olan bi-
reylerin ortaya çıkması

3. Aşırı teknoloji kullanımının bağımlılığa
neden olması.

5. Teknoloji günümüzde çok yaygınlaştı. Teknolojiyi hayatımızın her alanında kullanıyoruz. Gü-
nümüzden yıllar önce telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon gibi teknolojik aletler henüz
icat edilmemişti.

Büyüklerinizle görüşerek o dönemde toplumsal ilişkilerin nasıl olduğunu günümüzle
karşılaştırarak yazınız.

Geçmiş Zaman Günümüzde

Öğrencilerden gelen uy- Öğrencilerden gelen uy-
gun cevaplar kabul edilir. gun cevaplar kabul edilir.

73

5. Sınıf Teknoloji ve Toplum KKT - 14 

1. 4. I. Yüz yüze iletişim azalmaya başladı.
II. Teknolojiye bağlı sağlık sorunları arttı.
Görsele göre çiftçi Sinan amcanın zorluklarla III. Bilgiye ulaşmak kolaylaştı.
yaptığı bu işi günümüzde hangi teknolojik ge- IV. İletişim hızlandı.
lişme kısa sürede yapmaktadır?
Yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden
hangisi teknolojinin olumlu sonuçları arasında
gösterilemez?

A) I ve II B) II ve III
C) III ve IV D) I ve IV

A) At arabası B) Kamyonet
C) Biçerdöver D) Pulluk

2. Sanal ortamda iletişimin artması geleneklerimiz- 5.
de önemli değişikliklere neden oldu. Örneğin; …
Verilen görsel, teknolojinin hangi alanda kulla-
Aşağıdaki öğrencilerden hangisi açıklamaya nımına örnek gösterilir?
uygun bir örnek vermiştir?
A) Hayvancılık B) Ulaşım
A) Aykut: Eskiden insanlar mektupla haberleşir- C) Eğitim D) Tarım
ken şimdi görüntülü görüşme yapıyor.

B) Mine: Önceden ulaşım at arabasıyla sağlanır-
ken otomobil gibi taşıtlarla sağlanıyor.

C) Seçil: Babaannemin anlattığına göre önceden
karpuzu soğutmak için bahçedeki kuyu kulla-
nılırmış. Şimdi ise buzdolabında soğutuyoruz.

D) Şenol: Eskiden evlerde çalı süpürgeleri varmış.
Günümüzde elektrikli süpürgeler kullanılıyor.

3. Aşağıda verilen görsellerden hangisi teknolo- 6. Teknoloji, insanların kendilerini ilgilendiren ko-
jinin olumlu özelliğine örnek oluşturur? nular hakkında kısa sürede bilgi edinebilmesini
A) B) sağlamaktadır. Bu nedenle insanlar hayatlarını
etkileyen konular hakkında görüşlerini rahatça
C) D) ifade edebilmekte, haklarını savunabilmektedir.
İnsanlar yaşadıkları sıkıntıları ve dertleri yetkili
mercilere teknoloji sayesinde daha rahat iletebil-
mektedir.

Aşağıdaki uygulamalardan hangisi açıklaması
verilen duruma örnek oluşturur?

A) https://www.mhrs.gov.tr

B) Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER)

C) E-okul uygulaması

D) ALO 112

74

5. Sınıf Doğru ve Güvenilir Bilgi

Doğru ve Güvenilir Bilgi

Günümüzde ihtiyaç duyduğumuz bilgiye çoğumuz Genel Ağ kaynaklarından ulaşıyor. Genel Ağ’a bilgisayar, tab-
let ve cep telefonları gibi araçlarla erişim sağlıyoruz. Genel Ağ sayesinde, saniyeler içinde bilgiye ulaşabiliyoruz.
Geçmişte ise bilgiye ulaşmak kolay değildi. Kitapları, dergileri, ansiklopedileri araştırmak gerekiyordu. Genel Ağ,
araştırdığımız konu hakkında bize yüz binlerce, bazen milyonlarca bilgi sunmaktadır. Bilgiye ulaşmak kolaylaştı.
Artık, en büyük sorunumuz: Eriştiğimiz bilgilerden hangileri doğru ve güvenilir!

Doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için;

➤➤ Elde edilen bilgi, farklı Genel Ağ adreslerindeki bilgilerle ve kitap, ansiklopedi gibi kaynaklarla karşılaştır-
malıyız.

➤➤ Güvenilir, Genel Ağ adreslerinden yararlanmalıyız.
➤➤ Bilgilerin güncel olup olmadığına dikkat etmeliyiz.
➤➤ Resmî adresler daha güvenilir bilgiler içermektedir. Örneğin; “.edu” eğitim kurumları, “.ac” akademik ku-

rumları, “.gov” devlet kuruluşlarını temsil etmektedir. Daha çok bu adresleri tercih etmeliyiz.
➤➤ Araştırdığımız konuyu tırnak içinde (“ ”) aramanın daha doğru sonuçlara ulaşmamızı sağladığını bilmeliyiz.
➤➤ Elde ettiğimiz bilgilerin tutarlı (çelişkisiz) olmasına dikkat etmeliyiz.
➤➤ Medya: İnsanlar arasında iletişimi sağlayan gazete, dergi, radyo, televizyon ve Genel Ağ gibi kitle iletişim

araçlarının tümüne verilen isimdir. Medyanın insanlara verdiği mesaj yoğunluğunun fazla olması nedeniyle
insanlar, doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmakta zorluk yaşamaktadır. Medya okuryazarlığı bilincine ulaşmış
birey, medyadaki doğru ve güvenilir bilgilere kısa sürede ulaşabilir.

Medya okuryazarlığı; çeşitli türden (görsel, işitsel,
basılı, vb.) medya mesajlarına erişebilme, erişilen
medyaları eleştirel bakış açısıyla çözümleyip değer-
lendirebilme ve kendi medya iletilerini üretebilme
becerisidir.
Medyanın çocukların fiziksel, bilişsel ve sosyal geli-
şimleri üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri olmaktadır.
Medya okuryazarlığı becerisiyle donatılmış çocuk ve
gençler yoğun medya mesajları arasında güvenle yol
alabilirler.

Medya Okuryazarlığı Dersi, “İlköğretim Kurumları (İlkokul ve Ortaokul) Haftalık Ders Çizelge-
sine” uygun olarak 7. veya 8. sınıflarda seçilebilmektedir.

Sanal ortam günlük hayatımızın her alanına girmiştir.
75

5. Sınıf Doğru ve Güvenilir Bilgi

Etkinlik 15

SB.5.4.2. Sanal ortamda ulaştığı bilgilerin doğruluk ve güvenilirliğini sorgular.

1. Genel Ağ’da doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için neler yapılmalıdır, yazınız.

1. Sanal ortamda edindiğimiz DOĞRU BİLGİYE 2. Doğru olduğundan şüp-
bilgileri eleştirel bir bakış NASIL heye düştüğümüz bilgileri
açısıyla değerlendirmeliyiz. farklı Genel Ağ adreslerin-
ULAŞIRIM? den kontrol etmeliyiz.
3. Bilgilerin güncel olup ol-
madığına dikkat etmeliyiz. 4. Güvenilir, Genel Ağ adres-
lerinden yararlanmalıyız
5. Elde ettiğimiz bilgilerin tu-
tarlı (çelişkisiz) olmasına 6. Araştırdığımız konuyu tırnak
dikkat etmeliyiz. içinde (“ ”) aramanın daha
doğru sonuçlara ulaşma-
mızı sağlayacağını dikkate
almalıyız.

2. Ayşe, Atatürk Ortaokulu 5. Sınıf öğrencisidir. Ödevlerinin bazılarını Genel ağ kaynaklarını
kullanarak yapmaktadır. Ayşe’nin araştırdığı ödevlerinin konuları ve kullandığı Genel ağ ad-
resleri verilmiştir. Uygun şekilde eşleştiriniz.

Ödev Genel Ağ adresleri
1. Kelimelerin anlamları a. https://www.medyaokuryazarligi.gov.tr
2. Doğal afetler hangileridir? b. http://www.tdk.gov.tr
3. Türkiye’de ormanların varlığı c. http://www.icisleriafad.gov.tr
4. Trafik işaretlerinin anlamları d. https://www.saglik.gov.tr
5. Medya okuryazarlığı nedir? e. https://www.ogm.gov.tr
6. Grip nasıl bir hastalıktır? f. www.kgm.gov.tr/sayfalar/kgm/sitetr/tra-

Eşleştirmelerim fik/tehlikeuyariisaretleri

=1. b 2. c 3. e 4. f 5. a 6. d

76

5. Sınıf Doğru ve Güvenilir Bilgi

Etkinlik 125

3. Medya okuryazarlığı eğitiminin amaçlarına uygun olanları işaretleyiniz.

Amaçlar +/–
+
1. Medya karşısında çocukların bilinçlendirilmesini –
sağlamak +

2. Öğrencileri Genel Ağ’dan uzak tutmak –

3. Medya içerikleri konusunda çocuklarda farkın- +
dalık oluşturmak
–
4. Çocukların her istedikleri programı izlemelerini
sağlamak

5. Şiddet eğilimli medya içeriğinden çocukların za-
rar görmelerini engellemek

6. Çocukların medya içeriklerinin sorgulanamaz,
eleştirilemez olduğunu fark etmelerini sağlamak.

4. Günümüzde bilgiye ulaşma araçlarının başında Genel Ağ gelmektedir. Birçok konuda Genel
Ağ’a başvurmaktayız. Genel Ağ’a aşağıdaki araçlardan hangileriyle ulaşabiliriz? Gör-
sellerin üst kısımlarını işaretleyiniz.

1. ✓ 2. 3. 4. ✓

5. ✓ 6. 7. ✓ 8.

5. Aşağıdaki soruları kısaca yanıtlayınız.
Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir.
a. Genel Ağ’ı daha çok hangi amaçla kullanıyorsunuz?
b. Genel Ağ’dan daha çok hangi derslerde yararlanıyorsunuz?
c. Genel Ağ’ın size kazandıklarına bir örnek veriniz.
d. Genel Ağ’a hangi cihazlarla erişim sağlıyorsunuz?
e. Genel Ağ’da doğru bilgiye ulaşmak için nelere dikkat ediyorsunuz?

77

5. Sınıf Doğru ve Güvenilir Bilgi KKT - 15 

1. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi Genel Ağ 4. “Merhaba adım Ali. Bu
güvenilir ve doğru bilgiye ulaşma konusunda hafta sonu babamla bir-
yanlış bilgi vermiştir? likte İstanbul’a gezmeye
gideceğiz. Annem akıl-
A) Metin: Güvenilir, Genel Ağ adreslerinden yarar- lı telefonundaki hava
lanmalıyız. durumu uygulamasına
bakarak kalın giysiler al-
B) Mert: Genel Ağ’daki bilgilerin güncel olup ol- mamız konusunda bizi
madığına dikkat edilmeliyiz. uyardı.”

C) Ceyda: Genel Ağ’dan alınan tüm bilgilerin doğ- Ali’nin ifadelerine göre aşağıdakilerden hangi-
ru olduğunu bilmeliyiz. sine ulaşılamaz?

D) Melis: Elde ettiğimiz bilgiyi, farklı Genel Ağ ad- A) Hava tahmin raporuna göre insanlar tedbir ala-
reslerindeki bilgilerle ve kitap, ansiklopedi gibi bilirler.
kaynaklarla karşılaştırmalıyız.
B) Günümüzde bilgiye ulaşma araçlarının başında
2. Doruk, Mehmet Akif Ersoy Ortaokulu’nda 5. sınıfa Genel Ağ gelmektedir.
gitmektedir. Sosyal Bilgiler öğretmeni çevre so-
runlarıyla ilgili araştırma ödevi vermiştir. C) Genel Ağ’dan yalnızca haberleşme alanında
yararlanırız.
Doruk, Genel Ağ’da doğru ve güvenilir bilgiye
ulaşmak için aşağıdakilerden hangisini yap- D) Genel Ağ insanların gündelik hayatlarını etkile-
mamalıdır? mektedir.

A) Ulaştığı bilgilerin tutarlı olup olmadığını kontrol 5. Ülkemizde, Medya Okuryazarlığı dersi, haftalık
etmeli ders çizelgesine” uygun olarak 7. veya 8. sınıflar-
da seçilebilmektedir.
B) Araştırmasıyla ilgili uzman görüşlerden yarar-
lanmalı Bu dersin amaçları arasında;

C) Edindiği bilgileri doğruluğunu ve güvenirliğini I. Sakıncalı medya içeriğinden çocukların zarar
sorgulamadan almalı görmelerini engellemek,

D) Sanal ortamda edindiği bilgileri eleştirel bir ba- II. Çocukların medya karşısında bilinçlenmesine
kış açısıyla değerlendirmeli katkıda bulunmak,

3. I. Bilgisayar III. Medyanın sunduğu bilgiler karşısında çocuk-
II. Hesap makinası ların sorgulayıcı olmasını sağlamak,
III. Tablet
gibi maddelerden hangileri yer alır?
Yukarıda verilen araçlardan hangisi ile Genel
Ağ’a ulaşılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II A) Yalnız I B) II ve III
C) Yalnız III D) II ve III C) I ve III D) I, II ve III

78

5. Sınıf Sanal Ortamda Güvenlik
Sanal Ortamda Güvenlik

Genel Ağ’ı yaşamımızın hemen her alanında kullanmaktayız. Yeni bilgiler öğrenmek, alışveriş yapmak, bankacılık
işlemleri gerçekleştirmek ve sosyal medyayı kullanmak gibi pek çok işlemi Genel Ağ sayesinde yapabiliyoruz.
Genel Ağ hayatımızı oldukça kolaylaştırmıştır. Bununla birlikte Genel Ağ’ı güvenli kullanmadığımızda karşılaşabi-
leceğimiz tehlikeler de bulunmaktadır. Örneğin; Genel Ağ’ı kullanırken kötü niyetli insanlar bizden fotoğraf, kimlik
bilgileri, adres, telefon, şifre gibi kişisel bilgilerimizi isteyebilir. Elde ettikleri bu bilgilerle bizim adımıza banka he-
saplarından para çekebilir, alışveriş yapabilirler. Bu duruma ‘‘kimlik hırsızlığı’’ denilmektedir.

GÜVENLİK

Sanal Ortamda Alınması Gereken Önlemler

➤➤ Kişisel bilgilerimizi hiç kimseyle paylaşmamalıyız.
➤➤ Bilmediğimiz dosyaları indirmemeli, tanımadığımız kişilerden gelen e-postaları açmamalı ve hemen silmeliyiz.
➤➤ Güvenli olan Genel Ağ adreslerini belirlemeli ve onları kullanmalıyız.
➤➤ Bilgisayarımızda güncel bir virüs programı kullanmalıyız.
➤➤ Genel Ağ’da uzun zaman geçirmemeliyiz.

E-Ticaret

➤➤ Genel Ağ üzerinden alışveriş yapmak mesafeli alışveriş olarak adlandırılır. Genel Ağ üzerinden alışveriş gü-
nümüzde son derece yaygınlaştı. Elektronik ticaret (e-ticaret) mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta,
dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır. Sanal ortamda alışveriş yaparken kredi
kartı, havale ve EFT gibi ödeme sistemleri kullanılır. Elektronik ticaret; sipariş, ödeme ve teslimat olmak üzere
üç aşamadan oluşmaktadır.

Genel Ağ üzerinden güvenli alışveriş yapmak için;

• Güvenilir sitelerden alışveriş yapılmalıdır. Genel Ağ’da yer alan güvenlik logoları
• Kişisel bilgisayar kullanmalıdır.
• Parola ve şifre gibi bilgiler kimseyle paylaşmamalıdır.
• Alışveriş sitesinde güvenlik önlemleri olmasına dikkat edilmelidir.

79

5. Sınıf Sanal Ortamda Güvenlik

Etkinlik 16

SB.5.4.3. Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar.

1. Verilen bilgilerden doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanına (Y) yazınız.

Bilgiler D/Y

1. Günümüzde Genel Ağ’dan her alanda yararlanmaktayız. D

2. Genel Ağ’ı güvenli kullanmadığımızda karşılaşabileceğimiz tehlikeler bulun- D
maktadır.

3. Genel Ağ’dan yararlandığımız siteler bize her zaman doğru bilgi verir. Y

4. Genel Ağ sayesinde iletişim, alışveriş ve bankacılık işlemleri gibi pek çok işlemi D
yapabiliriz.

5. Genel Ağ kullanımı ülkemizde gelişmemiştir. Y

6. Sosyal medyada gördüğümüz her şeye inanmamalıyız. D

2. Genel Ağ yaşamımızın hemen her alanında kullanmaktayız. Genel Ağ’ı güvenli kullanmadı-
ğımızda karşılaşabileceğimiz tehlikeler de bulunmaktadır.

Aşağıdaki kutucuklara sanal ortamda alınması gereken önlemleri yazınız.

1. Teknolojik aletlerimizde 2. Kişisel bilgilerimizi hiç
kullandığımız yazılımla- kimseyle paylaşmamalı-
rın güncel olmasına özen yız.
göstermeliyiz.
4. Güvenli olan Genel Ağ
3. Bilgisayarımızda güncel adreslerini belirlemeli ve
bir virüs programı kullan- onları kullanmalıyız.
malıyız.
6. Genel Ağ’da uzun zaman
5. Teknolojik aletlerimizi, ek- geçirmemeliyiz.
ranında özel bilgilerimiz
varken açık bırakmamalıyız.

3. Aşağıda verilen kavramlarla ait oldukları tanımları eşleştiriniz.

1. Genel Ağ a. Sanal ortamdaki kötü niyetli kişilerin bize ait fotoğraf, kimlik
b bilgileri, adres, telefon, şifre gibi kişisel bilgilerimizi öğren-
mesidir.
2. Mesafeli
f alışveriş b. Bilgisayar ağlarının birbirine bağlanması sonucu ortaya
çıkan, herhangi bir sınırlaması ve yöneticisi olmayan ulusla-
d 3. Elektronik rarası bilgi iletişim ağı, internet.
posta
c. Şahsî bilgisayarlara veya çeşitli kurum ve kuruluşlara ait bil-
c 4. Hacker gisayarlara ve ağlara izinsiz olarak giriş yapan kişidir.

e 5. Antivirüs d. Genel Ağ ve bilgisayar ya da telefon gibi cihazlar kullanıla-
programı rak karşı tarafa dijital ortamda iletilen mektup demektir.

a 6. Kimlik e. Bilgisayarımızın güvenliğini sağlamak için kurulu olan yazı-
hırsızlığı lımlardır.

f. Genel Ağ üzerinden alışveriş yapmaya denir.

80

5. Sınıf Sanal Ortamda Güvenlik

Etkinlik 126

4. Günümüzde Genel Ağ üzerinden alışveriş son derece yaygınlaştı. Tabloya göre, sanal
ortamda alışveriş yapılırken dikkat edilmesi gereken özelliklerden doğru olanları “+” ,
yanlış olanları ” – “ ile işaretleyiniz.

Özellik +/–

1. Güvenilir sitelerden alışveriş yapılmalıdır. +

2. Genel Ağ’ın ortak kullanıldığı alanlar tercih –
edilmelidir. +
+
3. Parola ve şifre gibi bilgiler kimseyle paylaşıl- –
mamalıdır. +

4. Genel Ağ üzerinden alışverişlerde kişisel bilgi-
ler girilirken sanal klavye kullanılmalıdır.

Başka bir Genel Ağ sayfası üzerindeki ya da
5. e-posta ile gelen bağlantılardan alışveriş site-

sine bağlanılmalıdır.

6. Tercih ettiğimiz alışveriş sitesinde güvenlik
önlemleri olmasına dikkat edilmelidir.

7. Kişisel bilgisayarlar kullanılmalıdır. +

8. Bilgisayarımızda güncel bir virüs programı +
kullanılmalıdır.

5. Ülkemizde e–ticaret giderek artmaktadır. Günümüzde birçok alanda e-ticaret siteleri kurul-
maktadır.

Sizde bir e-ticaret sitesi kurduğunuzu hayal ederek aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

a. E-ticaret sitenizin sloganı ne olurdu?

Öğrencilerden gelen uygun cevaplar ka-
bul edilir.
b. Kurduğunuz alışveriş sitenizde ne tür
ürünler satardınız?

c. Tanıdıklarınızla e-ticaretten alışveriş yap-
tınız mı?

d. Sitenizin tercih edilmesi için neler yapar-
dınız?

81

5. Sınıf Sanal Ortamda Güvenlik KKT - 16 

1. 4. Merhaba, adım Aslı. Ge-
nel Ağ’da büyüklerimin
Yukarıda verilen görsel dikkate alındığında yönlendirmesiyle eba.gov.
aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? tr adresinden derslerimi
sürekli tekrar ediyorum.
A) Kişisel bilgilerinizi herkesle paylaşmamalıyız. Ödevlerimi bitirince de
kısa süreliğine ailemin
B) Tanımadığımız kişilerin arkadaşlık tekliflerini onayladığı oyunları oynu-
kabul etmeliyiz. yorum. Akşamları da bazen
uzaktaki akrabalarımızla
C) Sanal ortamda paylaştıklarımızı istemediğiniz görüntülü görüşüyoruz.
kişilere kapatmalıyız.
Buna göre Ayşe;
D) Güçlü şifreler oluşturup ve şifremizi kimseyle
paylaşmamalıyız. I. Eğitim
II. Eğlence
III. Alışveriş
IV. İletişim

gibi maddelerden hangisi ya da hangilerini
Genel Ağ üzerinden yapmaktadır?

2. • Güncel bir antivirüs programı kullanılmalı … A) Yalnız III B) II ve III
C) I, III ve IV D) I, II ve IV
• Her siteden alışveriş yapılmalı …

• Kişisel bilgisayarımız seçilmeli …

Genel Ağ’da güvenli alışveriş yapmak için
verilen bilgiler, doğru ve yanlış şeklinde kod-
landığında sırasıyla aşağıdakilerden hangisine
ulaşılır?

A) D-D-Y B) D-D-D
C) Y-D-D D) D-Y-D

3. Genel Ağ üzerinden alışveriş yaparken ilgili olan 5. Genel Ağ ortamında bazı tehditlerle karşılaşabi-
sitelerin aşağıdaki görselde yer alan sembollerine liriz. Örneğin; yaşımıza uygun olmayan pek çok
dikkat etmeliyiz. içerik bulunabilir ya da arkadaş gibi görünen kötü
niyetli insanlar karşımıza çıkabilir.
Verilen semboller e-ticaret açısından hangi
anlama gelmektedir? Buna göre;

I. Kimlik bilgilerinin çalınması,
II. Bankacılık işlemlerinin yapılması,
III. Genel Ağ dolandırıcılığı,
IV. Genel Ağ üzerinden alışveriş yapılması

gibi maddelerden hangisi ya da hangileri sanal
ortamın sebep olduğu tehditler arasında gös-
terilir?

A) Güvenlik B) Eğlence A) I ve III B) II ve III
C) Macera D) Çeşitli ürün C) I ve IV D) II ve IV

82

5. Sınıf Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

➤➤ Günümüzde hayatımızı kolaylaştıran birçok buluş, bilim insanlarının çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır. Mu-
citler ve bilim insanları; araştıran, bilgi toplayan ve doğru bilgiyi yanlış bilgiden ayırmaya çalışan kişilerdir.
Amaçları; insanlara faydalı olmak, problemleri çözmektir. Araştırmaya dayalı bilimsel düşünce sayesinde, yeni
buluşlar yapılmakta ve pek çok alandaki sorunlara çözüm bulunmaktadır.

Mucitlerin (buluş yapan) ve Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

➤➤ Meraklıdır. ➤➤ İyi bir gözlemcidir.
➤➤ Araştırmacıdır. ➤➤ Tarafsızdır.
➤➤ Kararlıdır. ➤➤ Sabırlı ve mücadelecidir.
➤➤ Planlı çalışır. ➤➤ Zamanını iyi kullanır.
➤➤ Şüphecidir. ➤➤ Çok yönlü düşünceye sahiptir.

Mucitlerden (buluş yapan) ve Bilim İnsanlarından Bazıları

Thomas Alva EDİSON (1847-1931)
➤➤ Amerikalı mucit ve iş adamıdır.
➤➤ 1 879’da Edison elektrik ampulünü icat etti. 1000’e yakın patenti bulunmaktadır.
➤➤ Telefon, fonograf, elektrikli tren, demir madeni ayıracı, elektrikli aydınlatma ve diğer

birçok icatta büyük katkılarda bulunmuştur.

Alexander Graham Bell (1847-1922)
➤➤ Telefonun icadı ile tanınan bilim insanıdır.
➤➤ Graham Bell’in annesi ve eşi işitme engelliydi. Bundan dolayı ses ve sesin iletimi konusuna

yönelerek araştırmalar yaptı.
➤➤ Alexander Graham Bell (1847-1922) ömrü boyunca telefonda ‘ahoy’ demiştir. ‘Allo’ yazılıp

‘alo’ okunan kelime ise Türkçe ‘ye Fransızca’dan geçmiştir.
İbn-i Sina ((980-1037)
➤➤ Türk-İslam dünyasının en önemli alimlerinden birisidir. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınır.
➤➤ Felsefe, Matematik, Astronomi, Tıp, Kimya ve Müzik gibi birçok alanda bilimsel çalışmalar

yapmıştır.
➤➤ En önemli çalışmalarını Tıp alanında yaptı. “El-Kanun Fi’t Tıb” (Tıpta Kanun) isimli eseri

Avrupa’da uzun yıllar tıp eğitiminde kullanılmıştır.

Farabi (870-950):
➤➤ Matematik, astronomi, fizik, felsefe, mantık ve siyaset alanlarında yetişmiş bilim insanıdır.
➤➤ Eski Yunan filozoflarının özellikle Aristo’nun İslam dünyasında tanınmasını sağlamıştır.

Aziz Sancar (1946-...)
➤➤ Türk akademisyen, biyokimyager, moleküler biyolog ve bilim insanıdır.
➤➤ Aziz Sancar, Kimya alanında DNA onarımına yaptığı katkılarından dolayı 2015 yılın-

da Nobel ödülü alarak tarihe geçmiştir.

83

5. Sınıf Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

Etkinlik 17

SB.5.4.4. Buluş yapanların ve bilim insanlarının ortak özelliklerini belirler.
1. Aşağıda verilenlerden bilim insanlarının ortak özellikleri olanları daire içine alınız.

a. Araştırmacı b. Meraklı c. Sinirli
d. Tarafsız
g. Aceleci e. Kararsız f. Planlı
j. Sabırlı
h. Çok yönlü düşünce i. Ön yargılı

k. Umutsuz ı. Yeniliklere açık

2. Aşağıda bilim insanları ve çalışma alanları verilmiştir. Uygun şekilde eşleştiriniz.

Bilim İnsanı Çalışma Alanı
d 1. Piri Reis a. Tarih
c 2. İbni Sina b. Matematik
g 3. Edison c. Tıp
b 4. Cahit Arf d. Coğrafya
e 5. A.Graham Bell e. İletişim
a 6. İlber Ortaylı f. Sosyoloji
h 7. Newton g. Elektrik/Elektronik
f 8. İbni Haldun h. Fizik

3. Aşağıda görselleri verilen icatların hangi bilim insanlarına ait olduklarını araştırarak
yazınız.

1. John Logie Baird 2. Alexander Graham Bell 3. Martin Cooper

4. John Vincent Atanasoff 5. Guglielmo Marconi 6.Hans Lippershey

84

5. Sınıf Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri

Etkinlik 127

4. Aşağıda yer alan öğrencilerin verdiği bilgilerle ilgili olan bilim insanlarını eşleştiriniz.

a. El-Harezmi b. Ali Kuşçu c. Farabi d. İbn-i Sina
e. El-Cezeri f. Newton g. Piri Reis h. İbn-i Haldun

3. Osmanlı Devleti dö-
neminde yaşamış
1. Bilinmeyen işareti “x” 2. Fatih Külliyesi’nde bir ünlü Türk denizci-
simgesini matematik güneş saati yapmıştır. si, haritacısı ve
coğrafyacısıdır. 4. “Tıbbın Kanunu” isimli kitabı
bilimine kazandırmıştır. 500 yıl boyunca Avru-
pa’da tıp alanında baş-
vuru kitabı olarak kul-
lanılmış.

5. İlk robotu yapıp çalış-
tırdığı kabul edilmektedir.

8. Batılı bilim insanla- 7. Yer çekimi kanunu- 6. Aristo’nun düşünce-
rının çoğu tarafından nu bulmuştur. lerini geliştirerek “ikinci
sosyoloji ve tarih fel- öğretici “unvanını
sefesinin kurucusu ola- almıştır.
rak kabul edilmiştir.

a. 1 b. 2 c. 6 d. 4 e. 5 f. 7 g. 3 h. 8

5. Albert Einstein’ın aşağıdaki sözleriyle ilgili olarak duygu ve düşüncelerinizi yazınız.

• Delilik, aynı şeyi tekrar tekrar yapıp
farklı sonuçları beklemektir.

• Hayal gücü bilgiden daha önem-
lidir.

• Önemli olan sorgulamayı bırak-
mamaktır. Merakın kendi varoluş
nedeni vardır.

Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir.

85

5. Sınıf Bilim İnsanlarının Ortak Özellikleri KKT - 17 

1. Avrupa’da “Avicenna” (Avisenna) 4.
adıyla tanınır. Farklı bilim dalların-
da eserler vermiş çok yönlü bir Bilim insanı;
insandı. Henüz 16 yaşındayken tıp • Sorgulayıcı,
alanında çalışmalar yapmaya baş- • Meraklı,
ladı. “El-Kanun Fi’t Tıb” en önemli • Çalışkan,
eseridir. • Sabırsız
olmalıdır.

Selçuk Öğretmen’in açıklamasını yaptığı
Türk-İslam bilim insanı aşağıdakilerden han-
gisidir?

A) İbn-i Haldun B) İbn-i Sina Ahmet, bilim insanlarının özelliklerinden kaç
C) Harezmi D) Piri Reis tanesini doğru söylemiştir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

2. “Dünyanın dönüşü ve çevresinin uzunluğu, rasat-
haneler (gözlemevleri), yıldızlar ve gezegenlerin
hareketleri...”

Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki bilimlerden
hangisiyle daha çok ilgilidir?

A) Astronomi B) Matematik 5.
C) Fizik D) Tıp

3.

.……I……genç yaşta ‘’profesör’’ unvanı alan
Türk kimya bilim insanıdır.

2015 yılında………II……… kimya dalında ülkemi-
ze bir Nobel ödülü kazanmıştır.

Yukarıda verilen görsel ile hangi bilim insanı Yukarıda boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağı-
arasında ilişki kurulabilir? daki bilim insalarından hangileri yazılmalıdır?

A) Montgolfier Kardeşler I II
B) Wright Kardeşler
C) Newton A) Oktay Sinanoğlu Mehmet Öz
D) Thomas Alva Edison
B) Halil İnalcık Oktay Sinanoğlu

C) Oktay Sinanoğlu Aziz Sancar

D) Aziz Sancar Mehmet Öz

86

5. Sınıf Bilimsel Etik
Bilimsel Etik

Bilimsel çalışma yaparken, ilk önce araştırmamızla ilgili bir planlama yapmalıyız. Araştırma planımıza göre
sırasıyla;
➤➤ Araştırma konusunu seçilir.
➤➤ Araştırma konusuyla ilgili kaynaklar belirlenir. (Ansiklopedi, kitap, dergi ve Genel Ağ …)
➤➤ Yararlanılan kaynaklardaki bilgiler not edilir ve sınıflandırılır.
➤➤ Hangi bilginin hangi kaynaktan alındığı yazılır. Bu çalışma, araştırmanın bilimsel ve güvenilir olduğunu kanıtlar.
➤➤ Elde edilen bilgiler karşılaştırılır. Böylece bilgilerin doğruluğundan emin olunur.
➤➤ Toplanan bilgiler düzenlenerek yazılır.
➤➤ Son olarak yararlanılan kaynaklar, araştırmanın sonunda yer alan kaynakça bölümüne yazılır.
Kaynakça (Bibliyografya): Araştırma yaparken yararlandığımız eseri ve yazarını gösteren bölümdür.
Örneğin;
Kitaplar:
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1995.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1980.
Dergiler:
• Bilim Çocuk Dergisi, Sayı 108, 2007
Genel Ağ Adresleri:
• http://www.bilimcocuk.tubitak.gov.tr/ Erişim Tarihi 10 Nisan 2018.
• http://www.eba.gov.tr/ Erişim Tarihi 26 Nisan 2018.
Süreli Yayın:
• Düzenli aralıklarla yayımlanan gazete ve dergilere verilen addır. Süreli yayınlar günlük, haftalık, aylık veya

yıllık olarak yayımlanabilir.

87

5. Sınıf Bilimsel Etik

Etkinlik 18

SB.5.4.5. Yaptığı çalışmalarda bilimsel etiğe uygun davranır.

1. Herhangi bir konuyu araştırırken, çalışmamızı bazı aşamalara göre yapmamız gerekir.
Aşağıda karışık olarak verilen araştırma aşamalarını sırasıyla yazınız.

a. Metin b. Kaynak c. Kaynakları d. Kaynakça e. Bilgilerin
haline arama sınıflandır- oluşturma doğru-
getirmek ma luğunun
kontrolü

Araştırma Aşamaları
1. b
2. c
3. e
4. a
5. d

2. Kaynakça, araştırma yaparken yararlandığımız eseri ve yazarını gösteren bölümdür. Yararla-
nılan kaynaklar araştırmanın sonuna yazılır.

Aşağıdaki kaynakça örneğinin alt bölümüne verilen kelimeleri yazınız.

a. Basıldığı b. Kitabın adı c. Kitabın d. Yayınevi e. Basım yılı
yer yazarı

Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1980

  

cb d ae

3. Derslerimizde verilen proje veya performans ödevlerini hazırlarken, öncelikle yararlanacağı-
mız kaynakları belirlemeliyiz.
Aşağıdaki kutucuklara, ödevleri hazırlarken yararlanabileceğiniz kaynakları yazınız.

a. d.
Genel Ağ Bilimsel kitaplar

b. e.
Ansiklopediler 1. 2. Konusunda uzman kişiler

c. 3. 4.
Bilimsel dergiler 5. 6.

f. Ödevle ilgili bilimsel
yazılar

88

5. Sınıf Bilimsel Etik

Etkinlik 128

4. Aşağıdaki ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

Bilgiler DY
a. Kütüphanede yer alan kataloglar, kaynaklara hızlı ulaşmamızı sağlar. ✓

b. Kütüphanede yalnızca ansiklopedik kaynaklar yer alır. ✓
✓
c. Araştırma sonucunda elde edilen bilginin hangi kaynaktan alındığı ✓
önemli değildir. ✓
✓
d. Bilimsel araştırma metninde kaynakça bölümü, metnin sonunda ✓
yer alır. ✓

e. Araştırmalarda yalnızca kütüphanedeki kaynaklardan yararlanma-
lıyız.

f. Eserde kaynakları belirtmek, yapılan araştırmanın bilimsel ve güvenilir
olduğunu gösterir.

g. Bilgi ve emek hırsızlığı yapmamak için araştırmalara mutlaka dipnot
eklenmelidir.

h. “edu” ve “gov” uzantılı Genel Ağ adresleri daha doğru ve güveni-
lir bilgiler içerir.

5. Sosyal Bilgiler öğretmeni, Sude’den bilim insanımız olan Prof. Dr. Halil İNALCIK hakkında
araştırma yapmasını istemiştir.
Sude’nin araştırması sırasında neler yapması gerektiğiyle ilgili ona yardımcı olunuz.

• Araştırma konusu hakkında bilgi edinebileceği
kaynakları temin etmeli (Kütüphane kaynakları
ve Genel Ağ gibi)

• Bilgi kaynaklarından araştırma konusuna
uygun olan bilgileri toplamalı

• Elde edilen bilgileri karşılaştırarak bilgilerin
doğruluğundan emin olmalı

• Edindiği bilgileri asıllarını koruyarak not
alarak metin haline getirmeli

• Kaynakça hazırlamalı

89

5. Sınıf Bilimsel Etik KKT - 18 

1. I. Kaynak arama, 3. Aşağıdakilerden hangisi bilimsel araştırma
II. Kaynakça hazırlama, sırasında yararlanabileceğimiz kaynaklardan
III. Bilgileri sınıflandırma, birisi değildir?
IV. Panoya asma,
A) Ansiklopedi
Yukarıda verilen aşamalardan hangisi ya da B) Dergi
hangileri bilimsel araştırma basamakları ara- C) Genel Ağ
sında yer alır? D) Defter

A) I ve II B) I, II ve III
C) II, III ve IV D) I, III, IV

4. Bilimsel araştırmalarda yararlanılan kaynaklardan
biriside süreli yayınlardır.

2. Aşağıdaki görsellerden hangisi, süreli yayınla-
Araştırma yaparken, ra örnek gösterilir?
bilginin hangi kaynak-
tan aldığının yazılması A) B)
neden önemlidir?

Saadet Öğretmen’in sorusuna, aşağıdaki öğ- C) D)
rencilerden hangisi doğru yanıt vermiştir?
5. Bilimsel çalışmalarda yararlandığımız eseri ve ya-
A) zarını gösteren bölüme kaynakça denir.
Araştırmanın bilimsel ve güvenilir Bilimsel eserlerdeki “kaynakça” bölümünde
olduğunu gösterir. aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Yayınevi
Ilgaz Araştırma da çok kaynaktan ya- B) Kitabın yazarı
B) rarlandığımızı belirtir. C) Yayınevi sahibi
D) Basım yeri ve yılı
Seda Aynı araştırmayı yapanlara yar-
C) dımcı olmak için yazılır.

Cengiz Araştırmanın sayfa sayısının fazla
D) olması için yer verilir.

Elif

90

5. ÜNİTE

ÜRETİM, DAĞITIM VE TÜKETİM

Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler
Ekonomik Faaliyetler Meslekleri Etkiler

Ekonomi ve Sosyal Hayat
Üretim, Dağıtım ve Tüketim Ağı

Yeni Fikirler Geliştirelim
Bilinçli Tüketici

Kazanımlar

➢➢ SB.5.5.1. Yaşadığı yerin ve çevresinin ekonomik faaliyetlerini analiz eder.
➢➢ SB.5.5.2. Yaşadığı yer ve çevresindeki ekonomik faaliyetlere bağlı olarak gelişen meslekleri tanır.
➢➢ SB.5.5.3. Çevresindeki ekonomik faaliyetlerin, insanların sosyal hayatlarına etkisini analiz eder.
➢➢ SB.5.5.4. Temel ihtiyaçları karşılamaya yönelik ürünlerin üretim, dağıtım ve tüketim ağını analiz eder.
➢➢ SB.5.5.5. İş birliği yaparak üretim, dağıtım ve tüketime dayalı yeni fkirler geliştirir.
➢➢ SB.5.5.6. Bilinçli bir tüketici olarak haklarını kullanır.

5. Sınıf Üretim, Dağıtım ve Tüketim

93

5. Sınıf Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler

Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler

➤➤ İnsanların yaşamlarını sürdürmek ve geçimlerini sağlamak için yaptığı işlerin tümüne ekonomik faaliyet denir.
İnsanlar ihtiyaçlarının tamamını kendisi karşılayamadığı için bazılarını satın almak zorunda kalmıştır. Örneğin;
giyinme, beslenme, barınma, sağlık, eğitim gibi. Bu durum ekonomi faaliyetlerinin doğmasını sağlamıştır.

Bir ürünün, üretiminden tüketiciye ulaşmasına kadar olan faaliyetlerin tamamına ekonomi
denir. Bir yerdeki ekonomik faaliyetleri; coğrafi özellikler, iklim, doğal kaynaklar etkiler.

Ekonomik Faaliyet Alanları
• Geçimlerini Topraktan ve Sudan Sağlayan Faaliyetler;

Tarım Hayvancılık Ormancılık Madencilik Balıkçılık
Verimli toprakla- Meraların geniş yer Ormanların geniş Yeraltı kaynakları- Deniz, akarsu ve
ra elverişli iklime kapladığı alanlarda yer kapladığı böl- nın zengin olduğu göl gibi yerlerde
sahip ve sulama yapılır. gelerde yaygındır. yerlerde yapılır. yapılır.
imkânları olan yer-
lerde yaygındır.

• Hammaddeyi Alıp İşleyen Faaliyetler Üretim: Yaşadığımız çevredeki kay-
nakları kullanarak yeni ürünler elde
etmektir.
Tüketim: Üretilen malın kullanılması
veya hizmetten yararlanılmasına denir.
Sanayi: İnsanların ham maddeleri, iş-
lenmiş veya yarı işlenmiş ürün hâline
getirmek için yaptıkları faaliyetlerin tü-
müne denir.
Sanayi İmalathane İnşaat Ticaret: Kâr elde etmek amacıyla ya-
pılan alım satım işlemine denir.
Ulaşıma elverişli Hammaddeyi işle- Göç alan büyük şe- Turizm: İnsanların yaşadıkları yer-
yerlerde ve büyük yen küçük ölçekli hirlerde gelişmiştir. den ayrılarak başka yerlere kısa süreli
şehirlerin çevrelerinde işletmelerdir.

fabrikalar kurulmuştur. geziler yapmasına ve bu gezilerin oluş-
turduğu faaliyetlerin bütününe denir.

• İnsana Hizmet Eden Faaliyetler

Eğitim Sağlık Ulaşım Bankacılık Sigortacılık

Hizmet sektörü, nüfusu fazla olan yerlerde gelişmiştir.

Denize kıyısı olan, doğal ve tarihi zenginliklere sahip olan yerlerde turizm faaliyetleri geliş-
miştir.

94

5. Sınıf Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler

Etkinlik 19

SB.5.5.1. Yaşadığı yerin ve çevresinin ekonomik faaliyetlerini analiz eder.

1. Aşağıda boş bırakılan yerlere, uygun olan ekonomik faaliyetleri yazınız.

Bölgenin ekonomik faaliyetlerini, sahip olduğu coğrafi özellikler ve iklim belirler. Örneğin;
verimli toprakların olduğu yerde tarım , meraların geniş yer kapladığı yerde hayvan-
cılık , ormanların çok olduğu yerde ormancılık yapılır. Deniz, göl ve akarsu olan
yerde balıkçılık , tarihi ve doğal güzellikleri olan yerde turizm yapılır.

2. Aşağıdaki bilgileri doğru (D) veya yanlış (Y) şeklinde değerlendiriniz.

Bilgiler DY
a. İnsanlar ihtiyaçlarının tamamını tek başına karşılayamaz. ✓

b. Meslekler insanları ihtiyaçlarından ortaya çıkmıştır. ✓

c. Farklı bölgelerde yaşayan insanlar aynı ekonomik faaliyetlerle ✓ ✓
uğraşır. ✓ ✓

d. Ulaşım şartları ülkemizin tamamında elverişlidir.

e. Bir bölgedeki ekonomik faaliyetleri o bölgenin coğrafi özellikleri
belirler.

f. Doğal ve tarihi zenginliklere sahip yerlerde turizm gelişir.

g. Hizmet sektörü, nüfusu az olan yerlerde daha çok gelişmiştir. ✓

h. Bir yerde fabrika açılabilmesi için; ulaşım, sermaye, işgücü ✓
gerekli unsurlardır.

3. Tabloya göre, ekonomik faaliyet alanı ile ait oldukları kavramları uygun şekilde eşleş-
tiriniz.

Ekonomik Faaliyet Alanı Kavram
f 1. Tarım a. Mobilya
g 2. Hayvancılık b. Öğretmen
d 3. Turizm c. Taş kömürü
e 4. Sanayi d. Bacasız sanayi
a 5. Ormancılık e. Fabrika
h 6. Sağlık f. Ova
b 7. Eğitim g. Çayır
c 8. Madencilik h. Hekim

95

5. Sınıf Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler

Etkinlik 19

4. Ülkemizde çalışanların yarıdan fazlası hizmet sektöründe yer almaktadır. Verilen gör-
sellerden hangileri hizmet sektöründe çalışanları temsil etmektedir. İlgili numarayı
daire içerisine alınız.
1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

5. Ülkemizdeki en önemli ekonomik faaliyetler arasında tarım, sanayi ve hizmet sektörü
gelmektedir. Bu ekonomik faaliyetlerin hangi coğrafi özelliklerde geliştiğini yazınız.

Ekonomik Faaliyet Coğrafi Özellik
1. Tarım

İklimin ılıman, yeryüzü şekillerinin sade ve su kaynaklarının
fazla olduğu yerler tarımsal faaliyetler için daha uygundur.

2. Sanayi Hammadde ve iş gücü kaynaklarının yeterli, yeryüzü şe-
3. Hizmet killerinin sade, iklim koşullarının ılıman ve ulaşım ağının
gelişmiş olduğu yerler sanayi gelişmesi için uygundur.
Eğitim, sağlık, ulaşım, bankacılık gibi faaliyet alanlarının yo-
ğun olduğu yerlerde gelişmiştir.

96

5. Sınıf Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler KKT - 19 

1. Bir yerde turizm faaliyetlerinin gelişmesinde; 4.

I. Doğal ve tarihi zenginliklerinin olması, Verilen görsel, aşağıdaki faaliyet alanlarından
II. Yaz mevsiminin kısa sürmesi, hangisine örnek oluşturur?
III. Güneşlenme süresi fazla olan deniz kıyısında

bulunması,

gibi maddelerden hangisi ya da hangileri etkili
olur?

A) I ve II B) I ve III A) Hizmet B) Sağlık
C) II ve III D) I, II ve III C) Tarım D) Sanayi

2. Ülkemizde çalışanların yarıdan fazlası hizmet 5. Tüm meslekler insanların ihtiyaçlarından orta-
sektöründe yer almaktadır. Ülkemizde, nüfusun ya çıkmıştır. Örneğin ….I…… insanlara hizmet
fazla olduğu yerlerde hizmet sektörü gelişmiştir. ederek, ….II…… ürün yetiştirerek, fabrikadaki …
III….. mal üreterek ekonomik faaliyetlerde bulu-
Aşağıdaki çalışma alanlarından hangisi, hiz- nur.
met sektörü içerisinde yer almaz?
Yukarıda boş bırakılan yerlere, sırasıyla aşağı-
dakilerden hangileri yazılmalıdır?

A) Ulaşım B) Tarım I II III
C) Eğitim D) Sağlık A) doktor çiftçi işçi
B) çiftçi işçi doktor
C) doktor işçi çiftçi
D) işçi doktor çiftçi

3. 6. Yer kabuğunda çok uzun yıllar boyunca oluşan
ve ekonomik değeri olan minerallere maden adı
Görseldeki ekonomik faaliyetin gelişmesinde verilir. Madenlerin araştırılması, çıkarılması ve
aşağıdaki unsurlardan hangisi en az belirleyici işletilmesiyle ilgili teknik ve yöntemlerin tümüne
olur? madencilik denir.
A) Ulaşım imkanları
B) Sermaye Madencilikle ilgili olarak aşağıdakilerden han-
C) Hammadde gisi söylenemez?
D) Bitki örtüsü
A) Madenleri yer altında bulunduğu şekliyle
kullanmak mümkün değildir.

B) Yer altından çıkarılan madenler fabrikalarda
işlenerek kullanıma hazır hâle getirilir.

C) Madenler sanayide kullanılan doğal ham
maddelerdir.

D) Ülkemiz maden bakımından oldukça fakirdir.

97

5. Sınıf Ekonomik Faaliyetler Meslekleri Etkiler

Ekonomik Faaliyetler Meslekleri Etkiler

➤➤ İnsanın hayatını sürdürebilmesi için yaptığı sürekli işlere meslek denir. Meslekler insanların ihtiyaçlarından
ortaya çıkmıştır. Zamanla toplumun ihtiyaçlarının değişmesiyle birlikte bazı meslekler önemini kaybeder. Ör-
neğin; semerci, değirmenci, nalbant, çarıkçı gibi.

➤➤ Günümüz toplumunun ihtiyaçlarının değişmesi ve çağımız teknolojisinin gelişmesi yeni mesleklerin ortaya çıkma-
sına yol açmıştır. Örneğin; genetik ve yazılım mühendislikleri, reklamcılık, sosyal medya uzmanlığı, psikolog gibi.

➤➤ Ülkemizde çok farklı meslekler vardır. Meslekler, genellikle yaşanılan bölgenin ekonomik faaliyetleriyle ilişkilidir.

Tarım ve Hayvancılığa Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Çiftçi Veteriner Besici

➤➤ Ülkemizde köy ve kasaba gibi kırsal yerlerde insanlar genellikle tarım ve hayvancılık faaliyetleri yaparak
geçimlerini sağlar. Toprağa bağlı olarak çiftçilik ve ziraat mühendisliği gibi meslekler gelişirken, hayvancılık fa-
aliyetlerinin yoğun olduğu yerlerde veterinerlik, besicilik, arıcılık, kasaplık, balıkçılık, dericilik, ipek böcekçiliği
ve çobanlık gibi meslekler gelişme göstermiştir.

➤➤ Toprağın ekilmesi ve işlenmesi yoluyla topraktan faydalanma işlerinin tümüne tarım denir.Tarımsal üretim ya-
pan ve geçimini tarımla sağlayan kişilere çiftçi denir.

➤➤ Hayvanların yetiştirilmesine, bakılmasına ve hayvanlardan elde edilen ürünlerin pazarlanmasına hayvancılık
denir.

Ormancılığa Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Orman Mühendisliği Oduncu Mobilyacı

➤➤ Ormancılık faaliyetlerinin geliştiği yerlerde orman işçiliği, orman mühendisliği, orman muhafaza memurluğu,
mobilyacılık, kerestecilik ve odunculuk gibi meslekler yaygındır. Ülkemizde ormanların fazla olduğu Karadeniz
kıyılarında bu mesleklerin daha çok yapıldığı görülür.

Sanayi ve Ticarete Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Makine Mühendisliği Otomoil tamirciliği Fabrika işçiliği

➤➤ Ülkemizde gıda, tekstil, otomotiv, kimya ürünleri sanayisi oldukça yaygındır. Fabrika işçiliği, gıda mühendisliği,
tornacılık, makine teknisyenliği, kimyagerlik, otomobil tamirciliği sanayi tesislerinin bulunduğu çevrede öne
çıkan mesleklerden bazılarıdır. Üretim faaliyetleri sonucunda elde edilen malları üreticiden alıp tüketicilere
satan kişilere tüccar denir

98

5. Sınıf Ekonomik Faaliyetler Meslekleri Etkiler

Turizme Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Turist rehberliği Garsonluk Otel işletmeciliği

➤➤ Ülkemizde tarihi ve turistik yerlerin zengin olması nedeniyle turizm faaliyetleri gelişmiştir. Turizmin geliştiği
yerlerde turist rehberliği, aşçılık, resepsiyonistlik, otel işletmeciliği gibi meslekler gelişmiştir.

➤➤ Ülkemizin batı ve güney kıyı kesimlerinin yazları uzun ve güneşli geçmesi deniz turizmini geliştirmiştir.

➤➤ Ülkemizin yeryüzü şekillerinin dağlık ve engebeli olduğu alanlar da kış turizminin yapılması için
uygundur.

Madenciliğe Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Maden mühendisliği Maden işçiliği Kuyumculuk

➤➤ Ülkemiz maden bakımından oldukça zengindir. Madenler sanayide kullanılan doğal ham maddelerdir. Ülke-
mizde madencilik faaliyetlerine bağlı olarak maden işçiliği, maden mühendisliği, kuyumculuk gibi meslekler
gelişmiştir.

➤➤ Madenleri yer altında bulunduğu şekliyle kullanmak mümkün değildir. Yer altından çıkarılan madenler fabrika-
larda işlenerek kullanıma hazır hâle getirilir.

Hizmet Sektörüne Bağlı Olarak Gelişen Meslekler

Öğretmen Avukat Terzi

➤➤ Ülkemizde en çok faliyet gösteren alanların başında hizmet sektörü gelmektedir. Eğitim, sağlık, ulaşım, banka-
cılık gibi faaliyet alanları hizmet sektörü içinde yer alır. Hizmet sektöründeki meslek çeşitliliği oldukça fazladır.
Öğretmen, doktor, avukat, otobüs şoförü, terzi, garson ve emlakçı hizmet sektörüne bağlı olarak gelişen mes-
leklerden bazılarıdır.

99